Μικροοικονομική Ανάλυση ΙΙ

Transcript

1 Κατ επιλογήν υποχρεωτικό, 3 ώρες εβδομαδιαίως, Θεωρία, Διδάσκον: Περιλαμβάνει: 1. Θεωρία Βιομηχανικής Οργάνωσης 2. Θεωρία Γενικής Ισορροπίας 1

2 Ορισμοί και βασικές έννοιες Βιομηχανικής Οργάνωσης Ασχολείται με τη μελέτη των ανταγωνιστικά ατελών αγορών και τη συμπεριφορά των επιχειρήσεων σ αυτές Εξετάζει τη σχέση μεταξύ διαφόρων εναλλακτικών μορφών ισορροπίας σε ατελώς ανταγωνιστικές αγορές και του κοινωνικά άριστου. 2

3 Ορισμοί και βασικές έννοιες Βιομηχανικής Οργάνωσης Έννοιες όρων: Ατελώς ανταγωνιστική αγορά Δομή αγοράς Αποδοτικότητα αγοράς Συμπεριφορά επιχειρήσεων Ισορροπία σε ατελώς ανταγωνιστική αγορά Κοινωνικά άριστο 3

4 Ατελώς ανταγωνιστική αγορά Τιμή > οριακό κόστος Ύπαρξη μονοπωλιακής δύναμης (δεν ισχύουν ένα από τα παρακάτω) αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη: Ομοιογένεια προϊόντος Πολλές μικρές επιχειρήσεις Πλήρης και τέλεια πληροφόρηση Η αγορά δεν είναι διεκδικήσιμη (contestable) 4

5 Η δομή της αγοράς Καθορίζεται από τα χαρακτηριστικά του κλάδου: Ο αριθμός και η κατανομή μεγέθους των επιχειρήσεων του κλάδου Το μέγεθος και η φύση της διαφοροποίησης των προϊόντων Ο βαθμός κάθετης ολοκλήρωσης των επιχειρήσεων 5

6 Η αποδοτικότητα της αγοράς Δηλώνει το βαθμό απόκλισης της ισορροπίας της αγοράς από το κοινωνικά άριστο σε ότι αφορά: Τηντιμήήτηνποσότηταπαραγωγής Τον αριθμό, το είδος ποικιλιών και την ποιότητα του προϊόντος Την τοποθεσία των επισχειρήσεων Την καινοτομικότητα ή δυναμικότητα της αγοράς 6

7 Η συμπεριφορά των επιχειρήσεων Ενέργειες επιχείρησης για ένα αριθμό στρατηγικά σημαντικών μεταβλητών: Τιμή Διαφήμιση Θέση προϊόντος Ποιότητα προϊόντος Ε & Α Επενδύσεις για εσωτερική / εξωτερική επέκταση Βασική Υπόθεση: Οι επιχειρήσεις πάντοτε λειτουργούν με γνώμονα τη μεγιστοποίηση του κέρδους 7

8 Ισορροπία ατελώς ανταγωνιστικών αγορών Ολιγοπωλιακές αγορές Στρατηγική αλληλεξάρτηση των επιχειρήσεων Θεωρία Παιγνίων ισορροπία μη συνεργασίας κατά Nash (Nash equilibrium) Μονοπωλιακά ανταγωνιστικές αγορές 8

9 Θεωρία Παιγνίων Ο πίνακας απόδοσης (payoff matrix) Παίκτης Β Αριστερά Δεξιά Παίκτης Α Πάνω 1, 2 0, 1 Κάτω 2, 1 1, 0 Η κυρίαρχη στρατηγική (dominant strategy) 9

10 Θεωρία Παιγνίων Ισορροπία Nash Παίκτης Α Πάνω Κάτω Παίκτης Αριστερά 2, 1 0, 0 Β Δεξιά 0, 0 1, 2 Παίγνια στα οποία δεν υπάρχει ισορροπία Nash Παίκτης Β Αριστερά Δεξιά Παίκτης Α Πάνω 0, 0 0, -1 Κάτω 1, 0-1, 3 10

11 Θεωρία Παιγνίων Αριστοποίηση κατά Pareto και το δίλημμα του φυλακισμένου Παίκτης Β Ομολογία Άρνηση Παίκτης Α Ομολογία -3, -3 0, -6 Άρνηση -6, 0-1, -1 ΟπαίκτηςΑ επιλέγει Επαναλαμβανόμενα και σειριακά παίγνια Πάνω Κάτω ΟπαίκτηςΒ επιλέγει ΟπαίκτηςΒ επιλέγει Αριστερά Δεξιά Αριστερά Δεξιά Α, Β 1, 9 1, 9 0, 0 2, 1 Παίκτης Α Πάνω Κάτω Παίκτης Αριστερά 1, 9 0, 0 Β Δεξιά 1, 9 2, 1 11

12 Παίγνιο μη συνεργασίας Χαρακτηριστικά: Το σετ των παικτών Το σετ των στρατηγικών των επιχειρήσεων Το σετ των ανταμοιβών/κερδών των παικτών από κάθε στρατηγική επιλογή Υπάρχουν n επιχειρήσεις/παίκτες. Κάθε παίκτης i=1,...,n έχει ένα σετ στρατηγικών επιλογών που περιλαμβάνει όλες τις εφικτές στρατηγικές του Μια στρατηγική επιλογή από το σετ ς i αποτελείται από μια καθορισμένη επιλογή μεταξύ των στρατηγικών μεταβλητών του παίκτη i:ςi=(p i,a i,r i ) Ένας στρατηγικός συνδυασμός S είναι το σετ των στρατηγικών επιλογών για όλες τις επιχειρήσεις: S=(ς 1,ς 2,...,ς i,...,ς n ) S αντιστοιχεί κάποιο κέρδος που δίνεται από τη σχέση Π i (S), i=1,...,n Ισορροπία μη συνεργασίας κατά Nash (ΝΕ): Ένα σετ στρατηγικών επιλογών S * =(ς 1*,ς 2*,...,ς i*,...,ς n* ) είναι ΝΕ όταν κάθε ς i είναι εφικτό και για κάθε άλλο s i ισχύει ότι Π i (S) Π i (S * ) 12

13 Παίγνιο μη συνεργασίας Υπόθεση: Οι στρατηγικές επιλογές των επιχειρήσεων είναι η τιμή p ήηποσότηταq ώστε: s i =p i ή s i =q i Ισορροπία Cournot-Nash όταν οι επιχειρήσεις χρησιμοποιούν την ποσότητα παραγωγής ως στρατηγική μεταβλητή. Ισορροπία Betrand-Nash όταν οι επιχειρήσεις χρησιμοποιούν την τιμή σαν στρατηγική μεταβλητή. 13

14 Το κοινωνικά άριστο Η κοινωνική ευημερία (W) ορίζεται ως το άθροισμα του πλεονάσματος των καταναλωτών (CS) και του πλεονάσματος των παραγωγών (PS) των προϊόντων ενός κλάδου. Η κοινωνικά άριστη τιμή μιας μεταβλητής είναι η τιμή που αριστοποιεί αυτό το άθροισμα. W=CS+Π, Π: λειτουργικό κέρδος επιχειρήσεων Τα CS και Π είναι συναρτήσεις των στρατηγικών μεταβλητών των επιχειρήσεων του αριθμού των επιχειρήσεων του κλάδου 14

15 Ένα απλό υπόδειγμα Βιομηχανικής Οργάνωσης Μία αγορά με n επιχειρήσεις Ομοιογενές προϊόν m όμοιοι καταναλωτές Συνάρτηση χρησιμότητας κάθε καταναλωτή: 2 u = ( x, z) = ϕ( x) + z = ax x + z, 2 x: κατανάλωση προϊόντος, z: δαπάνη καταναλωτή σε όλα τα άλλα προϊόντα, p: ητιμήτουx. Η ζήτηση για x: ϕ ( x) = a bx = p Το ολοκλήρωμα της Μαρσαλιανής συνάρτησης ζήτησης μετράει το όφελος του καταναλωτή από την αγορά x μονάδων του προϊόντος, δηλαδή: b ϕ ( x) = ax x 2 2 b 15

16 Ένα απλό υπόδειγμα Βιομηχανικής Οργάνωσης Ησυνολική(aggregate) κατανάλωση από τους m καταναλωτές είναι: X=mx Η αντίστροφη (inverse) συνολική συνάρτηση ζήτησης είναι: p(x)=a-bx, όπου b=(b/m) Το συνολικό όφελος των καταναλωτών είναι το ολοκλήρωμα της συνολικής Μαρσαλιανής συνάρτησης ζήτησης: b CB( X ) = ax X

17 Ένα απλό υπόδειγμα Βιομηχανικής Οργάνωσης Η συνάρτηση κόστους μιας τυπικής επιχείρησης είναι: C(q)=cq+F, q είναι η ποσότητα παραγωγής της επιχείρησης και F είναι το σταθερό κόστος της. Κοινωνική ευημερία: Το συνολικό κοινωνικό όφελος W(q,n) είναι η διαφορά μεταξύ του συνολικού οφέλους των καταναλωτών από την παραγωγή nq και του συνολικού κόστους για αυτή την παραγωγή, ή: W( qn, ) = [ CBnq (, ) nqpnq (, )] + npnqq [ (, ) Cq ( )] = = CSqn (, ) +Π( qn, ) δηλαδή, το συνολικό κοινωνικό όφελος είναι το άθροισμα του συνολικού πλεονάσματος των καταναλωτών και των επιχειρήσεων. 17

18 Ένα απλό υπόδειγμα Βιομηχανικής Οργάνωσης Το κοινωνικά άριστο: Αν ˆq είναι η άριστη παραγωγή κάθε επιχείρησης τότε η αναγκαία συνθήκη μεγιστοποίησης της κοινωνικής ευημερίας είναι: W( qˆ, n) CB( qˆ, n) = n nc ( q) = 0, q q nmb( qˆ, n) nc ( q) = 0, MB( qˆ, n) = MC = pˆ Το κοινωνικά άριστο επιτυγχάνεται σε συνθήκες τέλειου ανταγωνισμού 18

19 Μορφές Αγοράς Ολιγοπώλιο Η μορφή αγοράς στην οποία η επιχείρηση πιστεύει ότι το αποτέλεσμα των αποφάσεών της εξαρτάται σημαντικά από τις αποφάσεις που έχουν πάρει ένας ή περισσότεροι ανταγωνιστές Το πρόβλημα που αντιμετωπίζει η επιχείρηση είναιναβρειτοκέρδοςπουαντιστοιχείσεκάθε εναλλακτική απόφαση παραγωγής έτσι ώστε να τις κατατάξει και να βρει την άριστη 19

20 Μορφές Αγοράς Δυοπώλιο Χαρακτηριστικά: Δύο επιχειρήσεις Παράγουν δύο προϊόντα που είναι σχεδόν τέλεια υποκατάστατα Δεν υπάρχει αλληλεξάρτηση με άλλους παραγωγούς 20

21 Μορφές Αγοράς Δυοπώλιο Οι συναρτησεις ζητησης των επιχειρησεων pi = Di( q1, q2) i = 1,2 pi, qi :τιμη και η παραγωγη αντιστοιχα της i επιχειρησης pi < 0 i, j i j q j Σε σταθερό επίπεδο παραγωγής της επιχείρησης i μια μείωση στην παραγωγή της j που δημιουργήθηκε από αύξηση της τιμής μετακινεί προς τα επάνω την καμπύλη ζήτησης της i και επομένως αυξάνει την τιμή που αντιστοιχεί στο συγκεκριμένο επίπεδο παραγωγής pi Εάν η παραγωγή της j (και η τιμή) είναι σταθερή έχουμε < 0; i = 1,2 q i 21

22 Μορφές Αγοράς Δυοπώλιο Εάν όμως η αλλαγή στην ποσότητα παραγωγής της i αλλάξει την ποσότητα που παράγει η j, τότε από τη συνάρτηση ζήτησης υπολογίζουμε την ολική παράγωγο της τιμής της 1 σε σχέση με την ποσότητα : dp 1 p1 p1 dp2 = + dq1 q1 q2 dq1 Ηπαράγωγος( p 1 / q 2 ) αντανακλά το βαθμό υποκαταστασιμότητας μεταξύ της παραγωγής των δύο επιχειρήσεων και καθορίζεται αντικειμενικά από τα χαρακτηριστικά των προϊόντων, τις προτιμήσεις των καταναλωτών κτλ Οόρος(dq 2 /dq 1 ) μετρά την ανταγωνιστική αντίδραση της 2 στην επιλογή του επιπέδου παραγωγής από την 1 όπως υποκειμενικά γίνεται αντιληπτός από την 1 και ο καθορισμός αυτή της αντίδρασης συνιστά την καρδιά του προβλήματος που αναφέρεται στη βιβλιογραφία ως υποθετική διαφοροποίηση (conjectural variation) Θα εξετάσουμε δύο μοντέλα δυοπωλίου που προκύπτουν από τις τιμές που οι παραγωγοί δίνουν στις υποθετικές διαφοροποιήσεις 22

23 Μορφές Αγοράς Δυοπώλιο Το δυοπώλιο του Cournot Γίνεται η υπόθεση ότι η κάθε επιχείρηση λαμβάνει την παραγωγή της άλλης ως δεδομένη χωρίς την πιθανότητα αλλαγής ως αποτέλεσμα της δικής της επιλογής Η συνάρτηση κέρδους της i επιχείρησης είναι: Για τη μεγιστοποίηση του κέρδους σε σχέση με την παραγωγή η απαραίτητη συνθήκη είναι: Στο μοντέλο του Cournot από υπόθεση (dq j /dq i )=0, επομένως: π = p q C ( q ) = qd( q, q ) C ( q ) i i i i i i i 1 2 i i p d i p q i j pi + qi + = Ci'( qi) i, j = 1,2; i j qi qj dqi pi pi + qi = Ci'( qi) i, j = 1,2 q i 23

24 Μορφές Αγοράς Δυοπώλιο Το δυοπώλιο του Cournot Χρησιμοποιώντας τη συνάρτηση ζήτησης και την τελευταία συνθήκη, το επίπεδο παραγωγής των δύο επιχειρήσεων πρέπει να ικανοποιεί τις εξισώσεις: Η καμπύλη αντίδρασης (reaction curve) δείχνει πώς η παραγωγή της επιχείρησης 1 αλλάζει σε σχέση με αυτή της επιχείρησης 2 2 MR1( q2) MR 1, 1 MR1( q2) MC MC 1 1 MR( q ) p D( q, q ) + q C '( q ) = q1 p D ( q, q ) + q C '( q ) = q q q 2 * q 2 1 q 2 2 q 2 R 2 R 1 q 1 0 q 1 * q 1 1 q1 2 q 1 q 1 24

25 Μορφές Αγοράς Δυοπώλιο Το δυοπώλιο του Stackelberg ή leader-follower model Ως ηγέτης (leader) ορίζεται η επιχείρηση που επιλέγει το επίπεδο παραγωγής που μεγιστοποιεί τα κέρδη της υποθέτοντας ότι η άλλη επιχείρηση θα αποδεχτεί αυτό το επίπεδο παραγωγής και θα το εκλάβει ως δεδομένο στην προσπάθειά της να μεγιστοποιήσει τα κέρδη της Ως ακόλουθος (follower) ορίζεται η επιχείρηση που αντιδρά παθητικά αποδεχόμενη την επιλογή της άλλης επιχείρησης χωρίς να θεωρεί ότι αυτή η επιλογή επηρεάζεται από τη δική της απόφαση 25

26 Μορφές Αγοράς Δυοπώλιο Το δυοπώλιο του Stackelberg ή leader-follower model Υπάρχουν τρεις δυνατές περιπτώσεις: Και οι δύο επιχειρήσεις λειτουργούν ως ακόλουθοι (followers) Και οι δύο επιχειρήσεις λειτουργούν ως ηγέτες (leaders) Η μια λειτουργεί ως ηγέτης και η άλλη ως ακόλουθος 26

27 Μορφές Αγοράς Δυοπώλιο Το δυοπώλιο του Stackelberg ή leader-follower model Η περίπτωση όπου η μια επιχείρηση λειτουργεί ως ηγέτης και η άλλη ως ακόλουθος Υποθέτουμε ότι η επιχείρηση 1 είναι ο ηγέτης και η 2 ο ακόλουθος Η καμπύλη κέρδους (profit contour) δείχνει το σύνολο των ζευγών (q 1,q 2 ) που αποδίδουν στο ίδιο κέρδος σε μια επιχείρηση, δηλαδή για την επιχείρηση 1 δείχνουν τα ζεύγη (q 1,q 2 ) που ικανοποιούν τη σχέση: π = qd( q, q ) C( q)

28 Μορφές Αγοράς Δυοπώλιο Η ισορροπία δίνεται απότοσημείοστο οποίο η καμπύλη κέρδους είναι εφαπτόμενη με την καμπύλη αντίδρασης της επιχείρησης 2 q 2 0 q 2 * q 2 R 2 R 1 1 π 1 2 π 1 0 π 1 * π 1 0 q 1 * q 1 q 1 28

29 Μορφές Αγοράς Ολιγοπώλιο χωρίς σύμπραξη AC, MC, p Β Ε Α MC 2 MC 1 Ισορροπία επιχείρησης: MC=MR Η τιμή δεν μεταβάλλεται εύκολα ακόμη και εάν μεταβληθεί το οριακό κόστος (μέσα στο διάστημα ΑΒ) D y A MR y 29

30 Μορφές Αγοράς Δυοπώλιο AC, MC, p p m MR Δίλημμα επιχειρήσεων: σύμπραξη ή ανταγωνισμός δύο είδη συνεργασίας: - ηγεσία τιμής - καρτέλ (μεγιστοποίηση κερδών κλάδου ή μοίρασμα αγοράς) p c AC=MC=P D y A y m y c y 30

31 Μορφές Αγοράς Μονοπωλιακός Ανταγωνισμός Υπάρχουν αρκετές επιχειρήσεις που παράγουν διαφοροποιημένα προϊόντα τα οποία είναι στενά υποκατάστατα Στη βραχυχρόνια περίοδο η επιχείρηση λειτουργεί με τη συμπεριφορά μονοπωλίου Στη μακροχρόνια περίοδο όμως η επιχείρηση σε κάθε τιμή δεν μπορεί να πουλήσει την ποσότητα που πουλούσε διότι υπάρχει μετακίνηση της ζήτησης προς τα αριστερά λόγω της παραγωγής των άλλων επιχειρήσεων του κλάδου Στη ισορροπία παρουσιάζεται πλεονάζουσα δυναμικότητα p p m P * π y * MR MC D AC D y 31

32 Γενική Ισορροπία Ορίζουμε ότι μια αγορά είναι σε ισορροπία όταν z*=d(p*)=0. [D(p)=Q D (p)-q S (p)] Όταν η υπερβάλλουσα ζήτηση είναι μη μηδενική αναμένονται αλλαγές στην τιμή. D(p)>0 p, D(p)<0 p D(p) p p * -x 1 0 x 1 32

33 Γενική Ισορροπία Ευστάθεια της Ισορροπίας Εάνσεκάποιαστιγμήστηναγοράητιμήδενείναι αυτή της ισορροπίας, οι αλλαγές που θα γίνουν θα συγκλίνουν στην τιμή ισορροπίας; Είδη ισορροπίας Ευσταθής ισορροπία Μη ευσταθής ισορροπία Μια αγορά μπορεί να είναι Γενικά ευσταθής Τοπικά ευσταθής 33

34 Γενική Ισορροπία Η διαδικασία tâtonnement Η ανάλυση της ευστάθειας της αγοράς υπονοεί την εξέταση της συμπεριφοράς της αγοράς όταν δεν βρίσκεται σε ισορροπία. Τρεις βασικές ερωτήσεις: Πώς οι τιμές της αγοράς αντιδρούν σε μη μηδενικές τιμές υπερβάλλουσας ζήτησης; Πώς οι αγοραστές και οι πωλητές παίρνουν τις πληροφορίες για τις τιμές που επικρατούν στην αγορά; Σε ποιο σημείο (τιμή) συμβαίνει η συναλλαγή (αγοράπώληση); 34

35 Γενική Ισορροπία Ηδιαδικασίαtâtonnement Υπάρχει ένας διαιτητής -συντονιστής Ανακοινώνει σε όλους τους συμμετέχοντες μία τιμή που ισχύει για όλη την αγορά και που δέχονται οι συμμετέχοντες και διαμορφώνουν βάσει αυτής την υπερβάλλουσα ζήτηση. Ο συντονιστής συγκεντρώνει όλες τις υπερβάλλουσες ζητήσεις των οικονομικών μονάδων και αναθεωρεί την τιμή ως ακολούθως: Δp=λz, λ>0 Δεν πραγματοποιείται καμία συναλλαγή εκτός ισορροπίας 35

36 Γενική Ισορροπία Ηδιαδικασίαtâtonnement Γενικά Ευσταθής Ισορροπία Globally stable equilibrium Γενικά Ασταθής Ισορροπία Globally unstable equilibrium Τοπικά ευσταθής αλλά γενικά μη ευσταθής Ισορροπία Locally stable but globally unstable equilibrium D(p) p p * D(p) p p * D(p) p p * -x 1 0 x 1 -x 1 0 x 1 -x 1 0 x 1 36

37 Γενική Ισορροπία Ηδιαδικασίαtâtonnement Ικανές συνθήκες (αλλά όχι απαραίτητες) συνθήκες ισορροπίας Η ισορροπία είναι γενικά σταθερή εάν η συνάρτηση υπερβάλλουσας ζήτησης έχει παντού αρνητική κλίση Η ισορροπία είναι τοπικά σταθερή εάν η συνάρτηση υπερβάλλουσας ζήτησης έχει αρνητική κλίση σε μια περιοχή 37