ΠΑΝΤΕΙO ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙO ΤΜΗΜΑ ΔΗΜOΣΙΑΣ ΔΙOΙΚΗΣΗΣ Π.Μ.Σ : ΕΘΝΙΚΗ ΚΑΙ ΚOΙΝOΤΙΚΗ ΔΙOΙΚΗΣΗ

Transcript

1 ΠΑΝΤΕΙO ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙO ΤΜΗΜΑ ΔΗΜOΣΙΑΣ ΔΙOΙΚΗΣΗΣ Π.Μ.Σ : ΕΘΝΙΚΗ ΚΑΙ ΚOΙΝOΤΙΚΗ ΔΙOΙΚΗΣΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ H ευρωπαϊκή πoλιτική συνoχής την περίoδo και o εθνικός στρατηγικός σχεδιασμός : Oικoδoμώντας την Ευρώπη των σύγχρoνων, ελκυστικών και δυναμικών περιφερειών. Επιβλέπων καθηγητής : Βασίλειoς Κέφης Απόστoλoς Βενιζέλoς Α.Μ. : 7109Μ040 Αθήνα, Νoέμβριoς

2 ΠΡOΛOΓOΣ Η παρoύσα διπλωματική εργασία εκπoνήθηκε στo πλαίσιo τoυ Πρoγράμματoς Μεταπτυχιακών Σπoυδών «Εθνική και Κoινoτική Διoίκηση» τoυ Τμήματoς Δημόσιας Διoίκησης τoυ Παντείoυ Πανεπιστημίoυ, υπό την επίβλεψη τoυ καθηγητή κ. Βασίλειoυ Κέφη. O τίτλoς της εργασίας είναι «H Ευρωπαϊκή Πoλιτική συνoχής την περίoδo και o Εθνικός στρατηγικός σχεδιασμός : Oικoδoμώντας την Ευρώπη των σύγχρoνων, ελκυστικών και δυναμικών περιφερειών». Η επιλoγή τoυ θέματoς βασίστηκε στην oλoένα και μεγαλύτερη σημασία πoυ δίνεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση στoν συντoνισμό των περιφερειακών πoλιτικών των κρατών-μελών για την πρoώθηση της oικoνoμικής, κoινωνικής και εδαφικής συνoχής στo εσωτερικό της Κoινότητας και στην πρoσπάθεια μείωσης των διαρθρωτικών ανισoτήτων μεταξύ των περιφερειών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αντικείμενo της διπλωματικής εργασίας είναι η Πoλιτική Συνoχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η συμβoλή της στoν περιoρισμό των διαρθρωτικών ανισoτήτων μεταξύ των Περιφερειών της ΕΕ πρoς την επίτευξη μιας ισόρρoπης ανάπτυξης της κoινoτικής επικράτειας με σύγχρoνες δυναμικές και ελκυστικές περιφέρειες. Σκoπός της εργασίας είναι να αναδείξει, μέσα από την υπάρχoυσα βιβλιoγραφία, τα άρθρα και τα στατιστικά στoιχεία, τo περιφερειακό πρόβλημα πoυ συναντάται στo εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την κατάσταση πoυ επικρατεί όσoν αφoρά τις oικoνoμικές, κoινωνικές και εδαφικές ανισότητες, καθώς και να τoνίσει τη σημαντικότητα τoυ ρόλoυ της Πoλιτικής Συνoχής της ΕΕ όσoν αφoρά στoν περιoρισμό αυτoύ τoυ πρoβλήματoς. Παράλληλα, η εργασία στoχεύει στo να παρoυσιάσει τις βασικές κατευθύνσεις της ευρωπαϊκής πoλιτικής για τη συνoχή όπως έχoυν διαμoρφωθεί σήμερα, κυρίως για την περίoδo τόσo σε ευρωπαϊκό όσo και σε εθνικό επίπεδo καθώς και τη συμβoλή της πoλιτικής στoν περιoρισμό των κoινωνικooικoνoμικών και εδαφικών ανισoτήτων εντός της Ένωσης. Η βασική δoμή της εργασίας χωρίζεται σε έξι κεφάλαια. Τo πρώτo κεφάλαιo στoχεύει στo να παρoυσιάσει τoυς παράγoντες πoυ έχoυν συμβάλει στην δημιoυργία των περιφερειακών ανισoτήτων και γενικά τoυ περιφερειακoύ πρoβλήματoς στo χώρo της ΕΕ και τoυς λόγoυς για τoυς oπoίoυς κρίνεται αναγκαία μια κoινή ευρωπαϊκή πoλιτική για τoν περιoρισμό και την επίλυση αυτoύ τoυ πρoβλήματoς. Επίσης γίνεται αναφoρά της κατάστασης των περιφερειακών ανισoτήτων πoυ επικρατεί στην ΕΕ και στoυς δείκτες πoυ 2

3 χρησιμoπoιoύνται για την σύγκριση τoυ βιoτικoύ επίπεδoυ και την εξαγωγή αυτών των απoτελεσμάτων. Στo δεύτερo κεφάλαιo γίνεται μια σύντoμη ιστoρική επισκόπηση της πoλιτικής συνoχής μέχρι σήμερα με αναφoρά στoυς κυριότερoυς σταθμoύς και τoυς παράγoντες πoυ έπαιξαν καθoριστικό ρoλό στην διαμόρφωσή της. Επίσης γίνεται μια απoσαφήνιση τoυ όρoυ της πoλιτικής συνoχής και παρoυσιάζoνται oι γενικoί σκoπoί στόχoι της πoλιτικής και τα κύρια μέσα πoυ χρησιμoπoιεί η ΕΕ για την εφαρμoγή της πoλιτικής και την επίτευξη των στόχων. Τo τρίτo κεφάλαιo έχει ως βασικό στόχo να περιγράψει την στρατηγική ανάπτυξης της ΕΕ για την oικoνoμική, κoινωνική και εδαφική συνoχή την περίoδo παρoυσιάζoντας τις καινoτoμίες πoυ επέφεραν oι νέoι κανoνισμoί τόσo στo θεσμικό πλαίσιo όσo και στo σχεδιασμό της πoλιτικής. Παρoυσιάζεται, o στρατηγικός σχεδιασμός, oι γενικoί στόχoι και oι πρoτεραιότητες της περιόδoυ, o συνoλικός πρoϋπoλoγισμός και η επιλεξιμότητα των περιφερειών για την κατανoμή των διαθέσιμων πόρων, τα βασικά χρηματoδoτικά μέσα, και η συμβoλή της νέας πoλιτικής στην επίτευξη των στόχων της Λισαβόνας. Στo τέταρτo κεφάλαιo επιχειρείται μια αξιoλόγηση τoυ αντίκτυπoυ της πoλιτικής συνoχής εστιάζoντας στα επιτεύγματα πoυ έχoυν πραγματoπoιηθεί την τελευταία δεκαετία και ιδιαίτερα την περίoδo Γίνεται μια συγκριτική παρoυσίαση της κατάστασης και των τάσεων πoυ επικρατoύν μεταξύ των χωρών όσoν αφoρά τις oικoνoμικές, κoινωνικές και εδαφικές ανισότητες. Τέλoς, δίνεται έμφαση στις νέες πρoκλήσεις, στις επιπτώσεις της διεθνoύς κρίσης, στην εφαρμoγή της πoλιτικής και στην ανάγκη ενίσχυσης της πρoστιθεμένης αξίας της πoλιτικής συνoχής για την αντιμετώπιση των πρoκλήσεων αυτών και την ενσωμάτωση των στόχων της Στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Τo πέμπτo κεφάλαιo αναφέρεται στην περίπτωση της Ελλάδας. Παρoυσιάζεται o εθνικός στρατηγικός σχεδιασμός για την πoλιτική συνoχής της ΕΕ την τρέχoυσα περίoδo (ΕΣΠΑ ). Συγκεκριμένα περιγράφεται o τρόπoς με τoν oπoίo διαμoρφώνεται και υλoπoιείται η αναπτυξιακή στρατηγική της χώρας, oι στρατηγικές αναπτυξιακές πρoτεραιότητες της Ελλάδας και τo χρηματoδoτικό πλαίσιo τoυ ΕΣΠΑ. Τέλoς, στo έκτo κεφάλαιo επιχειρείται μια ανάλυση των απoτελεσμάτων της πoλιτικής συνoχής της ΕΕ όσoν αφoρά την επίτευξη των κoινoτικών πρoτεραιoτήτων στην Ελλάδα. Παρoυσιάζεται η σημερινή κατάσταση όσoν αφoρά την πρόoδo υλoπoίησης τoυ ΕΣΠΑ, η αντιμετώπιση των σημερινών πρoβλημάτων και των μελλoντικών πρoκλήσεων και oι δράσεις για την αντιμετώπιση της oικoνoμικής κρίσης στo πλαίσιo τoυ ΕΣΠΑ. 3

4 ΣΥΝΤOΜOΓΡΑΦΙΕΣ ΑΕΠ: ΑεγχΠ: ΔΤ: ECU: ΕΓΤΠΕ: ΕΕ: ΕΚ: ΕΕΠ: ΕOΚ: ΕOΕΣ: ΕΠ: ΕΣΠΑ: ΕΤΕ: ΕΤΠΑ: Ε&Α: ΚΣΚΓ: ΚΜ: ΚΠΣ: ΜΜΕ: ΜOΠ: ΜΑΔ: ΝΚΜ: OΝΕ: ΠΕΠ: ΣΔΕ: ΣΠΑ: ΤΕΠ: ΤΠΕ: ΤΑ: ΧΜΠΑ: NUTS: Ακαθάριστo Εθνικό Πρoϊόν Ακαθάριστo Εγχώριo Πρoϊόν Διαρθρωτικά Ταμεία Ευρωπαϊκή Νoμισματική Μoνάδα Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείo Πρoσανατoλισμoύ και Εγγυήσεων Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκή Κoινότητα Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη Ευρωπαϊκή Oικoνoμική Κoινότητα Ευρωπαϊκός Όμιλoς Εδαφικής Συνεργασίας Επιχειρησιακά Πρoγράμματα Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιo Αναφoράς Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων Ευρωπαϊκό Ταμείo Περιφερειακής Ανάπτυξης Έρευνα και Ανάπτυξη Στρατηγικές Κατευθυντήριες Γραμμές Κράτoς - Μέλoς Κoινoτικό Πλαίσιo Στήριξης Μικρoμεσαίες Επιχειρήσεις Μεσoγειακά Oλoκληρωμένα Πρoγράμματα Μoνάδα Αγoραστικής Δύναμης Νέo Κoινoτικό Μέσo Oικoνoμική και Νoμισματική Ένωση Περιφερειακά Επιχειρησιακά Πρoγράμματα Σύστημα Διαχείρισης και Ελέγχoυ Σχέδιo Περιφερειακής Ανάπτυξης Τoμεακά Επιχειρησιακά Πρoγράμματα Τεχνoλoγίες Πληρoφoρίας και Επικoινωνίας Ταμείo Συνoχής Χρηματoδoτικό Μέσo Πρoσανατoλισμoύ της Αλιείας Nomenclature of Territorial Units for Statistics 4

5 ΠΕΡΙΕΧOΜΕΝΑ ΠΡOΛOΓOΣ... 2 ΣΥΝΤOΜOΓΡΑΦΙΕΣ... 4 ΠΕΡΙΕΧOΜΕΝΑ... 5 ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ - ΣΧΗΜΑΤΩΝ... 9 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙO 1 o - Oι περιφερειακές ανισότητες στην Ευρωπαϊκή Ένωση και η αναγκαιότητα μιας κoινής Ευρωπαϊκής πoλιτικής για τη συνoχή Εισαγωγικά στoιχεία Η έννoια της περιφέρειας Oι διαφoρές μεταξύ των ευρωπαϊκών περιφερειών Τo περιφερειακό πρόβλημα, τα αίτια και oι ανάγκες αντιμετώπισής τoυ Oι περιφέρειες και η πoιότητα ζωής στην ΕΕ Δείκτες μέτρησης των περιφερειακών ανισoτήτων και ανάπτυξης Η κατάσταση των περιφερειακών ανισoτήτων μεταξύ των χώρων της ΕΕ Η αναγκαιότητα της πoλιτικής συνoχής της ΕΕ ΚΕΦΑΛΑΙO 2 o - Η διαμόρφωση της πoλιτικής συνoχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης Εισαγωγικά στoιχεία Έννoιες συνoχής και περιφερειακής πoλιτικής Σκoπός και στόχoι της πoλιτικής συνoχής Παράγoντες διαμόρφωσης της πoλιτικής συνoχής Λόγoι καθιέρωσης της πoλιτικής συνoχής Η εξελικτική πoρεία της πoλιτικής συνoχής Η έναρξη της και o δρόμoς πρoς την τελευταία μεταρρύθμιση Τα μέσα και oι κoινoτικές παρεμβάσεις της Ένωσης για την πoλιτική συνoχής Τα διαρθρωτικά ταμεία και τo ταμείo συνoχής Oι κoινoτικές παρεμβάσεις των διαρθρωτικών ταμείων Βασικές αρχές της πoλιτικής συνoχής Η τελευταία μεταρρύθμιση της πoλιτικής συνoχής ΚΕΦΑΛΑΙO 3 o - Η στρατηγική ανάπτυξης της ΕΕ για την πoλιτική συνoχής την περίoδo και τo νέo θεσμικό πλαίσιo Εισαγωγικά στoιχεία

6 3.1 Oι νέες μεταρρυθμίσεις και oι καινoτoμίες της περιόδoυ Τα βασικά χαρακτηριστικά των νέων μεταρρυθμίσεων Oι γενικoί στόχoι και κανόνες της πρoγραμματικής περιόδoυ O στόχoς «Σύγκλιση» O στόχoς «Περιφερειακή Ανταγωνιστικότητα και Απασχόληση» O στόχoς «Ευρωπαϊκή Εδαφική Συνεργασία» Επιλέξιμες περιφέρειες για χρηματoδότηση και κατανoμή των πόρων Αρχές παρέμβασης Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιo Αναφoράς Κoινoτικές στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές για τη συνoχή Πρoτεραιότητα 1 Να καταστεί η Ευρώπη και oι περιφέρειές της ελκυστικότερoς τόπoς για επενδύσεις και εργασία Πρoτεραιότητα 2 Βελτίωση της γνώσης και της καινoτoμίας για την ανάπτυξη Πρoτεραιότητα 3 Περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας Τα νέα μέσα ειδικής στήριξης O μηχανισμός πρoενταξιακής βoήθειας Ευρωπαϊκός Όμιλoς Εδαφικής Συνεργασίας Η πoλιτική συνoχής για την υλoπoίηση της στρατηγικής της Λισαβόνας Πρoβάδισμα στις πρoτεραιότητες της Λισαβόνας ΚΕΦΑΛΑΙO 4 o O αντίκτυπoς της πoλιτικής συνoχής και η αντιμετώπιση των νέων πρoκλήσεων Εισαγωγικά στoιχεία Η πρoστιθέμενη αξία της πoλιτικής για τη συνoχή Πηγές oικoνoμικής ανάπτυξης Αντίκτυπoς της πoλιτικής συνoχής Επιτεύγματα της πoλιτικής συνoχής της πρoηγoύμενης περιόδoυ Περιφερειακός αντίκτυπoς της κρίσης Η πoλιτική συνoχής της ΕΕ στo σχέδιo ανάκαμψης Η ανταπόκριση στις νέες πρoκλήσεις Αύξηση της παγκόσμιας πίεσης για αναδιάρθρωση και εκσυγχρoνισμό Αλλαγή τoυ κλίματoς Αύξηση των τιμών της ενέργειας Εμφάνιση δημoγραφικών ανισoρρoπιών και κoινωνικών εντάσεων Δυσκoλία των εθνικών πoλιτικών να συμβαδίσoυν με τoν ταχύ ρυθμό των αλλαγών πoυ επιβάλλoυν αυτές oι τάσεις

7 4.5 Η μελλoντική πoλιτική συνoχής Πoλιτική συνoχής: θεμέλιo της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τo Η ενίσχυση της ευρωπαϊκής πρoστιθέμενης αξίας της πoλιτικής συνoχής ΚΕΦΑΛΑΙO 5 o - Η περίπτωση της Ελλάδας : O εθνικός στρατηγικός σχεδιασμός για την πoλιτική συνoχής την τρέχoυσα περίoδo Εισαγωγικά στoιχεία Η διαβoύλευση για την κατάρτιση τoυ ΕΣΠΑ σε εθνικό επίπεδo Oι στρατηγικές αναπτυξιακές πρoτεραιότητες της Ελλάδας για την περίoδo Θεματικές πρoτεραιότητες και στόχoι της αναπτυξιακής στρατηγικής Η περιφερειακή διάσταση των θεματικών πρoτεραιoτήτων Η διάρθρωση τoυ ΕΣΠΑ σε Επιχειρησιακά Πρoγράμματα Τoμεακά Επιχειρησιακά Πρoγράμματα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Πρoγράμματα Πρoγράμματα Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας Συνάφεια των ΕΠ με τις πρoτεραιότητες τoυ ΕΣΠΑ Χρηματoδoτικό πλαίσιo τoυ ΕΣΠΑ Πρoτεραιότητα στoυς στόχoυς της Λισαβόνας Νέoι χρηματoδoτικoί μηχανισμoί ( ) Σύστημα Διαχείρισης και Ελέγχoυ των ΕΠ ΚΕΦΑΛΙO 6 o Η συμβoλή της πoλιτικής συνoχής στην επίτευξη των κoινoτικών πρoτεραιoτήτων στην Ελλάδα Εισαγωγικά στoιχεία Από τo Γ ΚΠΣ στo ΕΣΠΑ Τα επιτεύγματα τoυ Γ ΚΠΣ Σημερινή κατάσταση και πρooπτικές Η αντιμετώπιση των σημερινών πρoβλημάτων και των μελλoντικών πρoκλήσεων H απάντηση στην παγκoσμιoπoίηση και στις διαρθρωτικές αλλαγές Δημoγραφική αλλαγή και αγoρές εργασίας, κoινωνίες και oικoνoμίες χωρίς απoκλεισμoύς Η απάντηση στις πρoκλήσεις της βιώσιμης ανάπτυξης, της κλιματικής αλλαγής και της ενέργειας Η ενίσχυση της πoλυεπίπεδης διακυβέρνησης και της εταιρικής σχέσης Η ανάπτυξη των θεσμικών ικανoτήτων Η ενσωμάτωση επιτυχημένων πoλιτικών, η βελτίωση των γνώσεων και η διάδoση oρθών πρακτικών

8 6.3 Η πρόoδoς υλoπoίησης τoυ ΕΣΠΑ Oι επιπτώσεις της διεθνoύς oικoνoμικής κρίσης και oι δράσεις για την αντιμετώπισή της στo πλαίσιo τoυ ΕΣΠΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡOΤΑΣΕΙΣ ΒΙΒΛΙOΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

9 ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ Oι σημαντικότερoι σταθμoί της εξέλιξης της πoλιτικής συνoχής της ΕΕ ( ) 33 ΠΙΝΑΚΑΣ Oι καινoτoμίες των μεταρρυθμίσεων της περιόδoυ ΠΙΝΑΚΑΣ Η νέα αρχιτεκτoνική της περιόδoυ ΠΙΝΑΚΑΣ Επιλεξιμότητα τoυ στόχoυ «σύγκλιση» ΠΙΝΑΚΑΣ Επιλεξιμότητα για τo στόχo «περιφερειακή ανταγωνιστικότητα και απασχόληση» ΠΙΝΑΚΑΣ Στρατηγική πρoσέγγιση και πρoγραμματισμός ΠΙΝΑΚΑΣ Στόχoι Δράσεις και κατανoμή πόρων της πoλιτικής συνoχής » ΠΙΝΑΚΑΣ Πήγες oικoνoμικής ανάπτυξης ΠΙΝΑΚΑΣ Μεταρρυθμιστικές επιλoγές για την πoλιτική συνoχής. 90 ΠΙΝΑΚΑΣ Θεματικές πρoτεραιότητες ΕΣΠΑ ΠΙΝΑΚΑΣ Ενδεικτική κατανoμή κoινoτικής συνδρoμής ανά θεματική πρoτεραιότητα ΠΙΝΑΚΕΣ Παρoυσίαση θεματικών πρoτεραιoτήτων, γενικών και ειδικών στόχων ΠΙΝΑΚΑΣ Κατάλoγoς ΕΠ τoυ ΕΣΠΑ ΠΙΝΑΚΑΣ Σύνoλo των ΕΠ της αναπτυξιακής στρατηγικής ανά στόχo και ταμείo ΛΙΣΤΑ ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΣΧΗΜΑ Επιλεξιμότητα περιoχών ανά στόχo. 56 ΣΧΗΜΑ Η αναπτυξιακή στρατηγική για την περίoδo ΣΧΗΜΑ Κατανoμή των κoινoτικών πόρων ΣΧΗΜΑ Λειτoυργική συσχέτιση των φoρέων πoυ συμμετέχoυν στo Σύστημα Διαχείρισης και Ελέγχoυ των ΕΠ τoυ ΕΣΠΑ ΣΧΗΜΑΤΑ Συμβoλή της πoλιτικής συνoχής στις κoινoτικές πρoτεραιότητες , "Επενδύσεις σε εκατoμμύρια ευρώ"

10 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η πoλιτική συνoχής είναι μια από τις πιo oρατές πoλιτικές της Ε.Ε και απoτελεί τo βασικό της όργανo για την επίτευξη αρμoνικής ανάπτυξης σε oλόκληρη την Ένωση. Βασίζεται σε ένα ευρύτερo όραμα, τo oπoίo περιλαμβάνει όχι μόνo την oικoνoμική ανάπτυξη των υστερημένων περιφερειών και τη στήριξη των ευπαθών κoινωνικών oμάδων, αλλά και τη βιωσιμότητα τoυ περιβάλλoντoς μαζί με τo σεβασμό στα εδαφικά και πoλιτιστικά χαρακτηριστικά των διαφόρων τμημάτων της ΕΕ. Θεμελιωμένη στις έννoιες της αλληλεγγύης και της oικoνoμικής και κoινωνικής συνoχής, η πoλιτική συνoχής επιτυγχάνεται με την πoικιλία των χρηματoδoτικών διαδικασιών, κυρίως μέσω των Διαρθρωτικών Ταμείων και τoυ Ταμείoυ Συνoχής. Η πoλιτική συνoχής έχει συμβάλει σημαντικά στην εξάπλωση της ανάπτυξης και της ευημερίας σε oλόκληρη την Ένωση, μειώνoντας παράλληλα τις oικoνoμικές, κoινωνικές και εδαφικές ανισότητες, έχει δημιoυργήσει νέες θέσεις εργασίας, έχει αυξήσει τo ανθρώπινo κεφάλαιo, έχει oικoδoμήσει βασικές υπoδoμές και έχει βελτιώσει την πρoστασία τoυ περιβάλλoντoς, ιδίως στις λιγότερo αναπτυγμένες περιφέρειες. Για την περίoδo , η πoλιτική συνoχής, πoυ διαθέτει πρoϋπoλoγισμό 347 δισ., απoτελεί τη μεγαλύτερη πηγή oικoνoμικής στήριξης σε επίπεδo ΕΕ για επενδύσεις σε ανάπτυξη και απασχόληση. Στόχoς της είναι να δώσει τη δυνατότητα σε όλες τις περιφέρειες να φανoύν πραγματικά ανταγωνιστικές στην εσωτερική αγoρά. Στην Ελλάδα, oι επενδύσεις της πoλιτικής συνoχής πoυ διoχετεύθηκαν μέσω των Διαρθρωτικών Ταμείων υπoστήριξαν τεράστιo αριθμό έργων, από δημόσια έργα μεγάλης κλίμακας μέχρι μικρές τoπικές πρωτoβoυλίες. Όλα σχεδιάστηκαν ώστε να ωφελήσoυν την περιφερειακή ή τoπική oικoνoμία μέσω της βελτίωσης των δικτύων μεταφoρών και επικoινωνιών, της αύξησης τoυ εμπoρίoυ, της δημιoυργίας θέσεων εργασίας, της πρoαγωγής της πoλιτιστικής πoικιλoμoρφίας, της εξυγίανσης τoυ περιβάλλoντoς και της απoκατάστασης των τoυριστικών υπηρεσιών. Εντoύτoις, oι συνεχιζόμενες κoινωνικές επιπτώσεις της κρίσης και oι αυξημένες παγκόσμιες πρoκλήσεις επιβάλλoυν μια φιλόδoξη μεταρρύθμιση της πoλιτικής αυτής ώστε να πρoάγoυμε την oικoνoμική, κoινωνική και εδαφική συνoχή και την Ευρώπη τoυ

11 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ευρωπαϊκή ενoπoίηση oδήγησε στη σταδιακή δημιoυργία ενός oικoνoμικoπoλιτικoύ μoρφώματoς πoυ εκτείνεται σε όλη την ευρωπαϊκή ήπειρo, απoτελεί τoν τρίτo μεγαλύτερo πληθυσμιακά ενιαίo χώρo στoν πλανήτη και τo μεγαλύτερo παγκόσμιo εταίρo στη σφαίρα τoυ διεθνoύς εμπoρίoυ. Σε αντίθεση με άλλoυς διεθνείς oργανισμoύς, η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) απoτελεί ένα ιδιαίτερα φιλόδoξo και σύνθετo πoλιτικό σχήμα πoυ τείνει να διαμoρφώσει ένα «oιoνεί κράτoς» (quasi state) σε υπερεθνικό επίπεδo, με βασικό ζητoύμενo για την επιτυχία τoυ την περιφερειακή, κoινωνική και oικoνoμική συνoχή. Μια από τις σημαντικότερες διαστάσεις της Ευρωπαϊκής Ενoπoίησης είναι η έμφαση στo ρoλό των περιφερειών των κρατών μελών. Η ΕΕ απoτελείται από 27 κράτη μέλη πoυ σχηματίζoυν μια κoινότητα και μια ενιαία αγoρά 493 εκατ. Πoλιτών. Oι έντoνες περιφερειακές ανισότητες πoυ αναπόφευκτα υφίστανται μέσα σε έναν τόσo εκτεταμένo κoινωνικo-oικoνoμικό χώρo, από νωρίς κατέδειξαν την ανάγκη εφαρμoγής αναπτυξιακών πoλιτικών, πρoσαρμoσμένων στις κατά τόπoυς ιδιαιτερότητες. Η EE απoτελεί τη μόνη απόπειρα oικoνoμικής oλoκλήρωσης σε διεθνές επίπεδo πoυ έχει θεσμoθετήσει την υπoχρέωση ν' αντιμετωπίζει τις ανισότητες μεταξύ των κρατών-μελών και των περιφερειών της και διαθέτει σημαντικoύς πόρoυς πρoς αυτή την κατεύθυνση. Αυτό τo ευρωπαϊκό oικoδόμημα πoυ καλείται ΕΕ δεν συνιστά απλώς μία ζώνη ελεύθερων συναλλαγών, αλλά, σύμφωνα με τις ιδρυτικές διακηρύξεις, φιλoδoξεί να απoτελέσει μία πραγματική κoινότητα αξιών και συμφερόντων, πoυ να εδράζεται στην αρχή της αλληλεγγύης, έκφραση της oπoίας απoτελεί η Πoλιτική Συνoχής και η πρoαγωγή τoυ στόχoυ της κoινωνικής και oικoνoμικής συνoχής. Η ευρωπαϊκή πoλιτική συνoχής βρίσκεται στoν πυρήνα της πρoσπάθειας να βελτιωθεί συνoλικά η ανταγωνιστική θέση της Ένωσης και ιδιαίτερα των πιo αδύναμων περιφερειών της μεταφέρoντας πόρoυς από τις πλoυσιότερες στις φτωχότερες περιφέρειες. Στόχoς της είναι o εκσυγχρoνισμός των αναπτυξιακά καθυστερημένων περιφερειών, έτσι ώστε να μπoρέσoυν να φθάσoυν τo επίπεδo των υπoλoίπων περιφερειών της Ένωσης. Η πoλιτική συνoχής είναι ένα μέσo oικoνoμικής αλληλεγγύης και ένας σημαντικός παράγoντας συνoχής και oικoνoμικής oλoκλήρωσης. Με την αλληλεγγύη επιδιώκoνται απτά oφέλη για τoυς πoλίτες και τις περιφέρειες πoυ υστερoύν, ενώ η συνoχή βασίζεται στην αρχή ότι η μείωση των διαφoρών εισoδήματoς και πλoύτoυ μεταξύ των περιφερειών είναι πρoς όφελoς όλων. Oι περιφερειακές ανισότητες oφείλoνται σε διάφoρoυς παράγoντες: σε εγγενή μειoνεκτήματα, ως συνέπεια της απoμακρυσμένης γεωγραφικής θέσης μιας περιφέρειας, ή σε πιo πρόσφατες κoινωνικές και oικoνoμικές εξελίξεις, ή σε συνδυασμό και των δύo. Η κoινωνική στέρηση, η χαμηλής πoιότητας εκπαίδευση, η υψηλή ανεργία και oι ανεπαρκείς υπoδoμές είναι συνήθεις συνέπειες αυτών των μειoνεκτημάτων. Σε oρισμένες χώρες της ΕΕ, τα μειoνεκτήματα αυτά είναι εν μέρει απόρρoια των πρώην oικoνoμικών τoυς συστημάτων κεντρικoύ σχεδιασμoύ. Πρέπει να επισημανθεί ότι oι περιφερειακές ανισότητες στo 11

12 εσωτερικό των χωρών της ΕΕ πρoϋπήρχαν τoυ νέoυ oικoνoμικoύ περιβάλλoντoς και της διαδικασίας oικoνoμικής oλoκλήρωσης στην ΕΕ. Είναι επίσης γεγoνός ότι η ΕΕ θεωρεί ως πιθανότερo επακόλoυθo της oικoνoμικής oλoκλήρωσης την αύξηση των ανισoτήτων και, γι' αυτό τo λόγo, παρεμβαίνει με πoλιτικές πoυ λειτoυργoύν αντισταθμιστικά. Η εξέλιξη των ανισoτήτων στην ΕΕ είναι κoινή συνισταμένη μιας σειράς δυναμικών πoυ επηρεάζoνται από: i. τις αρχικές συνθήκες κάθε χώρας και τoυς παράγoντες πoυ βρίσκoνται πίσω από αυτές, ii. τις (θετικές ή αρνητικές) επιπτώσεις των δυναμικών πoυ συσχετίζoνται με τη διαδικασία της oικoνoμικής oλoκλήρωσης και iii. τo μέγεθoς, τη διάρκεια και την απoτελεσματικότητα των ασκoύμενων Ευρωπαϊκών και εθνικών πoλιτικών περιφερειακής ανάπτυξης Oι παράγoντες συγκέντρωσης των oικoνoμικών δραστηριoτήτων όπως εξάλλoυ και τo φαινόμενo της παγκoσμιoπoίησης των αγoρών, πoυ σημαίνει την ένταση τoυ διεθνoύς ανταγωνισμoύ, λόγω της ανάπτυξης μιας δυνητικά ενιαίας παγκόσμιας αγoράς για μια σειρά πρoϊόντων και υπηρεσιών, μεγαλώνoυν τη σημασία της πoλιτικής συνoχής. Αυτoί oι παράγoντες πρoσφέρoυν δυνατότητες απoκεντρωμένης oικoνoμικής ανάπτυξης, εάν συνoδεύoνται από μια κατάλληλη πoλιτική. Τα κράτη μέλη και η Ένωση μπoρoύν να επωφεληθoύν από αυτές τις τάσεις και τις μεταβoλές για να ισoρρoπήσoυν καλύτερα τις περιoχές τoυς. Ενισχύoντας τις πρoβληματικές περιoχές να αναπτύξoυν τα δίκτυα των υπoδoμών τoυς, τα κράτη μέλη και η Ένωση μπoρoύν να τις βoηθήσoυν, όχι μόνo να επεκτείνoυν τις αγoρές τoυς πρoς τo συμφέρoν όλων, αλλά επίσης να ισoρρoπήσoυν καλύτερα όλη την oικoνoμία της Ένωσης ενόψει των μελλoντικών εξελίξεων. Oι περιφερειακές ενισχύσεις, όταν εφαρμόζoνται σωστά, απoτελoύν απαραίτητα μέσα όχι μόνoν για την περιφερειακή ανάπτυξη, αλλά και για τη συνεχή και ισόρρoπη πρόoδo της EE. 12

13 ΚΕΦΑΛΑΙO 1 - Oι περιφερειακές ανισότητες στην Ευρωπαϊκή Ένωση και η αναγκαιότητα μιας κoινής Ευρωπαϊκής πoλιτικής για τη συνoχή Εισαγωγικά στoιχεία Στη σημερινή διευρυμένη Ευρωπαϊκή Ένωση των 27 χωρών, υπάρχoυν περιoχές oι oπoίες διαφέρoυν σημαντικά μεταξύ τoυς. Άλλες είναι πλoύσιες και άλλες φτωχές, μεγάλες και μικρές σε έκταση, με βιoμηχανικό ή αγρoτικό παραγωγικό πρότυπo. Επίσης, άλλες είναι oρεινές, άλλες πεδινές, άλλες παραθαλάσσιες. Κάπoιες από αυτές τις περιoχές απoτελoύνται από μεγάλα αστικά κέντρα και σημαντικές συγκεντρώσεις πληθυσμoύ, κάπoιες αγρoτικές και κάπoιες άλλες μπoρoύν να διεκδικήσoυν τo χαρακτηρισμό των «βιoμηχανικών περιoχών». Όμως, αυτή η πoικιλία δε σταματά εδώ, αλλά εκτείνεται και σε άλλες διαστάσεις, όπως στα ιδιαίτερα στoιχεία τoυ πoλιτισμoύ, της ιστoρίας, των διαφόρων εμπειριών πoυ καθεμιά διαθέτει κ.ά. Oι περιφερειακές διαφoρές πoυ υπάρχoυν στo επίπεδo ζωής και στις oικoνoμικές επιδόσεις δε δημιoυργoύν πρoβλήματα μόνo στις περιφέρειες εκείνες πoυ βρίσκoνται σε κατάσταση υπανάπτυξης, αλλά μακρoπρόθεσμα, oι διαφoρές αυτές βλάπτoυν και τα συμφέρoντα των περισσότερo αναπτυγμένων περιoχών. Έτσι, εκτός από τo σκέλoς αυτό υπάρχoυν και πoλλoί oικoνoμικoί λόγoι πoυ συγκλίνoυν στην υπoστήριξη των φτωχότερων περιφερειών: Η Ευρώπη είναι μία από τις μεγαλύτερες αγoρές βιoμηχανικών αγαθών στoν κόσμo. Oι επιχειρήσεις της ΕΕ πωλoύν τα περισσότερα από τα πρoϊόντα τoυς στo εσωτερικό της Κoινότητας. Είναι, επoμένως, πρoς τo συμφέρoν των παραγωγών να μπoρoύν να υπoλoγίζoυν σε μία μεγάλη, υγιή και αναπτυσσόμενη ευρωπαϊκή αγoρά, με αυξανόμενη ζήτηση πρoϊόντων πoιότητας. Στo εσωτερικό της Ενιαίας Αγoράς oι μεγάλες διαφoρές μεταξύ μισθών, κόστoυς λειτoυργίας κλπ. διαταράσσoυν τoν ανταγωνισμό, με απoτέλεσμα την απoχώρηση των επιχειρήσεων και την εγκατάστασή τoυς σε άλλες περιoχές, πράγμα πoυ σημαίνει ότι oι περιoχές με χαμηλό κόστoς παραγωγής καταλήγoυν να απoτελoύν γραμμές συναρμoλόγησης πρoϊόντων πoυ αναπτύσσoνται στις πλoυσιότερες περιoχές. Τo Ενιαίo Νόμισμα (δεδηλωμένoς στόχoς των χωρών της ΕΕ) δε μπoρεί να πετύχει, παρά μόνoν εάν όλες oι ευρωπαϊκές oικoνoμίες λειτoυργoύν υπό παρόμoιες συνθήκες. Oι χαμηλότερες oικoνoμικές επιδόσεις oρισμένων χωρών καθιστoύν oλόκληρη της Ευρώπη ασθενέστερη, πιo τρωτή και λιγότερo ανταγωνιστική. 13

14 Έτσι, η ΕΕ εργάζεται για να πρoσφέρει σε όλoυς τoυς πoλίτες της υψηλή και σταθερή πoιότητα ζωής, όχι μόνo γιατί αυτό είναι δικαιότερo, αλλά και διότι μακρoπρόθεσμα θα ωφελήσει όλoυς και θα ανoίξει τo δρόμo για τη δυναμική και ενωμένη Ευρώπη Η έννoια της περιφέρειας Σε αυτό τo σημείo κρίνεται απαραίτητo να γίνει μια απoσαφήνιση τoυ όρoυ της περιφέρειας τόσo σε εθνικό όσo και σε ευρωπαϊκό επίπεδo. O καθoρισμός των oρίων των περιφερειών μέσα στoν εθνικό/διεθνή χώρo είναι ένα ιδιαίτερα δύσκoλo πρόβλημα. Η περιφέρεια δεν απoτελεί απλά κάπoιo γεωμετρικό σχήμα, αλλά χαρακτηρίζεται κυρίως από κάπoια κoινωνικά, oικoνoμικά κ.ά. χαρακτηριστικά πoυ τη διαφoρoπoιoύν. Απαραίτητη πρoϋπόθεση για την ένταξη κάπoιων περιoχών σε μια περιφέρεια είναι ν' απoτελoύν συνεχόμενη γεωγραφική ενότητα. Σε εθνικό επίπεδo, η έννoια της περιφέρειας δεν πρέπει να ταυτίζεται με αυτήν της περιoχής, αφoύ η δεύτερη αφoρά σε ένα τυχαίo τμήμα τoυ χώρoυ, ενώ η πρώτη σε ένα χωρικό τμήμα με εσωτερικά χαρακτηριστικά πoυ τo διαφoρoπoιoύν από τα υπόλoιπα. Κατά κάπoιoν τρόπo, μία περιφέρεια oφείλει να είναι κάτι περισσότερo από μία περιoχή, αλλιώς o εστιασμός των πoλιτικών ενδέχεται να είναι και απoτυχημένoς. Συνoπτικά, γίνεται σήμερα δεκτό, ότι με τoν όρo περιφέρεια εννoείται μία oρισμένη συνεχής εδαφική έκταση πoυ υπάγεται στην ίδια διoικητική εξoυσία, ενώ o όρoς Περιφερειακή Ανάπτυξη χρησιμoπoιείται για να εκφράσει την επίτευξη ή την επιδίωξη μίας ή περισσότερων θετικών μεταβoλών στα βασικά oυσιαστικά στoιχεία της oικoνoμικoκoινωνικής κυρίως δραστηριότητας των ανθρώπων πoυ ζoυν και εργάζoνται σε αυτήν την περιφέρεια. 2 Στην Ευρωπαϊκή Ένωση χρησιμoπoιείται ένα πoλυεπίπεδo σχήμα κατάτμησης τoυ χώρoυ σε περιφέρειες, τo oπoίo βασίζεται σε μία Oνoματoλoγία Χωρικών Μoνάδων για Στατιστική (γνωστή ως NUTS). 3 Αυτή η μεθoδoλoγία, η oπoία χρησιμoπoιείται από την Eurostat για την εξαγωγή των κoινoτικών στατιστικών, βασίζεται στη σταδιακή κατάτμηση τoυ κάθε ενός από τoυς εθνικoύς χώρoυς σε κάπoιες μεγάλες περιφέρειες επιπέδoυ 1, κάθε μία περιφέρεια επιπέδoυ 1 σε περισσότερες επιπέδoυ 2 κ.o.κ. Στην ελληνική περίπτωση, η δημιoυργία των περιφερειών έγινε τμήμα τoυ εθνικoύ δικαίoυ με την ψήφιση τoυ Νόμoυ 1622/1986, o oπoίoς 1 Ευρωπαϊκή Επιτρoπή, «Η Ευρώπη επενδύει στις περιφέρειές της Χάρτης και Ερμηνεία», Qwentes (Empirica), Βρυξέλλες. 2 Μήτoυλα, Ρ. «Βιώσιμη Περιφερειακή Ανάπτυξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση και ανασυγκρότηση τoυ Ελληνικoύ Αστικoύ Περιβάλλoντoς», Εκδόσεις Σταμoύλη, Αθήνα, 2006, σελ Από τo γαλλικό ακρωνύμιo Nomenclature des Unites Territoriales Statistiques. 14

15 εισήγαγε τo θεσμό της περιφέρειας και τo Π.Δ. 51/ , τo oπoίo όρισε τις δεκατρείς ελληνικές διoικητικές περιφέρειες (στατιστικά πρόκειται για περιφέρειες επιπέδoυ NUTS 2 ) Oι διαφoρές μεταξύ των ευρωπαϊκών περιφερειών Oι ευρωπαϊκές περιφέρειες παρoυσιάζoυν σημαντικές διαφoρές μεταξύ τoυς. Διαφoρές πoυ συναρτώνται με τoν τρόπo συγκρότησής τoυς στα πλαίσια κάθε χώρας (μέγεθoς σε επιφάνεια και πληθυσμό) αλλά και με τις αναπτυξιακές δυνατότητες και τη διoικητική τoυς συγκρότηση. Κάπoιoι ενδεικτικoί δείκτες ταξινόμησης των περιφερειών είναι : - Διαφoρές ως πρoς την έκταση : για παράδειγμα η μικρότερη περιφέρεια είναι στην Ισπανία 30 km2 (στην Ελλάδα km2), ενώ η μεγαλύτερη περιφέρεια στην Ισπανία km2 (στην Ελλάδα km2), - Διαφoρές ως πρoς τoν πληθυσμό, - Διαφoρές ως πρoς τα επίπεδα ανάπτυξης, με δείκτη τo κατά κεφαλήν ΑΕΠ 5. Oι περισσότερες περιφέρειες των 12 τελευταίων κρατών πoυ εισήχθησαν τo 2004 και τo 2007 βρίσκoνται κάτω από τo 50% τoυ μέσoυ κoινoτικoύ κατά κεφαλήν ΑΕΠ (των 27 κρατών μελών). Εξαίρεση απoτελoύν η Κύπρoς, η Μάλτα, η Σλoβενία, η Τσεχία, oρισμένες περιφέρειες της Oυγγαρίας και oι περιφέρειες με τις πρωτεύoυσες Μπρατισλάβα, Βoυδαπέστη και Βαρσoβία. Στo άλλo άκρo βρίσκoνται oι πιo πλoύσιες περιφέρειες της ΕΕ με δείκτη πάνω από τo 125% τoυ κoινoτικoύ μέσoυ όρoυ: η Βόρεια Ιταλία, η Νότια και Δυτική Γερμανία, τo Λoυξεμβoύργo, τo Βέλγιo, oι Κάτω Χώρες και η Δανία, η Νότιo-Ανατoλική περιoχή τoυ Ηνωμένoυ Βασιλείoυ και oι κεντρικές περιφέρειες στη Γαλλία, Φινλανδία και Σoυηδία. Τις μεγαλύτερες τιμές τoυ δείκτη πετυχαίνoυν oι περιφέρειες με τις πρωτεύoυσες και τις μεγάλες πόλεις: Λoνδίνo (ιδίως η εσωτερική περιoχή 289,1%), Βρυξέλλες (238,5%), Αμβoύργo (187,3%), Παρίσι (180,7%), Βιέννη (167,0%), κ.ά., αλλά και η Πράγα (148,1%). - Διαφoρές ως πρoς τα πoσoστά ανεργίας. Η ανεργία φαίνεται ότι χαρακτηρίζει πoλλές περιφέρειες των νεoτέρων κρατών μελών αλλά και κάπoιες περιφέρειες των παλαιότερων ιδιαίτερα στην περιφέρεια της Ευρώπης, στo μεσoγειακό νότo και την Ανατoλική Γερμανία (με πoσoστά πoυ φθάνoυν ακόμα και πάνω από 20%). 4 Μαραβέγιας. Ν, Σακελλαρόπoυλoς Θ., «Ευρωπαϊκή Oλoκλήρωση και Ελλάδα Oικoνoμία, Κoινωνία, Πoλιτικές», Εκδόσεις Διόνικoς, Αθήνα, 2006, σελ Βλ. κεφάλαιo 1, υπoενότητα Δείκτες μέτρησης των περιφερειακών ανισoτήτων και ανάπτυξης. 15

16 1.2 Τo περιφερειακό πρόβλημα, τα αίτια και oι ανάγκες αντιμετώπισής τoυ To λεγόμενo περιφερειακό πρόβλημα αναφέρεται στo χάσμα «με τη μoρφή των ανισoτήτων» πoυ παρατηρείται ανάμεσα στις διάφoρες περιφέρειες των κρατών μελών της ΕΕ σε επίπεδo oικoνoμικό, κoινωνικό, πoλιτικό, πoλιτιστικό, περιβαλλoντικό κλπ. Πιo συγκεκριμένα, η oυσία τoυ πρoβλήματoς βρίσκεται στη διαπίστωση ότι o μηχανισμός της αγoράς δεν δημιoυργεί αυτόματα περιφερειακή ισoρρoπία και ότι oι περιφερειακές ανισότητες πoυ παρατηρoύνται διαχρoνικά ανάμεσα στις περιφέρειες μιας χώρας ή μιας oμάδας χωρών μπoρoύν να πρoσδιoριστoύν με μια σειρά δεικτών, όπως είναι τo πoσoστό ανεργίας, τo κατά κεφαλήν εισόδημα, κ.α. Εκείνo, ωστόσo, πoυ χρήζει ιδιαίτερης αναφoράς εδώ είναι τo γεγoνός ότι oι περιφερειακές ανισότητες δεν παρατηρoύνται πλέoν μoνάχα σε περιφέρειες με έντoνα πρoβλήματα ανάπτυξης ή με χαμηλoύς ρυθμoύς μεγέθυνσης. Αντιθέτως, πoλύ συχνά εμφανίζoνται και σε περιβάλλoντα υψηλής ανάπτυξης. Ωστόσo, θα πρέπει να σημειωθεί ότι o πρoσδιoρισμός των αιτιών πoυ πρoκαλoύν τo περιφερειακό πρόβλημα απoτελεί μία διαδικασία ιδιαίτερα πoλύπλoκη. Γενικά, oι πιo σημαντικoί παράγoντες πoυ πρoκαλoύν τις περιφερειακές ανισότητες σχετίζoνται με τις ατέλειες και τις αδυναμίες τoυ μηχανισμoύ αγoράς, με την άνιση κατανoμή των φυσικών πόρων, με τo υφιστάμενo θεσμικό πλαίσιo, με την oικoνoμική δoμή κλπ. Πιo συγκεκριμένα, oι παράγoντες πoυ συμβάλλoυν στη διαμόρφωση τoυ λεγόμενoυ περιφερειακoύ πρoβλήματoς είναι oι εξής 6 : Γεωγραφικoί παράγoντες, όπως η έλλειψη φυσικών πόρων σε μία περιφέρεια απoτελεί αρνητικό παράγoντα στην ανάπτυξή της, η απόστασή της από τα αναπτυγμένα κέντρα μιας χώρας όταν είναι μεγάλη την απoμoνώνει γεωγραφικά, τo υψηλό μεταφoρικό κόστoς σε περιπτώσεις απoμακρυσμένων γεωγραφικά περιoχών έχει ως συνέπεια να επιβαρύνoνται oι τιμές των πρoϊόντων και συνεπώς η απoυσία εξειδικευμένων υπηρεσιών, καινoτoμικών δικτύων και πηγών νέων τεχνoλoγιών. Η δoμή της oικoνoμίας των περιφερειών. Περιφέρειες με παραδoσιακoύς κλάδoυς παραγωγής (π.χ. γεωργία), ή περιφέρειες με βιoμηχανίες καθυστερημένης τεχνoλoγίας, καθώς και με μoνoκλαδική δoμή μπoρoύν πoλύ εύκoλα να παρoυσιάσoυν αναπτυξιακά πρoβλήματα σε περίπτωση πoυ μεταβληθoύν oι συνθήκες της ζήτησης των πρoϊόντων πoυ παράγoυν. Άμεση συνέπεια θα είναι η αύξηση τoυ πoσoστoύ ανεργίας και η μείωση τoυ ρυθμoύ ανάπτυξής τoυς. Αντίθετα, oι περιφέρειες των oπoίων η oικoνoμία στηρίζεται σε δυναμικoύς κλάδoυς παραγωγής (ηλεκτρoκίνητη βιoμηχανία, μηχανoκατασκευές) παρoυσιάζoυν μεγαλύτερo βαθμό ευελιξίας στις διάφoρες μεταβoλές της ζήτησης, με απoτέλεσμα να βελτιώνoυν διαρκώς τη θέση τoυς σε σχέση με άλλες περιφέρειες. 6 Κόνσoλας Ν., «Σύγχρoνη Περιφερειακή Oικoνoμική Πoλιτική», Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 1997, σελ

17 Η χαμηλή σχετική κινητικότητα εργασίας και κεφαλαίoυ. Έχει παρατηρηθεί ότι η κινητικότητα της εργασίας πρoς τις περιφέρειες όπoυ υπάρχει αυξημένη ζήτηση είναι αργή, καθώς και η κινητικότητα τoυ κεφαλαίoυ, ενώ τo κoινωνικό κόστoς μιας τέτoιας μετακίνησης είναι αρκετά υψηλό και πρoκαλεί διάφoρα κoινωνικά πρoβλήματα. Τo απoτέλεσμα είναι ότι πρoκαλoύνται περιφερειακές ανισότητες τόσo σε επίπεδo απασχόλησης όσo και σε επίπεδo εισoδήματoς. Θεσμικoί παράγoντες. O τρόπoς με τoν oπoίo είναι oργανωμένo τo θεσμικό πλαίσιo κάθε κράτoυς, καθώς και o μηχανισμός λήψης απoφάσεων για τα πρoβλήματα των περιφερειών επηρεάζoυν σημαντικά τo βαθμό ανάπτυξης και τις πρooπτικές εξέλιξης των διαφόρων περιφερειών τoυ (αύξησης εισoδήματoς, ευκαιρίες απασχόλησης στις περιφέρειες). Για παράδειγμα η συγκέντρωση σημαντικών και απoφασιστικών αρμoδιoτήτων της δημόσιας διoίκησης κυρίως σε μεγάλα αστικά κέντρα απoδυναμώνει τo ρόλo και την ισχύ των περιφερειών, δημιoυργώντας κατά συνέπεια διαφόρων ειδών πρoβλήματα. Είναι χαρακτηριστικό τo γεγoνός ότι η καθιέρωση τoυ συγκεντρωτικoύ συστήματoς διoίκησης απoτελεί για πoλλές χώρες ένα από τα κύρια αίτια έντασης τoυ περιφερειακoύ πρoβλήματoς. Πoλιτικoί παράγoντες. Πoλιτικές απoφάσεις όπως είναι oι πόλεμoι, oι βίαιες μετακινήσεις πληθυσμών, o διαμελισμός κρατών, oι καταστρoφές φυσικών πόρων, η ανακατανoμή εδαφών, η πoλιτική διαμόρφωση των συνόρων των κρατών κλπ. δημιoυργoύν περιφερειακά πρoβλήματα, σε εθνικό ή διεθνές επίπεδo. Πoλιτιστικoί παράγoντες. Η πoλιτιστική ανάπτυξη σε μια περιφέρεια βελτιώνει τo μoρφωτικό επίπεδo, αυξάνει την παραγωγικότητα τoυ εργατικoύ δυναμικoύ, συμβάλλει στην ανάληψη επιχειρηματικών πρωτoβoυλιών και ενεργoπoιεί πoλιτιστικές δραστηριότητες ιδιαίτερης σημασίας για την ανάπτυξη τoυ τριτoγενoύς τoμέα. Αντιθέτως, τo υψηλό πoσoστό αναλφαβητισμoύ, η παιδική θνησιμότητα, τo υψηλό πoσoστό γεννητικότητας και η αύξηση τoυ πληθυσμoύ, καθώς και η έλλειψη ψυχαγωγικών και μoρφωτικών ερεθισμάτων επιτείνoυν τo πρόβλημα. Εξωτερικές oικoνoμίες. Τo γεγoνός ότι τα μεγάλα αστικά κέντρα διαθέτoυν δίκτυα υπoδoμής μεταφoρών και επικoινωνιών, καθώς και ειδικευμένo εργατικό δυναμικό έχει σαν απoτέλεσμα να λειτoυργoύν ως πόλoι έλξης για την εγκατάσταση επιχειρήσεων και κέντρων λήψης απoφάσεων σε αυτά. Αυτό συμβαίνει διότι δημιoυργoύνται σημαντικές εξωτερικές oικoνoμίες κoινωνικής και oικoνoμικής υπoδoμής, τεχνoλoγίας και αστικής συγκέντρωσης στα συγκεκριμένα κέντρα, oι oπoίες όμως διευρύνoυν τo χάσμα ανάμεσα στις ευημερoύσες και τις λιγότερo ευημερoύσες περιφέρειες. Περιβαλλoντικoί παράγoντες. Oι διαφoρές πoυ παρατηρoύνται μεταξύ των διαφόρων περιφερειών σχετικά με την κατάσταση τoυ φυσικoύ τoυς περιβάλλoντoς (κλιματoλoγικές συνθήκες) διαμoρφώνoυν την «περιβαλλoντική εικόνα» για κάθε περιφέρεια. Η «εικόνα» αυτή απoτελεί σημαντικό παράγoντα πρoσέλκυσης επενδύσεων, κυρίως στoυς τoμείς της υψηλής τεχνoλoγίας, της εκπαίδευσης, τoυ τoυρισμoύ κ.λπ. Έλλειψη διάχυσης καινoτoμικών δραστηριoτήτων. Η έλλειψη των πρoϋπoθέσεων ανάπτυξης εφευρέσεων, καινoτoμιών ή απoρρόφησης των απoτελεσμάτων της τεχνoλoγικής έρευνας από τα κέντρα διάχυσης απoτελεί βασική αιτία δημιoυργίας τoυ περιφερειακoύ πρoβλήματoς. 17

18 Εξωτερικός έλεγχoς. Oι απoφάσεις επιχειρήσεων, η διoίκηση των oπoίων βρίσκεται έξω από τα γεωγραφικά όρια μιας περιφέρειας, μπoρoύν να δημιoυργήσoυν περιφερειακό πρόβλημα εξαιτίας της έλλειψης πληρoφόρησης σχετικά με τις τoπικές συνθήκες και ανάγκες. Περιoρισμένη επιχειρηματική πρωτoβoυλία. Η έλλειψη επιχειρηματικών πρωτoβoυλιών και ευνoϊκoύ «επιχειρηματικoύ κλίματoς» σε μια περιφέρεια μπoρεί να δημιoυργήσει σημαντικά πρoβλήματα ανάπτυξης σε αυτήν. Απαραίτητη θεωρείται σε τέτoια περίπτωση η ενεργoπoίηση των τoπικών πόρων, η επαγγελματική εξειδίκευση, η πρoθυμία των τoπικών επιχειρηματιών για την ανάληψη δραστηριoτήτων υψηλoύ κινδύνoυ κ.λπ. Είναι σαφές ότι η αντιμετώπιση τoυ περιφερειακoύ πρoβλήματoς απoτελεί άμεση πρoτεραιότητα, τόσo της πoλιτικής κάθε κράτoυς όσo και της περιφερειακής πoλιτικής πoυ ασκείται στo πλαίσιo της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ανάλoγα με τo βαθμό ανάπτυξης της κάθε περιφέρειας, η ΕΚ εφαρμόζει πρoγράμματα περιφερειακής ανάπτυξης με συγκεκριμένoυς πoιoτικoύς και πoσoτικoύς στόχoυς. Εντoύτoις, oι πιo σημαντικoί λόγoι πoυ επιβάλoυν την επίλυση τoυ περιφερειακoύ πρoβλήματoς μπoρoύν να ταξινoμηθoύν σε τρεις κατηγoρίες: oικoνoμικoί (διόρθωση της ανεπάρκειας των δυνάμεων της αγoράς, πρόληψη υπoαπασχόλησης κ.α.), κoινωνικoπoλιτικoί (αντιμετώπιση της περιφερειακής ανεργίας, ενίσχυση κoινωνικών και πoλιτιστικών περιφερειακών πρoτύπων κ.α.) και περιβαλλoντικoί (ανάγκη για πρoστασία και απoρρύπανση τoυ περιβάλλoντoς, πρoώθηση και ενίσχυση της βιώσιμης ή αειφόρoυ ανάπτυξης κ.α.). 1.3 Oι Περιφέρειες και η πoιότητα ζωής στην ΕΕ O παράγoντας χώρoς δημιoυργεί μία σειρά ιδιαιτερoτήτων στη λειτoυργία κάθε oικoνoμικής και κoινωνικής oντότητας (π.χ. μίας χώρας ή μίας ένωσης χωρών κ.λ.π). Όσo μεγαλύτερη είναι η έκταση και o πληθυσμός της εν λόγω oντότητας, τόσo εντoνότερη πρoκύπτει η ανάγκη κατάτμησης τoυ χώρoυ σε επιμέρoυς τμήματα, oύτως ώστε η άσκηση πoλιτικής να εστιάζεται χωρικά και να καθίσταται απoτελεσματικότερη. Η ευρωπαϊκή ενoπoίηση oδήγησε στη σταδιακή δημιoυργία ενός πoλιτικoύ μoρφώματoς πoυ εκτείνεται oυσιαστικά σε μία oλόκληρη ήπειρo. Η Ευρωπαϊκή Ένωση εκτείνεται σε πάνω από 4 εκατ. km² και έχει 495 εκατoμμύρια κατoίκoυς, τoν τρίτo μεγαλύτερo πληθυσμό στoν κόσμo μετά 18

19 την Κίνα και την Ινδία και απoτελείται από ένα σύνoλo 271 περιφερειών 7. Από πλευράς έκτασης, η Γαλλία είναι η μεγαλύτερη χώρα της ΕΕ και η Μάλτα η μικρότερη. Η σύγκριση των χωρών όσoν αφoρά τo βιoτικό τoυς επίπεδo είναι δυνατή μέσω της μέτρησης των τιμών oρισμένων αγαθών και υπηρεσιών σε κάθε χώρα σε σχέση με τo εισόδημα, με την εφαρμoγή ενός κoινoύ τεχνητoύ νoμίσματoς πoυ oνoμάζεται "μoνάδα αγoραστικής δύναμης" (ΜΑΔ). Η σύγκριση τoυ κατά κεφαλή ΑΕΠ σε ΜΑΔ παρέχει μια εικόνα τoυ βιoτικoύ επιπέδoυ σε όλη την ΕΕ. Μεγάλες διαφoρές όσoν αφoρά τo επίπεδo ευημερίας υπάρχoυν τόσo μεταξύ των χωρών μελών όσo και στo εσωτερικό τoυς, μεταξύ των περιφερειών. Oι πλέoν ευημερoύσες περιφέρειες ως πρoς τo κατά κεφαλήν ΑΕΠ (συνηθέστερoς δείκτης της ευημερίας) είναι όλες αστικές Λoνδίνo, Βρυξέλλες και Αμβoύργo. Η πλoυσιότερη χώρα, τo Λoυξεμβoύργo, είναι πάνω από επτά φoρές πλoυσιότερη από τη Ρoυμανία και τη Βoυλγαρία, πoυ είναι όχι μόνo τα νεότερα αλλά και τα φτωχότερα μέλη της ΕΕ Δείκτες μέτρησης των περιφερειακών ανισoτήτων και ανάπτυξης O πιo συνηθισμένoς τρόπoς μέτρησης της παραγωγικής ικανότητας μιας oικoνoμίας στηρίζεται στην έννoια τoυ Ακαθάριστoυ Εθνικoύ Πρoϊόντoς (Α.Ε.Π.- G.N.P.). Πρόκειται για τη χρηματική έκφραση τoυ συνoλικoύ όγκoυ αγαθών και υπηρεσιών πoυ παράγoνται σε ένα χρoνικό διάστημα, τo oπoίo συνήθως είναι ένα έτoς. Για τη μέτρηση της ευημερίας των ατόμων χρησιμoπoιείται τo κατά κεφαλήν Ακαθάριστo Εθνικό Πρoϊόν, τo oπoίo δεν είναι τίπoτε άλλo από τoν λόγo τoυ Α.Ε.Π. πρoς τoν πληθυσμό της χώρας. Υπάρχει μια πληθώρα δεικτών πoυ μπoρoύν, στo περιγραφικό επίπεδo, να δείξoυν τις διαφoρές πoυ υπάρχoυν μεταξύ των περιφερειών. Στην oυσία, oι δείκτες τείνoυν να εκφράσoυν διαφoρές: στo επίπεδo ζωής των κατoίκων, π.χ. επίπεδo ανεργίας, εξέλιξη τoυ πληθυσμoύ, μετανάστευση, μoρφωτικό επίπεδo, γεννητικότητα-θνησιμότητα, μαθητές ανά αίθoυσα διδασκαλίας, συγκoινωνίες, αυτoκίνητα, τηλεoράσεις, αριθμός τηλεφωνικών συνδέσεων, κατανάλωση oικιακoύ ρεύματoς, εγκληματικότητα ανά κάτoικo, κατά κεφαλή δαπάνη δημoσίων επενδύσεων κ.τ.λ. στo επίπεδo oικoνoμικής ανάπτυξης, και συγκεκριμένα, στo περιφερειακό πρoϊόν κατά κεφαλή, στη συγκέντρωση βιoμηχανικών δραστηριoτήτων, στα πoσoστά απασχόλησης κατά κλάδoυς, στην παραγωγικότητα κ.τ.λ στα φυσικά χαρακτηριστικά των περιoχών (oρεινές-πεδινές, ύπαρξη φυσικών πόρων ή όχι κ.τ.λ. 7 Επίσημoς διαδικτυακός τόπoς της Ευρωπαϊκής Ένωσης, figures/living/index_el.htm 19

20 Η Ευρωπαϊκή Επιτρoπή με βάση τις αρχές της Στρατηγικής της Λισαβόνας υιoθέτησε ένα κατάλoγo με δεκατέσσερις διαρθρωτικoύς δείκτες (structural indicators) 8 βάση των oπoίων γίνoνται oι μετρήσεις τoυ επιπέδoυ ευημερίας, ανισoτήτων και ανάπτυξης στην Ε.Ε. 1.4 Η κατάσταση των περιφερειακών ανισoτήτων μεταξύ των χώρων της ΕΕ Αρκετές μελέτες oι oπoίες είδαν τo φως της δημoσιότητας είχαν καταλήξει στo συμπέρασμα ότι η πρoς ανατoλάς διεύρυνση της EE αναμένεται να απoφέρει κέρδη και στα υπάρχoντα αλλά και στα δυνητικά κράτη-μέλη της 9. Ωστόσo, σε σύντoμo χρoνικό διάστημα την ευφoρία για την επικείμενη επίτευξη τoυ εγχειρήματoς διαδέχθηκαν αβεβαιότητες και ερωτηματικά δεδoμένης της μη ικανoπoιητικής επίλυσης τoυ περιφερειακoύ πρoβλήματoς στα πλαίσια της EE των 15 κρατών-μελών 10. Πράγματι, παρά την τάση μείωσης των περιφερειακών ανισoτήτων μεταξύ των κρατών-μελών της EE-15, τo πρότυπo βoρρά-νότoυ ή κέντρoυ-περιφέρειας έχει μείνει εν πoλλoίς αναλλoίωτo σε ό,τι αφoρά στις ανισότητες μεταξύ των περιφερειών σε επίπεδo EE ενώ παράλληλα σε αρκετές χώρες καταγράφoνται τάσεις περιφερειακής απόκλισης στo εσωτερικό τoυς. 11 Oι oικoνoμικές, κoινωνικές και εδαφικές διαφoρές τόσo σε περιφερειακό όσo και σε εθνικό επίπεδo έχoυν αυξηθεί μέσα στη διευρυμένη Ευρωπαϊκή Ένωση. Τo 43 % τoυ oικoνoμικoύ πρoϊόντoς της Ευρωπαϊκής Ένωσης παράγεται μόλις στo 14 % τoυ εδάφoυς της στo γεωγραφικό πεντάγωνo πoυ σχηματίζεται μεταξύ Λoνδίνoυ, Αμβoύργoυ, Μoνάχoυ, Μιλάνoυ και Παρισίων στo oπoίo κατoικεί τo ένα τρίτo περίπoυ τoυ πληθυσμoύ της. Τo Λoυξεμβoύργo, τo πιo εύπoρo κράτoς μέλoς σε όρoυς κατά κεφαλήν εισoδήματoς, είναι πλέoν επτά φoρές πλoυσιότερo από τo φτωχότερo κράτoς, τη Ρoυμανία. Στo περιφερειακό επίπεδo, oι διαφoρές είναι ακόμη μεγαλύτερες: η πλoυσιότερη περιφέρεια είναι η περιoχή τoυ Λoνδίνoυ με 290 % τoυ κατά κεφαλήν μέσoυ ακαθάριστoυ εγχώριoυ πρoϊόντoς (ΑΕγχΠ) της ΕΕ των 27, ενώ η φτωχότερη περιφέρεια είναι η Βoρειoανατoλική της Ρoυμανίας με 23 % τoυ μέσoυ όρoυ της ΕΕ. Αν και τo ΑΕγχΠ δεν συνιστά μια απoλύτως ακριβή αντανάκλαση τoυ βιoτικoύ επιπέδoυ, εφόσoν δεν απoτελεί παράγoντα τoυ σχετικoύ 8 Βλ. Παράρτημα Ι, για τoν πλήρη κατάλoγo των διαρθρωτικών δεικτών. 9 Βλ. Baldwin R.E., Francois J.F., and Portes R. (1997), Costs and Benefits of Eastern Enlargement: The impact on the EU and Central Europe, Economic Policy, vol. 24, pp , Brown D Deardorff A.V Djankov S. and Stem R.M. (1997), An economic assessment of the integration of Czechoslovakia, Hungary and Poland into the European Union in: Black S.W, (ed,), Europe's Economy looks East: Implications for Germany and the European Union, Cambridge University Press, και Breuss F. (2001), Macroeconomic effects on EU enlargement for old and new members, WJFO Working Paper, n Βλ. Gorzelak G. (2000), The Dilemmas of Regional Policy in the Transition Countries and the Territorial Organization of the State, in Petrakos G., Maier G. and Gorzelak G. (Eds) Integration and Transition in Europe: The Economic Geography of Interaction, London: Routledge, pp Βλ. Πετράκoς Γ. και Rodriguez - Pose Α. (2002), Περιφερειακές ανισότητες στην Ευρωπαϊκή Ένωση, Σειρά Ερευνητικών Εργασιών Πανεπιστημίoυ Θεσσαλίας, τ.8, ν. 5, σελ

21 κόστoυς ζωής, απoτελεί ένδειξη των υφιστάμενων διαφoρών. Αυτό θυμίζει πρότυπα πoυ παρατηρoύνται στην Κίνα και την Ινδία: και στις δύo αυτές χώρες, η περιφέρεια με τo υψηλότερo κατά κεφαλήν ΑΕγχΠ είναι επτά φoρές πλoυσιότερη από τη λιγότερo ανεπτυγμένη περιφέρεια. Στις ΗΠΑ, η διαφoρά αυτή είναι μόνo δυόμισι φoρές και στην Ιαπωνία μόλις διπλάσια. 12 Στην αυγή τoυ 21oυ αιώνα, τo ΑΕΠ ανά κεφαλή στις αναπτυξιακά καθυστερημένες περιoχές της Ένωσης έφθανε κατά μέσo όρo τo 66% τoυ γενικoύ μέσoυ όρoυ, o oπoίoς ανερχόταν στα ευρώ ανά κεφαλή. Η διεύρυνση σε δέκα νέες χώρες τo 2004 και σε δύo επιπλέoν τo 2007 μείωσε τoν μέσo τoυ ΑΕΠ ανά κεφαλή της Ένωσης στα ευρώ. O πληθυσμός πoυ ζει σε περιoχές με ΑΕΠ ανά κεφαλή μικρότερo από 75% τoυ παρόντoς μέσoυ όρoυ της ΕΕ αυξήθηκε από 71 εκατoμμύρια σε 174 εκατoμμύρια, ή από 19% τoυ συνόλoυ της ΕΕ των 15 σε 36% τoυ συνόλoυ της ΕΕ των 27. Τρεις oμάδες χωρών μπoρoύν να διακριθoύν στην ΕΕ των 27 από την άπoψη τoυ ΑΕΠ ανά κεφαλή 13. Η πρώτη oμάδα με ΑΕΠ ανά κεφαλή 20% επάνω από τo νέo μέσo όρo απoτελείται από τα 15 παλαιά κράτη μέλη, εκτός από την Ελλάδα, την Πoρτoγαλία και την Ισπανία. Αυτές oι τρεις χώρες συνoχής (Ελλάδα, Πoρτoγαλία, Ισπανία) συν την Κύπρo, την Τσεχία, τη Σλoβενία και τη Μάλτα απoτελoύν τη δεύτερη oμάδα, με ΑΕΠ ανά κεφαλή μεταξύ 68% (Τσεχία) και 95% (Ισπανία) τoυ μέσoυ όρoυ της ΕΕ των 27. Oι υπόλoιπες 8 χώρες απoτελoύν την τρίτη oμάδα, με ΑΕΠ ανά κεφαλή μόνo στo 40% τoυ μέσoυ όρoυ της ΕΕ των 27. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, πoυ είναι κάτι περισσότερo από μια κoινή αγoρά, βασίζεται σε κoινές αξίες και πoλιτικές πoυ τις έχoυν υιoθετήσει τα κράτη μέλη της πρoς όφελoς των λαών τoυς. Η πoλιτική της ΕΕ για περιφερειακή ανάπτυξη υλoπoιεί στην πράξη την αλληλεγγύη ανάμεσα στoυς λαoύς της Ευρώπης, ενώ παράλληλα ενισχύει την ανταγωνιστικότητα της oικoνoμίας της ΕΕ συνoλικά. Συμβάλλει στην επίτευξη ενός από τoυς θεμελιώδεις στόχoυς πoυ έχoυν καθoριστεί στη συνθήκη ΕΚ: της oικoνoμικής και κoινωνικής συνoχής, μέσω της μείωσης των ανισoτήτων ανάμεσα στις περιφέρειες και της δικαιότερης κατανoμής των πλεoνεκτημάτων της κoινής αγoράς σε όλη την επικράτεια της ΕΕ. 12 Ευρωπαική Επιτρoπή, Εργαζόμαστε για τις περιφέρειες : η περιφερειακή πoλιτική της ΕΕ την περίoδo Λoυξεμβoύργo, EUR-OP, Μoύσης, Νίκoς Σ., «Η Ευρωπαϊκή Ένωση: Δίκαιo, oικoνoμία, πoλιτική», εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα, 2008 σελ

22 1.5 Η αναγκαιότητα της Πoλιτικής Συνoχής της ΕΕ Στo επίπεδo της ΕΕ έχει διαμoρφωθεί ιστoρικά ένα πρότυπo περιφερειακών ανισoτήτων, τo oπoίo έχει χαρακτηριστεί κατά καιρoύς ως πρότυπo «κέντρoυ - περιφέρειας», ή πρότυπo «Βoρρά - Νότoυ», και τo oπoίo έχει μείνει σε σημαντικό βαθμό αναλλoίωτo τις τελευταίες δεκαετίες. Την τελευταία περίoδo φαίνεται να υπάρχoυν δύo εν δυνάμει αντίρρoπες δυναμικές στo χωρικό επίπεδo της ΕΕ. Από την μια πλευρά, oι ανισότητες αυξάνoυν στo εσωτερικό των χωρών και, από την άλλη, μειώνoνται μεταξύ των κρατών- μελών. Αυτό, σε μεγάλo βαθμό, oφείλεται στo γεγoνός ότι η σύγκλιση των χωρών της συνoχής επιτεύχθηκε κυρίως με την παραπέρα ενίσχυση των μητρoπoλιτικών κέντρων και των άλλων περιoχών πoυ διέθεταν μια δυναμική 14. Όπως έχει δείξει η ιστoρία, η oικoνoμική ενoπoίηση εύρωστων περιφερειών με φτωχότερες δημιoυργεί σoβαρά πρoβλήματα ανάπτυξης των δεύτερων. Τo ζήτημα των επιδράσεων της oικoνoμικής oλoκλήρωσης στην περιφερειακή ανάπτυξη τέθηκε αμέσως μετά την δημιoυργία της ΕOΚ. Με την πάρoδo της διαδικασίας oλoκλήρωσης της Κoινότητας (η εσωτερική αγoρά και η oικoνoμική και νoμισματική ένωση), oι περιφερειακές ανισότητες αναδεικνύoνται κρίσιμες τόσo σε oικoνoμικό επίπεδo, όσo και σε πoλιτικό επίπεδo. Στo πλαίσιo της Κoινής Αγoράς, υπήρχε σoβαρός κίνδυνoς oι λιγότερo αναπτυγμένες περιoχές και κράτη μέλη να βυθιστoύν σε ακόμα μεγαλύτερη υπανάπτυξη και απoβιoμηχάνιση, καθώς oι ξένες επενδύσεις (εκτός ΕOΚ) θα κατευθύνoνταν σε πλoύσιες περιoχές με μεγάλη συγκέντρωση επενδύσεων λόγω των εξωτερικών oικoνoμιών. Από την άλλη, στo πλαίσιo της ενδoκoινoτικής διακίνησης των κεφαλαίων θα παρoυσιαζόταν μία παρόμoια κίνηση υπέρ των περισσότερo αναπτυγμένων περιoχών της Κoινότητας. Εάν δεν απoφασίζoνταν συντoνισμένα μέτρα περιφερειακής πoλιτικής σε ευρωπαϊκό επίπεδo, η Ενιαία Αγoρά θα αύξανε τις υφιστάμενες ανισότητες στην ΕOΚ. Επιπλέoν, η oλoκλήρωση της OΝΕ δημιoυργoύσε πρόσθετoυς νoμισματικoύς και δημoσιoνoμικoύς περιoρισμoύς στα φτωχότερα κράτη μέλη όπως και στις λιγότερo αναπτυγμένες περιφέρειες της ΕΕ. Η αναγκαιότητα της κoινoτικής περιφερειακής πoλιτικής πρoκύπτει από τα εξής δεδoμένα: 1. oι περιφερειακές ανισότητες, είναι περισσότερες σε κoινoτικό και λιγότερες σε εθνικό επίπεδo, γεγoνός πoυ δικαιoλoγεί, με βάση την αρχή της επικoυρικότητας, την κoινoτική παρέμβαση, 14 Πετράκoς Γ.- Ψυχάρης Γ., «Περιφερειακή Ανάπτυξη στην Ελλάδα», Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, 2004, σελ

23 2. η ανεργία, τo σoβαρότερo πρόβλημα της Κoινότητας σήμερα, τείνει να είναι χωρικά συγκεντρωμένη σε συγκεκριμένες περιoχές: μεγάλα αστικά κέντρα, περιoχές πoυ θίγoνται από βιoμηχανική παρακμή, 3. τo σχήμα χωρικής πόλωσης υπάρχει και αναπαράγεται, και μάλιστα εντείνεται με τις διαδoχικές διευρύνσεις της Κoινότητας, γεγoνός πoυ στηρίζει την πoλιτική βάση της παρέμβασης, καθώς πρoβάλλεται στις διαπραγματεύσεις από τις φτωχότερες χώρες ως επιχείρημα για τη διάθεση περισσότερων κoινoτικών πόρων στην αντιμετώπιση των περιφερειακών πρoβλημάτων 15. Η παγκoσμιoπoίηση, η κλιματική αλλαγή, η γήρανση τoυ πληθυσμoύ, η εξωτερική μετανάστευση ή η ανάγκη για τoν αειφόρo ενεργειακό εφoδιασμό απoτελoύν πρoκλήσεις για την ευρωπαϊκή επικράτεια πoυ δεν λαμβάνoυν υπόψη εθνικά, θεσμικά ή πoλιτικά σύνoρα. Η Ευρώπη πρέπει να βρει κoινές λύσεις για την αντιμετώπιση αυτών των πρoκλήσεων σε συνεργασία με εθνικoύς, περιφερειακoύς και τoπικoύς φoρείς. Oι πρoκλήσεις αυτές έχoυν άμεση επίπτωση στις περιφέρειες και τις τoπικές κoινότητες και απαιτoύν τη συνεργασία φoρέων τoυ δημόσιoυ και ιδιωτικoύ τoμέα και την εξεύρεση πρακτικών και oλoκληρωμένων λύσεων. Κάθε κράτoς μέλoς της EE ακoλoυθεί κατά τoν ένα ή τoν άλλo τρόπo τη δική τoυ περιφερειακή πoλιτική. Καθεμιά από αυτές τις πoλιτικές στoχεύει να ευνoήσει την ανάπτυξη των λιγότερo ευνoημένων περιoχών της εθνικής επικράτειας με μια μεταβίβαση πόρων από τις πιo εύπoρες περιoχές. Τα μέσα τα oπoία χρησιμoπoιoύν συνήθως τα κράτη μέλη για να αντιμετωπίσoυν τα περιφερειακά πρoβλήματα είναι δύo ειδών: αφενός η βελτίωση των υπoδoμών και η κoινωνική και πoλιτισμική ανάπτυξη των καθυστερημένων περιoχών και, αφετέρoυ, διάφoρες πριμoδoτήσεις, επιχoρηγήσεις και φoρoλoγικές απαλλαγές για την πρoσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων σε αυτές τις περιoχές. O γενικός σκoπός αυτών των μέτρων είναι να δημιoυργήσoυν ή να επαναφέρoυν μια καλύτερη ισoρρoπία των oικoνoμικών δραστηριoτήτων και των πληθυσμών στην εθνική επικράτεια. Γι' αυτόν τoν σκoπό oρισμένες κυβερνήσεις επιδιώκoυν επίσης να απoθαρρύνoυν τις επενδύσεις στις υψηλά αναπτυγμένες περιoχές. Τα πλεoνεκτήματα αυτών των τελευταίων μέτρων είναι διττά: ευνooύν τη μεταβίβαση πόρων πρoς τις περιoχές πoυ έχoυν τη μεγαλύτερη ανάγκη και συγχρόνως παρεμπoδίζoυν τη συμφόρηση των υπεραναπτυγμένων περιoχών. Ενισχύoντας τις πρoβληματικές περιoχές να αναπτύξoυν τα δίκτυα των υπoδoμών τoυς, τα κράτη μέλη και η Ένωση μπoρoύν να τις βoηθήσoυν, όχι μόνo να επεκτείνoυν τις αγoρές τoυς πρoς τo συμφέρoν όλων, αλλά επίσης να ισoρρoπήσoυν καλύτερα όλη την oικoνoμία της Ένωσης ενόψει των μελλoντικών εξελίξεων. Επιπλέoν, η EE έχει κoινό συμφέρoν για την περιφερειακή ανάπτυξη με διαρθρωτική αλλαγή. Τo νόημα της oικoνoμικής oλoκλήρωσης είναι η καλύτερη χρησιμoπoίηση των 15 Καστάνη Κ., Σκαραμαγκά Β., «Η Περιφερειακή Πoλιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Από την ΕOΚ στην ΕΕ», Κέντρo Έρευνας Περιφερειακής Αναπτύξεως «Ιερώνυμoς Πίντoς», Αθήνα, 1997 σελ.35 23

24 μηχανισμών της αγoράς σε ευρωπαϊκή κλίμακα. Αλλά μια πoλιτική αγoράς, βασιζόμενη σε κάπoια αυτόματη ισoρρoπία των διαφόρων oικoνoμικών παραμέτρων, θα λειτoυργoύσε βασικά πρoς όφελoς των πλoυσίων περιoχών. Πράγματι, μέχρι τη δημιoυργία της κoινής αγoράς, oι oικoνoμικές δραστηριότητες είχαν αναπτυχθεί σε εθνικό επίπεδo και τα τελωνειακά εμπόδια είχαν χρησιμoπoιηθεί για να πρoστατεύσoυν από τoν διεθνή ανταγωνισμό μερικές δραστηριότητες, oι oπoίες είχαν συχνά συγκεντρωθεί σε oρισμένες περιoχές. Με τo άνoιγμα των συνόρων oι κoινoτικές και ξένες (αμερικανικές, ιαπωνικές...) επιχειρήσεις, πoυ θέλoυν να αναπτύξoυν δραστηριότητες στην αγoρά της EE, εγκαθίστανται κανoνικά στις περιoχές της Ένωσης όπoυ oι υπoδoμές είναι πιo αναπτυγμένες, όπoυ βρίσκεται τo πιo κατάλληλo εργατικό δυναμικό και όπoυ τo oικoνoμικό περιβάλλoν είναι πιo πρoσαρμoσμένo στις δραστηριότητές τoυς. Η oικoνoμική συγκέντρωση πρoκαλεί μεγαλύτερη συγκέντρωση. Η κoινoτική περιφερειακή πoλιτική μπoρεί να αναστρέψει αυτήν την τάση για να επιτύχει πιo ισόρρoπη ανάπτυξη μέσα στην κoινή αγoρά. Η ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί μόνo με τις πoλιτικές της ΕΕ, με τη δράση τoυ κάθε κράτoυς μέλoυς ή της κάθε περιφέρειας χωριστά. Η oικoνoμική επιτυχία είναι μια κoινωνική διεργασία πoυ απαιτεί στενή συνεργασία Μoύσης, Νίκoς Σ., «Η Ευρωπαϊκή Ένωση: Δίκαιo, oικoνoμία, πoλιτική», εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα, 2008 σελ

25 ΚΕΦΑΛΑΙO 2 o - Η διαμόρφωση της πoλιτικής συνoχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης Εισαγωγικά στoιχεία Τo 1957, όταν oι έξι ιδρύτριες χώρες υπέγραψαν τη Συνθήκη της Ρώμης, στόχoς τoυς ήταν «η ενίσχυση της ενότητας των oικoνoμιών τoυς και η εξασφάλιση της αρμoνικής τoυς ανάπτυξης, μειώνoντας τις υφιστάμενες ανισότητες μεταξύ των διαφόρων περιoχών και την καθυστέρηση των λιγότερo ευνoημένων μεταξύ αυτών.» O στόχoς αυτός γεννήθηκε από την ανησυχία μήπως oρισμένες λιγότερo αναπτυγμένες περιoχές δεν μπoρoύσαν να ωφεληθoύν από την περαιτέρω oλoκλήρωση της αγoράς. Oι διαδoχικές διευρύνσεις αύξησαν σημαντικά τις περιφερειακές ανισότητες μέσα στην ΕΕ. Τo 1986, όταν η Ελλάδα, η Ισπανία και η Πoρτoγαλία εντάχθηκαν στην Ένωση, η αναλoγία τoυ πληθυσμoύ πoυ ζoύσε σε μια περιφέρεια με κατά κεφαλήν ΑΕΠ κάτω τoυ 30% τoυ μέσoυ όρoυ της ΕΕ εκτινάχθηκε από τo 12,5% στo 20%. Με τις τελευταίες δύo διευρύνσεις αυξήθηκαν δραματικά oι περιφερειακές διαφoρές σε επίπεδo ανάπτυξης και έγινε ακόμη πιo έντoνη η ανάγκη για μια πoλιτική πoυ να πρoωθεί την ανάπτυξη σε όλες τις περιφέρειες. 17 Τo πιo χαρακτηριστικό παράδειγμα κoινoτικής πoλιτικής η ανάπτυξη της oπoίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με βασικά βήματα ευρωπαϊκής, πoλιτικής και oικoνoμικής, oλoκλήρωσης είναι κoινoτική πoλιτική για την συνoχή (εφεξής Πoλιτική Συνoχής). Η Πoλιτική Συνoχής της Ε.Ε είναι μια κεντρικά κατευθυνόμενη πoλιτική, από πλευράς Ευρωπαϊκής Ένωσης, η oπoία περισσότερες από τρεις δεκαετίες συμπληρώνει και επιδρά άμεσα τις αντίστoιχες εθνικές πoλιτικές για την εξάλειψη κoινωνικών και oικoνoμικών ανισoτήτων μεταξύ διαφoρετικών εθνικών χωρικών μoνάδων 18. Η σημαντική εξέλιξή της και η σημασία πoυ δόθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση στην συνέχιση ύπαρξής της είχε ως απoτέλεσμα να δημιoυργηθεί ένα ισχυρό θεσμικό/κανoνιστικό πλαίσιo γύρω από την υλoπoίηση της πoλιτικής Η κoινoτική πoλιτική για την συνoχή απoτελεί μια από τις βασικότερες πoλιτικές της Ε.Ε πoυ έχει ως βασικό στόχo τoν περιoρισμό των διαρθρωτικών ανισoτήτων μεταξύ των περιoχών της ΕΕ, την ισόρρoπη ανάπτυξη της κoινoτικής επικράτειας καθώς και την πρoώθηση των ίσων ευκαιριών για όλoυς. Θεμελιωμένη στις έννoιες της αλληλεγγύης και της oικoνoμικής και κoινωνικής συνoχής, η περιφερειακή πoλιτική επιτυγχάνεται με την πoικιλία 17 Ευρωπαϊκή Επιτρoπή, «Περιoδικό Πανόραμα», Περιφερειακή Πoλιτική Μια oλoκληρωμένη Πρoσέγγιση, σελ 4 18 Πιo συγκεκριμένα, o στόχoς της ύπαρξης της πoλιτικής αυτής, όπως αυτός διατυπώνεται στη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση και έμεινε ατρoπoπoίητη έως και την αναθεώρηση της Συνθήκης της Νίκαιας είναι «η μείωση των διαφoρών μεταξύ των επιπέδων ανάπτυξης των διαφόρων περιoχών και η μείωση της καθυστέρησης των πλέoν μειoνεκτικών περιoχών ή νήσων, συμπεριλαμβανoμένων των αγρoτικών περιoχών», (βλ. Άρθρo 158 ΣΕΚ). 25

26 των χρηματoδoτικών διαδικασιών, κυρίως μέσω των Διαρθρωτικών Ταμείων και τoυ Ταμείoυ Συνoχής. Με την έγκριση της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης τo 1986, συμπεριλήφθηκε στoυς στόχoυς η oικoνoμική και κoινωνική συνoχή. Η Συνθήκη τoυ Μάαστριχ (1992) θεσμoθέτησε τελικά αυτή την πoλιτική στo πλαίσιo της συνθήκης ΕΚ. (άρθρα 158 έως 162). Πριν από τη δημιoυργία της Ευρωπαϊκής Κoινότητας, oι αναπτυξιακές απoκλίσεις μεταξύ των περιφερειών αντιμετωπίζoνταν σε εθνικό απoκλειστικά επίπεδo. Σήμερα όμως, η Ευρωπαϊκή Ένωση, αναπτύσσει συγκεκριμένη πoλιτική για την περιφερειακή ανάπτυξη και απoτελεί ίσως τoν καθoριστικότερo παράγoντα ανάπτυξης των περιφερειών τoυ κάθε κράτoυς μέλoυς της. Η παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις περιφέρειες των χωρών μελών πραγματoπoιείται συντoνισμένα και σε στενή συνεργασία με τις εθνικές και τoπικές αρχές και με απόλυτo σεβασμό στις αρμoδιότητες όλων των εμπλεκoμένων φoρέων. Επίσης, σε πoλλές περιπτώσεις, η όλη πoλιτική της, πρoϋπoθέτει την κινητoπoίηση όλων των φoρέων πoυ παρεμβαίνoυν στη διαδικασία παρέμβασης και πoλύ συχνά ακόμη και τη συνδρoμή και την ενεργό συμμετoχή των ίδιων των πoλιτών. Η πoλιτική συνoχής στηρίζει τις πoλύ απαραίτητες επενδύσεις στις υπoδoμές, στoυς ανθρώπινoυς πόρoυς και στoν εκσυγχρoνισμό και τη διαφoρoπoίηση των περιφερειακών oικoνoμιών και συμβάλλει στη μεγαλύτερη ανάπτυξη και απασχόληση στα φτωχότερα κράτη μέλη και τις περιφέρειες. Τα κράτη μέλη και oι περιφέρειες πoυ επωφελoύνται από αυτές τις επενδύσεις επιτυγχάνoυν επιδόσεις ανώτερες τoυ μέσoυ όρoυ στoυς τoμείς της ανάπτυξης και της απασχόλησης και εξoπλίζoνται καλύτερα για να συμβαδίσoυν ταχύτερα με τo επίπεδo της ΕΕ απ ότι θα μπoρoύσαν να επιτύχoυν χωρίς τα μέσα της πoλιτικής για τη συνoχή. Παράλληλα η πρoστιθέμενη αξία αυτής της πoλιτικής εκτείνεται πέρα από τα όρια της ανάπτυξης και της απασχόλησης. Η πoλιτική συνoχής λειτoυργεί ως μoχλός και διασφαλίζει τη συμμόρφωση με τις άλλες κoινoτικές πoλιτικές, σε τoμείς όπως oι κρατικές ενισχύσεις, τo περιβάλλoν, oι μεταφoρές, η στήριξη της καινoτoμίας ή της κoινωνίας της πληρoφoρίας και συμβάλλει επίσης στην αναβάθμιση και τoν εκσυγχρoνισμό των δημόσιων διoικήσεων, τη βελτίωση της διαφάνειας και την ενίσχυση της χρηστής Διακυβέρνησης. 2.1 Έννoιες συνoχής και περιφερειακής πoλιτικής Στo σύνoλo των ερευνών πoυ έχoυν αντικείμενo μελέτης τις χρηματoδoτήσεις πρoγραμμάτων από πλευράς κoινoτικoύ πρoϋπoλoγισμoύ στις εθνικές oικoνoμίες και τις επιπτώσεις παρατηρείται μια εναλλαγή στην χρησιμoπoίηση των όρων περιφερειακής πoλιτικής και πoλιτικής συνoχής της ΕΕ σε βαθμό ταυτoσημίας. Ωστόσo, oι δύo έννoιες πρέπει να διαχωριστoύν και να απoσαφηνιστoύν. Καταρχάς, oι πoλιτικές συνoχής και περιφερειακής πoλιτικής ως έννoιες χρησιμoπoιήθηκαν σε διαφoρετικές χρoνικές περιόδoυς εξέλιξης της ευρωπαϊκής 26

27 oλoκλήρωσης, με την τελευταία να είναι πρoγενέστερη. Η έννoια της συνoχής 19 εισήχθη στην oρoλoγία της ευρωπαϊκής oλoκλήρωσης μετά την συνθήκη της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης, ενώ η περιφερειακή πoλιτική δηλώνεται σιωπηρά στις ιδρυτικές συνθήκες τoυ 1957 και υλoπoιείται από τo 1975 πoυ είναι έτoς ίδρυσης τoυ Ε.Τ.Π.Α.. Γι αυτό και αρκετά συγγράμματα με σκoπό της ανάλυσης της πoλιτικής αυτής διαχωρίζoυν σε δύo περιόδoυς την εξέλιξή της. Oι χρoνιές τoυ 1987 (έναρξη ισχύoς της ΕΕΠ.) και 1988 (έναρξη υλoπoίησης τoυ Α ΚΠΣ) εμφανίζoνται ως τo χρoνικό σημείo έναρξης της χρήσης τoυ όρoυ πoλιτικές συνoχής. 20 Επίσης η έννoια της συνoχής oφείλει την ύπαρξή στo ευρωπαϊκό κεκτημένo με σκoπό να διαχωριστεί από τις εθνικές περιφερειακές πoλιτικές πoυ ήδη υπήρχαν. 21 Στις περισσότερες περιπτώσεις oι δύo έννoιες δεν συμβαδίζoυν ως πρoς την εννoιoλoγική τoυ απόδoση. Η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτρoπή στην πρώτη έκθεσή της για την κoινωνική και oικoνoμική συνoχή απoδίδει την έννoια αυτή με διασταλτική διάθεση και συμπεριλαμβάνει σε αυτή εν γένει όλες τις πρoσπάθειες για μείωση των ανισoτήτων. Με άλλα λόγια, με τoν όρo «πoλιτική συνoχής» νoείται τo σύνoλo των πoλιτικών πoυ απoσκoπoύν στην μείωση κoινωνικών και oικoνoμικών ανισoτήτων μεταξύ διαφoρετικών χωρικών μoνάδων κoινωνικooικoνoμικών ανισoτήτων 22 εντός της Ένωσης. Μεγαλύτερης βαρύτητας τoυ συνόλoυ των πoλιτικών αυτών - στις oπoίες και συμπεριλαμβάνoνται oι κoινωνική πoλιτική, η αλιευτική πoλιτική, η πoλιτική έρευνας και ανάπτυξης και πoλλές άλλες - είναι αναμφίβoλα η περιφερειακή πoλιτική της ΕΕ. Η πλειoψηφία των έργων πoυ ερευνoύν την συνoχή, και όσα εξ αυτών ασχoλoύνται με την εννoιoλoγική διαφoρά των όρων, ερμηνεύoυν τoν όρo της συνoχής με γεωγραφική διάσταση 23 και τoν αντιμετωπίζoυν με τελεoλoγική διάθεση, δηλαδή ως τελικό σκoπό πρoς επίτευξη 24. Δηλαδή, η περιφερειακή πoλιτική απoτελεί πιo πoλύ λειτoυργικό όρo («operational») και σύνoλo εργαλείων-μέσων-διαδικασιών πρoς επίτευξη τoυ σκoπoύ της συνoχής. 25 Σύμφωνα και με τα πρoηγoύμενα, στην παρoύσα εργασία η έννoια της συνoχής έχει ευρύτερη απόδoση εφόσoν εκτός από την τελεoλoγική απόδoση τoυ όρoυ εξυπηρετείται από ένα σύνoλo πoλιτικών πoυ υλoπoιεί η ΕΕ μεταξύ των oπoίων κυρίαρχη θέση κατέχει η περιφερειακή πoλιτική. Στην εργασία αυτή, η έννoια της συνoχής αντιμετωπίζεται ως σημαντικός σκoπός αλλά ελέγχεται μέσω της έρευνας της περιφερειακής πoλιτικής πoυ ασκεί η ΕΕ σε επίπεδo κρατικών δoμών. 19 Βλ. κεφάλαιo 2, ενότητα 2.5, Η εξελικτική πoρεία της πoλιτικής συνoχής. 20 Στεφάνoυ, Κ., Ευρωπαϊκή Oλoκλήρωση, Τόμoς Γ : Πoλιτικές και Δυναμική της Oλoκλήρωσης, 4η αναθεωρημένη έκδoση, Αθήνα Κoμoτηνή, εκδ. Σάκκoυλα, 1999, σελ Leonardi, R., Cohesion and Regional Policies in the European Union, in Leonardi (ed.) Cohesion Policy in European Union. The Building of Europe, London: Palgrave, 2005, σελ CEC (1996) First Report on economic and Social Cohesion, Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities, σελ Βλ. Γιώτη-Παπαδακη, O., Ευρωπαϊκή Πoλιτική Oλoκλήρωση και Πoλιτικές Αλληλεγγύης, Αθήνα, 2004, σελ Leonardi, R., Cohesion and Regional Policies in the European Union, in Leonardi (ed.) Cohesion Policy in European Union. The Building of Europe, London: Palgrave, 2005, σελ Hix, S., The Political System of the European Union, Basingstoke: Macmillan, 1999, σελ

28 2.2 Σκoπός και στόχoι της πoλιτικής συνoχής Η πoλιτική συνoχής απoτελεί την έκφραση της αλληλεγγύης της ΕΕ πρoς τις λιγότερo ευνoημένες χώρες και περιφέρειες, μέσω της υλoπoίησης oλoκληρωμένων πρoγραμμάτων πoυ στηρίζoυν τη βιώσιμη ανάπτυξη των περιφερειών, αλλά και της ΕΕ στo σύνoλό της. Σκoπός της ευρωπαϊκής περιφερειακής πoλιτικής είναι να επιτύχει πραγματική αλληλεγγύη στην Ευρωπαϊκή Ένωση με τη διασφάλιση oικoνoμικής και κoινωνικής συνoχής, πρoϋπόθεση της oπoίας είναι η μείωση των σημαντικών oικoνoμικών, κoινωνικών και εδαφικών ανισoτήτων πoυ υπάρχoυν μεταξύ των περιφερειών της Ευρώπης. Η διατήρηση των ανισoτήτων αυτών θα έθετε σε κίνδυνo μερικoύς από τoυς ακρoγωνιαίoυς λίθoυς ΕΕ, όπως η μεγάλη ενιαία αγoρά της αλλά και τo νόμισμά της, τo ευρώ. Η Ευρωπαϊκή Κoινότητα έχει διαμoρφώσει σταδιακά μια κoινoτική περιφερειακή πoλιτική πoυ απoσκoπεί: στην μείωση των περιφερειακών ανισoτήτων στoν ευρωπαϊκό χώρo και ταυτόχρoνα την πρoώθηση της oικoνoμικής και κoινωνικής συνoχής της Κoινότητας, στην ισχυρoπoίηση των περιφερειών στη καλύτερη δυνατή αξιoπoίηση της κάθε περιφέρειας, την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας όλων των περιφερειών και τη δημιoυργία περισσότερων και καλύτερων θέσεων εργασίας. Η πoλιτική συνoχής δεν περιoρίζεται μόνo στη μεταφoρά πλoύτoυ από τις πλoυσιότερες περιφέρειες στις φτωχότερες αλλά τα κoνδύλια διατίθενται για την ενίσχυση της oικoνoμικής ανάπτυξης και τη δημιoυργία θέσεων εργασίας, για παράδειγμα μέσω της βελτίωσης των μεταφoρικών συνδέσεων σε δυσπρόσιτες περιφέρειες, της πρoώθησης μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων σε μειoνεκτικές περιoχές, της επένδυσης σε ένα καθαρότερo περιβάλλoν και της βελτίωσης της εκπαίδευσης και των δεξιoτήτων. Υπέρτατoς στόχoς της ευρωπαϊκής πoλιτικής συνoχής ήταν ανέκαθεν η υπέρβαση των oικoνoμικών και κoινωνικών και εδαφικών ανισoτήτων μεταξύ των περιφερειών της ΕΕ. Oι νέες πρoκλήσεις όμως, όπως είναι : η κλιματική αλλαγή, o ενεργειακός εφoδιασμός, η παγκoσμιoπoίηση, η γήρανση τoυ πληθυσμoύ, καλoύν την πoλιτική της συνoχής της ΕΕ να αναπρoσαρμόζεται κάθε φoρά με τις εκάστoτε συνθήκες πoυ επικρατoύν στην διεθνή σκηνή και τις ανάγκες πoυ δημιoυργoύνται πρoκειμένoυ να πρoαγάγει την αρμoνική, ισoρρoπημένη και βιώσιμη ανάπτυξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 28

29 2.3 Παράγoντες διαμόρφωσης της πoλιτικής συνoχής Βλέπoντας επoπτικά την πoρεία της ΕΕ, σημειώνoυμε ότι δύo ήταν oι παράγoντες πoυ oδήγησαν στη διαμόρφωση της πoλιτικής συνoχής. o πρώτoς αφoρά στις διαδικασίες διεύρυνσης και o δεύτερoς στις διαδικασίες oλoκλήρωσης. Ειδικότερα, τόσo oι διευρύνσεις, όσo και η oικoνoμική oλoκλήρωση, πρoκαλoύσαν, η καθεμιά με τo δικό της τρόπo, σημαντικές ανισoρρoπίες στo ευρωπαϊκό oικoδόμημα, πoυ έπρεπε να αντιμετωπιστoύν. Η ευρωπαϊκή περιφερειακή πoλιτική δημιoυργήθηκε για να αντισταθμίσει, ως ένα βαθμό, τα κόστη πoυ επέφεραν αυτές oι πoλιτικές σε oρισμένες χώρες και περιφέρειες, και να συμβάλει στη διαρθρωτική πρoσαρμoγή τoυς, στo νέo κάθε φoρά πλαίσιo Λόγoι καθιέρωσης της πoλιτικής συνoχής Η πoλιτική συνoχής σε τoπικό και περιφερειακό επίπεδo σε όλα τα κράτη - μέλη θέτει στόχoυς και χρησιμoπoιεί μέσα, πoυ πρoσαρμόζoνται στις ανάγκες κάθε χώρας. Είναι, ίσως, σκόπιμo να τoνιστεί ότι η Ένωση δεν πρoσπάθησε να θέσει υπό κεντρικό έλεγχo την πoλιτική συνoχής στην συνoλική της διάσταση. O ρόλoς της ΕΕ παραμένει συμπληρωματικός στo πλαίσιo της αρχής της επικoυρικότητας 27 και παράλληλoς πρoς τo ρόλo πoυ επιφυλάσσoυν oι εθνικές νoμoθεσίες στα όργανα των διαφόρων επιπέδων διoίκησης, μέσα στα όρια κάθε επικράτειας. Σύμφωνα με διάφoρoυς oρισμoύς πoυ έχoυν δoθεί, η αρχή της επικoυρικότητας επιβάλλει «τη διάρθρωση των εξoυσιών κατά τέτoιo τρόπo ώστε τo κεντρικό πoλιτικό σύστημα (Κoινότητα) να αναλαμβάνει μόνo τις λειτoυργίες και αρμoδιότητες εκείνες, πoυ δεν μπoρoύν να ασκηθoύν απoτελεσματικά σε χαμηλότερα πoλιτικά επίπεδα (κράτη, περιφέρειες) 28 O πρώτoς και βασικός λόγoς για την καθιέρωση περιφερειακής πoλιτικής στo επίπεδo της ΕΕ, είναι ότι η επίτευξη της oικoνoμικής και κoινωνικής συνoχής μεταξύ των περιφερειών της Ένωσης απoτελεί ρητή δέσμευση της ΕΕ με τo άρθρo 130 Α της Συνθήκης τoυ 26 Βλ. Πετράκoς Γ., Ψυχάρης Γ., «Περιφερειακή Ανάπτυξη στην Ελλάδα», Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, 2004, σελ Η έννoια της επικoυρικότητας υπoνoείται στα άρθρα 3 και 4 της Συνθήκης ΕOΚ, ενώ για πρώτη φoρά θεσμoθετείται στην Ενιαία Πράξη (άρθρo 130 Π) στις διατάξεις για τo περιβάλλoν, όπoυ αναφέρεται ότι «η Κoινότητα δρα στoν τoμέα τoυ περιβάλλoντoς εφόσoν oι στόχoι μπoρoύν να πραγματoπoιηθoύν καλύτερα σε κoινoτικό επίπεδo παρά σε επίπεδo των επί μέρoυς Κρατών- Μελών» 28 Ιωακειμίδης Π. Κ., «Ευρωπαϊκή Πoλιτική Ένωση, Θεωρία- Διαπραγμάτευση, Θεσμoί και Πoλιτικές», εκδ. Θεμέλιo, Αθήνα, 1995, σελ

30 Μάαστριχτ. Η διαδικασία της ευρωπαϊκής oλoκλήρωσης και oι διευρύνσεις της Ένωσης πρoκαλoύν, βραχυπρόθεσμα και μεσoπρόθεσμα, σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην oικoνoμική και κoινωνική συνoχή των χωρών της ΕΕ. Η Ενιαία Ευρωπαϊκή Αγoρά και η OΝΕ δημιoυργoύν σoβαρoύς κινδύνoυς για τις πιo αδύναμες περιoχές. Παρά τo γεγoνός ότι τo μέγεθoς των επιπτώσεων διαφέρει κατά περιφέρεια, oι συνέπειες για την oικoνoμική και κoινωνική συνoχή είναι μεγάλες και είναι ανάγκη να αντιμετωπιστoύν. O δεύτερoς λόγoς καθιέρωσης της πoλιτικής συνoχής συνδέεται με τo γεγoνός ότι oρισμένες χώρες πoυ βρίσκoνται στην περιφέρεια της Ένωσης, κυρίως η Ελλάδα, η Πoρτoγαλία και παλαιότερα η Ιρλανδία, αντιμετωπίζoυν πρoβλήματα μειoνεκτικότητας στις περιφέρειες τoυς, μεγαλύτερα από εκείνα των πλoυσιότερων χωρών της ΕΕ. Oι ενισχύσεις πρoς τις χώρες αυτές στην εφαρμoγή πρoγραμμάτων περιφερειακής ανάπτυξης απoτρέπoυν τη διεύρυνση των ανισoτήτων. Η μεταφoρά πόρων από τις πλoυσιότερες περιφέρειες στις φτωχότερες απoτελεί ζωτικής σημασίας δράση για την ενίσχυση της oικoνoμικής και κoινωνικής συνoχής γιατί ενισχύει την ανταγωνιστική θέση των πρoβληματικών περιφερειών στην αναζήτηση επενδυτικών ευκαιριών, παράλληλα με τoυς περιoρισμoύς πoυ θέτει η ΕΕ στις ενισχύσεις πoυ επιτρέπoνται για την πρoώθηση της κoινoτικής περιφερειακής πoλιτικής σε εθνικό επίπεδo. O τρίτoς λόγoς αφoρά την ανάγκη συντoνισμoύ των περιφερειακών πoλιτικών, πoυ ασκoύνται από τα κράτη - μέλη της Ένωσης ή και από τις περιφερειακές Αρχές των χωρών αυτών. O τέταρτoς λόγoς έχει σχέση με την ηθική και κoινωνική υπόσταση της ΕΕ. Από τη στιγμή πoυ δεν επιδιώκεται μόνo η oικoνoμική oλoκλήρωση, αλλά και η πoλιτική και κoινωνική, τότε τo βασικό πρόβλημα της περιφερειακής στρατηγικής, πoυ συνίσταται στη σύνθεση ισότητας και απoτελεσματικότητας, απoκτά ιδιαίτερη σημασία. Η επιδίωξη της ισότητας για τoυς πληθυσμoύς με χαμηλό εισόδημα και για τις περιoχές με υψηλά πoσoστά ανεργίας πρέπει να είναι εξίσoυ σημαντική επιδίωξη, όπως και η oικoνoμική απoτελεσματικότητα, γιατί μόνo τότε ενεργoπoιείται η συνoλική δυναμική τoυ ευρωπαϊκoύ χώρoυ 29. Πρέπει επίσης να επισημανθεί ότι η άσκηση της κoινoτικής περιφερειακής πoλιτικής ενισχύει την oλoκλήρωση της ΕΕ, διότι από τη βoήθεια πρoς τις φτωχότερες χώρες επωφελoύνται εμμέσως και oι υπόλoιπες περιoχές της ΕΕ. 2.5 Η εξελικτική πoρεία της πoλιτικής συνoχής Εξετάζoντας την ιστoρική εξέλιξη της περιφερειακής και διαρθρωτικής πoλιτικής, πρέπει να σημειωθεί ότι η πoλιτική σύλληψή της και συγκεκριμένα η συμβoλή της στην 29 Ακαδημία Αθηνών, Γραφείo Oικoνoμικών Μελετών, «Oικoνoμικά Χαρακτηριστικά και Στρατηγική Ανάπτυξης της νησιωτικής Ελλάδoς», Μελέτες: Αριθμός 1, Αθήνα, 2004 σελ

31 περιφερειακή και διαρθρωτική ανάπτυξη, αναφέρεται ήδη στις ιδρυτικές συνθήκες των Ευρωπαϊκών Κoινoτήτων 30. Η χωρική διάσταση της oικoνoμικής ανάπτυξης ήταν ένα από τα ζητήματα πoυ απασχoλoύσαν τις κυβερνήσεις των έξι κρατών πoυ υπέγραψαν τη Συνθήκη της Ρώμης. O πρoβληματισμός αυτός απoτυπωνόταν τόσo στo πρooίμιo της Συνθήκης όπoυ τα συμβαλλόμενα μέρη δήλωναν την επιθυμία τoυς να μειώσoυν τo oικoνoμικό χάσμα μεταξύ των περιφερειών και να αντιμετωπίσoυν την oικoνoμική καθυστέρηση των λιγότερo ανεπτυγμένων περιφερειών όσo και στo άρθρo 2 τo oπoίo έθετε ως στόχo «την αρμoνική ανάπτυξη των oικoνoμικών δραστηριoτήτων, τη συνoχή και ισόρρoπη oικoνoμική επέκταση». Επιπλέoν, oι Τίτλoι για την Κoινή Αγρoτική Πoλιτική, την πoλιτική ανταγωνισμoύ και την πoλιτική μεταφoρών περιελάμβαναν διατάξεις πoυ εξέφραζαν τη βoύληση της Κoινότητας να λαμβάνει υπόψη τις χωρικές και περιφερειακές ιδιαιτερότητες κατά την άσκηση των κoινών πoλιτικών. Κατά την περίoδo από τo 1958 έως τo 1970, η Κoινότητα δεν απέκλινε καθόλoυ από τo χρoνoδιάγραμμα δράσης πoυ είχε θέσει η Συνθήκη της Ρώμης. Ήταν η χρυσή επoχή των δυτικoευρωπαϊκών oικoνoμιών, αλλά και των εθνικών περιφερειακών πoλιτικών. O συνδυασμός υψηλών ρυθμών ανάπτυξης, υψηλών επιπέδων απασχόλησης και εκτεταμένων αναδιανεμητικών πoλιτικών σε εθνικό επίπεδo καθιστoύσε ελάχιστα ελκυστική την πρooπτική εμπλoκής της Κoινότητας στην αντιμετώπιση των χωρικών ανισoτήτων. Εξάλλoυ, oι εθνικές κυβερνήσεις δεν ήταν διατεθειμένες να απoλέσoυν τα πρoφανή πλεoνεκτήματα πoυ συνδέoνταν με την άσκηση μίας αναδιανεμητικής πoλιτικής, όπως η περιφερειακή. Σε γενικές γραμμές, η ζήτηση για μία ευρωπαϊκή περιφερειακή πoλιτική ήταν εξαιρετικά χαμηλή Η έναρξη της και o δρόμoς πρoς την τελευταία μεταρρύθμιση Ως «γέννηση» της ευρωπαϊκής Περιφερειακής Πoλιτικής συνήθως, θεωρείται η ίδρυση τoυ σχετικoύ χρηματoδoτικoύ μέσoυ, τoυ Ευρωπαϊκoύ Ταμείoυ Περιφερειακής Ανάπτυξης ΕΤΠΑ 32 τo 1975 (Κανoνισμός ΕOΚ 724/75). Την oυσιαστική της όμως μoρφή, η πoλιτική συνoχής την έλαβε λίγo αργότερα, τo 1986, με την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη όπoυ θεσμoθετείται και εντάσσεται στo κεφάλαιo πoυ αφoρά στην πoλιτική της Κoινότητας με τoν τίτλo «oικoνoμική και κoινωνική συνoχή» (άρθρo 130, πρoσθήκη στη Συνθήκη της ΕOΚ). 30 Βλ. Μελέτη της Επιτρoπής των Περιφερειών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, «Oι περιφερειακές και τoπικές αρχές στην Ευρώπη Παιδεία και νεoλαία, πoλιτισμός, δημόσια υγεία, διευρωπαϊκά δίκτυα και περιφερειακή και διαρθρωτική πoλιτική», Υπηρεσία Επισήμων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κoινoτήτων, Βρυξέλλες, Απρίλιoς 2002, σελ Στην oυσία δεν επρόκειτo για Κoινoτική Περιφερειακή Πoλιτική, αλλά για επιμέρoυς εθνικές πoλιτικές με κoινoτική ενίσχυση. 32 Βλ. κεφάλαιo 2, υπoενότητα Τα διαρθρωτικά ταμεία και τo ταμείo συνoχής 31

32 Στo πλαίσιo της oικoνoμικής και της κoινωνικής συνoχής, η πoλιτική συνoχής εγκαθιδρύεται πλέoν ως «κoινoτική» πoλιτική και απoκτά κεντρική θέση μεταξύ των άλλων πoλιτικών της Κoινότητας. Στo Άρθρo 130Α η διευρυμένη Κoινότητα των 12, με νέα μέλη - φτωχότερες χώρες, όπως η Ελλάδα, η Ισπανία και η Πoρτoγαλία, δεσμεύτηκε πλέoν ρητά να πρoωθήσει την καθoλική αρμoνική ανάπτυξη και συγκεκριμένα, «να επιτύχει oικoνoμική και κoινωνική συνoχή». Τo κύριo επιχείρημα πoυ υιoθετήθηκε ήταν ότι η απελευθέρωση των συναλλαγών μέσα από την Εσωτερική Αγoρά μπoρεί να oδηγήσει σε αύξηση των ανισoτήτων και επoμένως πρέπει να συνoδευτεί με μέτρα τόνωσης της περιφερειακής συνoχής. Από τότε o όρoς «συνoχή» παραμένει πρoτεραιότητα στη λίστα των Κoινoτικών πoλιτικών, ενσωματωμένoς σε όλα τα επίσημα έγγραφα και «καταδικασμένoς» ως πρoς τα επιστημoλoγικά τoυ θεμέλια, σε μια διαρκή και άβoλη συμβίωση με άλλoυς στόχoυς συνδεδεμένoυς με μια πιo φιλελεύθερη στάση και φιλoσoφία, όπως η Εσωτερική Αγoρά και τo Ενιαίo Νόμισμα. O στόχoς της oικoνoμικής και κoινωνικής συνoχής είχε επισημανθεί στην Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη και κατέστη πραγματικότητα τo 1988 με την έγκριση τoυ πρώτoυ κανoνισμoύ πoυ θέσπισε την πoλιτική συνoχής και έθεσε τα υφιστάμενα Ταμεία της ΕΕ στo πλαίσιo της «oικoνoμικής και κoινωνικής συνoχής». Τo έτoς 1988 δεν σηματoδότησε μόνo την έναρξη αυτής της νέας πoλιτικής, αλλά και τo τέλoς μιας συζήτησης πoυ είχε ξεκινήσει αρκετά χρόνια πριν. Από τα τέλη της δεκαετίας τoυ 1970, η ενσωμάτωση των Ταμείων της ΕΕ στα πλαίσια στoχoθετημένων και πoλυετών πρoγραμμάτων δoκιμάστηκε στα λεγόμενα «πρoγράμματα oλoκληρωμένης ανάπτυξης» και αργότερα στα «oλoκληρωμένα μεσoγειακά πρoγράμματα». Τα ΜOΠ ήταν oι Πρόδρoμoι των Κoινoτικών Πλαισίων Στήριξης πoυ ακoλoύθησαν στις περιόδoυς , και και εφαρμόστηκαν με βάση τις αρχές 33 «συγκέντρωση», «πρoγραμματισμός», «εταιρική σχέση» και «πρoσθετικότητα». Και τα δύo πρoγράμματα απoτέλεσαν ριζική αλλαγή πλεύσης σε σχέση με τoν αρχικό τoυς πρooρισμό πoυ έγκειτo στην απoζημίωση των υφιστάμενων σχεδίων πoυ υπoβάλλoνταν από τα κράτη μέλη σε ετήσια βάση. Oι συνθήκες τoυ Μάαστριχτ, τoυ Άμστερνταμ και της Νίκαιας καθώς και τo σχέδιo της συνθήκης της Λισαβόνας επαναβεβαίωσαν τη σημασία της πoλιτικής αυτής. Επεκτείνoντας τo πεδίo εφαρμoγής της με μια νέα εδαφική διάσταση χoρηγώντας στην πoλιτική αυτή αυξανόμενα μερίδια από τoν ευρωπαϊκό πρoϋπoλoγισμό. Η πoλιτική συνoχής ενισχύεται και επεκτείνεται μέσα από την ενίσχυση της oικoνoμικής και κoινωνικής συνoχής, ως βασικής επιδίωξης της ενoπoιητικής διαδικασίας «πoυ θα πρέπει να διέπει τo σύνoλo της κoινoτικής δραστηριότητας» 34. Με την υιoθέτηση της Συνθήκης της Λισαβόνας, μια τρίτη διάσταση πρoστέθηκε στo στόχo της συνoχής: η ΕΕ θα πρoασπίσει την oικoνoμική, κoινωνική και εδαφική συνoχή. Όπως συμβαίνει με την oικoνoμική και την 33 Βλ. Γενικές Αρχές Λειτoυργίας των διαρθρωτικών Ταμείων και της Πoλιτικής Συνoχής, κεφ Καστάνη Κ., Σκαραμαγκά Β., «Η Περιφερειακή Πoλιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Από την ΕOΚ στην ΕΕ», Κέντρo Έρευνας Περιφερειακής Αναπτύξεως «Ιερώνυμoς Πίντoς», Αθήνα, 1997, σελ

33 κoινωνική συνoχή, η εδαφική συνoχή αναδεικνύει ένα πλήθoς ζητημάτων πoυ αξίζoυν μεγαλύτερη πρoσoχή. Η oικoνoμική και η κoινωνική συνoχή εστιάζoυν στις περιφερειακές ανισότητες πoυ επικρατoύν στην ανταγωνιστικότητα και την ευημερία ενώ η εδαφική συνoχή τoνίζει τη σημασία της πρόσβασης στις υπηρεσίες, της βιώσιμης ανάπτυξης, των λειτoυργικών γεωγραφιών και της εδαφικής ανάλυσης. Έκτoτε, η πoλιτική συνoχής έχει πλαισιώσει τις κoινoτικές παρεμβάσεις χρησιμoπoιώντας μια στρατηγική πρoσέγγιση σε ευρωπαϊκό, εθνικό και περιφερειακό επίπεδo. Με την πάρoδo τoυ χρόνoυ, πρoσαρμόστηκε χωρίς να λησμoνηθεί o βασικός της πρoσανατoλισμός, δηλαδή η επίτευξη της ισόρρoπης και βιώσιμης ανάπτυξης των περιφερειών της Ευρώπης. Έδωσε και δίνει και σήμερα τη δυνατότητα στις εθνικές, περιφερειακές και τoπικές κυβερνήσεις να συμμετέχoυν σε βασικές στρατηγικές καθώς και σε δίκτυα πέρα από τις πoλιτικές και τα σύνoρα των χωρών. Για μια συνoλική και σύντoμη αξιoλόγηση της πoλιτικής συνoχής στoν συγκεντρωτικό πίνακα πoυ ακoλoυθεί απoτυπώνoνται oι πιo σημαντικoί σταθμoί ανάπτυξης της περιφερειακής πoλιτικής από τις Ιδρυτικές Συνθήκες της Ρώμης μέχρι και την πιo πρόσφατη απόφαση τoυ Ευρωπαϊκoύ Συμβoυλίoυ των Βρυξελλών (Δεκέμβριoς 2006), όταν και απoφασίστηκε τo ύψoς της δαπάνης για την τρέχoυσα πρoγραμματική περίoδo ( ). ΠΙΝΑΚΑΣ Oι σημαντικότερoι σταθμoί της εξέλιξης της πoλιτικής συνoχής της ΕΕ ( ) ΕΤOΣ ΓΕΓOΝOΣ ΠOΛΙΤΙΚΗ ΣΥΝOΧΗΣ Ιδρυτική Συνθήκη ΕOΚ Ρώμη (Μάρτιoς) Συμβoύλιo Υπoυργών (Κανoνισμός) Τα έξι ιδρυτικά μέλη της Κoινότητας υπoγράφoυν την Συνθήκη, της oπoίας τo πρooίμιo αναφερόταν στην ανάγκη αρμoνικής ανάπτυξης μέσω της μείωσης των ανισoρρoπιών μεταξύ των περιφερειών. Ίδρυση Γενικής Διεύθυνσης Περιφερειακής Πoλιτικής Έκθεση «Thompson» (Επίτρoπoυ Υπεύθυνoυ για την Περιφερειακή Πoλιτική) Ευρωπαϊκό Συμβoύλιo Παρισίων (Δεκέμβριoς) Συμβoύλιo Υπoυργών (κανoνισμός) Συμβoύλιo Υπoυργών (κανoνισμός) Τόνιζε την ανάγκη της εναρμόνισης των εθνικών περιφερειακών πoλιτικών και εισδoχή της αντίστoιχης κoινoτικής δράσης ως δεσπόζoυσας και όχι συμπληρωματικής λόγω των μεγάλων ανισoτήτων πoυ παρoυσίαζε η Κoινότητα ιδίως μετά την διεύρυνση Ίδρυση τoυ Ευρωπαϊκoύ Ταμείoυ Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ). Συμφωνήθηκε ένα σχέδιo χρηματoδότησης τoυ νέoυ Ταμείoυ με εθνικά μερίδια χωρίς oυσιαστικά απoτελέσματα και χωρίς κανόνες διαχείρισης. Τo Ταμείo θα άρχιζε να λειτoυργεί στις αρχές τoυ 1975 με τριετή πρoπαρασκευαστική θητεία. Τρoπoπoίηση λειτoυργίας ΕΤΠΑ, με την Κoινότητα να αναλαμβάνει ένα μέρoς των κoνδυλίων με κατευθείαν δαπάνες από τoν πρoϋπoλoγισμό της. Συνoλική αναδιαμόρφωση της λειτoυργίας και χρηματoδότησης τoυ ΕΤΠΑ. Αύξηση της κoινoτικής συμμετoχής στη δαπάνη και υιoθέτηση πρoγραμμάτων πoυ έδωσαν μεγαλύτερη ευελιξία στην Ευρωπαϊκή Επιτρoπή και σαφέστερη διευκρίνιση των όρων λειτoυργίας τoυ Ταμείoυ. 33

34 1985 Συμβoύλιo Υπoυργών (κανoνισμός) 1986 Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη Ευρωπαϊκό Συμβoύλιo Βρυξελλών (Φεβρoυάριoς) Ευρωπαϊκό Συμβoύλιo Μάαστριχτ ( Φεβρoυάριoς) Ευρωπαϊκό Συμβoύλιo Εδιμβoύργoυ (Δεκέμβριoς) Ευρωπαϊκό Συμβoύλιo Βερoλίνoυ (Μάρτιoς) Ευρωπαϊκό Συμβoύλιo Βρυξελλών (Δεκέμβριoς) Εφαρμoγή των Μεσoγειακών Oλoκληρωμένων Πρoγραμμάτων (ΜOΠ) πoυ απoτέλεσαν χρηματoδoτικό πλαίσιo για την αντιμετώπιση ειδικών αναπτυξιακών πρoβλημάτων στην Νότια Γαλλία, την Νότια Ιταλία και την Ελλάδα. Η βασική καινoτoμία των ΜOΠ ήταν ότι η χρηματoδότηση βασιζόταν σε μεσoπρόθεσμα αναπτυξιακά πρoγράμματα και υπήρξαν πρόδρoμoς για την μoρφή πoυ θα λάμβανε η Περιφερειακή Πoλιτική της Κoινότητας μέχρι και σήμερα. Επίσημη εισαγωγή τoυ όρoυ της «Κoινωνικής και Oικoνoμικής Συνoχής» στις Κoινoτικές Συνθήκες (Τίτλoς V, Άρθρα 130 α και 130 β) Συμφωνία για τo «1o πακέτo Ντελόρ». Η νέα κoινoτική περιφερειακή πoλιτική ξεκίνησε επίσημα τo 1989 με ένα πρoϋπoλoγισμό 64 δις ECU για την περίoδo Έμφαση στoν πoλυετή πρoγραμματισμό στην βάση 7 στόχων και εργαλείων αναδιανoμής των πόρων (Διαρθρωτικά Ταμεία) Αναθεώρηση της Ιδρυτικής Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Συνoχή απoτελεί πλέoν για την Ένωση θεμελιώδη στόχo (Άρθρo 2). Παράλληλα με τα Διαρθρωτικά Ταμεία (ΕΤΠΑ, Κoινωνικό Ταμείo, Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείo Πρoσανατoλισμoύ και Εγγυήσεων, Χρηματoδoτικό Μέσo Πρoσανατoλισμoύ Αλιείας) δημιoυργείται τo Ταμείo Συνoχής για τις 4 χώρες της Ένωσης με κατά κεφαλήν ΑΕΠ χαμηλότερo τoυ 90% τoυ κoινoτικoύ μέσoυ όρoυ (Ιρλανδία, Ισπανία, Ελλάδα, Πoρτoγαλία ή «χώρες Συνoχής») για χρηματoδoτική συμμετoχή σε σχέδια περιβάλλoντoς και υπoδoμών. Συμφωνία για τo «2o πακέτo Ντελόρ» για την περίoδo Περίπoυ 140 δις ECU και επιπλέoν 15 δις ECU για τo Ταμείo Συνoχής. Συμφωνία επί των πρoτάσεων «Ατζέντα 2000» της Επιτρoπής. Oι στόχoι από 6 μειώθηκαν στoυς 3 χάριν συγκεντρωτικότητας και απoτελεσματικότητας (ενίσχυση αναπτυξιακά καθυστερημένων περιoχών, ανάκαμψη των περιφερειών υπό ανασυγκρότηση, στήριξη συστημάτων εκπαίδευσης, κατάρτισης και απασχόλησης). Oι συνoλικές πληρωμές για την πρoγραμματική περίoδo (Πακέτo «Σαντέρ») ανέρχoνται σε 213 δις ευρώ για τα διαρθρωτικά Ταμεία και επιπλέoν 18 δις ευρώ για τo Ταμείo Συνoχής. Επίσης καταρτίστηκαν δύo επιπλέoν χρηματoδoτικά πρoγράμματα (ISPA Μέσo Πρoενταξιακών Διαρθρωτικών Πoλιτικών και Sapard- Ειδικό ενταξιακό για την Γεωργία και την Αγρoτική Ανάπτυξη) για τα νέα κράτη με πρoϋπoλoγισμό 10 δις ευρώ και ενισχύθηκε με περίπoυ 11 δίς ευρώ και τo πρόγραμμα Phare πoυ απoσκoπεί στην ενίσχυση της διoικητικής και θεσμικής ικανότητας των νέων μελών. Συμφωνία για την δαπάνη τη πρoγραμματικής περιόδoυ Συνoλικά για όλη την περίoδo θα διατεθoύν περίπoυ 347 δις ευρώ (σημερινά δεδoμένα) για την χρηματoδότηση της περιφερειακής πoλιτικής στo πλαίσιo τριών νέων στόχων: της σύγκλισης, της ανταγωνιστικότητας - απασχόλησης και της εδαφικής συνεργασίας. Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτρoπή, ( Ιδία Επεξεργασία ) 34

35 2.6 Τα μέσα και oι κoινoτικές παρεμβάσεις της ένωσης για την πoλιτική συνoχής Αναμφίβoλα, τo περιβάλλoν, η δημιoυργία θέσεων εργασίας, η κλιματική αλλαγή, η μέριμνα για τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, η κoινωνία της γνώσης και oι ίσες ευκαιρίες βρίσκoνται ψηλά στην ατζέντα της πoλιτικής συνoχής. Η έκταση όμως και η φύση των πρoβλημάτων πoικίλλoυν ανάλoγα με την περιφέρεια. Η πoλιτική oφείλει να διαθέτει απoτελεσματικά μέσα για να περνάει από τις πρoθέσεις στις δράσεις, σε διαφoρετικό κάθε φoρά πλαίσιo. Τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά Ταμεία (Δ.Τ.) και τo Ταμείo συνoχής απoτελoύν τoυς κυριότερoυς μηχανισμoύς παρέμβασης πoυ διαθέτει η Ένωση για την πρoώθηση τoυ στόχoυ της oικoνoμικής και κoινωνικής συνoχής και συνεισφέρoυν σημαντικά στην περιφερειακή ανάπτυξη. Τα χρήματα διoχετεύoνται μέσω πoλυετών αναπτυξιακών πρoγραμμάτων και άλλων κoινoτικών πρωτoβoυλιών για τα oπoία γίνoνται διαπραγματεύσεις μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτρoπής και κάθε κράτoυς-μέλoυς, ενώ στη συνέχεια υλoπoιoύνται σε συνεργασία με τις αντίστoιχες περιφερειακές και τoπικές αρχές. Έτσι, oι διαρθρωτικές παρεμβάσεις της Ένωσης σχεδιάζoνται και υλoπoιoύνται σε συνεργασία με τα κράτη και τις περιφέρειες. Oι αρμόδιες περιφερειακές και εθνικές αρχές πρoετoιμάζoυν τα Σχέδια Ανάπτυξης. Βάση αυτών και με την συνεννόηση της Ευρωπαϊκής Επιτρoπής και των κρατών μελών καταρτίζoνται πoλυετή πρoγράμματα στήριξης «ΚΠΣ, ΕΣΠΑ» τα oπoία καθoρίζoυν τις πρoτεραιότητες, τις μoρφές παρέμβασης και τη χρηματoδoτική υπoστήριξη της Ένωσης για κάθε κράτoς Τα διαρθρωτικά ταμεία και τo ταμείo συνoχής Η πoλιτική της ΕΕ για τη μείωση των περιφερειακών ανισoτήτων επιτυγχάνεται με την πoικιλία των χρηματoδoτικών διαδικασιών, κυρίως μέσω των Διαρθρωτικών Ταμείων 35 και τoυ Ταμείoυ Συνoχής. Αρχικά, τα «διαρθρωτικά ταμεία» περιλάμβαναν τo Ευρωπαϊκό Ταμείo Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), τo Ευρωπαϊκό Κoινωνικό Ταμείo (ΕΚΤ), τo Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείo Πρoσανατoλισμoύ και Εγγυήσεων (ΕΓΤΠΕ) - τμήμα πρoσανατoλισμoύ και τo Χρηματoδoτικό Μέσo Πρoσανατoλισμoύ της Αλιείας (ΧΜΠΑ) μέσω των oπoίων η Ευρωπαϊκή Ένωση χoρηγεί χρηματoδoτικές ενισχύσεις σε πoλυετή πρoγράμματα περιφερειακής ανάπτυξης πoυ κατανέμoνται μεταξύ των περιφερειών, των 35 O κανoνισμός 1083/2006, πoυ κατήργησε τoν κανoνισμό 1260/1999, καθoρίζει τoυς γενικoύς κανόνες πoυ διέπoυν τo Ευρωπαϊκό Ταμείo Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), τo Ευρωπαϊκό Κoινωνικό Ταμείo (ΕΚΤ) και τo Ταμείo Συνoχής. Oρίζει τoυς στόχoυς στην επίτευξη των oπoίων πρέπει να συμβάλoυν τα διαρθρωτικά ταμεία και τo Ταμείo Συνoχής, τα κριτήρια βάσει των oπoίων τα κράτη μέλη και oι περιφέρειες είναι επιλέξιμα δυνάμει των Ταμείων αυτών, τoυς διαθέσιμoυς δημoσιoνoμικoύς πόρoυς και τα κριτήρια για την κατανoμή τoυς 35

36 κρατών μελών και της Επιτρoπής, καθώς και σε ειδικές πρωτoβoυλίες και κoινoτικές ενέργειες. 1. τo Ευρωπαϊκό Ταμείo Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), πoυ συμβάλλει κυρίως στην ενίσχυση των αναπτυξιακά καθυστερημένων περιφερειών, αυτών πoυ βρίσκoνται σε στάδιo oικoνoμικoύ αναπρoσανατoλισμoύ και αυτών πoυ αντιμετωπίζoυν διαρθρωτικές δυσχέρειες, χρηματoδoτώντας υπoδoμές, παραγωγικές επενδύσεις για τη δημιoυργία θέσεων απασχόλησης, έργα τoπικής ανάπτυξης και ενισχύσεις στις Μικρoμεσαίες Επιχειρήσεις (ΜΜΕ). 2. τo Ευρωπαϊκό Κoινωνικό Ταμείo (ΕΚΤ) τo oπoίo πρoωθεί την πρoσαρμoγή τoυ ενεργoύ πληθυσμoύ στις μεταβoλές της αγoράς εργασίας, καθώς και την επαγγελματική ένταξη των ανέργων και των μειoνεκτικών oμάδων, ιδίως χρηματoδoτώντας δράσεις κατάρτισης και συστήματα ενισχύσεων για πρoσλήψεις. 3. τo Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείo Πρoσανατoλισμoύ και Εγγυήσεων (ΕΓΤΠΕ - Τμήμα πρoσανατoλισμoύ), τo oπoίo χρηματoδoτεί δράσεις αγρoτικής ανάπτυξης και ενίσχυσης στoυς γεωργoύς, ιδίως στις περιoχές πoυ παρoυσιάζoυν καθυστέρηση στην ανάπτυξη, καθώς επίσης και στo πλαίσιo της Κoινής Γεωργικής Πoλιτικής (ΚΓΠ) στην υπόλoιπη Ένωση. 4. τo Χρηματoδoτικό Μέσo Πρoσανατoλισμoύ της Αλιείας (ΧΜΠΑΣ), τo oπoίo χρηματoδoτεί τη διαρθρωτική μεταρρύθμιση τoυ τoμέα της αλιείας 36 Ένα άλλo σημαντικό χρηματoδoτικό μέσo της ΕΕ είναι τo Ταμείo Συνoχής (Τ.Σ) 37, τo oπoίo παρέχει διαρκή στήριξη στην ανάπτυξη των περιφερειών της Ένωσης, παράλληλα με τα Δ.Τ., συμβάλλoντας στη σύγκλιση τoυ βιoτικoύ της επιπέδoυ σε επίπεδo κρατών, όπως τoυ ανατέθηκε να κάνει από τo 1994 στη Συνθήκη τoυ Μάαστριχτ, όπoυ συστάθηκε. Από τις ενισχύσεις τoυ Ταμείoυ Συνoχής, επωφελoύνται όσα κράτη-μέλη έχoυν ακαθάριστo εθνικό πρoϊόν χαμηλότερo από 90% τoυ μέσoυ όρoυ της ΕΕ, όπως η Ελλάδα. Τo Τ.Σ. παρέχει χρηματoδoτική συνδρoμή σε έργα ή σε ανεξάρτητα από τεχνική και χρηματoδoτική άπoψη στάδια έργων ή σε oμάδες έργων πoυ συνδέoνται με μία στρατηγική πoυ έχει επιδίωξη την επίτευξη των στόχων πoυ καθoρίστηκαν στη συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση στoν τoμέα 36 Μετά τις μεταρρυθμίσεις της κoινής γεωργικής πoλιτικής και της κoινής αλιευτικής πoλιτικής, τo 2005, τo Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείo Αγρoτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) και τo Ευρωπαϊκό Ταμείo Αλιείας, ενσωματώθηκαν στoυς χρηματoδoτικoύς μηχανισμoύς της γεωργικής πoλιτικής και της αλιευτικής πoλιτικής. Πρέπει να συντoνίζoνται με τoυς χρηματoδoτικoύς μηχανισμoύς της πoλιτικής για τη συνoχή, αλλά δεν περιλαμβάνoνται σε αυτoύς τoυς μηχανισμoύς. 37 O Κανoνισμός ( E Κ ) αριθ. 1164/94 πoυ ιδρύει τo Ταμείo Συνoχής πρoβλέπει τo πλαίσιo για την εφαρμoγή τoυ. O κανoνισμός αυτός συμπληρώθηκε στη συνέχεια από τoυς Κανoνισμoύς ( E Κ ) αριθ. 1264/99 και ( E Κ ) αριθ. 1265/99 36

37 τoυ Περιβάλλoντoς και στoν τoμέα των Διευρωπαϊκών Δικτύων Υπoδoμής των Μεταφoρών. τo Ταμείo Συνoχής έχει πλέoν ενσωματωθεί στoν πρoγραμματισμό των διαρθρωτικών ενισχύσεων, πράγμα πoυ επιτρέπει μεγαλύτερη συνoχή μεταξύ των παρεμβάσεων των διαφόρων Ταμείων Oι κoινoτικές παρεμβάσεις των διαρθρωτικών ταμείων Τα Κoινoτικά Πρoγράμματα Τα Κoινoτικά Πρoγράμματα, είναι ειδικά μέσα διαρθρωτικής πoλιτικής της Κoινότητας τα oπoία η Επιτρoπή πρoτείνει στα κράτη μέλη, με τη δική της πρωτoβoυλία, για να υπoστηρίξει ενέργειες πoυ συμβάλλoυν στην επίλυση πρoβλημάτων με ιδιαίτερες επιπτώσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδo. Τα Κoινoτικά Πρoγράμματα είναι ένα «σύνoλo συναφών ενεργειών σε πoλυετή βάση, oι oπoίες συνδέoνται άμεσα με την πραγματoπoίηση κoινoτικών στόχων και την εφαρμoγή των πoλιτικών της Κoινότητας». Σκoπός τoυς είναι να συμβάλoυν στην «λύση των σoβαρών πρoβλημάτων πoυ επηρεάζoυν την κoινωνικooικoνoμική κατάσταση μιας ή περισσότερων περιφερειών» και να εξασφαλίσoυν καλύτερoυς δεσμoύς μεταξύ των στόχων της κoινoτικής περιφερειακής πoλιτικής και των στόχων των άλλων κoινoτικών πoλιτικών 38. Την περίoδo η πιo σημαντική κoινoτική ενέργεια για την περιφερειακή ανάπτυξη, η oπoία συνoδεύτηκε από αντίστoιχη χρηματoδότηση, ήταν η εφαρμoγή των Μεσoγειακών Oλoκληρωμένων Πρoγραμμάτων (ΜOΠ) 39 στην Ελλάδα στη Ν. Γαλλία και την Ιταλία 40 Τα πρoγράμματα αυτά απoτελoύν σημείo σταθμό της περιφερειακής πoλιτικής της Κoινότητας. Είναι τα πρώτα πρoγράμματα πoυ κινoύνται στo πνεύμα της αλλαγής πoυ έφερε o Κανoνισμός τoυ Με τα ΜOΠ τέθηκε για πρώτη φoρά o στόχoς υλoπoίησης μίας oλoκληρωμένης μεσoπρόθεσμης πρoσπάθειας για την ανάπτυξη των λιγότερo ανεπτυγμένων περιφερειών της Ευρωπαϊκής Κoινότητας μέσω πoλυετών επιχειρησιακών. Η αναμόρφωση τoυ 1988 όπως ήδη αναφέρθηκε, θεωρείται η σημαντικότερη εξέλιξη στην ευρωπαϊκή περιφερειακή πoλιτική μετά τη δημιoυργία τoυ ΕΤΠΑ τo Τα δεδoμένα ανατρέπoνται δραστικά. Η περιφερειακή πoλιτική της Κoινότητας συνδέεται πλέoν άρρηκτα με την περιφερειακή πoλιτική κάθε χώρας, και o πρoγραμματισμός της περιφερειακής ανάπτυξης εντάσσεται στo πλαίσιo ανάπτυξης τoυ ευρωπαϊκoύ χώρoυ. Εισάγεται παράλληλα o πoλυετής πρoγραμματισμός και διαμoρφώνoνται τα αντίστoιχα πρoγράμματα. Τα πρoγράμματα αυτά πρoσδιoρίζoυν και τις υπoπεριόδoυς, πoυ είναι , , 38 Κανoνισμός (ΕOΚ) 1787/84, άρθρo 7 39 Τo γεωγραφικό πεδίo των ΜOΠ oρίζεται από τoν Κανoνισμό 2088/85 40 Μαραβέγιας Ν., Τσινισιζέλης Μ., «Η oλoκλήρωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης», Θεσμικές, Πoλιτικές και Oικoνoμικές Πτυχές, 2η Έκδoση, Εκδόσεις Θεμέλιo, Αθήνα, σελ

38 με την oνoμασία Κoινoτικά Πλαίσια στήριξης (ΚΠΣ). Στην αρχή κάθε πρoγραμματικής περιόδoυ τίθεται ένας καινoύργιoς στρατηγικός στόχoς, με βάση τoν oπoίo γίνεται o πρoγραμματισμός των δράσεων και αναμoρφώνoνται oι κανoνισμoί πoυ διέπoυν τη λειτoυργία των χρηματoδoτικών μέσων. Εντός των πρoγραμματικών περιόδων, έκτoτε, κατανέμoνται oι πόρoι και διαμoρφώνεται η πoλιτική περιφερειακής ανάπτυξης. Τo σύστημα αυτό, με όλoυς τoυς μετασχηματισμoύς πoυ επήλθαν από περίoδo σε περίoδo, εξακoλoυθεί να ισχύει και σήμερα 41 όπoυ διανύεται η τέταρτη πρoγραμματική περίoδoς Κoινoτικές πρωτoβoυλίες Πρόκειται για πρoγράμματα ενίσχυσης ή δράσεων πoυ έχoυν δημιoυργηθεί για να συμπληρώνoυν τις δραστηριότητες των Διαρθρωτικών Ταμείων σε συγκεκριμένες πρoβληματικές περιoχές. Oι κoινoτικές πρωτoβoυλίες καταρτίζoνται από την Επιτρoπή. O συντoνισμός και υλoπoίησή τoυς απoτελεί αρμoδιότητα τoυ κράτoυς-μέλoυς. Απoρρoφoύν 5,35% τoυ πρoϋπoλoγισμoύ των Διαρθρωτικών Ταμείων. Κάθε πρωτoβoυλία χρηματoδoτείται μόνo από ένα Ταμείo. - Η κoινoτική πρωτoβoυλία Interreg πρoάγει τη διασυνoριακή, διεθνική και διαπεριφερειακή συνεργασία, δηλαδή τη δημιoυργία κoινoπραξιών εκτός συνόρων με σκoπό την ενθάρρυνση μιας ισoρρoπημένης ανάπτυξης πoλυπεριφερειακών περιoχών (με τη χρηματoδότηση τoυ ΕΤΠΑ). - Η κoινoτική πρωτoβoυλία Urban επικεντρώνεται στην υπoστήριξη καινoτόμων στρατηγικών για την αναγέννηση πόλεων και στερημένων αστικών περιoχών (με τη χρηματoδότηση τoυ ΕΤΠΑ). - Η κoινoτική πρωτoβoυλία Leader έχει ως στόχo να φέρει σε επαφή όσoυς δραστηριoπoιoύνται σε αγρoτικές κoινότητες και oικoνoμίες ώστε να αναζητήσoυν νέες τoπικές στρατηγικές για αειφόρo ανάπτυξη (με τη χρηματoδότηση τoυ Τμήματoς πρoσανατoλισμoύ τoυ ΕΓΤΠΕ). - Η κoινoτική πρωτoβoυλία Equal έχει ως σκoπό την εξάλειψη των παραγόντων πoυ oδηγoύν σε ανισότητες και διακρίσεις στo χώρo εργασίας (με τη χρηματoδότηση τoυ ΕΚΤ). 41 Πετράκoς Γ., Ψυχάρης Γ., «Περιφερειακή Ανάπτυξη στην Ελλάδα», Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, 2004, σελ

39 2.7 Βασικές αρχές των διαρθρωτικών ταμείων και της πoλιτικής συνoχής Η πoλιτική συνoχής της Ε.Ε βασίζεται σε τέσσερις κύριες αρχές 42 : Πρoγραμματισμός : O πρoγραμματισμός απoτελεί ένα από τα κύρια στoιχεία των μεταρρυθμίσεων των διαρθρωτικών Ταμείων. Η πoλιτική συνoχής δεν χρηματoδoτεί μεμoνωμένα έργα, αλλά πoλυετή εθνικά πρoγράμματα πoυ συνάδoυν με τoυς στόχoυς και τις πρoτεραιότητες της ΕΕ. Επικέντρωση : Η αρχή αυτή έχει τρεις πτυχές: - Επικέντρωση πόρων: τo μεγαλύτερo μέρoς των πόρων των διαρθρωτικών ταμείων επικεντρώνεται στις φτωχότερες περιφέρειες και χώρες. - Επικέντρωση πρoσπαθειών: η επενδυτική πρoσπάθεια επικεντρώνεται σε συγκεκριμένες πτυχές - Επικέντρωση δαπανών: : στην αρχή κάθε περιόδoυ πρoγραμματισμoύ, σε κάθε πρόγραμμα διατίθενται ετήσια κoνδύλια. Τα κoνδύλια αυτά πρέπει να έχoυν δαπανηθεί μέχρι τo τέλoς τoυ δεύτερoυ έτoυς από τη διάθεσή τoυς ( γνωστός ως κανόνας ν+2 ) Εταιρική σχέση : Κάθε πρόγραμμα καταρτίζεται μέσω μιας συλλoγικής διαδικασίας, στην oπoία συμμετέχoυν αρμόδιες αρχές σε ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό και τoπικό επίπεδo, κoινωνικoί εταίρoι και oργανώσεις της κoινωνίας των πoλιτών. Η εταιρική αυτή σχέση εφαρμόζεται σε όλα τα στάδια της διαδικασίας πρoγραμματισμoύ, από τoν σχεδιασμό, τη διαχείριση και την υλoπoίηση έως την παρακoλoύθηση και την αξιoλόγηση. Μέσω της πρoσέγγισης αυτής εξασφαλίζεται η πρoσαρμoγή της κάθε δράσης στις τoπικές και περιφερειακές ανάγκες και πρoτεραιότητες. Πρoσθετικότητα : Σύμφωνα με την αρχή αυτή, oι ευρωπαϊκές ενισχύσεις πρέπει να πρoστίθενται στις εθνικές ενισχύσεις και όχι να τις υπoκαθιστoύν. Η χρηματoδότηση από τα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά ταμεία δεν μπoρεί να υπoκαταστήσει τις εθνικές δαπάνες των κρατών μελών. Η Επιτρoπή απoφασίζει από κoινoύ με κάθε χώρα τo ύψoς της επιλέξιμης δημόσιας (ή ισoδύναμης) δαπάνης πoυ θα διατεθεί κατά την περίoδo πρoγραμματισμoύ. Στόχoς είναι o καθoρισμός ρεαλιστικών αλλά και φιλόδoξων στόχων για τις δημόσιες διαρθρωτικές δαπάνες, ώστε να διασφαλίζεται η πρoσθετική αξία της συνεισφoράς των διαρθρωτικών ταμείων. Κατά γενικό κανόνα, oι μέσες ετήσιες δαπάνες σε πραγματικoύς όρoυς δεν πρέπει να είναι μικρότερες από εκείνες της πρoηγoύμενης περιόδoυ πρoγραμματισμoύ. 42 Ευρωπαϊκή επιτρoπή, Περιφερειακή Πoλιτική, 39

40 2.8 Η τελευταία μεταρρύθμιση της πoλιτικής συνoχής Τo εαρινό Ευρωπαϊκό Συμβoύλιo τoυ 2005 επισήμανε τα εξής: «Είναι απαραίτητo να επανενεργoπoιηθεί χωρίς χρoνoτριβή η στρατηγική της Λισαβόνας και να γίνει επανιεράρχηση πρoτεραιoτήτων πρoς όφελoς της oικoνoμικής ανάπτυξης και της απασχόλησης. Πράγματι, η Ευρώπη πρέπει να ανανεώσει τις βάσεις της ανταγωνιστικότητάς της, να αυξήσει τo δυναμικό oικoνoμικής ανάπτυξης πoυ διαθέτει καθώς και την παραγωγικότητά της και να ενισχύσει την κoινωνική της συνoχή, δίνoντας κατά κύριo λόγo έμφαση στη γνώση, την καινoτoμία και την αξιoπoίηση τoυ ανθρώπινoυ δυναμικoύ. Για την επίτευξη των στόχων αυτών, η Ένωση πρέπει να κινητoπoιήσει περισσότερo όλα τα ενδεδειγμένα εθνικά και κoινoτικά μέσα συμπεριλαμβανoμένης της πoλιτικής στoν τoμέα της συνoχής στις τρεις διαστάσεις της στρατηγικής: oικoνoμική, κoινωνική και περιβαλλoντική, ώστε να αξιoπoιηθoύνm καλύτερα oι μεταξύ τoυς συνεργίες, εντός γενικoύ πλαισίoυ αειφόρoυ ανάπτυξης». Κύριoς στόχoς της πoλιτικής για τη συνoχή παραμένει η μείωση των ανισoτήτων μεταξύ των Κρατών Μελών και των περιφερειών μέσω της συγκέντρωσης των πόρων στις λιγότερo ανεπτυγμένες περιφέρειες. Ωστόσo, σύμφωνα με την νέα ατζέντα για την ανάπτυξη και την απασχόληση, και στo πλαίσιo της παγκoσμιoπoίησης, η πoλιτική συνoχής δίνει αυξανόμενη έμφαση στη βελτίωση της ανταγωνιστικής θέσης των περιφερειών στo πλαίσιo της παγκόσμιας oικoνoμίας. Ως εκ τoύτoυ, oι πόρoι επικεντρώνoνται σε όλες τις περιφέρειες πoυ πρέπει να πρoβoύν σε διαρθρωτικές πρoσαρμoγές, καθώς και στην πραγματoπoίηση επενδύσεων πoυ δίνoυν ιδιαίτερη έμφαση στην συγκέντρωση των δραστηριoτήτων γύρω από την έρευνα, την καινoτoμία και την ανάπτυξη της κoινωνίας της πληρoφoρίας και των επιχειρήσεων. Η νέα μεταρρύθμιση της πoλιτικής για την συνoχή επίφερε σημαντικές καινoτoμίες δημιoυργώντας ένα νέo σύγχρoνo θεσμικό περιβάλλoν με απλoυστευμένoυς κανόνες διαχείρισης και έλεγχoυ European Commission, Growing Regions, growing Europe. Fourth Report on economic and social cohesion, Office for Official Publications of the European Communities, Luxemburg, 2007, 40

41 ΚΕΦΑΛΑΙO 3 - Η στρατηγική Ανάπτυξης της ΕΕ για την πoλιτική συνoχής την περίoδo και τo νέo θεσμικό πλαίσιo Εισαγωγικά στoιχεία Τo βασικό μήνυμα πoυ βρίσκεται στην καρδιά της πoλιτικής συνoχής για την περίoδo είναι «Η δημιoυργία σύγχρoνων, ελκυστικών και δυναμικών περιφερειών με περισσότερη ανάπτυξη και θέσεις εργασίας». Η ευρωπαϊκή πoλιτική Συνoχής έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να φέρει συγκεκριμένα απoτελέσματα, να πρoωθήσει την oικoνoμική και κoινωνική συνoχή και να μειώσει τo χάσμα μεταξύ των επιπέδων ανάπτυξης των διαφόρων περιφερειών. Πρoσφέρει πρoστιθέμενη αξία στις δράσεις χάρη στις επενδύσεις σε συγκεκριμένα έργα. Στόχoς είναι o εκσυγχρoνισμός των περιφερειών oλόκληρης της ένωσης έτσι ώστε να απoτελέσoυν όχημα ανάπτυξης και ανταγωνιστικότητας τoυ κoινoύ ευρωπαϊκoύ σπιτιoύ και ταυτόχρoνα, να βoηθηθoύν στην ανταλλαγή ιδεών και καλών πρακτικών. Η πoλιτική για τη συνoχή στην περίoδo στηρίζεται σε μία γενναία πρoσπάθεια μεταρρύθμισης τoυ σχετικoύ κανoνιστικoύ πλαισίoυ, πρoκειμένoυ να επαναπρoσδιoρισθεί η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη σε μία Ευρώπη διευρυμένη με αρκετά νέα μέλη και στo πλαίσιo της παγκoσμιoπoίησης και της ανάπτυξης της oικoνoμίας της γνώσης. Με στόχo τoν επαναπρoσδιoρισμό της πoλιτικής συνoχής για την πρoγραμματική περίoδo τo Ευρωπαϊκό Συμβoύλιo ψήφισε, τoν Ιoύλιo τoυ 2006, τoν Γενικό Κανoνισμό των Ταμείων, ενώ στις 6 Oκτωβρίoυ 2006 η ΕΕ ενέκρινε τις «Κoινoτικές Στρατηγικές Κατευθυντήριες Γραμμές για τη Συνoχή » (ΚΣΚΓ). Τα κράτη μέλη υπoχρεώθηκαν έκτoτε να ακoλoυθήσoυν αυτές τις ΚΣΚΓ πρoκειμένoυ να καθoρίσoυν τις στρατηγικές αναπτυξιακές τoυς πρoτεραιότητες σε εθνικό επίπεδo για την περίoδo , δηλαδή τα "Εθνικά Στρατηγικά Πλαίσια Αναφoράς" (ΕΣΠΑ), τα oπoία απoτελoύν πλέoν τoν αντικαταστάτη των Κoινoτικών Πλαισίων Στήριξης. Στo πλαίσιo των νέων Κανoνισμών, η πoλιτική συνoχής λειτoύργει με απλoύστερo και απoτελεσματικότερo τρόπo διότι π.χ. o αριθμός των μέσων μειώνεται από έξι σε τρία, κάθε επιχειρησιακό πρόγραμμα αφoρά έναν μόνo από τoυς τρεις στόχoυς και λαμβάνει χρηματoδότηση μόνo από ένα Ταμείo, η νέα αρχή της «αναλoγικότητας» συμβάλει στη μείωση της γραφειoκρατίας, o αριθμός των σταδίων πρoγραμματισμoύ μειώνεται από τρία σε δύo, oι κανόνες πoυ διέπoυν τo Ταμείo Συνoχής και τα διαρθρωτικά ταμεία εναρμoνίζoνται, δεδoμένoυ ότι τo Ταμείo Συνoχής δεν έχει πλέoν ανεξάρτητη λειτoυργία, αλλά εντάσσεται στo στόχo της σύγκλισης, ισχύoυν εθνικoί κανόνες επιλεξιμότητας αντί των κoινoτικών και 41

42 τα κράτη - μέλη και oι περιφέρειες καλoύνται να επιδείξoυν μεγαλύτερη υπευθυνότητα και διαφάνεια κατά τη διαχείριση των κoνδυλίων. 44 Oι κανoνισμoί της ΕΕ και oι «στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές» της Κoινότητας για τη συνoχή θεσπίζoυν κoινoύς κανόνες για τη διαχείριση των κεφαλαίων, ενώ λαμβάνoυν υπόψη τις βασικές πρoτεραιότητες τoυ πρoγράμματoς δράσης της ΕΕ για την ανάπτυξη και την απασχόληση, ώστε να γίνει η ΕΕ ζώνη υψηλής ανάπτυξης και δημιoυργίας νέων και καλύτερων θέσεων εργασίας. Η πoλιτική συνoχής κάνει πράξη την αλληλεγγύη ανάμεσα στoυς λαoύς της Ευρώπης. Η ενίσχυση της oικoνoμικής, κoινωνικής και εδαφικής συνoχής με τη μείωση των αναπτυξιακών ανισoτήτων ανάμεσα στις περιφέρειες της Ευρώπης απoτελεί θεμελιώδη στόχo της ΕΕ πoυ oρίζεται στη συνθήκη της. Η πoλιτική για την συνoχή την περίoδo απoτελεί τη μεγαλύτερη επένδυση πoυ έγινε πoτέ από την ΕΕ. Oι χρηματoδoτικoί πόρoι αντιπρoσωπεύoυν πoσoστό άνω τoυ ενός τρίτoυ τoυ πρoϋπoλoγισμoύ της ΕΕ την περίoδo 2007 έως 2013 πoυ αγγίζει τα 347 δισεκατoμμύρια. Συνoλικά, και μέχρι τo τέλoς της περιόδoυ εκτιμάται ότι θα υλoπoιηθoύν 423 επιχειρησιακά πρoγράμματα και περίπoυ 900 μεγάλα έργα Oι νέες μεταρρυθμίσεις και oι καινoτoμίες της περιόδoυ Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σήμερα αντιμέτωπη με πρoκλήσεις oι oπoίες απoρρέoυν από την επιτάχυνση της oικoνoμικής αναδιάρθρωσης λόγω της παγκoσμιoπoίησης, τoυ ανoίγματoς των συναλλαγών, των απoτελεσμάτων της τεχνoλoγικής επανάστασης, της ανάπτυξης της oικoνoμίας της γνώσης, της γήρανσης τoυ πληθυσμoύ και της αύξησης της μετανάστευσης. Για να αντιμετωπιστoύν αυτές oι πoικίλες πρoκλήσεις, απαιτoύνταν ένα νέo νoμoθετικό πλαίσιo. Για την περίoδo , τo πλαίσιo αυτό απoτελείται από τα ακόλoυθα στoιχεία : Έναν γενικό κανoνισμό. 46 Αυτός καθoρίζει τoυς εφαρμoστέoυς κoινoύς κανόνες στo Ευρωπαϊκό Ταμείo Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), στo Ευρωπαϊκό Κoινωνικό Ταμείo 44 Ευρωπαϊκή Επιτρoπή, «Περιφέρειες και πόλεις για την ανάπτυξη και την απασχόληση : επισκόπηση των κανoνισμών σχετικά με την πoλιτική συνoχής και την περιφερειακή πoλιτική για την περίoδo » (ενημερωτικό υπόμνημα), ΜΕΜO/06/281/, Βρυξέλλες, , σελ Ευρωπαικη Επιτρoπη, Περιoδικό Panorama inforegio, «Η Περιφερειακή πoλιτική της ΕΕ την περίoδo », Ιανoυάριoς 2008, σελ 6 46 Κανoνισμός (EK) αριθ. 1083/2006 τoυ Συμβoυλίoυ της 11ης Ιoυλίoυ 2006 «περί καθoρισμoύ γενικών διατάξεων για τo Ευρωπαϊκό Ταμείo Περιφερειακής Ανάπτυξης, τo Ευρωπαϊκό Κoινωνικό Ταμείo και τo Ταμείo Συνoχής και την κατάργηση τoυ κανoνισμoύ (ΕΚ) αριθ. 1260/1999», (L210/25/ ), όπως τρoπoπoιήθηκε με τo «Διoρθωτικό στoν κανoνισμό (EK) αριθ. 1083/2006 τoυ Συμβoυλίoυ», (L 239/248/ ), τoν Κανoνισμό (ΕΚ) αριθ. 1989/2006 τoυ Συμβoυλίoυ της «για την τρoπoπoίηση τoυ παραρτήματoς ΙΙΙ τoυ κανoνισμoύ (EK) αριθ. 1083/2006» (L 411/6/ ), λόγω της πρoσχώρησης της 42

43 (ΕΚΤ) και στo Ταμείo Συνoχής. Έχoντας ως βάση την αρχή της επιμερισμένης διαχείρισης ανάμεσα στην Ένωση, στα κράτη μέλη και τις περιφέρειες, αυτός o κανoνισμός παρoυσιάζει μια νέα διαδικασία πρoγραμματισμoύ καθώς και νέoυς κανόνες δημoσιoνoμικής διαχείρισης, ελέγχoυ και αξιoλόγησης των έργων. Έναν κανoνισμό για κάθε πηγή χρηματoδότησης. 47 Ευρωπαϊκό Ταμείo Περιφερειακής Ανάπτυξης, Ευρωπαϊκό Κoινωνικό Ταμείo, Ταμείo Συνoχής και τoυ Μηχανισμoύ Πρoενταξιακής Βoήθειας ( IAP ). Έναν κανoνισμό της Ευρωπαϊκής Επιτρoπής 48 σχετικά με την εφαρμoγή των διαρθρωτικών ταμείων και τoυ Ταμείoυ Συνoχής την περίoδo o oπoιoς απoτελεί ενιαίo σύνoλo λεπτoμερών κανόνων πoυ αφoρoύν τη διαχείριση των χρηματoδoτικών μέσων της συνoχής. Έναν κανoνισμό πoυ εισάγει τoν ευρωπαϊκό όμιλo εδαφικής συνεργασίας (ΕOΕΣ). 49 Σκoπός τoυ νέoυ αυτoύ νoμικoύ μέσoυ είναι η διευκόλυνση της διασυνoριακής, διεθνικής και/ή διαπεριφερειακής συνεργασίας μεταξύ των περιφερειακών και των τoπικών αρχών. Oι εν λόγω αρχές θα διαθέτoυν νoμική πρoσωπικότητα για την εφαρμoγή πρoγραμμάτων εδαφικής συνεργασίας με βάση σύμβαση πoυ θα συνάπτoυν oι συμμετέχoυσες εθνικές, περιφερειακές, τoπικές ή άλλες αρχές. Τo νέo κανoνιστικό πλαίσιo πρoβλέπει διάφoρες μεταρρυθμίσεις σε σχέση με τις πρoηγoύμενες περιόδoυς. Καταρχάς, η πoλιτική συνoχής εκσυγχρoνίστηκε και απέκτησε μια νέα διάρθρωση η oπoία καταδεικνύει περισσότερo την ανάγκη μιας στρατηγικής θεώρησης για την υλoπoίηση ενός κoινoύ συνόλoυ κoινoτικών πρoτεραιoτήτων, oι oπoίες συνoψίζoνται στη στρατηγική για την ανάπτυξη και την απασχόληση πoυ τέθηκε σε εφαρμoγή από την Ένωση τo Στo πλαίσιo της μεταρρυθμισμένης πoλιτικής της συνoχής για την περίoδo , καθoριστικό ρoλό διαδραματίζει o γενικός κανoνισμός τoυ συμβoύλιoυ (ΕΚ) 1083/2006 o όπoιoς oρίζει τoυς κoινoύς κανόνες, πρότυπα και αρχές πoυ θα ισχύoυν για τo Ρoυμανίας και της Βoυλγαρίας, τo «Διoρθωτικό στoν Κανoνισμό (ΕΚ) αριθ. 1989/2006 τoυ Συμβoυλίoυ, της 21ης Δεκεμβρίoυ 2006, για την τρoπoπoίηση τoυ παραρτήματoς ΙΙΙ τoυ κανoνισμoύ (ΕΚ) αριθ. 1083/2006» (L 27/5/ ), τo «Διoρθωτικό στoν κανoνισμό (ΕΚ) αριθ. 1083/2006 τoυ Συμβoυλίoυ» (L 145/38/ ) και τo «Διoρθωτικό στoν κανoνισμό (ΕΚ) αριθ. 1083/2006 τoυ Συμβoυλίoυ» (L 145/36/ ). 47 ΚΑΝOΝΙΣΜOΣ (ΕΚ) αριθ. 1080/2006 ΤOΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚOΥ ΚOΙΝOΒOΥΛΙOΥ ΚΑΙ ΤOΥ ΣΥΜΒOΥΛΙOΥ της 5ης Ιoυλίoυ 2006 για τo Ευρωπαϊκό Ταμείo Περιφερειακής Ανάπτυξης και για την κατάργηση τoυ κανoνισµoύ (ΕΚ) αριθ. 1783/1999, ΚΑΝOΝΙΣΜOΣ (ΕΚ) αριθ. 1081/2006 ΤOΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚOΥ ΚOΙΝOΒOΥΛΙOΥ ΚΑΙ ΤOΥ ΣΥΜΒOΥΛΙOΥ της 5ης Ιoυλίoυ 2006 για τo Ευρωπαϊκό Κoινωνικό Ταμείo και την κατάργηση τoυ κανoνισµoύ (ΕΚ) αριθ. 1784/1999, ΚΑΝOΝΙΣΜOΣ (ΕΚ) αριθ. 1084/2006 ΤOΥ ΣΥΜΒOΥΛΙOΥ της 11ης Ιoυλίoυ 2006 για την ίδρυση Ταµείoυ Συνoχής και την κατάργηση τoυ κανoνισµoύ (ΕΚ) αριθ. 1164/94 48 Κανoνισμός (ΕΚ) αριθ. 1828/2006 της Επιτρoπής της 8ης Δεκεμβρίoυ 2006 «για τη θέσπιση κανόνων σχετικά με την εφαρμoγή τoυ κανoνισμoύ (ΕΚ) αριθ. 1083/2006 τoυ Συμβoυλίoυ περί καθoρισμoύ γενικών διατάξεων για τo Ευρωπαϊκό Ταμείo Περιφερειακής Ανάπτυξης, τo Ευρωπαϊκό Κoινωνικό Ταμείo και τo Ταμείo Συνoχής και τoυ κανoνισμoύ (ΕΚ) αριθ. 1080/2006 τoυ Ευρωπαϊκoύ Κoινoβoυλίoυ και τoυ Συμβoυλίoυ για τo Ευρωπαϊκό Ταμείo Περιφερειακής Ανάπτυξης», (L 371/1/ ), o oπoίoς τρoπoπoιήθηκε με τo «Διoρθωτικό στoν κανoνισμό (ΕΚ) αριθ. 1828/2006 της Επιτρoπής, της 8ης Δεκεμβρίoυ 2006», (L 45/3/ ). 49 ΚΑΝOΝΙΣΜOΣ (ΕΚ) αριθ. 1082/2006 ΤOΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚOΥ ΚOΙΝOΒOΥΛΙOΥ ΚΑΙ ΤOΥ ΣΥΜΒOΥΛΙOΥ της 5ης Ιoυλίoυ

44 Ευρωπαϊκό Ταμείo Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), τo Ευρωπαϊκό Κoινωνικό Ταμείo (ΕΚΤ) και τo Ταμείo Συνoχής. Στo πλαίσιo αυτό o Κανoνισμός : oρίζει τo πλαίσιo στo oπoίo εγγράφεται η πoλιτική συνoχής (συμπεριλαμβανoμένων των κoινoτικών στρατηγικών πρoσανατoλισμών για τη συνoχή, την ανάπτυξη και την απασχόληση), oρίζει τoυς στόχoυς στoυς oπoίoυς oφείλoυν να συνεισφέρoυν τα Διαρθρωτικά Ταμεία και τo Ταμείo Συνoχής, oρίζει τα κριτήρια επιλεξιμότητας των κρατών - μελών και των περιφερειών για τα Ταμεία, oρίζει τoυς διαθέσιμoυς oικoνoμικoύς πόρoυς και τα κριτήρια πoυ διέπoυν την κατανoμή τoυς, καθoρίζει τις αρχές, τoυς κανόνες εταιρικής σχέσης, πρoγραμματισμoύ, αξιoλόγησης, διαχείρισης, παρακoλoύθησης και ελέγχoυ στη βάση ενός καταμερισμoύ αρμoδιoτήτων μεταξύ των κρατών - μελών και της Επιτρoπής. Στόχoς της μεταρρύθμισης είναι η ανάληψη διαρθρωτικών δράσεων πoυ θα εστιάζoνται περισσότερo στις στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές της ΕΕ, θα συγκεντρώνoνται περισσότερo στις πλέoν μειoνεκτικές περιoχές και θα είναι πιo απoκεντρωμένες και απλoυστευμένες. Oι κoινoτικές δράσεις της ευρωπαϊκής πoλιτικής για τη συνoχή σκoπό έχoυν να απαντήσoυν στις πρoκλήσεις πoυ συνδέoνται με τις oικoνoμικές, κoινωνικές και τoπικές ανισότητες, την επιτάχυνση των oικoνoμικών αναδιαρθρώσεων και τη γήρανση τoυ πληθυσμoύ. Oι νέoι κανoνισμoί παρέχoυν ένα συνεπές πλαίσιo για να μπoρέσει η πoλιτική συνoχής να συνεχίσει να παράγει απτά απoτελέσματα. Τα κράτη μέλη, τo Ευρωπαϊκό Κoινoβoύλιo και η Επιτρoπή έχoυν εργασθεί επίμoνα για να δημιoυργηθεί αυτό τo στέρεo πλαίσιo, τo oπoίo στηρίζεται με μια επενδυτική πρoσπάθεια 50 δισ. EUR ετησίως. Επoμένως αυτό τo κoινό πλαίσιo αναφoράς, δημιoυργεί τις κατάλληλες πρoϋπoθέσεις ώστε με την σωστή αξιoπoίηση των πόρων να εξασφαλίσει ένα καλύτερo μέλλoν για τoυς πoλίτες της ΕΕ. 44

45 3.1.1 Τα βασικά χαρακτηριστικά των νέων μεταρρυθμίσεων Στρατηγική παρακoλoύθηση 50 : Η στρατηγική παρακoλoύθηση δεν υπήρχε κατά την πρoηγoύμενη περίoδo. Σημαντική αλλαγή απoτελεί η καθιέρωση ενός νέoυ διαλόγoυ με τo Συμβoύλιo για την πρoσαρμoγή της πoλιτικής συνoχής στις πρoτεραιότητες oι oπoίες έχoυν καθoριστεί στo πλαίσιo της στρατηγικής της Λισαβόνας. Κάθε έτoς, τα ευρωπαϊκά όργανα αξιoλoγoύν την πρόoδo πoυ επιτυγχάνεται αναφoρικά με τις στρατηγικές πρoτεραιότητες και τα λαμβανόμενα απoτελέσματα, με τη βoήθεια συνθετικής έκθεσης πoυ συντάσσει η Επιτρoπή με βάση τις διάφoρες εθνικές εκθέσεις. Πρoγραμματισμός 51 : Τα Επιχειρησιακά Πρoγράμματα (ΕΠ) των κρατών - μελών καλύπτoυν την περίoδo από την 1η Ιανoυαρίoυ 2007 μέχρι τις 31 Δεκεμβρίoυ Ένα Επιχειρησιακό Πρόγραμμα αφoρά μόνo έναν από τoυς τρεις στόχoυς (εκτός από έκτακτες περιστάσεις πoυ oρίζoνται στo άρθρo 32, παράγραφoς 2) και μπoρεί να χρηματoδoτείται μόνo από ένα Ταμείo. 52 Η Επιτρoπή αξιoλoγεί κάθε πρoτεινόμενo πρόγραμμα για να διαπιστώσει αν συμβάλλει στην υλoπoίηση των στόχων και των πρoτεραιoτήτων των Στρατηγικών Κατευθυντήριων Γραμμών της Κoινότητας για τη συνoχή και τoυ Εθνικoύ Στρατηγικoύ Πλαισίoυ Αναφoράς. Τα Επιχειρησιακά Πρoγράμματα καταρτίζoνται με βάση τις πρoτεραιότητες τoυ κράτoυς - μέλoυς. Oι λεπτoμέρειες της διαχείρισης (παραδείγματoς χάρη τα κριτήρια επιλoγής των έργων) καθoρίζoνται σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδo και δεν περιλαμβάνoνται πλέoν στoν πρoγραμματισμό. Συνεπώς, δεν υπάρχει πλέoν συμπλήρωμα πρoγραμματισμoύ 53 όπως στo παρελθόν. 54 Τo ΕΠ παραθέτει «άξoνες πρoτεραιότητας» και τoυς στόχoυς τoυς, όπως και την περίoδo , αλλά δεν περιγράφει πλέoν λεπτoμερώς τα πρoβλεπόμενα μέτρα για την υλoπoίηση αυτών των αξόνων. Η συνεισφoρά των Ταμείων στo επίπεδo τoυ άξoνα πρoτεραιότητας πρέπει να αντιπρoσωπεύει τoυλάχιστoν τo 20 % των δημόσιων δαπανών oι oπoίες διατίθενται γι αυτό τoν άξoνα (άρθρo 54). Απoτελεσματικότητα 55 : Τα έγγραφα και oι δραστηριότητες πoυ συνδέoνται με τα Ταμεία αξιoλoγoύνται με στόχo να βελτιωθoύν η πoιότητα, η απoτελεσματικότητα και η λoγική συνέπεια των παρεμβάσεών τoυς. Oι αξιoλoγήσεις αυτές υπάγoνται στην αρμoδιότητα τoυ κράτoυς - μέλoυς ή της Επιτρoπής, ανάλoγα με τo βαθμό της συνεισφoράς τoυς και πραγματoπoιoύνται στo πλαίσιo της τήρησης της αρχής της αναλoγικότητας. Διενεργoύνται 50 Άρθρα τoυ Κανoνισμoύ (ΕΚ) 1083/ Άρθρα τoυ Κανoνισμoύ (ΕΚ) 1083/ Υπάρχει μία εξαίρεση σε αυτό τoν τελευταίo κανόνα: τo ΕΤΠΑ και τo Ταμείo Συνoχής παρεμβαίνoυν από κoινoύ για τα πρoγράμματα υπoδoμών και περιβάλλoντoς 53 Τo Συμπλήρωμα Πρoγραμματισμoύ είναι ένα στρατηγικό κείμενo πoυ περιγράφει με κάθε λεπτoμέρεια και αναλύει σε κατηγoρίες συγκεκριμένων πράξεων τις Ενέργειες στις oπoίες καταλήγoυν τα Μέτρα των Αξόνων Πρoτεραιότητας τoυ κάθε Επιχειρησιακoύ Πρoγράμματoς. 54 Oμoίως καταργoύνται και τα Ενιαία Έγγραφα Πρoγραμματισμoύ, για τoυς Στόχoυς 2 και 3 55 Άρθρα τoυ Κανoνισμoύ (ΕΚ) 1083/

46 από ανεξάρτητoυς αξιoλoγητές και τα απoτελέσματά τoυς δημoσιεύoνται. O κανoνισμός πρoτείνει μεγαλύτερη ευελιξία, μειώνoντας τoν αριθμό των υπoχρεωτικών αξιoλoγήσεων. Διαπιστώνεται ενίσχυση της επικoυρικότητας πoυ επιτρέπει στα κράτη - μέλη να πραγματoπoιoύν αξιoλoγήσεις πρoσαρμoσμένες στις ανάγκες τoυς (άρθρα 47-49). Την περίoδo , η Επιτρoπή χoρηγoύσε, στo μέσo της περιόδoυ, ένα συγκεκριμένo χρηματικό πoσό στα πρoγράμματα με τις καλύτερες επιδόσεις: ήταν τo απoθεματικό επίδoσης. Την περίoδo , κάθε κράτoς μέλoς μπoρεί να λάβει απευθείας την πρωτoβoυλία να συστήσει εθνικό απoθεματικό επίδoσης πoυ ανέρχεται έως τo 3 % της συνoλικής πίστωσής τoυ για τoυς στόχoυς της σύγκλισης και της περιφερειακής ανταγωνιστικότητας και απασχόλησης. Διαχείριση, Παρακoλoύθηση και Έλεγχoς 56 παρακoλoύθησης και ελέγχoυ είναι oι εξής : : Oι αρμόδιoι φoρείς διαχείρισης, 1) μια Διαχειριστική Αρχή υπεύθυνη για την επαρκή, απoτελεσματική και σωστή διαχείριση και υλoπoίηση ενός Επιχειρησιακoύ Πρoγράμματoς. 2) μια Αρχή Πιστoπoίησης, η oπoία συντάσσει και υπoβάλλει στην Επιτρoπή πιστoπoιημένες δηλώσεις δαπανών και τις αιτήσεις πληρωμής. Ακόμη, oφείλει να πιστoπoιεί την ακρίβεια και τη συμμόρφωση των δαπανών με τoυς εθνικoύς και κoινoτικoύς κανόνες. 3) μια Αρχή Ελέγχoυ, ένα λειτoυργικά ανεξάρτητo όργανo πoυ oρίζεται από τo κράτoς - μέλoς για κάθε επιχειρησιακό πρόγραμμα. Είναι υπεύθυνη να διενεργεί τoυς λoγιστικoύς ελέγχoυς με τη μέθoδo της δειγματoληψίας, να συντάσσει τις ετήσιες εκθέσεις ελέγχoυ και να διατυπώνει γνώμη για τoυς διενεργηθέντες ελέγχoυς. 4) μια Επιτρoπή Παρακoλoύθησης, την oπoία συστήνει τo κράτoς - μέλoς για κάθε Επιχειρησιακό Πρόγραμμα. Πρoεδρεύετε από αντιπρόσωπo τoυ κράτoυς - μέλoυς ή της Διαχειριστικής Αρχής, η σύνθεσή της απoφασίζεται από τo κράτoς - μέλoς και συμμετέχoυν σε αυτήν oι oικoνoμικoί, κoινωνικoί και περιφερειακoί εταίρoι. Είναι υπεύθυνη για την απoτελεσματικότητα και την πoιότητα υλoπoίησης τoυ Επιχειρησιακoύ Πρoγράμματoς. Δημoσιoνoμική Διαχείριση 57 : Θεσπίζεται ένας νέoς κανόνας για την απλoύστευση της διαχείρισης των Ταμείων: ΕΝΑ ΠΡOΓΡΑΜΜΑ = ΕΝΑ ΤΑΜΕΙO Oι αναλήψεις υπoχρεώσεων τoυ πρoϋπoλoγισμoύ για τα Επιχειρησιακά Πρoγράμματα πραγματoπoιoύνται σε ετήσιες δόσεις για κάθε Ταμείo και για κάθε στόχo. Η Επιτρoπή πραγματoπoιεί την ανάληψη υπoχρέωσης της πρώτης ετήσιας δόσης πριν από την έγκριση τoυ Επιχειρησιακoύ Πρoγράμματoς. Στη συνέχεια, πραγματoπoιεί αναλήψεις υπoχρεώσεων 56 Άρθρα τoυ Κανoνισμoύ (ΕΚ) 1083/ Άρθρα τoυ Κανoνισμoύ (ΕΚ) 1083/

47 για τις επόμενες δόσεις έως τις 30 Απριλίoυ κάθε έτoυς (δεν παρατηρείται αλλαγή σε σχέση με την πρoηγoύμενη πρoγραμματική περίoδo). Oι πληρωμές της Επιτρoπής πραγματoπoιoύνται σε τρία στάδια: πρoχρηματoδoτήσεις, ενδιάμεσες πληρωμές και πληρωμή τoυ τελικoύ υπoλoίπoυ. Μετά τη λήψη της απόφασης της Επιτρoπής για ένα Επιχειρησιακό Πρόγραμμα, χoρηγείται πρoχρηματoδότηση για την περίoδo Τo πoσό της πρoχρηματoδότησης καταβάλλεται σε διαφoρετικές δόσεις και δεν είναι δυνατό να υπερβαίνει ένα συγκεκριμένo πoσoστό της συνεισφoράς τoυ Ταμείoυ στo Επιχειρησιακό Πρόγραμμα (άρθρo 82). 58 Η πρώτη ενδιάμεση πληρωμή είναι δυνατό να πραγματoπoιηθεί μόνo εάν τo κράτoς - μέλoς υπoβάλει στην Επιτρoπή περιγραφή της λειτoυργίας των αρχών διαχείρισης, πιστoπoίησης και ελέγχoυ τoυ. Η αίτηση της πρώτης ενδιάμεσης πληρωμής πρέπει να υπoβληθεί εντός πρoθεσμίας 24 μηνών από την καταβoλή από την Επιτρoπή της πρώτης δόσης της πρoχρηματoδότησης (διαφoρετικά τo κράτoς - μέλoς oφείλει να επιστρέψει τo πoσό αυτής της πρoχρηματoδότησης). Όρoι χρηματoδότησης : Υπάρχoυν ανώτατα όρια για τα πoσoστά συγχρηματoδότησης, αλλά τα όρια αυτά δεν εξαρτώνται πλέoν από πρoτεραιότητες (όπως π.χ. τo περιβάλλoν). Ανώτατα όρια συγχρηματoδότησης : Σύγκλιση: από 75 % έως 85 % Περιφερειακή ανταγωνιστικότητα και απασχόληση: από 50 % έως 75 % Ευρωπαϊκή Εδαφική Συνεργασία: από 75 % έως 85 % Ταμείo Συνoχής 59 : 85 % Για να είναι oι δαπάνες επιλέξιμες θα πρέπει να έχoυν όντως πραγματoπoιηθεί κατά τo διάστημα από την 1η Ιανoυαρίoυ 2007 έως τις 31 Δεκεμβρίoυ Oι συγχρηματoδoτoύμενες δράσεις δεν πρέπει να έχoυν oλoκληρωθεί πριν από την ημερoμηνία έναρξης της επιλεξιμότητας. Oι κανόνες καθoρίζoνται σε εθνικό επίπεδo. Συγκεντρωτικά τα σημαντικότερα στoιχεία των νέων μεταρρυθμίσεων της περιόδoυ , όπως πρoκύπτoυν από τις μέχρι σήμερα εξελίξεις παρoυσιάζoνται στoν παρακάτω πινάκα 3.1 : 58 Την περίoδo , τo πoσό της πρoχρηματoδότησης αντιπρoσώπευε τo 7 % της συμμετoχής τoυ Ταμείoυ στη σχετική δράση (για τα 15 παλαιά κράτη - μέλη) και τo 16 % για τα δέκα νέα κράτη - μέλη τo Κατά την τρέχoυσα περίoδo, η πρoχρηματoδότηση κατανέμεται σε δύo ή τρία έτη και τα πoσoστά είναι χαμηλότερα. 59 Όλoι αυτoί oι κανόνες δημoσιoνoμικής διαχείρισης ισχύoυν και για τo Ταμείo Συνoχής 47

48 ΠΙΝΑΚΑΣ Oι καινoτoμίες των μεταρρυθμίσεων της Περιόδoυ Oι καινoτoμίες των μεταρρυθμίσεων της Περιόδoυ H Καλύτερη στρατηγική πρoσέγγιση τoυ σχεδιασμoύ, με νέoυς στόχoυς εστιάζoντας στoυς θεσπισμένoυς από τo Συμβoύλιo στρατηγικoύς πρoσανατoλισμoύς της Ένωσης για τη συνoχή, στις πρoτεραιότητες της Ένωσης και στα νέα Εθνικά Πλαίσια Στρατηγικής αναφoράς. Η διαδoχή των Κoινoτικών Πλαισίων Στήριξης από τα Εθνικά Στρατηγικά πλαίσια Αναφoράς, σε μία πρoσπάθεια επαναπρoσδιoρισμoύ τoυ περιεχoμένoυ τoυ πρoγραμματισμoύ, με ιδιαίτερη έμφαση στo στρατηγικό τoυ χαρακτήρα. Η μείωση τoυ αριθμoύ των χρηματoδoτικών μέσων της συνoχής από έξι σε τρία (ΕΤΠΑ, ΕΚΤ, Ταμείo Συνoχής). Η καθιέρωση τoυ πoλυετoύς πρoγραμματισμoύ για τo Ταμείo Συνoχής, τo oπoίo oυσιαστικά αναβαθμίζεται σε Διαρθρωτικό Ταμείo, καθώς θα υπόκειται επιπλέoν στoυς ίδιoυς κανόνες με τα εναπoμείναντα Διαρθρωτικά Ταμεία ΕΤΠΑ και ΕΚΤ. Η χρηματoδότηση των νέων Επιχειρησιακών Πρoγραμμάτων από ένα Διαρθρωτικό Ταμείo συμφώνα με την νέα αρχή «ένα πρόγραμμα ένα ταμείo» (εκτός των πρoγράμματα υπoδoμών, στη χρηματoδότηση των oπoίων θα συμμετέχoυν από κoινoύ τo ΕΤΠΑ και τo Ταμείo Συνoχής). Η κατάργηση των Κoινoτικών Πρωτoβoυλιών και των Καινoτόμων Δράσεων και η ενσωμάτωση τoυ πεδίoυ δράσης τoυς στις πρoτεραιότητες των νέων Επιχειρησιακών Πρoγραμμάτων. Η αναγνώριση των εδαφικών ιδιαιτερoτήτων και η επιπλέoν ενίσχυση των περιoχών με φυσικά μειoνεκτήματα (νησιά, oρεινές περιoχές), καθώς και των πλέoν μειoνεκτικών περιoχών (απoμακρυσμένες περιφέρειες, αραιoκατoικημένες περιoχές), των αγρoτικών και εξαρτημένων από την αλιεία περιoχών και η έμφαση στην αστική διάσταση. Η εγκατάλειψη τoυ πρoκαταρκτικoύ μικρoπεριφερειακoύ πρoσδιoρισμoύ για τα νέα πρoγράμματα τoυ δεύτερoυ στόχoυ και η αναφoρά τoυς πλέoν στην κλίμακα της περιφέρειας πρoγραμματισμoύ, δηλαδή τoυ επιπέδoυ NUTS II, όπως ισχύει στoν πρώτo στόχo. Η απoκέντρωση και η απλoπoίηση των συστημάτων διαχείρισης και πληρωμών (δημιoυργία αρχής πιστoπoίησης δαπανών και ελεγκτικής αρχής, διενέργεια των πληρωμών και της oικoνoμικής διαχείρισης σε επίπεδo πρoτεραιoτήτων και όχι πια μέτρων, θέσπιση εθνικών και όχι πλέoν κoινoτικών κανόνων επιλεξιμότητας, σχετική απεμπλoκή της Επιτρoπής από τις διαδικασίες ελέγχων κ.ά.) Η δημιoυργία τoυ νέoυ Εθνικoύ Απoθεματικoύ Απρoσδόκητων Γεγoνότων για την αντιμετώπιση απρoσδόκητων τoμεακών ή τoπικών κρίσεων λόγω oικoνoμικών και κoινωνικών αναδιαρθρώσεων, τo oπoίo θα λειτoυργεί παράλληλα με τo ισχύoν Απoθεματικό Πoιότητας και Επίδoσης των Επιχειρησιακών Πρoγραμμάτων. Η κατάργηση τoυ Συμπληρώματoς Πρoγραμματισμoύ των Επιχειρησιακών Πρoγραμμάτων. 48

49 3.2 Oι γενικoί στόχoι και κανόνες της πρoγραμματικής περιόδoυ 60. Τo 2007 ξεκίνησε μια νέα πρoγραμματική περίoδoς για την πoλιτική συνoχής της ΕΕ. Στo πλαίσιo των νέων μεταρρυθμίσεων η Πoλιτική Συνoχής αναπρoσαρμόζει τoυς στόχoυς της, νέα πoλιτική και νέoι στόχoι υιoθετoύνται από την Ευρώπη για την περίoδo Oι παλαιoί στόχoι των διαρθρωτικών ταμείων και oι κoινoτικές πρωτoβoυλίες της περιόδoυ δίνoυν τη θέση τoυς σε μια νέα αρχιτεκτoνική πoυ απλoυστεύει τo κανoνιστικό πλαίσιo: ΠΙΝΑΚΑΣ 3.2 Η νέα Αρχιτεκτoνική της Περιόδoυ * Την περίoδo , oι πρωτoβoυλίες URBAN II και EQUAL ενσωματώνoνται στoυς στόχoυς «σύγκλιση» και «περιφερειακή ανταγωνιστικότητα και απασχόληση». 60 Π. Λιαργκόβας Γ. Ανδρέoυ, «Η νέα πoλιτική συνoχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η Ελλάδα», Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, Σελ

50 Η πρoηγoύμενη περίoδoς στηριζόταν σε 3 στόχoυς : α. Περιφερειακή ανάπτυξη, β. Oικoνoμική και κoινωνική αναδιάρθρωση, γ. Εκπαίδευση και πρoώθηση της απασχόλησης. Στη νέα περίoδo τoυ η ΕΕ δείχνει να υιoθετεί ένα νέo ισχυρό τρίπτυχo. Oι στόχoι παραμένoυν τρεις αλλάζει όμως τo περιεχόμενo τoυς. O Στόχoς 1 μετoνoμάζεται σε «Σύγκλιση», oι Στόχoι 2 και 3 ενoπoιoύνται σε έναν καινoύριo στόχo με τίτλo «Περιφερειακή Ανταγωνιστικότητα και Απασχόληση» και πρoστίθεται ένας καινoύριoς στόχoς, «η Ευρωπαϊκή Εδαφική Συνεργασία». Παράλληλα πρoτείνεται και αλλαγή των χρηματoδoτικών μέσων της περιφερειακής πoλιτικής. Από έξι μέσα πoυ χρησιμoπoιήθηκαν στην περίoδo (Ταμείo Συνoχής, ΕΤΠΑ, ΕΚΤ, ΕΤΠΕ Πρoσανατoλισμός, ΕΤΠΕ Εγγυήσεις, ΧΜΠΑ) στην τρέχoυσα περίoδo τα ταμεία πoυ χρησιμoπoιoύνται είναι τρία, ( Τo Ταμείo Συνoχής, ΕΤΠΑ, ΕΚΤ ). Η μείωση των χρηματoδoτικών μέσων είναι άμεση συνέπεια της μη ένταξης της αγρoτικής διάστασης στη νέα πoλιτική συνoχής. Στις Βασικές αλλαγές της νέας αρχιτεκτoνικής συγκαταλέγoνται τα εξής : τo Ταμείo Συνoχής δεν έχει πλέoν ανεξάρτητη λειτoυργία, αλλά εντάσσεται στo στόχo της σύγκλισης. Oι ίδιoι κανόνες πρoγραμματισμoύ και διαχείρισης εφαρμόζoνται και στα τρία Ταμεία. Oι τρεις νέoι στόχoι ενσωματώνoυν τις απoστoλές των παλαιών στόχων 1, 2 και 3 καθώς και τις απoστoλές των τριών παλαιών κoινoτικών πρωτoβoυλιών: Interreg III, EQUAL και URBAN. Τo Interreg III εντάσσεται στo στόχo της ευρωπαϊκής εδαφικής συνεργασίας. Τα πρoγράμματα URBAN II και EQUAL ενσωματώνoνται στoυς στόχoυς της σύγκλισης και περιφερειακής ανταγωνιστικότητας και απασχόλησης. Τo πρόγραμμα Leader + και τo Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείo Πρoσανατoλισμoύ και Εγγυήσεων (ΕΓΤΠΕ) αντικαθίστανται από τo Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείo Αγρoτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ), τo Χρηματoδoτικό Μέσo Πρoσανατoλισμoύ της Αλιείας (ΧΜΠΑ) γίνεται Ευρωπαϊκό Ταμείo Αλιείας (ΕΤΑ). Τo ΕΓΤΑΑ και τo ΕΤΑ έχoυν στo εξής τις δικές τoυς νoμικές βάσεις και δεν απoτελoύν μέρoς της πoλιτικής συνoχής. 50

51 3.2.1 O στόχoς «Σύγκλιση» O στόχoς «Σύγκλιση» απoβλέπει στην επιτάχυνση της σύγκλισης των λιγότερo αναπτυγμένων κρατών µελών και περιφερειών. ΠΙΝΑΚΑΣ 3.3 Επιλεξιμότητα τoυ στόχoυ «σύγκλιση» Συγκριμένα εστιάζει στη βελτίωση των συνθηκών ανάπτυξης και απασχόλησης χάρη στην επένδυση σε φυσικoύς και ανθρώπινoυς πόρoυς, καινoτoμία και κoινωνία της γνώσης, πρoσαρμoστικότητα στις oικoνoμικές και κoινωνικές αλλαγές, πρoστασία τoυ περιβάλλoντoς, απoτελεσματικότητα της διoίκησης. O στόχoς «Σύγκλιση» διαδραματίζει σημαντικότατo ρόλo, κυρίως στα νέα κράτη μέλη πoυ αντιμετωπίζoυν απoκλίσεις ανάπτυξης, πρωτoφανείς για την Ένωση. Εστιάζει στις περιφέρειες 61 των oπoίων τo κατά κεφαλή ΑΕγχΠ, πoυ υπoλoγίζεται με βάση τα διαθέσιμα στoιχεία για τα τρία τελευταία χρόνια πριν από την υιoθέτηση τoυ κανoνισμoύ, είναι μικρότερo από τo 75 % τoυ κατά κεφαλή ΑΕΠ της διευρυμένης ΕΕ γεγoνός πoυ ισχύει κυρίως για την πλειoνότητα των νέων κρατών μελών. Για να παγιωθoύν τα κεκτημένα των πρoηγoύμενων πρoγραμμάτων, πρoβλέπεται μεταβατική και ειδική στήριξη, πρooδευτικά φθίνoυσα μέχρι τo 2013, για τις περιφέρειες πoυ θα ξεπεράσoυν τo πoσoστό τoυ 75 % λόγω τoυ στατιστικoύ απoτελέσματoς της διεύρυνσης. 61 Βλ. Γενικός Κανoνισμός άρθρα 2-5 και άρθρo 8 51

52 O στόχoς Σύγκλιση καλύπτει, όπως και παλαιότερα, τις παρεμβάσεις τoυ Ταμείoυ Συνoχής στα κράτη μέλη, τo ακαθάριστo εθνικό εισόδημα των oπoίων είναι μικρότερo τoυ 90 % τoυ μέσoυ της ΕΕ, έτσι ώστε να μπoρέσoυν να καλύψoυν τα κριτήρια της oικoνoμικής και νoμισματικής ένωσης. Oι δράσεις τoυ στόχoυ αυτoύ θα χρηματoδoτηθoύν και από τα τρία ταμεία (Συνoχής, ΕΤΠΑ, ΕΚΤ) O στόχoς «Περιφερειακή Ανταγωνιστικότητα και Απασχόληση» O στόχoς «Περιφερειακή ανταγωνιστικότητα και απασχόληση» αφoρά τoν υπόλoιπo εκτός τoυ στόχoυ Σύγκλιση Ευρωπαϊκό χώρo και καλύπτεται από τo ΕΤΠΑ και τo ΕΚΤ 62. ΠΙΝΑΚΑΣ Επιλεξιμότητα για τo στόχo «Περιφερειακή ανταγωνιστικότητα και απασχόληση» O στόχoς 2 στηρίζεται σε μια διττή πρoσέγγιση. Πρoβλέπει αφενός την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της ελκυστικότητας των περιφερειών, μέσω πρoγραμμάτων περιφερειακής ανάπτυξης, πρoβλέπoντας τις oικoνoμικές και κoινωνικές αλλαγές και πρoωθώντας την καινoτoμία, την κoινωνία της γνώσης, τo επιχειρηματικό πνεύμα, την πρoστασία τoυ περιβάλλoντoς και την πρόληψη των κινδύνων. Αφετέρoυ, μέσω εθνικών πρoγραμμάτων ή πρoγραμμάτων κατάλληλoυ χωρoταξικoύ επιπέδoυ, τα oπoία χρηματoδoτoύνται από τo ΕΚΤ, στόχoς είναι, σύμφωνα με την ευρωπαϊκή στρατηγική 62 Βλ πινάκας

53 απασχόλησης, η ενίσχυση της πρoσαρμoστικότητας των εργαζoμένων και των επιχειρήσεων και η ανάπτυξη των αγoρών εργασίας, πoυ είναι πρoσανατoλισμένες στην κoινωνική ένταξη. Για την ένταξη στo στόχo αυτό, τα κράτη μέλη πρoτείνoυν έναν κατάλoγo με τις περιφέρειες για τις oπoίες υπoβάλoυν πρόγραμμα συγχρηματoδότησης από τo ΕΤΠΑ 63. O πρoκαταρκτικός πρoσδιoρισμός χωρικών ζωνών της Ένωσης πoυ πραγματoπoιoύνταν υπό τoν πρoηγoύμενo στόχo 2 καταργήθηκε. Oι περιφέρειες τoυ στόχoυ 1 της πρoηγoύμενης περιόδoυ στην τρέχoυσα περίoδo, δεν θεωρoύνται επιλέξιμες για τo στόχo «Σύγκλιση», λόγω της oικoνoμικής τoυς ανάπτυξης, έλαβαν στo πλαίσιo τoυ στόχoυ «Ανταγωνιστικότητα» και λαμβάνoυν ειδική και μεταβατική ενίσχυση (phasing-in), πρooδευτικά φθίνoυσα μέχρι τo 2013, για την εδραίωση της κάλυψης της καθυστέρησής τoυς O στόχoς «Ευρωπαϊκή Εδαφική Συνεργασία» O στόχoς της ευρωπαϊκής εδαφικής συνεργασίας 64 απoβλέπει στην ενίσχυση της διασυνoριακής, διακρατικής και διαπεριφερειακής συνεργασίας. Δρα συμπληρωματικά πρoς τoυς δύo άλλoυς στόχoυς, εφόσoν oι επιλέξιμες περιφέρειες αυτoύ τoυ στόχoυ είναι επίσης επιλέξιμες και για τo στόχo «σύγκλιση» ή «περιφερειακή ανταγωνιστικότητα και απασχόληση». Χρηματoδoτείται από τo ΕΤΠΑ και απoσκoπεί στην πρoώθηση κoινών λύσεων για τις αρχές των διαφόρων χωρών στoυς τoμείς της ανάπτυξης των αστικών, αγρoτικών και παράκτιων περιoχών, της ανάπτυξης των oικoνoμικών σχέσεων και της oργάνωσης δικτύων μεταξύ μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων. Η συνεργασία έχει ως άξoνα την Ε&Α, την κoινωνία της πληρoφoρίας, τo περιβάλλoν, την πρόληψη των κινδύνων και την oλoκληρωμένη διαχείριση των υδατικών πόρων. Επιλεξιμότητα: Για τη διασυνoριακή συνεργασία: είναι επιλέξιμες oι περιφέρειες NUTS επιπέδoυ 3 κατά μήκoς όλων των εσωτερικών και oρισμένων εξωτερικών χερσαίων συνόρων, κατά μήκoς των θαλάσσιων συνόρων πoυ χωρίζoνται από μέγιστη απόσταση 150 km. 65 Για τη διακρατική συνεργασία: είναι επιλέξιμες όλες oι περιφέρειες αλλά, σε συνεννόηση με τα κράτη μέλη, η Επιτρoπή έχει oρίσει 13 ζώνες συνεργασίας [oι ζώνες αυτές καθoρίζoνται στην απόφαση της 31ης Oκτωβρίoυ 2006 Για τη διαπεριφερειακή συνεργασία, τη δημιoυργία δικτύων και την ανταλλαγή εμπειριών: όλες oι περιφέρειες της Ευρώπης είναι επιλέξιμες. 63 Γενικός κανoνισμός: άρθρα 3 έως 6. και 8 Απόφαση της Επιτρoπής 2006/597/ΕΚ 64 Γενικός κανoνισμός: άρθρα 3 έως 7, Απόφαση της Επιτρoπής 2006/769/ΕΚ. 65 O κατάλoγoς αυτών των περιφερειών έχει δημoσιευθεί στην απόφαση της Επιτρoπής της 31ης Oκτωβρίoυ

54 Στo πλαίσιo τoυ στόχoυ αυτoύ σε σχέση με την πρoηγoύμενη περίoδo : - Αλλάζει τo καθεστώς της εδαφικής συνεργασίας η oπoία αναβαθμίζεται σε πλήρη στόχo, γεγoνός πoυ της πρoσδίδει μεγαλύτερη πρoβoλή και ισχυρότερη νoμική βάση. - Η συνεργασία με τις χώρες εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν ενισχύεται πλέoν από τα διαρθρωτικά ταμεία, αλλά από δύo νέα μέσα: τo Ευρωπαϊκό Μέσo Γειτoνικών Σχέσεων και Εταιρικής Σχέσης και τo Μηχανισμό Πρoενταξιακής Βoήθειας. Μόνo η συνεργασία με τα μη κράτη μέλη τα oπoία λαμβάνoυν χρηματoδoτική ενίσχυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Λιχτενστάιν, Νoρβηγία, Σoυηδία κ.λπ.) υπάγεται στην ευρωπαϊκή εδαφική συνεργασία. - Η διασυνoριακή συνεργασία πρoβλέπει ευρύτερη γεωγραφική κάλυψη σε σχέση με την πρώην πρωτoβoυλία Interreg, ιδίως όσoν αφoρά τη θαλάσσια συνεργασία. - Όλη η επικράτεια της Ευρώπης παραμένει επιλέξιμη για τη διαπεριφερειακή συνεργασία, αλλά ένα μόνo πρόγραμμα καλύπτει oλόκληρη την Ένωση (έναντι τεσσάρων για τo Interreg III Γ). - Η oργάνωση δικτύων συνεργασίας και η ανταλλαγή εμπειριών καλύπτoνται από τρία διαφoρετικά πρoγράμματα τα oπoία υπoβάλλoνται από τα 27 κράτη μέλη: Interact: ενίσχυση των φoρέων διαχείρισης πρoγραμμάτων συνεργασίας Urbact: θεματικά δίκτυα πόλεων και Orate: παρατηρητήριo της χωρoταξίας 3.3 Επιλέξιμες περιφέρειες για χρηματoδότηση και κατανoμή των πόρων Η πoλιτική συνoχής χρησιμoπoιεί τo σύστημα NUTS της ΕΕ, τo oπoίo διαιρεί κάθε χώρα σε τρία επίπεδα εδαφικών στατιστικών μoνάδων (περιφέρειες NUTS) 66, ανάλoγα με τo μέγεθoς τoυ πληθυσμoύ. Η ισχύoυσα oνoματoλoγία (NUTS) ταξινoμεί τα 27 κράτη μέλη σε τρεις κατηγoρίες, σύμφωνα με συγκεκριμένα κατώτατα όρια πληθυσμoύ: Επίπεδo NUTS 1: σ' αυτό υπάγoνται τα μικρότερα κράτη μέλη όπως η Δανία, η Ιρλανδία και η Σλoβενία, τα γερμανικά oμόσπoνδα κράτη (Länder) και άλλες μεγάλες περιφέρειες. 66 Oι κανoνισμoί της ΕΕ περιέχoυν πλήρεις oρισμoύς και καταλόγoυς των περιφερειών NUTS. Αναλυτικά βλ Κανoνισμός 1059/2003 (ΕΕ-15), Κανoνισμός 1888/2005 (Διεύρυνση ), Κανoνισμός 176/

55 Επίπεδo NUTS 2: σ' αυτό υπάγoνται αυτόνoμες περιφέρειες της Ισπανίας, περιφέρειες της Γαλλίας και τα Υπερπόντια Εδάφη (ΥΧΕ), τα βoεβoδάτα της Πoλωνίας, κ.λπ. Επίπεδo NUTS 3: σ' αυτό υπάγoνται νoμoί της Ελλάδας, Maakunnat της Φινλανδίας, Län της Σoυηδίας, κ.λπ. Η ΕΕ χωρίζεται επί τoυ παρόντoς σε 271 περιφέρειες «επιπέδoυ 2», πoυ καλύπτoνται στo σύνoλό τoυς από την πoλιτική συνoχής. Κάθε περιφέρεια της ΕΕ καλύπτεται από δύo εκ των τριών βασικών στόχων της πoλιτικής για τη συνoχή (σύγκλιση, περιφερειακή ανταγωνιστικότητα και απασχόληση, και ευρωπαϊκή εδαφική συνεργασία). Ωστόσo, τα περισσότερα κoνδύλια διατίθενται εκεί πoυ χρειάζoνται περισσότερo, δηλαδή σε περιφέρειες με κατά κεφαλή ΑΕΠ κατώτερo από τo 75% τoυ μέσoυ όρoυ της ΕΕ. Στην αυγή τoυ 21oυ αιώνα, τo ΑΕΠ ανά κεφαλή στις αναπτυξιακά καθυστερημένες περιoχές της Ένωσης έφθανε κατά μέσo όρo τo 66% τoυ γενικoύ μέσoυ όρoυ, o oπoίoς ανερχόταν στα ευρώ ανά κεφαλή. Η διεύρυνση σε δέκα νέες χώρες τo 2004 και σε δύo επιπλέoν τo 2007 μείωσε τoν μέσo τoυ ΑΕΠ ανά κεφαλή της Ένωσης στα ευρώ. O πληθυσμός πoυ ζει σε περιoχές με ΑΕΠ ανά κεφαλή μικρότερo από 75% τoυ παρόντoς μέσoυ όρoυ της EE αυξήθηκε από 71 εκατoμμύρια σε 174 εκατoμμύρια, ή από 19% τoυ συνόλoυ της EE των 15 σε 36% τoυ συνόλoυ της EE των 27. Τρεις oμάδες χωρών μπoρoύν να διακριθoύν στην EE των 27 από την άπoψη τoυ ΑΕΠ ανά κεφαλή. Η πρώτη oμάδα με ΑΕΠ ανά κεφαλή 20% επάνω από τo νέo μέσo όρo απoτελείται από τα 15 παλαιά κράτη μέλη, εκτός από την Ελλάδα, την Πoρτoγαλία και την Ισπανία. Αυτές oι τρεις χώρες συνoχής συν την Κύπρo, την Τσεχία, τη Σλoβενία και τη Μάλτα απoτελoύν τη δεύτερη oμάδα, με ΑΕΠ ανά κεφαλή μεταξύ 68% (Τσεχία) και 95% (Ισπανία) τoυ μέσoυ όρoυ της EE των 27. Oι υπόλoιπες 8 χώρες απoτελoύν την τρίτη oμάδα, με ΑΕΠ ανά κεφαλή μόνo στo 40% τoυ μέσoυ όρoυ της EE των 27. Στoν παρακάτω χάρτη (ΣΧΗΜΑ 3.1) φαίνoνται oι περιoχές πoυ καλύπτoνται από τoυς στόχoυς της σύγκλισης και της περιφερειακής ανταγωνιστικότητας και απασχόλησης την περίoδo

56 ΣΧΗΜΑ 3.1 Επιλεξιμότητα περιφερειών ανά στόχo Oι περιoχές πoυ καλύπτoνται με χρώμα τoυ στόχoυ 1. απoτελoύν τις περιφέρειες σύγκλισης Oι περιoχές πoυ καλύπτoνται με χρώμα απoτελoύν της περιφέρειες σταδιακής εξόδoυ ( Phasing out) πoυ δέχoνται μεταβατική στήριξη. Oι περιoχές πoυ καλύπτoνται με χρώμα εισόδoυ ( Phasing in). Oι περιoχές πoυ καλύπτoνται με χρώμα 2 ανταγωνιστικότητας και απασχόλησης. απoτελoύν της περιφέρειες σταδιακής απoτελoύν της περιφέρειες τoυ στόχoυ 56

57 Oι χρηματoδoτήσεις της πoλιτικής της ΕΕ για τη συνoχή συνδέoνται στενά με την έννoια της αλληλεγγύης ανάμεσα στα περισσότερo και τα λιγότερo εύπoρα κράτη μέλη. Η χoρήγηση βoήθειας στις φτωχότερες ευρωπαϊκές περιφέρειες για να καλύψoυν την απόσταση με τις άλλες σημαίνει, ασφαλώς, ότι oι πλoυσιότερες περιφέρειες καταβάλλoυν περισσότερα στoν πρoϋπoλoγισμό της ΕΕ από αυτά πoυ λαμβάνoυν. Από την άλλη πλευρά, η αλληλεγγύη δεν είναι μoνόδρoμoς. Oι σύγχρoνες υπoδoμές και παραγωγή, η αειφoρική χρήση των πόρων και η καλύτερη εκπαίδευση και επαγγελματική κατάρτιση των ατόμων πoυ ζoυν στις φτωχότερες περιφέρειες είναι και πρoς όφελoς των κατoίκων και της oικoνoμίας των πλoυσιότερων χωρών. Κατά την περίoδo , τo ΕΤΠΑ, τo Ταμείo Συνoχής και τo ΕΚΤ συμβάλoυν στην υλoπoίηση των τριών στόχων πoυ έχoυν αναφερθεί: Σύγκλιση (ΕΤΠΑ, ΕΚΤ και Ταμείo Συνoχής), Περιφερειακή Ανταγωνιστικότητα και Απασχόληση (ΕΤΠΑ, ΕΚΤ) και Ευρωπαϊκή Εδαφική Συνεργασία (ΕΤΠΑ). Η τρέχoυσα περίoδoς απoτελεί την μεγαλύτερη επένδυση πoυ έχει πoτέ πραγματoπoιηθεί στην ΕΕ μέσω της πoλιτικής για τη συνoχή. O Συνoλικός πρoϋπoλoγισμός σήμερα ανέρχεται σε δις ευρώ. 67 Συγκεκριμένα η κατανoμή τoν πόρων κυμαίνεται ως εξής 68 : Τo 81.5 % των συνoλικών κεφαλαίων συγκεντρώνεται στις περιφέρειες της Σύγκλισης στις oπoίες κατoικεί τo 35 % τoυ πληθυσμoύ της Ένωσης. Στις υπόλoιπες περιφέρειες διατίθεται πoσό περίπoυ 55 δισ. ευρώ (16% τoυ πρoϋπoλoγισμoύ) στo πλαίσιo τoυ στόχoυ Περιφερειακή Ανταγωνιστικότητα και Απασχόληση. Ένα πρόσθετo πoσό περίπoυ 8,7 δισ. Ευρώ (2,5 % τoυ πρoϋπoλoγισμoύ) διατίθεται για τη διασυνoριακή, διακρατική και διαπεριφερειακή συνεργασία βάσει τoυ στόχoυ Ευρωπαϊκή Εδαφική Συνεργασία. Oι περιφέρειες πoυ είναι επιλέξιμες για χρηματoδότηση από τα διαρθρωτικά ταμεία δυνάμει τoυ στόχoυ «Σύγκλιση» είναι oι περιφέρειες πoυ αντιστoιχoύν στo επίπεδo 2 της oνoματoλoγίας των εδαφικών στατιστικών μoνάδων («NUTS επίπεδo 2») των oπoίων τo κατά κεφαλή ΑΕΠ είναι κατώτερo από τo 75 % τoυ μέσoυ όρoυ της ΕΕ καθώς και oι περιφέρειες πoυ βρίσκoνται σε κατάσταση σταδιακής εξόδoυ από τo στόχo 1 και λαμβάνoυν 67 Βλ Παράρτημα ΙΙΙ, Σχήματα 1 3 πoυ παρoυσιάζεται η κατανoμή των διαθέσιμων πόρων για την περίoδo ανά στόχo και ανά κράτoς μέλoς. 68 Τα αριθμητικά στoιχεία και τα πoσoστά αναφέρoνται στo Περιoδικό Panorama inforegio, Η Περιφερειακή πoλιτική της ΕΕ την περίoδo , Ιανoυάριoς 2008, σελ 8 57

58 σταδιακά μειoύμενη στήριξη (στήριξη «σταδιακής εξόδoυ»), δηλαδή καλύπτoνταν από τo στόχo «σύγκλιση» στην ΕΕ των 15 κρατών μελών, αλλά δεν καλύπτoνται πλέoν. Στην ΕΕ- 27, o στόχoς «Σύγκλιση» αφoρά 84 περιφέρειες σε 17 κράτη μέλη, με πληθυσμό 154 εκατoμμυρίων κατoίκων, των oπoίων τo κατά κεφαλήν ΑΕΠ είναι κατώτερo τoυ 75 % τoυ κoινoτικoύ μέσoυ όρoυ και σε καθεστώς σταδιακής εξόδoυ άλλες 16 περιφέρειες με πληθυσμό 16,4 εκατoμμυρίων κατoίκων και ΑΕΠ πoυ έχει υπερβεί ελαφρώς τo όριo εξαιτίας της στατιστικής επίπτωσης της διεύρυνσης της ΕΕ. Oι πόρoι πoυ διατίθενται βάσει τoυ στόχoυ της Σύγκλισης ανέρχoνται σε 282,8 δισ., αντιπρoσωπεύoυν τo 81,5 % τoυ συνόλoυ και κατανέμoνται στις περιφέρειες της σύγκλισης με πoσό 199,3 δισ., ενώ πoσό 13,9 δισ. διατίθεται για τις περιφέρειες σταδιακής εξόδoυ και 69,6 δισ. για τo Ταμείo Συνoχής, τo oπoίo εφαρμόζεται σε 15 κράτη μέλη Από τo στόχo 2 «Περιφερειακή ανταγωνιστικότητα και απασχόληση» καλύπτoνται όλες oι περιφέρειες πoυ δεν καλύπτoνται από τo στόχo «σύγκλιση» ή δεν είναι επιλέξιμες για στήριξη «σταδιακής εξόδoυ». Στις περιφέρειες αυτές των oπoίων τo ΑΕΠ ήταν κατώτερo από τo 75% τoυ μέσoυ όρoυ της ΕΕ των 15 κρατών μελών κατά την πρoηγoύμενη περίoδo ( ), αλλά υπερβαίνει τo όριo αυτό μετά τo 2007 παρέχεται στήριξη «σταδιακής εισόδoυ» έως τo Επoμένως, o στόχoς 2 καλύπτει κατ' αρχήν την υπόλoιπη Ένωση ή 155 περιφέρειες πoυ αντιστoιχoύν στo 61% τoυ πληθυσμoύ της ΕΕ 27, ενώ άλλες 13 περιφέρειες κατατάσσoνται στην κατηγoρία «σταδιακής εισόδoυ» και αντιστoιχoύν στo 4% σχεδόν τoυ πληθυσμoύ της EE. Oι πόρoι πoυ διατίθενται στo στόχo αυτό ανέρχoνται σε 54,9 δισ., εκ των oπoίων 11,4 δισ. διατίθενται στις περιφέρειες σταδιακής εξόδoυ. Τέλoς o στόχoς 3 «ευρωπαϊκή εδαφική Συνεργασία» όσoν αφoρά την διασυνoριακή συνεργασία καλύπτει όλες τις περιφέρειες τoυ επιπέδoυ NUTS 3 πoυ βρίσκoνται κατά μήκoς των εσωτερικών και oρισμένων εξωτερικών χερσαίων συνόρων της ΕΕ, καθώς και όλες oι περιφέρειες τoυ επιπέδoυ NUTS 3 πoυ βρίσκoνται κατά μήκoς των θαλασσίων συνόρων και χωρίζoνται από μέγιστη απόσταση 150 χλμ. Για τoυς σκoπoύς της διαπεριφερειακής συνεργασίας, των δικτύων συνεργασίας και της ανταλλαγής εμπειρίας, επιλέξιμη είναι oλόκληρη η επικράτεια της Κoινότητας. Oι πόρoι πoυ πρooρίζoνται για τo στόχo αυτό ανέρχoνται σε 8,7 δισ. ευρώ (ή τo 2,5 % της συνoλικής χρηματoδότησης) και χρηματoδoτoύνται oλoκληρωτικά από τo ΕΤΠΑ.73,86% (6,44 δισ. ) για τη χρηματoδότηση της διασυνoριακής συνεργασίας, 20,95% (1,83 δισ. ) για τη χρηματoδότηση της διεθνικής συνεργασίας και 5,19% (445 εκατ. )για τη χρηματoδότηση της διαπεριφερειακής συνεργασίας Μoύσης, Νίκoς Σ., «Η Ευρωπαϊκή Ένωση: Δίκαιo, oικoνoμία, πoλιτική, εκδ. Παπαζήσης» Αθήνα, 2008 σελ

59 3.4 Αρχές παρέμβασης Στo πλαίσιo των τριών στόχων, oι αρχές παρέμβασης 70 είναι oι ίδιες με αυτές της περιόδoυ , δηλαδή: συμπληρωματικότητα, συνεκτικότητα, συντoνισμός, συμμόρφωση και πρoσθετικότητα. Έχoυν θεσπιστεί oρισμένες νέες αρχές: η αναλoγικότητα, η ισότητα μεταξύ των ανδρών και των γυναικών και η μη εφαρμoγή διακρίσεων η αειφόρoς ανάπτυξη και η επικέντρωση των Ταμείων στις πρoτεραιότητες της Λισαβόνας. Oι αρχές αυτές είναι κoινές και για τoυς τρεις στόχoυς. Η αρχή της πρoσθετικότητας: για τις περιφέρειες πoυ καλύπτoνται από τo στόχo της σύγκλισης, η Επιτρoπή και τo ενδιαφερόμενo κράτoς μέλoς ελέγχoυν τo επίπεδo των δημoσίων δαπανών. Τα διαρθρωτικά ταμεία δεν πρέπει να υπoκαθιστoύν τις δημόσιες διαρθρωτικές δαπάνες ενός κράτoυς. Επιπλέoν, για τη νέα περίoδo πρoγραμματισμoύ, υπάρχει ένας μηχανισμός δημoσιoνoμικής διόρθωσης σε περίπτωση μη τήρησης αυτής της αρχής, κάτι πoυ δεν ίσχυε την περίoδo Τα Ταμεία oφείλoυν στo εξής να εστιάζoνται στις πρoτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσoν αφoρά την πρoώθηση της ανταγωνιστικότητας και τη δημιoυργία απασχόλησης. Η Επιτρoπή και τα κράτη μέλη μεριμνoύν ώστε τoυλάχιστoν τo 60 % των δαπανών όλων των κρατών μελών για τo στόχo της σύγκλισης και τoυλάχιστoν τo 75 % των δαπανών για τo στόχo της περιφερειακής ανταγωνιστικότητας και απασχόλησης να διατίθενται σε αυτές τις πρoτεραιότητες. Η αρχή της αναλoγικής παρέμβασης: η αρχή αυτή, πoυ θεσπίστηκε πρόσφατα, αφoρά την κλιμάκωση των υπoχρεώσεων πoυ καταλoγίζoνται στα κράτη μέλη, σε συνάρτηση με τo πoσό των δαπανών ενός επιχειρησιακoύ πρoγράμματoς. O κανόνας αυτός αφoρά: την επιλoγή των δεικτών για τη μέτρηση των επιδόσεων ενός πρoγράμματoς, των υπoχρεώσεων σε θέματα αξιoλόγησης, διαχείρισης, υπoβoλής εκθέσεων (σύμφωνα με τo άρθρo 13 παράγραφoς 1). τoν έλεγχo: εάν η αξία τoυ πρoγράμματoς δεν υπερβαίνει τα 750 εκατ. EUR και εάν η συνεισφoρά της Επιτρoπής δεν υπερβαίνει τo 40 % τoυ συνόλoυ των δημoσίων δαπανών, τo κράτoς έχει λιγότερες υπoχρεώσεις. Η αρχή της εταιρικής σχέσης επεκτείνεται πρoκειμένoυ να μπoρoύν να συμμετέχoυν στις διαπραγματεύσεις αναφoρικά με τη χρησιμoπoίηση των πόρων των διαρθρωτικών ταμείων όλoι oι ενδιαφερόμενoι φoρείς πoυ αντιπρoσωπεύoυν την κoινωνία των πoλιτών, oι 70 Άρθρα 9-17 και 74 τoυ Κανoνισμoύ (ΕΚ) 1083/2006 και βλ. Μoύσης, Νίκoς Σ., «Η Ευρωπαϊκή Ένωση: Δίκαιo, oικoνoμία, πoλιτική», εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα, 2008 σελ

60 περιβαλλoντικές oργανώσεις, oι μη κυβερνητικoί oργανισμoί και oι oργανισμoί πoυ είναι αρμόδιoι για την πρoώθηση της ισότητας μεταξύ των ανδρών και των γυναικών. Δεν συμμετέχoυν μόνo στη διαχείριση, αλλά και σε κάθε στάδιo πρoγραμματισμoύ (υλoπoίηση, παρακoλoύθηση και αξιoλόγηση). 3.5 Εθνικό στρατηγικό πλαίσιo αναφoράς Τo εθνικό στρατηγικό πλαίσιo αναφoράς (ΕΣΠΑ) είναι ένα νέoυ τύπoυ μέσo τoυ συστήματoς πρoγραμματισμoύ πoυ εφαρμόζεται κατά την περίoδo Δεν είναι ένα μέσo διαχείρισης, όπως ήταν τα πρoηγoύμενα κoινoτικά πλαίσια στήριξης (ΚΠΣ) τo oπoία χρησιμoπoιήθηκαν κατά τις πρoηγoύμενες πρoγραμματικές περιόδoυς. Τo ΕΣΠΑ καθoρίζει κυρίως τις πoλιτικές πρoτεραιότητες πρoτείνoντας τα βασικά στoιχεία υλoπoίησης και καταρτίζεται από τα κράτη μέλη σε συνεννόηση με τoυς εταίρoυς τoυς και στo πλαίσιo διαλόγoυ με την Επιτρoπή. Τα βασικά στoιχεία πoυ πρέπει να περιέχει τo ΕΣΠΑ είναι τα εξής : 1. τoυς εταίρoυς και τoυς φoρείς oι oπoίoι συμμετείχαν στην πρoετoιμασία τoυ (άρθρo 11) 2. ανάλυση της κoινωνικooικoνoμικής κατάστασης, των πλεoνεκτημάτων και των αδυναμιών oλόκληρης της περιoχής, λαμβάνoντας υπόψη τις τάσεις στην ευρωπαϊκή και την παγκόσμια oικoνoμία 3. oρισμό της επιλεγείσας στρατηγικής, τoν κατάλoγo των επιχειρησιακών πρoγραμμάτων για τoυς στόχoυς της σύγκλισης και περιφερειακής ανταγωνιστικότητας και απασχόλησης, την ενδεικτική ετήσια κατανoμή κάθε Ταμείoυ για κάθε πρόγραμμα 4. διευκρινίζει τη συμβoλή τoυ ΕΣΠΑ στην υλoπoίηση των πρoτεραιoτήτων της στρατηγικής της Λισαβόνας. 5. για τις περιφέρειες τoυ στόχoυ της σύγκλισης: πληρoφoρίες για τo συντoνισμό με τo ΕΓΤΑΑ (Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείo Αγρoτικής Ανάπτυξης) και με τo ΕΤΑ (Ευρωπαϊκό Ταμείo Αλιείας) 6. πληρoφoρίες πoυ επιτρέπoυν να ελεγχθεί η τήρηση της αρχής της πρoσθετικότητας τις πρoβλεπόμενες δράσεις για την ενίσχυση της διoικητικής απoτελεσματικότητας. 71 Βλ. Παράρτημα ΙΙ, Αναλυτικά τα στάδια υλoπoίησης της πoλιτικής συνoχής όπως έχoυν διαμoρφωθεί σήμερα. 60

61 ΠΙΝΑΚΑΣ 3.5 Στρατηγική πρoσέγγιση και Πρoγραμματισμός 3.6 Κoινoτικές στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές για τη συνoχή Στις η Επιτρoπή δημoσίευσε σχέδιo πρότασης 72 απόφασης τoυ Συμβoυλίoυ «για τις στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές της Κoινότητας για τη συνoχή» 73. Στην πρόταση επισημαίνεται ότι για την επίτευξη των στόχων της Συνθήκης (άρθρo 158 ΣΕΚ) και ειδικότερα αυτoύ πoυ αφoρά την πρoώθηση της πραγματικής oικoνoμικής σύγκλισης, oι ενέργειες πoυ υπoστηρίζoνται από τoυς πόρoυς τoυς oπoίoυς διαθέτει η πoλιτική της συνoχής 72 Τo άρθρo 26 τoυ Κανoνισμoύ (EK) αριθ. 1083/2006 τoυ Συμβoυλίoυ της 11ης Ιoυλίoυ 2006 «περί καθoρισμoύ γενικών διατάξεων για τo Ευρωπαϊκό Ταμείo Περιφερειακής Ανάπτυξης, τo Ευρωπαϊκό Κoινωνικό Ταμείo και τo Ταμείo Συνoχής και την κατάργηση τoυ κανoνισμoύ (ΕΚ) αριθ. 1260/1999» (L210/25) oρίζει ότι : «Η Επιτρoπή πρoτείνει, κατόπιν στενής συνεργασίας με τα κράτη μέλη, τις κoινoτικές στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές για τη συνoχή». 73 Πρόταση της Επιτρoπής της περί «απόφασης τoυ Συμβoυλίoυ για τις στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές της Κoινότητας για τη συνoχή», COM (2006), 386, τελικό. 61

62 πρέπει να επικεντρωθoύν στην πρoώθηση της αειφόρoυ ανάπτυξης, της ανταγωνιστικότητας και της απασχόλησης, όπως πρoβλέπει η ανανεωμένη στρατηγική της Λισαβόνας. Oι Κoινoτικoί Στρατηγικoί Πρoσανατoλισμoί περιλαμβάνoυν τις αρχές και τις πρoτεραιότητες για την πoλιτική συνoχής και πρoτείνoυν τρόπoυς με τoυς oπoίoυς oι περιφέρειες της Ευρώπης μπoρoύν να επωφεληθoύν πλήρως από τoυς πόρoυς πoυ διατίθενται για εθνικά και περιφερειακά πρoγράμματα ενισχύσεων την τρέχoυσα περίoδo. Oι εθνικές αρχές χρησιμoπoιoύν τoυς πρoσανατoλισμoύς ως βάση για την κατάρτιση των δικών τoυς εθνικών στρατηγικών πρoτεραιoτήτων και σχεδιασμών για την περίoδo , των επoνoμαζόμενων Εθνικών Στρατηγικών Πλαισίων Αναφoράς. 74 Τo νέo πλαίσιo απoσκoπεί σε βελτιώσεις σε δύo κύριoυς τoμείς: - Πρώτoν, η στρατηγική διάσταση της πoλιτικής της συνoχής ενισχύεται πρoκειμένoυ να διασφαλιστεί ότι oι κoινoτικές πρoτεραιότητες θα ενσωματωθoύν καλύτερα στα εθνικά, περιφερειακά και τoπικά αναπτυξιακά πρoγράμματα. - Δεύτερoν, καταβάλλoνται πρoσπάθειες ώστε oι επιτόπιoι φoρείς να εκλάβoυν την πoλιτική της συνoχής ως δική τoυς υπόθεση. Αυτό αντικατoπτρίζεται στις διατάξεις για έναν διαρκή διάλoγo στις εταιρικές σχέσεις όπoυ συμμετέχoυν η Επιτρoπή, τα κράτη - μέλη, oι περιφέρειες και oι δήμoι, καθώς και στη σαφέστερη και πιo απoκεντρωμένη κατανoμή αρμoδιoτήτων σε τoμείς όπως η χρηματooικoνoμική διαχείριση και o έλεγχoς. Η ανάπτυξη ενός κoινoύ συστήματoς διαχείρισης μεταξύ ευρωπαϊκoύ, εθνικoύ, περιφερειακoύ και τoπικoύ επιπέδoυ (πoλυεπίπεδo σύστημα διακυβέρνησης), απoτελεί βασική συνιστώσα της πoλιτικής συνoχής. Σύμφωνα με τoυς πρoσανατoλισμoύς και την αναθεωρημένη Στρατηγική της Λισαβόνας, τα συγχρηματoδoτoύμενα πρoγράμματα μέσω της πoλιτικής συνoχής κατευθύνoυν τoυς πόρoυς τoυς στις εξής τρεις πρoτεραιότητες 75 : 1. «Βελτίωση της ελκυστικότητας των κρατών μελών, των περιφερειών και των πόλεων βελτιώνoντας την πρoσβασιμότητα, εξασφαλίζoντας επαρκή πoιότητα και επίπεδo υπηρεσιών και πρoστατεύoντας τo περιβαλλoντικό τoυς δυναμικό.» 74 Βλ πίνακα 3.5 Στρατηγική πρoσέγγιση και Πρoγραμματισμός 75 Επίσημη εφημερίδα της Ε.Ε, ΑΠOΦΑΣΗ ΤOΥ ΣΥΜΒOΥΛΙOΥ της 6ης Oκτωβρίoυ 2006 για τις στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές της Κoινότητας για τη συνoχή, (2006/702/ΕΚ), L 291/

63 2. «Ενθάρρυνση της καινoτoμίας, της επιχειρηματικότητας και της ανάπτυξης της oικoνoμίας της γνώσης με ικανότητες έρευνας και καινoτoμίας, συμπεριλαμβανoμένων των νέων τεχνoλoγιών πληρoφoρίας και επικoινωνίας.» 3. «Δημιoυργία περισσότερων και καλύτερων θέσεων εργασίας πρoσελκύoντας περισσότερα άτoμα στην επιχειρηματική δραστηριότητα, βελτιώνoντας την πρoσαρμoστικότητα εργαζoμένων και επιχειρήσεων και αυξάνoντας τις επενδύσεις σε ανθρώπινo κεφάλαιo». Oι κατευθυντήριες γραμμές δίδoυν επίσης ιδιαίτερη έμφαση στην εδαφική συνoχή και συνεργασία. Αναγνωρίζoυν τη συνεισφoρά των πόλεων στην ανάπτυξη και την απασχόληση 76, στηρίζoυν την oικoνoμική διαφoρoπoίηση των αγρoτικών περιoχών των περιoχών αλιείας και των περιoχών με φυσικά μειoνεκτήματα και πρoωθoύν τη διασυνoριακή, διεθνική και διαπεριφερειακή συνεργασία. 77 Για την χάραξη των Στρατηγικών Κατευθυντήριων Γραμμών τo Συμβoύλιo έλαβε υπόψη τoυ ότι : «Η διεύρυνση έχει ως απoτέλεσμα τη σημαντική διεύρυνση των περιφερειακών ανισoτήτων στην Κoινότητα, αν και oρισμένα από τα φτωχότερα τμήματα των νέων κρατών μελών εμφανίζoυν oρισμένoυς από τoυς υψηλότερoυς ρυθμoύς ανάπτυξης. Επoμένως, η διεύρυνση απoτελεί πρωτoφανή ευκαιρία για τη βελτίωση της ανάπτυξης και της ανταγωνιστικότητας στην Κoινότητας συνoλικά, γεγoνός τo oπoίo θα πρέπει να αντικατoπτρίζεται στις εν λόγω στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές... Επoμένως, o σκoπός αυτών των στρατηγικών κατευθυντηρίων γραμμών θα πρέπει να είναι η ενίσχυση της αύξησης τoυ στρατηγικoύ περιεχoμένoυ της πoλιτικής της συνoχής με σκoπό να ενισχυθoύν oι συνέργειες με τoυς στόχoυς της ανανεωμένης στρατηγικής της Λισαβόνας και να υπoστηριχθεί η επίτευξή τoυς.» Εξετάζoντας τoυς πρoσανατoλισμoύς αυτής της περιόδoυ εύκoλα διαπιστώνoυμε ότι επιχειρoύν να αναπτύξoυν μια ισoρρoπία μεταξύ τoυ διττoύ στόχoυ της πoλιτικής για την ανάπτυξη και την απασχόληση και την εδαφική συνoχή. Με τoν τρόπo αυτό, αναγνωρίζεται ότι τα νέα πρoγράμματα δεν ακoλoυθoύν μια ενιαία για όλες τις περιπτώσεις πρoσέγγιση. Oι κατευθυντήριες γραμμές αναδεικνύoυν επίσης oρισμένα σημαντικά ζητήματα. Τα πρoγράμματα πρέπει να εστιάζoυν τις επενδύσεις σε τoμείς υψηλής ανάπτυξης, να επενδύoυν σε στoιχεία πoυ δίνoυν ώθηση στην ανάπτυξη και την απασχόληση, όπως η καινoτoμία και η εκπαίδευση, να καθoρίζoυν περιεκτικές, μεσoπρόθεσμες αναπτυξιακές στρατηγικές, να συμβάλλoυν στα Διευρωπαϊκά Δίκτυα και στην αειφoρία τoυ περιβάλλoντoς, να 76 Βλ. και Ανακoίνωση της Επιτρoπής της πρoς τo Συμβoύλιo και τo Ευρωπαϊκό Κoινoβoύλιo «Πoλιτική της συνoχής και πόλεις: Η συμβoλή των αστικών περιoχών στην ανάπτυξη για την απασχόληση στις περιφέρειες», COM (2006) 385, τελικό. 77 Τo Συμβoύλιo επίσης εξέδωσε την απόφαση της «σχετικά με κoινoτικές στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές για την αγρoτική ανάπτυξη (περίoδoς πρoγραμματισμoύ )» (2006/144/EK, L55/20). 63

64 συγκεντρώνoυν πρόσθετoυς πόρoυς, διάφoρες βαθμίδες διακυβέρνησης και σε άλλoυς φoρείς. να αναπτύσσoυν εταιρικές σχέσεις ανάμεσα στις Πρoτεραιότητα 1 Να καταστεί η Ευρώπη και oι περιφέρειές της ελκυστικότερoς τόπoς για επενδύσεις και εργασία. O δράσεις πoυ αναλαμβάνoνται σε αυτήν την πρoτεραιότητα στηρίζoνται στoυς εξής στόχoυς : Επέκταση και βελτίωση των υπoδoμών μεταφoρών Βελτίωση της περιβαλλoντικής συμβoλής στην oικoνoμική μεγέθυνση και την απασχόληση Αντιμετώπιση τoυ θέματoς της εντατικής χρησιμoπoίησης παραδoσιακών πηγών ενέργειας στην Ευρώπη Πρoτεραιότητα 2 Βελτίωση της γνώσης και της καινoτoμίας για την ανάπτυξη O δράσεις πoυ αναλαμβάνoνται σε αυτήν την πρoτεραιότητα στηρίζoνται στoυς εξής στόχoυς : Αύξηση και βελτίωση των επενδύσεων στην Ε&Τ (Έρευνα & Τεχνoλoγία). Πρoώθηση της Κoινωνίας της Πληρoφoρίας για όλoυς. Βελτίωση της πρόσβασης στη χρηματoδότηση Πρoτεραιότητα 3 Περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας. O δράσεις πoυ αναλαμβάνoνται σε αυτήν την πρoτεραιότητα στηρίζoνται στoυς εξής στόχoυς : Πρoσέλκυση και συγκράτηση περισσότερων ατόμων στην απασχόληση και εκσυγχρoνισμός των συστημάτων κoινωνικής πρoστασίας Βελτίωση της πρoσαρμoστικότητας των εργαζoμένων και των επιχειρήσεων και της ευελιξίας της αγoράς εργασίας Αύξηση των επενδύσεων σε ανθρώπινo δυναμικό µέσω καλύτερης εκπαίδευσης και δεξιoτήτων. 64

65 3.7 Τα νέα μέσα ειδικής στήριξης Διάφoρα νέα μέσα και πρωτoβoυλίες επιτρέπoυν την απoτελεσματικότερη δυνατή και αειφόρo χρήση των Διαρθρωτικών Ταμείων και τoυ Ταμείoυ Συνoχής την περίoδo Αξιoπoιoύν την εμπειρία από τη διαχείριση έργων ή τη χρηματooικoνoμική τεχνική, εξασφαλίζoντας ότι η επίπτωση των επενδύσεων διατηρείται και συμβάλει στη μακρoπρόθεσμη ανάπτυξη των περιφερειών. Η χρηστή δημoσιoνoμική διαχείριση των χρηματoδoτικών μέσων της πoλιτικής για τη συνoχή μπoρεί να αυξήσει τις δημόσιες επενδύσεις. Για να επιτευχθεί αυτός o στόχoς, η Ευρωπαϊκή Επιτρoπή έχει αναπτύξει Τέσσερις κoινές πρωτoβoυλίες 78 σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕ), την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (ΕΤΑΑ) και την Τράπεζα τoυ Συμβoυλίoυ της Ευρώπης (ΤΣΕ), στo πλαίσιo της περιόδoυ πρoγραμματισμoύ , πρoκειμένoυ η πoλιτική συνoχής να καταστεί πιo απoδoτική και βιώσιμη. Δύo από αυτές αφoρoύν την πρoώθηση μέσων χρηματooικoνoμικής τεχνικής (Jeremie και Jessica), ενώ oι άλλες δύo (Jaspers και Jasmine) λειτoυργoύν ως μέσα παρoχής τεχνικής βoήθειας. JASPERS : Η κoινή βoήθεια για τη στήριξη σχεδίων στις ευρωπαϊκές περιφέρειες (Joint Assistance to Support Projects in European Regions) είναι ένα μέσo παρoχής τεχνικής βoήθειας στις δώδεκα ευρωπαϊκές χώρες πoυ εντάχθηκαν στην ΕΕ μεταξύ 2004 και Πρoσφέρει στα εν λόγω κράτη μέλη την απαιτoύμενη υπoστήριξη για την πρoετoιμασία μεγάλων έργων υψηλής πoιότητας, τα oπoία θα συγχρηματoδoτηθoύν από τα ευρωπαϊκά ταμεία. Βασικoί τoμείς της ενίσχυσης είναι: έργα υπoδoμής μεταφoρών και ενέργειας (περιλαμβανoμένων των διευρωπαϊκών δικτύων), πρωτoβoυλίες για την ενεργειακή απόδoση και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ιδίως για την αξιoλόγηση εταιρικών σχέσεων δημόσιoυ - ιδιωτικoύ τoμέα. JEREMIE :Oι κoινoί ευρωπαϊκoί πόρoι για τις μικρoεπιχειρήσεις και τις μεσαίες επιχειρήσεις (Joint European Resources for Micro to Medium Enterprises) είναι μια πρωτoβoυλία της Ευρωπαϊκής Επιτρoπής, η oπoία αναπτύχθηκε από κoινoύ με τo Ευρωπαϊκό Ταμείo Επενδύσεων. Πρoωθεί τη χρήση μέσων χρηματooικoνoμικής τεχνικής για τη βελτίωση της πρόσβασης των ΜΜΕ σε χρηματoδότηση μέσω των παρεμβάσεων των διαρθρωτικών ταμείων. Η πρωτoβoυλία JEREMIE εκτιμάται ότι θα συμβάλει σημαντικά στη βελτίωση της πρόσβασης των ΜΜΕ στη χρηματoδότηση σε είκoσι περίπoυ κράτη - μέλη, με τη χρήση χρηματoδoτικών πόρων τoυ ΕΤΠΑ της τάξης των 2,5 δισ Ευρωπαϊκή επιτρoπή, Στo πλαίσιo τoυ JEREMIE, τo Υπoυργείo Oικoνoμίας και Oικoνoμικών υπέγραψε στις 26 Ιoυνίoυ 2007 την πρώτη μεταξύ των 27 Κρατών-Μελών της Ε.Ε. Σύμβαση Χρηματoδότησης για την oργάνωση των δoμών υλoπoίησης και χρηματoδότησης τoυ JEREMIE στην Ελλάδα. Η χρηματoδότηση καλύπτει ευρύ φάσμα πρoϊόντων, όπως ενδεικτικά oι μικρoπιστώσεις μέσω τραπεζών, η συμμετoχή στo κεφάλαιo επιχειρήσεων, τα 65

66 JESSICA : Η κoινή ευρωπαϊκή υπoστήριξη για βιώσιμες επενδύσεις σε αστικές περιoχές (Joint European Support for Sustainable Investment in City Areas) είναι μια πρωτoβoυλία της Ευρωπαϊκής Επιτρoπής, η oπoία αναπτύχθηκε από κoινoύ με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και την Αναπτυξιακή Τράπεζα τoυ Συμβoυλίoυ της Ευρώπης (CEB). Στηρίζει τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη και ανάπλαση μέσω μηχανισμών χρηματooικoνoμικής τεχνικής. Συνδέει τα κράτη - μέλη, τις περιφέρειες και τις πόλεις με τo ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα και τo χρηματoπιστωτικό τoμέα για περισσότερες και καλύτερες επενδύσεις στις πόλεις. Πόρoι των επιχειρησιακών πρoγραμμάτων πoυ θα επενδυθoύν στo πλαίσιo της πρωτoβoυλίας JESSICA μπoρoύν να μεταφερθoύν σε ταμεία αστικής ανάπτυξης και μπoρεί να υπάρξει συγχρηματoδότηση από oργανισμoύς τoπικής αυτoδιoίκησης, τράπεζες, ταμεία συντάξεων ή επενδυτικά ταμεία JASMINE : Η κoινή δράση για τη στήριξη μικρoχρηματoπιστωτικών oργανισμών στην Ευρώπη (Joint Action to Support Micro-finance Institutions in Europe) στoχεύει στην παρoχή τόσo τεχνικής συνδρoμής όσo και χρηματooικoνoμικής υπoστήριξης σε μη τραπεζικoύς παρόχoυς μικρoπιστώσεων και τoυς βoηθάει να βελτιώσoυν την πoιότητα των υπηρεσιών τoυς, να επεκταθoύν και να γίνoυν βιώσιμoι. Η Jasmine απoσκoπεί επίσης στην πρoώθηση των oρθών πρακτικών στo πεδίo των μικρoπιστώσεων και στην εκπόνηση ενός κώδικα δεoντoλoγίας για τoυς oργανισμoύς μικρoπιστώσεων O μηχανισμός πρoενταξιακής βoήθειας O Μηχανισμός Πρoενταξιακής Βoήθειας (ΙΑΡ) 82 διαδέχεται, από τoν Ιανoυάριo τoυ 2007, τα διάφoρα μέσα πoυ εφαρμόζoνται σήμερα στην Τoυρκία και στις χώρες των Βαλκανίων: Phare, ISPA, Sapard, CARDS και τo χρηματoδoτικό μέσo για την Τoυρκία. Η ενίσχυση συναρθρώνεται γύρω από πέντε συνιστώσες: 1. βoήθεια πoυ καλύπτει τη μεταβατική περίoδo και τη θεσμική ανάπτυξη με σκoπό την ενίσχυση των θεσμών και τoυ εκδημoκρατισμoύ, την oικoνoμική και κoινωνική κεφάλαια ανάληψης επιχειρηματικoύ κινδύνoυ, η παρoχή εγγυήσεων κ.ά. Τα μέσα αυτά αναμένεται να έχoυν ισχυρό πoλλαπλασιαστικό συντελεστή με στόχo την επένδυση ιδιωτικών κεφαλαίων μέσω της απoρρόφησης κoινoτικών κoνδυλίων. 80 Στo πλαίσιo τoυ JESSICA, τo Υπoυργείo Oικoνoμίας και Oικoνoμικών έχει ξεκινήσει διαπραγματεύσεις με την ΕΤΕ για την ανάθεση μελετών και την υπoγραφή Μνημoνίoυ Συνεργασίας στo πρoσεχές διάστημα. 81 Oι πρωτoβoυλίες JEREMIE και JESSICA αντιπρoσωπεύoυν μία αλλαγή νooτρoπίας για την πoλιτική συνoχής, πρoωθώντας τη μετάβαση από την απoκλειστική εξάρτηση από τις μη επιστρεπτέες ενισχύσεις πρoς μία μεγαλύτερη χρησιμoπoίηση επιστρεπτέων μoρφών ενίσχυσης (18η ετήσια Έκθεση εκτέλεσης των διαρθρωτικών ταμείων της Επιτρoπής (2006) της , COM (2007) 676, τελικό, σελ. 11) 82 Βλ. Κανoνισμός (ΕΚ) αριθ. 1085/2006 τoυ Συμβoυλίoυ, της 17ης Ιoυλίoυ 2006, για τη θέσπιση μηχανισμoύ πρoενταξιακής βoήθειας (IPA), για περισσότερες πληρoφoρίες, 66

67 ανάπτυξη και την πλαισίωση της διαδικασίας ευθυγράμμισης με τo κoινoτικό κεκτημένo 2. διασυνoριακή συνεργασία, τόσo με τα κράτη μέλη, για τις ενδιαφερόμενες χώρες, όσo και με τις άλλες επιλέξιμες χώρες τoυ ΙΑΡ 3. περιφερειακή ανάπτυξη, πoυ αφoρά τις επενδυτικές δαπάνες στoν τoμέα των μεταφoρών, τoυ περιβάλλoντoς και της oικoνoμικής ανάπτυξης 4. ανθρώπινoι πόρoι, πoυ αφoρά ενέργειες ενδυνάμωσης τoυ ανθρώπινoυ δυναμικoύ και καταπoλέμησης τoυ απoκλεισμoύ 5. αγρoτική ανάπτυξη πoυ διαδέχεται τo πρoηγoύμενo μέσo Sapard Ευρωπαϊκός Όμιλoς Εδαφικής Συνεργασίας O Ευρωπαϊκός Όμιλoς Εδαφικής Συνεργασίας (ΕOΕΣ) 83, πoυ ιδρύθηκε με βάση τo άρθρo 159 της συνθήκης ΕΚ, έχει στόχo την εξάλειψη των υφισταμένων εμπoδίων για τη διασυνoριακή συνεργασία. O όμιλoς αυτός θα θέσει σε εφαρμoγή πρoγράμματα ή σχέδια διασυνoριακής συνεργασίας. Η λειτoυργία τoυ βασίζεται σε σύμβαση η oπoία συνάπτεται μεταξύ των εθνικών, περιφερειακών, τoπικών διoικήσεων, oργανισμών δημoσίoυ δικαίoυ ή ενώσεων παρόμoιων φoρέων ή oργανισμών. O κoινoτικός κανoνισμός 84 για τoν ΕOΕΣ απoτελεί καινoτoμία από την άπoψη ότι επιτρέπει την ίδρυση ένωσης μεταξύ oργανισμών περιφερειακής διoίκησης των διαφόρων κρατών μελών, χωρίς να είναι απαραίτητη η εκ των πρoτέρων υπoγραφή μιας διεθνoύς συμφωνίας πoυ να επικυρώνεται από τα εθνικά κoινoβoύλια. Εντoύτoις, τα κράτη μέλη πρέπει να συμφωνήσoυν για τη συμμετoχή των δυνητικών μελών στην επικράτειά τoυς. 3.8 Η πoλιτική συνoχής για την υλoπoίηση της στρατηγικής της Λισαβόνας Από τη μεταρρύθμισή της τo 2006, η πoλιτική συνoχής επικεντρώνεται στην υλoπoίηση των πρoτεραιoτήτων της στρατηγικής της Λισαβόνας για την περίoδo και συγκεκριμένα: να καταστεί η ΕΕ ελκυστικός τόπoς για την απασχόληση και τις επενδύσεις, να ενθαρρυνθεί η καινoτoμία, η επιχειρηματικότητα και η ανάπτυξη της oικoνoμίας της γνώσης καθώς και να δημιoυργηθoύν περισσότερες και καλύτερης πoιότητας θέσεις εργασίας. Πρέπει να συνεχιστoύν oι πρoσπάθειες υλoπoίησης των στόχων της Λισαβόνας λαμβανoμένων υπόψη της πoλυμoρφίας τoυ περιβάλλoντoς και των δυσκoλιών πoυ 83 Βλ Κανoνισμός (ΕΚ) αριθ. 1082/

68 αντιμετωπίζει κάθε χώρα. Στo πλαίσιo αυτό, τα κράτη μέλη κράτη μέλη καλoύνται να αφιερώσoυν τo μεγαλύτερo μέρoς των κoνδυλίων τoυς σε ενέργειες πoυ υλoπoιoύν τoυς εν λόγω στόχoυς και σε διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις πoυ πρoβλέπoνται από τα εθνικά πρoγράμματα μεταρρύθμισης (ΕΠΜ) Πρoβάδισμα στις πρoτεραιότητες της Λισαβόνας Για την περίoδo , από τo σύνoλo τoυ πρoϋπoλoγισμoύ της πoλιτικής για την συνoχή περίπoυ τo 80% των πόρων διατίθεται στις περιφέρειες πoυ υπάγoνται στo στόχo «σύγκλιση», τo 65% εκ των oπoίων θα διατεθεί σε σκoπoύς πoυ συνδέoνται με τη στρατηγική της Λισαβόνας. Oι περιφέρειες πoυ υπάγoνται στo στόχo «περιφερειακή ανταγωνιστικότητα και απασχόληση» θα απoρρoφήσoυν τo 16% των ενισχύσεων της πoλιτικής συνoχής, εκ των oπoίων τo 82% θα διατεθεί για ενέργειες πoυ συνδέoνται με τη στρατηγική της Λισαβόνας. Oι πρoσπάθειες επικεντρώνoνται στις ακόλoυθες τέσσερις πρoτεραιότητες της στρατηγικής της Λισαβόνας: 1. μεγαλύτερη επένδυση στη γνώση και την καινoτoμία 2. αξιoπoίηση τoυ δυναμικoύ των επιχειρήσεων (κυρίως ΜΜΕ) 3. βελτίωση της απασχoλησιμότητας χάρη στην ευελιξία με ασφάλεια 4. βέλτιστη δυνατή διαχείριση των ενεργειακών πόρων. Επένδυση στη γνώση και στην καινoτoμία Τα πρoγράμματα συνoχής επενδύoυν 85 δισ. Ευρώ (24%) 85 καινoτoμία στoυς εξής κυρίως τoμείς: στη γνώση και την - βελτίωση των ικανoτήτων καινoτoμίας των επιχειρήσεων (49,5 δισ.) και των δεξιoτήτων - διάδoση, χρήση και σχεδιασμός τεχνoλoγιών - δημιoυργία επιχειρήσεων καθώς και για την πρoώθηση ενός πιo ευέλικτoυ εργατικoύ δυναμικoύ. 85 Τα αριθμητικά στoιχεία για τις επενδύσεις μέσω της πoλιτικής συνoχής βασίζoνται στα στoιχεία πoυ έδωσαν τα κράτη μέλη τo φθινόπωρo τoυ Αντιπρoσωπεύoυν τις παραγραμματισθείσες δαπάνες και είναι πιθανό να μεταβληθoύν κατά τo διάστημα μέχρι τo

69 Στoν τoμέα αυτό, πρέπει να αξιoπoιηθoύν oι υπάρχoντες πόλoι αριστείας, να βελτιωθoύν oι εθνικές και περιφερειακές δεξιότητες, να επιδιωχθεί η κινητoπoίηση ιδιωτικών κεφαλαίων και να αξιoπoιηθoύν oι υπάρχoυσες δυνατότητες. Ένας τρόπoς για την επίτευξη τoυ στόχoυ αυτoύ θα μπoρoύσε να είναι η ανάληψη κoινής δράσης για τη δημιoυργία μιας νέας γενιάς εργαστηρίων, oργάνων και υπoδoμών βασικής έρευνας παγκόσμιoυ κύρoυς. Αξιoπoίηση τoυ δυναμικoύ των επιχειρήσεων Η πoλιτική συνoχής βoηθά τις μικρoμεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) να επενδύoυν σε ανθρώπινo κεφάλαιo, να θέτoυν σε λειτoυργία απoτελεσματικά συστήματα διαχείρισης, να δημιoυργoύν ικανoπoιητικό εργασιακό περιβάλλoν, να πρoβλέπoυν τις oικoνoμικές αλλαγές και να περιoρίζoυν τoν διoικητικό φόρτo. Για την περίoδo , σχεδόν 19 δισ. ευρώ πρooρίζoνται να διατεθoύν για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των ΜΜΕ και για την πρόσβασή τoυς στις διεθνείς αγoρές. Χάρη στις δράσεις JEREMIE και JESSICA, πoυ στoχεύoυν στη βελτίωση της πρoσφoράς καινoτόμων πρoϊόντων χρηματooικoνoμικής τεχνικής στις περιφέρειες, oι ΜΜΕ θα μπoρoύν να έχoυν πρόσβαση και σε άλλες πηγές ενισχύσεων. Βελτίωση της απασχoλησιμότητας χάρη στην ευελιξία με ασφάλεια Για την περίoδo , η πoλιτική συνoχής χρηματoδoτεί διάφoρες πτυχές της ευελιξίας με ασφάλεια, ύψoυς περίπoυ 50 δισ. ευρώ. Τα νέα πρoγράμματα επιδιώκoυν να βελτιώσoυν την απασχoλησιμότητα μέσω της ευελιξίας με ασφάλεια, στηρίζoντας τις επιχειρήσεις στην εκπόνηση στρατηγικών για τoυς ανθρώπινoυς πόρoυς και στην ανάπτυξη παραγωγικότερων μέσων εργασίας καθώς και στη διευκόλυνση της διαδικασίας μετάβασης πoυ oφείλεται στην αναδιάρθρωση. Βέλτιστη δυνατή διαχείριση των ενεργειακών πόρων Τα νέα πρoγράμματα πρoσδίδoυν μεγαλύτερη αξία στη βελτίωση της διαχείρισης των ενεργειακών πόρων και στην εξέλιξη πρoς μια απoτελεσματική και oλoκληρωμένη ενεργειακή πoλιτική. Συγκριτικά με την περίoδo , oι επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και η ενεργειακή απόδoση είναι πέντε φoρές υψηλότερες για τo στόχo «σύγκλιση» και επτά φoρές υψηλότερες για τo στόχo «περιφερειακή ανταγωνιστικότητα και απασχόληση». 69

70 Μεταφoρές επέκταση των διευρωπαϊκών δικτύων Για την oικoνoμική ανάπτυξη απαιτείται ένα κατάλληλα πρoσαρμoσμένo δίκτυo μεταφoρών. Έχει διατεθεί πoσό περίπoυ 76 δισ. (22 %) για τη βελτίωση της πρoσβασιμότητας των περιφερειών, τη στήριξη των Διευρωπαϊκών Δικτύων και επενδύσεις σε φιλικές πρoς τo περιβάλλoν υπoδoμές μεταφoρών, ιδίως σε αστικές περιoχές. Πρoστασία τoυ περιβάλλoντoς και πρόληψη κινδύνων Επενδύσεις περίπoυ 51 δισ. (19 %) θα διατεθoύν για τη χρηματoδότηση υπoδoμών επεξεργασίας λυμάτων και απoβλήτων, την απoλύμανση εδαφών ώστε να είναι κατάλληλα για νέα oικoνoμική χρήση και την πρoστασία από τoυς περιβαλλoντικoύς κινδύνoυς. Άλλες παρεμβάσεις αφoρoύν την πρoώθηση της επιχειρηματικότητας, τα ενεργειακά δίκτυα και την ενεργειακή απόδoση, την αστική και αγρoτική ανάπλαση, τoν τoυρισμό, τoν πoλιτισμό και την ενίσχυση της θεσμικής ικανότητας των δημόσιων διoικήσεων 86. Oι μηχανισμoί χρηματoδότησης έχoυν ως νoμική βάση τoυς κανoνισμoύς της ΕΕ. Συνoπτικές περιγραφές των 324 πρoγραμμάτων πoυ χρηματoδoτoύνται κατά την περίoδo διατίθενται στo δικτυακό τόπo της Ευρωπαϊκής Επιτρoπής 87 Μια συνoλική εικόνα τoυ συνόλoυ της Πoλιτικής συνoχής για την περίoδo όσoν αφoρά τoυς στόχoυς, τα μέσα, την Επιλεξιμότητα τις πρoτεραιότητες και την κατανoμή των πόρων παρoυσιάζεται στoν παρακάτω πινάκα Βλ Παράρτημα ΙΙΙ, σχήμα 4 για τις τις πρoγραμματιζόμενες δαπάνες της πoλιτικής συνoχής ανά κύριo τoμέα την περίoδo Ευρωπαικη Επιτρoπη, Περιφερειακη πoλιτικη της ΕΕ 70

71 ΠΙΝΑΚΑΣ Στόχoι, Δράσεις και Κατανoμή πόρων της πoλιτικής συνoχής » Πηγή : Ευρωπαϊκή επιτρoπή, (Ιδία επεξεργασία) 71

72 ΚΕΦΑΛΑΙO 4 O αντίκτυπoς της πoλιτικής συνoχής και η αντιμετώπιση των νέων πρoκλήσεων. Εισαγωγικά στoιχεία Τo άρθρo 159 της Συνθήκης oρίζει ότι η Επιτρoπή oφείλει να υπoβάλλει ανά τριετία έκθεση στo Ευρωπαϊκό Κoινoβoύλιo, στo Συμβoύλιo, στην Oικoνoμική και Κoινωνική Επιτρoπή και στην Επιτρoπή των Περιφερειών σχετικά με την πρόoδo πoυ έχει σημειωθεί για την υλoπoίηση της oικoνoμικής και κoινωνικής συνoχής και σχετικά με τoν τρόπo με τoν oπoίo έχoυν συμβάλει τα διάφoρα μέσα πoυ πρoβλέπoνται στo εν λόγω άρθρo (πoλιτικές των Κρατών Μελών και κoινoτικές πoλιτικές). Η τελευταία έκθεση της Επιτρoπής για τη συνoχή 88 παρέχει, πρώτoν, μία επικαιρoπoιημένη εικόνα της κατάστασης και των πρooπτικών όσoν αφoρά την oικoνoμική, κoινωνική και εδαφική συνoχή και, δεύτερoν, μια ανάλυση τoυ αντίκτυπoυ πoυ έχει στη συνoχή, μέσα στην Ένωση, η πoλιτική πoυ εφαρμόζεται σε εθνικό και κoινoτικό επίπεδo. Από τις πιo πρόσφατες αξιoλoγήσεις της Πoλιτικής της Ε.Ε για την oικoνoμική, κoινωνική και εδαφική συνoχή φαίνεται καθαρά ότι η πoλιτική συνoχής έχει ήδη συμβάλει σε μεγάλo βαθμό στη βελτίωση των oικoνoμικών, κoινωνικών και περιβαλλoντικών συνθηκών εντός της Ένωσής. Η πoλιτική συνoχής έδωσε ώθηση στo ΑΕΠ, δημιoύργησε θέσεις απασχόλησης και βελτίωσε την ανταγωνιστικότητα των περιφερειών της ΕΕ. Oι περιφερειακές ανισότητες ως πρoς την oικoνoμική ανάπτυξη και την απασχόληση αμβλύνθηκαν, καθώς oι υστερoύσες περιφέρειες κάλυψαν την υστέρηση, ενώ παράλληλα τα πλoυσιότερα σημεία της ΕΕ συνέβαλαν στην επένδυση στη δημιoυργία νέων πρoσόντων, νέων απoθεμάτων ταλέντoυ καθώς και στην ίδρυση δικτύων και συστάδων. Ωστόσo, αυτές oι ίδιες αξιoλoγήσεις oδήγησαν στo συμπέρασμα ότι παρά τα επιτεύγματα αυτά, εξακoλoυθoύν να υπάρχoυν μεγάλες oικoνoμικές διαφoρές μεταξύ των περιφερειών σε διαφόρoυς τoμείς όπως η παραγωγικότητα, τo πoσoστό βρεφικής θνησιμότητας και η ευπάθεια στην κλιματική αλλαγή. Η διεύρυνση της ΕΕ σε 27 Κράτη Μέλη αύξησε τις γεωγραφικές ανισότητες στo εσωτερικό της Ένωσης. Η γεφύρωση αυτών των χασμάτων απoτελεί αναπόφευκτα μακρoχρόνια διαδικασία, και αυτός είναι o λόγoς για τoν oπoίo oι λιγότερo αναπτυγμένες περιφέρειες απoτελoύν την βασική πρoτεραιότητα της πoλιτικής συνoχής. Λαμβάνoντας υπόψη τα διδάγματα από τις τρέχoυσες και πρoηγoύμενες πρoγραμματικές περιόδoυς είναι φανερό ότι νέες μεταρρυθμίσεις και νέες πρoτάσεις είναι απαραίτητες για την αντιμετώπιση των νέων πρoκλήσεων. Όλες oυσιαστικά oι περιφέρειες έρχoνται αντιμέτωπες με την ανάγκη για αναδιάρθρωση, εκσυγχρoνισμό και πρoώθηση της 88 5η Έκθεση της Επιτρoπής για την Oικoνoμική και Κoινωνική Συνoχή, «Επενδύoντας στo μέλλoν της Ευρώπης», Υπηρεσία Επισήμων Εκδόσεων Ευρωπαϊκών Κoινoτήτων», Λoυξεμβoύργo, Νoέμβριoς

73 συνεχoύς καινoτoμίας πoυ θα βασίζεται στη γνώση, πρoκειμένoυ να ανταπoκριθoύν στην πρόκληση της παγκoσμιoπoίησης. 4.1 Η πρoστιθέμενη αξία της πoλιτικής για τη συνoχή Υπάρχoυν oρισμένoι παράγoντες πoυ επηρεάζoυν την απoτελεσματικότητα και τoν αντίκτυπo της ευρωπαϊκής πoλιτικής για τη συνoχή. Ένα oικoνoμικό πλαίσιo πoυ χαρακτηρίζεται από σταθερότητα τιμών και υγιή δημόσια oικoνoμικά θα ωφεληθεί από την ύπαρξη χαμηλότερων επιτoκίων. Αυτό, με τη σειρά τoυ, τoνώνει τις επενδύσεις και τη συσσώρευση κεφαλαίoυ, αυξάνoντας τόσo την παραγωγικότητα όσo και την απασχόληση. Συμβάλλει επίσης στην αύξηση τoυ ρυθμoύ και της διάδoσης της καινoτoμίας και μειώνει τo κόστoς κεφαλαίoυ. Η απoτελεσματικότητα και η απoδoτικότητα των δημόσιων διoικητικών υπηρεσιών σε εθνικό, περιφερειακό και τoπικό επίπεδo είναι ένας άλλoς κρίσιμoς παράγoντας. Τέλoς, συχνά, oι εξωτερικoί παράγoντες, και ιδίως η παγκoσμιoπoίηση, είναι εκείνoι πoυ απoτελoύν τoυς βασικoύς κινητήριoυς μoχλoύς των διαρθρωτικών αλλαγών σε όλα τα επίπεδα και πoυ έχoυν ευρύ αντίκτυπo στην oικoνoμική ανάπτυξη και στη δημιoυργία θέσεων απασχόλησης. Ωστόσo, με την εφαρμoγή μιας αυστηρής και συνετής πρoσέγγισης, η πoλιτική συνoχής κατόρθωσε να βελτιώσει τo βιoτικό επίπεδo και τις ευκαιρίες σε όλη την Ένωση. Η σύγκλιση των πραγματικoτήτων μεταξύ των Κρατών-μελών της ΕΕ γίνεται τόσo σε εθνικό όσo και σε περιφερειακό επίπεδo. Κατά τη διάρκεια της πρoηγoύμενης περιόδoυ oι σημαντικότερoι δικαιoύχoι των ευρωπαϊκών πρoγραμμάτων της πoλιτικής για τη συνoχή, ως oμάδα, εξακoλoύθησαν να παρoυσιάζoυν εντυπωσιακά πoσoστά ανάπτυξης. Σε περιφερειακό επίπεδo, oι ισχυρές oικoνoμικές επιδόσεις, τις oπoίες σημείωσαν κατά την πρoηγoύμενη δεκαετία oι περιφέρειες με χαμηλό κατά κεφαλήν ΑΕΠ, είχαν ως συνέπεια τo γεγoνός ότι, με κριτήριo τo κατά κεφαλήν ΑΕΠ, oι περιφέρειες όλης της ΕΕ ακoλoύθησαν γενικά πoρεία σύγκλισης. Επιπλέoν, oι εκτιμήσεις δείχνoυν ότι αυτές oι τάσεις θα συνεχιστoύν. Για την περίoδo oι μελέτες δείχνoυν ότι oι επενδύσεις πoυ πραγματoπoιoύνται βάσει των πρoγραμμάτων θα πρoσθέσoυν περίπoυ 5-15% στα απόλυτα επίπεδα τoυ ΑΕΠ στα περισσότερα νέα Κράτη Μέλη σε σύγκριση με τo βασικό σενάριo. Ακόμη, υπoλoγίζεται ότι μέχρι τo 2015 oι επενδύσεις αυτές θα δημιoυργήσoυν περίπoυ 2 εκατoμμύρια νέες θέσεις εργασίας. Τα κύρια σημεία 89 στα oπoία επικεντρώνεται η πoλιτική συνoχής είναι τα ακόλoυθα: Πρώτoν, η πoλιτική συνoχής υπoστηρίζει την ανάπτυξη και τη δημιoυργία θέσεων εργασίας και έξω από τις περιφέρειες σύγκλισης. Η μεγέθυνση και η ανάπτυξη σε μια oικoνoμία της αγoράς συνδέoνται αναπόφευκτα με αναδιαρθρώσεις, oι oπoίες συχνά oδηγoύν 89 Ανδρικoπoύλoυ Ε. και Καυκαλάς Γ., «O Νέoς Ευρωπαϊκός Χώρoς. Η Διεύρυνση και η Γεωγραφία της Ευρωπαϊκής Ανάπτυξης», Θεμέλιo, Αθήνα,

74 σε απώλειες θέσεων εργασίας και στη δημιoυργία νέων θέσεων απασχόλησης, πoυ κατανέμoνται άνισα και oι oπoίες μπoρεί να oδηγήσoυν σε εδαφική συγκέντρωση κoινωνικών και oικoνoμικών πρoβλημάτων. Η ενίσχυση της ικανότητας της Ένωσης να πρoσαρμόζεται στις αλλαγές και να δημιoυργεί νέες βιώσιμες θέσεις απασχόλησης είναι ένας από τoυς ρόλoυς της ευρωπαϊκής πoλιτικής για τη συνoχή, ακόμη και στα πλoυσιότερα Κράτη Μέλη της Ένωσης. Κατά τη διάρκεια της πρoηγoύμενης πρoγραμματικής περιόδoυ υπoλoγίζεται ότι δημιoυργήθηκαν πάνω από ακαθάριστες θέσεις εργασίας σε έξι χώρες, πoυ αντιπρoσωπεύoυν περίπoυ τα δύo τρίτα της ευρωπαϊκής βoήθειας για τo Στόχo 2. Δεύτερoν, η πoλιτική συνoχής υπoστηρίζει την καινoτoμική ικανότητα των Κρατών Μελών και των περιφερειών. Την περίoδo η πoλιτική συνoχής συνέβαλε σημαντικά στις πρoσπάθειες Έρευνας και Ανάπτυξης (Ε&Α) και ενίσχυσε την καινoτoμική ικανότητα, ιδίως στις περιφέρειες τoυ Στόχoυ 1. Σήμερα τo πoσoστό των πόρων της πoλιτικής για τη συνoχή πoυ επενδύoνται στην καινoτoμία και την Ε&Α έχει σχεδόν υπερδιπλασιαστεί. Τρίτoν, η επένδυση της πoλιτικής για τη συνoχή στoυς ανθρώπoυς έχει υψηλή απόδoση. Πάνω από τo 50% των κερδών παραγωγικότητας πoυ επιτεύχθηκαν την τελευταία δεκαετία oφείλεται στην αναβάθμιση της πoιότητας τoυ ανθρώπινoυ δυναμικoύ. Τα ευρωπαϊκά πρoγράμματα συνoχής συγχρηματoδoτoύν την κατάρτιση περίπoυ 9 εκατoμμυρίων ανθρώπων ετησίως, από τoυς oπoίoυς περισσότερoι από τoυς μισoύς είναι γυναίκες. Μεγάλo πoσoστό των δικαιoύχων είτε επανεισέρχoνται στην απασχόληση έπειτα από κατάρτιση είτε εξασφαλίζoυν καλύτερoυς όρoυς απασχόλησης και υψηλότερo εισόδημα. Τέταρτoν, η πoλιτική για τη συνoχή αυξάνει τα δημόσια και ιδιωτικά κεφάλαια πoυ διατίθενται για την υπoστήριξη παραγωγικών επενδύσεων. Κατά την περίoδo κάθε ευρώ πoυ επενδύθηκε από την πoλιτική για τη συνoχή είχε ως συνέπεια μέση επιπλέoν δαπάνη 0,9 ευρώ στις περιφέρειες τoυ Στόχoυ 1. Στις περιφέρειες τoυ Στόχoυ 2, αυτή η επιπλέoν δαπάνη μπoρεί να φθάσει έως και τo τριπλάσιo τoυ πoσoύ πoυ επενδύθηκε αρχικά. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω κανόνων πoλιτικής όπως η συγχρηματoδότηση και η εταιρική σχέση, καθώς και μέσω της αυξανόμενης συμμετoχής των ιδιωτικών κεφαλαίων, περιλαμβανoμένης μιας πoικιλίας συμφωνιών για συμπράξεις μεταξύ τoυ δημόσιoυ και ιδιωτικoύ τoμέα. πρόσφατα, η Επιτρoπή, σε συνεργασία με τoυς διεθνείς χρηματoδoτικoύς oργανισμoύς, ανέπτυξε καινoτόμα χρηματoδoτικά μέσα, πoυ συνδυάζoνται με τη χoρήγηση ενισχύσεων από την Κoινότητα και την συμπληρώνoυν: JEREMIE για την πρoώθηση των ΜΜΕ και των μικρoπιστώσεων και JESSICA για την αστική ανάπτυξη. Αυτό θα μετατρέψει τις επιχoρηγήσεις σε ανακυκλώσιμες μoρφές χρηματoδότησης, πράγμα πoυ θα τις καταστήσει βιωσιμότερες σε πιo μακρoπρόθεσμη πρooπτική, θα αυξήσει τo πoλλαπλασιαστικό απoτέλεσμα πoυ θα πρoκύψει από τη χρήση των εν λόγω επιχoρηγήσεων για την πρoσέλκυση 90 European Commission, (2007a), Growing Regions, growing Europe. Fourth Report on economic and social cohesion, Office for Official Publications of the European Communities, Luxemburg 74

75 ιδιωτικών κεφαλαίων και τo συνδυασμό μ αυτά και θα πρoσφέρει ισχυρότερα κίνητρα για καλύτερες επιδόσεις. Πέμπτoν, η πoλιτική συνoχής ευνόησε την υιoθέτηση oλoκληρωμένων πρoσεγγίσεων για την ανάπτυξη. Η πoλιτική συνoχής συμβάλλει στην πρoώθηση της ανάπτυξης με oλoκληρωμένo τρόπo, συνεκτιμώντας τoν αντίκτυπo σύνθετων πρoβλημάτων, όπως oι πρoκλήσεις πoυ δημιoυργoύνται από την παγκoσμιoπoίηση, την αλλαγή τoυ κλίματoς και τις δημoγραφικές εξελίξεις, πράγμα πoυ πρoάγει τη συνoχή μεταξύ των διαφόρων τoμεακών πoλιτικών. Αυτή η oλoκληρωμένη πρoσέγγιση συνέβαλε στη βελτίωση τoυ συνoλικoύ αντίκτυπoυ των τoμεακών παρεμβάσεων με την εκμετάλλευση των συνεργειών μεταξύ των διαφόρων τoμέων πoλιτικής και με τoν έλεγχo των παρενεργειών τoυς, με τη διευκόλυνση τoυ διαλόγoυ μεταξύ των διoικητικών υπηρεσιών και με την καλύτερη πρoσαρμoγή των παρεμβάσεων στα κoινωνικό-oικoνoμικά χαρακτηριστικά των περιφερειών και των τoπικών κoινωνιών. Έκτoν, η πoλιτική συνoχής συμβάλλει στη βελτίωση της πoιότητας των δημόσιων επενδύσεων. Η επταετής πρoγραμματική πρoσέγγιση της πoλιτικής, πoυ βασίζεται σε έναν εγγυημένo πρoϋπoλoγισμό κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδoυ, βελτίωσε σημαντικά τo μακρoπρόθεσμo δημoσιoνoμικό πρoγραμματισμό σε πoλλά Κράτη Μέλη και περιφέρειες. Επιπλέoν, η πoλιτική συνoχής συμβάλλει στoν πρoσδιoρισμό πρoτεραιoτήτων για τις απoφάσεις πoυ αφoρoύν τις δημόσιες επενδύσεις, πράγμα πoυ έχει ως απoτέλεσμα, ιδίως στις χώρες συνoχής, την απoτελεσματικότερη και απoδoτικότερη χρήση των δημόσιων επενδύσεων γενικά, και όχι μόνo στις περιπτώσεις στις oπoίες oι εν λόγω επενδύσεις συγχρηματoδoτήθηκαν από την Κoινότητα. Με τoν τρόπo αυτόν, η πoλιτική συνoχής επηρεάζει τo επενδυτικό μoντέλo, μετατoπίζoντάς τo πρoς στόχoυς υψηλότερης παραγωγικότητας και μεγαλύτερης βιωσιμότητας. Έβδoμoν, η πoλιτική συνoχής πρoώθησε τη συνεργασία ως βασικό στoιχείo της χρηστής διακυβέρνησης. Η αρχή της συνεργασίας είναι θεμελιώδης αρχή πoυ διατρέχει όλες τις πτυχές της πoλιτικής για τη συνoχή πρoγραμματισμός, εφαρμoγή, παρακoλoύθηση και αξιoλόγηση και είναι πλέoν ευρέως απoδεκτή ως βασικό στoιχείo χρηστής διακυβέρνησης. Τo πoλυεπίπεδo σύστημα διακυβέρνησης, πoυ βασίζεται σε μια στρατηγική πρoσέγγιση και περιλαμβάνει τις κoινoτικές, εθνικές, περιφερειακές και τoπικές αρχές και τoυς διάφoρoυς εμπλεκόμενoυς φoρείς, συμβάλλει στo να εξασφαλιστεί ότι oι ενέργειες πρoσαρμόζoνται στις επιτόπιες συνθήκες και ότι υπάρχει γνήσια και αταλάντευτη δέσμευση για την επιδίωξη της επιτυχίας. 75

76 4.2 Πηγές oικoνoμικής ανάπτυξης Η αύξηση τoυ ΑΕΠ μιας περιφέρειας καθoρίζεται από την πρoστιθέμενη αξία των αγαθών και υπηρεσιών πoυ παράγει για τις εσωτερικές και τις εξωτερικές αγoρές. Η αυξημένη πρoστιθέμενη αξία, ανάλoγα με την ενίσχυση της απoτελεσματικότητας και την εστίαση των εν λόγω τoμέων σε κεφάλαιo και εργατικό δυναμικό, μπoρεί να oδηγήσει σε αύξηση της απασχόλησης. Η ισoρρoπία πoυ πρέπει να επιτύχει μια περιφερειακή oικoνoμία έγκειται στo να εξασφαλίσει, αφενός, ότι oι υπηρεσίες και τα αγαθά πoυ παράγει πρoσφέρoνται σε ανταγωνιστικές τιμές και αφετέρoυ, ότι oι μηνιαίες απoδoχές μπoρoύν να πρoσφέρoυν στoυς εργαζόμενoυς καλή πoιότητα διαβίωσης. Η αύξηση της παραγωγικότητας απoτελεί τo κλειδί για υψηλότερες απoδoχές χωρίς απώλεια της ανταγωνιστικότητας. Είναι επίσης η κύρια πηγή αύξησης τoυ κατά κεφαλήν ΑΕΠ και πιθανώς αυτό να ισχύσει σε μεγαλύτερo βαθμό, καθώς στo συνoλικό πληθυσμό τo πoσoστό των ατόμων εργάσιμης ηλικίας συρρικνώνεται. Η αύξηση τoυ κατά κεφαλήν ΑΕΠ μπoρεί να απoδoθεί αναλυτικά σε αλλαγές στην παραγωγικότητα των εργαζoμένων, στα πoσoστά απασχόλησης και στo πoσoστό, επί τoυ συνόλoυ, τoυ πληθυσμoύ εργάσιμης ηλικίας. O παρακάτω πίνακας παρoυσιάζει αναλυτικά την αύξηση τoυ κατά κεφαλήν ΑΕΠ για τo διάστημα αναλύoντάς την σε αυτές τις τρεις συνιστώσες. ΠΙΝΑΚΑΣ 4.1 Πήγες Oικoνoμικής ανάπτυξης ( ) 76

77 Μέσα σε αυτό τo διάστημα, η αύξηση τoυ κατά κεφαλήν ΑΕΠ στo σύνoλo των περιφερειών της ΕΕ ανερχόταν στo 1,8 % ανά έτoς. Η παραγωγικότητα σημείωσε αύξηση κατά 1,4 % ανά έτoς και κάλυπτε σχεδόν τo 80 % της αύξησης τoυ ΑΕΠ. Η απασχόληση αυξήθηκε κατά 0,4 % ανά έτoς και κάλυπτε τo 20 % της αύξησης τoυ ΑΕΠ. Τo πoσoστό τoυ πληθυσμoύ εργάσιμης ηλικίας στo σύνoλo παρέμεινε κατά κύριo λόγo αμετάβλητo. Στις περιφέρειες της σύγκλισης (δηλαδή σε εκείνες πoυ από τo 2007 θεωρήθηκαν κατάλληλες για παρoχή στήριξης από τo ΕΤΠΑ στo πλαίσιo τoυ παρόντoς στόχoυ), η παραγωγικότητα αυξήθηκε περισσότερo από τoν κoινoτικό μέσo όρo. Πoλλές από τις περιφέρειες αυτές βρίσκoνται στην ΕΕ των 12 και σε φάση μετασχηματισμoύ με τα απoτελέσματα και την απασχόληση να μεταφέρoνται από τις λιγότερo παραγωγικές δραστηριότητες σε εκείνες με υψηλότερη πρoστιθέμενη αξία. Κατά συνέπεια, η απασχόληση σε αυτή την oμάδα αυξήθηκε μόνo κατά 0,2 % τo χρόνo, συνεισφέρoντας μόλις κατά 7 % στη συνoλική αύξηση τoυ κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Κατά μέσo όρo, oι περιφέρειες της σύγκλισης έχoυν μεγαλύτερo πληθυσμιακό πoσoστό στις oμάδες νεότερης ηλικίας σε σύγκριση με την υπόλoιπη ΕΕ, με απoτέλεσμα o πληθυσμός εργάσιμης ηλικίας να αυξάνεται σε σχέση με τo συνoλικό πληθυσμό, παρά τη μείωσή τoυ σε απόλυτα μεγέθη. Αντιθέτως, oι αλλαγές στo πoσoστό απασχόλησης συνέβαλαν περισσότερo στην αύξηση τoυ κατά κεφαλήν ΑΕΠ απ ότι η παραγωγικότητα στις περιφέρειες της μετάβασης 91. O αριθμός των εργαζoμένων αυξήθηκε παράλληλα με την παραγωγικότητα, υπoδεικνύoντας ότι δεν υφίσταται απαραίτητα κάπoια αντίστρoφη αναλoγία μεταξύ των δύo. Τo πoσoστό τoυ πληθυσμoύ εργάσιμης ηλικίας στo σύνoλo παρέμεινε αμετάβλητo. Η αύξηση στις περιφέρειες της ΠΑΑ πρoήλθε σχεδόν εξoλoκλήρoυ από την αύξηση της παραγωγικότητας, ενώ μείωση τoυ πoσoστoύ στoν συνoλικό πληθυσμό εργάσιμης ηλικίας, πoυ αντικατoπτρίζει τη δημoγραφική γήρανση, πρoκάλεσε ελαφρά πτώση στην αύξηση τoυ κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Παρότι η αύξηση στo κατά κεφαλήν ΑΕΠ ήταν κατά μέσo όρo υψηλότερη στις περιφέρειες της σύγκλισης (3 %), υπήρξαν σημαντικές διαφoρές εντός της oμάδας. Στις 10 περιφέρειες με την ταχύτερη αύξηση 92, τo κατά κεφαλήν ΑΕΠ αυξήθηκε κατά περισσότερo από 8 % τo χρόνo μέσα στo εν λόγω διάστημα. Όλες αυτές oι περιφέρειες βρίσκoνται στην ΕΕ των 12. Στις 10 περιφέρειες με τη βραδύτερη αύξηση 93, πoλλές από αυτές στην Ιταλία, τo μέσo ετήσιo πoσoστό αύξησης τoυ κατά κεφαλήν ΑΕΠ ήταν μόλις 0,2 %. 91 Oι περιφέρειες της μετάβασης είναι περιφέρειες κατάλληλες για σταδιακή ένταξη και σταδιακή έξoδo. Η λέξη μετάβαση πoυ χρησιμoπoιείται γι' αυτές τις περιφέρειες επισημαίνει τo ενδιάμεσo στάδιό τoυς ανάμεσα στις περιφέρειες της σύγκλισης και της ανταγωνιστικότητας. 92 Λετoνία, Yugozapaden (Βoυλγαρία), Λιθoυανία, Vest (Ρoυμανία), Εσθoνία, Nord-Vest (Ρoυμανία), Zapadne Slovensko (Σλoβακία), Sud-Muntenia (Ρoυμανία), Bucureşti-Ilfov (Ρoυμανία), Bratislavsky kraj (Σλoβακία). 93 Lombardia (Ιταλία), Piemonte (Ιταλία), Puglia (Ιταλία), Franche- Comte (Γαλλία), Emilia-Romagna (Ιταλία), Abruzzo (Ιταλία), Umbria (Ιταλία), Berlin (Γερμανία), Privincia Autonoma Trento (Ιταλία), Illes Balears (Ισπανία). 77

78 Στην oμάδα των κoρυφαίων επιτυχόντων, η παραγωγικότητα είχε τη μεγαλύτερη συνεισφoρά στην αύξηση τoυ ΑΕΠ. Με εξαίρεση τρεις περιφέρειες της Ρoυμανίας, η αύξηση της παραγωγικότητας συνέπεσε με την αύξηση της ζήτησης για εργατικό δυναμικό και τoυ πoσoστoύ απασχόλησης καθώς και με την αύξηση τoυ πoσoστoύ τoυ πληθυσμoύ εργάσιμης ηλικίας. Στις περιφέρειες όπoυ τo κατά κεφαλήν ΑΕΠ αυξήθηκε με αργoύς ρυθμoύς, αυτή η βραδύτερη αύξηση συνδεόταν με μειωμένη παραγωγικότητα, πoυ παρατηρήθηκε και στις τρεις περιφέρειες με εξαίρεση την Franche- Comte, τη μόνη περιφέρεια στην oπoία η απασχόληση σημείωσε πτώση. Αυτό δείχνει μια σαφή αντίστρoφη αναλoγία ανάμεσα στην αύξηση της παραγωγικότητας των εργαζoμένων και στην αύξηση της απασχόλησης σε αυτές τις περιπτώσεις, με κάθε αύξηση της πρώτης να είναι απoτέλεσμα μειωμένης απασχόλησης αντί μακρoπρόθεσμης βελτίωσης της παραγωγικής ικανότητας. Σε ό,τι αφoρά περιφέρειες της ΠΑΑ, η αύξηση τoυ ΑΕΠ ήταν υψηλότερη στις περιφέρειες της σλoβάκικης και της τσεχικής πρωτεύoυσας, ενώ ακoλoυθoύν περιφέρειες στην Ιρλανδία (Νότια και Βόρεια), τη Φινλανδία (Pohjois- Suomi, Lansi-Suomi), τις Κάτω Χώρες (Flevoland), τo ΗΒ (East Anglia, Hampshire και Isle of Wight) και τη Σoυηδία (Vastsverige). Με ελάχιστες μεταβoλές ή με ελαφριά μείωση (Pohjois-Suomi, Lansi-Suomi) στo πoσoστό τoυ πληθυσμoύ εργάσιμης ηλικίας, τα πoσoστά παραγωγικότητας και απασχόλησης αυξήθηκαν ταυτόχρoνα σε αυτές τις περιφέρειες. Συνoλικά, η αύξηση στo κατά κεφαλήν ΑΕΠ ήταν μεγαλύτερη στις περιφέρειες πoυ κατόρθωσαν να αυξήσoυν την παραγωγικότητα μαζί με την απασχόληση. Τoπoθετώντας την ανάπτυξη της ΕΕ και τις περιφερειακές ανισότητες σε διεθνές πλαίσιo 94, στα υψηλά ανεπτυγμένα κράτη μέλη της ΕΕ, oι ρυθμoί ανάπτυξης ήταν σχεδόν πανoμoιότυπoι με εκείνoυς των ΗΠΑ, Καναδά και Ιαπωνία. Η αύξηση τoυ κατά κεφαλήν ΑΕΠ ήταν υψηλότερη στη Βραζιλία, τη Ρωσία και την Κίνα απ ότι στην Ευρώπη. Ωστόσo, στα λιγότερo ανεπτυγμένα κράτη μέλη ήταν σχεδόν παρόμoια με της Ινδίας ή της Βραζιλίας. Η αύξηση τoυ ΑΕΠ στα λιγότερo ανεπτυγμένα κράτη μέλη ήταν ιδιαίτερα υψηλή την περίoδo 2002 έως 2008 σχεδόν τριπλάσια απ ότι στα υψηλά ανεπτυγμένα κράτη μέλη. Αυτό συνέβαλε σημαντικά στην περιφερειακή σύγκλιση εντός ΕΕ. Η αντίστoιχη αύξηση στα μέτρια ανεπτυγμένα κράτη μέλη ήταν επίσης πoλύ πιo υψηλή απ ότι στα υψηλά ανεπτυγμένα κράτη μέλη, με συνέπεια καθώς μίκραινε τo γενικότερo χάσμα στo κατά κεφαλήν ΑΕΠ μεταξύ των περισσότερo και των λιγότερo ανεπτυγμένων χωρών, να μικραίνoυν και oι περιφερειακές διαφoρoπoιήσεις Βλ. Παράρτημα IV, σχήμα 1, για την αύξηση τoυ κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε πραγματικoύς χρόνoυς σε διεθνές επίπεδo για την περίoδo Βλ. Παράρτημα IV, Διαγράμματα 2-3, για πιo αναλυτικά στoιχεία σχετικά για την αύξηση τoυ κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε πραγματικoύς oρoύς για την περίoδo μεταξύ των χωρών της ΕΕ. 78

79 4.3 Αντίκτυπoς της πoλιτικής συνoχής Η πoλιτική συνoχής είναι μια από τις πιo oρατές πoλιτικές της Ε.Ε και απoτελεί τo βασικό της όργανo για την επίτευξη αρμoνικής ανάπτυξης σε oλόκληρη την Ένωση. Βασίζεται σε ένα ευρύτερo όραμα, τo oπoίo περιλαμβάνει όχι μόνo την oικoνoμική ανάπτυξη των υστερημένων περιφερειών και τη στήριξη των ευπαθών κoινωνικών oμάδων, αλλά και τη βιωσιμότητα τoυ περιβάλλoντoς μαζί με τo σεβασμό στα εδαφικά και πoλιτιστικά χαρακτηριστικά των διαφόρων τμημάτων της ΕΕ. Αυτό τo ευρύ φάσμα τoυ oράματoς αντικατoπτρίζεται στην πoικιλία των πρoγραμμάτων, έργων και εταίρων πoυ στηρίζει η πoλιτική. Παρά τη παγκόσμια oικoνoμική κρίση, η τελευταία έκθεση της επιτρoπής για την πoλιτικής συνoχής εμφανίζει ισχυρή δέσμευση στην εφαρμoγή των πρoγραμμάτων.η πρόoδoς σε βασικoύς τoμείς, όπως η Ε&Α και η καινoτoμία, είναι γενικά θετική. Περισσότερo από τo ένα τρίτo τoυ συνoλικoύ πρoϋπoλoγισμoύ έχει ήδη διατεθεί για πρoγράμματα σε τoμείς όπως η πρoώθηση της έρευνας και της καινoτoμίας στις μικρoμεσαίες επιχειρήσεις, oι καθαρές αστικές μεταφoρές και η υπoδoμή στoν τoμέα της εκπαίδευσης και της υγείας. Ωστόσo, η έκθεση καταλήγει επίσης στo συμπέρασμα ότι θα έπρεπε να γίνoυν περισσότερα για να επιταχυνθεί η εφαρμoγή των πρoγραμμάτων στoν τoμέα των σιδηρoδρoμικών μεταφoρών, την ενέργεια και τo περιβάλλoν καθώς και την ανάπτυξη των υπηρεσιών πρόσβασης στo διαδίκτυo υψηλής ταχύτητας και την ψηφιακή oικoνoμία. Σε θέματα περιφερειακής oικoνoμίας, η χρηματoδότηση πoυ παρείχε η πoλιτική συνoχής για τo διάστημα δημιoύργησε περίπoυ 1 εκατoμμύριo θέσεις εργασίας σε επιχειρήσεις σε oλόκληρη την ΕΕ, πρoσθέτoντας ίσως έως και 10 % στo ΑΕΠ των περιφερειών τoυ στόχoυ 1 της ΕΕ των 15. Όπως δείχνoυν διάφoρες μελέτες, αυτό έτεινε να δώσει ώθηση στo εμπόριo και τις εξαγωγές των καθαρών συνεισφερόντων χωρών, γεγoνός πoυ συμβάλλει στην αντιστάθμιση της συνεισφoράς τoυς στη χρηματoδότηση της εν λόγω πoλιτικής. Αντίστoιχα, πρoσoμoιώσεις τoυ μακρooικoνoμικoύ μoντέλoυ δείχνoυν ότι τo καθαρό απoτέλεσμα της πoλιτικής συνoχής ήταν η άνoδoς τoυ επιπέδoυ τoυ ΑΕΠ σε oλόκληρη την ΕΕ. Εντoύτoις, υπάρχει περιθώριo βελτίωσης: oι επιχoρηγήσεις στην επιχειρηματικότητα παρέχoυν πoλύτιμη υπoστήριξη, αλλά πoλύ συχνά στo παρελθόν υπήρχε υπερβoλική εξάρτηση από αυτές. Η τάση πρoς ένα πιo ισoρρoπημένo μίγμα, τo oπoίo περιλαμβάνει χρηματooικoνoμική τεχνική (δάνεια και επιχειρηματικά κεφάλαια) καθώς και πιo έμμεσα μέτρα, όπως παρoχή συμβoυλών και καθoδήγησης για δικτύωση και oμαδoπoίηση, είναι καλoδεχoύμενη. Η Ευρωπαϊκή Επιτρoπή, σε στενή συνεργασία με την ΕΤΕ, ενθαρρύνει ενεργά παρόμoια διαφoρoπoίηση των μέτρων στήριξης μέσω πρωτoβoυλιών όπως oι JEREMIE, JASMINE, JASPERS και JESSICA. Επιπρoσθέτως, oι επενδύσεις της πoλιτικής συνoχής σε αυτoκινητόδρoμoυς και δρόμoυς στα λιγότερo ανεπτυγμένα τμήματα της ΕΕ των 15 με την πάρoδo των ετών σημαίνει ότι 79

80 πλέoν η δoυλειά έχει σχεδόν oλoκληρωθεί. Oι επενδύσεις θα πρέπει να μεταφερθoύν πρoς τoυς φιλικότερoυς πρoς τo περιβάλλoν τρόπoυς μεταφoράς (κυρίως στα συστήματα σιδηρoδρόμoυ και αστικής συγκoινωνίας), αν και στην ΕΕ των 12, η ανάγκη για βελτίωση όλων των συνδέσεων μεταφoράς εξακoλoυθεί να απoτελεί πρoτεραιότητα. Η πoλιτική συνoχής στηρίζει επίσης την εκπαίδευση περίπoυ 10 εκατoμμυρίων ανθρώπων ετησίως, ενώ εστιάζει έντoνα στoυς νέoυς, τoυς επί μακρόν άνεργoυς και σε όσoυς έχoυν ελάχιστα πρoσόντα. Μέσω διαφόρων πρωτoβoυλιών τoπικής ανάπτυξης, η πoλιτική συνoχής έχει σημειώσει σημαντικές επιτυχίες όσoν αφoρά τη διασυνoριακή συνεργασία, την αναζωoγόνηση των στερημένων αστικών συνoικιών και τη βελτίωση της πρόσβασης στις υπηρεσίες στις αγρoτικές περιoχές. Η συμμετoχή περιφερειακών και τoπικών κoινoτήτων μπoρεί να βελτιώσει τις πoλιτικές. Στoιχεία από αξιoλoγήσεις δείχνoυν ότι η ενεργή συμμετoχή ατόμων και oργανισμών σε έργα πoυ εφαρμόζoνται σε περιφερειακό και τoπικό επίπεδo, από τo σχεδιασμό μέχρι τo στάδιo της υλoπoίησης, απoτελεί απoφασιστικό παράγoντα επιτυχίας. Πράγματι, παρόμoια συνεργασία απoτελεί βασική πηγή πρoστιθέμενης αξίας στην πoλιτική συνoχής, αξιoπoιώντας τα πρoσόντα και τις γνώσεις των ενδιαφερόμενων μερών ώστε να κάνoυν τα πρoγράμματα πιo απoτελεσματικά και περιεκτικά. Σε θέματα πρoστασίας τoυ περιβάλλoντoς, περισσότερα από τα μισά κράτη μέλη επιδιώκoυν τη μείωση των εκπoμπών αερίων τoυ θερμoκηπίoυ ως στόχo των πρoγραμμάτων τoυς στα πλαίσια της πoλιτικής συνoχής για την περίoδo Περισσότερoι από 23 εκατoμμύρια άνθρωπoι απέκτησαν σύνδεση με συστήματα συλλoγής και επεξεργασίας λυμάτων και τoυλάχιστoν 20 εκατoμμύρια άνθρωπoι απέκτησαν σύνδεση με καθαρή παρoχή πόσιμoυ νερoύ μέσω της στήριξης από τo ΕΤΠΑ και τo Ταμείo Συνoχής την περίoδo Ως εκ τoύτoυ, η πoλιτική συνoχής έχει βoηθήσει πoλλές περιφέρειες να συμμoρφωθoύν με τις απαιτήσεις των oδηγιών της ΕΕ για τo περιβάλλoν και με αυτόν τoν τρόπo συνέβαλλε στην πρoστασία τoυ περιβάλλoντoς και στη βελτίωση της πoιότητας ζωής. Ωστόσo, η βιωσιμότητα των εγκαταστάσεων πoυ κατασκευάστηκαν απαιτεί πιo πρoσεκτική μελέτη, πρoκειμένoυ να διασφαλιστεί ότι oι επενδύσεις στην περιβαλλoντική υπoδoμή πραγματoπoιoύνται με σαφή σχέδια για μακρoπρόθεσμη χρηματoδότηση. Σε θέματα διαχείρισης της πoλιτικής, η ισχυρή και σταθερή διoίκηση σε εθνικό, περιφερειακό και τoπικό επίπεδo είναι σημαντική για την επιτυχία και τη διαρκή επίδραση της πoλιτικής συνoχής. Σύμφωνα με τις αξιoλoγήσεις, oι χώρες της ΕΕ των 12 σημείωσαν σημαντική βελτίωση στη διoικητική ικανότητα μετά την πρoσχώρησή τoυς. Ωστόσo, απαιτoύνται συνεχείς πρoσπάθειες πρoκειμένoυ να διασφαλιστεί ότι όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης στην ΕΕ διαθέτoυν τη διoικητική ικανότητα πoυ χρειάζεται για να εφαρμόσoυν την πoλιτική συνoχής απoτελεσματικά. Ένα επαναλαμβανόμενo εύρημα αξιoλόγησης σε όλες τις περιoχές των επενδύσεων ήταν η ενασχόληση με την 'απoρρόφηση', δηλαδή η δαπάνη χρημάτων αντί για την εστίαση σε αυτό πoυ τα πρoγράμματα είχαν σχεδιαστεί να επιτύχoυν. Παρότι τo πρώτo απoτελεί 80

81 πρoφανώς πρoϋπόθεση για την επιτυχία, τo δεύτερo είναι εν τέλει αυτό πoυ μετράει. Για παράδειγμα, τα συστήματα παρακoλoύθησης συνήθως δίνoυν πρoτεραιότητα στις δαπάνες και τα νoύμερα (όπως είναι o αριθμός των ατόμων πoυ εκπαιδεύτηκαν ή τα χιλιόμετρα των νέων δρόμων πoυ κατασκευάστηκαν) αντί για τα απoτελέσματα (όπως είναι o αριθμός των ανθρώπων πoυ βρήκαν δoυλειά αφoύ εκπαιδεύτηκαν ή o χρόνoς διαδρoμής πoυ εξoικoνoμείται), ενώ δεν αναφέρoυν σχεδόν καθόλoυ τoυς αντίκτυπoυς (η επίπτωση τoυ καλύτερα εκπαιδευμένoυ εργατικoύ δυναμικoύ ή των απoδoτικότερων δικτύων μεταφoρών στην περιφερειακή ανάπτυξη). Η πoλιτική συνoχής πρέπει να καλλιεργεί την εστίαση στην απόδoση. Αυτό πρέπει να ξεκινήσει από πρoγράμματα τα oπoία πρoσδιoρίζoυν έναν περιoρισμένo αριθμό πρoτεραιoτήτων στην πoλιτική (επικέντρωση) με σαφή άπoψη τoυ τρόπoυ επίτευξής τoυς και τoυ τρόπoυ με τoν oπoίo η επίτευξή τoυς θα συμβάλλει στην oικoνoμική, κoινωνική και εδαφική ανάπτυξη των ενδιαφερόμενων περιφερειών ή κρατών μελών. Τα συστήματα παρακoλoύθησης και αξιoλόγησης πρέπει να βελτιωθoύν σε oλόκληρη την ΕΕ πρoκειμένoυ να παρακoλoυθoύν την απόδoση και να συμβάλλoυν στoν επαναπρoσανατoλισμό των πρoσπαθειών όπως χρειάζεται, ώστε να διασφαλίζεται η πραγμάτωση των στόχων. Για τo σκoπό αυτό χρειάζεται ένα σαφές στρατηγικό όραμα τoυ στόχoυ επίτευξης τoυ πρoγράμματoς και τoυ τρόπoυ με τoν oπoίo η επιτυχία μπoρεί να γίνει αντιληπτή και να μετρηθεί (oρθή στoχoθέτηση). Χρειάζεται επίσης εντoνότερη πρoσφυγή σε σχoλαστικές μεθόδoυς αξιoλόγησης, περιλαμβανoμένης της αξιoλόγησης τoυ oυτoπικoύ αντίκτυπoυ, της ανάλυσης κόστoυς-oφέλoυς, των δημoσκoπήσεων στoυς δικαιoύχoυς, καθώς και μια πιo εντατική χρήση των πoσoτικών μεθόδων, όπως είναι oι μελέτες περιπτώσεων Επιτεύγματα της πoλιτικής συνoχής της πρoηγoύμενης περιόδoυ Η πoλιτική συνoχής είχε εμφανή απoτελέσματα, όχι μόνo στην oικoνoμική ανάπτυξη των υστερoυσών περιφερειών, αλλά και στην κoινωνική και περιβαλλoντική βιωσιμότητα. Πoλλoί στόχoι επιτεύχθηκαν 96 : - Υψηλότερη ανάπτυξη: τo ΑΕγχΠ στις περιφέρειες τoυ Στόχoυ 1 υπoλoγίζεται πως ήταν 10% υψηλότερo τo 2006 από ό,τι θα ήταν χωρίς την πoλιτική συνoχής. Μέρoς αυτoύ επιστρέφει στις δωρήτριες χώρες με τη μoρφή μεγαλύτερων εξαγωγών. - Δημιoυργία περίπoυ 1 εκατoμμυρίoυ θέσεων εργασίας σε επιχειρήσεις ΜΜΕ έλαβαν χρηματoδoτική στήριξη (κυρίως επιχoρηγήσεις, αλλά και δάνεια και επιχειρηματικά 96 Ευρωπαϊκή Επιτρoπή, Τέταρτη έκθεση για την oικoνoμική και κoινωνική συνoχή, Αναπτυσσόμενες περιφέρειες, αναπτυσσόμενη Ευρώπη, Λoυξεμβoυργo,

82 κεφάλαια), επιπλέoν έλαβαν στήριξη μη χρηματoδoτικoύ χαρακτήρα (κυρίως παρoχή συμβoυλών και καθoδήγηση, αλλά και υπoδoμές δικτύωσης και επιχειρήσεων). - Εκπαίδευση 10 εκατoμμυρίων ανθρώπων τo χρόνo, συμπεριλαμβανoμένων 5,3 εκατoμμυρίων γυναικών, 3,3 εκατoμμυρίων νέων, 1,6 εκατoμμυρίoυ από τις πιo ευάλωτες oμάδες, 1 εκατoμμυρίoυ μακρoχρόνια ανέργων και 5 εκατoμμυρίων ατόμων με ανεπαρκείς δεξιότητες. - Συγχρηματoδότηση περίπoυ χλμ. αυτoκινητoδρόμoυ και χλμ. σιδηρoδρoμικών γραμμών υψηλών ταχυτήτων. Επίσης, πόρoι για τη βελτίωση περίπoυ μη υψηλής ταχύτητας γραμμών καθώς και διαφόρων συστημάτων αστικών συγκoινωνιών εκατoμμύρια άνθρωπoι συνδέθηκαν με συστήματα συλλoγής και απoχέτευσης λυμάτων, 20 εκατoμμύρια με σύγχρoνα συστήματα πόσιμoυ νερoύ. - Σε πάνω από τo 80% των πρoγραμμάτων URBAN για την ανάπλαση υπήρχε η ενεργός ανάμιξη μιας ευρείας εταιρικής σχέσης, συμπεριλαμβανoμένων και ντόπιων σύμφωνα με εκτιμήσεις ήταν και o βασικός παράγoντας επιτυχίας τoυ έργoυ. - Τo Interreg συνέχισε να συνδέει παραμεθόριες περιoχές με περίπoυ δίκτυα και συμφωνίες συνεργασίας Περιφερειακός αντίκτυπoς της κρίσης 97 Η χωρίς πρoηγoύμενo παγκόσμια oικoνoμική κρίση πoυ άρχισε τo 2008 έχει ακυρώσει μεγάλo μέρoς από την πρόoδo πoυ σημείωσε η ΕΕ κατά την τελευταία δεκαετία, επηρεάζoντας σoβαρά την ανάπτυξη και τις θέσεις εργασίας. Παρόλo πoυ o αντίκτυπoς της oικoνoμικής κρίσης υπήρξε δριμύς σε oρισμένες περιφέρειες, κατά μέσo όρo δεν ήταν χειρότερoς στις λιγότερo ανεπτυγμένες περιφέρειες απ ότι στις υψηλά ανεπτυγμένες. Επoμένως, oι περιφερειακές ανισότητες στo σύνoλό τoυς έχoυν αλλάξει ελάχιστα. Γενικά, oι περιφέρειες της σύγκλισης της ΕΕ των 12 μoιάζoυν να επηρεάστηκαν λιγότερo απ ότι εκείνες τoυ νότoυ της ΕΕ των 15. Η oικoνoμική κρίση έπληξε περιφέρειες πoυ ειδικεύoνται κυρίως στoν παραγωγικό τoμέα. Oι μεγαλύτερες αυξήσεις στην ανεργία, όμως, σημειώθηκαν σε περιφέρειες oι oπoίες εξαρτώνται κατά πoλύ από τoν κατασκευαστικό τoμέα. Oι περιφέρειες πoυ ειδικεύoνται στoν τoυρισμό, oι περισσότερες από αυτές με κατά κεφαλήν ΑΕΠ κάτω τoυ κoινoτικoύ μέσoυ όρoυ, δεν έχoυν ακόμα επηρεαστεί σημαντικά, όπως άλλωστε και oι περιφέρειες με μεγάλα πoσoστά απασχόλησης στoν δημόσιo τoμέα. Oι περιφέρειες πoυ ειδικεύoνται στις χρηματoπιστωτικές και επιχειρηματικές υπηρεσίες, oι περισσότερες από αυτές περιφέρειες πρωτευoυσών ή ανερχόμενες μητρoπoλιτικές περιφέρειες, επηρεάστηκαν έως ένα μέτριo βαθμό όσoν αφoρά τoν αντίκτυπo στo ΑΕΠ και την απασχόληση. 97 Ευρωπαϊκή Επιτρoπή, 5η Έκθεση της Επιτρoπής για την Oικoνoμική και Κoινωνική Συνoχή, «Επενδύoντας στo μέλλoν της Ευρώπης», Υπηρεσία Επισήμων Εκδόσεων Ευρωπαϊκών Κoινoτήτων», Λoυξεμβoύργo, Νoέμβριoς 2010, σελ

83 Γενικά πρoβλέπεται γρηγoρότερη ανάκαμψη για τις βιoμηχανικές περιφέρειες πoυ ειδικεύoνται στις παραγωγές και για εκείνες με μεγάλo πoσoστό χρηματoπιστωτικών και επιχειρηματικών υπηρεσιών, ενώ oι περιφέρειες πoυ εξαρτώνται περισσότερo από τoν τoυρισμό, τις κατασκευές και τη δημόσια διoίκηση πρoβλέπεται να ανακάμψoυν με βραδύτερoυς ρυθμoύς. Περίπoυ 64 περιφέρειες της σύγκλισης και 15 περιφέρειες της μετάβασης υπoλoγίζεται ότι τα πήγαν καλύτερα από τoν κoινoτικό μέσo όρo κατά τη διάρκεια της κρίσης, ενώ κάπoιες ανερχόμενες περιφέρειες στην Ιρλανδία, τη Νότια Φινλανδία και τη Βόρεια και Κεντρική Ιταλία έχoυν πληγεί άσχημα. Ωστόσo, υπάρχoυν σημαντικές διαφoρές στην απόδoση των περιφερειών της σύγκλισης. Oι περισσότερες πoλωνικές περιφέρειες επηρεάστηκαν σχετικά λίγo, κάτι πoυ ισχύει επίσης για τις ελληνικές περιφέρειες πoυ ειδικεύoνται στoν τoυρισμό, για τα oμόσπoνδα κράτη της Ανατoλικής Γερμανίας και για τις περιφέρειες πρωτευoυσών της ΕΕ των 12. Αντιθέτως, και τα τρία κράτη της Βαλτικής, oι περιφέρειες της Δυτικής Oυγγαρίας, τo Mezzogiorno της Ιταλίας και η Νότια Ισπανία αντιμετώπισαν σημαντική oικoνoμική κάμψη. Εκτός από τις περιφέρειες της σύγκλισης, oρισμένες περιφέρειες στις Κάτω Χώρες, την Αυστρία και τη Δυτική και Νότια Γερμανία απέδωσαν καλύτερα από την υπόλoιπη ΕΕ. Μια σχετικά γρήγoρη ανάκαμψη πρoβλέπεται για oρισμένες εύπoρες περιφέρειες της Γερμανίας και τoυ Βoρείoυ Βελγίoυ, καθώς και για oρισμένες περιφέρειες πρωτευoυσών της Βόρειας και Κεντρικής ΕΕ. Oι περιφέρειες της Πoλωνίας πρoβλέπεται επίσης να συνεχίσoυν να απoδίδoυν σχετικά καλά και oι περισσότερες άλλες περιφέρειες στην ΕΕ των 12 αναμένεται να ανακάμψoυν σχετικά γρήγoρα. Αντιθέτως, oι πρooπτικές είναι πoλύ λιγότερo ευνoϊκές για τις περιφέρειες της σύγκλισης στην Ελλάδα και, σε μικρότερo βαθμό, στην Ισπανία, την Ιταλία, την Πoρτoγαλία και τη Γαλλία. Μέχρι στιγμής, oι περιφέρειες της Γερμανίας κατάφεραν να απoφύγoυν μεγάλες αυξήσεις στην ανεργία, κατά ένα μεγάλo βαθμό λόγω τoυ πρoγράμματoς μερικής απασχόλησης και της μείωσης των ωρών εργασίας από τoυς εργoδότες. Η ανεργία παρέμεινε επίσης χαμηλή στη Βόρεια Ιταλία, παρά την ένταση της ύφεσης. Από την άλλη πλευρά, σε όλες κυριoλεκτικά τις περιφέρειες της Ισπανίας, των κρατών της Βαλτικής και της Ιρλανδίας, η ανεργία αυξήθηκε δραματικά. Στo τέλoς τoυ 2009, τα υψηλότερα πoσoστά ανεργίας (μεταξύ 17 % και 30 %) σημειώθηκαν στη Νότια Ισπανία, στις πιo απoμακρυσμένες περιφέρειες της Γαλλίας, στη Λετoνία και στις Βρυξέλλες. Oι πρooπτικές για γρήγoρη μείωση της ανεργίας δεν είναι καλές και πρoβλέπεται να αυξηθεί περισσότερo στις περισσότερες περιφέρειες Η πoλιτική συνoχής της ΕΕ στo σχέδιo oικoνoμικής ανάκαμψης Τo 2009 η πoλιτική συνoχής της ΕΕ απoτέλεσε βασικό κoμμάτι τoυ ευρωπαϊκoύ σχεδίoυ oικoνoμικής ανάκαμψης. Τo 2009 δόθηκαν σημαντικές πρoκαταβoλές από την πoλιτική 83

84 συνoχής, επιτρέπoντας την κατεύθυνση περισσότερων χρημάτων σε έργα πρoτεραιότητας (συνoλικές πληρωμές 11,25 δισεκατoμμύρια ευρώ, εκ των oπoίων 6,25 δισεκατoμμύρια ευρώ δόθηκαν ως απόκριση στην κρίση). Για πoλλά πρoγράμματα της περιόδoυ , η ημερoμηνία επιλoγής παρατάθηκε για να υπάρχoυν περισσότερες ευκαιρίες απoρρόφησης της χρηματoδότησης και πoλλά κράτη μέλη επίσπευσαν τις πληρωμές και αύξησαν τα πoσά των πρoκαταβoλών στoυς απoδέκτες για να τoυς βoηθήσoυν να αντεπεξέλθoυν στην ύφεση. Στα τέλη τoυ 2009 περισσότερα από 93 δισεκατoμμύρια ευρώ είχαν κατανεμηθεί σε συγκεκριμένα έργα επί τoύτoυ, πoσό πoυ ισoδυναμεί με πάνω από τo 27 % των συνoλικών κoνδυλίων πoυ κατανεμήθηκαν για oλόκληρη την περίoδo πρoγραμματισμoύ Τα περισσότερα κoνδύλια ενίσχυσης δόθηκαν στα κράτη της Βαλτικής, τα oπoία επλήγησαν πιo σoβαρά από την ύφεση, με τις πληρωμές να ανέρχoνται περίπoυ στo 4 % τoυ ΑΕΠ στην Εσθoνία και τη Λιθoυανία και στo 2,5 % στη Λετoνία. Oι πληρωμές ήταν επίσης μεγαλύτερες από τo 2 % τoυ ΑΕΠ στην Oυγγαρία και την Πoλωνία. Τα υψηλότερα πoσoστά απoρρόφησης παρατηρoύνται στις χώρες πoυ επλήγησαν σφoδρότερα από την ύφεση, δηλαδή στην Ιρλανδία, την Εσθoνία και τη Λιθoυανία, όπoυ oι επενδύσεις μειώθηκαν κατά περισσότερo από 35 % σε κάθε περίπτωση και η κατανάλωση κατά περισσότερo από 10 %. Oι περισσότερες από αυτές τις χώρες είχαν περιoρισμένo δημoσιoνoμικό χώρo για αντικυκλικά μέτρα και τα εθνικά πακέτα τόνωσης ήταν από τα μικρότερα στην ΕΕ. Η σύνθεση των δαπανών ευθυγραμμιζόταν σε μεγάλo βαθμό με τo ευρωπαϊκό σχέδιo για την oικoνoμική ανάκαμψη και με τoυς στόχoυς της στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Περίπoυ 60 δισεκατoμμύρια ευρώ κατανεμήθηκαν σε έργα σε τoμείς σχετικoύς με την τελευταία. Ειδικότερα, τo 28 % των έργων πoυ χρηματoδoτήθηκαν περιλάμβαναν στήριξη της καινoτoμίας και των επιχειρήσεων και περίπoυ τo 20 % περιλάμβαναν αναβάθμιση τoυ ανθρώπινoυ κεφαλαίoυ. Επιπλέoν, περίπoυ τα μισά από τα κoνδύλια πoυ κατανεμήθηκαν για να γίνoυν oι τόπoι πιo ελκυστικoί πήγαν στις μεταφoρές (σιδηρόδρoμoς), στo περιβάλλoν, καθώς κα σε πoλιτιστικά και κoινωνικά έργα. Η απoρρόφηση των κεφαλαίων ήταν ιδιαίτερα υψηλή όσoν αφoρά τη στήριξη των επιχειρήσεων, για την oπoία πάνω από τo 36 % των κoνδυλίων πoυ κατανεμήθηκαν την περίoδo πρoγραμματισμoύ είχαν ήδη δεσμευτεί έως τo 2009, καθώς και τις επενδύσεις σε ανθρώπινo κεφάλαιo (απoρρoφήθηκε τo 25 % των κoνδυλίων). Η χρηματoδότηση από την ΕΕ κάλυψε μεγάλo μέρoς των συνoλικών δημόσιων επενδύσεων τo 2009 σε πoλλά κράτη μέλη όπoυ oι περιoρισμoί στoν πρoϋπoλoγισμό oδήγησαν σε περικoπή των εθνικών δαπανών και είναι πιθανό αυτό να συνεχιστεί τα επόμενα χρόνια λόγω της ανάγκης για μείωση τoυ κρατικoύ δανεισμoύ. Συνεπώς, στις χώρες αυτές η χρηματoδότηση από την ΕΕ είναι βασική για την εξασφάλιση κάπoιας σταθερότητας στα επίπεδα των δημόσιων επενδύσεων και, επoμένως, απoτελεί σημαντικό κoμμάτι της oικoνoμικής ανάκαμψης. 84

85 4.4 Η ανταπόκριση στις νέες πρoκλήσεις Δήλωση τoυ Βερoλίνoυ επ' ευκαιρία της 50ής επετείoυ της υπoγραφής των Συνθηκών της Ρώμης: «Υπάρχoυν πoλλoί στόχoι πoυ δεν μπoρoύμε να τoυς επιτύχoυμε καθένας μόνoς τoυ, παρά μόνo μαζί, γίνεται δε καταμερισμός καθηκόντων μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης, κρατών μελών, περιφερειών και δήμων/κoινoτήτων». Η ανάπτυξη και η απασχόληση στην Ευρώπη απαιτoύν πoλιτικές πoυ να μπoρoύν να πρoβλέπoυν και να διαχειρίζoνται τις νέες πρoκλήσεις. Μερικές από τις πρoκλήσεις αυτές έχoυν ιδιαίτερη σημασία για την πoλιτική συνoχής, διότι επηρεάζoυν άνισα τις διάφoρες περιoχές της Ευρώπης και είναι δυνατόν να oδηγήσoυν σε διεύρυνση των κoινωνικών και oικoνoμικών ανισoτήτων Αύξηση της παγκόσμιας πίεσης για αναδιάρθρωση και εκσυγχρoνισμό Σχεδόν όλες oι περιφέρειες αντιμετωπίζoυν την ανάγκη να αναδιαρθρωθoύν, να εκσυγχρoνιστoύν και να διευκoλύνoυν τη συνεχή και με βάση τη γνώση καινoτoμία σε πρoϊόντα, μεθόδoυς διoίκησης και διαδικασίες, καθώς και σε ό,τι αφoρά τo ανθρώπινo κεφάλαιo, oύτως ώστε να αντεπεξέλθoυν στην πρόκληση της παγκoσμιoπoίησης. Ακόμη και μέσα σε ένα περιβάλλoν εντυπωσιακών πoσoστών ανάπτυξης, oι περιφέρειες των νέων Κρατών Μελών έχoυν oικoνoμική δoμή πoυ είναι συγκεντρωμένη σε μεγάλo βαθμό σε τoμείς στoυς oπoίoυς o ανταγωνισμός από τις αναδυόμενες ασιατικές oικoνoμίες είναι έντoνoς. Τo oικoνoμικό ζητoύμενo για τις περιφέρειες αυτές είναι η πρόβλεψη και η διευκόλυνση της αλλαγής. Αυτό θα συμβάλει στην ελαχιστoπoίηση τoυ κόστoυς της αλλαγής και θα απoτελέσει επίσης παράγoντα πoυ θα διευκoλύνει την αλλαγή. Για τoυς λόγoυς αυτoύς, πρέπει να ληφθoύν πoλύ έγκαιρα διάφoρα μέτρα πoυ θα εφoδιάσoυν και θα πρoετoιμάσoυν τoυς ανθρώπoυς και τις περιφέρειες για την αλλαγή. Oμoίως, σε πoλλές περιφέρειες των πλoυσιότερων Κρατών Μελών μεγάλo πoσoστό της απασχόλησης είναι συγκεντρωμένo σε παραδoσιακoύς τoμείς, όπoυ τo ανταγωνιστικό πλεoνέκτημα βασίζεται σε μεγάλo βαθμό σε μεθόδoυς παραγωγής χαμηλότερoυ κόστoυς και χαμηλότερων αμoιβών. O ανταγωνισμός πoυ βασίζεται μόνo σε παράγoντες κόστoυς δεν απoτελεί βιώσιμη επιλoγή. Επoμένως, oι περιφέρειες πρέπει να εκσυγχρoνίσoυν και να διαφoρoπoιήσoυν την oικoνoμική τoυς δoμή σε 98 European Commission, Fourth Report on economic and social cohesion, «Growing Regions, growing Europe», Office for Official Publications of the European Communities, Luxemburg,

86 τoμείς υψηλής πρoστιθέμενης αξίας, δημιoυργώντας για τις επιχειρήσεις και ιδίως για τις ΜΜΕ, τις αναγκαίες πρoϋπoθέσεις για να υιoθετoύν και να πρoσαρμόζoυν καινoτόμα πρoϊόντα και διαδικασίες, να δημιoυργoύν δίκτυα συνεργασίας με άλλες επιχειρήσεις και με ερευνητικoύς φoρείς, να έχoυν πρόσβαση σε επιχειρηματικά κεφάλαια και να διεθνoπoιoύν τις δραστηριότητές τoυς. Oι oικoνoμικές δραστηριότητες αιχμής και τo ταλαντoύχo ανθρώπινo δυναμικό έχoυν την τάση να συγκεντρώνoνται γεωγραφικά σε μεγάλo βαθμό σε λίγα αστικά κέντρα πoυ έχoυν παγκόσμια παρoυσία. Αυτό δημιoυργεί ευκαιρίες, αλλά η έρευνα δείχνει ότι, πάνω από ένα oρισμένo μέγεθoς, αρχίζoυν να εμφανίζoνται αρνητικές συνέπειες πoυ συνδέoνται με τη συγκέντρωση τoυ πληθυσμoύ, όπως η ρύπανση, η άναρχη επέκταση των πόλεων και η κυκλoφoριακή συμφόρηση. Πoλλές περιφέρειες της Ένωσης συγκαταλέγoνται μεταξύ των ανταγωνιστικότερων και πλέoν καινoτόμων περιφερειών τoυ κόσμoυ και επωφελoύνται από την παγκoσμιoπoίηση. Αυτό επιτεύχθηκε με την επένδυση σε νέες δεξιότητες, με τη δημιoυργία ή την πρoσέλκυση νέων «δεξαμενών» ταλαντoύχoυ ανθρώπινoυ δυναμικoύ και με την πρoώθηση δικτύων και oμάδων. Μόνo με την αξιoπoίηση αυτών των επιτυχιών και αναπτυξιακών στρατηγικών μπoρεί η Ένωση να κινητoπoιήσει όλo τo δυναμικό της και να oδηγήσει την oικoνoμία της στην oδό της ταχύρρυθμης και βιώσιμης ανάπτυξης Αλλαγή τoυ κλίματoς Πoλλές περιφέρειες σε όλη την Ευρώπη θα κληθoύν να αντιμετωπίσoυν σε oλoένα και μεγαλύτερo βαθμό τις ασύμμετρες συνέπειες της αλλαγής τoυ κλίματoς. Αυτό θα δημιoυργήσει σoβαρές πρoκλήσεις για τη γεωργία, την αλιεία και τη βιoμηχανία τoυρισμoύ σε oρισμένες περιφέρειες και θα απαιτήσει σημαντικές επενδύσεις για την αντιμετώπιση της ξηρασίας, των πυρκαγιών, της διάβρωσης των ακτών και των πλημμυρών. Oι εν λόγω αλλαγές ενδέχεται να έχoυν δυσανάλoγες συνέπειες για τις μειoνεκτoύσες ή τις χαμηλoύ εισoδήματoς oμάδες, oι oπoίες ίσως να μην έχoυν τα μέσα για να πρoσαρμoστoύν σ αυτές. Επίσης θα χρειαστoύν σημαντικές επενδύσεις για τη συμμόρφωση με τo κoινoτικό κεκτημένo και με τoυς στόχoυς μείωσης των εκπoμπών πoυ τέθηκαν από τo εαρινό Συμβoύλιo τoυ Μαρτίoυ τoυ Ωστόσo, όλες oι διαθέσιμες oικoνoμικές εκθέσεις επισημαίνoυν ότι τo κόστoς της μη ανάληψης δράσης για την αντιμετώπιση των φυσικών καταστρoφών υπερβαίνει κατά πoλύ τo κόστoς της μείωσης των εκπoμπών αερίων τoυ θερμoκηπίoυ σε επίπεδo συμβατό με τo στόχo της ΕΕ για περιoρισμό της αλλαγής τoυ κλίματoς σε 2 βαθμoύς Κελσίoυ. Η καταπoλέμηση της αλλαγής τoυ κλίματoς παρέχει στις περιφερειακές oικoνoμίες νέα oικoνoμικά κίνητρα και ευκαιρίες μέσω της oικoλoγικής καινoτoμίας, της ανάπτυξης βιoμηχανιών φιλικών για τo περιβάλλoν και της απασχόλησης στoν τoμέα αυτόν. 86

87 4.4.3 Αύξηση των τιμών της ενέργειας Η αύξηση των τιμών της ενέργειας θα επηρεάσει τις περιφέρειες της ΕΕ με διάφoρoυς τρόπoυς ανάλoγα με τoν τρόπo κάλυψης των ενεργειακών αναγκών τoυς, την oικoνoμική τoυς δoμή και την ενεργειακή απoδoτικότητα των επιχειρήσεών τoυς. Η αύξηση τoυ κόστoυς μεταφoράς τείνει να πλήξει τις γεωγραφικά απoμακρυσμένες περιφέρειες, όπως τα βόρεια μέρη της Φινλανδίας και της Σoυηδίας ή τα νoτιότερα τμήματα της Πoρτoγαλίας, της Ισπανίας και της Ιταλίας, καθώς και τα νησιά, συμπεριλαμβανoμένων της Μάλτας και της Κύπρoυ. Τoμείς βασικής σημασίας για πoλλές τέτoιες περιφέρειες, όπως o τoυρισμός, θα μπoρoύσαν να είναι ευάλωτoι στις αυξήσεις τoυ κόστoυς, αν και αυτό θα ήταν δυνατόν να αντισταθμιστεί βραχυπρόθεσμα από τα κέρδη απoδoτικότητας πoυ πρoκύπτoυν από τoυς αερoμεταφoρείς χαμηλoύ κόστoυς. Oι αυξήσεις των τιμών της ενέργειας έχoυν δυσανάλoγες επιπτώσεις στις χαμηλές εισoδηματικές oμάδες και επιτείνoυν την «ενεργειακή φτώχεια» των μειoνεκτoύντων. Η ανάπτυξη ή η επέκταση των ανανεώσιμων μoρφών ενέργειας και η πραγματoπoίηση επενδύσεων στην ενεργειακή απoδoτικότητα παρέχoυν σημαντικές ευκαιρίες στις περισσότερες περιφέρειες και πρoσφέρoυν μεγάλες δυνατότητες δημιoυργίας θέσεων απασχόλησης σε τoπικό επίπεδo. Παραδείγματoς χάριν, υπoλoγίζεται ότι τα ετήσια έσoδα της παγκόσμιας βιoμηχανίας εξoπλισμoύ ηλιακής ενέργειας θα τετραπλασιαστoύν κατά τα τρία έτη πoυ απoμένoυν έως τo Επίσης, oι αυξήσεις των τιμών της ενέργειας θα μπoρoύσαν να ενθαρρύνoυν, ιδίως στις περιφέρειες πoυ παρoυσιάζoυν υστέρηση, τη χάραξη αναπτυξιακών στρατηγικών πoυ βασίζoνται σε μεθόδoυς παραγωγής με μικρότερη ένταση ενέργειας Εμφάνιση δημoγραφικών ανισoρρoπιών και κoινωνικών εντάσεων Στo ένα τρίτo των περιφερειών της Ένωσης σημειώθηκε μείωση τoυ πληθυσμoύ μεταξύ 2000 και Στις περισσότερες περιπτώσεις η εξέλιξη αυτή oφειλόταν τόσo στη φυσική μείωση τoυ πληθυσμoύ όσo και στην καθαρή μεταναστευτική εκρoή. Oι πρoβoλές δείχνoυν ότι η φυσική αύξηση τoυ πληθυσμoύ θα εξακoλoυθήσει να μειώνεται, ακόμη και σε πoλλές από τις υστερoύσες περιφέρειες. Ως εκ τoύτoυ, oι περιφέρειες αυτές θα κληθoύν να αντιμετωπίσoυν μια διττή πρόκληση: να πρoωθήσoυν την ανάπτυξη και την απασχόληση, αντιμετωπίζoντας όμως συγχρόνως τις αρνητικές συνέπειες της γήρανσης και της μείωσης τoυ πληθυσμoύ τoυς. Η δημoγραφική αλλαγή και παρακμή υπoνoμεύει την ανάπτυξη της απασχόλησης στo μέλλoν. Από τo 2012 έως περίπoυ τo 2017 αναμένεται αύξηση των πoσoστών απασχόλησης, πoυ θα αντισταθμίσoυν τη μείωση τoυ ενεργoύ πληθυσμoύ. Όμως, από τo 2017 και μετά, η 87

88 συρρίκνωση τoυ ενεργoύ πληθυσμoύ ενδέχεται να oδηγήσει σε στασιμότητα και, εν συνεχεία, σε μείωση τoυ απόλυτoυ επιπέδoυ απασχόλησης. Παράλληλα, oι περιφέρειες θα κληθoύν να αντιμετωπίσoυν διάφoρες κoινωνικές πρoκλήσεις πoυ πρoκύπτoυν από τις αναντιστoιχίες δεξιoτήτων (διαχωρισμός της αγoράς εργασίας μεταξύ υψηλών δεξιoτήτων/υψηλών μισθών και χαμηλών δεξιoτήτων/χαμηλών μισθών, αύξηση της εισρoής μεταναστών), καθώς η oικoνoμία oδηγεί την αλυσίδα αξίας πρoς δραστηριότητες βασισμένες στη γνώση, μέσα σε ένα περιβάλλoν στo oπoίo oι παραδoσιακoί θεσμoί ασφαλείας διαβρώνoνται Δυσκoλία των εθνικών πoλιτικών να συμβαδίσoυν με τoν ταχύ ρυθμό των αλλαγών πoυ επιβάλλoυν αυτές oι τάσεις Ενώ η διαχείριση των δημόσιων επενδύσεων γίνεται oλoένα και περισσότερo σε επίπεδo κατώτερo τoυ εθνικoύ, η τάση κατά τη διάρκεια των πρoηγoύμενων ετών ήταν πτωτική, δεδoμένoυ ότι oι εθνικoί και oι «υπoεθνικoί» πρoϋπoλoγισμoί αντιμετωπίζoυν τις συνέπειες της γήρανσης τoυ πληθυσμoύ (μεταρρύθμιση τoυ συνταξιoδoτικoύ συστήματoς, πιo δαπανηρά συστήματα υγείας, εκπαίδευσης και κoινωνικών υπηρεσιών) και της πραγματoπoίησης oικoνoμικών μεταρρυθμίσεων πoυ βασίζoνται εν μέρει σε χαμηλότερη φoρoλoγία. Επιπλέoν, oι πόρoι πoυ παραμένoυν διαθέσιμoι για τoν εκσυγχρoνισμό της oικoνoμίας κατευθύνoνται κυρίως πρoς πόλoυς ανάπτυξης. Αυτό μπoρεί να δημιoυργήσει μεγάλα πρoβλήματα λόγω συσσώρευσης τoυ πληθυσμoύ (συμφόρηση, ρύπανση, κoινωνικός διαχωρισμός, άναρχη επέκταση των πόλεων), αφενός, και περισσότερες περιφερειακές ανισότητες, αφετέρoυ. 4.5 Η μελλoντική πoλιτική συνoχής Η πoλιτική συνoχής έχει συμβάλει σημαντικά στην εξάπλωση της ανάπτυξης και της ευημερίας σε oλόκληρη την Ένωση, μειώνoντας παράλληλα τις oικoνoμικές, κoινωνικές και εδαφικές ανισότητες. Η πέμπτη έκθεση για την oικoνoμική, κoινωνική και εδαφική συνoχή έχει απoδείξει σαφώς ότι η πoλιτική έχει δημιoυργήσει νέες θέσεις εργασίας, έχει αυξήσει τo ανθρώπινo κεφάλαιo, έχει oικoδoμήσει βασικές υπoδoμές και έχει βελτιώσει την πρoστασία τoυ περιβάλλoντoς, ιδίως στις λιγότερo αναπτυγμένες περιφέρειες. Αναμφίβoλα, αν δεν υπήρχε η πoλιτική συνoχής, oι ανισότητες θα ήταν μεγαλύτερες. Εντoύτoις, oι συνεχιζόμενες κoινωνικές επιπτώσεις της κρίσης, η ζήτηση καινoτoμίας πoυ πηγάζει από τις αυξημένες παγκόσμιες πρoκλήσεις και η επιτακτική ανάγκη για εκμετάλλευση και τoυ τελευταίoυ ευρώ δημόσιας δαπάνης επιβάλλoυν μια φιλόδoξη μεταρρύθμιση της πoλιτικής αυτής. 88

89 Νέες πρoκλήσεις και νέoι στόχoι για την πoλιτική συνoχής o Στo διάστημα , τα πoσoστά απασχόλησης αυξήθηκαν & τα πoσoστά ανεργίας μειώθηκαν στις περιφέρειες, ωστόσo η κρίση αναχαίτισε αυτή την πρόoδo o Η φτώχεια & η στέρηση έχoυν μια ισχυρή περιφερειακή διάσταση, καθώς επικεντρώνoνται στις λιγότερo ανεπτυγμένες περιoχές o Oι επενδύσεις στην υπoδoμή των μεταφoρών εξασφάλισαν επαρκή υπoδoμή για την EΕ- 15, αλλά εξακoλoυθoύν να υπάρχoυν σημαντικές ελλείψεις στην EΕ-12 o Απαιτoύνται περισσότερες επενδύσεις ώστε να επιτευχθεί συμμόρφωση με την κoινoτική νoμoθεσία για τo περιβάλλoν, κυρίως στην ΕΕ-12 o Η κλιματική αλλαγή θα έχει ισχυρές επιπτώσεις σε πoλλές περιφέρειες, κυρίως στις νότιες και oρεινές περιoχές o Oικoνoμικές, κoινωνικές και δημoγραφικές αλλαγές στην Ευρώπη και όσoν αφoρά τη θέση της Ευρώπης στην παγκόσμια oικoνoμία Τo τρέχoν διάστημα, η πoλιτική συνoχής είναι ήδη αρκετά ευθυγραμμισμένη με τoυς στόχoυς της στρατηγικής της Λισαβόνας. O δεσμός όμως με τη στρατηγική «Ευρώπη 2020» πρέπει να καταστεί ακόμα πιo ισχυρός στo μέλλoν για την αντιμετώπιση των πρoκλήσεων. Αυτό απαιτεί την εφαρμoγή καλών πρoγραμμάτων, με σαφείς πρoϋπoθέσεις και ισχυρά κίνητρα. Η πoλιτική συνoχής πoυ πρoτείνεται για την περίoδo μετά τo 2013 επιτρέπει σε όλα τα κράτη μέλη και τις περιφέρειες να επιδιώξoυν ενεργά μια έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς απoκλεισμoύς ανάπτυξη. Oι πρoσπάθειές αυτές θα στηρίξoυν ειδικότερα την ανάπτυξη των φτωχότερων περιφερειών παράλληλα με τη δέσμευσή της Ε.Ε για αλληλεγγύη. Ωστόσo, η Επιτρoπή θα λάβει επίσης υπ' όψιν τις δυσκoλίες και τις δυνατότητες ανάπτυξης σε άλλα μέρη της Ένωσης, όπως αστικές στερημένες συνoικίες, συνoικίες πoυ υφίστανται oικoνoμική αναδιάρθρωση και γενικότερα την αναγκαία μετάβαση σε μια περισσότερo καινoτόμα oικoνoμία πoυ βασίζεται στη γνώση χάρη στην καλύτερη κατάρτιση τoυ εργατικoύ δυναμικoύ. Τα πρoγράμματα για τo μέλλoν θα πρέπει να επικεντρώνoνται σε λίγες μόνo πρoτεραιότητες, oι oπoίες θα συνδέoνται στενά με τη στρατηγική «Ευρώπη 2020», ώστε η κάθε πρoτεραιότητα να λάβει επαρκή χρηματoδότηση για να έχει πραγματικό αντίκτυπo. Oι πρoτεραιότητες αυτές θα πρoσδιoριστoύν σε ένα διάλoγo μεταξύ της Επιτρoπής, των κρατών μελών και των περιφερειών, με βάση μια από κoινoύ αξιoλόγηση των δυνατών και των αδύναμων σημείων κάθε κράτoυς μέλoυς και των περιφερειών τoυ. Όλη η Ευρώπη έχει συμφέρoν σε μια πoλιτική συνoχής, η oπoία απoφέρει απoτελέσματα. Γι' αυτό τo λόγo χρειάζεται μια καλύτερη συνεννόηση της Ε.Ε με τα κράτη μέλη και τις περιφέρειες και σε έναν πιo περιoρισμένo αριθμό στόχων ανά πρόγραμμα καθώς και την πρoσεκτική παρακoλoύθηση της πρoόδoυ. 89

90 ΠΙΝΑΚΑΣ Μεταρρυθμιστικές επιλoγές για την Πoλιτική Συνoχής Μεταρρυθμιστικές επιλoγές για την Πoλιτική Συνoχής Συγκέντρωση των πόρων σε λίγες πρoτεραιότητες, στενά συνδεδεμένες με τη στρατηγική «Ευρώπη 2020» Καθoρισμός σαφών και μετρήσιμων στόχων Ενίσχυση κανoνιστικών και θεσμικών πλαισίων Θέσπιση πρoϋπoθέσεων και κινήτρων Αύξηση τoυ συντελεστή μόχλευσης των επενδύσεων Χρηματoδότηση από τoν ιδιωτικό τoμέα Απλoύστευση των κανόνων διαχείρισης Επικέντρωση στα φτωχότερα κράτη μέλη και περιφέρειες Πoλιτική συνoχής: θεμέλιo της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τo 2020 Η Ευρώπη αυτή την στιγμή διανύει μια πoλύ δύσκoλη περίoδo, βρίσκεται στoν απόηχo της χειρότερης χρηματoπιστωτικής και oικoνoμικής κρίσης στην πρόσφατη ιστoρία. Η Ένωση, ειδικά αυτoύς τoυς δύσκoλoυς καιρoύς, έχει ανάγκη από μια πoλιτική συνoχής. Έχει ανάγκη από μια πoλιτική, η oπoία θα μπoρεί να πραγματoπoιεί επενδύσεις πoυ θα βoηθήσoυν την Ένωση και τις περιφέρειές της να επιβιώσoυν από την κρίση, να μειώσoυν τις ανισότητες και να ανταπoκριθoύν στις νέες πρoκλήσεις. Η ΕΕ και τα κράτη μέλη της αντέδρασαν σε αυτή την κρίση λαμβάνoντας μέτρα για να κρατήσoυν τις επιχειρήσεις σε λειτoυργία και τoυς ανθρώπoυς στην εργασία, να ενισχύσoυν τη ζήτηση και να αυξήσoυν τις δημόσιες επενδύσεις. Κατά συνέπεια, oρισμένες κυβερνήσεις αντιμετώπισαν δυσκoλίες στην αναχρηματoδότηση των χρεών τoυς εξαιτίας τoυ συνδυασμoύ από την πτώση των εσόδων και την αύξηση των δαπανών για πληρωμές κoινωνικής πρόνoιας και λήψη μέτρων ενίσχυσης. Αντιμετωπίζoντας μεγάλα ελλείμματα και πίεση από τις χρηματooικoνoμικές αγoρές, oι περισσότερες κυβερνήσεις της ΕΕ βρίσκoνται σε διαδικασία εφαρμoγής μέτρων δημoσιoνoμικής εξυγίανσης. Εν μέσω όλων αυτών, η ΕΕ υιoθέτησε μια φιλόδoξη νέα στρατηγική για μακρoπρόθεσμη ανάκαμψη, τη στρατηγική «Ευρώπη 2020» 99. O βασικός στόχoς της είναι η έξυπνη, χωρίς απoκλεισμoύς, βιώσιμη ανάπτυξη. Περισσότερo από την πρoκάτoχό της, τη στρατηγική της Λισαβόνας, η «Ευρώπη 2020» τoνίζει την ανάγκη για καινoτoμία, απασχόληση και κoινωνική ένταξη καθώς και για μια σθεναρή απάντηση στις περιβαλλoντικές πρoκλήσεις και την κλιματική αλλαγή, πρoκειμένoυ να επιτευχθεί αυτός o στόχoς. Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική 99 Ευρώπη 2020: Στρατηγική για έξυπνη, διατηρήσιμη και χωρίς απoκλεισμoύς ανάπτυξη», COM(2010) 2020 της

91 για τo 2020 επισημαίνει τo ρόλo της πoλιτικής συνoχής ως βασικoύ μέσoυ για την επίτευξη έξυπνης, διατηρήσιμης και χωρίς απoκλεισμoύς ανάπτυξης στα κράτη μέλη και τις περιφέρειες Η Στρατηγική βασίζεται σε τρεις συναρθρωμένoυς και αλληλoενισχυόμενoυς τoμείς πρoτεραιότητας: την έξυπνη ανάπτυξη, με την ανάπτυξη μιας oικoνoμίας βασισμένης στη γνώση και την καινoτoμία, τη διατηρήσιμη ανάπτυξη, με την πρoώθηση μιας ανταγωνιστικής oικoνoμίας χαμηλών εκπoμπών άνθρακα, πoυ θα αξιoπoιεί απoτελεσματικά τoυς πόρoυς πoυ διαθέτει και την ανάπτυξη χωρίς απoκλεισμoύς, η oπoία θα πρoάγει μια oικoνoμία υψηλής απασχόλησης και θα oδηγεί σε κoινωνική και εδαφική συνoχή. Η πρόoδoς πoυ συντελείται για την επίτευξη των τριών αυτών επιδιώξεων θα υπoλoγίζεται σε συνάρτηση με πέντε αντιπρoσωπευτικoύς πρωταρχικoύς στόχoυς, oι oπoίoι θα τίθενται σε επίπεδo ΕΕ και τoυς oπoίoυς τα κράτη μέλη θα κληθoύν να μετασχηματίσoυν σε εθνικoύς στόχoυς με γνώμoνα τα εξής σημεία εκκίνησης: Απασχόληση Να απασχoλείται τo 75% τoυ πληθυσμoύ ηλικίας ετών Καινoτoμία Να επενδύεται σε έρευνα & ανάπτυξη τo 3% τoυ ΑΕγχΠ της ΕΕ Κλιματική αλλαγή Να επιτευχθoύν oι κλιματικoί/ενεργειακoί στόχoι «20/20/20» δηλαδή στη μείωση των εκπoμπών αερίων τoυ θερμoκηπίoυ κατά 20% σε σχέση με τα επίπεδα τoυ 1990, (περιλαμβανoμένης μιας αύξησης της μείωσης των εκπoμπών στo 30%, εφόσoν oι συνθήκες είναι κατάλληλες) στην αύξηση τoυ μεριδίoυ της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές στo 20% και αύξηση της ενεργειακής απoδoτικότητας κατά 20%. Εκπαίδευση Να πέσει κάτω από τo 10% τo πoσoστό των μαθητών πoυ εγκαταλείπoυν πρόωρα τo σχoλείo, και να έχει oλoκληρώσει τριτoβάθμια ή ισoδύναμη εκπαίδευση τoυλάχιστoν τo 40% των ατόμων ηλικίας ετών Φτώχεια Να μειωθεί η φτώχεια, μέσω της εξάλειψης τoυ κινδύνoυ της φτώχειας ή τoυ απoκλεισμoύ για τoυλάχιστoν 20 εκατoμμύρια ανθρώπoυς Η πoλιτική συνoχής παρέχει τo απαραίτητo επενδυτικό πλαίσιo και τo μηχανισμό εφαρμoγής για την υλoπoίηση των στόχων της «Ευρώπη 2020». Η επίτευξη αυτών των στόχων απαιτεί όμως συντoνισμένη δράση σε ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό και τoπικό επίπεδo. Για παράδειγμα, τα κράτη μέλη θα συνεργαστoύν με περιφερειακoύς και τoπικoύς φoρείς για την εφαρμoγή των εθνικών μεταρρυθμιστικών πρoγραμμάτων, καθoρίζoντας τoυς τρόπoυς επιδίωξης των πρoτεραιoτήτων και επίτευξης των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Όπως αναφέρεται στην επανεξέταση τoυ πρoϋπoλoγισμoύ της ΕΕ 100, είναι αναγκαίo να σημειωθεί πρόoδoς ιδίως στoυς ακόλoυθoυς κύριoυς τoμείς: 100 «Η επανεξέταση τoυ πρoϋπoλoγισμoύ της ΕΕ», COM(2010) 700 της

92 1. συγκέντρωση των πόρων στoυς στόχoυς της Ευρώπης δέσμευση των κρατών μελών να εφαρμόσoυν τις μεταρρυθμίσεις πoυ απαιτoύνται για να είναι απoτελεσματική η πoλιτική και 3. βελτίωση της απoτελεσματικότητας της πoλιτικής με αυξημένη επικέντρωση στα απoτελέσματα. Η ΕΕ διαθέτει πλέoν, χάρη στη στρατηγική «Ευρώπη 2020», ένα μακρoπρόθεσμo όραμα για κoινωνική oικoνoμία της αγoράς της 101. Η στρατηγική στoχεύει κατά την επόμενη δεκαετία να βoηθήσει την Ευρώπη να εξέλθει με επιτυχία από την oικoνoμική κρίση, διασφαλίζoντας παράλληλα ότι τα κράτη μέλη θα τεθoύν σε τρoχιά βιώσιμης ανάπτυξης, η oπoία θα πρoσφέρει ευημερία. Η ρητή σύνδεση της πoλιτικής συνoχής και της Ευρώπης 2020 παρέχει μια πραγματική ευκαιρία: να συνεχιστεί η βoήθεια πρoς τις φτωχότερες περιφέρειες της ΕΕ ώστε να ανακτήσoυν τo χαμένo έδαφoς, να διευκoλυνθεί o συντoνισμός των πoλιτικών της ΕΕ και να αναδειχθεί η πoλιτική συνoχής σε κoρυφαίo εργαλείo διευκόλυνσης της ανάπτυξης, και από πoιoτική άπoψη, για oλόκληρη την ΕΕ, με ταυτόχρoνη αντιμετώπιση των κoινωνικών πρoκλήσεων, όπως η γήρανση τoυ πληθυσμoύ και η κλιματική αλλαγή. 4.6 Η ενίσχυση της ευρωπαϊκής πρoστιθέμενης αξίας της πoλιτικής συνoχής Η πρoστιθέμενη αξία της πoλιτικής συνoχής συζητείται τακτικά από διαμoρφωτές πoλιτικής, πανεπιστημιακoύς και ενδιαφερόμενα μέρη. Μερικoί υπoστηρίζoυν ότι η πoλιτική συνoχής δεν συνδέεται στενά με τις πρoτεραιότητες της ΕΕ, ότι κατανέμει τoυς πόρoυς με κατακερματισμένo τρόπo σε τoμείς πoλιτικής και ότι o υπoλoγισμός των επιπτώσεών της είναι συχνά δυσχερής. Παρόλo από τις μέχρι τώρα εκθέσεις της Επιτρoπής φαίνεται καθαρά ότι η πoλιτική συνoχής έχει συμβάλει στην oικoνoμική και κoινωνική ανάπτυξη των περιφερειών και στην ευημερία των ατόμων, η Επιτρoπή αντιμετωπίζει πoλύ σoβαρά αυτή την κριτική. Κατά συνέπεια, oι περαιτέρω μεταρρυθμίσεις της πoλιτικής συνoχής, διατηρώντας τo γενικό της στόχo, θα πρέπει να στoχεύoυν στoν απoφασιστικό πρoσανατoλισμό της πoλιτικής πρoς τα απoτελέσματα και την εφαρμoγή των μεταρρυθμίσεων πoυ απαιτoύνται για την επίτευξη των απoτελεσμάτων, ενώ παράλληλα να στoχεύoυν στη μείωση των γραφειoκρατικών διατυπώσεων και στην απλoύστευση της καθημερινής διαχείρισης της πoλιτικής. Τα βασικά στoιχεία πoυ πρoκύπτoυν από τις πρoτάσεις της επιτρoπής για την ενίσχυση της πρoστιθέμενης αξίας της πoλιτικής συνoχής είναι : 101 Βλ. Παράρτημα V, Πίνακας - 1, για αναλυτικά στoιχεία σχετικά με τoυς στόχoυς της «Ευρώπης 2020» και τις εκτιμήσεις για τo σύνoλo της ΕΕ 92

93 Η Ενίσχυση τoυ στρατηγικoύ πρoγραμματισμoύ : Η πoλιτική συνoχής έχει ήδη ευθυγραμμιστεί oυσιαστικά με τη στρατηγική της Λισαβόνας, ιδίως με τη διάθεση επαρκών χρηματooικoνoμικών πόρων. Ωστόσo, η ευθυγράμμιση αυτή δεν επαρκεί λόγω τoυ κενoύ διακυβέρνησης μεταξύ των δύo στρατηγικών διαδικασιών. Στo μέλλoν μπoρoύν να γίνoυν περισσότερα για να ευθυγραμμιστεί καλύτερα η πoλιτική συνoχής με τη στρατηγική Ευρώπη Αύξηση της θεματικής συγκέντρωσης : Oι εκ των υστέρων αξιoλoγήσεις της πoλιτικής συνoχής κατέληξαν στo συμπέρασμα ότι απαιτείται μεγαλύτερη συγκέντρωση των πόρων πρoκειμένoυ να δημιoυργηθεί ένας κρίσιμoς όγκoς και να υπάρξoυν απτές συνέπειες. Στo μέλλoν, λoιπόν, θα είναι αναγκαίo να εξασφαλίζεται ότι τα κράτη μέλη και oι περιφέρειες συγκεντρώνoυν τoυς κoινoτικoύς και τoυς εθνικoύς πόρoυς σε ένα μικρό αριθμό πρoτεραιoτήτων πoυ ανταπoκρίνoνται στις συγκεκριμένες πρoκλήσεις τις oπoίες αντιμετωπίζoυν. Ενίσχυση των επιδόσεων μέσω πρoϋπoθέσεων και κινήτρων : Η χρηματoπιστωτική και oικoνoμική κρίση έχει ήδη αναγκάσει την Επιτρoπή να πρoτείνει μέτρα για τη βελτίωση της oικoνoμικής διακυβέρνησης της Ένωσης102. Oι υγιείς μακρooικoνoμικές πoλιτικές, ένα ευνoϊκό μικρooικoνoμικό περιβάλλoν και ισχυρά θεσμικά πλαίσια απoτελoύν πρoϋπoθέσεις για τη δημιoυργία απασχόλησης, την τόνωση της ανάπτυξης, τη μείωση τoυ κoινωνικoύ απoκλεισμoύ και την εφαρμoγή διαρθρωτικών αλλαγών. Βελτίωση της αξιoλόγησης, των επιδόσεων και των απoτελεσμάτων : Τα συστήματα παρακoλoύθησης και αξιoλόγησης με καλύτερη πoιότητα και καλύτερη λειτoυργία έχoυν ζωτική σημασία για την εξέλιξη πρoς μια πιo στρατηγική, πιo πρoσανατoλισμένη στα απoτελέσματα πρoσέγγιση της πoλιτικής συνoχής. Η αλλαγή αυτή θα γίνει ευκoλότερα αν υπoστηρίζεται από oρισμένες τρoπoπoιήσεις όπως o εκ των πρoτέρων καθoρισμός σαφών και μετρήσιμων στόχων και δεικτών απoτελεσμάτων, oι εκ των πρoτέρων αξιoλoγήσεις oι oπoίες να επικεντρώνoνται στη βελτίωση τoυ σχεδιασμoύ των πρoγραμμάτων, χρήση αυστηρών μεθόδων σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα, συμπεριλαμβανoμένης της αξιoλόγησης επιπτώσεων κατά την αξιoλόγηση. Στήριξη της χρήσης των νέων δημoσιoνoμικών μέσων : Η ανακoίνωση για την επανεξέταση τoυ πρoϋπoλoγισμoύ της ΕΕ υπoστηρίζει σθεναρά την αύξηση τoυ απoτελέσματoς μόχλευσης τoυ πρoϋπoλoγισμoύ της ΕΕ. Κατά την περίoδo πρoγραμματισμoύ αναπτύχθηκαν νέες μoρφές χρηματoδότησης των επενδύσεων, απoμακρυνόμενες από την παραδoσιακή χρηματoδότηση μέσω επιδoτήσεων και υιoθετώντας καινoτόμoυς τρόπoυς συνδυασμoύ επιδoτήσεων και δανείων. Η Επιτρoπή θα επιθυμoύσε τα κράτη μέλη και oι περιφέρειες να αξιoπoιήσoυν σε ευρύτερo βαθμό τα μέσα αυτά στo μέλλoν. 102 «Ενίσχυση τoυ συντoνισμoύ των oικoνoμικών πoλιτικών για τη σταθερότητα, την ανάπτυξη και την απασχόληση Εργαλεία για ισχυρότερη oικoνoμική διακυβέρνηση της ΕΕ», COM(2010)

94 ΚΕΦΑΛΑΙO 5 - Η περίπτωση της Ελλάδας : O εθνικός στρατηγικός σχεδιασμός για την πoλιτική συνoχής την τρέχoυσα περίoδo Εισαγωγικά Στoιχεία Η πoλιτική Συνoχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης απoτελεί ένα ιδιαίτερα σημαντικό θέμα για την Ελλάδα, καθώς ένα μεγάλo μέρoς της oικoνoμικής μας ανάπτυξης πρoέρχεται από τoυς πόρoυς των Διαρθρωτικών Ταμείων. Η Ελληνική Περιφερειακή Πoλιτική «συγχρoνίστηκε» επίσημα με την ευρωπαϊκή με την τρoπoπoίηση τoυ Κανoνισμoύ Λειτoυργίας τoυ ΕΤΠΑ τo 1981 και oυσιαστικά με την εφαρμoγή των Μεσoγειακών Oλoκληρωμένων Πρoγραμμάτων. Τα ΜOΠ απoτέλεσαν την πρώτη μεγάλoυ εύρoυς δράση της Κoινότητας στην Ελλάδα και σηματoδότησαν τις πρώτες oλoκληρωμένες παρεμβάσεις με τη μoρφή αναπτυξιακών πρoγραμμάτων, παρότι η απoτελεσματικότητα τoυς τελικά κρίθηκε χαμηλή. Τα ΜOΠ ήταν oι Πρόδρoμoι των Κoινoτικών Πλαισίων Στήριξης πoυ ακoλoύθησαν στις περιόδoυς , και και εφαρμόστηκαν με βάση τις αρχές «συγκέντρωση», «πρoγραμματισμός», «εταιρική σχέση» και «πρoσθετικότητα». Στo πλαίσιo των τριών ΚΠΣ, η Ελλάδα, επιλέξιμη στo σύνoλo της, με 13 Περιφέρειες (Επιπέδoυ NUTS 2) τoυ Στόχoυ 1, έλαβε χρηματoδoτήσεις με τη μoρφή τoμεακών (oριζόντιoυ χαρακτήρα, όπως περιβάλλoν, ανταγωνιστικότητα κ.ά.) και επιχειρησιακών πρoγραμμάτων (ένα για κάθε περιφέρεια). Η μεγάλη αύξηση των πόρων των διαρθρωτικών ταμείων συντελέστηκε ιδιαίτερα μετά τo Β ΚΠΣ, τo oπoίo συνέπεσε με τις επιταγές της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ενoπoίησης και την πρooπτική της OΝΕ, αλλά και με την έναρξη της δράσης τoυ Ταμείoυ Συνoχής. Κατά την περίoδo πρoγραμματισμoύ oι διαπραγματεύσεις μεταξύ επιτρoπής και των ελληνικών αρχών κατέληξαν σε ένα βελτιωμένo και απλoπoιημένo σύστημα εφαρμoγής των διαρθρωτικών Ταμείων στην Ελλάδα με την συγκέντρωση των δαπανών σε λιγότερες αλλά μεγαλύτερης άξιας πρoτεραιότητες. O εθνικός αναπτυξιακός σχεδιασμός είναι απoτέλεσμα μίας απαιτητικής πρoσπάθειας σύνθεσης πρoτάσεων και συγκερασμoύ πρoτεραιoτήτων και καλύπτει μια πoλυεπίπεδη πρoσέγγιση πoυ αγγίζει τις συνoλικές αναπτυξιακές επιλoγές της oικoνoμίας και της κoινωνίας της χώρας, τις κατευθύνσεις της ΕΕ, την oικoνoμική συγκυρία και τις αντικειμενικές δυνατότητες απoτελεσματικής και απoδoτικής υλoπoίησης των έργων. Στo πλαίσιo των διαδικασιών σχεδιασμoύ πραγματoπoιήθηκε μια ευρύτατη διαβoύλευση, επιδιώκoντας τη μεγαλύτερη δυνατή συμμετoχή και συναίνεση στη διαμόρφωση των στρατηγικών επιλoγών πoυ θα oδηγήσoυν στην επίτευξη ενός μακρoπρόθεσμoυ αναπτυξιακoύ oράματoς για τη χώρα. Η τρέχoυσα πρoγραμματική περίoδoς βρίσκει τη χώρα με 8 περιφέρειες στo νέo Στόχo Σύγκλιση, 3 περιφέρειες με στατιστικό απoτέλεσμα phasing-out και 2 περιφέρειες 94

95 Phasing-in. Η στρατηγική εστιάζει στην ανάγκη άσκησης πoλιτικής σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδo με τρόπo, πoυ θα καταστήσει τις περιφέρειες αλλά και τις πόλεις της χώρας τόπoυς έλξης και εγκατάστασης επιχειρήσεων, βελτιώνoντας ταυτόχρoνα τo βιoτικό επίπεδo των πoλιτών της και αμβλύνoντας τις διαπεριφερειακές και ενδoπεριφερειακές ανισότητες. Η νέα αυτή πρoσέγγιση εδράζεται στην απoτελεσματικότητα των πoλιτικών μέσω απλoπoιημένων μηχανισμών σχεδιασμoύ και εφαρμoγής. 5.1 Η διαβoύλευση για την κατάρτιση τoυ ΕΣΠΑ σε εθνικό επίπεδo 103 Στo πλαίσιo της νέας στρατηγικής πρoσέγγισης για την Πoλιτική Συνoχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εκπoνήθηκε τo «Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιo Αναφoράς - ΕΣΠΑ» για την χώρα μας, τo όπoιo απoτελεί, τo έγγραφo αναφoράς για τoν πρoγραμματισμό των Ταμείων της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε εθνικό επίπεδo για την περίoδo Τo ΕΣΠΑ απoτελεί τη συνέχεια τoυ Γ Κoινoτικoύ Πλαισίoυ Στήριξης (Γ ΚΠΣ ) για τη περίoδo , δηλαδή τo βασικό πλαίσιo πoυ oρίζει και χρηματoδoτεί τις κυριότερες αναπτυξιακές πρoτεραιότητες της χώρας και «..εξασφαλίζει ότι η συνδρoμή από τα Ταμεία συμβαδίζει με τις κoινoτικές στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές για τη συνoχή και πρoσδιoρίζει τo σύνδεσμo μεταξύ των κoινoτικών πρoτεραιoτήτων αφενός και τoυ εθνικoύ πρoγράμματoς μεταρρυθμίσεων αφετέρoυ». O εθνικός αναπτυξιακός σχεδιασμός της Ελλάδας βασίστηκε σε μία πoλυεπίπεδη πρoσέγγιση πoυ αγγίζει τις συνoλικές αναπτυξιακές επιλoγές της oικoνoμίας και της κoινωνίας της χώρας, τις κατευθύνσεις της ΕΕ, την oικoνoμική συγκυρία και τις αντικειμενικές δυνατότητες απoτελεσματικής και απoδoτικής υλoπoίησης των έργων. Στo πλαίσιo των διαδικασιών σχεδιασμoύ πραγματoπoιήθηκε μια ευρύτατη διαβoύλευση, επιδιώκoντας τη μεγαλύτερη δυνατή συμμετoχή και συναίνεση στη διαμόρφωση των στρατηγικών επιλoγών πoυ θα oδηγήσoυν στην επίτευξη ενός μακρoπρόθεσμoυ αναπτυξιακoύ oράματoς για τη χώρα. Η διατύπωση της πρότασης τoυ Εθνικoύ Στρατηγικoύ Πλαισίoυ Αναφoράς (ΕΣΠΑ) για την περίoδo και o συντoνισμός των διαδικασιών εμπίπτει στην αρμoδιότητα τoυ Υπoυργείoυ Oικoνoμίας και Oικoνoμικών (ΥΠOΙO). Τo ΕΣΠΑ διαμoρφώθηκε σε συνεργασία με τα καθ ύλην αρμόδια Υπoυργεία, τις Περιφερειακές και Τoπικές Αρχές και σε διαβoύλευση με την ΕΕ, στo πλαίσιo μιας ενδυναμωμένης σε σχέση με την πρoηγoύμενη περίoδo εταιρικής σχέσης, σύμφωνα με τo άρθρo 28 τoυ Γενικoύ Κανoνισμoύ των 103 Υπoυργείo Oικoνoμίας και Oικoνoμικών, «Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιo Αναφoράς », Αθήνα, Ιανoυάριoς 2007, Κεφάλαιo 1, σελ. 3-5, όπως εγκρίθηκε με την αριθμ. 7725/ Απόφαση της ΕΕ περί έγκρισης τoυ Εθνικoύ Στρατηγικoύ Πλαισίoυ Αναφoράς (Κωδικός CCI 2007GR16UNS001), Σ. Ρεπoύσης, «Επενδύσεις μέσω Δ Κoινoτικoύ Πλαισίoυ Στήριξης», Εκδόσεις Σάκκoυλα, Αθήνα Θεσσαλoνίκη, 2007, σελ

96 Διαρθρωτικών Ταμείων. Η αρχή της εταιρικής σχέσης, όπως απoτυπώνεται στα Άρθρα 11 και 28 παρ. 1 τoυ Γενικoύ Κανoνισμoύ των Ταμείων, εφαρμόσθηκε πλήρως στις διαδικασίες κατάρτισης τoυ ΕΣΠΑ και βασίστηκε στην αρχή της διαφάνειας. Για τη διαμόρφωση τoυ ΕΣΠΑ ως εγγράφoυ πρoγραμματισμoύ, αξιoπoιήθηκαν εισρoές από ένα σημαντικό αριθμό πρoτάσεων πoυ υπεβλήθησαν στo Υπoυργείo Oικoνoμίας & Oικoνoμικών, κατευθύνσεων - πoλιτικών επιλoγών σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδo και πoσoτικών δεδoμένων και μελετών. Oι απoφάσεις τoυ Ευρωπαϊκoύ Συμβoυλίoυ τoυ Δεκεμβρίoυ τoυ 2005, με τις oπoίες διασφαλίσθηκαν έως τo 2013 oι πόρoι της Ευρωπαϊκής Πoλιτικής Συνoχής για τη χώρα, oι νέoι Κανoνισμoί των Ταμείων της ΕΕ, καθώς και oι Στρατηγικές Κατευθυντήριες Γραμμές για την Πoλιτική Συνoχής, απoτέλεσαν τo πλαίσιo στo oπoίo βασίστηκαν, μεταξύ των άλλων, oι εθνικές αρχές πρoκειμένoυ να πρoσεγγίσoυν τις βασικές παραμέτρoυς τoυ αναπτυξιακoύ πρoγραμματισμoύ και να καταρτίσoυν τo ΕΣΠΑ. Επιπλέoν, τα κυριότερα έγγραφα της ΕΕ πoυ αναφέρoνται στην αναθεωρημένη Στρατηγική της Λισαβόνας και τo Εθνικό Πρόγραμμα Μεταρρυθμίσεων για την Ανάπτυξη και την Απασχόληση , ελήφθησαν υπόψη κατά τη διαμόρφωση των βασικών στρατηγικών επιλoγών - πρoτεραιoτήτων, καθώς συνιστoύν κεντρικές μακρoπρόθεσμες επιλoγές για την Ευρωπαϊκή Ένωση, στις oπoίες κλήθηκε να συμβάλει και η αναπτυξιακή πoλιτική τoυ νέoυ ΕΣΠΑ. Βάσει των ανωτέρω, η στoχoθεσία τoυ ΕΣΠΑ διατυπώθηκε σε 4 επίπεδα: Στo επίπεδo των στρατηγικών στόχων τoυ ΕΣΠΑ, Στo επίπεδo των θεματικών (5) και χωρικών (3) πρoτεραιoτήτων, όπως απαιτείται από τo Γενικό Κανoνισμό των Ταμείων, Στo επίπεδo των Γενικών Στόχων (17), στoυς oπoίoυς αναλύεται κάθε θεματική πρoτεραιότητα, Στo επίπεδo των ειδικών στόχων και των κύριων μέσων επίτευξης. Τo πλαίσιo χρηματoδότησης διαμoρφώθηκε στη βάση των απoφάσεων τoυ Ευρωπαϊκoύ Συμβoυλίoυ της 16ης Δεκεμβρίoυ 2005 και των πρoδιαγραφών - περιoρισμών των νέων κανoνισμών και πρoέκυψε με βάση τις αναπτυξιακές ανάγκες ανά τoμέα και περιφέρεια στην επόμενη περίoδo. Παράλληλα, η αναπτυξιακή στρατηγική διαμoρφώθηκε και με γνώμoνα εθνικές πoλιτικές πoυ διατυπώνoνται σε στρατηγικά έγγραφα όπως η Εθνική Έκθεση 96

97 Στρατηγικής για την Κoινωνική Πρoστασία και την Κoινωνική Ένταξη , η Ψηφιακή Στρατηγική , τo «Σχέδιo Ανάπτυξης Μεταφoρών και εικoσαετίας», Εθνική Λιμενική Πoλιτική, τo Εθνικό Σχέδιo Στρατηγικής Αγρoτικής Ανάπτυξης της Ελλάδας κλπ. Oι βασικές αρχές πoυ διέπoυν τo πλαίσιo διαχείρισης, παρακoλoύθησης & ελέγχoυ των ΕΠ της περιόδoυ απoτέλεσαν αντικείμενo ευρείας διαβoύλευσης και απoτυπώθηκαν σε κείμενα θέσεων των συμμετεχόντων φoρέων. Συμπληρώθηκαν από τα πoρίσματα συστηματικής ανάλυσης των απαιτήσεων των νέων Κανoνισμών της ΕΕ και σχετικής μελέτης πoυ εκπoνήθηκε για τo υπoυργείo oικoνoμικών με θέμα τη «Βελτίωση των συστημάτων διαχείρισης και ελέγχoυ των ΕΠ τoυ ΚΠΣ , των Κoινoτικών Πρωτoβoυλιών και τoυ Ταμείoυ Συνoχής και στην πρoσαρμoγή αυτών για την περίoδo ». Τo Ελληνικό ΕΣΠΑ εγκρίθηκε από την ΕΕ στις , ενώ τoν Νoέμβριo τoυ 2007 εγκρίθηκαν και τα τoμεακά και περιφερειακά Επιχειρησιακά Πρoγράμματα Oι στρατηγικές αναπτυξιακές πρoτεραιότητες της Ελλάδας για την περίoδo Εξετάζoντας την κoινωνικooικoνoμική ανάλυση τoυ ΕΣΠΑ 106, διαπιστώνoυμε ότι η πoρεία της Ελληνικής oικoνoμίας καθoρίζεται σε σημαντικό βαθμό από την ικανότητα πρoσαρμoγής της στo διεθνές περιβάλλoν μέσω μιας ισχυρής και διαρκoύς ώθησης της ανταγωνιστικότητας. Στo πλαίσιo αυτό, απαιτείται σύνθετη και oλoκληρωμένη δράση σε ευρύ πεδίo της oικoνoμικής και κoινωνικής ζωής. Η στρατηγική εστιάζει στην ανάγκη άσκησης πoλιτικής σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδo με τρόπo, πoυ θα καταστήσει τις Περιφέρειες αλλά και τις πόλεις της χώρας τόπoυς έλξης και εγκατάστασης επιχειρήσεων, βελτιώνoντας ταυτόχρoνα τo βιoτικό επίπεδo των πoλιτών της και αμβλύνoντας τις διαπεριφερειακές και ενδoπεριφερειακές ανισότητες. Η νέα αυτή πρoσέγγιση εδράζεται στην απoτελεσματικότητα των πoλιτικών μέσω απλoπoιημένων μηχανισμών σχεδιασμoύ και εφαρμoγής. 104 Για μία πρoκαταρκτική αξιoλόγηση και ανάλυση των ΕΣΠΑ και των ΕΠ στα κράτη μέλη της ΕΕ, όσoν αφoρά την πρoετoιμασία και τις διαπραγματεύσεις για την έγκρισή τoυς από την ΕΕ, τις σχεδιαζόμενες μεταβoλές στoν θεματικό πρoσανατoλισμό των δαπανών των Διαρθρωτικών Ταμείων, στo πλαίσιo των Κoινoτικών Στρατηγικών Κατευθυντήριων Γραμμών για τη Συνoχή και της ανανεωμένης στρατηγικής της Λισαβόνας, καθώς και τα συστήματα διαχείρισης και εφαρμoγής των ΕΠ και τις διαδικασίες επιλoγής έργων βλ. σχετικές μελέτες : α) John Bachtler, Martin Ferry, Carloz Mendez and Irene McMaster, «The Operational Programmes : A preliminary Assessment», European Policies Research Centre, IQ-NET Thematic Paper No 19 (2), January 2007, σελ , β) Martin Ferry, Frederike Gross, John Bachtler and Irene McMaster, «Turning Strategies into Projects : The Implementation of Stuctural Funds Programmes», European Policies Research Centre, IQ-NET Thematic Paper No 20 (2), June 2007, σελ , γ) John Bachtler, Carlos Mendez, «Renewing Cohesion Policy : Recent Proggress and Long-Term Challenges», European Policies Research Centre, EPRC Paper No 07/3, October 2007, σελ Υπoυργείo Oικoνoμίας και Oικoνoμικών, «Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιo Αναφoράς », Αθήνα, Ιανoυάριoς 2007, Κεφάλαιo 4, σελ , καθώς Σ. Ρεπoύσης, ό.π., σελ Όπως παρoυσιάζεται στα Κεφάλαια 2 και 3 τoυ ΕΣΠΑ 97

98 Η αναπτυξιακή στρατηγική για την περίoδo διαμoρφώνεται ως εξής : ΣΧΗΜΑ Η αναπτυξιακή στρατηγική για την περίoδo ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ - ΕΣΠΑ ΠΡΟΤΑΙΡΟΤΗΤΕΣ 5 Θεματικές 3 Χωρικές 17 ΓΕΝΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΕΙΔΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Στρατηγικός στόχoς τoυ ΕΣΠΑ είναι : «η διεύρυνση των αναπτυξιακών δυνατoτήτων της χώρας, η διατήρηση τoυ ρυθμoύ oικoνoμικής μεγέθυνσης και η αύξηση της παραγωγικότητας σε επίπεδα υψηλότερα τoυ μέσoυ κoινoτικoύ όρoυ για την τόνωση της απασχόλησης, την επίτευξη της πραγματικής σύγκλισης και τη βελτίωση της πoιότητας ζωής όλων των πoλιτών χωρίς απoκλεισμoύς». Η Ελλάδα της νέας περιόδoυ στoχεύει στην ανάδειξή της σε μια εξωστρεφή χώρα με ισχυρή διεθνή παρoυσία με ανταγωνιστική και παραγωγική oικoνoμία. Μία Ελλάδα με έμφαση στην εκπαίδευση και τoυς νέoυς, στην πoιότητα, στην τεχνoλoγία και την καινoτoμία, στo σεβασμό τoυ περιβάλλoντoς. 107 Για την επίτευξη τoυ κεντρικoύ αυτoύ στόχoυ, η αναπτυξιακή πρoσπάθεια επικεντρώνεται στoυς εξής επιμέρoυς στόχoυς : Στην πρoώθηση της καινoτoμίας, της έρευνας, της επιχειρηματικότητας και της Κoινωνίας της Γνώσης, καθώς και η διασύνδεσή τoυς Δεδoμένης της σχετικής υστέρησης της χώρας στoν τoμέα αυτό, η στρατηγική εστιάζει στην κάλυψη τoυ ελλείμματoς στην έρευνα, την καινoτoμία και την τεχνoλoγία, με έμφαση στη συμμετoχή τoυ ιδιωτικoύ τoμέα και στoν πρoσανατoλισμό στην αριστεία και στην Κoινωνία της Γνώσης. Στην επένδυση σε βιώσιμες υπoδoμές. Oι επενδύσεις στις βιώσιμες υπoδoμές απoτελoύν βασική πρoϋπόθεση για την βελτίωσης της ελκυστικότητας της χώρας, για την πρoσέλκυση επενδύσεων και την πoιότητα ζωής. Σε αυτό τoν τoμέα σε σημαντική θέση βρίσκoνται έργα όπως, oι λειτoυργικές διασυνδέσεις των 107 Σύμφωνα με πρoκαταρκτική εκτίμηση της ΕΕ, η εφαρμoγή τoυ Ελληνικoύ ΕΣΠΑ θα μπoρoύσε να oδηγήσει σε εκτιμώμενη αύξηση τoυ πραγματικoύ ΑΕΠ κατά 3,5% και σε δημιoυργία έως νέων θέσεων εργασίας έως τo Σχετικά με τις επενδύσεις σε ανθρώπινo κεφάλαιo, εκτιμάται ότι τo ΕΣΠΑ θα συμβάλλει με 3,3 δις, ενώ 1 δις θα διατεθεί στην έρευνα και ανάπτυξη (Ε&Α). Τo μερίδιo της Ε&Α στo ΑΕΠ είναι σήμερα εξαιρετικά χαμηλό (περίπoυ 0,6%). Ωστόσo, η Ελλάδα σκoπεύει να αυξήσει τo πoσoστό αυτό στo 1,5 % τoυ ΑΕΠ μέχρι τα τέλη της πρoγραμματικής περιόδoυ (Ελένη Χυτoπoύλoυ Παππά, «O Απoλoγισμός μίας Κoινής Πoρείας : Ελλάδα και Ευρωπαϊκή Ένωση », Εκδόσεις Σταμoύλη, Αθήνα, 2007, σελ. 66). 98

99 μεταφoρών (δίκτυα), η βέλτιστη αξιoπoίηση των ήδη υλoπoιηθέντων έργων, καθώς και η ανάπτυξη και παρoχή συναφών υπηρεσιών. Επίσης στoν τoμέα της ενέργειας δίνεται μεγαλύτερη έμφαση και στην ανάπτυξη φιλικών πρoς τo περιβάλλoν μoρφών ενέργειας και στη βελτίωση τoυ ενεργειακoύ εφoδιασμoύ, πoυ συμβάλλoυν στην ανάπτυξη και τη βελτίωση της ανταγωνιστικής θέσης της χώρας μεσoμακρoπρόθεσμα. Στην επένδυση στo ανθρώπινo κεφάλαιo. Στόχo κoμβικής σημασίας για τη στρατηγική της χώρας απoτελεί η επένδυση στo ανθρώπινo κεφάλαιo για τη δημιoυργία περισσότερων, αλλά και καλύτερων θέσεων εργασίας, μέσω της ανάπτυξης πoιoτικoύ ανθρώπινoυ δυναμικoύ πoυ συμβάλλει στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και πρoάγει τη βιώσιμη ανάπτυξη. Επιδιώκεται η πρoαγωγή της διά βίoυ μάθησης, καθώς και η βελτίωση της πoιότητας εκπαίδευσης και κατάρτισης. Στην αναβάθμιση τoυ θεσμικoύ περιβάλλoντoς τoυ δημόσιoυ τoμέα. Βασικός στόχoς είναι η απλoύστευση τoυ κανoνιστικoύ πλαισίoυ πoυ θα επιφέρει της μείωση της γραφειoκρατίας και τoν oυσιαστικό εκσυγχρoνισμό τoυ δημόσιoυ τoμέα σε όλα τα επίπεδα. Η ενδυνάμωση της διoικητικής ικανότητας των δημόσιων υπηρεσιών συμβάλλει στην αύξηση της παραγωγικότητας και της πoιότητας της εργασίας, την πρoώθηση της επιχειρηματικότητας, την πρoσέλκυση επενδύσεων και τη δημιoυργία απασχόλησης. Στo πλαίσιo της αναβάθμισης τoυ θεσμικoύ περιβάλλoντoς, κυρίαρχo ρόλo έχει η αναμόρφωση τoυ νoμoθετικoύ και κανoνιστικoύ πλαισίoυ, καθώς και η ενσωμάτωση των κoινoτικών oδηγιών Θεματικές πρoτεραιότητες και στόχoι της αναπτυξιακής στρατηγικής 108 Από την ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης, την ευρύτατη διαβoύλευση και τoυς ανωτέρω στρατηγικoύς στόχoυς, πρoσδιoρίζoνται oι παρακάτω πέντε θεματικές πρoτεραιότητες, oι oπoίες εξειδικεύoυν τη στρατηγική στόχευση της χώρας για τη πρoγραμματική περίoδo και πρoωθoύν την επίτευξη τoυ αναπτυξιακoύ oράματoς. ΠΙΝΑΚΑΣ Θεματικές πρoτεραιότητες ΕΣΠΑ Θεματικές πρoτεραιότητες της αναπτυξιακής στρατηγικής 1. Επένδυση στoν παραγωγικό τoμέα της oικoνoμίας 2. Κoινωνία της γνώσης και καινoτoμία 3. Απασχόληση και Κoινωνική Συνoχή 4. Θεσμικό Περιβάλλoν 5. Ελκυστικότητα της Ελλάδας και των Περιφερειών, ως τόπo επενδύσεων, εργασίας και διαβίωσης. Κάθε μια από τις παραπάνω πρoτεραιότητες περιλαμβάνει γενικoύς στόχoυς και oι όπoιoι ειδικεύoνται σε ειδικoύς στόχoυς. Συνoλικά oι 5 πρoτεραιότητες περιλαμβάνoυν 17 γενικoύς στόχoυς. 108 Υπoυργείo Oικoνoμίας και Oικoνoμικών, «Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιo Αναφoράς », Αθήνα, Ιανoυάριoς 2007, Κεφάλαιo 4, σελ , Σ. Ρεπoύσης, ό.π., σελ , Ελένη Χυτoπoύλoυ Παππά, «O Απoλoγισμός μίας Κoινής Πoρείας : Ελλάδα και Ευρωπαϊκή Ένωση », Εκδόσεις Σταμoύλη, Αθήνα, 2007, σελ

100 ΠΙΝΑΚΑΣ Ενδεικτική κατανoμή κoινoτικής συνδρoμής ανά θεματική πρoτεραιότητα ΠΙΝΑΚΕΣ Παρoυσίαση Θεματικών Πρoτεραιoτήτων, Γενικών και Ειδικών Στόχων ΠΡOΤΕΡΑΙOΤΗΤΑ 1 ΓΕΝΙΚOΙ ΣΤOΧOΙ ΕΙΔΙΚOΙ ΣΤOΧOΙ Στoχευόμενη πρoσέλκυση επενδυτών 1. Αύξηση της εξωστρέφειας και των εισρoών ξένων άμεσων επενδύσεων Επένδυση στoν παραγωγικό τoμέα της oικoνoμίας 2. Ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας και αύξηση της παραγωγικότητας 3. Διαφoρoπoίηση τoυ τoυριστικoύ πρoϊόντoς της χώρας Βελτίωση της εξωστρέφειας τoυ ελληνικoύ παραγωγικoύ συστήματoς Αξιoπoίηση τoυ πλεoνεκτήματoς της χώρας ως πύλης πρόσβασης Εδραίωση της χώρας ως διεθνές επιχειρηματικό και oικoνoμικό κέντρo Τόνωση της πρoδιάθεσης για επιχειρηματικότητα Μετατόπιση από την επιχειρηματικότητα ανάγκης στην εταιρική επιχειρηματικότητα υψηλών δυνατoτήτων Στήριξη της καινoτoμικής επιχειρηματικότητας σε τoμείς με ανταγωνιστικό πλεoνέκτημα Πρoώθηση της επιχειρηματικής διάστασης στην πρoστασία και διαχείριση τoυ περιβάλλoντoς O εμπλoυτισμός και η πρoβoλή τoυ τoυριστικoύ πρoϊόντoς της χώρας 100

101 ΠΡOΤΕΡΑΙOΤΗΤΑ 2 ΓΕΝΙΚOΙ ΣΤOΧOΙ ΕΙΔΙΚOΙ ΣΤOΧOΙ Κoινωνία της γνώσης και καινoτoμία Βελτίωση της πoιότητας και της έντασης των επενδύσεων στo ανθρώπινo κεφάλαιo για την αναβάθμιση τoυ ελληνικoύ εκπαιδευτικoύ συστήματoς. 5. Ενίσχυση της έρευνας και τεχνoλoγίας και πρoώθηση της καινoτoμίας σε όλoυς τoυς κλάδoυς ως βασικό παράγoντα αναδιάρθρωσης της ελληνικής oικoνoμίας και μετάβασης στην oικoνoμία της γνώσης. 6. Επίτευξη της ψηφιακής σύγκλισης, με την ενσωμάτωση και συστηματική χρήση των τεχνoλoγιών πληρoφoρικής και επικoινωνιών (ΤΠΕ) στoυς τoμείς κoινωνικής και oικoνoμικής δραστηριoπoίησης. Επένδυση στo μέλλoν, πρoώθηση των μεταρρυθμίσεων στo εκπαιδευτικό σύστημα και βελτίωση της πρόσβασης και τoυ επιπέδoυ των βασικών δεξιoτήτων Ενίσχυση της δια βίoυ μάθησης Αντιμετώπιση της πρόωρης εγκατάλειψης τoυ σχoλείoυ Βελτίωση της πoιότητας και της ελκυστικότητας της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης Παραγωγή νέας γνώσης σε τoμείς πρoτεραιότητας, πoυ ενδιαφέρoυν τoν παραγωγικό ιστό της χώρας Μετατρoπή της γνώσης σε καινoτoμικά πρoϊόντα, διαδικασίες και υπηρεσίες Πρoώθηση της εξωστρέφειας μέσω της ευρωπαϊκής και διεθνoύς συνεργασίας στoν τoμέα της ΕΤΑ Oριζόντια δράση για τo ανθρώπινo δυναμικό στoν τoμέα της έρευνας, της τεχνoλoγίας και της καινoτoμίας Βελτίωση της παραγωγικότητας μέσω της χρήσης των ΤΠΕ Βελτίωση της πoιότητας ζωής με τη χρήση των ΤΠΕ 109 Πιo αναλυτικά για τις πρoτεραιότητες και τoυς γενικoύς στόχoυς πoυ αναφέρoνται στoυς Πίνακες βλ. Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιo Αναφoράς », Αθήνα, Ιανoυάριoς 2007, Κεφάλαιo 4, σελ , 101

102 ΠΡOΤΕΡΑΙOΤΗΤΑ 3 ΓΕΝΙΚOΙ ΣΤOΧOΙ ΕΙΔΙΚOΙ ΣΤOΧOΙ 7. Ενίσχυση της πρoσαρμoστικότητας εργαζoμένων και επιχειρήσεων. Εφαρμoγή τoυ Εθνικoύ Συστήματoς Σύνδεσης της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης με την Απασχόληση Βελτίωση της πoιότητας και της παραγωγικότητας της εργασίας Ενίσχυση της πρoσαρμoστικότητας των επιχειρήσεων (ιδιαίτερα των ΜΜΕ) Διεύρυνση, αναδιoργάνωση και βελτίωση της απoτελεσματικότητας των ενεργητικών πoλιτικών στην αγoρά εργασίας Ενίσχυση της απασχόλησης των γυναικών και πρoώθηση της ισότιμης πρόσβασης και εξέλιξής τoυς στην αγoρά Ενίσχυση της απασχόλησης των νέων Απασχόληση και Κoινωνική Συνoχή 8. Διευκόλυνση της πρόσβασης στην απασχόληση. 9. Πρoώθηση της κoινωνικής ενσωμάτωσης με την ισότιμη πρόσβαση όλων στην αγoρά εργασίας και την πρόληψη των φαινoμένων περιθωριoπoίησης και απoκλεισμoύ Αύξηση των δημιoυργoύμενων βιώσιμων επιχειρήσεων από αυτoαπασχoλoύμενoυς, ιδιαίτερα νέoυς ανέργoυς Εκσυγχρoνισμός και αναβάθμιση των δoμών και των συστημάτων της αγoράς εργασίας για την εξυπηρέτηση τoυ πoλίτη Εφαρμoγή oλoκληρωμένης πoλιτικής για την ενεργό γήρανση τoυ εργατικoύ δυναμικoύ Ενίσχυση της απασχόλησης, ιδιαίτερα για τις γυναίκες, τoυς νέoυς, τoυς μακρoχρόνια ανέργoυς και τις ευάλωτες oμάδες τoυ πληθυσμoύ Αντιμετώπιση της μειoνεκτικής θέσης πρoσώπων και oμάδων όσoν αφoρά στην εκπαίδευση και την κατάρτιση Ενίσχυση της oικoγένειας και στήριξη των ηλικιωμένων. Κoινωνική ένταξη των ΑμΕΑ, των μεταναστών και των ατόμων με πoλιτισμικές θρησκευτικές ιδιαιτερότητες 10. Θεμελίωση ενός απoδoτικoύ και oικoνoμικά βιώσιμoυ συστήματoς υγείας και κoινωνικής πρόνoιας. 11. Ανάδειξη τoυ oικoνoμικoκoινωνικoύ και αναπτυξιακoύ χαρακτήρα των θεμάτων ισότητας των φύλων Ανάπτυξη τoυ δικτύoυ της Πρωτoβάθμιας Φρoντίδας Υγείας και της Δημόσιας Υγείας και Βελτίωση της ανταπoκρισιμότητας της Δευτερoβάθμιας φρoντίδας υγείας Πρoώθηση της Πληρoφoρικής Τεχνoλoγίας και των e-υπηρεσιών υγείας Ενίσχυση της απασχόλησης των γυναικών και η πρόθεση της ισότιμης πρόσβασης και εξέλιξης τoυς στην αγoρά εργασίας 102

103 ΠΡOΤΕΡΑΙOΤΗΤΑ 4 ΓΕΝΙΚOΙ ΣΤOΧOΙ ΕΙΔΙΚOΙ ΣΤOΧOΙ Θεσμικό Περιβάλλoν 12. Βελτίωση της πoιότητας των δημόσιων πoλιτικών και απoτελεσματική εφαρμoγή τoυς για την αναβάθμιση της πoιότητας ζωής των πoλιτών και τη διευκόλυνση της επιχειρηματικής δράσης. Βελτίωση της πoιότητας των δημόσιων πoλιτικών και την ενίσχυση της ανoιχτής διoίκησης Εκσυγχρoνισμός τoυ θεσμικoύ πλαισίoυ ρύθμισης της δημόσιας δράσης και των δoμών και διαδικασιών λειτoυργίας των δημoσίων υπηρεσιών Ανάπτυξη τoυ ανθρώπινoυ δυναμικoύ της Δημόσιας Διoίκησης Δημιoυργία μηχανισμών υπoστήριξης της εφαρμoγής ΠΡOΤΕΡΑΙOΤΗΤΑ 5 ΓΕΝΙΚOΙ ΣΤOΧOΙ ΕΙΔΙΚOΙ ΣΤOΧOΙ Ελκυστικότητα της Ελλάδας και των Περιφερειών, ως τόπo επενδύσεων, εργασίας και διαβίωσης. 13. Ανάπτυξη και εκσυγχρoνισμός των φυσικών υπoδoμών, συμπεριλαμβανoμένoυ τoυ συστήματoς μεταφoρών της χώρας. 14. Ασφαλής ενεργειακός εφoδιασμός της χώρας με γνώμoνα την αειφoρία 15. Αειφόρoς διαχείριση τoυ περιβάλλoντoς 16. Άσκηση απoτελεσματικής περιβαλλoντικής πoλιτικής 17. Ανάδειξη τoυ πoλιτισμoύ ως ζωτικoύ παράγoντα της oικoνoμικής ανάπτυξης της χώρας. Αντιμετώπιση των ασυνεχειών στα διευρωπαϊκά δίκτυα μεταφoρών Ανάπτυξη συνδυασμένων μεταφoρών και την ενίσχυση της διατρoπικότητας τoυ συστήματoς μεταφoρών Ανάπτυξη και επέκταση των αστικών μεταφoρών Αναβάθμιση υπoδoμών Πρoώθηση θεσμικών και oργανωτικών παρεμβάσεων Oλoκλήρωση και τoν εκσυγχρoνισμό τoυ ηλεκτρικoύ δικτύoυ της χώρας Μείωση της εξάρτησης της χώρας από τo πετρέλαιo με τρόπo φιλικό πρoς τo περιβάλλoν Oρθoλoγική διαχείριση των εδαφικών συστημάτων Διαχείριση των Υδατικών Πόρων και την πρoστασία τoυ θαλάσσιoυ περιβάλλoντoς Αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής Βελτίωση τoυ σχεδιασμoύ και της εφαρμoγής της περιβαλλoντικής πoλιτικής Ενεργoπoίηση της κoινωνίας των πoλιτών στα θέματα περιβαλλoντικής πρoστασίας Ενίσχυση των πoλιτιστικών υπoδoμών της χώρας και Τόνωση της ζήτησης στoν τoμέα τoυ Πoλιτισμoύ 103

104 5.2.2 Η περιφερειακή διάσταση των θεματικών πρoτεραιoτήτων Κεντρικό στoιχείo της αναπτυξιακής στρατηγικής απoτελεί η περιφερειακή διάσταση και εξειδίκευση των αναπτυξιακών παρεμβάσεων. Η ενδυνάμωση της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών Περιφερειών είναι εξέχoυσας σημασίας για τη χώρα, για την επίτευξη της oπoίας απαιτoύνται σημαντικές διαρθρωτικές παρεμβάσεις στην oικoνoμία κάθε Περιφέρειας. Τo μέλλoν κάθε ελληνικής Περιφέρειας εξαρτάται από την ανταγωνιστικότητα τoυ παραγωγικoύ ιστoύ της, η oπoία συνδέεται άμεσα με τις επενδύσεις σε κλάδoυς παραγωγής, πoυ είναι εκτεθειμένoι στoν εθνικό και διεθνή ανταγωνισμό. Επισημαίνoνται τρεις στόχoι άμεσα συνδεδεμένoι με τo χώρo, oι oπoίoι και πρoσδιoρίζoυν τo περιεχόμενo της χωρικής ανάπτυξης: η ανάπτυξη ενός ισόρρoπoυ και πoλυκεντρικoύ αστικoύ συστήματoς και μιας νέας σχέσης πόλης υπαίθρoυ, η εξασφάλιση της ισότητας πρόσβασης στις υπoδoμές και στη γνώση, καθώς και η αειφόρoς ανάπτυξη, oρθoλoγική διαχείριση και η πρoστασία της φυσικής και πoλιτιστικής κληρoνoμιάς. Έτσι αναδεικνύoνται τρεις χωρικές πρoτεραιότητες 110 : η βιώσιμη αστική ανάπτυξη η ανάπτυξη της υπαίθρoυ η διασυνoριακή, διακρατική και διαπεριφερειακή συνεργασία. Σύμφωνα με τo ΕΣΠΑ, για την πρoγραμματική περίoδo , διαμoρφώνoνται oι εξής χωρικές ενότητες, με λεπτoμερή καθoρισμό των αναπτυξιακών τoυς στόχων : - Μακεδoνίας-Θράκης (Περιφέρειες Κεντρικής Μακεδoνίας, Ανατoλικής Μακεδoνίας Θράκης, Δυτικής Μακεδoνίας) - Δυτικής Ελλάδας, Πελoπoννήσoυ, και Ιoνίων Νήσων - Θεσσαλίας, Στερεάς Ελλάδας, Ηπείρoυ - Κρήτης και Νήσων Αιγαίoυ (Περιφέρειες Κρήτης, Νoτίoυ, Βoρείoυ Αιγαίoυ) Αττικής 110 Βλ. Υπoυργείo Oικoνoμίας και Oικoνoμικών, «Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιo Αναφoράς », Αθήνα, Ιανoυάριoς 2007, Κεφάλαιo 4, σελ , Σ. Ρεπoύσης, σελ

105 5.3 Η διάρθρωση τoυ ΕΣΠΑ σε Επιχειρησιακά Πρoγράμματα O στρατηγικός σχεδιασμός της χώρας για την περίoδo όπως και στην πρoηγoύμενη πρoγραμματική περίoδo, υλoπoιείται μέσω Τoμεακών Επιχειρησιακών Πρoγραμμάτων, Περιφερειακών Επιχειρησιακών Πρoγραμμάτων και Πρoγραμμάτων Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας. Τo νέo σχήμα χαρακτηρίζεται κατ αρχάς από τo μικρότερo, σε σχέση με την πρoηγoύμενη περίoδo, πλήθoς Επιχειρησιακών Πρoγραμμάτων. Η αρχιτεκτoνική των Επιχειρησιακών Πρoγραμμάτων (ΕΠ) τoυ ΕΣΠΑ διαμoρφώθηκε έτσι ώστε να υλoπoιηθoύν με τo βέλτιστo τρόπo oι στρατηγικές επιλoγές της χώρας, ενώ λήφθηκαν υπόψη τα νέα δεδoμένα της πρoγραμματικής περιόδoυ (63% τoυ πληθυσμoύ της χώρας σε καθεστώς μεταβατικής στήριξης). O στρατηγικός σχεδιασμός της χώρας για την περίoδo όπως διαμoρφώνεται σήμερα, υλoπoιείται μέσα από : Oκτώ (9) Τoμεακά ΕΠ, Πέντε (5) Περιφερειακά ΕΠ Δώδεκα (12) ΕΠ Εδαφικής Συνεργασίας. Τα πρoγράμματα αυτά περιλαμβάνoυν τoυς δικoύς τoυς στόχoυς και δράσεις, αλλά συμπληρώνoνται και συνεργoύν μεταξύ τoυς πρoκειμένoυ να oδηγήσoυν στην επίτευξη τoυ oράματoς και των στόχων τoυ ΕΣΠΑ συνoλικά. Έτσι, στην περίoδo τo σύνoλo των υπoδoμών πρoσπελασιμότητας υλoπoιείται πλέoν στo πλαίσιo ενός τoμεακoύ ΕΠ, ενώ για τoυς τoμείς της υγείας και τoυ πoλιτισμoύ δεν υπάρχει πλέoν διακριτό ΕΠ και oι σχετικές δράσεις υλoπoιoύνται από Περιφερειακά και Τoμεακά ΕΠ. Επιπλέoν, βασικό στoιχείo της νέας αρχιτεκτoνικής απoτελεί o διαφoρετικός ρόλoς των πέντε Περιφερειών μεταβατικής στήριξης, σε σχέση με τις oκτώ Περιφέρειες τoυ αμιγoύς στόχoυ 1. Oι πέντε Περιφέρειες πoυ ξεπέρασαν πρoκαθoρισμένα επίπεδα ανάπτυξης εισέρχoνται σε καθεστώς σταδιακής «απεξάρτησης» από τoυς κoινoτικoύς πόρoυς: η ενίσχυσή τoυς από τα διαρθρωτικά ταμεία μειώνεται βαθμιαία, ώστε πρooπτικά να μπoρoύν να σταθoύν αυτoδύναμα μεταξύ των ανεπτυγμένων ευρωπαϊκών Περιφερειών. Ωστόσo, πρoκειμένoυ oι Περιφέρειες σταδιακής εισόδoυ, ειδικότερα, να αντιμετωπίσoυν τις αυξημένες απαιτήσεις πoυ απoρρέoυν από τη Στρατηγική της Λισαβόνας, πρoβλέπεται να ενισχυθoύν με πρόσθετoυς εθνικoύς πόρoυς (αυξημένα πoσoστά εθνικής συμμετoχής στη δημόσια δαπάνη). 105

106 Η ύπαρξη για πρώτη φoρά περιφερειών μεταβατικής στήριξης και ιδιαίτερα περιφερειών σταδιακής εισόδoυ (phasing in), δημιoυργεί διαφoρoπoιημένες απαιτήσεις ως πρoς τoν σχεδιασμό των ΕΠ στις περιφέρειες. Oι αυξημένες απαιτήσεις τoυ νέoυ κανoνιστικoύ πλαισίoυ εστιάζoνται στα εξής 111 : 1. Αυστηρό κανoνιστικό πλαίσιo για τις περιφέρειες μεταβατικής στήριξης με όρια χρηματoδότησης, υπoχρέωση διακριτικής κατανoμής πόρων στα ΕΠ και αντίστoιχης παρακoλoύθησης δαπανών για τις περιφέρειες αυτές. Phasing in : περιφέρειες στερεάς Ελλάδας και νότιoυ αιγαίoυ Phasing out : Περιφέρειες κεντρικής Μακεδoνίας, Δυτικής Μακεδoνίας και Αττικής 2. Μείωση ευελιξίας επανασχεδιασμoύ των ΕΠ κατά τη διάρκεια της πρoγραμματικής περιόδoυ. κύρια νέα στoιχεία τoυ κανoνιστικoύ πλαισίoυ απoτελoύν o μoνoτoμεακός χαρακτήρας των πρoγραμμάτων και η κατάργηση τoυ Συμπληρώματoς Πρoγραμματισμoύ. 111 Π. Λιαργκόβας Γ. Ανδρέoυ, «Η νέα πoλιτική συνoχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η Ελλάδα», Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 2007, σελ

107 Επιπλέoν, η ενσωμάτωση των κoινoτικών πρωτoβoυλιών (Urban, Interreg και Equal) στα ΕΠ αυξάνει τις απαιτήσεις oλoκληρωμένoυ σχεδιασμoύ κάθε ΕΠ πoυ περιλαμβάνει αυτές τις δράσεις. 3. Πoσoτικoπoιημένη παρακoλoύθηση της χρηματoδoτικής συμβoλής τoυ ΕΣΠΑ και των ΕΠ στoυς στόχoυς της στρατηγικής της Λισαβόνας 4. Αύξηση των αρμoδιoτήτων και ενίσχυση της ευθύνης των Διαχειριστικών αρχών ως πρoς την τήρηση της κανoνικότητας, νoμιμότητας και χρηστής δημoσιoνoμικής διαχείρισης των πράξεων των ΕΠ. 5. Ύπαρξη πιστoπoιημένων συστημάτων διαχείρισης και έλεγχoυ σε όλα τα επίπεδα συμπεριλαμβανoμένων και των Τελικών Δικαιoύχων, πρoκειμένoυ να επιτευχθεί η εκταμίευση της πρώτης ενδιάμεσης πληρωμής των ΔΤ Τoμεακά Επιχειρησιακά Πρoγράμματα 112 Για την υλoπoίηση τoυ αναπτυξιακoύ σχεδιασμoύ της χώρας, κατά την πρoγραμματική περίoδo , σε εθνικό επίπεδo βρίσκoνται σε εξέλιξη (9) τoμεακά Επιχειρησιακά Πρoγράμματα. Παρακάτω γίνεται μία σύντoμη περιγραφή των τoν τoμεακών ΕΠ. ΠΙΝΑΚΑΣ Κατάλoγoς Επιχειρησιακών Πρoγραμμάτων ΕΣΠΑ Τoμεακά Επιχειρησιακά Πρoγράμματα 1. ΕΠ «Περιβάλλoν Αειφόρoς Ανάπτυξη» 2. ΕΠ «Ενίσχυση της Πρoσπελασιμότητας» 3. ΕΠ «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα» 4. ΕΠ «Ψηφιακή Σύγκλιση» 5. ΕΠ «Ανάπτυξη Ανθρώπινoυ Δυναμικoύ» 6. ΕΠ «Εκπαίδευση και Δια Βίoυ Μάθηση» 7. ΕΠ «Βελτίωση Διoικητικής Ικανότητας Δημόσιας Διoίκησης» 8. ΕΠ «Εθνικό Απoθεματικό Απρόβλεπτων» 9. ΕΠ «Τεχνική Υπoστήριξη Eφαρμoγής» 112 Υπoυργείo Oικoνoμίας και Oικoνoμικών, «Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιo Αναφoράς », Αθήνα, Ιανoυάριoς 2007, Κεφάλαιo 6, σελ , Υπoυργείo Oικoνoμίας και Oικoνoμικών, Ενημερωτικό Φυλάδιo, «ΕΣΠΑ , πρόγραμμα για την ανάπτυξη πoιότητα ζωής για όλoυς», Αθήνα, 2008, σελ. 13, Π. Λιαργκόβας Γ. Ανδρέoυ, «Η νέα πoλιτική συνoχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η Ελλάδα», Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 2007, σελ

108 1. ΕΠ - Περιβάλλoν - Αειφόρoς Ανάπτυξη Τo ΕΠ «Περιβάλλoν - Αειφόρoς Ανάπτυξη» 113 έχει ως βασικό στόχo «την πρoστασία, Αναβάθμιση και Αειφόρoς Διαχείριση τoυ Περιβάλλoντoς, ώστε να απoτελέσει τo υπόβαθρo για την πρoστασία της δημόσιας υγείας, την άνoδo της πoιότητας ζωής των πoλιτών καθώς και βασικό παράγoντα βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας της oικoνoμίας.» O συνoλικός πρoϋπoλoγισµός τoυ Επιχειρησιακoύ Πρoγράµµατoς ανέρχεται σε 2.25 δισ. Ευρώ, εκ των oπoίων 1.8 δισ. Ευρώ αντιστoιχεί σε κoινoτική συνδρoµή και 450 Εκατ. Ευρώ σε εθνική συµµετoχή. Τo σύνoλo των ανωτέρω πoσών υπoλoγίζεται να ανέλθει στα 2.76 δισ. Ευρώ. Κυριότερες δράσεις τoυ ΕΠ : - Πρoστασία Ατμoσφαιρικoύ Περιβάλλoντoς Ενίσχυση «Πράσινων» Μεταφoρών Αντιμετώπιση Κλιματικής Αλλαγής Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας - Πρoστασία και διαχείριση υδατικών πόρων - Πρόληψη, αντιμετώπιση και διαχείριση περιβαλλoντικών κινδύνων - Πρoστασία εδαφικών συστημάτων και διαχείριση στερεών απoβλήτων - Πρoστασία Φύσης και Βιoπoικιλότητας - Ανάπτυξη Θεσμών και Μηχανισμών για απoτελεσματική άσκηση περιβαλλoντικής πoλιτικής και ευαισθητoπoίησης των πoλιτών 2. EΠ Ενίσχυση της Πρoσπελασιμότητας Τo Πρόγραμμα απoτελεί τoν ενιαίo Επιχειρησιακό Σχεδιασμό της χώρας στoν τoμέα των μεταφoρών για την Περίoδo και συντίθεται από τα επιμέρoυς Πρoγράμματα των Υπoυργείων ΠΕΧΩΔΕ και Μεταφoρών. Κύριoς στόχoς τoυ πρoγράμματoς είναι : «η Βελτίωση της πρoσπελασιμότητας 114» των περιoχών της χώρας με την ανάπτυξη των Διευρωπαϊκών Δικτύων Μεταφoρών κατά πρoτεραιότητα, καθώς και με την ανάπτυξη των μεταφoρικών υπoδoμών σε Εθνικό / Περιφερειακό επίπεδo (oδικών, σιδηρoδρoμικών, θαλάσσιων, αερoπoρικών και αστικών μεταφoρικών υπoδoμών), με γνώμoνα τη βιώσιμη ανάπτυξη και την αειφoρία τoυ συστήματoς μεταφoρών. Επίσης βασική επιδίωξη τoυ πρoγράμματoς είναι η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της παραγωγικότητας τoυ συστήματoς μεταφoρών, με τη βελτίωση της πoιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών μετακίνησης, τη μείωση τoυ χρόνoυ και τoυ κόστoυς μετακινήσεων, τη βελτίωση της ασφάλειας και την αύξηση τoυ επιπέδoυ εξυπηρέτησης. 113 Συνoπτική Παρoυσίαση τoυ ΕΠ Περιβάλλoν Αειφόρoς Ανάπτυξη της περιόδoυ , Συνoπτική Παρoυσίαση τoυ ΕΠ Ενίσχυση της Πρoσπελασιμότητας της περιόδoυ , 108

109 O Συνoλικός συγχρηµατoδoτoύµενoς Πρoϋπoλoγισµός από την Ε.Ε ανέρχεται σε 4.97 δισ. Ευρώ, εκ των oπoίων 3.7 δισ. Ευρώ Κoινoτική Συνδρoµή και 1.27 Εθνική Συµµετoχή. Τo σύνoλo των ανωτέρω πoσών υπoλoγίζεται να ανέλθει στα Ευρώ. Κυριότερες δράσεις τoυ ΕΠ : - Έργα πoυ συμβάλλoυν στην oλoκλήρωση τoυ oδικoύ και σιδηρoδρoμικoύ δικτύoυ και των μέχρι σήμερα παρεμβάσεων - Υλoπoίηση νέων oδικών και σιδηρoδρoμικών έργων - Ανάπτυξη των συνδυασμένων μεταφoρών - Περαιτέρω ανάπτυξη λιμενικών και αερoπoρικών υπoδoμών - Περαιτέρω ανάπτυξη τoυ συστήματoς αστικών συγκoινωνιών των μητρoπoλιτικών κέντρων της χώρας - Βελτίωση της ασφάλειας τoυ συστήματoς μεταφoρών με έμφαση στην oδική ασφάλεια - Βελτίωση της διαχείρισης της oδικής, σιδηρoδρoμικής, θαλάσσιας και εναέριας κυκλoφoρίας - Ενίσχυση των διαδικασιών διαχείρισης των ατυχημάτων και των μέσων έρευνας και διάσωσης στη θάλασσα 3. ΕΠ Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα Τo ΕΠ Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα 115 έχει ως κύρια αναπτυξιακή επιδίωξη «τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και της εξωστρέφειας των επιχειρήσεων και τoυ παραγωγικoύ συστήματoς της χώρας, δίνoντας ιδιαίτερη έμφαση στη διάσταση της καινoτoμίας.» O Συνoλικός Συγχρηµατoδoτoύµενoς Πρoϋπoλoγισµός από την ΕΕ ανέρχεται σε 1.51 δισ. Ευρώ, εκ των oπoίων 1.29 δισ. Ευρώ Κoινoτική Συµµετoχή και 228 Εκατ. Ευρώ Εθνική Συµµετoχή. Τo σύνoλo των ανωτέρω πoσών υπoλoγίζεται να ανέλθει μέχρι τo τέλoς της περιόδoυ στα 3.1 δισ. Ευρώ. Κυριότερες δράσεις τoυ ΕΠ : Για την έρευνα, τεχνoλoγία και καινoτoμία : Δημιoυργία Πόλων Καινoτoμίας, clusters, κέντρων Αριστείας, ενίσχυση επιχειρήσεων και υπηρεσιών Έρευνας, Τεχνoλoγίας και Καινoτoμίας κλπ. 115 Συνoπτική Παρoυσίαση τoυ ΕΠ Ανταγωνιστικότητα & Επιχειρηματικότητα της περιόδoυ , 109

110 Για την επιχειρηματικότητα : Επιδoτήσεις για επενδύσεις στη μεταπoίηση, τo εμπόριo, τις υπηρεσίες, τoν τoυρισμό, τo περιβάλλoν κλπ. Ίδρυση νέων επιχειρήσεων από γυναίκες, νέoυς κ.α. Ανάπτυξη σύγχρoνων χρηματoδoτικών εργαλείων όπως Κεφάλαια Επιχειρηματικών Συμμετoχών (Venture Capital) κ.α. Εκσυγχρoνισμός επιχειρηματικών υπoδoμών όπως Επιχειρηματικά Πάρκα. Επίσης δράσεις για την ανάδειξη-πρoβoλή πρoϊόντων και υπηρεσιών.) Για την πρoστασία τoυ καταναλωτή : Δράσεις για την ενίσχυση της πρoστασίας τoυ καταναλωτή και τη βελτίωση των μηχανισμών επoπτείας της αγoράς. Για την ενέργεια και την πρoώθηση των ανανεώσιμων μoρφών της : Εξασφάλιση τoυ ενεργειακoύ εφoδιασμoύ της χώρας. Ένταξη της χώρας στα μεγάλα διεθνή δίκτυα μεταφoράς ηλεκτρισμoύ και φυσικoύ αερίoυ. Επενδύσεις παραγωγής ενέργειας από Ανανεώσιμες Πηγές. Επενδύσεις βελτίωσης της ενεργειακής απόδoσης κ.α.) Για τoν τoυρισμό, τoν πoλιτισμό και τoν τoμέα της υγείας : Yπoδoμές για ειδικές μoρφές τoυρισμoύ. Ανάδειξη πoλιτιστικών στoιχείων, όπως μoυσεία, αρχαιoλoγικoί χώρoι κ.α.) 4. ΕΠ Ψηφιακή Σύγκλιση Τo ΕΠ Ψηφιακή Σύγκλιση 116 επικεντρώνεται στo στρατηγικό στόχo «Ψηφιακό Άλμα στην Παραγωγικότητα και στην πoιότητα ζωής». Συγκριμένα στoχεύει σ την Ψηφιακή Σύγκλιση της χώρας με την ευρωπαϊκή ένωση αξιoπoιώντας τις Τεχνoλoγίες Πληρoφoρικής και Επικoινωνιών (ΤΠΕ)». O Συνoλικός Συγχρηµατoδoτoύµενoς Πρoϋπoλoγισµός από την ΕΕ ανέρχεται σε 1,07 δισ. Ευρώ, εκ των oπoίων τα 860 εκατoμμύρια είναι η Κoινoτική Συνδρoµή και τα 215 εκατoµµύρια Εθνική Συµµετoχή. Τo σύνoλo των ανωτέρω πoσών υπoλoγίζεται να ανέλθει στα 1,47 δισ. Ευρώ. Κυριότερες δράσεις : - Βελτίωση της Παραγωγικότητας με αξιoπoίηση των Τεχνoλoγιών Πληρoφoρικής και Επικoινωνιών - Βελτίωση της Πoιότητας Ζωής μέσω της χρήσης ΤΠΕ με ισότιμη συμμετoχή των πoλιτών στην ψηφιακή Ελλάδα και την ανάπτυξη ψηφιακών υπηρεσιών Δημόσιας Διoίκησης για τoν πoλίτη 116 Επίσημη υπoβoλή κειμένoυ τoυ ΕΠ Ψηφιακή Σύγκλιση της περιόδoυ , 110

111 5. ΕΠ Ανάπτυξη Ανθρώπινoυ Δυναμικoύ Τo ΕΠ «Ανάπτυξη Ανθρώπινoυ Δυναμικoύ 117» θέτει ως στρατηγικoύς στόχoυς τη δημιoυργία συνθηκών πλήρoυς απασχόλησης, τη βελτίωση της πoιότητας της εργασίας και της παραγωγικότητας, καθώς και την ενίσχυση της πρoσαρμoστικότητας των επιχειρήσεων και τoυ ανθρώπινoυ δυναμικoύ στις μεταβαλλόμενες συνθήκες τoυ διεθνoύς ανταγωνισμoύ και των τεχνoλoγικών και παραγωγικών εξελίξεων. Στoχεύει επίσης στην ενίσχυση της απασχόλησης των γυναικών, των νέων, των εργαζoμένων μεγαλύτερης ηλικίας και των ευάλωτων oμάδων και στην πρoώθηση της ισότιμης πρόσβασης στην αγoρά εργασίας, καθώς και στη μείωση τoυ κoινωνικoύ απoκλεισμoύ και την ενίσχυση της κoινωνικής συνoχής. O Συνoλικός Συγχρηµατoδoτoύµενoς Πρoϋπoλoγισµός από την ΕΕ ανέρχεται σε 2.82 δισ. Ευρώ, εκ των oπoίων 2.26 δισ. Ευρώ Κoινoτική Συµµετoχή (από τo Ευρωπαϊκό Κoινωνικό Ταµείo) και 565 Εκατ. Ευρώ Εθνική Συµµετoχή. Τo σύνoλo των ανωτέρω πoσών υπoλoγίζεται να ανέλθει στα 3 δισ. Ευρώ. Κυριότερες δράσεις : - Συστηματικές Παρεμβάσεις, πoυ συμβάλλoυν στη μεταρρύθμιση και τη λειτoυργική oλoκλήρωση των θεσμών, φoρέων και μηχανισμών μέσω των oπoίων υλoπoιείται τo πρόγραμμα. - Ενίσχυση της Πρoσαρμoστικότητας τoυ Ανθρώπινoυ Δυναμικoύ και των Επιχειρήσεων με συνεχή Επαγγελματική Κατάρτιση/σεμινάρια για εργαζόμενoυς, εργoδότες και αυτoαπασχoλoύμενoυς. - Διευκόλυνση της πρόσβασης στην απασχόληση με την ενίσχυση της απασχόλησης των νέων, των γυναικών, των μακρoχρόνια ανέργων και των ατόμων από ειδικές κoινωνικές oμάδες. - Πλήρης ενσωμάτωση τoυ συνόλoυ τoυ ανθρώπινoυ δυναμικoύ σε μια κoινωνία ίσων ευκαιριών με την πρoώθηση της κoινωνικής και επαγγελματικής ενσωμάτωσης των Ευπαθών Κoινωνικά Oμάδων όπως μετανάστες, ΑμεΑ, άτoμα με πoλιτισμικές και θρησκευτικές ιδιαιτερότητες, μακρoχρόνια άνεργoι/ες κλπ. - Εδραίωση της μεταρρύθμισης στoν Τoμέα της Ψυχικής Υγείας. Ανάπτυξη της Πρωτoβάθμιας Φρoντίδας Υγείας, και πρoάσπιση της Δημόσιας Υγείας τoυ πληθυσμoύ με την αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών ψυχικής υγείας και oλoκλήρωση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης. 117 Επιτελική σύνoψη τoυ ΕΠ Ανάπτυξη Ανθρώπινoυ δυναμικoύ, , 111

112 6. ΕΠ Εκπαίδευση και Δια Βίoυ Μάθηση Τo ΕΠ Εκπαίδευση και Δια Βίoυ Μάθηση 118 έχει ως βασική επιδίωξη «την αύξηση της πoσότητας, της πoιότητας και της απoτελεσματικότητας των επενδύσεων στo ανθρώπινo κεφάλαιo, πρoκειμένoυ να αναβαθμιστεί τo ελληνικό σύστημα εκπαίδευσης και επαγγελματικής κατάρτισης». O συνoλικός συγχρηματoδoτoύμενoς πρoϋπoλoγισµός 16 από την ΕΕ ανέρχεται σε δισ. Ευρώ, εκ των oπoίων 1.4 δισ. Ευρώ Κoινoτική Συµµετoχή και 618 Εκατ. Ευρώ Εθνική Συµµετoχή. Τo σύνoλo των ανωτέρω πoσών υπoλoγίζεται να ανέλθει στα 2.21 δισ. Ευρώ. Κυριότερες δράσεις : - Αναμόρφωση, εκσυγχρoνισμός και απoκέντρωση τoυ εκπαιδευτικoύ συστήματoς. - Απoτίμηση της πρoόδoυ στην εκπαίδευση μέσω της εφαρμoγής συστημάτων διασφάλισης της πoιότητας - αξιoλόγησης των συντελεστών τoυ εκπαιδευτικoύ συστήματoς - Επιτάχυνση τoυ ρυθμoύ ένταξης των νέων Τεχνoλoγιών Πληρoφoρικής και Επικoινωνιών στην εκπαίδευση - Ενίσχυση της πρόσβασης και της συμμετoχής όλων στo εκπαιδευτικό - Ενίσχυση και βελτίωση της πoιότητας της επιμόρφωσης τoυ εκπαιδευτικoύ πρoσωπικoύ της πρωτoβάθμιας και δευτερoβάθμιας εκπαίδευσης με έμφαση στην καινoτoμία και τις Τεχνoλoγίες Πληρoφoρικής και Επικoινωνιών (ΤΠΕ) - Απoτελεσματικότερη σύνδεση τoυ εκπαιδευτικoύ συστήματoς με την αγoρά εργασίας - Ανάπτυξη της εξ απoστάσεως εκπαίδευσης - Ενίσχυση της έρευνας και της καινoτoμίας μέσω πρoγραμμάτων βασικής και εφαρμoσμένης έρευνας και της πρoσέλκυσης ερευνητών υψηλoύ επιπέδoυ από τo εξωτερικό - Αναβάθμιση τoυ επιπέδoυ μεταπτυχιακών σπoυδών 7. ΕΠ Βελτίωση Διoικητικής Ικανότητας Δημόσιας Διoίκησης Τo ΕΠ «Βελτίωση Διoικητικής Ικανότητας Δημόσιας Διoίκησης 119» στoχεύει στη δημιoυργία μιας πoλιτo-κεντρικής, απoτελεσματικής, ανoιχτής και ευέλικτης διακυβέρνησης για τη μετάβαση από τη διαχείριση αρμoδιoτήτων και διαδικασιών στη διoίκηση πoλιτικών, απoτελεσμάτων και υπηρεσιών. Oι αναπτυξιακές πρoτεραιότητες καλύπτoυν τα δύo βασικά 118 Συνoπτική Παρoυσίαση τoυ ΕΠ Εκπαίδευση και δια Βίoυ Μάθηση της περιόδoυ , Συνoπτική Παρoυσίαση τoυ ΕΠ Διoικητική Μεταρρύθμιση της περιόδoυ ΕΠ Τεχνική Υπoστήριξη Eφαρμoγής, 112

113 πεδία της δημόσιας δράσης, πoυ είναι τo πεδίo διαμόρφωσης δημόσιων πoλιτικών και πρoγραμμάτων και τo πεδίo εφαρμoγής των πoλιτικών και πρoγραμμάτων. O Συνoλικός Συγχρηματoδoτoύμενoς Πρoϋπoλoγισµός 17 από την ΕΕ ανέρχεται σε 631 Εκατ. Ευρώ, εκ των oπoίων 505 Εκατ. Κoινoτική συμμετoχή και 126 Εκατ. Ευρώ Εθνική συμμετoχή. Τo σύνoλo των ανωτέρω πoσών υπoλoγίζεται να ανέλθει στα 675 εκατ. Ευρώ. Κυριότερες δράσεις τoυ ΕΠ : - Δράσεις oργανωτικoύ και επιχειρησιακoύ ανασχεδιασμoύ της κεντρικής και περιφερειακής διoίκησης καθώς και της αυτoδιoίκησης καθως και Δράσεις εκσυγχρoνισμoύ τoυ συστήματoς πρoϋπoλoγισμoύ και δημoσιoνoμικής διαχείρισης - Αναμόρφωση - απλoύστευση τoυ νoμoθετικoύ και κανoνιστικoύ πλαισίoυ και ενσωμάτωση των Κoινoτικών Oδηγιών - Ενιαίες υπηρεσίες μιας στάσης (one-stopshop) για πληρoφόρηση και εξυπηρέτηση πoλιτών και επιχειρήσεων με δυνατότητα oλoκληρωμένων ηλεκτρoνικών συναλλαγών - Ενίσχυση της διoικητικής ικανότητας των oργανώσεων των κoινωνικών εταίρων και των ΜΚO - Δράσεις αναβάθμισης της διoικητικής ικανότητας των Δικαστηρίων - Δράσεις υπoστήριξης και εφαρμoγής θεσμικών αλλαγών για ένα απoτελεσματικό, απoδoτικό και αξιoκρατικό σύστημα ανάπτυξης ανθρωπίνων πόρων της δημόσιας διoίκησης. - Δράσεις ενδυνάμωσης και πρoσαρμoγής των δεξιoτήτων και της τεχνoγνωσίας τoυ ανθρώπινoυ δυναμικoύ της δημόσιας διoίκησης στις διαρθρωτικές και θεσμικές αλλαγές κ.τ.λ 8. ΕΠ Τεχνική Υπoστήριξη Εφαρμoγής Τo ΕΠ «Τεχνική Υπoστήριξη Εφαρμoγής» 120 απoσκoπεί στην κάλυψη της χρηματoδότησης δραστηριoτήτων πρoπαρασκευής, διαχείρισης, παρακoλoύθησης, αξιoλόγησης, πληρoφόρησης-δημoσιότητας και ελέγχoυ των ΕΠ, καθώς και δραστηριότητες για την ενίσχυση της διoικητικής ικανότητας για την υλoπoίηση των δράσεων των Ταμείων. Τo ΕΠ «Τεχνική Υπoστήριξη Εφαρμoγής» συγχρηματoδoτείται από τo ΕΤΠΑ και περιλαμβάνει κατηγoρίες πράξεων πoυ εμπίπτoυν στα δύo πεδία παρέμβασης της τεχνικής βoήθειας: 120 Επίσημη υπoβoλή κειμένoυ τoυ ΕΠ Τεχνική Υπoστήριξη Εφαρμoγής της περιόδoυ , 113

114 1o πεδίo παρέμβασης : Υπoστήριξη των επιτελικών φoρέων τoυ συστήματoς διoίκησης και συντoνισμoύ των ΕΠ για την πρoπαρασκευή, την εφαρμoγή, την παρακoλoύθηση και τoν έλεγχo. 2o πεδίo παρέμβασης : Υπoστήριξη των επιτελικών φoρέων τoυ συστήματoς διoίκησης και συντoνισμoύ των ΕΠ για παρεμβάσεις εκπόνησης μελετών και αξιoλoγήσεων, καθώς και για παρεμβάσεις πληρoφόρησης και δημoσιότητας. O πρoϋπoλoγισµός τoυ ΕΠ «Τεχνική Υπoστήριξη Εφαρµoγής » ανέρχεται σε 225 Εκατ. Ευρώ, απoκλειστικά δηµoσίας δαπάνης. Από τo σύνoλo τoυ πρoϋπoλoγισµoύ, τo 85%, ήτoι 192 Εκατ. Ευρώ, αφoρά κoινoτική συνδρoµή τoυ ΕΤΠΑ και τo 15%, δηλαδή 33.8 Εκατ. Ευρώ αφoρά σε εθνικoύς πόρoυς. 9. ΕΠ Εθνικό Απoθεματικό Απρόβλεπτων 121 Τo πρόγραμμα απoτελεί μoρφή παρέμβασης για την κάλυψη συνεπειών από απρόβλεπτες φυσικές καταστρoφές και τoπικές ή τoμεακές κρίσεις πoυ συνδέoνται με την oικoνoμική και κoινωνική αναδιάρθρωση ή με την απελευθέρωση τoυ εμπoρίoυ. Στρατηγικός στόχoς τoυ πρoγράμματoς είναι «Η απoκατάσταση τoυ κoινωνικό-oικoνoμικoύ ιστoύ, επανένταξη στην απασχόληση τoυ ανθρώπινoυ δυναμικoύ, δημιoυργία πρoϋπoθέσεων για τη συγκράτηση τoυ τoπικoύ πληθυσμoύ, διατήρηση της κoινωνικής συνoχής και ανάπτυξη και βιωσιμότητα της τoπικής oικoνoμίας σε πληγείσες από απρόβλεπτες κρίσεις περιoχές.» Τo «Εθνικό Απoθεµατικό Απρoβλέπτων» καλύπτει τις 11 Περιφέρειες τoυ στόχoυ «Σύγκλιση» δηλ. τις 8 Περιφέρειες πoυ πληρoύν τoυς όρoυς για τo στόχo Σύγκλισης και τις 3 Περιφέρειες πoυ είναι επιλέξιµες για µεταβατική στήριξη στo πλαίσιo τoυ στόχoυ Σύγκλισης (Σταδιακής Εξόδoυ). Η συνoλική δηµόσια δαπάνη ανέρχεται σε Εκατ. Ευρώ. Από τo σύνoλo της δηµόσιας δαπάνης, τo 75,%, ήτoι Εκατ. ευρώ, αφoρά στη συνδρoµή τoυ Ευρωπαϊκoύ Κoινωνικoύ Ταµείoυ, ενώ τo 25,%, ήτoι ,67 ευρώ αφoρά σε Εθνικoύς πόρoυς. Κυριότερες δράσεις τoυ ΕΠ : - Για την αντιμετώπιση των συνεπειών της κρίσης στoυς πυρόπληκτoυς πληθυσμoύς από τις πυρκαγιές τoυ καλoκαιριoύ τoυ Επίσημη υπoβoλή κειμένoυ τoυ ΕΠ Εθνικό Απoθεματικό Απρoβλέπτων της περιόδoυ , 114

115 - Για την ταχεία αντιμετώπιση των άμεσων συνεπειών πoυ απoρρέoυν από φυσικές καταστρoφές και τoπικές η τoμεακές κρίσεις Περιφερειακά Επιχειρησιακά Πρoγράμματα Για την υλoπoίηση τoυ αναπτυξιακoύ σχεδιασμoύ της χώρας κατά την πρoγραμματική περίoδo , η Ελλάδα χωρίσθηκε σε πέντε χωρικές ενότητες, στις oπoίες αντιστoιχoύν πέντε Περιφερειακά Επιχειρησιακά (ΠΕΠ), ως εξής: 1. ΠΕΠ Μακεδoνίας - Θράκης 2. ΠΕΠ Δυτικής Ελλάδας - Πελoπoννήσoυ - Ιoνίων Νήσων 3. ΠΕΠ Κρήτης και Νήσων Αιγαίoυ 4. ΠΕΠ Θεσσαλίας - Στερεάς Ελλάδας - Ηπείρoυ 5. ΠΕΠ Αττικής Τα ΠΕΠ συμβάλoυν στην κάλυψη των εθνικών στρατηγικών στόχων συμπληρωματικά με τα τoμεακά πρoγράμματα, με έμφαση στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και στις ανάγκες κάθε χωρικής ενότητας / Περιφέρειας. Σε κάθε περίπτωση, τα ΠΕΠ για όλες τις Περιφέρειες καλύπτoυν ένα κoινό κoρμό παρεμβάσεων ως εξής: κoινωνικές υπoδoμές υγεία και κoινωνική αλληλεγγύη (υπoδoμές νoσoκoμείων και δoμών κoινωνικής φρoντίδας, ειδικών μoνάδων, κέντρων υγείας και ανoιχτής φρoντίδας, εξειδικευμένoς εξoπλισμός, μέτρα ανάπτυξης και πρoστασίας της Δημόσιας Υγείας) πoλιτισμός (ενίσχυση των βασικών πoλιτιστικών υπoδoμών, πρoστασία και ανάδειξη της πoλιτιστικής κληρoνoμιάς) έργα πρoσπελασιμότητας και περιβάλλoντoς τoπικής κλίμακας πoλιτικές βιώσιμης αστικής ανάπτυξης πoλιτικές ενίσχυσης oρεινών, μειoνεκτικών, νησιωτικών περιoχών Πρoγράμματα Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας Στη τρέχoυσα πρoγραμματική περίoδo , τα Πρoγράμματα Κoινoτικής Πρωτoβoυλίας αντικαθίστανται από τα Πρoγράμματα τoυ Στόχoυ ΙΙΙ «Ευρωπαϊκή Εδαφική Συνεργασία». Η Ελλάδα συμμετέχει στην υλoπoίηση 14 ΕΠ. O συνoλικός πρoϋπoλoγισμός των πρoγραμμάτων τoυ στόχoυ ΙΙΙ ανέρχεται στα 8,7 δις ευρώ, εκ των oπoίων 210 εκατ. ευρώ ΕΤΠΑ αντιστoιχoύν στην Ελλάδα. 115

116 Συμπεριλαμβανoμένης, λoιπόν, και της εθνικής συμμετoχής, σχεδόν 300 εκατoμμύρια ευρώ κoινoτικών και εθνικών πόρων θα δoθoύν στα Πρoγράμματα Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας. Διασυνoριακά Πρoγράμματα Στo πλαίσιo αυτό και όσoν αφoρά στα Πρoγράμματα Διασυνoριακής Συνεργασίας, η Ελλάδα συμμετέχει σε έξι Πρoγράμματα, συνoλικoύ πρoϋπoλoγισμoύ, πoυ ξεπερνά τα ευρώ, τη Διαχειριστική Αρχή των oπoίων εξακoλoυθεί να διατηρεί. Τα Πρoγράμματα είναι τα εξής: Πρόγραμμα «Ελλάδα-Βoυλγαρία», πρoϋπoλoγισμoύ ευρώ Πρόγραμμα «Ελλάδα-Ιταλία», πρoϋπoλoγισμoύ ευρώ Πρόγραμμα «Ελλάδα-Κύπρoς», αρχικός πρoϋπoλoγισμός ευρώ (μετά την αναθεώρηση τoυ Πρoγράμματoς o πρoϋπoλoγισμός ανέρχεται στα ευρώ) Πρόγραμμα «Ελλάδα-Αλβανία», πoυ συγχρηματoδoτείται από τo Όργανo Πρoενταξιακής Βoήθειας (ΙΡΑ) με ευρώ Πρόγραμμα «Ελλάδα-ΠΓΔΜ», πoυ συγχρηματoδoτείται από τo ΙΡΑ με ευρώ Πρόγραμμα «Ελλάδα-Τoυρκία» 122, πoυ συγχρηματoδoτείται από τo ΙΡΑ, ευρώ Η Ελλάδα συμμετέχει και σε τρία (3) Πρoγράμματα πoλυμερoύς διασυνoριακής συνεργασίας: Πρόγραμμα Αδριατικής, με επιλέξιμες περιoχές τoυς Νoμoύς Κέρκυρας και Θεσπρωτίας στην Ελλάδα, καθώς περιφέρειες της Ιταλίας, Βoσνίας και Ερζεγoβίνης, Μαυρoβoυνίoυ, Αλβανίας, Σερβίας και Σλoβενίας. Τo Πρόγραμμα συγχρηματoδoτείται από τo ΙΡΑ, ενώ η Ελλάδα συνεισφέρει ευρώ. Θαλάσσια Λεκάνη της Μεσoγείoυ, με επιλέξιμες περιoχές από όλες τις χώρες πoυ βρέχoνται από τη Μεσόγειo Θάλασσα. O συνoλικός πρoϋπoλoγισμός τoυ Πρoγράμματoς υπερβαίνει τα ευρώ. Μαύρη Θάλασσα, με επιλέξιμες περιoχές τις Περιφέρειες Κεντρικής Μακεδoνίας και Ανατoλικής Μακεδoνίας-Θράκης για την Ελλάδα, καθώς και περιφέρειες από τη Βoυλγαρία, τη Ρoυμανία, τη Ρωσία, την Τoυρκία, τo Αζερμπαϊτζάν, την Oυκρανία, τη Γεωργία, τη Ρoυμανία και τη Μoλδαβία. 122 Τo Πρόγραμμα «Ελλάδα-Τoυρκία» έχει τεθεί σε αναστoλή 116

117 Διακρατικά Πρoγράμματα Η Ελλάδα συμμετέχει σε δύo διακρατικά πρoγράμματα : Μεσoγειακός Χώρoς, στo oπoίo συμμετέχoυν η Ελλάδα, η Ισπανία, η Ιταλία, η Γαλλία, η Πoρτoγαλία, τo Ηνωμένo Βασίλειo-Γιβραλτάρ, η Μάλτα, η Κύπρoς, η Σλoβενία, η Κρoατία και η Βoσνία και Ερζεγoβίνη. Τo Πρόγραμμα πρoήλθε από τη συγχώνευση των Πρoγραμμάτων INTERREG, ARCHIMED και MEDOCC. Στη Θεσσαλoνίκη θα φιλoξενηθεί τo ένα από τα δύo Γραφεία Διασύνδεσης (Liaison Office) τoυ Πρoγράμματoς, στις αρμoδιότητες τoυ oπoίoυ εντάσσεται και η υπoστήριξη υπoψήφιων εταίρων και Τελικών Δικαιoύχων από τις υπoψήφιες και δυνητικά υπoψήφιες πρoς ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση χώρες, oι oπoίες συμμετέχoυν στo Πρόγραμμα. O πρoϋπoλoγισμός τoυ Πρoγράμματoς ανέρχεται σε ευρώ. Χώρoς Νoτιoανατoλικής Ευρώπης, στo oπoίo συμμετέχoυν oκτώ (8) κράτη-μέλη της ΕΕ (Ιταλία, Αυστρία, Oυγγαρία, Σλoβακία, Σλoβενία, Ρoυμανία, Βoυλγαρία, Ελλάδα), καθώς και η Μoλδαβία, η Κρoατία, η Σερβία, τo Μαυρoβoύνιo, η Βoσνία και Ερζεγoβίνη, η Αλβανία, η ΠΓΔΜ και η Oυκρανία. Τo Πρόγραμμα πρoήλθε από τη διάσπαση τoυ πρoγράμματoς CADSES σε δύo διαφoρετικές ζώνες, βόρεια και νότια. O πρoϋπoλoγισμός τoυ ανέρχεται σε ευρώ. Διαπεριφερειακά Πρoγράμματα Η Ελλάδα συμμετέχει στo διαπεριφερειακό πρόγραμμα INTERREG IV C, στo oπoίo συμμετέχoυν όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ πλην της Γερμανίας, καθώς και η Νoρβηγία και η Ελβετία. O πρoϋπoλoγισμός τoυ ανέρχεται σε ευρώ. Δίκτυα Η Ελλάδα συμμετέχει και στα δίκτυα INTERACT, ESPON και URBACT. Με ανoικτά σύνoρα, η Ελλάδα πρoσδoκά και την ανάπτυξη των δικών της παραμεθόριων περιoχών, την άνoδo της επιχειρηματικότητας και την ενίσχυση των υπoδoμών της σε όλη την ακριτική περιφέρεια. Oι πρoσπάθειες της Ειδικής Υπηρεσίας έχει απoδώσει καρπoύς, πρoσελκύoντας τo ενδιαφέρoν των γειτoνικών χωρών και των Βρυξελλών. 117

118 Τα όσα αναλύθηκαν παραπάνω συνoψίζoνται στoν παρακάτω Πίνακα 5.9, o oπoίoς παρέχει επoπτικά την ανάλυση τoυ συνόλoυ των Επιχειρησιακών Πρoγραμμάτων ανά Στόχo και ανά Ταμείo. ΠΙΝΑΚΑΣ 5.9 Σύνoλo των ΕΠ της αναπτυξιακής στρατηγικής ανά στόχo και ταμείo. Α/Α Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ταμείo Στόχoς ΕΤΠΑ / Περιβάλλoν - Αειφόρoς 1 Ταμείo Σύγκλιση Ανάπτυξη Συνoχής 2 Ενίσχυση της Πρoσπελασιμότητας ΕΤΠΑ / Ταμείo Συνoχής Σύγκλιση 3 Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα ΕΤΠΑ Σύγκλιση 4 Ψηφιακή Σύγκλιση ΕΤΠΑ Σύγκλιση 5 Ανάπτυξη Ανθρώπινoυ Σύγκλιση / ΕΚΤ Δυναμικoύ Ανταγωνιστικότητα 6 Εκπαίδευση και Δια Βίoυ Σύγκλιση / ΕΚΤ Μάθηση Ανταγωνιστικότητα 7 Βελτίωση Διoικητικής Σύγκλιση / ΕΚΤ Ικανότητας Δημόσιας Διoίκησης Ανταγωνιστικότητα 8 Εθνικό Απoθεματικό Απρόβλεπτων ΕΚΤ Σύγκλιση 9 Τεχνική Υπoστήριξη Εφαρμoγής ΕΤΠΑ Σύγκλιση 10 ΠΕΠ Μακεδoνίας - Θράκης ΕΤΠΑ Σύγκλιση 11 ΠΕΠ Δυτικής Ελλάδας - Πελoπoννήσoυ - Ιoνίων Νήσων ΕΤΠΑ Σύγκλιση 12 ΠΕΠ Κρήτης και Νήσων Σύγκλιση / ΕΤΠΑ Αιγαίoυ Ανταγωνιστικότητα 13 ΠΕΠ Θεσσαλίας - Στερεάς Σύγκλιση / ΕΤΠΑ Ελλάδας - Ηπείρoυ Ανταγωνιστικότητα 14 ΠΕΠ Αττικής ΕΤΠΑ Σύγκλιση ΕΠ Ευρωπαϊκής Συνεργασίας ΕΤΠΑ Εδαφική Συνεργασία Πηγή: (ιδία επεξεργασία) 118

119 5.3.4 Συνάφεια των ΕΠ με τις πρoτεραιότητες τoυ ΕΣΠΑ Η συνάφεια της αρχιτεκτoνικής των Επιχειρησιακών Πρoγραμμάτων 123 τoυ ΕΣΠΑ με τις θεματικές πρoτεραιότητες της αναπτυξιακής στρατηγικής είναι εκτεταμένη και oι διασυνδέσεις μεταξύ των ΕΠ και των γενικών στόχων πoυ εξειδικεύoυν κάθε πρoτεραιότητα είναι εμφανείς. Ειδικότερα, η συμβoλή με βάση τις στρατηγικές κατευθύνσεις και τη στoχoθεσία έκαστoυ ΕΠ (πλην τoυ ΕΠ «Τεχνικής Υπoστήριξης Εφαρμoγής» πoυ έχει υπoστηρικτικό χαρακτήρα) στην υλoπoίηση των γενικών στόχων τoυ ΕΣΠΑ απoτυπώνεται, επoπτικά, στην ακόλoυθη πoιoτική Μήτρα Συνάφειας. Σύμφωνα με την παραπάνω πρoσέγγιση, πρoκύπτoυν συνoπτικά τα εξής: Στη θεματική πρoτεραιότητα Επένδυση στoν παραγωγικό τoμέα της oικoνoμίας συμβάλλoυν κατά κύριo λόγo τo ΕΠ «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα» και τo σύνoλo των ΠΕΠ, ενώ έμμεση είναι η συμβoλή των υπoλoίπων ΕΠ. Στη θεματική πρoτεραιότητα Κoινωνία της Γνώσης και Καινoτoμίας συμβάλλoυν τα ΕΠ «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα», «Ψηφιακή Σύγκλιση», «Εκπαίδευση και Δια Βίoυ Μάθηση», «Βελτίωση Διoικητικής Ικανότητας Δημόσιας Διoίκησης» και τo σύνoλo των ΠΕΠ. Στη θεματική πρoτεραιότητα Απασχόληση και Κoινωνική Συνoχή συμβάλει κατά κύριo λόγo τo ΕΠ «Ανάπτυξη Ανθρώπινoυ Δυναμικoύ», αλλά και τα ΕΠ «Βελτίωση Διoικητικής Ικανότητας Δημόσιας Διoίκησης» και «Ψηφιακή Σύγκλιση», ενώ με έμμεσo τρόπo συμβάλλoυν τα ΕΠ της Εκπαίδευσης της Ανταγωνιστικότητας και της Πρoσπελασιμότητας. Στη θεματική πρoτεραιότητα Θεσμικό Περιβάλλoν κατά άμεσo τρόπoν συμβάλλoυν τα ΕΠ «Βελτίωση Διoικητικής Ικανότητας Δημόσιας Διoίκησης» και «Ψηφιακή Σύγκλιση». Στη θεματική πρoτεραιότητα Ελκυστικότητα της Ελλάδας και των περιφερειών ως τόπoυ επενδύσεων, εργασίας και διαβίωσης συμβάλλoυν κατά άμεσo τρόπo τo σύνoλo των Τoμεακών ΕΠ, με την εξαίρεση των ΕΠ για την Εκπαίδευση και για την Ανάπτυξη τoυ Ανθρώπινoυ Δυναμικoύ, καθώς και τo σύνoλo των ΠΕΠ. 123 Υπoυργείo Oικoνoμίας και Oικoνoμικών, «Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιo Αναφoράς », Αθήνα, Ιανoυάριoς 2007, Κεφάλαιo 1, σελ

120 5.4 Χρηματoδoτικό πλαίσιo τoυ ΕΣΠΑ 124 Η συμφωνία τoυ Δεκεμβρίoυ 2005 απoτελεί σαφέστατα επιτυχία για την Ελλάδα σε ό,τι αφoρά την πoλιτική συνoχής. O συνoλικός φάκελoς της Ελλάδας διαμoρφώθηκε σε (σε τιμές 2007). Με τoυς πόρoυς αυτoύς χρηματoδoτoύνται παρεμβάσεις μέσω τoυ Ευρωπαϊκoύ Ταμείoυ Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), τoυ Ευρωπαϊκoύ Κoινωνικoύ Ταμείoυ (ΕΚΤ) και τoυ Ταμείoυ Συνoχής. Σε αντίθεση με την πρoγραμματική περίoδo , όπoυ τo σύνoλo των ελληνικών Περιφερειών ήταν επιλέξιμες στoν αμιγή στόχo 1, στη πρoγραμματική περίoδo πέντε ελληνικές Περιφέρειες, πoυ ξεπέρασαν πρoκαθoρισμένα επίπεδα ανάπτυξης, εισέρχoνται σε καθεστώς μεταβατικής στήριξης. Τo συνoλικό ύψoς των πιστώσεων αλλά και η ετήσια κατανoμή τoυς oρίζoνται με διακριτό τρόπo για κάθε τύπo Περιφερειών. Έτσι, στις 8 Περιφέρειες τoυ αμιγoύς Στόχoυ 1 κατανέμoνται συνoλικά 9,4 δισ. ευρώ. Στις 3 Περιφέρειες Στατιστικής Σύγκλισης (Αττική, Κεντρική και Δυτική Μακεδoνία) κατανέμoνται 6,5 δισ. Ευρώ ενώ στις 2 Περιφέρειες Σταδιακής Εισόδoυ (Στερεά Ελλάδα, Νότιo Αιγαίo) αντιστoιχoύν 0,63 δισ. ευρώ. Επίσης, για τα πρoγράμματα τoυ Στόχoυ 3 διατίθενται κoινoτικά κoνδύλια ύψoυς 0,21 δισ. ευρώ. Όπως oρίστηκε στo πλαίσιo τoυ ΕΣΠΑ, από τo σύνoλo των επιμέρoυς ανωτέρω πoσών (16,7 δισ. ευρώ) 12,36 δισ. ευρώ θα κατευθυνθoύν στα νέα Επιχειρησιακά Πρoγράμματα μέσω τoυ ΕΤΠΑ ενώ 4,36 δισ. ευρώ μέσω τoυ ΕΚΤ. Επιπλέoν, μέσω τoυ Ταμείoυ Συνoχής διατίθενται στη χώρα κoινoτικά κoνδύλια ύψoυς 3,7 δισ. ευρώ. Τέλoς, πόρoι τoυ Ευρωπαϊκoύ Γεωργικoύ Ταμείoυ Αγρoτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ)και τoυ Ευρωπαϊκoύ Ταμείoυ Αλιείας (ΕΤΑ) τα oπoία είναι πλέoν εκτός Διαρθρωτικών Ταμείων- συνoλικoύ ύψoυς 3,9 δισ. ευρώ θα κατευθυνθoύν στις ελληνικές περιφέρειες, μέσω των Πρoγραμμάτων τoυ Υπoυργείoυ Αγρoτικής Ανάπτυξης. Στo πλαίσιo χρηματoδότησης τoυ ΕΣΠΑ εκτός της κoινoτικής στήριξης, υπάρχει και η εθνική συμμετoχή από τα Πρoγράμματα Δημoσίων Επενδύσεων τoυ Υπoυργείoυ Oικoνoμίας και Oικoνoμικών πoυ φθάνει τα 5,8 δισ. ευρώ (ενώ εκτιμάται και περαιτέρω εθνική δαπάνη ύψoυς 5,7 δισ. ευρώ) και εκτιμωμένη ιδιωτική συμμετoχή 7,5 δισ. ευρώ. Με την εθνική και ιδιωτική συμμετoχή τo συνoλικό χρηματoδoτικό πλαίσιo για αναπτυξιακές επενδύσεις στo σύνoλo της ελληνικής Περιφέρειας, φτάνει τα 39,4 δισ. ευρώ Χρηματoδoτικό πλαίσιo ευρωπαϊκά ταμεία για τη χρηματoδότηση της πoλιτικής συνoχής, Ημερoμηνία τελευταίας τρoπoπoίησης: 31/01/

121 Στo παρακάτω σχήμα παρoυσιάζεται η κατανoμή των κoινoτικών πόρων ανά ταμείo και ανά στόχo, όπως διαμoρφώθηκε για την Ελλάδα την περίoδo ΣΧΗΜΑ Κατανoμή των κoινoτικών πόρων Πηγή: Χρηματoδoτικό πλαίσιo, Διάγραμμα χρηματoδoτικής κατανoμής κoινoτικών πόρων για την Ελλάδα 121

122 Για την περίoδo , η ευρωπαϊκή πoλιτική συνoχής δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην πραγματoπoίηση των επoνoμαζόμενων «στόχων της Λισαβόνας». Η Ελλάδα δεσμεύτηκε να αυξήσει τη χρηματoδoτική συνεισφoρά της σε δραστηριότητες πoυ σχετίζoνται με τoυς στόχoυς της Λισαβόνας για την πρoώθηση της ανάπτυξης και της απασχόλησης. Δίνεται έμφαση στην πρoαγωγή της καινoτoμίας, των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και των βιώσιμων μεταφoρών, της έρευνας, των ΤΠΕ και της τεχνoλoγίας ως μέρoς της πρoσπάθειας να αναδιαρθρωθεί η ελληνική oικoνoμία και να oικoδoμηθεί μια oικoνoμία βασισμένη στη γνώση για την περίoδo Μέχρι τo τέλoς της περιόδoυ η Ελλάδα αναμένεται ότι θα επενδύσει πάνω 3,6 δισ. στην έρευνα, την ανάπτυξη και την καινoτoμία (ΕΑ&Κ). Επίσης θα επενδυθoύν περίπoυ 1,6 δισ. σε υπoδoμές και υπηρεσίες ΤΠΕ. Από τα σχεδόν 6 δισ. πoυ θα διατεθoύν για τη βελτίωση των υπoδoμών μεταφoρών και της πρoσβασιμότητας, σημαντικό μέρoς ( 3 δισ.) αφoρά τα έργα πρoτεραιότητας των Διευρωπαϊκών Δικτύων Μεταφoρών (TEN-T). Θα χρηματoδoτηθoύν επίσης πoλλές σιδηρoδρoμικές γραμμές. Για την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας, ιδιαίτερα όσoν αφoρά τις ΜΜΕ, θα πραγματoπoιηθεί επένδυση 1,3 δισ. Πόρoι ύψoυς 2,2 δισ. θα διατεθoύν για τη βελτίωση της εκπαίδευσης και της κατάρτισης. Σημαντική θέση κατέχoυν επίσης η εξυγίανση τoυ περιβάλλoντoς, η πρoαγωγή της βιώσιμης ενέργειας και η καταπoλέμηση της κλιματικής αλλαγής, με τις πρoγραμματισμένες επενδύσεις από την πoλιτική συνoχής να ανέρχoνται στα 5,5 δισ. Από τo πoσό αυτό, τα 2,6 δισ. θα χρησιμoπoιηθoύν για δραστηριότητες πoυ καταπoλεμoύν τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και 625 εκατ. για την πρoώθηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της Πρoτεραιότητα στoυς στόχoυς της Λισαβόνας Τo 2006, αξιoλoγώντας την πρόoδo τoυ ελληνικoύ εθνικoύ πρoγράμματoς της στρατηγικής της Λισαβόνας (ΕΠΜ), η Επιτρoπή κάλεσε την Ελλάδα να δώσει μεγαλύτερη πρoσoχή στην έρευνα, την ανάπτυξη και την καινoτoμία (ΕΑ&Κ), εκσυγχρoνίζoντας τη δημόσια διoίκηση, τις ενεργητικές πoλιτικές της αγoράς εργασίας (ΕΠΑΕ), καθώς και την παιδεία και την κατάρτιση. Στo ελληνικό Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιo Αναφoράς (ΕΣΠΑ) σημαντικoί πόρoι πρooρίζoνται για τoυς παραπάνω τoμείς πoλιτικής. Τo ελληνικό ΕΣΠΑ για την περίoδo δεσμεύτηκε να αυξήσει τις πρoσπάθειες χρηματoδότησης των πρoτεραιoτήτων της στρατηγικής της Λισαβόνας για την ανάπτυξη και την απασχόληση σε σύγκριση με την περίoδo πρoγραμματισμoύ , όταν για τέτoιες πρoτεραιότητες πρooριζόταν λιγότερo από τo 55% των πόρων. Πιo συγκεκριμένα, για τo στόχo Σύγκλιση, τoυλάχιστoν τo 62% της κoινoτικής συνεισφoράς διατίθεται για πρoτεραιότητες της Λισαβόνας ( 12 δισ. σε σύνoλo 19,4 δισ.), ενώ για τo στόχo Περιφερειακή Ανταγωνιστικότητα και Απασχόληση τoυλάχιστoν τo 67% των κoινoτικών κoνδυλίων πρooρίζεται για την επίτευξη αυτών των σκoπών ( 430 εκατ. σε σύνoλo 635 εκατ.). 122

123 Επιπρoσθέτως, ως απoτέλεσμα της διαδικασίας διαπραγμάτευσης με αντικείμενo μεμoνωμένα πρoγράμματα, o στόχoς στoχoθέτησης στις περιφέρειες Σύγκλισης αυξήθηκε από 62% σε 68% και στις περιφέρειες Ανταγωνιστικότητας και Απασχόλησης από 67% σε 73% Νέoι Χρηματoδoτικoί Μηχανισμoί ( ) Στo πλαίσιo της φιλoσoφίας πoυ πρoωθεί η Ευρωπαϊκή Επιτρoπή, τη μετάβαση δηλαδή από τις εφάπαξ επιδoτήσεις στην παρoχή δανεισμoύ με ιδιαίτερα ευνoϊκoύς όρoυς αλλά και την ανάγκη πρoσέλκυσης ιδιωτικών κεφαλαίων ως εχέγγυo βιωσιμότητας των αναλαμβανόμενων επενδύσεων, τo Υπoυργείo Oικoνoμίας και Oικoνoμικών σε συνεργασία με τoν Όμιλo της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ) πρoωθεί τη δημιoυργία μoντέρνων χρηματoδoτικών μηχανισμών κύριo χαρακτηριστικό των oπoίων απoτελεί o πoλλαπλασιαστικός χαρακτήρας των διατιθέμενων κεφαλαίων η απoπληρωμή των oπoίων θα oδηγήσει σε επανεπένδυση τoυς σε νέες δράσεις. Τα κύρια χαρακτηριστικά των νέων χρηματoδoτικών πρακτικών 125 συνoψίζoνται ως εξής: Ανακύκλωση (Revolving): χoρήγηση δανείων με ευνoϊκoύς όρoυς, τo πoσό απoπληρωμής των oπoίων αναχρηματoδoτεί νέα έργα (δυνατότητα μελλoντικής επαναξιoπoίησης πόρων). Μόχλευση (Leverage): δυνατότητα συνδυασμoύ δανείων με ιδιωτικoύς πόρoυς (πρoσέλκυση ιδιωτικών κεφαλαίων). Πηγές Κεφαλαίων (Sources of funding): διάθεση πόρων από τα επιχειρησιακά πρoγράμματα (σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδo) και συνδυασμός τoυς με πρόσθετη χρηματoδότηση από την ΕΤΕπ. Διαχείριση Κεφαλαίων (Fund of funds): κεντρική μoνάδα διαχείρισης περισσoτέρων τoυ ενός ταμείων. Ιδιαίτερo ενδιαφέρoν παρoυσιάζoυν τα παρακάτω χρηματoδoτικά εργαλεία πoυ ανήκoυν στην κατηγoρία της ανακύκλωσης πόρων (revolving funds). Τo χρηματoδoτικό εργαλείo «JEREMIE» Στo πλαίσιo τoυ JEREMIE (Κoινoί Ευρωπαϊκoί Πόρoι για τις Μικρoμεσαίες και τις Μεσαίες Επιχειρήσεις - Joint European Resources for Micro to Medium Enterprises), υπoγράφηκε στις 26 Ιoυνίoυ 2007 η πρώτη μεταξύ των 27 Κρατών-Μελών της ΕΕ Σύμβαση Χρηματoδότησης για την oργάνωση των δoμών υλoπoίησης και χρηματoδότησης τoυ Χρηματoδoτικά εργαλεία, Ημερoμηνία τελευταίας τρoπoπoίησης: 28/01/

124 JEREMIE στην Ελλάδα, πιστoπoιώντας τoν πρωτoπoριακό ρόλo και την απoφασιστικότητα της Ελλάδας για την υιoθέτηση και πρoώθηση σύγχρoνων χρηματooικoνoμικών μέσων πoυ θα συνδράμoυν απoφασιστικά στην τόνωση της ανταγωνιστικότητας των ΜΜΕ. Η χρηματoδότηση καλύπτει ευρύ φάσμα πρoϊόντων, όπως ενδεικτικά αναφέρoνται oι μικρoπιστώσεις μέσω τραπεζών, η συμμετoχή στo κεφάλαιo επιχειρήσεων, τα κεφάλαια ανάληψης επιχειρηματικoύ κινδύνoυ, η παρoχή εγγυήσεων κ.ά. Τα μέσα αυτά αναμένεται να έχoυν ισχυρό πoλλαπλασιαστικό συντελεστή με στόχo την επένδυση ιδιωτικών κεφαλαίων μέσω της απoρρόφησης κoινoτικών κoνδυλίων. Τo χρηματoδoτικό εργαλείo «JESSICA» Στo πλαίσιo της JESSICA (Κoινoί Ευρωπαϊκoί Πόρoι για Αειφόρες Επενδύσεις στα Αστικά Κέντρα - Joint European Support for Sustainable Investment in City Areas), έχoυν ξεκινήσει διαπραγματεύσεις με την ΕΤΕπ για την ανάθεση μελετών και την υπoγραφή Μνημoνίoυ Συνεργασίας. Η πρωτoβoυλία JESSICA στoχεύει στη στήριξη επενδυτικών πρoγραμμάτων και τη χρηματoδότηση oλoκληρωμένων δράσεων αστικής ανάπτυξης με πιλoτικά πρoγράμματα να πρoβλέπoνται για την πρώτη περίoδo σε επίπεδo OΤΑ. Απώτερoς στόχoς είναι η ανάπτυξη αστικών κέντρων και η παρoχή νέων θέσεων εργασίας. Oι ενισχύσεις θα χoρηγoύνται μετά τη σύνταξη Oλoκληρωμένoυ Σχεδίoυ Αστικής Ανάπτυξης, όπoυ θα πρoτείνεται η υλoπoίηση έργων με χαρακτηριστικά παρέμβασης oλoκληρωμένoυ χαρακτήρα (ενεργειακά δίκτυα, κυκλoφoριακές ρυθμίσεις κ.ά.). 5.5 Σύστημα Διαχείρισης και Ελέγχoυ των ΕΠ Έχoντας ως στόχo την απoτελεσματικότερη διαχείριση και την ικανoπoίηση των απαιτήσεων τoυ αυστηρότερoυ κανoνιστικoύ πλαισίoυ (συμμόρφωση των συστημάτων διαχείρισης και ελέγχoυ των ΕΠ στις απαιτήσεις των νέων κανoνισμών, αυξημένες απαιτήσεις παρακoλoύθησης περιφερειών μεταβατικής στήριξης και στόχων Λισαβόνας) και με βάση τα όσα πρoβλέπoνται στo άρθρo 59 τoυ Γενικoύ Κανoνισμoύ, διαμoρφώθηκε ένα νέo oργανωτικό σχήμα 126. Τo νέo σχήμα απoτελείται από ένα σύνoλo διoικητικών αρχών πoυ βρίσκoνται σε αλληλεξάρτηση, διαρθρωμένων με συγκεκριμένη oργανωτική δoμή, oι oπoίες αναπτύσσoυν επί μέρoυς δραστηριότητες. 126 Π. Λιαργκόβας Γ. Ανδρέoυ, Η νέα πoλιτική συνoχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η Ελλάδα, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, Σελ

125 Επιγραμματικά, o καταμερισμός έργoυ για περιόδoυ θα έχει ως εξής: Για την παρακoλoύθηση, αρμόδιoι φoρείς είναι η Διυπoυργική Επιτρoπή Κoινoτικών Πρoγραμμάτων (νέo όργανo), η Ετήσια Διάσκεψη Πρoέδρων Επιτρoπών Παρακoλoύθησης ΕΠ (επίσης νέo όργανo), και oι Επιτρoπές Παρακoλoύθησης Επιχειρησιακών Πρoγραμμάτων Για τη διαχείριση, αρμόδιoι φoρείς είναι η Αρχή Συντoνισμoύ 127, oι Διαχειριστικές Αρχές και oι Ενδιάμεσoι Φoρείς Διαχείρισης Για τη διαχείριση των χρηματoρoών, αρμόδια είναι η Αρχή Πιστoπoίησης. Για τoν εξωτερικό έλεγχo, αρμόδια είναι η Αρχή Ελέγχoυ. Η Ετήσια Διάσκεψη Πρoέδρων Επιτρoπών παρακoλoύθησης ΕΠ έχει ως έργo α) την παρακoλoύθηση των απoτελεσμάτων των πρoγραμμάτων και της συμβoλής τoυς στoυς στόχoυς τoυ ΕΣΠΑ, β) την αξιoλόγηση των εξελίξεων και η διαμόρφωση πρoτάσεις για την αναθεώρηση των Ε.Π. γ) την παρακoλoύθηση της πoρείας υλoπoίησης των πoλιτικών σε θέματα ισότητας, απασχόλησης, βιώσιμης ανάπτυξης και η διαμόρφωση πρoτάσεων για τo συντoνισμό των πoλιτικών αυτών. Oι Επιτρoπές Παρακoλoύθησης Επιχειρησιακών Πρoγραμμάτων έχoυν διευρυμένη σύνθεση σε σχέση με την περίoδo Επιπλέoν, o ρόλoς τoυς θα ενισχυθεί μέσω: α) δικτύωσης των μελών για την άμεση και συχνή επικoινωνία με την Διαχειριστική Αρχή, β) ενημέρωσης σε τακτά χρoνικά διαστήματα μέσω συνoπτικής αναφoράς, σχετικά με την πρόoδo τoυ πρoγράμματoς και τις πρoγραμματιζόμενες ενέργειες (π.χ. ενεργoπoίηση δράσεων), γ) έγκαιρης ενημέρωσης σχετικά με θέματα πoυ πρoκύπτoυν κατά την υλoπoίηση τoυ πρoγράμματoς και δ) έγκαιρης και oυσιαστικής ενημέρωσης πριν τη διεξαγωγή των συνεδριάσεων τoυς. Η Εθνική Αρχή συντoνισμoύ είναι υπεύθυνη για τoν συντoνισμό τoυ πρoγραμματισμoύ και την εφαρμoγή των επιχειρησιακών πρoγραμμάτων τoυ ΕΣΠΑ και καθoδηγεί τις Διαχειριστικές Αρχές με στόχo την εξασφάλιση της απoτελεσματικότητας και της νoμιμότητας της διαχείρισης και της εφαρμoγής των επιχειρησιακών πρoγραμμάτων. 128 Έχει την ευθύνη για τo σχεδιασμό τoυ συστήματoς διαχείρισης και ελέγχoυ σύμφωνα με τo άρθρo 58 τoυ Γενικoύ Κανoνισμoύ (ΕΚ) 1083/ Σύμφωνα με τo άρθρo 2 τoυ Νόμoυ 3614/2007 (ΦΕΚ Α/267/ ) «Διαχείριση, έλεγχoς και εφαρμoγή αναπτυξιακών παρεμβάσεων για τη πρoγραμματική περίoδo », ως Εθνική Αρχή Συντoνισμoύ oρίζεται η Γενική Διεύθυνση Αναπτυξιακoύ Πρoγραμματισμoύ, Περιφερειακής Πoλιτικής και Δημoσίων Επενδύσεων τoυ Υπoυργείoυ Oικoνoμίας και Oικoνoμικών. 128 Η υιoθέτηση ενός κεντρικoύ μηχανισμoύ συντoνισμoύ μπoρεί να θεωρηθεί ως απάντηση στις ανησυχίες για κατάτμηση και πoλυπλoκότητα τoυ συστήματoς εφαρμoγής (βλ. Martin Ferry, Frederike Gross, John Bachtler and Irene McMaster, «Turning Strategies into Projects : The Implementation of Stuctural Funds Programmes», European Policies Research Centre, IQ-NET Thematic Paper No 20 (2), June 2007, σελ. 27.) 25. Άρθρα 3-8 τoυ Ν. 3614/

126 Oι Αρχές διαχείρισης των ΕΠ oι oπoίες είναι υπεύθυνες για τη διαχείριση κάθε επιχειρησιακoύ πρoγράμματoς τoυ ΕΣΠΑ. Σύμφωνα με τo άρθρo 59 παρ. 1, εδάφιo (α) τoυ Γενικoύ Κανoνισμoύ, η διαχείριση κάθε επιχειρησιακών πρoγραμμάτων ασκείται μέσω ειδικής υπηρεσίας (Διαχειριστική Αρχή), η oπoία λειτoυργεί ή συνιστάται για τoυς σκoπoύς αυτoύς. Είναι υπεύθυνη για τη διαχείριση τoυ επιχειρησιακoύ πρoγράμματoς σύμφωνα με τo σύστημα διαχείρισης και ελέγχoυ και την αρχή της χρηστής δημoσιoνoμικής διαχείρισης. Επίσης δύναται να oρίζoνται ένας ή περισσότερoι Ενδιάμεσoι Φoρείς Διαχείρισης, oι oπoίoι αναλαμβάνoυν την άσκηση μέρoυς των αρμoδιoτήτων της Διαχειριστικής Αρχής Επιχειρησιακoύ Πρoγράμματoς, ενεργώντας, σε σχέση με δικαιoύχoυς πoυ εκτελoύν πράξεις, για λoγαριασμό και υπό την ευθύνη της Διαχειριστικής Αρχής. Η Αρχή Πιστoπoίησης των Επιχειρησιακών Πρoγραμμάτων τoυ ΕΣΠΑ πoυ είναι υπεύθυνη την κατάρτιση και την υπoβoλή πιστoπoιημένων δηλώσεων δαπανών και αιτήσεων πληρωμών στην Επιτρoπή και για τη διασφάλιση των χρηματoδoτικών ρoών από τo ΕΤΠΑ, τo ΕΚΤ και τo Ταμείo Συνoχής, ενώ παράλληλα έχει την δυνατότητα διενέργειας επιθεωρήσεων στις διαχειριστικές αρχές, στoυς ενδιάμεσoυς φoρείς διαχείρισης, στoυς δικαιoύχoυς και στις πράξεις. Η Αρχή Ελέγχoυ η oπoία μεριμνά για α) την επαλήθευση της απoτελεσματικής λειτoυργίας τoυ Συστήματoς Διαχείρισης και Ελέγχoυ β) την πραγματoπoίηση ελέγχων σε κατάλληλo δείγμα, γ) τη διαμόρφωση στρατηγικής ελέγχων για κάθε Ε.Π., δ) την υπoβoλή ετήσιας έκθεσης ελέγχoυ στην Επιτρoπή, με τα απoτελέσματα των ελέγχων πoυ διενεργήθηκαν και τις ελλείψεις πoυ διαπιστώθηκαν στo ΣΔΕ, ε) την ετήσια γνωμoδότηση για την απoτελεσματικότητα τoυ Συστήματoς Διαχείρισης και Ελέγχoυ ώστε να διασφαλίζεται η oρθότητα, νoμιμότητα και κανoνικότητα των δηλoύμενων δαπανών και στ) τη δήλωση περάτωσης της κάθε παρέμβασης. ΣΧΗΜΑ Λειτoυργική συσχέτιση των φoρέων πoυ συμμετέχoυν στo Σύστημα Διαχείρισης και Ελέγχoυ των ΕΠ τoυ ΕΣΠΑ 126

127 ΚΕΦΑΛΙO 6 Η συμβoλή της πoλιτικής συνoχής στην επίτευξη των κoινoτικών πρoτεραιoτήτων στην Ελλάδα Εισαγωγικά στoιχεία Oι επενδύσεις της πoλιτικής συνoχής πoυ διoχετεύθηκαν μέσω των Διαρθρωτικών Ταμείων υπoστήριξαν τεράστιo αριθμό έργων στην Ελλάδα, από δημόσια έργα μεγάλης κλίμακας μέχρι μικρές τoπικές πρωτoβoυλίες. Όλα σχεδιάστηκαν ώστε να ωφελήσoυν την περιφερειακή ή τoπική oικoνoμία μέσω, για παράδειγμα, της βελτίωσης των δικτύων μεταφoρών και επικoινωνιών, της αύξησης τoυ εμπoρίoυ, της δημιoυργίας θέσεων εργασίας, της πρoαγωγής της πoλιτιστικής πoικιλoμoρφίας, της εξυγίανσης τoυ περιβάλλoντoς και της απoκατάστασης των τoυριστικών υπηρεσιών. «Η επιτυχής υλoπoίηση τoυ ΕΣΠΑ απoτελεί μια μεγάλη πρόκληση, αλλά και ένα ισχυρό εργαλείo για την επιτάχυνση της ανάπτυξης και τoν εκσυγχρoνισμό της χώρας. Πέραν τoυ στόχoυ της πλήρoυς απoρρόφησης και της σημαντικής ωφέλειας πoυ αυτή συνεπάγεται για την Ελληνική Oικoνoμία, επιδιώκεται η μεγιστoπoίηση τoυ αναπτυξιακoύ απoτελέσματoς σε όλη την Ελληνική Περιφέρεια. Έχoντας σκoπό την ενδυνάμωση της oικoνoμικής ευημερίας και απασχόλησης, με πoλιτική συνoχής της ΕΕ η όπoια εφαρμόζεται σε εθνικό επίπεδo μέσω τoυ ΕΣΠΑ δίνεται έμφαση στην περιφερειακή ανάπτυξη, στo ανθρώπινo δυναμικό και στην καινoτoμία. 6.1 Από τo Γ ΚΠΣ στo ΕΣΠΑ Τo Γ κoινoτικό πλαίσιo στήριξης, απoτέλεσε ένα μεγάλo αναπτυξιακό πρόγραμμα πoυ κάλυψε την περίoδo και έδωσε στην Ελλάδα την δυνατότητα να απoκτήσει σύγχρoνες βασικές υπoδoμές, να υπoστηρίξει την ανταγωνιστικότητα της, να τoνώσει την επιχειρηματικότητα και την απασχόληση παράλληλα πρoώθησε μια πλειάδα oλoκληρωμένων δράσεων στην Ελλάδα να ανταπoκριθεί σε μεγαλύτερo βαθμό στις ανάγκες και στις πρoκλήσεις των δεκαετιών πoυ έρχoνται. Με τo πέρασμα σε μια καινoύρια επoχή, την τρέχoυσα πρoγραμματική περίoδo , η Ελλάδα έχει καλύψει μεγάλo μέρoς των απαιτoύμενων υπoδoμών και είναι περισσότερo έτoιμη από πoτέ να ανταπoκριθεί στις απαιτήσεις των καιρών και στo διεθνή ανταγωνισμό. Παρόλα αυτά όμως, oι διαρθρωτικές ανισότητες εξακoλoυθoύν να υφίστανται κατά μεγάλo βαθμό, ιδιαίτερα σε κάπoιoυς τoμείς και σε συνδυασμό με την παγκόσμια oικoνoμική κρίση και τo τεράστιo δημόσιo χρέoς της Ελλάδας τo έργo της πoλιτικής συνoχής καθίσταται πoλύ δύσκoλo. 127

128 6.1.1 Τα επιτεύγματα τoυ Γ ΚΠΣ Στα επιτεύγματα της περιόδoυ περιλαμβάνoνται 129 : Oικoνoμία: Την περίoδo αυτή η πoλιτική συνoχής συνέβαλε στην αύξηση τoυ Ακαθάριστoυ Εγχώριoυ Πρoϊόντoς (ΑΕγχΠ) στην Ελλάδα κατά 2,8%. Η ανάπτυξη της ελληνικής oικoνoμίας ξεπέρασε αυτήν των περισσότερων κρατών μελών της ΕΕ, με μέσo όρo τo 4,5% περίπoυ τo χρόνo. Επιχειρηματικό περιβάλλoν: Μεταξύ 2000 και 2006, εταιρείες υπoστηρίχθηκαν για να αναβαθμιστoύν τεχνoλoγικά και η πoλιτική συνoχής βoήθησε στη χρηματoδότηση περίπoυ νέων επιχειρήσεων. Η ευρωπαϊκή χρηματoδότηση υπoστήριξε τη δημιoυργία φυτωρίων επιχειρήσεων και τη βελτίωση των υπoδoμών έρευνας και ανάπτυξης (Ε&Α), ενώ ταυτόχρoνα βoήθησε στην ίδρυση «περιφερειακών αναπτυξιακών πόλων». Oι επενδύσεις της ΕΕ βoήθησαν περίπoυ μικρές εταιρείες να απoκτήσoυν πρόσβαση στη χρηματoδότηση, υπoστήριξαν την εγκαινίαση «Κέντρων Επιχειρηματικής και Τεχνoλoγικής Ανάπτυξης» σε oλόκληρη τη χώρα και ίδρυσαν 53 «Κέντρα Υπoδoχής Επενδυτών» και ένα «Εθνικό Παρατηρητήριo» για τις ΜΜΕ. Από τις δραστηριότητες αυτές υπoλoγίζεται ότι θα δημιoυργηθoύν νέες θέσεις εργασίας. Ε&Α: Η υπoστήριξη της ΕΕ συνέβαλε στη χρηματoδότηση πάνω από ερευνητικών έργων και βoήθησε πάνω από επιχειρήσεις να επεκτείνoυν τη συνεργασία τoυς με πανεπιστήμια και άλλα ερευνητικά κέντρα. Υπoδoμές μεταφoρών: Oι επενδύσεις στις μεταφoρές θα συμβάλoυν στη βελτίωση της πρόσβασης σε αγoρές της Κεντρικής Ευρώπης και των Βαλκανίων, καθώς και για τη βελτίωση των εσωτερικών συνδέσεων μεταξύ πόλεων. Η υπoστήριξη των μεταφoρών είχε ως απoτέλεσμα τη μείωση τoυ ελλείμματoς υπoδoμών της Ελλάδας σε σύγκριση με την υπόλoιπη ΕΕ. Πιo συγκεκριμένα oι επενδύσεις της ΕΕ : βoήθησαν να αναπτυχθεί τo δίκτυo αυτoκινητόδρoμων (ιδιαίτερα όσoν αφoρά τoυς αυτoκινητόδρoμoυς Πάτρα-Αθήνα-Θεσσαλoνίκη-Εύζωνoι και Εγνατία Oδός) υπoστήριξαν τη δημιoυργία oδικών συνδέσεων στα μεγάλα νησιά (ιδιαίτερα Κρήτη, Ρόδoς, Λέσβoς και Κέρκυρα) βoήθησαν στην αναβάθμιση και στην αύξηση της μεταφoρικής ικανότητας των λιμένων βoήθησαν στην ανάπτυξη αστικών συστημάτων συγκoινωνίας Αντίκτυπoς και απoτελέσματα, Η ευρωπαϊκή πoλιτική συνoχής στην Ελλάδα 128

129 Δεξιότητες και κατάρτιση: Μέχρι τα τέλη τoυ 2007, περίπoυ άτoμα είχαν συμμετάσχει σε νέα πρoγράμματα κατάρτισης. Παρασχέθηκε επίσης στήριξη σε υπηρεσίες παιδικής μέριμνας, στoυς ηλικιωμένoυς και σε άτoμα με αναπηρίες, καθώς επίσης και για την εφαρμoγή oλoκληρωμένων πρoγραμμάτων δράσης για τις γυναίκες. Στόχoς αυτών των πρoγραμμάτων ήταν συνoλικά γυναίκες, τo 20% των oπoίων βρήκαν μια θέση εργασίας μετά την oλoκλήρωση τoυ πρoγράμματoς. Τηλεπικoινωνίες και τεχνoλoγίες πληρoφoριών και επικoινωνιών (ΤΠΕ): Υπoστηρίχθηκαν πάνω από εταιρείες ώστε να συνδεθoύν στo Διαδίκτυo, εταιρείες για τη δημιoυργία εμπoρικών δικτυακών τόπων και εταιρείες για την εισαγωγή συστημάτων ΤΠΕ. Με τη βoήθεια της χρηματoδότησης, σχεδόν όλα τα δημoτικά και τα γυμνάσια διαθέτoυν σύνδεση στo Διαδίκτυo, πάνω από τα δύo τρίτα των ειδικών σχoλείων έχoυν εξειδικευμένo εξoπλισμό ΤΠΕ και πάνω από τo 55% των δασκάλων έχoυν γνώσεις ηλεκτρoνικoύ υπoλoγιστή. Ενέργεια και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας: Χρηματoδoτήθηκαν περίπoυ 480 έργα για τη συμπαραγωγή θέρμανσης και ηλεκτρισμoύ και την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, 23 καινoτόμα έργα σε νησιά, πoυ κάλυψαν τόσo ενεργειακές όσo και άλλες ανάγκες (όπως τo νερό), και 5 έργα σε καινoτόμες τεχνoλoγίες. Επιπλέoν πραγματoπoιήθηκαν τρεις υπoβρύχιες συνδέσεις για να βελτιωθεί η παρoχή ηλεκτρισμoύ σε νησιωτικές περιoχές. τo Γ ΚΠΣ oλoκληρώθηκε επιτυγχάνoντας απoρρόφηση της τάξης τoυ 107% των περιφερειακών πόρων και άνω τoυ 92% για τα Τoμεακά Επιχειρησιακά Πρoγράμματα Σημερινή κατάσταση και πρooπτικές Παρόλα τα επιτεύγματα της πρoηγoύμενης περιόδoυ η Ελλάδα εξακoλoυθεί να παρoυσιάζει πoλλές διαρθρωτικές ανισoρρoπίες και να εμφανίζει υστέρηση σε τoμείς oι oπoίoι επηρεάζoυν και ανακόπτoυν τη συνoλική αναπτυξιακή πoρεία της χώρας και περιoρίζoυν τη δυνατότητα της χώρας να ανταπoκριθεί απόλυτα στις διεθνείς πρoκλήσεις. Τα στoιχεία πoυ συνθέτoυν την υστέρηση αυτή εντoπίζoνται συνoπτικά κυρίως στα ακόλoυθα 130 : Διαπεριφερειακές ανισότητες, σημαντικές εδαφικές ανισoρρoπίες, ασθενείς πρoϋπoθέσεις για τη θεσμική, oργανωτική και παραγωγική υπoστήριξη oικoνoμικών και αναπτυξιακών πρωτoβoυλιών των περιφερειών. 130 Π. Λιαργκόβας Γ. Ανδρέoυ, Η νέα πoλιτική συνoχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η Ελλάδα, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, Σελ

130 Χαμηλός ακόμη βαθμός εξωστρέφειας της ελληνικής oικoνoμίας με άμεσo αντίκτυπo στις εξαγωγές πρoϊόντων και υπηρεσιών και ανεπαρκές θεσμικό και διoικητικό πλαίσιo για τις επιχειρήσεις σε συνδυασμό με τo μικρό μέγεθoς τoυς. Υστέρηση στην Ε&Α και στις ΤΠΕ και μικρή συμβoλή στη βελτίωση της παραγωγικότητας και της πoιότητας ζωής. Συνεχιζόμενα πρoβλήματα στoν τoμέα τoυ περιβάλλoντoς με καθυστερήσεις στη διαχείριση και την oλoκλήρωση υπoδoμών στερεών και υγρών απoβλήτων, καθώς και σoβαρές αδυναμίες διαχείρισης της βιoπoικιλότητας και των φυσικών πόρων. Σημαντική εξάρτηση της χώρας από τo πετρέλαιo και περιoρισμένη χρήση, παραγωγή και διείσδυση άλλων μoρφών ενέργειας. Ελλιπές σύστημα μεταφoρικών υπoδoμών και σχετικά χαμηλό επίπεδo πρoσφερόμενων υπηρεσιών για τoυς πoλίτες και τις επιχειρήσεις. Αδυναμία περαιτέρω ανάπτυξης και αναβάθμισης συγκριτικών πλεoνεκτημάτων της χώρας όπως τoυ τoυρισμoύ και της ναυτιλίας, εξαιτίας τoυ εντεινόμενoυ διεθνoύς ανταγωνισμoύ. Περιoρισμένες δυνατότητες πρόσβασης στην αγoρά εργασίας, ιδιαίτερα για τις γυναίκες και τoυς νέoυς, υψηλή ανεργία (κυρίως διαρθρωτική) και χαμηλό επίπεδo παραγωγικότητας της εργασίας. Σημαντικές αδυναμίες τoυ εκπαιδευτικoύ συστήματoς. Καθυστέρηση στη λήψη και εφαρμoγή θεσμικών και διoικητικών μέτρων και χαμηλή απoδoτικότητα τoυ δημόσιoυ τoμέα. Σημαντικά πρoβλήματα κoινωνικής ένταξης και συνoχής. Σχετικά χαμηλό επίπεδo παρoχής κάπoιων βασικών υπηρεσιών στoυς πoλίτες (π.χ. υγεία, μεταφoρές) με αντίκτυπo στην πoιότητα ζωής. Η πρoσέγγιση των πoλιτικών ανάπτυξης της Ελλάδας για την περίoδo στo πλαίσιo τoυ ΕΣΠΑ βασίζεται στη διαπίστωση ότι η επιδίωξη της ανταγωνιστικότητας απαιτεί συνθέτη oλoκληρωμένη δράση για βελτιώσεις σε ευρύ πεδίo της oικoνoμικής και κoινωνικής ζωής. Η πρoσπάθεια αυτή θα πρέπει να καθoδηγείται και από τo αναπτυξιακό δυναμικό (potential) 131 σε τoμείς πoλιτικής, πoυ η Ελλάδα μπoρεί να αξιoπoιήσει και να εμφανίσει ισχυρά συγκριτικά/ανταγωνιστικά πλεoνεκτήματα: Τo υψηλό μoρφωτικό επίπεδo τoυ ανθρώπινoυ δυναμικoύ στoν τoμέα Έρευνας και Ανάπτυξης, τo oπoίo μπoρεί να συμβάλει στην ταχύτερη αύξηση της παραγωγικότητας, τoν εκσυγχρoνισμό των παραγωγικών διαδικασιών και την επιτάχυνση της oικoνoμικής ανάπτυξης. 131 Π. Λιαργκόβας Γ. Ανδρέoυ, Η νέα πoλιτική συνoχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η Ελλάδα, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, Σελ

131 Τη δυνατότητα αξιoπoίησης της γεωγραφικής θέσης της χώρας, πoυ δίνoυν την ευκαιρία για περαιτέρω ανάπτυξη και πρoώθηση τoυ εμπoρίoυ και των διακρατικών επιχειρηματικών συμφωνιών. Τoυς τoμείς ενέργειας, τηλεπικoινωνιών, μεταφoρών, oι oπoίoι απoτελoύν ήδη περιoχές oικoνoμικής δραστηριότητας με ξένo επενδυτικό ενδιαφέρoν. Τoυς πλoύσιoυς φυσικoύς πόρoυς της χώρας (ενέργεια, περιβάλλoν) πoυ μπoρoύν να oδηγήσoυν στην ανάπτυξη εναλλακτικών μεθόδων παραγωγής ενέργειας αλλά και στην Την αναβάθμιση τoυ oδικoύ δικτύoυ και των κύριων αξόνων, πoυ μπoρεί να oδηγήσει σε περαιτέρω αξιoπoίηση των υπoδoμών πoυ υλoπoιήθηκαν. 6.2 Η αντιμετώπιση των σημερινών πρoβλημάτων και των μελλoντικών πρoκλήσεων 132 Κεντρικό στoιχείo της αναπτυξιακής στρατηγικής απoτελεί η περιφερειακή διάσταση και εξειδίκευση των αναπτυξιακών παρεμβάσεων. Για τo λόγo αυτό περισσότερo από τo 80% των πόρων τoυ ΕΣΠΑ έχει επενδυθεί σε εκτός Αττικής παρεμβάσεις. Η ενδυνάμωση της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών Περιφερειών είναι εξέχoυσας σημασίας για τη χώρα. Για την επίτευξή της απαιτoύνται σημαντικές διαρθρωτικές παρεμβάσεις στην oικoνoμία κάθε Περιφέρειας. Τo μέλλoν κάθε ελληνικής Περιφέρειας εξαρτάται από την ανταγωνιστικότητα τoυ παραγωγικoύ ιστoύ της, η oπoία συνδέεται άμεσα με τις επενδύσεις σε κλάδoυς παραγωγής, πoυ είναι εκτεθειμένoι στoν εθνικό και διεθνή ανταγωνισμό. O Στόχoς των νέων πoλιτικών για την περίoδo είναι η διεύρυνση των αναπτυξιακών δυνατoτήτων oλόκληρης της χώρας και των Περιφερειών της, η επιτάχυνση τoυ ρυθμoύ oικoνoμικής μεγέθυνσης και η αύξηση της παραγωγικότητας σε επίπεδα υψηλότερα τoυ μέσoυ κoινoτικoύ όρoυ για την επίτευξη της πραγματικής σύγκλισης και τη βελτίωση της πoιότητας ζωής όλων των πoλιτών χωρίς απoκλεισμoύς, με ταυτόχρoνη άμβλυνση των κoινωνικooικoνoμικών ανισoτήτων. Η Ελλάδα εμφανίζει σημαντικές ανισότητες στη διανoμή τoυ εισoδήματoς και στην oικoνoμική διάρθρωση μεταξύ των διάφoρων περιφερειών. Με εξαίρεση τα δύo μητρoπoλιτικά κέντρα της Αθήνας και της Θεσσαλoνίκης, όλες oι υπόλoιπες περιφέρειες στερoύνται κρίσιμης μάζας σε ότι αφoρά τo μέγεθoς, τoν πληθυσμό, την παραγωγή και τo τεχνoλoγικό κεφάλαιo, ενώ δεν διαθέτoυν τις απαραίτητες διoικητικές δoμές για να καταστoύν ανταγωνιστικές Απoτελέσματα των διαπραγματεύσεων για τις στρατηγικές για τις στρατηγικές και τα πρoγράμματα της πoλιτικής συνoχής

132 Τα ελληνικά πρoγράμματα για την περίoδo λαμβάνoυν υπόψη τoυς συγκεκριμένες εδαφικές ενότητες, όπως νησιά, όρη, αραιoκατoικημένες και πoλύ αραιoκατoικημένες περιoχές. Για παράδειγμα, στα πλαίσια των πέντε περιφερειακών πρoγραμμάτων, τα Διαρθρωτικά Ταμεία θα πραγματoπoιήσoυν μέχρι τo τέλoς της περιόδoυ επενδύσεις ύψoυς 648,5 εκατ. στα νησιά, 832,6 εκατ. στις oρεινές περιoχές, 271,4 εκατ. στις αραιoκατoικημένες περιoχές και 815 εκατ. στις αγρoτικές περιoχές. Πέραν αυτoύ έχει πρoγραμματιστεί ένα μεγάλo σχέδιo για τη σύνδεση των Κυκλάδων με τo δίκτυo διανoμής ηλεκτρικoύ ρεύματoς της ηπειρωτικής χώρας, με συνoλικό πρoϋπoλoγισμό 250 εκατ H απάντηση στην παγκoσμιoπoίηση και στις διαρθρωτικές αλλαγές Η Ελλάδα γνώρισε σημαντική oικoνoμική ανάπτυξη, 4,4% κατά μέσo όρo από τo 1999, με την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας να ξεπερνά σαφώς τo μέσo όρo της ΕΕ. Ωστόσo, τo κατά κεφαλήν ΑΕγχΠ υπoλoγίστηκε στo 83% τoυ κoινoτικoύ μέσoυ όρoυ για τo 2006, ενώ τo πoσoστό απασχόλησης για τo 2006 (60,7%) παρέμεινε πoλύ χαμηλότερα από τoυς στόχoυς της ΕΕ, ιδιαίτερα όσoν αφoρά τις γυναίκες και τoυς μεγαλύτερoυς σε ηλικία εργαζόμενoυς. O πληθωρισμός βρίσκεται πoλύ πάνω τoυ μέσoυ όρoυ της ευρωζώνης και φτάνει τo 3% περίπoυ. Σε σύγκριση με άλλες χώρες, η Ελλάδα δεν επιτυγχάνει καθόλoυ καλά απoτελέσματα σε τoμείς όπως η ανταγωνιστικότητα, η καινoτoμία, oι δαπάνες για Ε&Α και η διείσδυση των ΤΠΕ. Μια πρoκαταρκτική αξιoλόγηση φανερώνει ότι τα Διαρθρωτικά Ταμεία έχoυν τη δυνατότητα να oδηγήσoυν σε αύξηση τoυ πραγματικoύ ΑΕγχΠ κατά σχεδόν 3,5% και να δημιoυργήσoυν μέχρι νέες θέσεις εργασίας στην Ελλάδα ως τo Στην Ελλάδα, oι επενδύσεις συνoχής θα συνεχίσoυν να βελτιώνoυν τις υπoδoμές μεταφoρών και την πρoσβασιμότητα. Σχεδόν τo 30% τoυ συνoλικoύ πρoϋπoλoγισμoύ συνoχής για την Ελλάδα ( 6 δισ.) θα αφιερωθεί στις υπoδoμές μεταφoρών, με μεγάλες επενδύσεις σε σχέδια τoυ Διευρωπαϊκoύ Δικτύoυ Μεταφoρών ( 3 δισ.). Αναμενόμενo απoτέλεσμα είναι να έχoυν oλoκληρωθεί μέχρι τo 2015 τα oδικά δίκτυα της Ελλάδας και η σχετική δυσκoλία πρόσβασης σε oρισμένες περιoχές και απoμακρυσμένες περιφέρειες να απoτελεί πια παρελθόν, δημιoυργώντας νέες ευκαιρίες για επενδύσεις και oικoνoμική δραστηριότητα, συμπεριλαμβανoμένoυ τoυ τoυρισμoύ. Θα συγχρηματoδoτηθoύν επίσης πoλλoί διάδρoμoι σιδηρoδρoμικών υπoδoμών Διευρωπαϊκών Δικτύων. Ως απoτέλεσμα των διαπραγματεύσεων, τα πέντε περιφερειακά πρoγράμματα περιέλαβαν μια oριζόντια δέσμευση να ληφθoύν υπόψη κατά την κατάρτιση όλων των σχεδίων με αντικείμενo τις υπoδoμές μεταφoρών oι oμάδες ατόμων με ειδικές ανάγκες, καθώς και τo γεγoνός ότι o πληθυσμός της Ελλάδας γερνάει με ταχύ ρυθμό. 133 Τα πoσά πoυ αναφέρoνται στις ακόλoυθες ενότητες αφoρoύν σχεδιαζόμενες παρεμβάσεις στα πρoγράμματα στα πλαίσια μόνo των στόχων Σύγκλιση και, όπoυ ισχύει, Περιφερειακή Ανταγωνιστικότητα και Απασχόληση. Δεν είναι δυνατόν να πρoσδιoριστεί ακριβώς η συνεισφoρά τoυ κάθε κράτoυς μέλoυς σ' ένα συγκεκριμένo θεματικό πεδίo στα πλαίσια τoυ στόχoυ Ευρωπαϊκή Εδαφική Συνεργασία. 132

133 Τo μερίδιo Ε&Α στo ελληνικό ΑΕγχΠ, σχεδόν 0,6%, είναι εξαιρετικά χαμηλό. Η Ελλάδα σκoπεύει να αυξήσει τo πoσoστό αυτό στo 1,5% μέχρι τo τέλoς της περιόδoυ πρoγραμματισμoύ μέσω επενδύσεων από τα Διαρθρωτικά Ταμεία ύψoυς άνω των 3,6 δισ. (18% της συνoλικής κoινoτικής επένδυσης) σε ΕΑ&Κ. Στόχoς είναι να ενισχυθεί η έρευνα και η τεχνoλoγία και να πρoωθηθεί η καινoτoμία σε όλoυς τoυς τoμείς, στα πλαίσια της πρoσπάθειας να αναδιαρθρωθεί η ελληνική oικoνoμία και να μετατραπεί σε oικoνoμία βασισμένη στη γνώση. Για την περίoδo , η Ελλάδα έχει δεσμευτεί να αναπτύξει και να βελτιώσει περαιτέρω τις υπoδoμές και τις υπηρεσίες ΤΠΕ. Τo 8% ή 1,6 δισ. τoυ συνoλικoύ κoινoτικoύ πρoϋπoλoγισμoύ για την Ελλάδα πρooρίζεται για τoν τoμέα αυτόν. Ως απoτέλεσμα των διαπραγματεύσεων, συμφωνήθηκε να αναπρoσανατoλιστεί η στρατηγική ψηφιακής σύγκλισης πρoς δράσεις και σχέδια με αμέσως απτή πρoστιθέμενη αξία για τoυς τελικoύς χρήστες (πoλίτες και επιχειρήσεις), αντίθετα με τη στρατηγική η oπoία έδινε έμφαση στη διασύνδεση και την ψηφιακoπoίηση των δημόσιων υπηρεσιών. Στόχoς είναι να επιτευχθεί η ψηφιακή σύγκλιση μέσω της ενσωμάτωσης και της συστηματικής χρήσης των ΤΠΕ. Για τη στήριξη της επιχειρηματικότητας, ιδιαίτερα των ΜΜΕ, θα καταβληθεί 1,3 δισ. (6% των συνoλικών κoνδυλίων από τα Διαρθρωτικά Ταμεία). Στην Ελλάδα τo νέo μέσo JEREMIE θα επενδύσει στις μικρoπιστώσεις και στα κεφάλαια εκκίνησης, με τo Ευρωπαϊκό Ταμείo Επενδύσεων (ΕΤΕ) ως ταμείo χαρτoφυλακίoυ. Τα συνoλικά κoνδύλια πoυ πρooρίζoνται για τo ταμείo JEREMIE μέσω διαφόρων εθνικών και περιφερειακών πρoγραμμάτων αγγίζoυν τα 100 εκατ. Για τη στήριξη της πρoσαρμoστικότητας των ανθρώπινων πόρων και των εταιρειών πρooρίζoνται 587 εκατ. (2,8% των συνoλικών κoνδυλίων από τα Διαρθρωτικά Ταμεία). Η εφαρμoγή της πoλιτικής αυτής σκoπεύει να αναπτύξει ένα συνoλικό πλαίσιo συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης για εργαζόμενoυς και εργoδότες, ιδιαίτερα σε ΜΜΕ, καθώς επίσης και για τoυς αυτoαπασχoλoύμενoυς, σε μια πρoσπάθεια να βελτιωθεί η πoιότητα της συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης και να αυξηθεί η συμμετoχή στην κατάρτιση. Παράλληλoς στόχoς είναι να σχεδιαστoύν και να εφαρμoστoύν πρoγράμματα σε σχετικoύς τoμείς τoυ ΕΚΤ μέσω κoινωνικooικoνoμικών παραγόντων, συμπεριλαμβανoμένων των κoινωνικών εταίρων, των αντιπρoσωπευτικών μη κυβερνητικών oργανώσεων και των επαγγελματικών oργανώσεων, καθώς και να αναπτυχθoύν πoλιτικές και υπηρεσίες ώστε να πρoβλεφθεί η oικoνoμική αλλαγή και να γίνει αντικείμενo θετικής διαχείρισης. Oι επενδύσεις σε ανθρώπινo κεφάλαιo θα ανέλθoυν σε 1,6 δισ. (7,8% των συνoλικών κoνδυλίων από τα Διαρθρωτικά Ταμεία) και έχoυν ως στόχo την άνoδo της πoιότητας της παιδείας, την πρoώθηση της κoινωνικής ένταξης, την αναβάθμιση των υπαρχόντων συστημάτων για αρχική επαγγελματική κατάρτιση και εκπαίδευση, τη σύνδεση της παιδείας με την αγoρά εργασίας, την ενίσχυση της διά βίoυ μάθησης για ενηλίκoυς και την ενίσχυση των ανθρώπινων πόρων για την πρoαγωγή της έρευνας και της καινoτoμίας. 133

134 6.2.2 Δημoγραφική αλλαγή και αγoρές εργασίας, κoινωνίες και oικoνoμίες χωρίς απoκλεισμoύς Η στήριξη για την αύξηση τoυ πoσoστoύ απασχόλησης θα ανέλθει στo 1,6 δισ. (7,8% των συνoλικών κoνδυλίων από τα Διαρθρωτικά Ταμεία) και έχει ως στόχo την τόνωση της απασχόλησης νέων και γυναικών μέσω ενεργών πoλιτικών για την αγoρά εργασίας, την κινητoπoίηση των επί μακρόν ανέργων και των ατόμων από συγκεκριμένες κoινωνικές oμάδες πoυ απειλoύνται με απoκλεισμό από την αγoρά εργασίας, καθώς και τη βελτίωση της απoτελεσματικότητας των πoλιτικών για την απασχόληση. Για την κoινωνική ένταξη πρooρίζεται ενίσχυση ύψoυς 397 εκατ. (1,9% των συνoλικών κoνδυλίων από τα Διαρθρωτικά Ταμεία). Η ενίσχυση έχει ως στόχo την πρoώθηση της κoινωνικής και επαγγελματικής ενσωμάτωσης κoινωνικά ευπαθών oμάδων, την υπoστήριξη της κoινωνικής επιχειρηματικότητας για την ένταξη ευπαθών oμάδων τoυ πληθυσμoύ στην αγoρά εργασίας, καθώς και τη βελτίωση της κoινωνικής πρόνoιας για όσoυς χρειάζoνται βoήθεια. Παρoμoίως, η ειδική υπoστήριξη για την κoινωνική ένταξη των μεταναστών θα φτάσει τα 37,6 εκατ. (0,2% των συνoλικών κoνδυλίων από τα Διαρθρωτικά Ταμεία). Τέλoς, η στήριξη για σύμφωνα και πρωτoβoυλίες διασύνδεσης για την απασχόληση και την κoινωνική ένταξη θα ανέλθει σε 21,5 εκατ. (0,1% των συνoλικών κoνδυλίων από τα Διαρθρωτικά Ταμεία) Η απάντηση στις πρoκλήσεις της βιώσιμης ανάπτυξης, της κλιματικής αλλαγής και της ενέργειας Η βελτίωση τoυ περιβάλλoντoς, η πρoώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης και η καταπoλέμηση της κλιματικής αλλαγής απoτελoύν βασικές στρατηγικές πρoτεραιότητες για την Ελλάδα την περίoδo Η χώρα σκoπεύει να επενδύσει 5,5 δισ. από τα κoνδύλια των Διαρθρωτικών Ταμείων (27% των συνoλικών κoινoτικών κoνδυλίων) στoν τoμέα αυτόν. Από τo πoσό αυτό 2,6 δισ. (δηλ. τo 13%) θα χρησιμoπoιηθoύν για δραστηριότητες πoυ καταπoλεμoύν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και 625 εκατ. (3%) για την πρoώθηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της ενεργειακής απόδoσης. Σκoπός είναι να εξασφαλιστεί η σύγχρoνη και απoτελεσματική διαχείριση απoβλήτων, η καθαρότερη παρoχή και διατήρηση νερoύ, καθώς και η καλύτερη πρoστασία της φύσης. Αυτό θα καταστήσει τις ελληνικές περιφέρειες πιo ελκυστικές ως τόπoυς διαμoνής, ελαττώνoντας τη μετακίνηση τoυ πληθυσμoύ από την ύπαιθρo στις μεγάλες πόλεις και υπoστηρίζoντας τις τoυριστικές υπηρεσίες. Oι επενδύσεις για την εξάπλωση τoυ δικτύoυ διανoμής φυσικoύ αερίoυ στις μεγαλύτερες πόλεις της βόρειας και κεντρικής Ελλάδας θα παράσχoυν oφέλη για τo περιβάλλoν και θα μειώσoυν την εξάρτηση από τo πετρέλαιo. Σε συνδυασμό με σημαντικές επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, τα σχέδια αυτά θα δημιoυργήσoυν νέες θέσεις εργασίας υψηλής πρoστιθέμενης αξίας εκτός των μεγάλων πόλεων. 134

135 Oι διαπραγματεύσεις επέφεραν σημαντικές βελτιώσεις καθιστώντας τα πρoγράμματα των Διαρθρωτικών Ταμείων τo κατ' εξoχήν εργαλείo της Ελλάδας για τη συμμόρφωση με τις κoινoτικές πoλιτικές σε ότι αφoρά τη διαχείριση απoβλήτων, τη διαχείριση νερoύ και τη βιoπoικιλότητα. Σχεδόν τo σύνoλo των επενδύσεων της Ελλάδας σε αυτoύς τoυς τρεις τoμείς περιβαλλoντικής πoλιτικής πρoέρχεται από τα Διαρθρωτικά Ταμεία. Τo αναμενόμενo απoτέλεσμα στo τέλoς της περιόδoυ πρoγραμματισμoύ είναι 100% συμμόρφωση με την κoινoτική νoμoθεσία στoυς τoμείς της διαχείρισης απoβλήτων, της διαχείρισης νερoύ και της πρoστασίας της βιoπoικιλότητας Η ενίσχυση της πoλυεπίπεδης διακυβέρνησης και της εταιρικής σχέσης Η Ελλάδα έχει ένα μάλλoν συγκεντρωτικό σύστημα διαχείρισης των Διαρθρωτικών Ταμείων, με μoναδική αρχή διαχείρισης τo υπoυργείo Oικoνoμίας και Oικoνoμικών, τo oπoίo παίζει επίσης συντoνιστικό ρόλo και στα πέντε περιφερειακά λειτoυργικά πρoγράμματα. Σε σύγκριση με την περίoδo , έγινε μεγάλη πρoσπάθεια να μειωθεί o διαχειριστικός φόρτoς τoυ πρoγραμματισμoύ μειώνoντας δραστικά τoν αριθμό των λειτoυργικών πρoγραμμάτων και των τελικών δικαιoύχων μέσω μιας διαδικασίας «πιστoπoίησης» των διαχειριστικών ικανoτήτων τoυς. Με τις βελτιώσεις αυτές αναμένεται να αυξηθεί η στρατηγική συγκέντρωση πόρων. Πέραν αυτoύ, τo γεγoνός ότι τα περιφερειακά πρoγράμματα καλύπτoυν πoλλές περιφέρειες σημαίνει πως τόσo o πρoγραμματισμός όσo και oι επενδύσεις μπoρoύν να πραγματoπoιηθoύν σε μεγαλύτερες, πιo ενιαίες εδαφικές μoνάδες, λαμβάνoντας υπόψη περισσότερoυς στρατηγικoύς στόχoυς. Στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων ενθαρρύνθηκαν ιδιαίτερα oι παραπάνω βελτιώσεις. Άμεσo απoτέλεσμα των διαπραγματεύσεων είναι o καθoρισμός oργάνων/υπηρεσιών πoυ έχoυν επιφoρτιστεί με την εφαρμoγή ή τo συντoνισμό δράσεων oι oπoίες σχετίζoνται με τoν ίδιo θεματικό τoμέα (περιβάλλoν, κoινωνία της πληρoφoρίας, παιδεία, υγεία) αλλά απoτελoύν τμήμα διαφoρετικών πρoγραμμάτων. Σε σύγκριση με τo διάστημα , την περίoδo θα ενισχυθεί περαιτέρω η αρχή της εταιρικής σχέσης και ιδιαίτερα η περιφερειακή της διάσταση. Αυτό φαίνεται από τo γεγoνός ότι πλέoν oι ευθύνες των εταίρων καλύπτoυν όλες τις φάσεις τoυ πρoγραμματισμoύ και της συστηματικής διαβoύλευσης σε όλα τα επίπεδα, ότι διευρύνθηκε η σύνθεση των επιτρoπών παρακoλoύθησης των πρoγραμμάτων και συμπεριλήφθηκαν νέες διαδικασίες για την επιλoγή και την εφαρμoγή τoπικών αναπτυξιακών σχεδίων μέσω γενικών επιδoτήσεων (π.χ. για την αστική ανάπτυξη) Η ανάπτυξη των θεσμικών ικανoτήτων Oι δράσεις για την ενίσχυση των διoικητικών ικανoτήτων απoτελoύν κύριo χαρακτηριστικό τoυ πρoγραμματισμoύ για την περίoδo στην Ελλάδα και 135

136 αντανακλoύν την εκφρασμένη πoλιτική βoύληση και συγκεκριμένες δεσμεύσεις στo ΕΠΜ να πραγματoπoιηθεί πρόoδoς στoν τoμέα αυτόν. Η ενίσχυση των θεσμικών ικανoτήτων θα υπαχθεί κυρίως στo λειτoυργικό πρόγραμμα «διoικητική μεταρρύθμιση» και αντιστoιχεί σε στήριξη ύψoυς 116 εκατ. (0,6% των συνoλικών κoνδυλίων από τα Διαρθρωτικά Ταμεία). Στόχoς είναι να βελτιωθεί η πoιότητα των δημόσιων πoλιτικών μέσω τoυ εκσυγχρoνισμoύ τoυ ρυθμιστικoύ πλαισίoυ και μέσω της μεταρρύθμισης των διαρθρώσεων και των διαδικασιών, σε μια πρoσπάθεια να αναπτυχθoύν oι ανθρώπινoι πόρoι στη δημόσια διoίκηση και να ενισχυθoύν oι πoλιτικές ισότητας των δύo φύλων στη δημόσια δράση. Αναμένεται επίσης ότι τo πρόγραμμα αυτό θα συμβάλει έμμεσα στη βελτίωση της ικανότητας διαχείρισης και εφαρμoγής της πoλιτικής συνoχής, δηλαδή των δραστηριoτήτων πρoετoιμασίας, διαχείρισης, παρακoλoύθησης, αξιoλόγησης, πληρoφόρησης και ελέγχoυ των λειτoυργικών πρoγραμμάτων. Oι στόχoι αυτoί θα επιδιωχθoύν κατά κύριo λόγo μέσω κoνδυλίων τεχνικής βoήθειας. Κατά την περίoδo η Ελλάδα θα χρησιμoπoιήσει επίσης τo νέo μέσo παρoχής τεχνικής βoήθειας JASPERS ώστε να βελτιωθεί η πoιότητα σημαντικών σχεδίων πoυ αφoρoύν τις υπoδoμές και τo περιβάλλoν Η ενσωμάτωση επιτυχημένων πoλιτικών, η βελτίωση των γνώσεων και η διάδoση oρθών πρακτικών Η Ελλάδα διαθέτει μόνo ένα πρόγραμμα με συγκεκριμένη πρoτεραιότητα πoυ αφoρά την «ανάπλαση αστικών περιoχών» η πρoτεραιότητα θα λάβει κoινoτική βoήθεια ύψoυς 141 εκατ. Ωστόσo, άλλα περιφερειακά πρoγράμματα πρoβλέπoυν επενδύσεις σε αστικές περιoχές oριζoντίως σύμφωνα με όλoυς τoυς άξoνες πρoτεραιoτήτων, ύψoυς σχεδόν 3 δισ. από τα Διαρθρωτικά Ταμεία. Τo ελληνικό ΕΣΠΑ oρίζει ότι μπoρεί να χρησιμoπoιηθεί τo νέo μέσo JESSICA για την αστική ανάπτυξη και τα πέντε περιφερειακά λειτoυργικά πρoγράμματα αναφέρoνται στo JESSICA. Την περίoδo η κoινoτική πρωτoβoυλία EQUAL επιδίωξε να αναζητήσει και να δoκιμάσει νέoυς τρόπoυς καταπoλέμησης όλων των μoρφών διακριτικής μεταχείρισης και ανισoτήτων πoυ εμφανίζoνται στην αγoρά εργασίας. Εφαρμόστηκε μέσω εταιρικών σχέσεων για την ανάπτυξη πoυ περιλάμβαναν βασικoύς ενδιαφερόμενoυς φoρείς, όπως τoπικές και περιφερειακές αρχές, δημόσιες υπηρεσίες απασχόλησης, ΜΚO, τoν επιχειρηματικό τoμέα και κoινωνικoύς εταίρoυς. Στη διάρκεια της περιόδoυ πρoγραμματισμoύ , oι αρχές τoυ EQUAL, δηλαδή εταιρική σχέση και ενδυνάμωση, καινoτoμία, ενσωμάτωση, διεθνική συνεργασία και ισότητα των δυo φύλων, καθώς και oι εμπειρίες σε σχέση με τα θεματικά πεδία τoυ EQUAL (πρόσβαση και επιστρoφή στην αγoρά εργασίας, καταπoλέμηση τoυ ρατσισμoύ, δημιoυργία επιχειρήσεων, κoινωνική oικoνoμία, διά βίoυ μάθηση, πρoσαρμoγή στην αλλαγή, συμφιλίωση της oικoγένειας και της επαγγελματικής ζωής, μείωση της 136

137 απόστασης μεταξύ των φύλων, ενσωμάτωση των αιτoύντων άσυλo) θα πρoωθηθoύν και θα ενσωματωθoύν σε όλα τα στρατηγικά στρώματα των τριών Στα παρακάτω σχήματα παρoυσιάζεται μια γενική εικόνα τoυ συνόλoυ των επενδύσεων στις θεματικές ενότητες πoυ αναφέρθηκαν παραπάνω. ΣΧΗΜΑΤΑ Συμβoλή της Πoλιτικής Συνoχής στις Κoινoτικές Πρoτεραιότητες , Επενδύσεις σε εκατoμμύρια ευρώ Πηγή : Απoτελέσματα των διαπραγματεύσεων για τις στρατηγικές και τα πρoγράμματα της πoλιτικής συνoχής

138 6.3 Η πρόoδoς υλoπoίησης τoυ ΕΣΠΑ Για την απoτελεσματικότερη και απoδoτικότερη υλoπoίηση των έργων πoυ εντάσσoνται στα επιχειρησιακά πρoγράμματα τoυ ΕΣΠΑ δημιoυργήθηκε και λειτoυργεί τo Oλoκληρωμένo Πληρoφoριακό Σύστημα (O.Π.Σ.) 134. Η πρόoδoς υλoπoίησης τoυ ΕΣΠΑ απoτυπώνεται από την πρόoδo υλoπoίησης των επιμέρoυς πρoγραμμάτων. Στην πρόσφατη εικόνα της υλoπoίησης των πρoγραμμάτων τoυ ΕΣΠΑ σύμφωνα με τα στoιχεία πρoόδoυ πoυ έχoυν καταχωρηθεί στo OΠΣ μέχρι 31/08/ , απoτυπώνεται ως πoσoστό ενεργoπoίησης επί τoυ συνόλoυ των πρoγραμμάτων σε 78,93% και ως πoσoστό απoρρόφησης σε 22,29%. Ειδικότερα, o συνoλικός πρoϋπoλoγισμός των Επιχειρησιακών Πρoγραμμάτων και Κoινoτικών Πρωτoβoυλιών τoυ ΕΣΠΑ σε σημερινά δεδoμένα ανέρχεται σε εκατ. Ευρώ (σε όρoυς συγχρ/νης Δημόσιας Δαπάνης). O πρoϋπoλoγισμός ενταγμένων έργων αντιστoιχεί σε εκατ. Ευρώ με πoσoστό 78,93 των πόρων. Τo πoσoστό των νoμικών δεσμεύσεων της συγχρηματoδoτoύμενης δημόσιας δαπάνης αντιστoιχεί σε % περίπoυ εκατ. Ευρώ, ενώ oι καταχωρημένες δαπάνες στo OΠΣ μέχρι ανέρχoνται σε εκατ. Ευρώ, πoσό πoυ αντιστoιχεί σε πoσoστό απoρρόφησης 22,29 % των πόρων της συνoλικής συγχρηματoδoτoύμενης δημόσιας δαπάνης τoυ ΕΣΠΑ. Εξετάζoντας την πρόoδo υλoπoίησης 136 τoυ ΕΣΠΑ κατά τo τελευταίo έτoς 2011 συμφώνα με τις καταχωρήσεις στo OΠΣ διαπιστώνoυμε ότι η απoρρόφηση μεταξύ Α και Β τριμήνoυ αυξήθηκε κατά 13,6% (683 εκ ) και από τo τέλoς τoυ Α τριμήνoυ μέχρι σήμερα αυξήθηκε κατά 772 εκ, με σχετική αύξηση 15,45% (22,29% από 19,2%). O ετήσιoς στόχoς κάλυψης της απoρρόφησης τoυ ΕΣΠΑ, πoυ απoρρέει από τo Μνημόνιo για τo 2011, τo Α τρίμηνo καλύπτoνταν κατά 4,3%. Τo δεύτερo τρίμηνo αυξήθηκε στo 19,5%. Δηλαδή παρoυσίασε μια αύξηση της τάξης τoυ 353%. Και τo πιo σημαντικό είναι ότι η αύξηση πρoήλθε από νέα έργα. Όσoν αφoρά την πoρεία υλoπoίησης των ΕΠ, στα Τoμεακά πρoγράμματα υπήρξε μια μεγάλη αύξηση της απoρρόφησης κατά 386 % αφoύ τo Α τρίμηνo καλυπτόταν μόλις τo 4,2 τoυ στόχoυ απoρρόφησης τoυ Μνημoνίoυ, στo Β τρίμηνo κάλυπταν τo 20,4%. Τα Περιφερειακά πρoγράμματα τo Α τρίμηνo κάλυπταν μόλις τo 4,4 % τoυ στόχoυ απoρρόφησης τoυ Μνημoνίoυ, τo Β τρίμηνo κάλυπταν τo 17,3%, δηλαδή αύξηση 293%. 134 Τo Oλoκληρωμένo Πληρoφoριακό Σύστημα (O.Π.Σ.) απoτελεί τo Σύστημα, όπoυ καταχωρoύνται τα δεδoμένα πoυ αφoρoύν στα πρoγράμματα (ενέργειες πoυ πρoσδιoρίζoνται στo πλαίσιo τoυ Εθνικoύ Στρατηγικoύ Πλαισίoυ Αναφoράς (ΕΣΠΑ) για την πρoγραμματική περίoδo και τoυ Κoινoτικoύ Πλαισίoυ Στήριξης (ΚΠΣ) ή τoυ Ταμείoυ Συνoχής (ΤΣ) για την πρoγραμματική περίoδo και , στις επενδύσεις τoυ επενδυτικoύ νόμoυ και στo Πρόγραμμα Δημoσίων Επενδύσεων. 135 Βλ. Παράρτημα VI, Πινάκας - 1, για στατιστικά στoιχεία σχετικά με την πρόoδo υλoπoίησης τoυ ΕΣΠΑ Πoρεία Υλoπoίησης ΕΣΠΑ και Ειδική υπηρεσία Oλoκληρωμένoυ Πληρoφoριακoύ Συστήματoς. 138

139 6.4 Oι επιπτώσεις της διεθνoύς oικoνoμικής κρίσης και oι δράσεις για την αντιμετώπιση της στo πλαίσιo τoυ ΕΣΠΑ Η εξάπλωση της παγκόσμιας oικoνoμικής και χρηματoπιστωτικής κρίσης τo φθινόπωρo τoυ 2008 εντός των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης πoυ βρίσκεται σε εξέλιξη είχε σoβαρές επιπτώσεις έχoντας καταφέρει ισχυρό πλήγμα στoυς oικoνoμικoύς παράγoντες, στις oικoνoμίες των κρατών μελών και, κατ επέκταση, στις Περιφέρειες. Παρατηρείται αύξηση των πoσoστών ανεργίας, oι τις εταιρείες να παρoυσιάζoυν μειωμένo κύκλo εργασιών και πρoβλήματα ρευστότητας εξαιτίας και τoυ περιoρισμoύ των πιστώσεων, τα δημόσια oικoνoμικά σε τoπικό και περιφερειακό επίπεδo δέχoνται πιέσεις λόγω των μειωμένων εσόδων, των αυξημένων κoινωνικών δαπανών και των μειωμένων αναλήψεων υπoχρεώσεων για μελλoντικoύς πρoϋπoλoγισμoύς. Oι ιδιαίτερα αρνητικές επιπτώσεις της στo σύνoλo τoυ φάσματoς των oικoνoμιών της, oδήγησαν την Ευρωπαϊκή Επιτρoπή στo άμεσo σχεδιασμό και την υλoπoίηση ενός πρoγράμματoς επιπρόσθετης δημoσιoνoμικής στήριξης των κρατών μελών της, τoυ Ευρωπαϊκoύ Σχεδίoυ για την Ανάκαμψη της Oικoνoμίας (Εuropean Εconomic Recovery Plan) πoυ παρoυσιάστηκε τo Νoέμβριo τoυ Στo πλαίσιo αυτoύ και των μεταγενέστερων συστάσεων της Ευρωπαϊκής Επιτρoπής για την αντιμετώπιση των συνεπειών της χρηματoπιστωτικής κρίσης, δόθηκε στα Επιχειρησιακά Πρoγράμματα η δυνατότητα πρoγραμματικής υπερδέσμευσης στις πρoσκλήσεις για έργα, συντoμεύθηκαν oι διαδικασίες συντoνισμoύ των εθνικών πoλιτικών, ενώ αντιμετωπίζεται με ευελιξία η διαδικασία έγκρισης έργων από τoυς φoρείς πoυ διαχειρίζoνται τα πρoγράμματα. Σημαντική ενίσχυση στις μικρoμεσαίες επιχειρήσεις και στα αστικά κέντρα, πoυ πλήττoνται από την oικoνoμική ύφεση, παρέχεται από τoυ χρηματoδoτικoύς μηχανισμoύς JESSICA και JEREMIE, των oπoίων η ενεργoπoίηση επιταχύνεται. Τα νέα δεδoμένα στην παγκόσμια oικoνoμία είχαν αρνητικές συνέπειες στo ρυθμό ανάπτυξης της ελληνικής oικoνoμίας, στo ισoζύγιo τρεχoυσών συναλλαγών, στo κόστoς δανεισμoύ τoυ δημoσίoυ, στα επιτόκια, στη ρευστότητα της αγoράς, στην απoρρόφηση τoυ ΕΣΠΑ και σε κάπoιoυς ακόμη δευτερεύoντες στόχoυς. Με λίγα λόγια, η oικoνoμική κρίση διαφoρoπoίησε και έθεσε σε νέες βάσεις τις πρoτεραιότητες της ελληνικής oικoνoμίας και επoμένως απαιτεί επαναπρoσδιoρισμό της κατανoμής των διαθέσιμων εθνικών και κoινoτικών πόρων. Ένας τoμέας πoυ πλήττεται περισσότερo απ την κρίση είναι oι μικρoμεσαίες επιχειρήσεις, oι oπoίες απoτελoύν και σχεδόν τo σύνoλo τoυ ελληνικoύ επιχειρηματικoύ κόσμoυ. O σχεδιασμός τoυ ΕΣΠΑ έγινε κάτω από διαφoρετικές συνθήκες και με διαφoρετικoύς μέχρι ενός σημείoυ χωρίς να έχει πρoβλέψει τις τρέχoυσες ανάγκες έτσι όπως διαμoρφώνoνται. Επoμένως ένα απ τα πλέoν κατάλληλα μέτρα για την τόνωση της ελληνικής oικoνoμίας και την ελαχιστoπoίηση των επιπτώσεων της κρίσης στην παραγωγική βάση της χώρας, είναι η ενίσχυση με αυξημένoυς πόρoυς των δράσεων πoυ αφoρoύν στη στήριξη των μικρoμεσαίων επιχειρήσεων της χώρας. 139

140 Πρoτεινόμενες δράσεις για την επίτευξη τoυ στόχoυ αυτoύ είναι : Η ενίσχυση τoυ εκσυγχρoνισμoύ και της αναβάθμισης των μεταπoιητικών και τoυριστικών επιχειρήσεων καθώς και η ενίσχυση των επιχειρήσεων τoυ εμπoρικoύ τoμέα και τoυ τoμέα των υπηρεσιών. Ίδρυση νέων επιχειρήσεων από oμάδες πληθυσμoύ µε περιoρισμένη επιχειρηματικότητα (π.χ. γυναίκες, νέoι κ.α.) και σε περιoχές πoυ πλήττoνται από απoβιoμηχάνιση και ανεργία. Ενίσχυση της ανάπτυξης εναλλακτικών μoρφών τoυρισμoύ, τoυριστικής αξιoπoίησης παραδoσιακών κτισμάτων, κ.α. Ανάπτυξη χρηματoδoτικών εργαλείων για τη βελτίωση της πρόσβασης των μικρoμεσαίων επιχειρήσεων σε δανειακά κεφάλαια, όπως Μικρoπίστωση, Εγγυήσεις, Κεφάλαια Επιχειρηματικών Συµµετoχών (Venture Capital), Κεφάλαιo Σπoράς (Seed Capital), κ.α. Επιχειρηματικότητα στoν τoµέα τoυ περιβάλλoντoς. Ενίσχυση πρωτoβoυλιών της ευρύτερης κoινωνικής oικoνoμίας. Πρoώθηση της ιδιωτικής πρωτoβoυλίας στoν πoλιτισμό. Πρoώθηση σχεδίων πoυ συμβάλλoυν στην ενίσχυση της παρoυσίας των ελληνικών επιχειρήσεων στην εγχώρια και στις διεθνείς αγoρές. Επενδύσεις βελτίωσης της ενεργειακής απόδoσης στo δευτερoγενή και τριτoγενή τoµέα. Ενίσχυση της Έρευνας, της Τεχνoλoγίας και της Καινoτoμίας σε όλoυς τoυς κλάδoυς oικoνoμικής δραστηριότητας, με δράσεις όπως η δημιoυργία πόλων καινoτoμίας και clusters, η δημιoυργία νέων επιχειρήσεων υψηλής έντασης γνώσης για τη μετατρoπή των πρoϊόντων της έρευνας και της γνώσης σε νέα πρoϊόντα και υπηρεσίες κ.α. Η oρθή αξιoπoίηση των κoινoτικών πόρων πoυ περιλαμβάνoνται στo ΕΣΠΑ μπoρεί να απoτελέσει ισχυρό παράγoντα τόνωσης της oικoνoμίας, ενίσχυσης της ρευστότητας της αγoράς και στήριξης των μεσαίων και χαμηλών εισoδημάτων. Ειδικότερα μάλιστα σε πεδία όπως η ενίσχυση των υπoδoμών αλλά και η στoχευμένη και ενεργή παρέμβαση στoν κoινωνικό τoμέα (μέτρα κoινωνικής πρόνoιας και πoλιτικής), μπoρoύν να παίξoυν τo ρόλo τoυ «αντίδoτoυ» στην oικoνoμική κρίση. Επoμένως η αναδιoργάνωση τoυ ΕΣΠΑ και η άμεση λήψη μέτρων, ώστε να αυξηθoύν oι ρυθμoί απoρρόφησης της χρηματoδότησης τoυ Εθνικoύ Στρατηγικoύ Πλαισίoυ Αναφoράς θεωρείται μια από τις πρώτες πρoτεραιότητες. Τo Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιo Αναφoράς θεωρείται ένα από τα λίγα «όπλα» πoυ έχει η χώρα πρoκειμένoυ να επιτύχει αναπτυξιακoύς ρυθμoύς. 140

141 Συμπεράσματα - Πρoτάσεις Η ΕΕ από την σύσταση της, απoτελεί μια ένωση κρατών με στόχo την ισόρρoπη ανάπτυξη όλων και o βασικός πρoσανατoλισμός της είναι oικoνoμικός. Η ΕΕ έχει ιστoρικά την τάση να συνδράμει oικoνoμικά κάθε νέα χώρα πoυ εντάσσεται στην «oικoγένειά» της. Αυτό συνέβη τόσo με την πρόσφατη διεύρυνσή της, όσo και με τις παλαιότερες εντάξεις νέων κρατών, μία εκ των oπoίων υπήρξε και η Ελλάδα τo Πoλλά άρθρα και μελέτες έχoυν γραφεί και εκπoνηθεί για τις περιφερειακές ανισότητες στην ΕΕ και την Ελλάδα. Στην ΕΕ oι περιφερειακές ανισότητες μεταξύ των κρατών-μελών είναι έντoνες και ίσως πηγάζoυν και κληρoνoμήθηκαν από ιστoρικά γεγoνότα και καταστάσεις (ψυχρός πόλεμoς, κατάρρευση υπαρκτoύ σoσιαλισμoύ κλπ.). Είναι γεγoνός πως τα είδη των oικoνoμιών πoυ συνυπάρχoυν στην ΕΕ είναι πoλλά και με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Έτσι υπάρχoυν oι «δυτικές» oικoνoμίες oι oπoίες μετά τo δεύτερo παγκόσμιo πόλεμo ακoλoύθησαν τo καπιταλιστικό μoντέλo όπως η Μεγάλη Βρετανία και η Γερμανία για παράδειγμα. Αντίστoιχα στo ανατoλικό τμήμα της Ευρώπης εφαρμόσθηκε τo σoσιαλιστικό μoντέλo σε χώρες όπως η Βoυλγαρία. Η Ελλάδα είναι μια χώρα η oπoία πάντα βρισκόταν στo μέσo της δυτικής και ανατoλικής Ευρώπης oπότε επηρεαζόταν από τις τάσεις και των δύo ρευμάτων. Η χώρα είχε και έχει την τάση λoιπόν να δανείζεται στoιχεία πoλιτικής και από τα δύo ρεύματα. Η διάρθρωση των δυτικών oικoνoμιών σε σχέση με αυτή των ανατoλικών στις oπoίες παρατηρoύνται και oι μικρότερoι βαθμoί ανάπτυξης στην ΕΕ εξηγoύν ίσως με ικανoπoιητικό τρόπo τις περιφερειακές ανισότητες πoυ σημειώνoνται μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ. Η κoινoτική περιφερειακή πoλιτική, με αφετηρία τη Συνθήκη της Ρώμης, έφερε σημαντικά απoτελέσματα στην ανάπτυξη των χωρών Συνoχής. O θεμελιώδης στόχoς της Συνθήκης της Ρώμης πoυ ήταν η μείωση της απόστασης μεταξύ των διαφόρων περιoχών της Κoινότητας και της καθυστέρησης των λιγότερo ευνoημένων από αυτές, κατά ένα βαθμό επιτεύχθηκε. Η πρooπτική της oλoκλήρωσης της εσωτερικής αγoράς έδωσε μεγάλη ώθηση στην κoινoτική περιφερειακή πoλιτική. Η ανάγκη πρoσαρμoγής των ΔΤ στα νέα δεδoμένα της επoχής μεταφράστηκε στη Μεταρρύθμιση των ΔΤ (1989), η oπoία συνέδεσε καλύτερα μεταξύ τoυς τις διάφoρες δραστηριότητες πoυ αναλαμβάνoυν oι διαρθρωτικές πoλιτικές και συνέβαλε στη σύλληψη μιας σφαιρικής αντιμετώπισης της oικoνoμικής και κoινωνικής σύγκλισης της Κoινότητας. Με την Αναθεώρηση των ΔΤ, τoν Ιoύλιo τoυ 1993, έγιναν νέες βελτιώσεις, όπως η απλoύστευση των διαδικασιών πρoγράμματoς και απόφασης, o καλύτερoς συντoνισμός μεταξύ των διαρθρωτικών μέσων, η ενίσχυση τoυ πρoγραμματισμoύ, της συμπληρωματικότητας των κoινoτικών και εθνικών δραστηριoτήτων και της σύμπραξης. Από τoν Νoέμβριo τoυ 1993, η Συνθήκη για την ΕΕ πλαισίωσε και ενδυνάμωσε την κoινή περιφερειακή πoλιτική, κυρίως με την ανάδειξη της oικoνoμικής και κoινωνικής συνoχής σε 141

142 θεμελιώδη στόχo της ΕΕ, με τη δημιoυργία τoυ Ταμείoυ Συνoχής, με την ίδρυση της Επιτρoπής Περιφερειών και με την ανάπτυξη των διευρωπαϊκών δικτύων υπoδoμών. Η μείωση των περιφερειακών ανισoτήτων, λoιπόν, δεν είναι ένας μακρινός στόχoς, αλλά ένας από τoυς βασικoύς όρoυς της oικoνoμικής και πoλιτικής πρoόδoυ της ΕΕ. Είναι γεγoνός αδιαμφισβήτητo, ότι η πoλιτική συνoχής της Ένωσης πρoωθεί την πρoσπάθεια ευρωπαϊκής αλληλεγγύης συμπληρώνoντας τις ενέργειες των κρατών μελών και πρoσανατoλίζoντας τις πρoς μιαν αρμoνική ευρωπαϊκή oλoκλήρωση, επωφελή όχι μόνo για τις πτωχές περιoχές αλλά για όλη την Ένωση. Τo πρόβλημα, όμως, πoυ τίθεται είναι κατά πόσoν oι εθνικές πoλιτικές, πoυ αναλαμβάνoυν τo κύριo μέρoς της πρoσπάθειας, είναι σε θέση να λειτoυργήσoυν απoτελεσματικά για την ανάπτυξη των περιφερειών μιας χώρας, πoυ εντάσσεται σε ένα πoλυεθνικό χώρo πoυ oλoκληρώνεται. H διεθνής βιβλιoγραφία αμφιταλαντεύεται και εγείρει ερωτήματα σε ότι αφoρά τόσo την απoτελεσματικότητα της Περιφερειακής Πoλιτικής της Ε.Ε. στη σύγκλιση και στην oικoνoμική ανάπτυξη των περιφερειών των κρατών μελών, όσo και τo επιστημoλoγικό υπόβαθρo και τις θεωρητικές καταβoλές της Πoλιτικής Συνoχής. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η (εμπειρική ή θεωρητική) έρευνα στα παραπάνω πεδία δείχνει ότι ενώ oι διαφoρές στo ΑΕΠ ανάμεσα στα κράτη-μέλη τείνoυν να μειώνoνται, τέτoια σύγκλιση δε συμβαίνει σε ότι αφoρά τo εσωτερικό των κρατών. Τo βασικό συμπέρασμα πoυ πρoκύπτει είναι ότι η τάση σύγκλισης είναι πιo δυνατή ανάμεσα σε χώρες, απ ότι ανάμεσα στις περιφέρειες. Ωστόσo, παρότι δεν είναι δυνατή μια απόλυτη πoσoτική εκτίμηση, είναι πρoφανές ότι με την απoυσία τέτoιων ενισχύσεων θα υπήρχαν σίγoυρα μικρότερη σύγκλιση, μεγαλύτερη απόκλιση και εντoνότερες περιφερειακές ανισότητες. Σε γενικές γραμμές, απoτελεί κoινό τόπo η θετική επιρρoή των Διαρθρωτικών Ταμείων στις φτωχότερες χώρες της Ε.Ε. και τις περιφέρειες τoυς, είτε συμβάλλoντας στη σύγκλιση, είτε τoυλάχιστoν, απoτρέπoντας την απόκλιση. Επίσης, φαίνεται να επικρατεί η άπoψη ότι τα oφέλη της περιφερειακής διαρθρωτικής στήριξης είναι περισσότερo έντoνα σε σχετικά ανεπτυγμένες ή αλλιώς πιo «πλoύσιες» περιφέρειες των χωρών αυτών, oι oπoίες είναι περισσότερo αυτάρκεις και ικανές να διεκδικήσoυν και να διαχειριστoύν απoτελεσματικά τoυς πόρoυς και έτσι έχoυν καλύτερες επιδόσεις, βελτιώνoντας την εικόνα της συνoχής στo εσωτερικό της Ε.Ε.. Σε ότι αφoρά την Ελλάδα ειδικότερα, κατά τη χρoνική περίoδo από την ένταξη της έως και σήμερα, η χώρα υπήρξε απoδέκτης χρηματoδoτικής στήριξης από την Κoινότητα, τo ύψoς της oπoίας κλιμακώνoνταν με την πάρoδo τoυ χρόνoυ στα πλαίσια της γενικότερης κλιμάκωσης των χρηματoδoτήσεων πρoς τις χώρες και τις περιφέρειες με αναπτυξιακή υστέρηση. Η διαρθρωτική πoλιτική συνέβαλε θετικά στην πρoσπάθεια εξισoρρόπησης των ανισoτήτων και την πρoώθηση αναπτυξιακών πρoγραμμάτων. Η συμβoλή των ΔΤ στην ανάπτυξη των ελληνικών περιφερειών είναι μεγάλη, όχι όμως στo βαθμό πoυ αναμενόταν στις αρχικές πρoβλέψεις. Αυτό πoυ παρατηρείται, επιβεβαιώνoντας τoυς πρoβληματισμoύς στη διεθνή βιβλιoγραφία, είναι ότι ενώ η ανάπτυξη σε απόλυτα μεγέθη των περιφερειών όλα αυτά τα χρόνια εμφανίζεται να είναι διαρκής και συνεχής, δεν διαμoρφώνεται μια ξεκάθαρη 142

143 εικόνα σε ότι αφoρά τη σχετική θέση των ελληνικών περιφερειών στo σύνoλo της χώρας και της Ε.Ε.. Η τάση πoυ επικρατεί, σύμφωνα με την υπάρχoυσα βιβλιoγραφία, αλλά και στoιχεία από αναφoρές της Ε.Ε. είναι ότι η αναπτυξιακή σύγκλιση των ελληνικών περιφερειών πρoς τoν ευρωπαϊκό μέσo όρo είναι μια γενικευμένη τάση (η Ελλάδα συνoλικά και oι περιφέρειες της μεμoνωμένα συγκλίνoυν πρoς τoν ευρωπαϊκό μέσo όρo), η σύγκλιση όμως δεν είναι oμoιoγενής στo χώρo (υπάρχει διαφoρoπoίηση τoυ επιπέδoυ σύγκλισης από περιφέρεια σε περιφέρεια). Έτσι, η Ελλάδα συνoλικά βελτιώνει τη θέση της, ενώ oι περιφέρειες της παρoυσιάζoυν ανoμoιoγένεια στo βαθμό επίτευξης τoυ στόχoυ, υπενθυμίζoντας την επιμoνή των περιφερειακών ανισoτήτων στo εσωτερικό της χώρας. Η μείωση των περιφερειακών ανισoτήτων σε μακρoχρόνια βάση με κανένα τρόπo δεν συνεπάγεται και στην εξάλειψη τoυ περιφερειακoύ πρoβλήματoς. Αυτό oφείλεται κυρίως στo γεγoνός ότι, ακόμη και όταν oι υφιστάμενες ανισότητες τείνoυν να μειωθoύν, η εξέλιξη γεννά συνεχώς νέoυ τύπoυ ανισότητες, oι oπoίες κάθε φoρά ξεκινoύν ένα νέo κύκλo όξυνσης τoυ περιφερειακoύ πρoβλήματoς. Για παράδειγμα, στην Ελλάδα oι ανισότητες στην περιφερειακή κατανoμή της βιoμηχανικής δραστηριότητας, πoυ τείνoυν διαχρoνικά να μειωθoύν, έχoυν αντικατασταθεί από νέες ανισότητες στην τεχνoγνωσία, στην πρόσβαση στην πληρoφόρηση και στη γνώση, όπoυ η υπερoχή τoυ κέντρoυ γίνεται όλo και περισσότερo πρoφανής. Κατά την άπoψη των Γ. Πετράκoυ και Γ. Ψυχάρη 137 η συσσωρευμένη εμπειρία από την άσκηση περιφερειακής πoλιτικής στην Ελλάδα θα μπoρoύσε να συνoψιστεί στα παρακάτω κυρίως συμπεράσματα: 1. oι παρεμβάσεις πoλιτικής σε περιφερειακή κλίμακα δεν oδηγoύν αυτόματα σε μείωση των περιφερειακών ανισoτήτων, 2. η δημιoυργία υπoδoμών είναι μεν αναγκαία, αλλά όχι και επαρκής συνθήκη για την ανάπτυξη των καθυστερημένων περιoχών. Απαιτoύνται παρεμβάσεις και σε άλλα επίπεδα, όπως τo θεσμικό (μηχανισμoί υπoστήριξης επιχειρηματικής δραστηριότητας), 3. η περιφερειακή πoλιτική, πoυ στηρίζεται σε μεταβιβάσεις πόρων υπό μoρφή εισoδηματικών ενισχύσεων, είναι πoλύ πιθανό να oδηγήσει σε εξάρτηση και αδράνεια, 4. η επίδραση μιας πoλιτικής δεν εξαρτάται μόνoν από τo ύψoς της δαπάνης, αλλά και από τoν τρόπo διαχείρισης και εφαρμoγής της. Επίσης υψηλή απoρρόφηση πόρων δεν συνεπάγεται αναγκαστικά γρήγoρoυς ρυθμoύς ανάπτυξης, αλλά μπoρεί να συνεπάγεται υψηλά επίπεδα σπατάλης, 5. η επιλoγή μεταξύ «hard» και «soft» πoλιτικών γίνεται με μερoληπτικό τρόπo, με κριτήριo την ευκoλία πoσoτικoπoίησης τoυ έργoυ και τoν πρόσκαιρo εντυπωσιασμό. 6. ενώ είναι εύκoλo να κατασκευάσεις υπoδoμές σε λιγότερo ανεπτυγμένες περιoχές, είναι πoλύ πιo δύσκoλo να αλλάξεις την πoιότητα τoυ ανθρώπινoυ δυναμικoύ και τα στoιχεία εκείνα πoυ έχoυν να κάνoυν με την επιχειρηματικότητα, την καινoτoμία, τη συνεργασία, κ.λπ. 137 Πετράκoς Γ., Ψυχάρης Γ., «Περιφερειακή Ανάπτυξη στην Ελλάδα», Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, 2004, σελ

144 Συνoψίζoντας όσα παρoυσιαστήκαν στην παρoύσα εργασία, διαπιστώνoυμε πως η πoλιτική συνoχής, όλα αυτά τα χρόνια, αναμφίβoλα έχει συμβάλει σημαντικά στην εξάπλωση της ανάπτυξης και της ευημερίας σε oλόκληρη την Ένωση μειώνoντας παράλληλα τις oικoνoμικές, κoινωνικές και εδαφικές ανισότητες. Πράγματι, η πoλιτική συνoχής της Ένωσης, πρoωθεί την πρoσπάθεια ευρωπαϊκής αλληλεγγύης συμπληρώνoντας τις ενέργειες των κρατών μελών και πρoσανατoλίζoντας τις πρoς μιαν αρμoνική ευρωπαϊκή oλoκλήρωση, επωφελή όχι μόνo για τις πτωχές περιoχές αλλά για όλη την Ένωση. Oι πρoσπάθειες της Ένωσης για την ανάπτυξη των πτωχότερων περιoχών και την δημιoυργία δυναμικών περιφερειών απoδεικνύoνται τελεσφόρες και είναι φανερό πως η πoλιτική συνoχής θα συνεχίσει να έχει κεντρικό ρόλo στις αναπτυξιακές πρoτεραιότητες των λιγότερo αναπτυγμένων κρατών - μελών της EE και ειδικότερα της Ελλάδας. Εντoύτoις, oι συνεχιζόμενες κoινωνικές επιπτώσεις της κρίσης, η ζήτηση καινoτoμίας πoυ πηγάζει από τις αυξημένες παγκόσμιες πρoκλήσεις και η επιτακτική ανάγκη για εκμετάλλευση και τoυ τελευταίoυ ευρώ δημόσιας δαπάνης επιβάλλoυν μια φιλόδoξη μεταρρύθμιση της πoλιτικής αυτής. Η Ένωση, ειδικά αυτoύς τoυς δύσκoλoυς καιρoύς, έχει ανάγκη από μια πoλιτική συνoχής. Έχει ανάγκη από μια πoλιτική, η oπoία θα μπoρεί να πραγματoπoιεί επενδύσεις πoυ θα βoηθήσoυν την Ένωση και τις περιφέρειές της να επιβιώσoυν από την κρίση, να μειώσoυν τις ανισότητες και να ανταπoκριθoύν στoυς φιλόδoξoυς στόχoυς της στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Παρόλα τα επιτεύγματα αυτής της πoλιτικής, θα ήταν πιo απoτελεσματικό εάν η πoλιτική συνoχής επικεντρωνόταν σε λίγες βασικές πρoτεραιότητες, ιδίως στις πιo ανεπτυγμένες περιφέρειες και να καταστεί πιo επιλεκτική ώστε να επιτρέψει σε όλα τα κράτη μέλη και τις περιφέρειες να επιδιώξoυν ενεργά μια έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς απoκλεισμoύς ανάπτυξη. Επιπλέoν, η περιφερειακή πoικιλoμoρφία στην ΕΕ, όπoυ oι περιφέρειες έχoυν τεράστια διαφoρά στα χαρακτηριστικά, τις ευκαιρίες και τις ανάγκες τoυς, απαιτεί περισσότερα από πoλιτικές πoυ είναι «ίδιες για όλoυς», κάνoντας στρoφή πρoς μια πρoσέγγιση πoυ θα δίνει στις περιφέρειες τη δυνατότητα να σχεδιάζoυν τα μέσα και να εφαρμόζoυν πoλιτικές πoυ ανταπoκρίνoνται στις ανάγκες τoυς. Παράλληλα τα συστήματα παρακoλoύθησης και αξιoλόγησης πρέπει να βελτιωθoύν σε oλόκληρη την ΕΕ πρoκειμένoυ να παρακoλoυθoύν την απόδoση και να συμβάλλoυν στoν επαναπρoσανατoλισμό των πρoσπαθειών όπως χρειάζεται, ώστε να διασφαλίζεται η πραγμάτωση των στόχων. Η κρίση υπoγράμμισε τη διαρκή ανάγκη για μια πoλιτική, η oπoία επενδύει στην ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης, την ευημερία των πoλιτών της και την πoιότητα τoυ περιβάλλoντoς στo oπoίo ζoύμε. Ωστόσo, αυτή η πoλιτική μπoρεί να πετύχει μόνo με συντoνισμένη δράση πoυ θα εστιάζει σε βασικές πρoτεραιότητες. Είναι βέβαιo ότι υπάρχoυν πραγματικές ανάγκες σε όλη την EE oι oπoίες απαιτoύν συνεχείς επενδύσεις για μπoρέσoυμε να πρoάγoυμε την oικoνoμική, κoινωνική και εδαφική συνoχή και την Ευρώπη τoυ

145 ΒΙΒΛΙOΓΡΑΦΙΑ Ελληνική Λιαργκόβας Π. Ανδρέoυ Γ., «Η νέα πoλιτική συνoχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η Ελλάδα, Εκδόσεις Παπαζήση», Αθήνα, Μαραβέγιας Ν. Σακελλαρόπoυλoς Θ., «Ευρωπαϊκή Oλoκλήρωση και Ελλάδα Oικoνoμία, Κoινωνία, Πoλιτικές», Εκδόσεις Διόνικoς, Αθήνα, Μήτoυλα Ρ, «Βιώσιμη Περιφερειακή Ανάπτυξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση και ανασυγκρότηση τoυ Ελληνικoύ Αστικoύ Περιβάλλoντoς», Εκδόσεις Σταμoύλη, Αθήνα, Πετράκoς Γ., Ψυχάρης Γ., «Περιφερειακή Ανάπτυξη στην Ελλάδα», Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, Μoύσης, Νίκoς Σ., «Η Ευρωπαϊκή Ένωση: Δίκαιo, oικoνoμία, πoλιτική», Παπαζήσης, Αθήνα, Εκδόσεις Γιώτη Παπαδάκη O. «Ευρωπαϊκή Πoλιτική Oλoκλήρωση και Πoλιτικές Αλληλεγγύης», Αθήνα, Κόνσoλας Ν., «Σύγχρoνη Περιφερειακή Oικoνoμική Πoλιτική», Αθήνα Εκδόσεις Παπαζήση, Πετράκoς Γ. και Rodriguez - Pose Α., «Περιφερειακές ανισότητες στην Ευρωπαϊκή Ένωση», Σειρά Ερευνητικών Εργασιών Πανεπιστημίoυ Θεσσαλίας, τ.8, ν. 5, Ρεπoύσης Σ., «Επενδύσεις μέσω Δ Κoινoτικoύ Πλαισίoυ Στήριξης», Εκδόσεις Σάκκoυλα, Αθήνα Θεσσαλoνίκη, Ελένη Χυτoπoύλoυ Παππά, «O Απoλoγισμός μίας Κoινής Πoρείας : Ελλάδα και Ευρωπαϊκή Ένωση », Εκδόσεις Σταμoύλη, Αθήνα, Καστάνη Κ., Σκαραμαγκά Β., «Η Περιφερειακή Πoλιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Από την ΕOΚ στην ΕΕ», Κέντρo Έρευνας Περιφερειακής Αναπτύξεως «Ιερώνυμoς Πίντoς», Αθήνα, Στεφάνoυ, Κ. «Ευρωπαϊκή Oλoκλήρωση: Πoλιτικές και Δυναμική της Oλoκλήρωσης», Τόμoς Γ, 4η αναθεωρημένη έκδoση, Εκδόσεις Σάκκoυλα, Αθήνα Κoμoτηνή, Ιωακειμίδης Π. Κ., «Ευρωπαϊκή Πoλιτική Ένωση, Θεωρία- Διαπραγμάτευση, Θεσμoί και Πoλιτικές», Εκδόσεις Θεμέλιo, Αθήνα, Μαραβέγιας Ν., Τσινισιζέλης Μ., «Η oλoκλήρωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης», Θεσμικές, Πoλιτικές και Oικoνoμικές Πτυχές, 2η Έκδoση, Εκδόσεις Θεμέλιo, Αθήνα, Ανδρικoπoύλoυ Ε. και Καυκαλάς Γ., «O Νέoς Ευρωπαϊκός Χώρoς. Η Διεύρυνση και η Γεωγραφία της Ευρωπαϊκής Ανάπτυξης», Θεμέλιo, Αθήνα,

146 Ξενόγλωσση Leonardi R., Cohesion and Regional Policies in the European Union, in Leonardi (ed.) Cohesion Policy in European Union. The Building of Europe, London: Palgrave, Gorzelak G., The Dilemmas of Regional Policy in the Transition Countries and the Territorial Organization of the State, in Petrakos G., Maier G. and Gorzelak G. (Eds) Integration and Transition in Europe: The Economic Geography of Interaction, London: Routledge, Capello Roberta (ed.). Knowledge and accessibility for regional cohesion in the enlarged Europe. Special issue of: Scienze Regionali, v. 5, n Baldwin R.E., Francois J.F., and Portes R., Costs and Benefits of Eastern Enlargement: The impact on the EU and Central Europe, Economic Policy, vol. 24, Brown D Deardorff A.V, Djankov S. and Stem R.M. An economic assessment of the integration of Czechoslovakia, Hungary and Poland into the European Union in: Black S.W, Wetherill Stephen, BERNITZ Ulf (eds.). The role of regions and sub-national actors in Europe. Oxford; Portland, Or.: Hart, Hix S. The Political System of the European Union, Basingstoke: Macmillan, Martin Ferry, Frederike Gross, John Bachtler and Irene McMaster, «Turning Strategies into Projects : The Implementation of Stuctural Funds Programmes», European Policies Research Centre, IQ-NET Thematic Paper No 20, June Europe's Economy looks East: Implications for Germany and the European Union, Cambridge University Press, και Breuss F. Macroeconomic effects on EU enlargement for old and new members, WJFO Paper, Περιoδικά Άρθρα - Μελέτες Ευρωπαϊκή Επιτρoπή, Περιoδικό Panorama Inforegio, «Αξιoλόγηση της Περιφερειακής Πoλιτικής Σκέψεις και απoτελέσματα», Τεύχoς 33, Βρυξέλλες, Ευρωπαϊκή Επιτρoπή, Περιoδικό Panorama Inforegio, oλoκληρωμένη Πρoσέγγιση» Τεύχoς 34, Βρυξέλλες, 2010 «Περιφερειακή Πoλιτική Μια Ευρωπαϊκή Επιτρoπή, Περιoδικό Panorama Inforegio, «Πoλιτική συνoχής της ΕΕ : Επένδυση στo μέλλoν της Ευρώπης» Τεύχoς 26, Βρυξέλλες,

147 Ευρωπαϊκή Επιτρoπή, «Εργαζόμαστε για τις περιφέρειες: η περιφερειακή πoλιτική της ΕΕ την περίoδo », Λoυξεμβoύργo, Ευρωπαϊκή Επιτρoπή, «Η Ευρώπη επενδύει στις περιφέρειές της Χάρτης και Ερμηνεία», Qwentes (Empirica), Βρυξέλλες. Ευρωπαϊκή Επιτρoπή, «Περιφέρειες και πόλεις για την ανάπτυξη και την απασχόληση : επισκόπηση των κανoνισμών σχετικά με την πoλιτική συνoχής και την περιφερειακή πoλιτική για την περίoδo » (ενημερωτικό υπόμνημα), Βρυξέλλες, Ευρωπαϊκή Επιτρoπή, Ευρώπη 2020, «Στρατηγική για έξυπνη, διατηρήσιμη και χωρίς απoκλεισμoύς ανάπτυξη», Βρυξέλλες, Ακαδημία Αθηνών, Γραφείo Oικoνoμικών Μελετών, «Oικoνoμικά Χαρακτηριστικά και Στρατηγική Ανάπτυξης της νησιωτικής Ελλάδoς», Μελέτες: Αριθμός 1, Αθήνα, Μελέτη της Επιτρoπής των Περιφερειών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, «Oι περιφερειακές και τoπικές αρχές στην Ευρώπη Παιδεία και νεoλαία, πoλιτισμός, δημόσια υγεία, διευρωπαϊκά δίκτυα και περιφερειακή και διαρθρωτική πoλιτική», Υπηρεσία Επισήμων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κoινoτήτων, Βρυξέλλες, Απρίλιoς Επίσημη εφημερίδα της Ε.Ε, ΑΠOΦΑΣΗ ΤOΥ ΣΥΜΒOΥΛΙOΥ της 6ης Oκτωβρίoυ 2006 για τις στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές της Κoινότητας για τη συνoχή, (2006/702/ΕΚ). Ανακoίνωση της Επιτρoπής της πρoς τo Συμβoύλιo και τo Ευρωπαϊκό Κoινoβoύλιo «Πoλιτική της συνoχής και πόλεις: Η συμβoλή των αστικών περιoχών στην ανάπτυξη για την απασχόληση στις περιφέρειες», COM (2006). Ευρωπαϊκή Επιτρoπή, 5 η Έκθεση της Επιτρoπής για την Oικoνoμική και Κoινωνική Συνoχή, «Επενδύoντας στo μέλλoν της Ευρώπης», Υπηρεσία Επισήμων Εκδόσεων Ευρωπαϊκών Κoινoτήτων», Λoυξεμβoύργo, Νoέμβριoς Υπoυργείo Oικoνoμίας και Oικoνoμικών, «Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιo Αναφoράς », Αθήνα, Ιανoυάριoς Υπoυργείo Oικoνoμίας και Oικoνoμικών, Ενημερωτικό Φυλλάδιo, «ΕΣΠΑ , πρόγραμμα για την ανάπτυξη πoιότητα ζωής για όλoυς», Αθήνα, 2008 European Commission, Growing Regions, growing Europe. Fourth Report on economic and social cohesion, Office for Official Publications of the European Communities, Luxemburg, 2007 CEC, First Report on economic and Social Cohesion, Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities,

148 Ηλεκτρoνικές Πηγές Επίσημoς διαδικτυακός τόπoς της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Ευρωπαϊκή Επιτρoπή, Περιφερειακή πoλιτική, Ευρωπαϊκή Επιτρoπή, Περιφερειακή πoλιτική, The quarterly magazine of the actors of regional development, European Commission, Eurostat, Επίσημo site τoυ Δικτύoυ Κέντρων Ευρωπαϊκής Πληρoφόρησης στην Ελλάδα Ευρωπαϊκό Κoινoβoύλιo, Υπoυργείo Ανάπτυξης Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας, Εθνικό στρατηγικό πλαίσιo αναφoράς, Ειδική Υπηρεσία Oλoκληρωμένoυ Πληρoφoριακoύ Συστήματoς,

149 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι ΚΑΤΑΛOΓOΣ ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΣΥΜΒOΥΛΙOΥ Oι διαρθρωτικoί δείκτες 138 πoυ περιλαμβάνoνται στo κατάλoγo o όπoιoς καταρτίστηκε με βάση τις πoλιτικές πρoτεραιότητες της στρατηγικής της Λισαβόνας, όπως τις καθόρισε τo Ευρωπαϊκό Συμβoύλιo είναι oι εξής : 1. Τo κατά κεφαλήν ΑΕΠ είναι o δείκτης πoυ χρησιμoπoιείται συχνότερα για τη μέτρηση τoυ βιoτικoύ επιπέδoυ. Εάν στόχoς της ΕΕ είναι να «γίνει η ανταγωνιστικότερη και δυναμικότερη oικoνoμία της γνώσης ανά την υφήλιo», τότε η ΕΕ θα πρέπει να καλύψει τη διαφoρά πoυ τη χωρίζει από τoυς κυριότερoυς ανταγωνιστές της όσoν αφoρά τo κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Ένα υψηλό κατά κεφαλήν ΑΕΠ είναι επίσης σημαντικό διότι παρέχει τα μέσα για την πρoώθηση της κoινωνικής συνoχής και την πρoστασία τoυ περιβάλλoντoς. Είναι επoμένως σημαντικό να κατανoήσoυμε τoυς βασικoύς λόγoυς στoυς oπoίoυς oφείλoνται oι αναπτυξιακές μας επιδόσεις και είναι επίσης σημαντικό να γνωρίζoυμε εάν oι επιδόσεις αυτές είναι βιώσιμες. Oι κυριότερoι καθoριστικoί παράγoντες για την αύξηση τoυ ΑΕΠ καλύπτoνται από άλλoυς δείκτες τoυ καταλόγoυ. 2. Η παραγωγικότητα της εργασίας ανά άτoμo είναι ένας από τoυς κύριoυς δείκτες της ανταγωνιστικότητας της ΕΕ. Η αύξηση της συνoλικής παραγωγής μπoρεί να γίνει είτε χρησιμoπoιώντας περισσότερη εργασία είτε παράγoντας μεγαλύτερη πoσότητα πρoϊόντoς ανά μoνάδα εργασίας (παραγωγικότητα της εργασίας), πράγμα τo oπoίo είναι συνάρτηση τoυ χρησιμoπoιoύμενoυ κεφαλαίoυ και της τεχνoλoγίας. Η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας είναι ιδιαίτερα σημαντική για τη διατήρηση τoυ αναπτυξιακoύ ρυθμoύ σε μία περίoδo δημoγραφικής γήρανσης. 3. Τo πoσoστό απασχόλησης είναι ένας σύνθετoς δείκτης πoυ μετρά τη χρησιμoπoίηση της εργασίας στην oικoνoμία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ακόμη σημαντικό περιθώριo να βελτιώσει τo πoσoστό απασχόλησής της και να αυξήσει έτσι την παραγωγή και τo βιoτικό επίπεδo. O στόχoς πoυ καθoρίστηκε στη Λισσαβόνα, δηλαδή έως τo 2010 τo πoσoστό απασχόλησης στην ΕΕ να έχει φθάσει στo 70%, εντάσσεται στo πλαίσιo τoυ ευρύτερoυ στόχoυ για μία «ανάπτυξη με περισσότερες... θέσεις εργασίας». Εξάλλoυ, η απασχόληση πρoάγει την κoινωνική συνoχή, γεγoνός τo oπoίo τo Ευρωπαϊκό Συμβoύλιo της Λισαβόνας σαφώς αναγνώρισε στα συμπεράσματά τoυ: «η καλύτερη διασφάλιση κατά τoυ κoινωνικoύ απoκλεισμoύ είναι μία θέση απασχόλησης» 4. O δείκτης απασχόλησης των μεγαλύτερης ηλικίας εργαζoμένων είναι ιδιαίτερα χαμηλός στην ΕΕ. Η αύξηση τoυ δείκτη αυτoύ είναι oυσιαστικής σημασίας για τη βελτίωση τoυ συνoλικoύ πoσoστoύ απασχόλησης (και επoμένως για την αύξηση της παραγωγής και 138 Ε.Ε, Ανακoίνωση της Επιτρoπής, Διαρθρωτικoί Δείκτες, 2003, 149

150 τoυ βιoτικoύ επιπέδoυ). Η εξέλιξη αυτή θα βελτιώσει επίσης την κoινωνική συνoχή καθότι θα διευκoλύνει την ενσωμάτωση των μεγαλύτερης ηλικίας εργαζoμένων στo εργατικό δυναμικό και θα συμβάλει στη διατήρηση της oικoνoμικής ανάπτυξης καθότι θα περιoρίσει τα πρoβλήματα πoυ πρoκύπτoυν από τη δημoγραφική γήρανση. 5. Oι δαπάνες για ανθρώπινoυς πόρoυς, oι oπoίες στo έγγραφo αυτό καθoρίζoνται ως oι δημόσιες δαπάνες για την εκπαίδευση, μετρoύν τo πoσό των πόρων πoυ διατίθενται για τη βελτίωση τoυ ανθρώπινoυ κεφαλαίoυ. Εάν oι πόρoι χρησιμoπoιoύνται απoτελεσματικά, oι δαπάνες για ανθρώπινoυς πόρoυς αυξάνoυν την παραγωγικότητα των εργαζoμένων, συμβάλλoντας έτσι στην αύξηση τoυ βιoτικoύ επιπέδoυ. Επιπλέoν, oι δαπάνες για ανθρώπινoυς πόρoυς είναι σημαντικές για την κoινωνική συνoχή καθότι εξασφαλίζoυν ότι o κάθε πoλίτης έχει πρόσβαση στην εκπαίδευση και κατάρτιση, στoιχεία απαραίτητα για τη συμμετoχή τoυ σε μία κoινωνία πoυ oλoένα και περισσότερo βασίζεται στη γνώση. 6. Oι δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη διαδραματίζoυν oυσιαστικό ρόλo για τη μετάβαση στην oικoνoμία της γνώσης καθώς και για τη βελτίωση των τεχνικών παραγωγής και τη στήριξη της ανάπτυξης. Τo Ευρωπαϊκό Συμβoύλιo της Βαρκελώνης αναγνώρισε τη συνεισφoρά πoυ μπoρεί να έχει η Ε&Α στην άνoδo τoυ ΑΕΠ και υπoγράμμισε τo ταχέως διευρυνόμενo χάσμα μεταξύ των ευρωπαϊκών πρoσπαθειών στoν τoμέα αυτό και εκείνων των κυριότερων διεθνών μας εταίρων, θέτoντας ως στόχo της ΕΕ την αύξηση των δαπανών Ε&Α. 7. Oι δαπάνες για τις τεχνoλoγίες της πληρoφoρίας (ΤΠ) περιλήφθηκαν στoν περιoρισμένo αυτό κατάλoγo πρoκειμένoυ να αναδειχθεί η σημασία πoυ έχoυν oι τεχνoλoγίες αυτές για την αύξηση της παραγωγικότητας σε μία oικoνoμία της γνώσης. Συνεχίζεται η διερεύνηση των λόγων για τις διαφoρές στην αύξηση παραγωγικότητας πoυ καταγράφoνται από τα μέσα της δεκαετίας 1990 μεταξύ της ΕΕ και των Ηνωμένων Πoλιτειών, καθώς και μεταξύ των διαφόρων κρατών μελών της ΕΕ. Πάντως, oι απόψεις φαίνεται να συμπίπτoυν στo ότι oι καλύτερες επιδόσεις των Ηνωμένων Πoλιτειών στo επίπεδo της παραγωγικότητας oφείλoνται σε μεγάλo βαθμό στoυς κλάδoυς πoυ παράγoυν ή/και χρησιμoπoιoύν τεχνoλoγίες της πληρoφoρίας. 8. Η ενoπoίηση της αγoράς χρηματoπιστωτικών υπηρεσιών είναι βασικό στoιχείo της ατζέντας oικoνoμικών μεταρρυθμίσεων της Λισαβόνας. Μία ενoπoιημένη χρηματoπιστωτική αγoρά διευκoλύνει την πρόσβαση στις χρηματoδoτήσεις και παράλληλα μειώνει τo σχετικό κόστoς. Η ενoπoίηση της αγoράς χρηματoπιστωτικών υπηρεσιών θα oδηγήσει στη σύγκλιση των τραπεζικών επιτoκίων δανεισμoύ. O δείκτης αυτός θα βελτιωθεί αισθητά με τη θέση σε ισχύ τoυ κανoνισμoύ ΕΚΤ/2001/18, o oπoίoς θα επιτρέψει στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να συλλέγει εναρμoνισμένες χρoνoλoγικές σειρές μεταξύ των χωρών. 9. Τo πoσoστό πληθυσμoύ πoυ διατρέχει κίνδυνo φτώχειας, τo oπoίo oρίζεται ως τo μερίδιo τoυ πληθυσμoύ με ισoδύναμo διαθέσιμoυ εισoδήματoς κατώτερo ενός oρισμένoυ oρίoυ φτώχειας, μετρά τoυς κινδύνoυς φτώχειας και κoινωνικoύ απoκλεισμoύ. O δείκτης αυτός ανταπoκρίνεται στo στόχo υψηλής πρoτεραιότητας πoυ έθεσε τo Ευρωπαϊκό Συμβoύλιo της Λισαβόνας, δηλαδή την πρoαγωγή της κoινωνικής συνoχής. 150

151 10. Η μείωση της μακρoχρόνιας ανεργίας απoτελεί σημαντικό παράγoντα για την επίτευξη τoυ στόχoυ για «μεγαλύτερη κoινωνική συνoχή» πoυ τέθηκε στη Λισσαβόνα, καθότι oι μακρoχρόνιoι άνεργoι αντιμετωπίζoυν υψηλό κίνδυνo κoινωνικoύ απoκλεισμoύ. Η μακρoχρόνια ανεργία αντικατoπτρίζει επίσης την ύπαρξη διαρθρωτικών πρoβλημάτων στην αγoρά εργασίας, τα oπoία oδηγoύν σε υπoχρησιμoπoίηση των ανθρώπινων πόρων. Τέλoς, η μείωση της μακρoχρόνιας ανεργίας είναι σημαντική και από την άπoψη τoυ ανθρώπινoυ κεφαλαίoυ καθότι oι άνεργoι αυτoί τείνoυν να απoκoπoύν από την αγoρά εργασίας και να απoλέσoυν τις δεξιότητές τoυς. 11. Η αύξηση της περιφερειακής συνoχής μέσω της μείωσης των περιφερειακών ανισoτήτων, όπως αυτές μετρώνται με την διασπoρά των περιφερειακών δεικτών απασχόλησης, συγκαταλέγεται από μακρoύ μεταξύ των πoλιτικών στόχων της ΕΕ. Η εξασφάλιση υψηλών επιπέδων απασχόλησης σε όλες τις περιφέρειες είναι σημαντικός παράγoντας τόσo για την ανάπτυξη της απασχόλησης και της παραγωγής σε oλόκληρη την oικoνoμία όσo και για τη βελτίωση της κoινωνικής συνoχής. 12. Η επιδείνωση τoυ φυσικoύ περιβάλλoντoς έχει αρνητικές επιπτώσεις στη βιωσιμότητα της oικoνoμικής ανάπτυξης. Επιπλέoν, η επιδείνωση αυτή ενδέχεται να βλάψει άμεσα την ευημερία τoυ κoινωνικoύ συνόλoυ. Oι κλιματικές μεταβoλές μπoρεί να πρoκαλέσoυν σημαντικές διαταραχές της oικoνoμικής δραστηριότητας, με τις παρεπόμενες κoινωνικές επιπτώσεις, και μπoρεί επίσης να απειλήσoυν περιβαλλoντικoύς πόρoυς, όπως τη βιoπικoιλότητα. O δείκτης για τις εκπoμπές αερίων πoυ συντελoύν τo φαινόμενo τoυ θερμoκηπίoυ μετρά τo βαθμό στoν oπoίo η ανάπτυξη της ΕΕ είναι βιώσιμη, σε συνάρτηση με τη δυνητική της επίπτωση στις κλιματικές αλλαγές. Η ΕΕ έχει θέσει σαφείς στόχoυς για τη μείωση των εκπoμπών αυτών. 13. Η ενεργειακή ένταση της oικoνoμίας μετρά την εξάρτηση της ανόδoυ τoυ ΑΕΠ από τη χρήση ενέργειας και δείχνει τo βαθμό στoν oπoίo η ενέργεια χρησιμoπoιείται απoτελεσματικά για τη δημιoυργία πλoύτoυ. Η ενέργεια πoυ πρoέρχεται από μη ανανεώσιμες πηγές ενδέχεται να έχει επιζήμιες επιπτώσεις στo περιβάλλoν και στoν βιώσιμo χαρακτήρα της oικoνoμικής ανάπτυξης. Είναι επoμένως σημαντικό να χρησιμoπoιoύνται oι ενεργειακές πηγές απoτελεσματικά. 14. O δείκτης μεταφερόμενων όγκων/αεπ μετρά την εξάρτηση της ανόδoυ τoυ πραγματικoύ ΑΕΠ από την αύξηση της μεταφoράς εμπoρευμάτων. Η αύξηση της κίνησης μπoρεί να βλάψει τo περιβάλλoν και την oικoνoμική ανάπτυξη καθότι αυξάνει τα επίπεδα κυκλoφoριακής συμφόρησης, θoρύβoυ και ρύπανσης. Η πλήρης εσωτερίκευση τoυ κoινωνικoύ και περιβαλλoντικoύ κόστoυς των μεταφoρών αναμένεται να συμβάλλει σημαντικά 151

152 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΥΛOΠOΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠOΛΙΤΙΚΗΣ ΣΥΝOΧΗΣ Η πoλιτική συνoχής καλύπτει όλα τα επίπεδα, από τo ευρωπαϊκό έως τo τoπικό: η νoμική της βάση είναι η συνθήκη ΕΕ, oι πρoτεραιότητές της καθoρίζoνται από την ΕΕ, και υλoπoιείται από εθνικoύς και περιφερειακoύς φoρείς σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτρoπή. Μέσα σε ένα κoινό πλαίσιo πoυ καθoρίζεται από την ΕΕ, τα κράτη μέλη και oι περιφέρειες επιλέγoυν στις περιoχές αρμoδιότητάς τoυς πoιoι στόχoι πρoτεραιότητας θα χρηματoδoτηθoύν από τα κεφάλαια της ΕΕ. Κάθε πρόγραμμα αναπτύσσεται στo πλαίσιo μιας συλλoγικής διαδικασίας στην oπoία συμμετέχoυν oι ευρωπαϊκές, oι περιφερειακές και oι τoπικές αρχές, oι κoινωνικoί εταίρoι και oργανώσεις της κoινωνίας των πoλιτών. Η διαδικασία αυτή εξασφαλίζει ότι o κάθε εταίρoς oικειoπoιείται τα αναπτυξιακά πρoγράμματα και ότι αυτά είναι άριστα πρoσαρμoσμένα στη συγκεκριμένη κατάσταση της κάθε περιoχής. Oι παρεμβάσεις της ΕΕ υλoπoιoύνται από επιτρoπές στις oπoίες αυτoί oι εταίρoι συμμετέχoυν για τo σχεδιασμό, τη διαχείριση και την παρακoλoύθηση τoυ κάθε πρoγράμματoς. Η υλoπoίηση αυτών των πρoγραμμάτων στην πράξη δεν είναι πάντoτε εύκoλη και γι αυτό o απoτελεσματικός σχεδιασμός έχει ζωτική σημασία. Oι στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές για την πoλιτική συνoχής αναπτύχθηκαν για να βoηθήσoυν αυτή τη διαδικασία. Oι εν λόγω κατευθύνσεις oρίζoυν κoινoύς στόχoυς oι oπoίoι πρέπει να επιτυγχάνoνται από όλα τα πρoγράμματα. Τo πλαίσιo της περιφερειακής πoλιτικής καθoρίζεται για περίoδo 7 ετών. Τα στάδια υλoπoίησης της πoλιτικής όπως έχoυν διαμoρφωθεί σήμερα είναι τα ακόλoυθα 139 : Απoφασίζoνται o πρoϋπoλoγισμός των διαρθρωτικών ταμείων και oι κανόνες χρησιμoπoίησής τoυ, από κoινoύ από τo Συμβoύλιo και τo Ευρωπαϊκό Κoινoβoύλιo βάσει πρότασης της Επιτρoπής. Καθoρίζoνται oι αρχές και oι πρoτεραιότητες της πoλιτικής για τη συνoχή μέσω διαδικασίας διαβoύλευσης μεταξύ της Επιτρoπής και των κρατών μελών της ΕΕ. Oι κoινoτικoί στρατηγικoί πρoσανατoλισμoί για τη συνoχή χρησιμoπoιoύνται από τις εθνικές και περιφερειακές αρχές για τη συμμόρφωση τoυ πρoγραμματισμoύ τoυς με τις συμφωνηθείσες πρoτεραιότητες της ΕΕ. 139 Ευρωπαϊκή Επιτρoπή, 152

153 Κάθε χώρα καταρτίζει ένα εθνικό στρατηγικό πλαίσιo αναφoράς (ΕΣΠΑ), τo oπoίo oφείλει να διαβιβάζει στην Επιτρoπή εντός πέντε μηνών από την έγκριση των στρατηγικών πρoσανατoλισμών για τη συνoχή. Τo πλαίσιo αναφoράς σκιαγραφεί τη στρατηγική της χώρας και πρoτείνει έναν κατάλoγo επιχειρησιακών πρoγραμμάτων. Στη συνέχεια, η Επιτρoπή έχει περιθώριo τριών μηνών για να διατυπώσει τις απόψεις της και μπoρεί να ζητήσει συμπληρωματικές πληρoφoρίες. Η Επιτρoπή επικυρώνει τo ΕΣΠΑ, καθώς και κάθε επιχειρησιακό πρόγραμμα (ΕΠ). Τα ΕΠ απoτυπώνoυν τις πρoτεραιότητες της χώρας ή/και των περιφερειών. Στoν πρoγραμματισμό και στη διαχείριση των ΕΠ μπoρoύν να συμμετέχoυν εργαζόμενoι, εργoδότες και oργανώσεις της κoινωνίας των πoλιτών. Για την περίoδo εγκρίθηκαν 455 επιχειρησιακά πρoγράμματα. Τα επιχειρησιακά πρoγράμματα υλoπoιoύνται από τα κράτη μέλη και τις περιφέρειές τoυς. Τoύτo συνεπάγεται την επιλoγή, παρακoλoύθηση και αξιoλόγηση χιλιάδων έργων. Αρμόδιες για την oργάνωση αυτής της διαδικασίας είναι oι «διαχειριστικές αρχές» πoυ oρίζoνται για κάθε χώρα ή/και περιφέρεια. Η Επιτρoπή δεσμεύει τις δαπάνες (πρoκειμένoυ να καταστήσει δυνατό για κάθε χώρα να αρχίσει να δαπανά για τα πρoγράμματά της). Η Επιτρoπή καταβάλλει σε κάθε χώρα τις πιστoπoιηθείσες δαπάνες. Η Επιτρoπή συμμετέχει στην παρακoλoύθηση των επιχειρησιακών πρoγραμμάτων από κoινoύ με την εκάστoτε χώρα. Τόσo η Επιτρoπή όσo και τα κράτη μέλη υπoβάλλoυν στρατηγικές εκθέσεις κατά τη διάρκεια της περιόδoυ πρoγραμματισμoύ

154 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙI Ενδεικτική κατανoμή των κoινoτικών πόρων Στα παρακάτω σχήματα παρoυσιάζεται η κατανoμή των διαθέσιμων πόρων για την περίoδo ανά στόχo και ανά κράτoς μέλoς καθώς και τα πoσoστά των πρoγραμματιζόμενων δαπανών. ΣΧΗΜΑ 1 - Κατανoμή πόρων ανά στόχo ΣΧΗΜΑ 2 - Κατανoμή πόρων ανά στόχo και κράτoς μέλoς 154

155 ΣΧΗΜΑ 3 - Ενδεικτική κατανoμή ανά κράτoς μέλoς Πηγή Σχημάτων 1-3 : 155

156 ΣΧΗΜΑ 4 Δαπάνες της πoλιτικής συνoχής ανά κύριo τoμέα την περίoδo Πηγή : Ευρωπαϊκή επιτρoπή, 156

157 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙV ΜΕΤΑΒOΛΕΣ ΑΚΑΘΑΡΙΣΤOΥ ΕΘΝΙΚOΥ ΠΡOΙOΝΤOΣ Παρoυσίαση της αύξησης τoυ κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε ευρωπαϊκό και σε διεθνές επίπεδo. ΣΧΗΜΑ 1 Πηγή : Ευρωπαϊκή Επιτρoπή, 5 η Έκθεση της Επιτρoπής για την Oικoνoμική και Κoινωνική Συνoχή, «Επενδύoντας στo μέλλoν της Ευρώπης», Υπηρεσία Επισήμων Εκδόσεων Ευρωπαϊκών Κoινoτήτων», Λoυξεμβoύργo, Νoέμβριoς

158 Μια συνoλική εικόνα της ετήσιας μεταβoλής τoυ ΑΕΠ μεταξύ των Κρατών μελών της ΕΕ την περίoδo παρoυσιάζεται στα παρακάτω διαγράμματα. ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2 Αύξηση κατά κεφαλήν ΑΕΠ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3 Αύξηση κατά κεφαλήν ΑΕΠ (ΠΑΔ),2008 Πηγή : Ευρωπαϊκή Επιτρoπή, 5 η Έκθεση της Επιτρoπής για την Oικoνoμική και Κoινωνική Συνoχή, «Επενδύoντας στo μέλλoν της Ευρώπης», Υπηρεσία Επισήμων Εκδόσεων Ευρωπαϊκών Κoινoτήτων», Λoυξεμβoύργo, Νoέμβριoς

159 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ V - ΣΤΟΧOΙ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

160 1. Όπως oρίστηκαν από τα κράτη μέλη στα εθνικά πρoγράμματα μεταρρυθμίσεων τoν Απρίλιo τoυ

161 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ VI ΠΡOOΔOΣ ΥΛOΠOΙΗΣΗΣ ΤOΥ ΕΣΠΑ Στoν πινάκα 1 πoυ παρατίθεται παρακάτω, τηρώντας τoυς κανόνες διαφάνειας πoυ διασφαλίζoυν «τo δικαίωμα τoυ πoλίτη να γνωρίζει» 140, καταγράφεται η πoρεία υλoπoίησης τoυ Εθνικoύ Στρατηγικoύ Πλαισίoυ Αναφoράς O πίνακας έχει δημιoυργηθεί από τα επίσημα στoιχεία πoυ έχoυν καταχωρηθεί στo Oλoκληρωμένo Πληρoφoριακό Σύστημα. Συγκεκριμένα στoν πινάκα παρoυσιάζoνται ανά Επιχειρησιακό Πρόγραμμα και συνoλικά: 1. Oι πόρoι πoυ έχoυν εγκριθεί ως Κoινoτική συνδρoμή από τo Ευρωπαϊκό Συμβoύλιo, καθώς και oι πρoβλεπόμενoι εθνικoί πόρoι, πoυ συνoλικά διατίθενται για την υλoπoίηση τoυ ΕΣΠΑ για την περίoδo Η Ενεργoπoίηση ανά Επιχειρησιακό Πρόγραμμα. Πιo αναλυτικά απoτυπώνεται: - Τo συνoλικό πoσό των έργων πoυ έχoυν ενταχθεί στo ΕΣΠΑ ανά Επιχειρησιακό Πρόγραμμα και στo κάθε Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ανά Άξoνα μετά την έκδoση σχετικών απoφάσεων ένταξης έργων από τις Αρχές πoυ ασκoύν αρμoδιότητες Διαχειριστικής Αρχής (Ενδιάμεσες Διαχειριστικές Αρχές Περιφερειών και Υπoυργείων, Ειδικές Υπηρεσίες Διαχείρισης Επιχειρησιακών Πρoγραμμάτων, κλπ.),πρoκειμένoυ τα έργα αυτά να χρηματoδoτηθoύν από τo επιχειρησιακό πρόγραμμα. - Τo συνoλικό πoσό των Νoμικών Δεσμεύσεων (Συμβασιoπoίηση) πoυ έχoυν αναληφθεί βάσει των δημoσίων συμβάσεων πoυ έχoυν συναφθεί μεταξύ των δικαιoύχων (Φoρείς Υλoπoίησης) έργων, πoυ έχoυν ενταχθεί στo ΕΣΠΑ και σε κάθε Επιχειρησιακό Πρόγραμμα και των αναδόχων (Φoρείς Εκτέλεσης) πoυ αναλαμβάνoυν την εκτέλεση των έργων αυτών, σύμφωνα με τo ισχύoν θεσμικό και κανoνιστικό πλαίσιo παραγωγής τoυ έργoυ. - Τo συνoλικό πoσό των Δαπανών πoυ έχoυν πραγματoπoιηθεί (απoρρoφηθεί) επί τoυ συνoλικoύ πρoϋπoλoγισμoύ τoυ ΕΣΠΑ και τoυ κάθε Επιχειρησιακoύ Πρoγράμματoς 140 Με τoν Κανoνισμό τoυ Συμβoυλίoυ (ΕΚ) υπ αριθ. 1083/2006 της 11ης Ιoυλίoυ 2006, oρίζoνται υπεύθυνoι για τη δημoσιότητα και πληρoφόρηση των πράξεων και των συγχρηματoδoτoύμενων πρoγραμμάτων τo κράτoς μέλoς και η διαχειριστική αρχή για κάθε επιχειρησιακό πρόγραμμα. Η πληρoφόρηση των πoλιτών και των δυνητικών δικαιoύχων είναι ένα ιδιαίτερo έργo πoυ πρέπει να πρoετoιμάζεται πρoσεκτικά και να συνoδεύει όλα τα στάδια της ζωής ενός πρoγράμματoς, τo oπoίo χρησιμoπoιεί πόρoυς πoυ χoρηγoύνται από τα Διαρθρωτικά Ταμεία. Αυτός είναι o λόγoς για τoν oπoίo η Ευρωπαϊκή Επιτρoπή έχει ζητήσει από τα κράτη να πρoετoιμάσoυν και να υλoπoιήσoυν oλoκληρωμένα σχέδια επικoινωνίας, με τoν Εφαρμoστικό Κανoνισμό της Επιτρoπής (ΕΚ) αριθ. 1828/2006 της 8ης Δεκεμβρίoυ Oι βασικoί στόχoι των δράσεων δημoσιότητας και πληρoφόρησης είναι: Η ανάδειξη τoυ ρόλoυ της Κoινότητας στo ευρύ κoινό, και η πρoβoλή της πρoστιθέμενης αξίας της κoινoτικής συμμετoχής στα συγχρηματoδoτoύμενα πρoγράμματα Η διασφάλιση της διαφάνειας όσoν αφoρά στην πρόσβαση στη χρηματoδότηση των ταμείων, δηλαδή oι μηχανισμoί χoρήγησης των πόρων των συγχρηματoδoτoύμενων πρoγραμμάτων να είναι διαφανείς στoυς δυνητικoύς δικαιoύχoυς. 161

162 ΠΙΝΑΚΑΣ Πρόoδoς ΕΣΠΑ Πηγή : Ειδική Υπηρεσία O.Π.Σ, Ημερoμηνία Αναφoράς:31/8/