Έκθεση Διαλόγου για την Πολιτική των Ναρκωτικών Αθήνα, 10 & 11 Οκτωβρίου 2014

Transcript

1 Έκθεση Διαλόγου για την Πολιτική των Ναρκωτικών Αθήνα, 10 & 11 Οκτωβρίου 2014

2 Έκθεση Διαλόγου Πολιτικής για τα Ναρκωτικά Αθήνα, 10 και 11 Οκτωβρίου 2014 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ανοίγοντας τον Διάλογο σελ. 1 Συνεδρία I: Εξελίξεις στην πολιτική για τα ναρκωτικά στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης (νοµοθεσία, ζητήµατα πολιτικής, σηµαντικά γεγονότα που έγιναν αντικείµενο δηµοσίου διαλόγου) σελ. 3-8 «Η επιβολή ποινής στους δράστες για παραβίαση της νοµοθεσίας περί ναρκωτικών, η νοµοθετική πολιτική και η δικαστηριακή πράξη στην Νοτιοανατολική Ευρώπη»: Τα αποτελέσµατα µιας έρευνας. σελ Συνεδρία ΙI: Μετατοπίζοντας το επίκεντρο από την τιµωρητική τάση σε µια προσέγγιση που εστιάζει στα ανθρώπινα δικαιώµατα και τη δηµόσια υγεία σελ Σκέψεις για τη µετατόπιση του επίκεντρου των παρεµβάσεων από την καταστολή προς µια προσέγγιση µε βάση τα ανθρώπινα δικαιώµατα και τη δηµόσια υγεία. Προϋποθέσεις για µια επιτυχή µεταστροφή, εµπόδια και ευκαιρίες. σελ Συνεδρία ΙΙΙ: Οι πρόσφατες εξελίξεις στο Σχέδιο Δράσης για τα Ναρκωτικά µεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Δυτικών Βαλκανίων. Η προετοιµασία για την Ειδική Σύνοδο της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωµένων Εθνών για τα Ναρκωτικά (UNGASS) του Σελ

3 Έκθεση Διαλόγου για την Πολιτική των Ναρκωτικών Αθήνα, 10 και 11 Οκτωβρίου 2014 Η συνεδρίαση του Ανεπίσημου Διαλόγου για την Πολιτική των Ναρκωτικών στη Νοτιοανατολική Ευρώπη (ΝΑ Ευρώπη), που διοργανώθηκε από την Εταιρία Διογένης, πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 2014 στην Αθήνα (Ελλάδα). Εκεί, προσήλθαν κατόπιν προσκλήσεως 32 εκπρόσωποι από μη κυβερνητικές οργανώσεις, καθώς και ακαδημαϊκοί, εκπρόσωποι φορέων χάραξης πολιτικής και επαγγελματίες στο πεδίο των ναρκωτικών από τις περισσότερες χώρες της ευρύτερης περιοχής, και συγκεκριμένα από την Αλβανία, τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, την Ελλάδα, το Μαυροβούνιο, τη Ρουμανία, τη Σερβία και τη Σλοβενία. Ο Διάλογος χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Open Society Foundations. Η διημερίδα του Διαλόγου διαρθρώθηκε σε τρεις (3) συνεδρίες κατά τι οποίες η συζήτηση επικεντρώθηκε στα ακόλουθα επιμέρους θέματα: α) στις πρόσφατες εξελίξεις στην πολιτική περί ναρκωτικών στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, β) στα αποτελέσματα της έρευνας για την επιβολή ποινών στους δράστες για παραβίαση της νομοθεσίας περί ναρκωτικών, τη νομοθετική πολιτική και η δικαστηριακή πράξη στην Νοτιοανατολική Ευρώπη, γ) στη μετατόπιση του κέντρου βάρους από την τιμωρητική τάση σε μια προσέγγιση που εστιάζει στα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημόσια υγεία, δ) στη συνεργασία μεταξύ των αρχών επιβολής του νόμου και των υπηρεσιών της δημόσιας υγείας στο πεδίο αντιμετώπισης του προβλήματος των ναρκωτικών, ε) στις σκέψεις γύρω από την πρόκληση της στροφής του ενδιαφέροντος από την καταστολή προς μια προσέγγιση προσανατολισμένη προς τα ανθρώπινα δικαιώματα και την δημόσια υγεία ζ) τη συνεργασία μεταξύ των αρμοδίων κρατικών αρχών και των οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών σε σχέση ειδικότερα με το Σχέδιο Δράσης για τα ναρκωτικά μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Δυτικών Βαλκανίων, και η) στην πορεία προς την Ειδική Σύνοδο της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά (UNGASS on drugs) του 2016, την προετοιμασία της και τα κυριότερα θέματά της. Ανοίγοντας τον Διάλογο Ο Διάλογος άνοιξε με το καλωσόρισμα και με μια σύντομη αυτοπαρουσίαση καθενός εκ των συμμετεχόντων, και προβλήθηκαν τα κύρια σημεία ενδιαφέροντος γύρω από τα οποία επρόκειτο να κινηθεί η διημερίδα. Ευθύς αμέσως, το βήμα δόθηκε στην Εθνική Συντονίστρια για τα ναρκωτικά της Ελλάδας, η οποία αφού ευχαρίστησε για την ευκαιρία της συνάντησης, κατόπιν της σχετικής προσκλήσεως, επισήμανε πως η ατζέντα του Διαλόγου παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και δύναται να συνεισφέρει στη βελτίωση και στον εκσυγχρονισμό των σχετικών πολιτικών. Κατόπιν, η Εθνική Συντονίστρια διευκρίνισε πως ο θεσμός που εκπροσωπεί είναι ένας εκ των τριών θεσμικών οργάνων που διαμορφώνουν την πολιτική για τα ναρκωτικά στη χώρα (μαζί με την Διυπουργική Επιτροπή και την Εθνική Επιτροπή Συντονισμού). Στην Ελλάδα, η νέα νομοθεσία για τα ναρκωτικά (ο νόμος 4139/2013) εκφράζει την πολιτική βούληση της πλειονότητας των πολιτικών κομμάτων της Ελληνικής Βουλής προς την ανάπτυξη μιας εθνικής πολιτικής για την καταπολέμηση των ναρκωτικών, 1

4 αποτυπώνοντας μια πρόθεση για αποτελεσματική εξασφάλιση των αναγκαίων ανθρώπινων και οικονομικών πόρων προς τον σκοπό αυτό. Επιπροσθέτως, ο νέος αυτός νόμος θέτει σε εφαρμογή την αρχή της αναλογικότητας των ποινών που επιβάλλονται για εγκλήματα του νόμου περί ναρκωτικών σε σχέση με τη βαρύτητα εκάστου εξ αυτών, αλλά και την αρχή της θεραπευτικής δικαιοσύνης και στην προοπτική εναλλακτικών μορφών τιμωρίας, στη διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως του δικαιώματος στη θεραπεία, και στην αναδόμηση των οργανισμών που εμπλέκονται στη παροχή θεραπευτικών υπηρεσιών στους χρήστες ναρκωτικών ουσιών. Στον πρώτο κιόλας χρόνο της λειτουργίας του, το Γραφείο του Εθνικού Συντονιστή κατόρθωσε να θεσμοθετήσει και να συστήσει την Επιτροπή για τον Εθνικό Σχεδιασμό και Συντονισμό που εργάστηκε με μεγάλη συναίνεση, προκειμένου να αναπτύξει την Εθνική Στρατηγική της χώρας για την περίοδο και το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για το χρονικό διάστημα Το Γραφείο συνέβαλε στην επιτυχή ολοκλήρωση της Προεδρίας της Οριζόντιας Ομάδας για τα Ναρκωτικά του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Horizontal Drugs Group of the EU Council). Κατά τη διάρκεια της προεδρίας, οι προτεραιότητες και οι σκοποί που εξ αρχής τέθηκαν επιτεύχθηκαν, όπως για παράδειγμα, ο πολιτικός διάλογος μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων. Στον πολιτικό διάλογο μεταξύ των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων και της Ε.Ε. που διεξήχθη στις Βρυξέλλες στις 8 Μαΐου του 2014, συμμετείχαν εκπρόσωποι το Μαυροβούνιο, το Κόσσοβο, τη Σερβία, τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, την Αλβανία και την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας. Επιπροσθέτως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το EMCDA, η Europol και διάφορα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης πήραν μέρος σε αυτή τη συνάντηση. Στη διάρκειά της, τονίστηκε η σημασία της υιοθέτησης του Σχεδίου Δράσης μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Δυτικών Βαλκανίων, καθώς και η δέσμευση για την ανανέωσή του. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ανέλαβε οικονομικές δεσμεύσεις διαμέσου των προγραμμάτων IPA και TAIEX για τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων. Το EMCDA έκανε αναφορά στην πρόοδο που έχει επιτευχθεί στην οργάνωση επισκέψεων, σεμιναρίων και συναντήσεων. Η Εuropol αναφέρθηκε σε συμφωνίες συνεργασίας με την Αλβανία, την Σερβία και την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας. Σε σχέση με την μείωση της προμήθειας, έγιναν συστάσεις ώστε η αποκαλούμενη «Βαλκανική Οδός» που ξεκινά από το Αφγανιστάν να αντιμετωπιστεί με νέους κατάλληλους τρόπους. Αναπτύχθηκε επίσης συζήτηση για την Ειδική Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ για τα ναρκωτικά (UNGASS) του Τέλος, έγινε αναφορά στο ρόλο της κοινωνίας των πολιτών, καθώς μάλιστα η Ευρωπαϊκή Ένωση δήλωσε πως τους επόμενους μήνες θα εκδοθεί μια προκήρυξη για τετραετή συνεργασία μεταξύ των ΜΚΟ και των κυβερνητικών οργανισμών στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, με έμφαση στα ακόλουθα σημεία: α) την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, β) την αντιμετώπιση του Οργανωμένου Εγκλήματος, γ) τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Σε σχέση με την UNGASS του 2016, η Ελληνική Προεδρία τόνισε την ανάγκη ενδυνάμωσης του συντονισμού και της συνεργασίας μεταξύ των κρατών-μελών. Σε αυτό το πλαίσιο, και δεδομένου πως η UNGASS θα κινηθεί γύρω από τρεις κύριους άξονες, την ζήτηση, την προμήθεια και την συνεργασία, αναδύεται η ανάγκη για εργασία και συνέργεια κάτω από τις ακόλουθες προτεραιότητες που τέθηκαν στις συναντήσεις της Επιτροπής του ΟΗΕ για τα Ναρκωτικά (CND) τον Μάρτιο του 2014: 1. το σεβασμό των διεθνών συμβάσεων για τον έλεγχο των ναρκωτικών- 2. την διατήρηση της ιδέας περί μείωσης του κινδύνου και της βλάβης ( risk and harm reduction ) 3. τη έμφαση που πρέπει να δοθεί για τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στην διαμόρφωση των πολιτικών για τα ναρκωτικά 4. την κατάργηση της θανατικής ποινής για εγκλήματα σχετικά με τα ναρκωτικά 5. την αναφορά στις Κατευθυντήριες Αρχές των Ηνωμένων Εθνών για την Εναλλακτική Ανάπτυξη (UN Guiding Principles on Alternative Development) που αντανακλούν και την σχετική προσέγγιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε σχέση με την Κοινωνία των Πολιτών, η Εθνική Συντονίστρια τόνισε την ανάγκη για ενδυνάμωση του διαλόγου μέσω νέων καινοτόμων δράσεων σε στενή συνεργασία με την κοινωνία των πολιτών. Η Κοινή Υπουργική Δήλωση του 2014 στην Συνάντηση Κορυφής της 2

5 CND περιλαμβάνει μια ξεκάθαρη δήλωση σχετικά με την σημασία των δράσεων της κοινωνίας των πολιτών και τη συμμετοχή της στη διαμόρφωση της σχετικής πολιτικής. Ένα κρίσιμο ζήτημα είναι ότι η επωφελής αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων μπορεί να συμπεριλαμβάνει και την συνεργασία με μη κυβερνητικούς οργανισμούς. Στην Ελλάδα, υπάρχουν πολλοί μη-κυβερνητικοί οργανισμοί και εθελοντικές ομάδες που δραστηριοποιούνται στην παροχή υπηρεσιών σε χρήστες ναρκωτικών ουσιών, τόσο ως προς την πρόληψη όσο και ως προς τη θεραπεία, τη μείωση του κινδύνου και της βλάβης, σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Πριν την λήψη αποφάσεων ή την έκδοση κανονιστικών πράξεων, θα ήταν χρήσιμο, σύμφωνα με όσα δήλωσε η Εθνική Συντονίστρια, να λαμβάνονται υπόψη οι απόψεις της Κοινωνίας των Πολιτών, ώστε να δημιουργηθεί ένας μηχανισμός που θα οδηγεί σε πιο αξιόπιστες μεθόδους για την διαμόρφωση και την εφαρμογή των πολιτικών. Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα είναι η εξισορρόπηση των διαμορφούμενων πολιτικών σε σχέση με την μείωση της ζήτησης και της προμήθειας ναρκωτικών ουσιών, καθώς αυτές οι δύο πολιτικές συνδέονται στενά μεταξύ τους κα στοχεύουν στην αντιμετώπιση του ίδιου προβλήματος. Μια επιτυχής προσέγγιση απαιτεί αμοιβαίο σεβασμό, εμπιστοσύνη, διάλογο, ανοικτή επικοινωνία και κυρίως κοινωνική αποδοχή. Το κράτος θα πρέπει, προς αυτή την κατεύθυνση, να προωθήσει ισορροπημένες δράσεις. Μεταξύ αυτών των δράσεων συμπεριλαμβάνεται και ο συντονισμός των επιμέρους πρωτοβουλιών, μια δράση που έχει ήδη ξεκινήσει το Γραφείο του Εθνικού Συντονιστή. Τέλος, καθώς τα προγράμματα για την μείωση της ζήτησης και της προμήθειας έχουν μετρήσιμα αποτελέσματα, θα ήταν σκόπιμη η αξιολόγηση αυτών των προγραμμάτων, ώστε να επιτρέψει την καλύτερη διαχείριση των ανθρώπινων και των οικονομικών διαθέσιμων πόρων. Συνεδρία I: Εξελίξεις στην πολιτική για τα ναρκωτικά στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης (νομοθεσία, ζητήματα πολιτικής, σημαντικά γεγονότα που έγιναν αντικείμενο δημοσίου διαλόγου) Στο πλαίσιο της πρώτης συνεδρίας, επιχειρήθηκε μια προσέγγιση των εξελίξεων στην πολιτική για τα ναρκωτικά στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, με επιμέρους παρουσιάσεις από τους συμμετέχοντες για κάθε μια χώρα. Ελλάδα Στην Ελλάδα η πρόσφατη ψήφιση του ν. 4139/2013 επέφερε ορισμένες αξιοσημείωτες αλλαγές στη νομοθεσία για τα ναρκωτικά, εισάγοντας, για παράδειγμα, πιο επιεικείς ποινές για τους ανήλικους χρήστες, ενισχύοντας τον θεσμό της θεραπείας μέσα στις φυλακές, καθώς και οργανώνοντας ένα πιο ολοκληρωμένο σύστημα συντονισμού των οργανισμών και των υπηρεσιών που ασχολούνται με τα ναρκωτικά στη χώρα. Μεταξύ άλλων, το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την αντιμετώπιση των ναρκωτικών περιλαμβάνει: α) Μείωση της εξάπλωσης της χρήσης των ναρκωτικών και καθυστέρηση της εμφάνισή της, β) αύξηση της προσβασιμότητας και της διαθεσιμότητας της θεραπείας, γ) βελτίωση της κοινωνικής επανένταξης, δ) μείωση της βλάβης, ε) εφαρμογή της νομοθεσίας, στ) βελτίωση της παρακολούθησης και της εποπτείας, ζ) βελτίωση του συντονισμού και της συνεργασίας μεταξύ των αρμοδίων οργανισμών. Από το Υπουργείο Υγείας, κατά το τρέχον έτος, προετοιμάστηκε επίσης ένα σχέδιο δράσης για την αντιμετώπιση της εξάπλωσης του ιού HIV μεταξύ των ομάδων υψηλού κινδύνου, με στόχο τον συντονισμό των δράσεων διαφόρων οργανισμών, τόσο δημοσίων όσο και μη κυβερνητικών, με σκοπό τη μείωση της βλάβης. Παράλληλα, σε δύο φυλακές της χώρας (στον Κορυδαλλό και στην Πάτρα) άρχισε να εφαρμόζεται πιλοτικά ένα πρόγραμμα θεραπείας με ιατρικά υποβοηθούμενη χρήση υποκατάστατων. Επίσης, από τον Γενικό Γραμματέα Διαφάνειας και Δικαιωμάτων του Υπουργείου Δικαιοσύνης υιοθετήθηκε ο πρώτος Ευρωπαϊκός Χάρτης Δικαιωμάτων των Ατόμων που είναι εξαρτημένα από τις ναρκωτικές ουσίες, με 17 βασικά δικαιώματα για όσους συμμετέχουν σε προγράμματα θεραπείας ή μείωσης της βλάβης. Στις πρόσφατες εξελίξεις, στην Ελλάδα, συμπεριλαμβάνεται ακόμη και η πρώτη αίθουσα εποπτευόμενης χρήσης ναρκωτικών ουσιών (consumption room), ο «Οδυσσέας», όπου, στη διάρκεια της λειτουργίας 3

6 του, παρέχονταν σύνεργα χρήσης και προφυλακτικά, για όσους χρήστες διέθεταν ηρωίνη την οποία επιθυμούσαν να κάνουν χρήση. Στο χώρο αυτό, πραγματοποιήθηκαν 529 επισκέψεις στη διάρκεια των τριών πρώτων μηνών, η λειτουργία του, ωστόσο, ανεστάλη στη διάρκεια του Συμπερασματικά, θα μπορούσε να ειπωθεί πως στην Ελλάδα, το τελευταίο χρονικό διάστημα, παρατηρείται μια αυξημένη συμμετοχή της Κοινωνίας των Πολιτών στο πεδίο αντιμετώπισης των ναρκωτικών, μια επιχείρηση θεσμοθέτησης της αντιμετώπισης του προβλήματος, μια προσπάθεια αντιμετώπισης του ιού του HIV που κινείται προς την σωστή κατεύθυνση, αλλά και μια σειρά μέτρων και πολιτικών λιτότητας που κυριολεκτικά απειλεί την βιωσιμότητα των προγραμμάτων θεραπείας και μείωσης της βλάβης. Αλβανία Στην Αλβανία, κατά το έτος 2011, κατεγράφησαν 742 υποθέσεις για ναρκωτικά και ασκήθηκε ποινική δίωξη κατά 1041 δραστών. Οι αριθμοί αυτοί εκπροσωπούν το 4,2% των ποινικών υποθέσεων και το 5,8% των φερόμενων δραστών. Σε σχέση με το 2010, ο αριθμός των υποθέσεων για τα ναρκωτικά αυξήθηκε σε ποσοστό 4,2% και ο αριθμός των δραστών κατά ποσοστό 16,8%. Από το 2010, επίσης έχουν αρχίσει να εφαρμόζονται εναλλακτικοί της φυλάκισης τρόποι αντιμετώπισης των χρηστών ναρκωτικών ουσιών, σε συνεργασία με την Κοινωνία των Πολιτών, όπως, για παράδειγμα, η παροχή υπηρεσιών θεραπείας ή την εργασία στο πλαίσιο της τοπικής κοινότητας. Η κάνναβη αποτελεί το μοναδικό ίσως ναρκωτικό που παράγεται στη χώρα. Η αστυνομία συχνά επιλαμβάνεται δράσεων δήμευσης και καταστροφής μεγάλων φυτειών σε ολόκληρη τη χώρα και πρόσφατα εντοπίστηκε και εξολοθρεύτηκε μια από τις μεγαλύτερες καλλιέργειες. Καθώς η Αλβανία αποτελεί τμήμα της «Βαλκανικής Οδού» στο έδαφός της γίνεται διακίνηση και ηρωίνης. Οι κύριοι δρόμοι που ακολουθούνται είναι Τουρκία- Βουλγαρία Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας- Αλβανία ή Τουρκία- Βουλγαρία Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας-Κόσσοβο-Αλβανία. Για την μεταφορά χρησιμοποιούνται φορτηγά, λεωφορεία, αυτοκίνητα και άλλα μέσα, ενώ οι κυριότερες χώρες προορισμού αποτελούν η Ελλάδα και η Ιταλία. Η κοκαΐνη φτάνει στη χώρα από τις ΗΠΑ ή την Νότια Αμερική και από περιοχές που παραδοσιακά συνδέονται με την παραγωγή της, και επίσης προορίζεται κυρίως για την Ελλάδα και την Ιταλία. Τα συνθετικά ναρκωτικά δεν αποτελούν άξιο λόγου θέμα στην Αλβανία, τόσο ως προς την ζήτηση όσο και ως προς την προμήθεια. Ως προς τα προγράμματα θεραπείας, αυτά χρηματοδοτούνται από τον οργανισμό Global Fund, και το πρόβλημα είναι πως υπάρχουν πλέον ελάχιστα διαθέσιμα κεφάλαια για την θεραπευτική μεταχείριση των χρηστών οπιούχων ναρκωτικών, καθώς και των ατόμων που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου προσβολής από τον υιό HIV ή την Ηπατίτιδα C. Από τον Σεπτέμβριο του 2014, η ΜΚO Aktion Plus εισήγαγε για πρώτη φορά στη χώρα την θεραπεία με βουπρενορφίνη. Στην εθνική νομοθεσία προβλέπονται αυστηρότατες ποινές για όσους παραβιάζουν την νομοθεσία για τα ναρκωτικά. Προβλέπεται, συγκεκριμένα, ποινή φυλάκισης 5 με 10 χρόνια για την παραγωγή, πώληση, διάθεση και κατοχή ναρκωτικών ουσιών, και 7 με 15 χρόνια για διακίνηση. Αν οι παραπάνω πράξεις διεπράχθησαν στο πλαίσιο εγκληματικής οργάνωσης, οι ποινές είναι ακόμη πιο αυστηρές. Η παράνομη καλλιέργεια ναρκωτικών και η εμπορία και παραγωγή προδρόμων ουσιών τιμωρείται με φυλάκιση από 3 έως 7 χρόνια. Η κατοχή ημερήσιας δόσης που προορίζεται για προσωπική χρήση δεν τιμωρείται. Συχνά η ποσότητα με την οποία ο δράστης καταλαμβάνεται επηρεάζει τον δικαστή για το αν θα επιλέξει μεταξύ του ελαχίστου και του μεγίστου ορίου για την τιμωρία της αξιόποινης πράξης. Ρουμανία Η ιατρική χρήση της μαριχουάνας επιτρέπεται στη Ρουμανία, αλλά δεν υπάρχουν σχετικές αιτήσεις για αυτό το σκοπό προς τις αρμόδιες αρχές, γεγονός που αποτελεί ένδειξη είτε πως υπάρχει έλλειψη πληροφόρησης είτε πως οι διαδικασίες υποβολής των σχετικών αιτήσεων είναι αρκετά περίπλοκες. Το 2014, ένα νέο νομοσχέδιο υποβλήθηκε στο Κοινοβούλιο της Ρουμανίας, σύμφωνα με το οποίο προτάθηκαν αυστηρότερες ποινές για την κατοχή ναρκωτικών (2-4 χρόνια φυλακή). Η πρόταση δεν εγκρίθηκε και επιδέχθηκε έντονη κριτική προερχόμενη τόσο από τον κρατικό όσο και από τον μη κυβερνητικό τομέα. Την τρέχουσα χρονική στιγμή, υπάρχει ο κίνδυνος να κλείσουν στην Ρουμανία τα προγράμματα χορήγησης 4

7 υποκαταστάτων και συριγγών. Για πολλά χρόνια, οι μολύνσεις από τον ιό HIV ήταν κάτι μάλλον κάτι ασυνήθιστο μεταξύ των χρηστών ενέσιμων ναρκωτικών ουσιών στη χώρα (καταγράφονταν περίπου μια-δυο υποθέσεις ετησίως). Αυτή η κατάσταση έχει δυστυχώς αλλάξει δραματικά τα τελευταία χρόνια. Μια εκρηκτική τάση της αγοράς προς νέες ψυχοδραστικές διεγερτικές ουσίες (που πωλούνται ως "ethnobotanicals") έχει οδηγήσει σε ραγδαία αύξηση του αριθμού των ενέσιμων ναρκωτικών ουσιών: ένας μέσος χρήστης ηρωίνης εγχέει 4-5 φορές την ημέρα, ενώ ένας χρήσης διεγερτικών ουσιών μπορεί να κάνει χρήση ακόμη και φορές. Στη Ρουμανία, υπάρχουν προγράμματα μείωσης της βλάβης, τα οποία στοχεύουν στην αποτροπή της κοινής χρήσης των συνέργων ενέσιμης χρήσης, και κατ επέκταση στη μετάδοση των λοιμώξεων του αίματος. Τα περισσότερα από αυτά τα προγράμματα χρηματοδοτήθηκαν από το Global Fund αλλά αφότου η χώρα έγινε μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης αυτή η χρηματοδότηση έπαψε. Η κυβέρνηση δεν εξασφάλισε τα χρήματα για την βιωσιμότητα των προγραμμάτων μείωσης της βλάβης, έτσι τα προγράμματα υποχρεώθηκαν σε μείωση των παρεχόμενων υπηρεσιών. Παρά την αυξανόμενη ανάγκη για αποστειρωμένες βελόνες και σύριγγες, ο ρυθμός της διανομής έχει μειωθεί σημαντικά, με αποτέλεσμα μια γρήγορα εξαπλώμενη επιδημία του ιού του HIV μεταξύ των χρηστών ενέσιμων ναρκωτικών (από 4 νέα κρούσματα το 2007 σε 231 το 2012). Τα προγράμματα μείωσης της βλάβης επιχείρησαν να γεφυρώσουν το χρηματοδοτικό κενό, αξιοποιώντας τις δομές χρηματοδότησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά αυτές οι πηγές θα εκλείψουν στο τέλος του Ιουνίου και ως εκ τούτου πολλά προγράμματα θα αναγκαστούν να διακόψουν την λειτουργία τους. (Source Βουλγαρία Όταν οι σχεδιαστές της πολιτικής επιχειρούν να αναμορφώσουν τις διατάξεις της ποινής δικαιοσύνης σχετικά με τα ναρκωτικά, θα πρέπει να λαμβάνουν πάντοτε υπόψη τους τις έρευνες και τα εμπειρικά δεδομένα που σχετίζονται με τις δικαστικές υποθέσεις. Στη Βουλγαρία, για παράδειγμα, οι σχετικές ποινικές διατάξεις μεταβλήθηκαν από το ένα άκρο στο άλλο. Έτσι, ενώ η κατοχή μικρής ποσότητας ναρκωτικών ουσιών για προσωπική χρήση σε ένα βαθμό αποποινικοποιήθηκαν, κατόπιν ποινικοποιήθηκαν εκ νέου με πρόβλεψη πλέον πολύ αυστηρών ποινών, και στη συνέχεια, με την τελευταία τροποποίηση, η ποινικοποίηση διατηρήθηκε αλλά οι ποινές μειώθηκαν σημαντικά. Καθ όλη τη διάρκεια της περιόδου των νομοθετικών τροποποιήσεων, η δικαστηριακή πρακτική παρέμεινε σχεδόν σταθερή. Η μοναδική σημαντική επίπτωση των νομοθετικών αλλαγών ήταν πως οι δικαστές και οι εισαγγελείς χρειάστηκε να επινοήσουν νέους τρόπους για να εξακολουθήσουν να εφαρμόζουν την πεπατημένη πρακτική, ασχέτως προς τις αλλαγές που επήλθαν στο κείμενο του νόμου. Όταν, για παράδειγμα, οι ποινές στον νόμο προβλέπονταν πολύ αυστηρές, οι εισαγγελείς εφάρμοσαν άλλες διατάξεις για να χορηγήσουν ελαφρυντικά στους δράστες. Όλα τα παραπάνω επιβεβαιώνουν το συμπέρασμα πως οποιαδήποτε αλλαγή στην ποινική νομοθεσία πρέπει να στηρίζεται στα πορίσματα των ερευνών ιδίως γύρω από τα δεδομένα τις σχετικής νομολογίας. Δυστυχώς, όμως, αυτό σπανίως μόνον συμβαίνει και για αυτό το λόγο συχνά οι νομοθετικές αλλαγές είναι ακατάλληλες και σύντομα καθίστανται αντικείμενο νέων τροποποιήσεων. Στη Βουλγαρία, έχει ήδη διαμορφωθεί ένα νέο νομοσχέδιο από το Υπουργείο Δικαιοσύνης που προβλέπει αυστηρότερη τιμωρία για τους κατόχους ναρκωτικών ουσιών. Αντίδραση για αυτό το νομοσχέδιο προήλθε τόσο από τις ΜΚΟ όσο και από τα ΜΜΕ. Το νομοσχέδιο αυτό επικρίθηκε πολύ και έτσι δεν εγκρίθηκε από την προηγούμενη βουλή, ενώ αναμένεται να δούμε αν θα εγκριθεί από την νέα βουλή, αν και μάλλον αυτό δεν είναι ιδιαιτέρως πιθανό. Παράλληλα, μια υπόθεση πυροδότησε τη συζήτηση στη χώρα για τη χρήση της μαριχουάνας για ιατρικούς λόγους και αναμένεται να δούμε αν αυτό θα κατορθώσει να οδηγήσει ίσως σε εξελίξεις γύρω από το θέμα ή όχι. Βοσνία και Ερζεγοβίνη Το νομοθετικό σύστημα στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη είναι κατακερματισμένο. Εξαιτίας της διάστασης που υπάρχει μεταξύ των τριών εθνικών ομάδων, είναι δύσκολο για την χώρα να φτάσει σε μια κοινή συμφωνία γύρω από κάποια κρίσιμα ζητήματα. Οι περισσότερες δικαιοδοσίες ανήκουν στα επιμέρους κρατίδια, και δεν μπορεί να θεσμοθετηθεί ένα κεντρικό 5

8 κρατικό τμήμα για τα ναρκωτικά γιατί οι εκπρόσωποι των επιμέρους κρατιδίων δεν μπορούν αν συμφωνήσουν στο ποιος θα είναι ο αρμόδιος επικεφαλής. Η χώρα, ωστόσο, είχε μια Εθνική Στρατηγική για την Επίβλεψη των Ναρκωτικών, την Πρόληψη και την Καταστολή της Κατάχρησης Ναρκωτικών για την περίοδο Ο αγώνας κατά των ναρκωτικών και η ανάπτυξη της εθνικής στρατηγικής για την καταστολή της κατάχρησης είναι σε συμφωνία με τις βασικές προϋποθέσεις που θέτει η Ευρωπαϊκή Ένωση στο σχέδιο συνεργασίας της με την χώρα. Η Στρατηγική για τον Έλεγχο των Ναρκωτικών είναι μεγίστης σημασίας στο πλαίσιο μιας συστηματικής προσέγγισης επίλυσης αυτού του σύνθετου κοινωνικού προβλήματος, διαμέσου της κινητοποίησης ενός μεγάλου αριθμού επαγγελματιών από πολλά πεδία και της συμμετοχής τους σε μια διαδικασία για την ανάπτυξή, την εφαρμογή και την προώθηση καλών πρακτικών συνεργασίας. Η Βοσνία και Ερζεγοβίνη δεν διαθέτει ένα μεθοδικό και μοναδικό σύστημα για την καταγραφή και τον έλεγχο στο πεδίο κατάχρησης των ναρκωτικών, και ως εκ τούτου δεν έχει στη διάθεση της ακριβή στοιχεία για το συγκεκριμένο φαινόμενο. Μολαταύτα, η γενική εντύπωση είναι πως η εξάρτηση από τις ναρκωτικές ουσίες έχει εξαπλωθεί στη χώρα. Σποραδικές έρευνες που έχουν διεξαχθεί υποστηρίζουν την άποψη πως η τρέχουσα κατάσταση δεν είναι πολύ διαφορετική σε σύγκριση με τις γείτονες χώρες. Οι δράσεις που μέχρι σήμερα λαμβάνουν χώρα είναι ανεπαρκείς, σποραδικές και χωρίς μεταξύ τους εναρμόνιση και συντονισμό. Είναι, για το λόγο αυτό, αναγκαίο, να διενεργηθούν συστηματικές, επαγγελματικές και διεπιστημονικές δράσεις, που θα έχουν διάρκεια και θα είναι καλά συντονισμένες, θα εστιάζουν στην πρωτογενή, τη δευτερογενή και την τριτογενή πρόληψη και στην καταστολή της κατάχρησης ναρκωτικών ουσιών (βλ. National Strategy on Supervision Over Narcotic Drugs, Prevention and Suppression of the Abuse of Narcotic Drugs in Bosnia and Herzegovina for the period ). Υπάρχει τέλος και ένα πρόβλημα αναφορικά με την χρηματοδότηση των δραστηριοτήτων των ΜΚΟ που παρέχουν υπηρεσίες σε χρήστες ναρκωτικών, καθώς η υποστήριξη από το Global Fund σύντομα θα πάψει να είναι πλέον διαθέσιμη και η κυβέρνηση δεν δείχνει προθυμία να αναλάβει τη σχετική οικονομική υποχρέωση. Θα ήταν επομένως σκόπιμο να θεσμοθετηθεί δια του νόμου πως ένα μέρος του κρατικού προϋπολογισμού θα προορίζεται στο εξής για αυτούς τους σκοπούς. Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας Τον Ιούνιο του 2014, η κυβέρνηση της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας υιοθέτησε την Εθνική Στρατηγική για την περίοδο Η Στρατηγική αυτή εστιάζει στην αποκέντρωση της θεραπείας με την χρήση βουπρενορφίνης και στην αύξηση της ποιότητας της θεραπείας οπιούχων με υποκατάστατα. Στις 30 Σεπτεμβρίου, η ΜΚΟ «HOPS» οργάνωσε το Πρώτο Εθνικό Συνέδριο για την Πολιτική για τα Ναρκωτικά. Πέραν των ειδικών από τη χώρα, των βουλευτών και των εκπροσώπων των πολιτικών κομμάτων, που έλαβαν μέρος ως εισηγητές του συνεδρίου, στο Συνέδριο συμμετείχαν ακόμη ο Jindrih Voboril, Εθνικός Συντονιστής για τα Ναρκωτικά της Τσεχίας, ο Jaka Bitenc από το «Cannabis Social Club» της Σλοβενίας και ο Ivan Varentcov από το «Andrey Rylkov Foundation» της Ρωσίας. Μεταξύ των συμπερασμάτων του συνεδρίου συγκαταλέγονται τα κάτωθι: 1. Οι κατασταλτικές πολιτικές στην αντιμετώπιση του προβλήματος των ναρκωτικών δεν είναι αποτελεσματικές, ιδίως για τους ανθρώπους που κάνουν χρήση ναρκωτικών ουσιών. Για παράδειγμα, η Ρωσία που εφαρμόζει μια κατασταλτική πολιτική αντιμετωπίζει ένα αυξανόμενο πρόβλημα γύρω από το φαινόμενο, που σχετίζεται με την εξάπλωση του ιού του HIV, τον χαμηλό αριθμό των ατόμων που συμμετέχουν σε προγράμματα θεραπείας με υποκατάστατα, την σοβαρή παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κ.α Η Εθνική Στρατηγική για τα Ναρκωτικά της Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας και το σχέδιο δράσης πρέπει να υιοθετηθεί με την ταυτόχρονη πρόβλεψη του κατάλληλου προϋπολογισμού για την εφαρμογή του. Πριν υιοθετηθούν τα κείμενα χρειάζεται να συζητηθούν εντός ενός ευρύτερου πλαισίου δημοσίου διαλόγου. - 3.Η δικαστηριακή πράξη δεν εφαρμόζει ορθά τα άρθρα 215 και 216 του Ποινικού Κώδικα Υπάρχει μια βελτίωση του αστυνομικής πρακτικής και της στάσης των αστυνομικών προς τους ανθρώπους που κάνουν χρήση αλλά απαιτούνται περαιτέρω αλλαγές Η Εθνική πολιτική για τα ναρκωτικά πρέπει να στηρίζεται σε πραγματικά στοιχεία και να σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Για να επιτευχθεί αυτό χρειάζεται 6

9 συναίνεση μεταξύ των αρμοδίων γύρω από την παραδοχή πως τα ζητήματα που αφορούν τα ναρκωτικά είναι ζητήματα δημοσίας υγείας και κοινωνικής πολιτικής Χρειάζεται να εξειδικευτούν τα άρθρα 215, 216, 217 από το κεφάλαιο 21 του Ποινικού Κώδικα με στόχο του να οριστεί η έννοια της μικροποσότητας ναρκωτικών και για να γίνει η σοβαρή διάκριση ανάμεσα στα πλημμελήματα και τα κακουργήματα της σχετικής νομοθεσίας Χρειάζεται να εφαρμοστούν περισσότερο τα εναλλακτικά μέτρα που προβλέπονται από το νόμο αντί της φυλάκισης Όλοι οι οργανισμοί και οι θεσμοί που δραστηριοποιούνται στο πεδίο πρέπει να αναλάβουν δράση κατά του στιγματισμού και των διακρίσεων σε βάρος των χρηστών ναρκωτικών ουσιών Χρειάζεται να εισαχθεί ένα σύστημα ανάλυσης και αξιολόγησης της ποινικής νομοθεσίας και της εφαρμογής της Αυτές οι αλλαγές πρέπει να οδηγήσουν σε ρεαλιστικές πολιτικές με στόχο την προστασία της δημόσιας υγείας. Εκτός από το Συνέδριο, τον Σεπτέμβριο επίσης, διεξήχθη ένα σεμινάριο για την απομυθοποίηση της κάνναβης και την χρησιμοποίηση της για ιατρικούς σκοπούς. Οι εισηγητές του σεμιναρίου ήταν ο διάσημος Rick Simpson από τον Καναδά, ο Δρ. Lumir Ondrej Hanus από το Ισραήλ και ο Δρ. Paul Hornby από τον Καναδά επίσης. Αυτό το σεμινάριο οργανώθηκε από την οργάνωση «Green Alternative» που στόχευε στην νομιμοποίηση της κάνναβης για ιατρική χρήση. Πρέπει, τέλος, να αναφερθεί πως κυκλοφορεί ένα νέο περιοδικό που λέγεται «Πολιτική και Πράξη για τα Ναρκωτικά» και εκδίδεται από την ΜΚΟ «HOPS», το οποίο είναι το μοναδικό έντυπο μαζικής ενημέρωσης της χώρας που επικεντρώνεται σε ζητήματα σχετικά με τα ναρκωτικά (βλ. Σλοβενία Οι δημογραφικές αλλαγές και οι τάσεις στην κατανάλωση της ηρωίνης παρουσιάζει μια επιδημιολογική εξάπλωση ήδη από τη δεκαετία του 70 που φτάνει στο ζενίθ της στη δεκαετία του 80 στη Δυτική Ευρώπη, στις δεκαετίες του 80 και του 90 στη Νότια Ευρώπη, και στις δεκαετίες 90 και 2000 στην Ανατολική Ευρώπη και στην Ασία. Τα στοιχεία δείχνουν πως σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες, οι χρήστες ναρκωτικών ουσιών ηλικίας άνω των 40 ετών αντιπροσωπεύουν το 50% των νέων αιτήσεων για συμμετοχή σε πρόγραμμα θεραπείας με υποκατάστατα, και πάνω από το 60% όσων ήδη συμμετέχουν σε τέτοια προγράμματα. Τα περιορισμένα ερευνητικά στοιχεία, το στίγμα και οι διακρίσεις σε βάρος των χρηστών τους δημιουργεί αναστολές στην αναζήτηση βοήθειας από επαγγελματίες για την αντιμετώπιση του προβλήματός τους, ενώ πολλαπλοί σωματικοί και ψυχικοί παράμετροι περιπλέκουν τη διάγνωση και τη θεραπεία. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία χρήστες αποτελούν μια ευπαθή ομάδα με ιδιαίτερες ανάγκες για παροχή συγκεκριμένων υπηρεσιών και φροντίδας, οι οποίες όμως στην πράξη είναι ιδιαίτερα περιορισμένες. Αλλαγές που σχετίζονται με τη γήρανση του εγκεφάλου των χρηστών και άλλες μεταβολές της φυσιολογίας του οργανισμού λόγω ηλικίας σε συνδυασμό με τη χρήση ναρκωτικών ουσιών μπορεί συχνά να οδηγήσει σε σοβαρές παρενέργειες, όπως και σε σοβαρές μορφές τοξικής προσβολής. Για το λόγο αυτό, τα προγράμματα θεραπείας με υποκατάστατα χρειάζεται να δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στη θεραπεία των μεγαλύτερων σε ηλικία χρηστών, τόσο ως προς την επιλογή της δόσης και του είδους της ουσίας όσο και ως προς τον τρόπο χορήγησης, την αντιμετώπιση του πόνου αλλά και την κοινωνική στήριξη. Από την άλλη, τα επιδημιολογικά στοιχεία για την χρήση ναρκωτικών τα τελευταία δέκα χρόνια στη Σλοβενία δείχνουν πως η χώρα βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι τόσο σε σχέση με την χρήση ναρκωτικών ουσιών όσο και σε σχέση με την τις μεθόδους μείωσης της χρήσης. Ενώ η προηγούμενη χρονική περίοδος χαρακτηρίστηκε κυρίως από την χρήση οπιούχων ναρκωτικών ουσιών που επηρέασαν με ανάλογο τρόπο την συγκρότηση των θεραπευτικών προσεγγίσεων, τα τελευταία χρόνια, η χρήση νέων ναρκωτικών ουσιών από νεαρούς σε ηλικία χρήστες έχουν κάνει μια δυναμική εμφάνιση. Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της τρέχουσας χρονικής περιόδου είναι η χρήση κάνναβης, κοκαΐνης, συνθετικών ναρκωτικών ουσιών αλλά και ψυχοτρόπων ουσιών που δεν έχουν κριθεί ακόμη ως παράνομες ναρκωτικές ουσίες. Η χρήση ουσιών δια της εισπνοής, όπως για παράδειγμα κόλλας, διαλυτικών ή φυσικού αερίου, και η κατάχρηση ποικίλων ψυχοτρόπων ιατρικών ουσιών είναι επίσης πολύ διαδεδομένη μεταξύ των νεαρών πληθυσμών και μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία τους. Η μόλυνση από τον υιό του HIV παραμένει περιορισμένη στη Σλοβενία με ποσοστό 1% μεταξύ των χρηστών, με μικρές 7

10 αποκλίσεις το 2009 και το 2011, οπότε και το ποσοστό έφτασε στο 1,3% και 1,9% αντίστοιχα. Ανάλογη είναι η κατάσταση και για την μόλυνση από ηπατίτιδα Β και C, της οποίας το ποσοστό μεταξύ των χρηστών στη Σλοβενία είναι το χαμηλότερο στην Ευρώπη για το Το Σχέδιο Δράσης για τα ναρκωτικά για την περίοδο , σε σχέση με την θεραπεία προβλέπει, μεταξύ άλλων, την αυξημένη πρόσβαση σε προγράμματα και την ποικιλία των παρεχόμενων υπηρεσιών (προγράμματα για την πρόληψη, τα υποκατάστατα, τις μη χημικές εξαρτήσεις κ.α.). Κύπρος Το κύριο εύρημα των εθνικών στατιστικών στοιχείων αποκαλύπτει μια αύξηση των Κυπρίων που εμπλέκονται σε υποθέσεις ναρκωτικών κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών. Ο αριθμός των συλλήψεων και των κατασχέσεων παράνομων ναρκωτικών παραμένει σε υψηλά επίπεδα, ενώ υπάρχει επίσης μια αύξηση στην εισαγωγή και στην κατανάλωση των νέων ψυχοδραστικών ουσιών, καθώς και νέες καταγραφές στην αγορά συνθετικών ναρκωτικών. Οι περισσότεροι θάνατοι από ναρκωτικά αποδόθηκαν σε οπιοειδή, και συγκεκριμένα στην ηρωίνη. Σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, το τυπικό προφίλ των εν λόγω θυμάτων είναι άρρεν, ελληνικό-κυπριακής καταγωγής, ηλικίας περίπου 30 ετών, χρήστης πολλών ναρκωτικών. Η πλειονότητα των αδικημάτων που καταγράφονται αφορούν την κατοχή και τη χρήση της φυτικής κάνναβης, την πιο διαδεδομένη παράνομη ουσία στην Κύπρο. Οι κατασχεθείσες ποσότητες φυτών κάνναβης ήταν σημαντικά αυξημένες σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη, ενώ η έκσταση συνέχισε την προηγούμενη πτωτική τροχιά, αν και φαίνεται ότι έχει αντικατασταθεί από τη μεθαμφεταμίνη. Τα τελευταία χρόνια, η κοκαΐνη φαίνεται να είναι η δεύτερη ουσία επιλογής για τους Κύπριους χρήστες, με μια παράλληλη μείωση στη διαθεσιμότητα της ηρωίνης, ένα φαινόμενο που παρατηρείται και σε άλλα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στην Κύπρο σύντομα να παρουσιαστεί ένα νέο νομοσχέδιο για τα ναρκωτικά, και παρόλο που σε γενικές γραμμές πρόκειται για μια μικρή συντηρητική κοινωνία, ήδη αναπτύσσεται συνεργασία μεταξύ της αστυνομίας και των ΜΚΟ. «Η επιβολή ποινής στους δράστες για παραβίαση της νομοθεσίας περί ναρκωτικών, η νομοθετική πολιτική και η δικαστηριακή πράξη στην Νοτιοανατολική Ευρώπη»: τα αποτελέσματα μιας έρευνας. Στο πλαίσιο της πρώτης συνεδρίας παρουσιάστηκαν συνοπτικά τα αποτελέσματα μιας εμπειρικής έρευνας που διεξήχθη από την Εταιρεία Διογένης για τη διερεύνηση της νομοθετικής πολιτικής και της δικαστηριακής πρακτικής σε σχέση με τις περί τα ναρκωτικά αξιόποινες πράξεις στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από τα μέσα του 2013 και μέχρι τις αρχές του 2014 από ερευνητές που προέρχονταν τόσο από τις ΜΚΟ όσο και από το ακαδημαϊκό χώρο, και ο στόχος της ήταν να διερευνήσει τα υπάρχοντα νομοθετικά πλαίσια και τις τελευταίες νομοθετικές μεταβολές. Να αναλύσει δικαστικές υποθέσεις για παραβίαση της σχετικής νομοθεσίας για τα ναρκωτικά, προκειμένου να διαπιστωθεί τελικά αν είναι δυνατό να επιλυθεί το πρόβλημα των ναρκωτικών δια μέσου της κατασταλτικής προσέγγισης. Οι χώρες που συμμετείχαν στην έρευνα ήταν η Βοσνία και Ερζεγοβίνη, η Βουλγαρία, η Ελλάδα, η Κροατία, το Μαυροβούνιο, η Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, η Ρουμανία, η Σερβία και η Σλοβενία. Μεταξύ άλλων στο πλαίσιο της έρευνας ερευνήθηκαν 50 κατά προσέγγιση αποφάσεις δευτεροβάθμιων δικαστηρίων των χωρών αυτών που εκδόθηκαν την τριετία Η ανάλυση έδειξε πως στις περισσότερες χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, οι χρήστες ναρκωτικών ουσιών αποτελούν ένα αξιοσημείωτο ποσοστό των καταδικασθέντων ατόμων. Κυρίως διώκονται και καταδικάζονται για παράνομη παρασκευή και εμπόριο ναρκωτικών. Η στατιστική αναλογία μεταξύ των διαφορετικών ποινικών αδικημάτων που προβλέπονται στις νομοθεσίες περί ναρκωτικών στις χώρες που συμμετείχαν στην έρευνα είναι σχεδόν ίδια στην Βοσνία και Ερζεγοβίνη και στην Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας. Σημαντικές ομοιότητες ως προς τα είδη των τελούμενων αδικημάτων προέκυψαν και μεταξύ της Κροατίας, του Μαυροβουνίου, της Σερβίας και της Σλοβενίας. Η πλειονότητα των δραστών διώκεται και καταδικάζεται για το αδίκημα της κατοχής 8

11 ναρκωτικών για προσωπική χρήση. Τα ποσοστά του συγκεκριμένου αδικήματος είναι εν γένει ένα από τα υψηλότερα στις εγκληματολογικές στατιστικές των δικαστηρίων, γεγονός που τείνει να επιβεβαιώσει πως το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης είναι ιδιαιτέρως επιβαρυμένο εξαιτίας της ποινικής αντιμετώπισης της συγκεκριμένης πράξης. Κατά συνέπεια, τα τελευταία χρόνια, διάφορα μέτρα έχουν ληφθεί από τις κυβερνήσεις, προκειμένου να μειωθεί ο αριθμός των υποθέσεων για κατοχή για προσωπική χρήση που φτάνουν τελικά στις δικαστικές αίθουσες. Επιπροσθέτως, καταγράφεται πως η συντριπτική πλειονότητα όσων παρασκευάζουν ή καλλιεργούν ναρκωτικές ουσίες είναι εξαρτημένοι χρήστες που καλλιεργούν κάνναβη για δική τους χρήση ή με κάποιον άλλο τρόπο παρασκευάζουν ναρκωτικά για να τα χρησιμοποιήσουν για τον εαυτό τους. Τα στατιστικά δεδομένα επίσης έδειξαν πως για το αδίκημα της εμπορίας ναρκωτικών καταδικάζεται ένας σημαντικά μικρότερος αριθμός δραστών που αντιπροσωπεύει ένα εξίσου μικρό ποσοστό μεταξύ των γενικών εγκληματολογικών στατιστικών (1,6% στην Βουλγαρία και την Κροατία, 3,76% στην Ελλάδα). Σχεδόν σε όλες τι χώρες που συμμετείχαν στην έρευνα, οι καταδικασθέντες δράστες τιμωρούνται, στην πλειονότητά τους, με ποινή φυλάκισης έως 3 χρόνια. Επίσης, για την συντριπτική πλειονότητα των καταδικασθέντων το δικαστήριο διατάσσει την αναστολή της ποινής. Στην Κροατία, το ποσοστό αυτό ανέρχεται σε 48,6% των καταδικαστικών αποφάσεων την δεκαετία μεταξύ 2002 και Ανάλογο φαινόμενο παρατηρείται και στην Ελλάδα, όπου το ποσοστό αυτό ανέρχεται σε 52,7%, και στη Σλοβενία όπου ανέρχεται σε 57,4%. Από την άλλη, στη Βουλγαρία, πολύ συχνά, ως εναλλακτικό της φυλάκισης μέτρο επιβάλλεται πρόστιμο. Όταν κρίνεται και αποφασίζεται το είδος και το ύψος της ποινής που πρόκειται να επιβληθεί σε ένα δράστη, οι δικαστές λαμβάνουν υπόψη τους μια ποικίλη γκάμα εγκληματολογικών παραγόντων οι οποίοι σχετίζονται τόσο με τον δράστη όσο και με το ίδιο το αδίκημα. Η έρευνα έδειξε πως σε όλες τις χώρες που συμμετείχαν, βασική προϋπόθεση για την αναστολή της επιβαλλόμενης ποινής ήταν η απουσία προηγούμενης καταδίκης, ενώ στην πλειονότητα των υποθέσεων, τα δικαστήρια επέβαλλαν ποινές που κινούνται γύρω από το νομοθετικό κατώτερο όριο ή στο ένα τρίτο του πλαισίου μεταξύ του ελαχίστου και του μεγίστου ορίου που προβλέπεται από το νόμο για τα περί ναρκωτικά αδικήματα. Από την έρευνα προέκυψε ακόμη πως η τιμωρητική πολιτική των δικαστηρίων των χωρών της Νοτιανατολικής Ευρώπης διαφοροποιείται και δεν ακολουθεί κατά κανόνα τις αντίστοιχες νομοθετικές προβλέψεις και αλλαγές. Πέραν του γεγονότος πως τα δικαστήρια περιορίζονται στο 30% του πλαισίου ποινής ή τείνουν να «σπάσουν» το κατώτατο όριο με την αναγνώριση ελαφρυντικών περιστάσεων, το ενδιαφέρον αυτό συμπέρασμα προκύπτει όταν εξετάζει κανείς την τάση στην επιβολή ποινών μετά από μια κρίσιμη νομοθετική αλλαγή. Αν και περιορισμένο, το δείγμα της έρευνας έδειξε ότι ακόμη και όταν αυξάνεται το τιμωρητικό πλαίσιο ποινής στο νόμο, τα δικαστήρια δεν έχουν την τάση να ακολουθήσουν αυτή την μεταβολή. Αντίστοιχα, και όταν η νομοθετική μεταβολή αφορά στη μείωση των ορίων των προβλεπόμενων ποινών. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της έρευνας και όπως μάλλον αναμενόταν η συντριπτική πλειοψηφία των δραστών είναι άντρες. Μικρή διαφοροποίηση στα στατιστικά δεδομένα εντοπίζεται στη Ρουμανία όπου στο υπό διερεύνηση δείγμα των δικαστικών αποφάσεων, το 24% ήταν γυναίκες δράστες. Τα στοιχεία σε σχέση με την ηλικία των δραστών δείχνουν πως η πλειονότητά αυτών βρίσκεται στην ηλικία μεταξύ 20 και 30 ετών, και ακολουθεί η ηλικιακή ομάδα μεταξύ 30 κα 40 ετών (ποσοστό 32,4%). Τα αδικήματα της νομοθεσίας περί ναρκωτικών επομένως τελούνται από τους εγκληματικά πιο ενεργούς ηλικιακά πληθυσμούς, καθώς απαιτούν ενεργητικότητα και σχεδιασμό που απαντάται περισσότερο σε αυτές τις ηλικίες. Ένα σημαντικό ποσοστό των δραστών έχουν απολυτήριο λυκείου με εξαίρεση τη Ρουμανία και είναι άνεργοι. Στην πλειονότητά τους, επίσης, οι δράστες της συγκεκριμένης κατηγορίας εγκλημάτων είναι ανύπαντροι και χωρίς τέκνα. Η ανάλυση των ερευνητικών δεδομένων έδειξε πως υπάρχει μια ουσιαστική ασυμφωνία μεταξύ της νομοθετικής και της δικαστηριακής τιμωρητικής πολιτικής προς τους δράστες αδικημάτων της νομοθεσίας περί ναρκωτικών στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Ενώ τα 9

12 νομοθετικά μέτρα προσανατολίζονται προς την προστασία τη δημόσιας υγείας, την έντονη εγκληματοποίηση των συμπεριφορών που σχετίζονται με τα ναρκωτικά και ιδιαιτέρως την αυστηρή ποινική τιμωρία, η δικαστηριακή πρακτική τείνει να αντιμετωπίζει τους δράστες ως άτομα που χρήζουν θεραπείας, κρίνοντας την αξιόποινη συμπεριφορά τους ως το αποτέλεσμα που επηρεάζεται από ειδικές συνθήκες και παράγοντες. Από την ανάλυση των υποθέσεων του ερευνητικού δείγματος σε κάποιες από τις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης προκύπτει πως τα δικαστήρια δεν ακολουθούν τις αλλαγές που επιδιώκονται μέσω της νομοθετικής τιμωρητικής πολιτικής και ακολουθούν μια τάση που συχνά έχει επικριθεί ως ήπια. Επιπροσθέτως, παρατηρήθηκε στο δείγμα μια ομοιογένεια ως προς τις επιβαλλόμενες ποινές και την αναγνώριση των επιβαρυντικών και των ελαφρυντικών περιστάσεων, δημιουργώντας αμφιβολίες για την εφαρμογή των αρχών της αναλογικότητας και της ισότητας απέναντι στο νόμο. Ωστόσο, παρά τους παραπάνω περιορισμούς, στις περισσότερες χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, η δικαστηριακή αυτή πρακτική έχει ανοίξει μια δημόσια συζήτηση για την καταλληλότητα της υφιστάμενης νομοθετικής πολιτικής για τα ναρκωτικά. Η ανάλυση της δικαστηριακής πρακτικής σε συνδυασμό με τις πρόσφατες νομοθετικές τροποποιήσεις επιβεβαιώνει πως τα μέτρα που προωθούν τη μείωση της βλάβης σε βάρος των παλαιότερων μέτρων που τίθενται στο περιθώριο, έχουν σταδιακά εισαχθεί στο σύστημα ποινικής δικαιοσύνης. Μια σημαντική μείωση του πλαισίου των ποινών στην Ελλάδα και στη Ρουμανία, καθώς και η αποποινικοποίηση της κατοχής ναρκωτικών στην Κροατία και στο κρατίδιο Brcko της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτών των νέων πολιτικών. Η έρευνα κατέδειξε με σαφήνεια πως υπάρχει ανάγκη για περαιτέρω επανεξέταση της ποινικής νομοθεσίας με έμφαση στα μέτρα που εκτρέπουν από τη φυλακή τους δράστες που διέπραξαν μικρότερης βαρύτητας αξιόποινες πράξεις. Έχοντας αυτό υπόψη, οι προϋποθέσεις για την επιβολή θεραπευτικών μέτρων θα έπρεπε να τροποποιηθούν ώστε να περιλαμβάνουν εναλλακτικά της φυλάκισης μέτρα για όσους βρίσκονται σε θεραπεία. Γενικότερα, η τάση για μια λιγότερο τιμωρητική και περισσότερο θεραπευτική πρακτική χρειάζεται περαιτέρω να ενισχυθεί. Ένα αποτελεσματικό σύστημα παρακολούθησης των νέων εναλλακτικών μέτρων θα ήταν σκόπιμο να δημιουργηθεί στην Νοτιοανατολική Ευρώπη, καθώς και να δοθεί έμφαση στην επιμόρφωση των δικαστών, των εισαγγελέων και των αστυνομικών. Σκόπιμη οπωσδήποτε θα ήταν και η ενίσχυση της έρευνας στο πεδίο, προκειμένου να προκύψουν τα στοιχεία για μια εις βάθος ανάλυση του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης ως προς τα αδικήματα που αφορούν τα ναρκωτικά. Συνεδρία ΙI: Μετατοπίζοντας το επίκεντρο από την τιμωρητική τάση σε μια προσέγγιση που εστιάζει στα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημόσια υγεία Το «Κέντρο για την Ποινική Καταστολή και τη Δημόσια Υγεία» (Center for Law Enforcement and Public Health CLEPH): Επιτεύγματα και Μελλοντικές Προκλήσεις. Στο τέλος της πρώτης συνεδρίας, άνοιξε ο διάλογος γύρω από την επόμενη θεματική της διημερίδας με έμφαση στην στροφή του ενδιαφέροντος, όπως καταγράφεται στην πολιτική για τα ναρκωτικά το τελευταίο διάστημα, από τη τιμωρητική τάση η οποία μέχρι πριν λίγα χρόνια επικρατούσε - προς μια προσέγγιση που εστιάζει περισσότερο στα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημόσια υγεία. Η εισαγωγή σε αυτό το θέμα έγινε με την παρουσίαση των προγραμμάτων του διεθνούς «Κέντρο για την Ποινική Καταστολή και τη Δημόσια Υγεία» ( Center for Law Enforcement and Public Health - CLEPH), ιδίως όπως αυτά υλοποιούνται στην Αυστραλία και στην Ασία. Το «Κέντρο για την Ποινική Καταστολή και τη δημόσια υγεία» ( Center for Law Enforcement and Public Health - CLEPH) ιδρύθηκε από μια ομάδα εξειδικευμένων ατόμων που εκδήλωσαν σχετικό ενδιαφέρον με σκοπό να υλοποιήσουν προγράμματα και να διευρύνουν τις γνώσεις στο κοινό πεδίο της αστυνόμευσης και της ποινικής καταστολής με πλευρές της δημόσιας υγείας. Το CLEPH επικεντρώνεται στην κατανόηση της φύσης αυτού του συσχετισμού μεταξύ των δύο ξεχωριστών καταρχήν τομέων και την ανάπτυξη της ως μια συνεργασία μεταξύ των υπηρεσιών της δημόσιας υγείας αλλά και του ακαδημαϊκού κόσμου, 10

13 καθώς και των αρχών που ασκούν την ποινική καταστολή. Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του CLEPH, τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί το πρόγραμμα «Law Enforcement and HIV Network (LEAHN)» το οποίο αποτελεί ένα διεθνές δίκτυο επαγγελματιών από τον χώρο της αστυνομίας και τις υπηρεσίες δημόσιας υγείας, εστιάζοντας στην πρόληψη του ιού του HIV. Το πρόγραμμα LEAHN παρέχει υποστήριξη στην αστυνομία και στον προληπτικό-υποστηρικτικό της ρόλο, και βοηθά τους επαγγελματίες που δραστηριοποιούνται σε αυτό το χώρο να αντιληφθούν το ρόλο των οργάνων της ποινικής καταστολής στη δημόσια υγεία, καθώς και τη σημασία μιας συνεργασίας για την μείωση της εξάπλωσης του ιού. Το Δίκτυο του LEAHN εργάζεται με άλλα δίκτυα της Κοινωνίας των Πολιτών, με κυβερνητικούς και μη κυβερνητικούς οργανισμούς και ιδίως αναπτύσσει ισχυρούς δεσμούς με τις αστυνομικές αρχές, ώστε όλες αυτές οι ομάδες να εργάζονται αποτελεσματικότερα για την μείωση των επιπτώσεων του HIV στις κοινωνίες. Αυτό επιτυγχάνεται, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, με τη δημιουργία ενός δικτύου αξιωματούχων της αστυνομίας σε διάφορες χώρες του κόσμου οι οποίοι αποτελούν και τις κρίσιμες διασυνδέσεις του LEAHN κατά τόπους και οι οποίοι είναι γνωστοί ως 'Country Focal Points'. Ο ρόλος τους είναι να διασυνδέουν άτομα που εμπλέκονται ενεργά στην πρόληψη του ιού, ιδίως σε άτομα προερχόμενα από την αστυνομία και από τις υπηρεσίες υγείας. Το πρόγραμμα δίνει επίσης έμφαση στην μετάφραση ερευνών και γνώσεων που έχουν αποκτηθεί όλα αυτά τα χρόνια στην πράξη, με στόχο τη βελτίωση της δημόσιας υγείας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Είναι χαρακτηριστικό πως στην Ασία, αρχικά, ήταν πολύ δύσκολο να μιλήσει κανείς για πολιτική για τα ναρκωτικά. Στις περισσότερες χώρες έκαναν απλώς λόγο για αντεγκληματική πολιτική και το θέμα έκλεινε εκεί. Ιδιαίτερος λόγος δεν μπορούσε να γίνει ούτε για το θέμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι χρήστες ναρκωτικών ουσιών δεν εκλαμβάνονταν ως φορείς ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ήταν «άλλοι», ανήκαν σε μια ειδική κατηγορία για την προστασία της οποίας κανένας ουσιαστικά δεν έδειχνε ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Εκείνο όμως που μπορούσε να ζητηθεί ανοικτά σε αυτές τις περιοχές ήταν το θέμα της προστασίας από την εξάπλωση του ιού του HIV, καθώς πρόκειται για έναν υιό που δύναται να προσβάλλει τον γενικότερο πληθυσμό και όχι μόνο την ειδική κατηγορία των χρηστών ναρκωτικών ουσιών. Αυτό διεύρυνε το ενδιαφέρον για το θέμα και επέτρεψε τη συζήτηση για προγράμματα ανταλλαγής βελόνων και εν γένει προγράμματα πρόληψης της βλάβης. Με παρόμοιο τρόπο επιτεύχθηκε πρόοδος στην πολιτική για τα ναρκωτικά σε πολλές χώρες στον κόσμο, όπου υπό άλλες συνθήκες κάτι τέτοιο θα έμοιαζε απίθανο, όπως για παράδειγμα στη Μαλαισία. Το πρόγραμμα LEAHN επιδιώκει να δομήσει παγκόσμιες και τοπικές συνεργασίες ώστε να υπάρχουν καλύτερα αποτελέσματα για όσους εργάζονται με ευπαθείς ομάδες, όπως οι χρήστες ενέσιμων ουσιών, οι εκδιδόμενοι με αμοιβή, οι κρατούμενοι και οι μετανάστες. Κι ενώ το επίκεντρο του ενδιαφέροντος του LEAHN είναι η πρόληψη του ιού του HIV, αναγνωρίζεται τελικά πως ο ρόλος του για την αστυνομία και τις υπηρεσίες δημόσιας υγείας είναι πολύ ευρύτερος και μπορεί να επεκταθεί και σε άλλα κοινά πεδία, όπως η κατάχρηση ουσιών, η πνευματική υγεία, η οικογενειακή βία και άλλα. Ο ρόλος της αστυνομίας και των άλλων αρχών εφαρμογής της ποινικής καταστολής σε κάθε κοινωνία είναι διαφορετικός. Ωστόσο, πάντοτε, οι αρχές εφαρμογής της ποινικής καταστολής διαδραμάτιζαν ένα κρίσιμο ρόλο σε σχέση με την προστασία της δημόσιας υγείας. Προσφάτως η πρόληψη της εξάπλωσης του ιού του HIV αποτελεί μια μεγάλη πρόκληση στην οποία η σημασία της συμμετοχής των αρχών της ποινικής καταστολής είναι καθοριστική. Ως απάντηση στην εξάπλωση του ιού, οι πολιτικές για τη μείωση της βλάβης είναι αποτελεσματικές, ρεαλιστικές, συγκροτημένες και βασισμένες σε εμπειρικά δεδομένα. Επιπροσθέτως, η πρόληψη και η μείωση του εγκλήματος μέσα σε μια κοινωνία ευνοεί τα προγράμματα μείωσης της βλάβης. Ακόμη και εκεί όπου εκδηλώνονται παράνομες συμπεριφορές, οι αρχές εφαρμογής της ποινικής καταστολής μπορούν να έχουν σημαντική επίδραση, συντελώντας στη διαμόρφωση ενός περιβάλλοντος που διευκολύνει και υποστηρίζει τις επιμέρους πληθυσμιακές ομάδες να αυτοπροστατεύονται από τη βλάβη, συμπεριλαμβανόμενης της βλάβης που προκαλεί ο ιός HIV. Όταν οι αρχές αυτές, ιδίως η αστυνομία και τα σωφρονιστικά καταστήματα, συμμετέχουν ως κεντρικοί εταίροι στην εφαρμογή αντίστοιχων προγραμμάτων διευκολύνουν την πρόσβαση των υπηρεσιών 11

14 πρόληψης και θεραπείας στους ευπαθείς πληθυσμούς. Οι αρχές εφαρμογής της ποινικής καταστολής και ο τομέας της δημόσιας υγείας, θα πρέπει να συνεργάζονται για να αναπτύξουν και να υποστηρίξουν νομοθεσίες, πολιτικές και πρακτικές που διευκολύνουν τους σκοπούς της προφύλαξης από τον υιό του HIV, ενθαρρύνοντας την κοινότητα προς αυτό το σκοπό αλλά και την εν γένει επιδίωξη της ασφάλειας. Ειδικά στη σύγχρονη εποχή, όπου αυστηρά μέτρα λιτότητας εφαρμόζονται σε διάφορες χώρες και εμφανίζονται προβλήματα ακόμη και στους προϋπολογισμούς της ίδιας της αστυνομίας, αναδύεται ένα κομβικό σημείο για την αναγνώριση της σημασίας της αστυνομίας στην προστασία και την εξυπηρέτηση των πολιτών. Είναι αυτή ακριβώς η χρονική συγκυρία κρίσιμη προκειμένου να δοθεί προβάδισμα στον προστατευτικό έναντι του τιμωρητικού ρόλου των αστυνομικών απέναντι στους χρήστες ναρκωτικών ουσιών. Στόχος του προγράμματος LEAHN είναι να ομαλοποιήσει ακριβώς αυτόν τον κρίσιμο ρόλο της αστυνομίας και τη συνεργασία της με τις υπηρεσίες δημόσιας υγείας. Για αυτό το σκοπό, δύο σημαντικοί παράμετροι πρέπει να λαμβάνονται υπόψη: 1 ον. Πως οι αστυνομικοί ακούν κυρίως άλλους αστυνομικούς. Για αυτό το λόγο, η διαβούλευση και ο διάλογος για την συμμετοχή των αστυνομικών στο πρόγραμμα θα πρέπει να γίνεται από άλλους αστυνομικούς. Η εκπαίδευση των αστυνομιών στις Αστυνομικές Ακαδημίες είναι σημαντική αλλά δεν αρκεί. Χρειάζεται και η δια βίου επιμόρφωση και στήριξή τους και αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσα από το πνεύμα δράσεων του Δικτύου - 2 ον. Η αστυνομία και η κοινωνία των πολιτών συνήθως κινούνται προς αντίθετες κατευθύνσεις. Αυτό χρειάζεται να αλλάξει, και τα εκδιδόμενα άτομα και οι χρήστες ναρκωτικών πρέπει να σταματήσουν να βλέπουν τους αστυνομικούς ως εχθρούς. Προς αυτή την κατεύθυνση, πρέπει να δοθούν κίνητρα στην αστυνομία και να προωθηθούν οι υποστηρικτικοί αστυνομικοί που θα είναι πρόθυμοι να εργαστούν με την Κοινωνία των Πολιτών. Στη διάρκεια του 2014, υπήρξε μια αξιοσημείωτη αύξηση των δραστηριοτήτων του LEAHN. Υπήρξε μια επέκταση των αστυνομικών που συμμετέχουν στο Country Focal Points (CFPs), κατά 15 νέους συνδέσμους. Υπάρχουν πολλοί αστυνομικοί με όραμα και διάθεση και μέσα από τις δράσεις του προγράμματος αυτοί οι αστυνομικοί μπορούν να εντοπιστούν και να αξιοποιηθούν. Ήδη το Δίκτυο μεγαλώνει στην Ασία, την Αφρική και την Ανατολική Ευρώπη, και μέσα από την διημερίδα γίνεται κάλεσμα και στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης προκειμένου να συμμετέχουν σε αυτό. Το LEAHN προσφάτως διεξήγαγε μια Διαβούλευση για την Αστυνομία και τον υιό HIV (Consultation on Police and HIV) σε συνδυασμό με το 2 ο Διεθνές Συνέδριο για την Ποινική Καταστολή και τη Δημόσια Υγεία στο Άμστερνταμ. Αυτή η Διαβούλευση περιελάμβανε αστυνομικούς από τα Country Focal Points της Ανατολικής Ευρώπης, της Κεντρικής Ασίας, της Νότιας και της Νοτιοανατολικής Ασίας, της Βραζιλίας και τις χώρες της Νοτίου Αφρικής (βλ. Συμπεριλάμβανε επίσης διεθνείς ΜΚΟ, όπως το INPUD, το GNP+ και το διεθνές Network of Sex Worker Projects, καθώς και μονάδες των Ηνωμένων Εθνών όπως το UNODC, το UNDP και το WHO, καθώς και ολλανδικές ΜΚΟ, όπως η Mainline. Η Διαβούλευση κατέληξε στην Διακήρυξη του Άμστερνταμ για την υποστήριξη της συμμετοχής της αστυνομίας στην αντιμετώπιση του ιού του HIV. Η υποστήριξη του Δικτύου συγκεντρώνει τις υπογραφές περισσότερων από ενεργών αστυνομικών σε όλο τον κόσμο και η Διακήρυξη του Άμστερνταμ σε σχέση με την πρόληψη του ιού του HIV και την πολιτική για τα ναρκωτικά αποτελεί ήδη ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο διαβούλευσης. Τα προγράμματα που προωθούνται μέσω του CLEPH δεν διατείνονται πως αποτελούν πανάκεια για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι χρήστες ναρκωτικών ανά τον κόσμο. Οπωσδήποτε, και άλλα προγράμματα θα ήταν απαραίτητο να διεξάγονται παράλληλα, όπως για παράδειγμα προγράμματα για την πρόσβαση των ευπαθών ομάδων σε νομική υποστήριξη. Ωστόσο, μια αστυνομία υποστηρικτική προς τους χρήστες μπορεί να αποτελέσει έναν σημαντικό εταίρο προς αυτή την κατεύθυνση. Συζήτηση Στη συζήτηση που ακολούθησε τέθηκαν ερωτήματα για το κατά πόσο η αρχική υπόθεση για 12

15 την εφαρμογή των προγραμμάτων συνεργασίας των αρχών εφαρμογής του νόμου και των υπηρεσιών δημόσιας υγείας είναι πράγματι ισχυρή ή όχι. Κατά πόσο, δηλαδή, πράγματι δεν υπάρχει άμεσος τρόπος για να ασκηθεί μια πολιτική για τα ναρκωτικά, προσανατολισμένη προς τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις αρχές μείωσης της βλάβης, και πως αντί αυτού είναι ευκολότερο η προσέγγιση αυτή να γίνεται έμμεσα, σε σχέση με την προφύλαξη από την εξάπλωση το ιού του HIV. Αυτή σαφώς η υπόθεση ανταποκρίνεται περισσότερο σε κάποιες χώρες σε σχέση με άλλες και υπάρχουν σημαντικές διαφορές σε διαφορετικές περιοχές του πλανήτη. Στην Μαλαισία, για παράδειγμα, ο ιός HIV λειτούργησε όντως ως ένας έμμεσος τρόπος για να αντιμετωπιστούν οι χρήστες ναρκωτικών ουσιών ως ανθρώπινα όντα και όχι σαν υπάνθρωποι. Η Αυστραλία από την άλλη υιοθέτησε μέτρα μείωσης της βλάβης πιο γρήγορα από οποιαδήποτε άλλη χώρα, και αυτό δεν έγινε από το μεγάλο ενδιαφέρον για τους χρήστες ναρκωτικών ουσιών, όσο για να προστατευτούν όλοι οι πολίτες από τον επικίνδυνο υιό. Ο ιός του HIV «ανοίγει» στο πεδίο αυτό μια πόρτα και χρειάζεται να κάνουμε βήματα για να τη διαβούμε. Η πολιτική για τα ναρκωτικά αποτελεί συνήθως μια εθνική υποχρέωση των χωρών, ενώ τα ζητήματα υγείας αποτελούν μια διεθνή υποχρέωση των κυβερνήσεων και κατά συνέπεια είναι πιο εύκολο για τους πολιτικούς να αποδεχτούν κάποια ζητήματα και να τα ενσωματώσουν στις χώρες τους. Εξάλλου, το γεγονός πως ο ιός του HIV είναι το «κατώφλι» που ανοίγει και επιτρέπει τη δίοδο προς μιας πολιτική κατά των ναρκωτικών προσανατολισμένη προς τα ανθρώπινα δικαιώματα και όχι οι ίδιοι οι χρήστες, έχει να κάνει και με τους ανθρώπους που εργάζονται σε νευραλγικές θέσεις στη διεθνή πολιτική σκηνή. Τονίστηκε επίσης πως όταν βρίσκονται στο δρόμο, οι αστυνομικοί ενεργούν στα όρια της διακριτικής τους ευχέρειας. Η διακριτική ευχέρεια που θα στηρίζεται στις αρχές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας για ανάλογα προσανατολισμένη εφαρμογή μιας πολιτικής για τα ναρκωτικά. Για αυτό το λόγο, χρειάζεται εκπαίδευση και διαβούλευση, χρειάζεται οι ίδιοι οι αστυνομικοί να μιλούν στους συναδέρφους τους, ώστε σταδιακά να επέλθει μια αλλαγή στην νοοτροπία. Δεν απαιτούνται κατ ανάγκη ειδικοί για να κάνουν αυτή τη δουλειά, η αλλαγή της στάσης είναι κάτι που ο ένας μπορεί να το μάθει από τον άλλο. Στην Ελλάδα, οι αστυνομικοί είχαν, για παράδειγμα, ανταποκριθεί θετικά σε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα που οργάνωσε το ΟΚΑΝΑ. Πολλές φορές έμοιαζε να είναι ανακουφισμένοι με τις πληροφορίες που λάμβαναν, και σιγά-σιγά αντιλαμβάνονταν πως δεν διώκουν δράστες αλλά ασθενείς, και πως μπορούν να ασκούν προς αυτούς μια μορφή ήπιας αστυνομεύσης. Ωστόσο, υπάρχουν και πολλές δυσκολίες και επιφυλάξεις από την πλευρά των αστυνομικών σε ανάλογες πρωτοβουλίες. Είναι ενδεικτικό πως η ελληνική αστυνομία δεν ανταποκρίθηκε στην πρόκληση της Εταιρείας Διογένης για τη συμμετοχή της στο Διάλογο, κι ούτε καν μπήκαν στον κόπο να την αρνηθούν. Το πιλοτικό πρόγραμμα για τους νεαρούς δράστες που παραβιάζουν τη νομοθεσία περί ναρκωτικών στην Ελλάδα Κάθε χρόνο στην Ελλάδα λαμβάνουν χώρα περίπου συλλήψεις ανηλίκων, δηλαδή ατόμων κάτω των 18 ετών, για διάφορες αξιόποινες πράξεις. Περίπου εξ αυτών εισέρχονται στο σύστημα ποινικής δικαιοσύνης για παραβίαση των διατάξεων της περί ναρκωτικών νομοθεσίας. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι οποίες καταγράφονται από την αστυνομία, πρόκειται για εφήβους που πειραματίζονται με τα ναρκωτικά και τη χρήση για ψυχαγωγικούς σκοπούς (με τη χρήση κυρίως κάνναβης ή συνθετικών ναρκωτικών) και συνήθως συλλαμβάνονται για κατοχή ναρκωτικών ουσιών για προσωπική χρήση. Υπάρχουν βεβαίως και κάποιες υποθέσεις όπου οι νεαροί παραβάτες συλλαμβάνονται για προμήθεια ή εμπορία. Σε ορισμένες περιπτώσεις, βετεράνοι έμποροι προσλαμβάνουν παιδιά για να πωλούν για λογαριασμό τους, δεδομένου ότι είναι λιγότερο πιθανό να προκαλέσουν υποψίες και συνήθως αντιμετωπίζονται με μεγαλύτερη επιείκεια από τις αρχές όταν συλλαμβάνονται. Στις 20 Νοεμβρίου 1989, η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών υιοθέτησε τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού και η Ελλάδα την υπέγραψε στις 26 Ιανουαρίου 1990 και την επικύρωσε με το Νόμο 21101/1992. Το 2003, το σύστημα δικαιοσύνης ανηλίκων υπέστη 13

16 σημαντικές αλλαγές. Το κίνητρο για αυτές τις αλλαγές ήταν η πρόθεση του νομοθέτη να εναρμονίσει τις διατάξεις του ποινικού δικαίου με τις διατάξεις της Συμβάσεως των Δικαιωμάτων του Παιδιού, αλλά και να προσαρμόσει το σύστημα δικαιοσύνης ανηλίκων με την συνταγματική επιταγή σχετικά με την ευθύνη του κράτους για την προστασία των παιδιών. Για τους ανήλικους που εμπλέκονται στην τέλεση αξιόποινων πράξεων υπάρχει ο θεσμός του ειδικού εισαγγελέα ανηλίκων (σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη) και ειδικά δικαστήρια ανηλίκων. Εάν ένας ανήλικος ηλικίας κάτω των 15 διαπράττει ένα πλημμέλημα, τότε υποβάλλεται μόνο σε αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα όπως προβλέπονται από το νόμο. Τα θεραπευτικά μέτρα έχουν σχεδιαστεί για να βοηθήσουν τους ανηλίκους οι οποίοι χρειάζονται ειδική μεταχείριση, λόγω ψυχικής ή σωματικής ασθένειας ή λόγω του εθισμού τους στα ναρκωτικά ή το αλκοόλ, και οι οποίοι δεν είναι σε θέση να βοηθήσουν μόνοι τους τον εαυτό τους. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το δικαστήριο, με βάση τη διάγνωση ενός εμπειρογνώμονα, μπορεί να αναθέσει την φροντίδα ενός τέτοιου ανηλίκου είτε με τους γονείς, τους κηδεμόνες του, ή σε ανάδοχη οικογένεια ή μπορεί να διατάξει την φροντίδα του από μια υπηρεσία προστασίας ή την ένταξή του σε ένα ειδικό θεραπευτικό πρόγραμμα. Ακόμη και αν ένας ανήλικος συλληφθεί να κατέχει ή να μεταφέρει ναρκωτικά που τα προόριζε για δική του χρήση, μπορεί να πάλι να αντιμετωπίσει το κίνδυνο να του επιβληθεί μια ποινή (χρηματική ποινή και φυλάκιση), η βαρύτητα της οποία εξαρτάται από το είδος και την ποσότητα ναρκωτικών που μεταφέρει. Στις περισσότερες περιπτώσεις που ένας ανήλικος εμπλέκεται σε μια τέτοια υπόθεση, η αστυνομία κατάσχει τα ναρκωτικά και συλλαμβάνει τον ανήλικο που τα έχει στην κατοχή του. Ο νεαρός δράστης φέρεται στο αστυνομικό τμήμα και η αστυνομία ενημερώνει τον γονέα ή το άτομο που ασκεί την επιμέλειά του. Δεν υπάρχουν ειδικές διατάξεις προκειμένου οι ανήλικοι να κρατούνται σε ειδικούς χώρους στα αστυνομικά τμήματα, και έτσι συχνά κρατούνται με άλλους συλληφθέντες για διάφορα εγκλήματα. Η αστυνομία παραπέμπει τη σύλληψη στον εισαγγελέα ανηλίκων, ο οποίος μπορεί να διατάξει την αστυνομία να απελευθερώσει τον κρατούμενο ή να ζητήσει να φέρουν τον κρατούμενο ενώπιον του. Ο εισαγγελέας μπορεί: (α) να απέχει από την ποινική δίωξη ή να διαβιβάσει την υπόθεση στο δικαστήριο ανηλίκων. Το δικαστήριο λαμβάνει συνήθως χώρα σε 18 μήνες μετά την αρχική σύλληψη, λόγω του μεγάλου όγκου των υποθέσεων. Η σύλληψη ενός ανηλίκου, ειδικά για πρώτη φορά, και η προσαγωγή υπό κράτηση στο αστυνομικό τμήμα είναι μια ιδιαιτέρως ευαίσθητη κατάσταση. Όλη η διαδικασία και η μεταχείριση του νεαρού παραβάτη εκλαμβάνεται από τον ανήλικο ως εχθρική, σκληρή, επικριτική και μειωτική ως προς την αυτοεκτίμησή του. Η εμπλοκή του με την αστυνομία και το δικαστικό σύστημα μπορεί να του προκαλέσει το αίσθημα της ντροπής, της ταπείνωσης, της ενοχής, του φόβου, της παραμέλησης, της εσωστρέφειας, του άγχους, ακόμα και της κατάθλιψης. Το 2010, το Συμβούλιο της Ευρώπης εξέδωσε κατευθυντήριες γραμμές για μια φιλική προς τα παιδιά δικαιοσύνη οι οποίες στοχεύουν στην ενίσχυση της πρόσβασης των παιδιών στη θεραπεία και στη δικαιοσύνη. Τα θέματα που καλύπτονται από τις κατευθυντήριες γραμμές περιλαμβάνουν την πληροφόρηση, την εκπροσώπηση και τα δικαιώματα συμμετοχής, την προστασία της ιδιωτικής ζωής, την ασφάλεια, μια διεπιστημονική προσέγγιση και κατάρτιση, τις εγγυήσεις σε όλα τα στάδια της διαδικασίας, και ιδίως στο στάδιο της στέρησης της ελευθερίας. Στην περίπτωση των νεαρών παραβατών για τα ζητήματα των ναρκωτικών, μια φιλική προς τα παιδιά δικαιοσύνη αποσκοπεί στην πρόληψη εκδήλωσης επιθετικής συμπεριφοράς και στην εγγύηση της αξιοπρέπειας, του σεβασμού, της φροντίδας και της δίκαιης δίκης. Το γερμανικό πρόγραμμα FreD είναι ένα πρόγραμμα πρώιμης παρέμβασης σε παραβάτες της νομοθεσίας περί ναρκωτικών που συλλαμβάνονται για πρώτη φορά, όπου επιδιώκεται η στενή συνεργασία μεταξύ των θεσμικών οργάνων που προσδιορίζουν την αποκλίνουσα συμπεριφορά (όπως η αστυνομία, τα σχολεία, τους χώρους εργασίας, τα δικαστήρια ανηλίκων) και των παρόχων της πρώιμης παρέμβασης. Η αντίστοιχη βρετανική εκδοχή του, το Σχέδιο Παραπομπής των Συλληφθέντων, έχει ως στόχο να προσφέρει μια ευκαιρία στους 14

17 παραβάτες της νομοθεσίας για τα ναρκωτικά και το αλκοόλ, ενώ το «FreD goes net» είναι η ευρωπαϊκή εξέλιξη και η μεταφορά του γερμανικού προγράμματος «FreD» σε 17 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Από τις δώδεκα χώρες που το εφάρμοσαν πιλοτικά, έντεκα δήλωσαν ότι θα συνεχίσουν το «FreD goes net» ακόμα όταν το ευρωπαϊκό έργο θα έχει ολοκληρωθεί. Το παραπάνω πρόγραμμα αποτελεί ένα πρόγραμμα μικρής παρέμβασης και επιλεκτικής πρόληψης του εθισμού που χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα Δημόσιας Υγείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και υποστηρίζεται από το γερμανικό Ομοσπονδιακό Υπουργείο Υγείας. Η ιδέα της παραπομπής των συλληφθέντων συνίσταται σε ένα απλό σύστημα, σχεδιασμένο να ενθαρρύνει τους νέους παραβάτες που κάνουν χρήση ναρκωτικών να συμμετάσχουν σε μια διαδικασία αξιολόγησης της παραπομπής τους, καθώς επίσης και σε μια διαδικασία φροντίδας και θεραπείας, με στόχο τη μείωση της μελλοντικής χρήσης ναρκωτικών και τέλεσης συναφών εγκληματικών συμπεριφορών. Το σύστημα, ως ένα πρόγραμμα πρώιμης παρέμβασης, έχει τη δυνατότητα να αποσπά ένα νεαρό άτομο μακριά από την εξακολούθηση της αποκλίνουσας συμπεριφοράς αλλά και από το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης. Έχει εντελώς προαιρετικό χαρακτήρα και σε καμία περίπτωση δεν εμπλέκει το παιδί με τις τυπικές διαδικασίας του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης. Το πιλοτικό σχέδιο για τους νεαρούς παραβάτες της νομοθεσίας περί ναρκωτικών στην Ελλάδα βασίζεται τόσο στο «Fred goes net» όσο και στη βρετανική εμπειρία του συστήματος παραπομπής των συλληφθέντων. Υλοποιείται στο πλαίσιο του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς (ΕΣΠΑ) (ΕΣΠΑ) , το οποίο αποτέλεσε το σημείο αναφοράς για τον προγραμματισμό των Ταμείων της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε εθνικό επίπεδο για την περίοδο Μέχρι το τέλος του έτους 2012, δεν υπήρχαν προγράμματα ή παρεμβάσεις που να απευθύνονται σε νέους ανθρώπους οι οποίοι αναγνωρίζονται ως υψηλού κινδύνου άτομα ως προς την χρήση ναρκωτικών και την τέλεση αξιόποινων πράξεων. Από το 2012, ο ΟΚΑΝΑ, σε συνεργασία με την Διεύθυνση Δίωξης Ναρκωτικών της Ελληνικής Αστυνομίας ξεκίνησε ένα πιλοτικό πρόγραμμα για τους νεαρούς παραβάτες, με στόχο τους εφήβους ή τους παραβάτες ηλικίας μεταξύ ετών που συλλαμβάνονται για πρώτη φορά για παραβίαση της νομοθεσίας περί ναρκωτικών. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει μια σειρά μαθημάτων που στοχεύει στην αλλαγή της αντίληψης για τα ναρκωτικά και της συμπεριφοράς των νέων. Είναι μια βραχυπρόθεσμη, στοχευμένη διαδικασία (ατομικές συνεντεύξεις και οκτώ ώρες που χωρίζονται σε 2 ή 4 ομαδικές συνεδρίες). Η αλλαγή της συμπεριφοράς επιτυγχάνεται μέσω της παροχής κινήτρων και των τεχνικών της συνέντευξης, καθώς και με την εφαρμογή και άλλων διαδραστικών ομαδικών ασκήσεων. Στόχοι του προγράμματος είναι: α) να διευρυνθεί η γνώση των νέων σχετικά με τα ναρκωτικά και τις συνέπειες της χρήσης, (β) να υποκινηθεί ένας προβληματισμός ως προς την χρήση, (γ) να ενθαρρυνθεί η αυτογνωσία και η ευαισθητοποίηση μέσω άλλων, η αξιολόγηση των κινδύνων και η προσωπική ευθύνη (δ), (σε ορισμένες περιπτώσεις) για να δρομολογηθούν αλλαγές στη στάση και τη συμπεριφορά των νέων ως προς την κατανάλωση ναρκωτικών, (ε) να αποκτηθούν πληροφορίες και γνώσεις από τις αρμόδιες υπηρεσίες του εθνικού συστήματος υγείας. Ως πρόγραμμα επιλεκτικής πρόληψης και έγκαιρης παρέμβασης, έχει ως ομάδα στόχο τους εφήβους που έχουν συλληφθεί από την αστυνομία για παραβίαση των νόμων ναρκωτικών, με την εφαρμογή μέτρων έγκαιρης παρέμβασης, προκειμένου να ανακόψουν την διολίσθηση στην εξάρτηση των νεαρών δραστών. Απευθύνεται επίσης σε νέους παραβάτες ηλικίας ετών, οι οποίοι συνελήφθησαν για πρώτη φορά για ήσσονος σημασίας πλημμέλημα (απλή κατοχή ή χρήση κάνναβης ή συνθετικών ναρκωτικών). Στην πιλοτική αυτή φάση το πρόγραμμα περιορίζεται σε παραβάτες που παραπέμπονται από την αστυνομία, αλλά αργότερα θα μπορούσε να δεχθεί παραπομπές από το σχολείο ή το χώρο εργασίας. Στην περίπτωση των εθισμένων ανηλίκων ή νέων ή ατόμων υψηλού κινδύνου, η παραπομπή γίνεται σε πιο εξειδικευμένα θεραπευτικά προγράμματα ή υπηρεσίες. Η συμμετοχή είναι τώρα σε εθελοντική βάση, αλλά αργότερα θα μπορούσε να επιτάσσεται και από νομοθετική διάταξη (π.χ. ως αναμορφωτικό μέτρο και με εντολή του εισαγγελέα ή του δικαστηρίου). 15

18 Ο εθνικός συντονισμός του προγράμματος γίνεται από τον Οργανισμό Κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ) και για την υλοποίησή του συνεργάζονται μεταξύ τους η Ελληνική Αστυνομία (Διεύθυνση Δίωξης Ναρκωτικών), το Υπουργείο Δικαιοσύνης και άλλες υπηρεσίες (η «ΑΤΡΑΠΟΣ», μονάδα Εφήβων του η «ΣΤΡΟΦΗ πρόγραμμα για τα ναρκωτικά και τους νέους του ΚΕΘΕΑ). Ο ΟΚΑΝΑ ίδρυσε δύο νέες κοινωνικές υπηρεσίες (σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη), με προσωπικό 16 ατόμων, συμπεριλαμβανομένων ψυχολόγων, κοινωνικών λειτουργών και άλλων επαγγελματιών υγείας. Μετά από μια εκπαίδευση που διήρκεσε ένα έτος, συμπεριλαμβανομένων των επισκέψεων στην Αστυνομία και σε δικαστικές υπηρεσίες, και μια εκπαιδευτική επίσκεψη στην Κύπρο, η υπηρεσία άρχισε την πλήρη λειτουργία της τον Ιούλιο του Η υπηρεσία έχει τις δικές τις εγκαταστάσεις σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, μακριά από τις υπηρεσίες τις οποίες επισκέπτονται ενήλικοι χρήστες ναρκωτικών, πλήρως εξοπλισμένες, με χώρους για ατομικές ή ομαδικές παρεμβάσεις. Έχει ακόμη τον δικό της ειδικό αριθμό τηλεφωνικής κλήσης του, γνωστό σε όλα τα αστυνομικά τμήματα, που λειτουργεί επί 24ώρου βάσεως. Το προσωπικό είναι πάντοτε σε ετοιμότητα να επισκεφθεί οποιοδήποτε αστυνομικό τμήμα που ζητά την σύλληψη ενός νεαρού παραβάτη μέσα στις επόμενες 1-2 ώρες. Μετά από μια συνοπτική διερεύνηση της υπόθεσης από τους αστυνομικούς, ακολουθεί μια πρώτη συνέντευξη με τον ανήλικο (με την άδειά του ή /και του γονέα του, που ειδοποιείται επίσης από την αστυνομία), όπου του παρέχονται επίσης πληροφορίες σχετικά με το πρόγραμμα και την παροχή κινήτρων, και ενημερώνεται πως πρέπει να καλέσει την υπηρεσία για μια συνέντευξη μέσα στις επόμενες 10 ημέρες. Από τον Ιούλιο του 2014 και μέχρι σήμερα, 109 νέοι έχουν παραπεμφθεί από την αστυνομία και έχουν ενημερωθεί για το πρόγραμμα (69 στη Θεσσαλονίκη και 40 στην Αθήνα), 39 από αυτούς ήρθαν στη συνέντευξη, 24 συμμετέχουν τώρα στο πρόγραμμα και 5 το έχουν ολοκληρώσει, ενώ ένας παραπέμφθηκε σε ένα διαφορετικό θεραπευτικό πρόγραμμα. Το Πρωτόκολλο Συνεργασίας μεταξύ της Υπηρεσίας Δίωξης Ναρκωτικών της Κυπριακής Αστυνομίας και του Υπουργείου Υγείας για την παραπομπή των νεαρών παραβατών στα Θεραπευτικά Κέντρα των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας Στο πλαίσιο της ίδιας συνεδρίας, παρουσιάστηκε επίσης το Πρωτόκολλο Συνεργασίας μεταξύ της Υπηρεσίας Δίωξης Ναρκωτικών της Κυπριακής Αστυνομίας και του Υπουργείου Υγείας (Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας) για την παραπομπή των νεαρών παραβατών στα Θεραπευτικά Κέντρα των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας. Από το Νοέμβριο του 2007, μια νέα προσέγγιση εισήχθη στην Κύπρο με την υιοθέτηση ενός ευρωπαϊκού προγράμματος επιλεκτικής πρόληψης. Το Συμβούλιο κατά των Ναρκωτικών υιοθέτησε το πρωτοποριακό και θετικά αξιολογημένο πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης το επονομαζόμενο «FreD goes net», ως ένα πρόγραμμα έγκαιρης παρέμβασης για νεαρούς χρήστες ναρκωτικών στην Κύπρο, όπως και πιο πάνω αναφέρθηκε. Το "FreD» αναπτύχθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1990 για να αντιμετωπίσει το ζήτημα του αυξανόμενου αριθμού των νεαρών χρηστών ναρκωτικών που δεν πιστεύουν για τον εαυτό τους πως έχουν ανάγκη βοήθειας. Το πρόγραμμα ενεργοποιεί και αξιοποιεί το υπάρχον σύστημα υποστήριξης ώστε να φτάσει σε αυτό ένας νεαρός χρήστης μετά την πρώτη σύλληψή του για παράνομη χρήση ναρκωτικών (συνήθως της κάνναβης), πραγματοποιώντας μια συμβουλευτική συνεδρία που ακολουθείται από ένα σύντομο πρόγραμμα παρέμβασης. Για το «FreD", τα τοπικά συμβουλευτικά κέντρα για τα ναρκωτικά είναι ευεργετικά, όταν συνεργάζονται με την αστυνομία, τους εκπροσώπους του δικαστηρίου ανηλίκων, καθώς και τη δικαστική εξουσία εν γένει. Ένας από τους στόχους του "FreD goes net» είναι η καθιέρωση συνεργασίας μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων και των ατόμων, μέσω της συνεργασίας μεταξύ των αστυνομικών, δικαστικών αρχών, κυβερνητικών οργανώσεων και ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στον τομέα της θεραπείας. Σε επίπεδο συμπεριφοράς, η διαδικασία εξελίσσεται (συνέντευξη πρόσληψης και οκτώ ώρες συμμετοχή σε ομάδα παρέμβασης) με στόχο την ενθάρρυνση των νέων χρηστών ναρκωτικών ουσιών παράνομων ή νόμιμων - να προβληματιστούν γύρω από την προοπτική του να αλλάξουν τις συνήθειές τους και να 16

19 σταματήσουν να παρασύρονται από την έξη τους. Μεταξύ Δεκεμβρίου 2008 και Δεκεμβρίου του 2010, ξεκίνησε μια δοκιμαστική εφαρμογή του σχετικού προγράμματος στην Κύπρο, απευθυνόμενη σε άτομα νεαρής ηλικίας (14 έως 24 ετών) που είχαν συλληφθεί για πρώτη φορά για χρήση ναρκωτικών. Ο κύριος στόχος ήταν τους προσφερθεί μια έγκαιρη παρέμβαση μέσω της παροχής συμβουλών στα Κέντρα Εφήβων και Οικογένειας που λειτουργούν οι Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας του Υπουργείου Υγείας της Κύπρου σε συνεργασία με την Υπηρεσίας Δίωξης Ναρκωτικών, ώστε να αυξηθεί η γνώση γύρω από το θέμα της χρήσης ναρκωτικών και να διευκολυνθεί η μεταβολή της συμπεριφοράς των νεαρών χρηστών ναρκωτικών, έτσι που να αποφεύγεται ή σε κάθε περίπτωση να καθυστερεί ο κίνδυνος της εξάρτησης. Μετά την ολοκλήρωση της δοκιμαστικής φάσης του προγράμματος τον Ιανουάριο του 2010 και μετά από τα αποτελέσματα της αξιολόγησης τον Μάρτιο του 2010, νέα πρωτόκολλα έχουν καθιερωθεί μεταξύ της Κυπριακής Αστυνομίας και των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας για τη βελτίωση του υφιστάμενου έργου, καθώς επίσης και με το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού για την έγκαιρη εισαγωγή προγραμμάτων παρέμβασης σε σχολεία που αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της παράνομης χρήσης ναρκωτικών ουσιών. Τον Φεβρουάριο του 2011, το Πρωτόκολλο Συνεργασίας υιοθετήθηκε επίσημα. Σύμφωνα με τη μεθοδολογία που βασίζεται στο διαθεωρητικό μοντέλο, το οποίο είναι μια ολοκληρωμένη βιο-ψυχοκοινωνική προσέγγιση αντίληψης της διαδικασίας της σκοπούμενης αλλαγής στη συμπεριφορά, καταγράφονται τα ακόλουθα στάδια: Το στάδιο πριν την περισυλλογή: Τα άτομα σε αυτό το στάδιο δεν θεωρούν ή δεν σκοπεύουν να αλλάξουν μια προβληματική συμπεριφορά. Το στάδιο της περισυλλογής: Τα άτομα αισθάνονται την επιθυμία να αλλάξουν μια συγκεκριμένη συμπεριφορά. Το στάδιο της προετοιμασίας: Από τη στιγμή που τα άτομα εισέρχονται σε αυτό το στάδιο, τα πλεονεκτήματα του να προσπαθούν να αλλάξουν μια προβληματική συμπεριφορά αντισταθμίζουν τα μειονεκτήματα. Το στάδιο της δράσης: Πρόκειται για την αρχή μιας πραγματικής στροφής στην στοχευμένη συμπεριφορά. Το στάδιο της συντήρησης: Τα άτομα έχουν ολοκληρώσει με επιτυχία το στόχο και προσπαθούν να διατηρήσουν την αλλαγή της συμπεριφοράς. Μια συνέντευξη που δίνει κίνητρα διευκολύνει τον χρήστη στην πορεία του. Κύριες ομάδεςστόχοι αποτελούν τα άτομα που συνελήφθησαν για χρήση ναρκωτικών ή/και κατοχή ναρκωτικών, οι γονείς και οι οικογένειες, και γενικά οι άνθρωποι που έρχονται σε επαφή με την 24-ωρη τηλεφωνική γραμμή της Αστυνομίας. Η κύρια αρχή του προγράμματος βασίζεται στην ορθολογική εφαρμογή του Πρωτοκόλλου Συνεργασίας, στα όρια μιας προσπάθειας για την ανάπτυξη της κοινωνικών και θεραπευτικών πολιτικών και μέτρων στο πλαίσιο του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης, με την υποστήριξη των εξαρτημένων από τα ναρκωτικά άτομα κατά τη διάρκεια της αποκατάστασης και κοινωνικής επανένταξης. Στόχος του Πρωτοκόλλου Συνεργασίας μεταξύ της Αστυνομίας της Κύπρου και του Υπουργείου Υγείας (Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας) για την παραπομπή των νεαρών παραβατών στη Κέντρα Θεραπείας των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας, είναι να παράσχει στους νέους χρήστες ναρκωτικών (σε όσους συλλαμβάνονται για πρώτη φορά) μια εναλλακτική. Μέσα από την παραπομπή σε θεραπευτικά προγράμματα, τους δίνεται η ευκαιρία να διευρύνουν τις γνώσεις τους, να προβληματιστούν σχετικά με το θέμα και να μεταβάλλουν τη στάση τους ως προς τη χρήση ναρκωτικών. Τα κριτήρια για την ενεργοποίηση του Πρωτοκόλλου Συνεργασίας είναι τα ακόλουθα: - Πρώτη σύλληψη ενός ανηλίκου ή ενός νεαρού ενηλίκου για αδίκημα της νομοθεσίας περί ναρκωτικών. - Οι κατασχεθείσες ποσότητες ναρκωτικών να προορίζονταν αποκλειστικά για προσωπική χρήση. - Να πρόκειται για δράστη περιορισμένης ποινική ευθύνη (ηλικίας μεταξύ 14 και 24 ετών). - Αμέσως πριν ή μετά από την έρευνα ή τη σύλληψη, το άτομο δεν πρέπει να έχει παραβιάσει το άρθρο 244 του Ποινικού Κώδικα κατά τη σύλληψη του από την αστυνομία και η 17

20 συμπεριφορά του δεν πρέπει να έχει υποκινήσει και άλλους στη διάπραξη ενός ποινικού αδικήματος. Υπό την προϋπόθεση ότι ο ανήλικος ή νεαρός δράστης θα παρακολουθήσει και θα ολοκληρώσει ένα πρόγραμμα θεραπείας σε ένα από τα Κέντρα Θεραπείας των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας και ότι θα λάβει μια σχετική βεβαίωση εντός δύο ετών από την εισαγωγή του στο πρόγραμμα, η υπόθεση διατηρείται σε εκκρεμότητα, εν αναμονή σχετικής εντολής από τον Γενικό Εισαγγελέα. Το Πρωτόκολλο Συνεργασίας είναι μια καινοτόμος μορφή στο σύστημα ποινικής δικαιοσύνης της Κύπρου. Η βελτίωση της συνεργασίας μεταξύ των εθνικών Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας και της Αστυνομίας υπογραμμίζεται στο προοίμιο του Πρωτοκόλλου (όπου προτείνεται η στενή συνεργασία μεταξύ των συμπραττόντων εταίρων ώστε να μειωθεί η γραφειοκρατία), δημιουργώντας έτσι ένα κοινό σημείο αναφοράς: όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη κάθονται γύρω από το ίδιο τραπέζι για την οικοδόμηση της μεταξύ τους εμπιστοσύνης, καθώς επίσης και για τη βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Το Πρωτόκολλο Συνεργασίας καλύπτει τομείς της επιλεκτικής πρόληψης στο υφιστάμενο σύστημα στήριξης για τους νέους χρήστες ναρκωτικών, και αναμένεται να επεκτείνει τις δραστηριότητές του ώστε να συμπεριλάβει την παραπομπή σε άλλα, μη-κυβερνητικές εναλλακτικά προγράμματα θεραπείες. Ορισμένα από τα πρόσθετα θετικά αποτελέσματα της εφαρμογής του προγράμματος περιλαμβάνουν τα ακόλουθα: - Αύξηση των χρηστών κάνναβης υπό θεραπεία και τη μείωση του κινδύνου της προβληματικής χρήσης. - Βελτιωμένη προσαρμογή των διαδικασιών στις τοπικές ανάγκες και στη νομοθεσία. - Διευρυμένη πρόσβαση σε πληθυσμούς την οποία δεν θα μπορούσαν να πετύχουν από μόνες τις οι εμπλεκόμενες υπηρεσίες. - Μείωση του χρόνου μέχρι το ξεκίνημα στην θεραπεία (από 8,5 χρόνια το 2006, σε 6 το 2008 και 5,7 το 2011). -Μείωση του αριθμού των χρηστών στο σύστημα δικαιοσύνης - σχέση κόστουςαποτελεσματικότητας. - Η διευκόλυνση και βελτίωση της πρόσβασης για τους νέους και τις οικογένειές τους σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας. - Διαμόρφωση ενός θετικού προφίλ για τις αστυνομικές αρχές στο ευρύ κοινό. - Ενίσχυση της έννοιας της ασφάλειας, της δικαιοσύνης, της αναβάθμισης των ζητημάτων υγείας. Οι εμπειρίες που αποκτήθηκαν από την εφαρμογή του προγράμματος θα μπορούσε να βοηθήσουν και άλλες χώρες να υιοθετήσουν στο μέλλον. Σύμφωνα με την κυπριακή εμπειρία στην εφαρμογή του πρωτοκόλλου, αν οι κρατικοί φορείς καταφέρουν να παρέμβουν έγκαιρα σε θέματα που αφορούν τους νέους, οι αλλαγές της συμπεριφοράς τους σε σχέση με την χρήση ναρκωτικών μπορεί να είναι εξαιρετικά καθοριστικές. Συζήτηση τη συζήτηση που ακολούθησε τέθηκαν ζητήματα σχετικά με το τι συμβαίνει όταν δεν παρέχεται η συναίνεση των γονέων για τη συμμετοχή στο πρόγραμμα ή όταν πρόκειται για παιδιά χρήστες που είναι άστεγα. Στην Ελλάδα, ακόμη, δεν υπάρχει μεγάλη εμπειρία σε αυτό, ενώ στην Κύπρο συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις καλούν τις υπηρεσίες της Πρόνοιας. Επίσης τονίστηκε πως στην Κύπρο οι επαγγελματίες που εργάζονται με τα παιδιά στο πλαίσιο εφαρμογής του προγράμματος είναι νέοι σε ηλικίες επιστήμονές, χωρίς μεγάλη εμπειρία, οι οποίοι λαμβάνουν ειδική εκπαίδευση διάρκειας ενός έτους. Επίσης εξηγήθηκε πως η Κυπριακή αστυνομία έχει πολύ καλή σχέση και με τις θεραπευτικές κοινότητες και άλλα προγράμματα, και κατά περίπτωση δεν αποκλείεται ένας ανήλικος ή νεαρός δράστης να παραπεμφθεί από τους αστυνομικούς σε ένα πρόγραμμα θεραπείας με υποκατάστατα, ενεργώντας σε μια ρεαλιστική βάση. Συνήθως, οι αστυνομικοί που εφαρμόζουν το πρόγραμμα δεν συναντούν ανήλικους χρήστες ηρωίνης, τα ποσοστά τους είναι χαμηλά, ενώ αντίθετα οι περισσότεροι, σε ποσοστό 90%, είναι χρήστες κάνναβης. Για τα ποσοστά 18

21 υποτροπής, δεν υπάρχουν σαφή δεδομένα, όσοι πάντως συλλαμβάνονται ξανά που είναι λίγοι - παραπέμπονται και πάλι στο πρόγραμμα. Η Κυπριακή Αστυνομία σχεδιάζει μάλιστα να υλοποιήσει μια έρευνα παρακολούθησης των αποτελεσμάτων (follow-up) μέσα στον επόμενο χρόνο. Σκέψεις για τη μετατόπιση του επίκεντρου των παρεμβάσεων από την καταστολή προς μια προσέγγιση γύρω από τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημόσια υγεία Προϋποθέσεις για μια επιτυχή μεταστροφή, εμπόδια που χρειάζεται να ξεπεραστούν και ευκαιρίες που αναδύονται κατά την εφαρμογή αυτής της πολιτικής Για να επιτευχθεί μια επιτυχής μετατόπιση του επίκεντρου από την καταστολή προς τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημόσια υγεία, τρία πράγματα θα πρέπει να έχουμε διαρκώς κατά νου: α) Να σταματήσουμε την πολιτική του πολέμου κατά των ναρκωτικών, καθώς αυτό αποτελεί μια από τις πρώτες και πιο σημαντικές προϋποθέσεις που πρέπει να πληρωθούν, β) Να επιδιώξουμε μια διεθνή συμφωνία, προκειμένου να ξεπεράσουμε τα εμπόδια, και γ) Να εκμεταλλευτούμε την προοπτική της UNGASS του 2016, αφού αυτή συνιστά μια ευκαιρία-πρόκληση προς αυτή την κατεύθυνση. Το να προσπαθήσει κανείς να καταγράψει και να μετρήσει τις αρνητικές συνέπειες του «πολέμου κατά των ναρκωτικών» είναι ένα δυσχερές έργο, καθώς είναι πολύ δύσκολο να υπολογιστεί η επιδημιολογική τάση, η βία που συνδέεται με τις παράνομες αγορές ή η τραγωδία που απορρέει από τις μαζικές φυλακίσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Μια αναφορά του London School of Economics γύρω από το θέμα με τίτλο Ending the Drug Wars: Report of the London School of Economics (LSE) Expert Group on the Economics of Drug Policy ( Τελειώνοντας τους Πολέμους κατά των Ναρκωτικών: Μια αναφορά της Ομάδας Εμπειρογνωμόνων του LSE για τα Οικονομικά της Πολιτικής για τα Ναρκωτικά ) ξεκίνησε μετρώντας το κόστος αυτού του πολέμου και προτείνοντας να εγκαταλειφτεί από τη διεθνή κοινότητα, προκειμένου να ακολουθηθούν άλλες εναλλακτικές επιλογές. Η σύγχρονη, στρατιωτικού τύπου και κατασταλτική στρατηγική έχει προκαλέσει ποικίλα αρνητικά αποτελέσματα και ζημίες: 1. Μαζικές φυλακίσεις στις ΗΠΑ, 2. Ιδιαιτέρως κατασταλτικές πολιτικές στην Ασία, 3. Ευρεία διαφθορά και πολιτική αποσταθεροποίηση στο Αφγανιστάν και στη Δυτική Αφρική, 4. Τεράστια βία στη Λατινική Αμερική, 5. Επιδημιολογική εξάπλωση του ιού HIV στη Ρωσία, 6. Παγκόσμια οξεία έλλειψη των παυσίπονων φαρμάκων, 7. Εξάπλωση της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε όλο τον κόσμο. Κατά τα παραπάνω, μπορεί κανείς να καταλήξει στο συμπέρασμα πως ο πόλεμος κατά των ναρκωτικών είναι ένας πόλεμos κατά ημών («A war on drug is a war on us ), όπου στο «εμείς» εντάσσονται όχι μόνο οι χρήστες ναρκωτικών ουσιών αλλά και οι άνθρωποι που δουλεύουν στο πεδίο, το κοινό εν γένει, οι ΜΚΟ και οι διαμορφωτές της σχετικής πολιτικής. Πρέπει να τονιστεί πως ενόψει της πραγματοποίησης της Ειδικής Συνόδου της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά (UNGASS) το 2016, μεταξύ των επιμέρους θεματικών που θα συζητηθούν είναι τα ακόλουθα: 1. Ναρκωτικά και Υγεία, 2. Ναρκωτικά και Έγκλημα, 3. Ναρκωτικά και Ανθρώπινα Δικαιώματα, 4. Ναρκωτικά και Εξελίξεις, 5. Ναρκωτικά-Επιστήμη-Τεχνολογία, 6. Ναρκωτικά και Νέοι. Όπως γίνεται φανερό τα Ηνωμένα Έθνη δίνουν ιδιαίτερη έμφαση τόσο σε σχέση με τη δημόσια υγεία όσο και με τα ανθρώπινα δικαιώματα, τοποθετώντας τα μάλιστα ψηλά στην ατζέντα. Κατ εκτίμηση, το έτος 2010, σε παγκόσμια κλίμακα, για κάθε χρήστη ναρκωτικών αντιστοιχούσαν μόνο δύο βελόνες και σύριγγες τον μήνα από όσες διανέμονταν. Την ίδια χρονιά, μόλις το 8% των εξαρτημένων χρηστών συμμετείχε σε πρόγραμμα θεραπείας με υποκατάστατα, ενώ μόνον σε ποσοστό 4% από τους χρήστες που είχαν μολυνθεί από τον υιό του HIV χορηγούνταν αντιρετροϊκά φάρμακα. Είναι δε χαρακτηριστικό πως το 1/10 των χρημάτων που δαπανώνται στο πλαίσιο των ποινικών διώξεων, θα επαρκούσε για να καλύψει για τέσσερα έτη την πρόληψη από τον υιό HIV για τους ανθρώπους που κάνουν χρήση. Είναι επιτακτικό να υπάρξει μια δραστική αναμόρφωση της προσοχής και μια ανακατανομή 19

22 των οικονομικών πόρων προς δομημένες πολιτικές για τη δημόσια υγεία που θα στηρίζονται στις αρχές της θεραπείας και της μείωσης της βλάβης. Πρόσφατες έρευνες έχουν αποδείξει πως η θεραπεία παρέχει πολλά περισσότερα οφέλη, ακόμη και οικονομικά, για μια κοινωνία παρά κόστη. Σύμφωνα με μια μελέτη, για παράδειγμα, η αναλογία είναι 7 προς 1, υπολογίζοντας πως για την θεραπεία απαιτούνται ανά άτομο δολάρια, ενώ η κοινωνία τελικά ωφελείται προς δολάρια. Στην Ελλάδα ήδη διαμορφώθηκε έναs Χάρτης Δικαιωμάτων των Εξαρτημένων Ατόμων, ενώ πολλές φορές έχουν επικριθεί οι επιπτώσεις του πολέμου κατά των ναρκωτικών στην πνευματική υγεία των ανθρώπων, με την προτροπή να σταματήσει αυτός ο άδικος πόλεμος κατά την αξιοπρέπειας, της ατομικής και της δημόσιας υγείας και της οικονομίας. Σε μια εποχή που η θεραπεία για τα άτομα που κάνουν χρήση ναρκωτικών ουσιών είναι τεράστιας σημασίας τόσο για την ατομική όσο και για τη δημόσια υγεία, την κοινωνική πρόνοια και την οικονομία, είναι κρίσιμης σημασίας να αναγνωρίσουμε πως η πολιτική για τα ναρκωτικά πρέπει να διαμορφώνεται, να ασκείται και να αξιολογείται στη βάση μετρίσιμων στόχων και αποτελεσμάτων, και να μην έχει ως κριτήριο το φόβο, τις ιδεολογικές προκαταλήψεις, τις σκοπιμότητες και τους βραχυπρόθεσμους πολιτικούς στόχους. Η οπτική των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, το παράδειγμα της Ρουμανίας Αυτή η τάση μετατόπισης του επίκεντρου στις παρεμβάσεις από την καταστολή σε μια προσέγγιση με προσανατολισμό τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημόσια υγεία ξεκίνησε στη Ρουμανία το 2000 με την πολιτική μείωσης της βλάβης. Στην αρχή ήταν μια πρακτική που βρισκόταν σχεδόν εκτός νόμου. Συχνά, μάλιστα οι άνθρωποι που εργάζονταν σε αυτό το πεδίο αντιμετώπιζαν διώξεις από την αστυνομία. Το 2001 υπήρξε μια de facto νομιμοποίηση, καθώς η πρακτική αυτή άρχισε να γίνεται ανεκτή από την αστυνομία, αν και καταγράφονταν ακόμη περιπτώσεις όπου οι σύριγγες κατάσχονταν. Το 2002, ωστόσο, αναγνωρίστηκε ανεπίσημα ως μια καλή μέθοδος για τη μείωση της βλάβης και υπογράφηκε μια σχετική συμφωνία μεταξύ του αρχηγού της αστυνομίας του Βουκουρεστίου και των οργανώσεων που εργάζονταν προς αυτή την κατεύθυνση. Πλήρως, ωστόσο, η πρακτική αυτή δεν νομιμοποιήθηκε παρά το 2006, ενώ το 2008 άρχισαν να διανέμονται σύριγγες και εντός των σωφρονιστικών καταστημάτων. Τα προγράμματα ανταλλαγής συριγγών που υλοποιούνται τόσο εντός όσο και εκτός φυλακών εξακολουθούν ως και σήμερα, αν και είναι πιο περιορισμένα λόγω οικονομικών περικοπών. Για να υπάρξει, ωστόσο, μια πραγματικά επιτυχημένη στροφή στο πεδίο αυτό προς τα ανθρώπινα δικαιώματα και την προστασία της δημόσιας υγείας, σύμφωνα με την εμπειρία ΜΚΟ που έχουν δραστηριοποιηθεί στο χώρο απαιτείται μια σειρά από κρίσιμες προϋποθέσεις. Απαιτείται ειδικότερα: Αποφασιστικότητα. Ενισχυμένες και εύκολα προσβάσιμες υπηρεσίες υγείας που θα ανταποκρίνονται στις ανάγκες των ανθρώπων που κάνουν χρήση ναρκωτικών ουσιών. Προσέγγιση της αστυνομίας τόσο με επίσημες συζητήσεις με υψηλόβαθμα στελέχη όσο και με ανεπίσημους διαλόγους με αστυνομικούς που εργάζονται στο δρόμο. Επιμόρφωση και εκπαιδευτικές επισκέψεις (δημοσιογράφων, εκπροσώπων της αστυνομίας, γιατρών, δημοσίων αρχών κ.α.) Δημόσια εκστρατεία στα μέσα μαζικής ενημέρωσης για το θέμα. Οι ομάδες και ενώσεις χρηστών ναρκωτικών ουσιών να συμμετέχουν από κοινού και ουσιαστικά στη διαμόρφωση αυτής της πολιτικής. Βελτίωση της συλλογής στοιχείων για να αποκαλυφθούν πληροφορίες για τη χρήση αλλά και να διαμορφωθεί μια καλύτερη στόχευση για τις απαντήσεις που πρέπει να δοθούν. Δημόσια αναφορά και διάλογος σε σχέση με την κατασταλτική προσέγγιση και την προσέγγιση που δίνει έμφαση στα ανθρώπινα δικαιώματα. Γενικότερα θα πρέπει να καταβληθεί προσπάθεια για να διαμορφωθεί μια κοινή οπτική και συν-αντίληψη για το πρόβλημα της χρήσης ναρκωτικών ουσιών ως ένα πρόβλημα δημόσιας υγείας. Η υποστήριξη της μείωσης της βλάβης, ωστόσο, δεν σημαίνει απλώς τη βελτίωση των προγραμμάτων υγείας αλλά και μια νομοθετική και πολιτική μεταρρύθμιση τόσο σε 20

23 εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Προς αυτή την κατεύθυνση, όμως, είναι πρώτα αναγκαίο να ξεπεραστούν τα ακόλουθα εμπόδια: Η προκατάληψη και τα επιχειρήματα που εδράζουν σε ηθικολογικές βάσεις. Η αντίληψη του κοινού πως αν αρθούν οι απαγορεύσεις, αυτό πρόκειται να οδηγήσει σε περισσότερα προβλήματα. Η θέση πως οι χρήστες δεν είναι πουθενά και πως σε καμία περίπτωση δεν αποτελούν μια πολυπληθή ομάδα. Η τάση να απευθύνονται οι κυβερνήσεις με αντιφατικό τρόπο στα κρίσιμα ζητήματα κάθε 4-5 χρόνια ενόψει εκλογών. Σε κάθε περίπτωση, η μεγαλύτερη πρόκληση όλων είναι να διαμορφωθεί μια συντονισμένη στρατηγική που θα εμπλέκει πολλούς και διαφορετικούς τομείς (πρόληψης, θεραπείας, ποινικής δίωξης, μείωσης της βλάβης). Εξάλλου, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται πως η δημόσια υγεία είναι συνήθως πιο οικονομική και πιο αποτελεσματική και ότι μια προσέγγιση που εστιάζει στα ανθρώπινα δικαιώματα και στη δημόσια υγεία κατά κανόνα στηρίζεται σε συγκεκριμένα στοιχεία και εμπειρικά δεδομένα. Η οπτική μιας ένωσης χρηστών ναρκωτικών ουσιών στην Ελλάδα Έχει περάσει σχεδόν μισός αιώνας, από τότε που στην Αμερική τέθηκε σε εφαρμογή η ιδέα της εξολόθρευσης του παράνομου εμπορίου και της χρήσης ναρκωτικών ουσιών μέσω της εφαρμογής τιμωρητικών και κατασταλτικών μέτρων, μένοντας στην ιστορία ως ο «Πόλεμος κατά των Ναρκωτικών». Σήμερα, 43 χρόνια αργότερα, μετά την ανασκόπηση των αναρίθμητων θυμάτων, του κόστους αλλά και του πόνου, αυτός ο «Πόλεμος», ενώ εξακολουθεί να προσπαθεί επί ματαίω να βρει το δρόμο για να ρυθμίσει το ζήτημα των ναρκωτικών, εκείνο που μέχρι στιγμής έχει καταφέρει είναι να συντελεί σε μια τεράστια εξάπλωση του προβλήματος στον πλανήτη και όχι να το κρατά υπό έλεγχο, γεγονός που οι χρήστες ναρκωτικών ήδη το βιώνουν, διαπιστώνοντας δυστυχώς πως μια λανθασμένη λύση ισούται με το ίδιο το πρόβλημα. Ως οργάνωση χρηστών ναρκωτικών, τα άτομα που συμμετέχουν σε αυτή έχουν μια πολύ σαφή εικόνα για το πώς λειτουργεί η καταστολή στην Ελλάδα. Οι αστυνομικοί εκπαιδεύονται στη λογική του να διώκουν τους χρήστες ναρκωτικών από κάθε γωνιά και να τους προσάγουν στο αστυνομικό τμήμα για διαπίστωση στοιχείων, ακόμη και αν ξέρουν ότι αυτοί απλώς προμηθεύονται τα ναρκωτικά για τον εαυτό τους και σε καμία περίπτωση δεν είναι «το μεγάλο ψάρι» στην αγορά των ναρκωτικών. Αλλά ακόμη και ο τρόπος που λαμβάνει χώρα η διαπίστωση των στοιχείων των προσαχθέντων και η πιστοποίηση της ταυτότητας τους είναι χαρακτηριστικός. Ένας χρήστης ναρκωτικών μπορεί να προσαχθεί και να παραμείνει σε ένα αστυνομικό τμήμα, ακόμη για 3 ή 4 ώρες ή να μεταφερθεί σε ένα άλλο, απομακρυσμένο αστυνομικό τμήμα εκτός πόλεως, όπου και κρατείται εκεί μέχρι αργά το βράδυ, όντας υποχρεωμένος να επιστρέψει στην Αθήνα με τα πόδια. Οι χρήστες μπορεί να συλλαμβάνονται 2 και 3 φορές την ημέρα και να επιστρέφουν πάλι στο ίδιο αστυνομικό τμήμα μετά την απελευθέρωσή τους, στο πλαίσιο ενός «παιχνιδιού νεύρων». Αν αντισταθούν μετά από την εφαρμογή αυτών των παράλογων μεθόδων, ενδέχεται να υποστούν απειλές ή ακόμη και σωματική βία. Η αστυνομική καταστολή δεν σταματά εκεί. Η συμπεριφορά των αστυνομικών ακόμη και απέναντι σε ηλικιωμένους και άστεγους χρήστες ναρκωτικών δεν είναι λιγότερο σκληρή. Υπάρχουν ακόμη και περιπτώσεις όπου οι αστυνομικοί εισέρχονται με τη βία στις οικίες των χρηστών που βρίσκονται σε πρόγραμμα θεραπείας, και μάλιστα χωρίς ένταλμα, με τη δικαιολογία ότι θέλουν να τους ελέγξουν. Όσο για τους νέους και τους έφηβους χρήστες ναρκωτικών, η πρώτη επαφή τους με την αστυνομία αποτελεί μια τραυματική εμπειρία που δύσκολα ξεχνιέται. Αυτή η στρατηγική των αστυνομικών αρχών βρίσκει ασφαλώς τους χρήστες εντελώς αντίθετους. Η σύλληψη των χρηστών που παρακολουθούν πρόγραμμα θεραπείας, αγνοώντας την ανάγκη τους για φαρμακευτική αγωγή, ζητώντας τους κατάθεση κατά τη διάρκεια του στερητικού συνδρόμου και κατάσχοντας τα φιαλίδια με τις υποκατάστατες ουσίες ή ωθώντας συχνά να δώσουν τα ονόματα άλλων δραστών που δεν είναι οπωσδήποτε 21

24 μεγαλέμποροι, είναι μια απαράδεκτη τακτική. Η διαφθορά στην ελληνική αστυνομία έχει επίδραση ακόμη και στα υψηλόβαθμα στελέχη αλλά στην πραγματικότητα δεν διερευνάται σε βάθος. Οι χρήστες αισθάνονται πως οι αστυνομικοί τελούν εις βάρος τους σοβαρότερο έγκλημα από ό,τι αυτό για το οποίο οι ίδιοι κατηγορούνται από τις αρχές. Η καταστολή αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης πολιτικής η οποία όμως στην πραγματικότητα αποτυγχάνει να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τους χρήστες. Χρόνια πριν, όταν άλλες ευρωπαϊκές χώρες έστηναν στις δομές μείωσης της βλάβης, στην Ελλάδα ούτε καν ήταν γνωστή η ύπαρξή της. Υπήρξε πάντα μια πολιτική συγκάλυψης απέναντι τους χρήστες ναρκωτικών, υπήρξε πάντα το φαινόμενο του να κρύβουν το πρόβλημα κάτω από το χαλί και η επικράτηση της ιδέας πως οι ίδιοι «έχουν επιλέξει και είναι υπεύθυνοι για ό, τι παίρνουν», πράγμα το οποίο ήταν εντελώς αποδεκτό από την κοινωνία. Αυτή η πολιτική της παραμέλησης δεν περιλαμβάνει στρατηγικές πρόληψης, δεν εμπεριέχει αρκετά σχήματα θεραπείας ούτε ευκαιρίες για το μέλλον των πρώην χρηστών, δεν περιλαμβάνει εκπαίδευση για τη συμπεριφορά του αστυνομικού ούτε επιμόρφωση για τους ίδιους τους πολιτικούς. Η μόνη εξήγηση που μπορεί να δοθεί γύρω από το φαινόμενο είναι πως οι χρήστες ποτέ δεν εκλαμβάνονταν ως ένα τμήμα της κοινωνίας που έχει πραγματικά ανάγκη για έκτακτη βοήθεια. Για την υπόλοιπη κοινωνία ήταν πιο εύκολο να τεθεί ολόκληρο το φταίξιμο στους ίδιους τους χρήστες και στο στερεότυπο των βρώμικων περιπλανώμενων επαιτών, ώστε να ασκηθεί σε βάρος τους μια σφοδρή κατασταλτική πολιτική. Από την άλλη πλευρά, χρειαζόταν εμπειρία και γνώση - που κατά κύριο λόγο πρώτοι οι ψυχίατροι απέκτησαν - για να αλλάξει το πλαίσιο και να γίνει επιτέλους αντιληπτό ότι το μαζικό φαινόμενο της χρήσης και των συνεπειών του δεν επρόκειτο να ελεγχθεί αν δεν αλλάξει ουσιαστικά η τακτική. Και αυτή η αλλαγή βρισκόταν απλώς πίσω από μια πιο ανθρωπιστική προσέγγιση. Το σοβαρό έλλειμμα της ανθρωπιστικής προσέγγισης στην Ελλάδα προκύπτει από πλήθος φοβερών περιπτώσεων που έχουν δημοσίως καταγραφεί. Από τη φυλάκιση και τη δημόσια διαπόμπευση των γυναικών χρηστών που ήταν φορείς του ιού HIV, από τις φοβερές συνθήκες διαβίωσης των χρηστών που είναι φορείς του ιού HIV και άλλων κρατούμενων εντός των φυλακών Κορυδαλλού και του νοσοκομείου των φυλακών, από την φυλάκιση πρώην χρηστών που έχουν ολοκληρώσει ένα θεραπευτικό πρόγραμμα για άλλες παλιότερες αξιόποινες πράξεις. Ανθρωπιστική προσέγγιση αποτελεί στη χώρα η λειτουργία των προγραμμάτων του OKANA με την τρέχουσα καθημερινή θεραπεία με υποκατάστατα για χιλιάδες χρήστες οι οποίοι υπό άλλες συνθήκες θα ήταν είτε κρατούμενοι είτε νεκροί. Ανθρωπιστική προσέγγιση αποτελεί η λειτουργία του Χώρου επιτηρούμενης χρήσης Ναρκωτικών «Οδυσσέας» που προστατεύει τη ζωή και την υγεία της κοινότητας των χρηστών και τους φέρνει πιο κοντά σε μια προοπτική θεραπείας. Αντίθετα με τα παραπάνω, η καταστολή δεν είχε κανένα αποτέλεσμα, παρά μόνο πολλαπλασίασε την βαρβαρότητα και τη βία. Η Ελλάδα χρειάζεται μια επείγουσα νομοθετική αναμόρφωση και μια αλλαγή στον προσανατολισμό. Η ανελέητη δίωξη των χρηστών πρέπει να σταματήσει και οι αστυνομικοί χρειάζεται να επιμορφωθούν, ώστε να μεταχειρίζονται τους χρήστες όχι προς μια τιμωρητική αλλά μια υποστηρικτική κατεύθυνση. Η πλειονότητα των κρατουμένων στις Ελληνικές φυλακές είναι για αδικήματα της νομοθεσίας για τα ναρκωτικά και είναι χρήστες, έτσι υπάρχει ανάγκη για μια μεταστροφή από την τιμωρία στη θεραπεία. Οι μειώσεις των προϋπολογισμών που οδηγούν σε δυσλειτουργία των προγραμμάτων θεραπείας με υποκατάστατα, οι νομικές υπηρεσίες και οι υπηρεσίες διαμονής για τους χρήστες που πια δεν παρέχονται, αποτελούν καταστάσεις που πρέπει άμεσα να μεταβληθούν. Χρειάζεται να παρέχονται προνοιακά επιδόματα στους χρήστες, διαφορετικά δεν μπορούν να επιβιώσουν και μπορεί να στραφούν στην εγκληματικότητα. Μια ανθρωπιστική προσέγγιση θα παράγει έτσι ανθρώπινες οντότητες. Η μείωση της βλάβης είναι πιο αποτελεσματική προσέγγιση, με πλεονεκτήματα για κάθε πλευρά. Οι χρήστες επιθυμούν να ζουν σε μια κοινωνία που δεν τους πετά στα σκουπίδια και τους μεταχειρίζεται ως ανθρώπινα όντα με ανθρώπινα δικαιώματα. Στην καθημερινότητά τους, στα προγράμματα θεραπείας με υποκατάστατα, μπορεί κανείς να συναντήσει 22

25 ανθρώπους με ικανότητες, ταλέντα, δημιουργικότητα και ευαισθησία. Δεν θα έχουν την ευκαιρία να αναπτύξουν τα χαρίσματά τους γιατί αυτή η ευκαιρία τους στερείται. Χρειάζονται μόνον λίγη συμπαράσταση, μόρφωση και φροντίδα για να γίνουν αυτοί οι άνθρωποι κάτι περισσότερο από χρήστες ναρκωτικών ουσιών και να αποκτήσουν ζωή. Συζήτηση Στο στάδιο της συζήτησης που ακολούθησε των επιμέρους θεμάτων, διαπιστώθηκε πως στο θέμα της στροφής από την καταστολή προς τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημόσια υγεία υπάρχουν πράγματι κάποιες αλλαγές, εμφανίζονται ευκαιρίες και ο ρόλος των ΜΚΟ σε αυτό το πεδίο είναι πολύ σημαντικός. Η θέληση και η αποφασιστικότητα προς αυτή την κατεύθυνση αποτελούν το κλειδί ιδίως σε ό,τι αφορά στους πολιτικούς. Διατυπώθηκε η άποψη πως το ελληνικό πολιτικό σύστημα συνήθως υποχωρεί στις πιέσεις της κοινής γνώμης που αντιλαμβάνεται τους χρήστες ναρκωτικών ως μια περιθωριακή ομάδα. Οι περισσότεροι πολιτικοί δεν επιθυμούν να τεθούν απέναντι στην πλειοψηφία των ψηφοφόρων τους που εναντιώνεται στους χρήστες και τους αντιμετωπίζουν ως κοινωνικό βάρος. Ωστόσο, διαβλέπονται κάποια θετικά σημάδια, υπάρχει ένας νέος σχεδιασμός και διαφορετικές φωνές ακούγονται πλέον. Χρειάζεται επίσης να έχουμε υπόψη μας πως υπάρχουν δύο ομάδες που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στις αλλαγές που επιχειρούνται. Οι πολιτικοί και οι άνθρωποι που εργάζονται στο πεδίο. Είναι αναγκαίο να αλλάξει η οπτική και των δύο αυτών ομάδων και να βρουν τρόπους να συνεργάζονται μεταξύ τους. Αυτό είναι κάτι που επιχειρείται στην Ελλάδα, αλλά ακόμη δεν έχουν προκύψει αποτελέσματα, καθώς είναι νωρίς. Στη Ρουμανία, από την άλλη, τα προγράμματα μείωσης βλάβης ήδη υλοποιούνται από το Υπουργείο Εσωτερικών και αναζητούνται τρόποι για να ξεπεραστούν τα νομοθετικά εμπόδια για την κρατική ενίσχυση των ΜΚΟ προς αυτή την κατεύθυνση. Θα μπορούσε ακόμη να γίνει και ένα λογοπαίγνιο πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα για να το αντικρύσουμε από μια άλλη οπτική γωνία: αντί να κάνουμε λόγο για «σχεδιαστές μιας πολιτικής» (policy makers), μπορούμε να κάνουμε λόγο για «κατακτητές μιας πολιτικής» (policy takers). Όσοι εργάζονται στο πεδίο πρέπει να γίνουν περισσότερο δραστικοί για να πετύχουν αυτό που επιδιώκουν. Όταν μια ομάδα ανθρώπων τρέχει και παλεύει σκληρά, στο τέλος τα καταφέρνει, κατακτά το επιθυμητό. Αντιδράσεις μπορεί να προκύψουν αλλά με τον ακτιβισμό και την υπομονή, μπορεί αυτό που επιδιώκουν να γίνει τελικά αποδεκτό. Από την άλλη, τονίστηκε πως ο ακτιβισμός μπορεί να είναι σημαντικός και σε πολλές περιπτώσεις αποτελεσματικός αλλά δύσκολα μπορεί να αλλάξει την κοινή γνώμη. Ένα χρήσιμο όπλο προς αυτή την κατεύθυνση είναι να επιχειρούνται να εφαρμοσθούν πρακτικές που στηρίζονται σε εμπειρικά δεδομένα (evidence based). Με τα δεδομένα, η κοινή γνώμη μπορεί να πειστεί και να αλλάξει γνώμη. Υπογραμμίστηκε, ωστόσο, πως για να επιχειρηθεί μια αλλαγή, ναι μεν δεν είναι καταρχήν αναγκαίο να είναι η κοινή γνώμη θετική αλλά τουλάχιστον χρειάζεται να μην είναι αντίθετη. Όταν επιχειρείται μια αλλαγή, η κοινή γνώμη πρέπει τουλάχιστον να είναι ουδέτερη, διαφορετικά είναι δύσκολο να επιτευχθούν να επιδιωκόμενα αποτελέσματα. Σε αυτή την κατεύθυνση είναι κρίσιμη η συμβολή των ΜΚΟ, καθώς αυτές έχουν περισσότερες ευκαιρίες για πειραματισμούς. Με τον τρόπο αυτό, δείχνοντας προς τον κόσμο πράγματα που έχουν λειτουργήσει επιτυχώς στην πράξη, αργά ή γρήγορα μπορεί να επέλθει η αποδοχή γύρω από αυτά. Ως ΜΚΟ, οφείλουμε όμως στα θέματα αυτά να είμαστε σεμνοί και όχι δογματικοί για να πειστούν οι άνθρωποι. Και πάνω απ όλα, πρέπει να παραμένουμε αισιόδοξοι και να αναμένουμε για τις κατάλληλες ευκαιρίες. Συνεδρία ΙΙΙ: Οι πρόσφατες εξελίξεις στο Σχέδιο Δράσης για τα Ναρκωτικά μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Δυτικών Βαλκανίων. Η προετοιμασία για την Ειδική Σύνοδος της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά (UNGASS on drugs) του Η συνεργασία μεταξύ των κρατικών αρχών και των οργανώσεων της κοινωνίας των 23

26 πολιτών σε σχέση με το Σχέδιο Δράσης για τα Ναρκωτικά μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Δυτικών Βαλκανίων. Οι πρόσφατες εξελίξεις. Από το 2010, στη Νοτιοανατολική Ευρώπης υφίσταται ένα ανεπίσημο Δίκτυο συνεργασίας για την Αναμόρφωση της Πολιτικής για τα Ναρκωτικά (Drug Policy Network in South Eastern Europe) στην ευρύτερη περιοχή. Το Δίκτυο αυτό συμμετέχει σε συναντήσεις όπως ο παρόν Διάλογος, αλλά στην συνάντηση που έγινε στην Καλαμπάκα, τον Ιούνιο του 2013, αποφασίστηκε να πάρει το Δίκτυο μια πιο επίσημη νομική μορφή. Ένα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το Δίκτυο είναι το θέμα της χρηματοδότησης για να μπορεί να αναπτύξει δραστηριότητα σαν ανεξάρτητη οργάνωση στην περιοχή της ΝΑ Ευρώπης. Μετά την υποβολή αιτήματος του Δικτύου για συνεργασία με τις κυβερνήσεις στις χώρες της περιοχής το αίτημα συζητήθηκε στο πλαίσιο του πολιτικού διαλόγου μεταξύ της Ε.Ε. και των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων στον οποίο αναφέρθηκε η Εθνική Συντονίστρια για τα Ναρκωτικά στο άνοιγμα του παρόντος διαλόγου. Στον πολιτικό διάλογο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων ανακοινώθηκε ότι επρόκειτο να δημοσιευθεί πρόσκληση για την υποβολή προτάσεων από Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις στις αρχές του καλοκαιριού Πράγματι δημοσιεύτηκε η σχετική πρόσκληση και η Εταιρεία Διογένης ανακοίνωσε στις οργανώσεις του Δικτύου συνεργασίας ότι ενδιαφερόμενες οργανώσεις θα πρέπει να δηλώσουν αν ενδιαφέρονται να συνεργαστούν στην υποβολή πρότασης. Υπήρξε θετική ανταπόκριση από τις εξής Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις: Aktion Plus (Αλβανία), Margina (Βοσνία και Ερζεγοβίνη), Prevent (Σερβία) και NGO 4life (Μαυροβούνιο). Η εταιρεία Διογένης προτάθηκε να είναι ο συντονιστής της πρότασης και να λειτουργήσει ως ο φορέας υλοποίησης του έργου. Η πρόταση υποβλήθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου 2014 και αναμένεται η απάντηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η χρηματοδότηση θα γίνει από το πρόγραμμα IPA (Instrument for Pre-Αccession Assistance) το οποίο χρηματοδοτεί προγράμματα στις υπό ένταξη χώρες (Δυτικά Βαλκάνια και Τουρκία). Αν το πρόγραμμα εγκριθεί, οι δράσεις των φορέων υλοποίησης του έργου θα εστιαστούν και στο θέμα της νομικής υπόστασης του Δικτύου Συνεργασίας. Επιδίωξη της πρότασης είναι να παραμείνει ο Δίκτυο Συνεργασίας ενιαίο και να διευρυνθεί και με άλλες οργανώσεις της περιοχής. Το θετικό είναι πως η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πάντοτε πρόθυμη να διαπραγματεύεται για τα ζητήματα αυτά με τις υπό ένταξη χώρες και πως ο νέος Έλληνας Επίτροπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης για θέματα ναρκωτικών, πρόσκειται θετικά προς αλλαγές της πολιτικής στο θέμα, καθώς παλιότερα, ως Υπουργός Υγείας, είχε εισηγηθεί ένα προοδευτικό κείμενο στην Ελλάδα, που ωστόσο δεν προχώρησε και δεν επηρέασε ουσιαστικά την πρακτική εφαρμογή. Συζητήθηκε επίσης η προοπτική συμμετοχής της Τουρκίας στις επιδιωκόμενες δράσεις της ευρύτερης περιοχής, καθώς τον τελευταίο καιρό αναπτύσσει ιδιαίτερη δυναμική στο πεδίο. Η προετοιμασία της Ειδικής Συνόδου της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά (UNGASS) του 2016 κατά την 57 η Σύνοδο της Επιτροπής για τα Ναρκωτικά (CND) στη Βιέννη H 57η Σύνοδος της Επιτροπής Ναρκωτικών του ΟΗΕ (CND), που πραγματοποιήθηκε όπως κάθε τακτική σύνοδος, τον Μάρτιο, ήταν ιδιαίτερη. Εκτός από το συνηθισμένο ετήσιο πρόγραμμα της Συνόδου, πραγματοποιήθηκε επίσης η Υπουργική Σύνοδος Κορυφής που ασχολήθηκε με την ενδιάμεση αξιολόγηση της εφαρμογής της «Πολιτικής Διακήρυξης και του Σχεδίου Δράσης για τη Διεθνή Συνεργασία προς μια ολοκληρωμένη και ισόρροπη στρατηγική για την αντιμετώπιση του παγκόσμιου προβλήματος των ναρκωτικών» η οποία εγκρίθηκε από τις χώρες μέλη το Στην Υπουργική Σύνοδο υιοθετήθηκε Κοινή Υπουργική Δήλωση για την ενδιάμεση αξιολόγηση, την πρόοδο που επιτεύχθηκε μέχρι τώρα και τις μελλοντικές προκλήσεις. 24

27 Σχετικά με τη συζήτηση για την ενδιάμεση αξιολόγηση της Πολιτικής Διακήρυξης του 2009 και ενόψει της ιδέας για τη συμμετοχή της Κοινωνίας των πολιτών στις συζητήσεις, έλαβαν χώρα τρία γεγονότα πριν από την επίσημη έναρξη της Συνόδου, τα οποία αξίζει να αναφερθούν. Το πρώτο ήταν μια ακρόαση της Κοινωνίας των Πολιτών (Civil Society Hearing). Ήταν η 3η ακρόαση που διοργάνωσε η Επιτροπή των ΜΚΟ της Βιέννης (VNGOC). Ως μέλη της VNGOC αριθμούν πλέον των 150 οργανώσεων από 49 χώρες. Σκοπός της ακρόασης είναι η δημιουργία ενός χώρου όπου η Κοινωνία των Πολιτών μπορεί να αλληλεπιδράσει με τα κράτη-μέλη και να εισηγηθεί θέματα σχετικά με νέες στρατηγικές, σχέδια και άλλα ζητήματα ενδιαφέροντος. Με τον τρόπο αυτό, δημιουργείται μια πλατφόρμα για την ανταλλαγή απόψεων και για την ανάπτυξη διαβουλεύσεων μεταξύ των φορέων της Κοινωνίας των Πολιτών, των κρατών-μελών του ΟΗΕ, σημαντικών διεθνών οργανισμών και άλλων αρμόδιων φορέων. Η ακρόαση διαρθρώθηκε γύρω από δύο βασικές συνιστώσες, κάθε μία εκ των οποίων καλύπτει τα ακόλουθα θέματα: 1. Πώς μπορούν οι Συμβάσεις του Διεθνούς Συστήματος Ελέγχου Ναρκωτικών να εντάξουν στο πλαίσιο τους μια προσέγγιση που να προσανατολίζεται περισσότερο προς τη δημόσια υγεία. 2. Πώς αξιοποιώντας την μέχρι τώρα δυναμική θα μπορέσουν οι διαπραγματεύσεις να προχωρήσουν καλά ενόψει της UNGASS του 2016 και ποιοι συγκεκριμένοι τομείς της πολιτικής και πρακτικής θα πρέπει να διερευνηθούν περαιτέρω. Η Επιτροπή Ναρκωτικών του ΟΗΕ είναι μία από τις επιτροπές που κινείται με όλο και περισσότερη διαφάνεια προς την Κοινωνία των Πολιτών, αλλά όχι ακόμη στο βαθμό που θα έπρεπε. Τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα από το 2008, οι ΜΚΟ κερδίζουν όλο και περισσότερο έδαφος για ενεργό συμμετοχή στην Επιτροπή Ναρκωτικών και ως αναγνώριση της συμβολής τους έχουν δικαίωμα να συμμετέχουν στις συζητήσεις και να εκφράζουν τις απόψεις τους, να οργανώνουν εκδηλώσεις κατά τη διάρκεια της ετήσιας συνόδου όπως οι άτυποι διάλογοι με τον Πρόεδρο της Επιτροπής Ναρκωτικών, τον Διευθυντή του Γραφείου του ΟΗΕ για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα και τον Πρόεδρο της Διεθνούς Επιτροπής Ελέγχου Ναρκωτικών. Το δεύτερο γεγονός που έλαβε χώρα πριν την Σύνοδο της Επιτροπής Ναρκωτικών του 2014, ήταν η σύσκεψη μιας Επιστημονικής Επιτροπής που συζήτησε τις εξελίξεις στο χώρο της πολιτικής για τα ναρκωτικά υπό το πρίσμα της επιστημονικής έρευνας. Συντονίστρια της σύσκεψης ήταν η Nora Volkow από τον Εθνικό Ινστιτούτο για την Κατάχρηση Ναρκωτικών των ΗΠΑ. Στη συνάντηση αυτή υπήρξε συναίνεση από μια πολύ διαφοροποιημένη ομάδα επιστημόνων. Αναγνωρίστηκε πως υπάρχουν άνθρωποι που έχουν περισσότερους κινδύνους στους εθισμούς εξαιτίας των γονιδίων τους και πως η μετάβαση από τη χρήση ναρκωτικών στον εθισμό εμφανίζεται κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Επισημάνθηκε επίσης πως ορισμένα φάρμακα είναι πιο εθιστικά από άλλα, πως η πρόσβαση στα ναρκωτικά μπορεί να επηρεάσει την κατάσταση, αλλά και τα κοινωνικά συστήματα είναι ζωτικής σημασίας για την πρόληψη του πειραματισμού με ναρκωτικές ουσίες. Οι επιστήμονες διατύπωσαν πρόσκληση προς την Επιτροπή Ναρκωτικών να εξετάσει την ανάπτυξη μιας συνολικής στρατηγικής για την πρόληψη και τη θεραπεία, σε συνεννόηση με τους επιστήμονες στο πλαίσιο της προετοιμασίας για την UNGASS το Προτάθηκε επιπλέον η ιδέα δημιουργίας ενός συμβουλίου μελών της επιστημονικής κοινότητας που θα λειτουργεί ως σύμβουλος προς την Επιτροπή Ναρκωτικών. Το τρίτο αξιοσημείωτο γεγονός πριν τη Σύνοδο ήταν μια συνάντηση νέων από 30 χώρες οι οποίοι συζήτησαν για τις ιδέες τους περί τα ναρκωτικά, την πρόληψη, τη θεραπεία και την αποκατάσταση. Αν και υπάρχει ένα ζήτημα διαφάνειας, σχετικά με την προέλευση και την εκπροσώπηση των νέων αυτής της ομάδας, η εκδήλωση ήταν σημαντική και μπορεί να αξιολογηθεί με θετικό τρόπο. Στη διάρκεια των εργασιών της Επιτροπής Ναρκωτικών, επισημάνθηκε πως τα πράγματα 25

28 αλλάζουν και πως δεν πρέπει να φοβόμαστε να μιλάμε ανοικτά για κάποια θέματα. Διάφοροι υπουργοί μίλησαν, μεταξύ των οποίων και η Ελληνίδα Εκπρόσωπος εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης που ανέπτυξε μια σωστή και τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία. Ο πρόεδρος της Συνόδου ήταν ευέλικτος και ανοικτός για συζήτηση, και η συζήτηση αναπτύχθηκε σε καλό κλίμα. Στο πλαίσιο της Συνόδου, επίσης, πραγματοποιήθηκαν πολλές παράπλευρες συζητήσεις, οι οποίες οργανώθηκαν από χώρες μέλη και Μη Κυβερνητικές οργανώσεις. Μεταξύ των χωρών που συμμετείχαν στη Σύνοδο αξίζει να γίνει αναφορά στις ΗΠΑ, που πλέον τα τελευταία χρόνια, μετά την εκλογή του Ομπάμα, δεν χαράσσει κόκκινες γραμμές κατά την Σύνοδο, όπως έκανε παλιά. Η Ρωσία, από την άλλη, διαδραματίζει έναν σημαντικό ρόλο, και σε γενικές γραμμές, αντιτίθεται στη συμμετοχή της Κοινωνίας των Πολιτών, αλλά και η Κίνα και η Ιαπωνία αντιδρούν αρνητικά σε διάφορα θέματα. Θα μπορούσε κανείς να συμπεράνει ότι: -Υπάρχει πρόοδος σε ότι αφορά τη σύγκλιση απόψεων μεταξύ των χωρών στο θέμα των ναρκωτικών. Η ατμόσφαιρα είναι χαλαρή και διεξάγεται διάλογος. -Το γεγονός ότι πολλά αμφιλεγόμενα θέματα συζητούνται κατά τις επίσημες συζητήσεις και τις παράλληλες εκδηλώσεις στο κτίριο του ΟΗΕ με ενεργό συμμετοχή του προσωπικού του Γραφείου του ΟΗΕ για τα Ναρκωτικά (UNODC) είναι ένα ελπιδοφόρο σημάδι. -Η εστίαση στη δημόσια υγεία φαίνεται να κερδίζει όλο και περισσότερη υποστήριξη, αν και οι δομές για την πραγματική εφαρμογή αυτής της πολιτικής σε εθνικό επίπεδο θα πρέπει ακόμη να δημιουργηθούν. - Πολλές χώρες τολμούν τώρα να δηλώσουν ανοιχτά ότι δεν συμφωνούν με πολλές πτυχές του ισχύοντος συστήματος ελέγχου των ναρκωτικών. Ο αριθμός τους αυξάνεται. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι χώρες της Λατινικής Αμερικής παίζουν σημαντικό ρόλο σ αυτή την εξέλιξη. -Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο. Οι ΜΚΟ έχουν επιβάλει την αποδοχή τους με την ποιότητα των παρεμβάσεών τους και την εμπειρία τους. Τα επόμενα βήματα: Η προετοιμασία για την UNGASS και η συμβολή των μη κυβερνητικών οργανώσεων Η UNGASS για τα ναρκωτικά αποτελεί μια μοναδική δυνατότητα για να αξιολογήσει η διεθνής κοινότητα το σημερινό σύστημα ελέγχου των ναρκωτικών και να προτείνει νέους τρόπους δράσης σχετικά με τα σημεία που έχουν αποδειχθεί ότι δεν είναι αποτελεσματικά και σε πολλές περιπτώσεις είχαν αρνητικές συνέπειες για τα άτομα και την κοινωνία. Η UNGASS του 2016 θα είναι η δεύτερη που πραγματοποιείται μετά την έγκριση της Διεθνούς Συνθήκης του 1961 που είχε ως στόχο να λειτουργήσει ως πρότυπο και να επιτύχει ουσιαστικά την εξαφάνιση όλων των ναρκωτικών ουσιών. Η πρώτη UNGASS είχε οργανωθεί το 1998, μετά από μια μακρά περίοδο προετοιμασίας στη δεκαετία του '90. Στην Ειδική Γενική Συνέλευση του 1998, υπήρχε δυσαρέσκεια ως προς την υλοποίηση των Συμβάσεων για τα ναρκωτικά. Πολλοί από τους στόχους της Συμβάσεως του 1961 δεν είχαν επιτευχθεί, τα ναρκωτικά δεν είχαν εξαφανιστεί και στην πράξη καταγράφονταν πολλές αρνητικές συνέπειες. Παρά την αναγνώριση των ελλείψεων του συστήματος ελέγχου των ναρκωτικών, η απόληξη της UNGASS του 1998 ήταν λίγο ως πολύ η επιβεβαίωση του ήδη υφιστάμενου status quo. Καμία μεγάλη αλλαγή δεν έγινε τότε. Το μόνο θετικό επίτευγμα της UNGASS 1998 ήταν η λεγόμενη «ισόρροπη προσέγγιση μεταξύ της μείωσης της προσφοράς και της ζήτησης». Τα Κράτη-μέλη κλήθηκαν να κάνουν περισσότερα στον τομέα της μείωσης της ζήτησης. Το 2009, έλαβε χώρα η Υπουργική Σύνοδος Κορυφής στη Βιέννη και συζητήθηκε η αξιολόγηση των δράσεων που είχαν συμφωνηθεί πριν από 10 χρόνια στη διάρκεια της UNGASS του Και πάλι υπήρξε κριτική στο σύστημα, λόγω των ανεπιθύμητων αρνητικών του επιπτώσεων. Η Πολιτική Διακήρυξη που υιοθετήθηκε το 2009 τόλμησε κάποια ανοίγματα για μεγαλύτερη ευελιξία, περισσότερη μελέτη και συζήτηση σχετικά με 26

29 αμφιλεγόμενα θέματα, αλλά και πάλι το κύριο ρεύμα ήταν «ένας κόσμος απαλλαγμένος από τα ναρκωτικά, θα μπορούσε να επιτευχθεί αν εντείναμε τις προσπάθειές μας». Συμφωνήθηκε τότε πως σε δέκα χρόνια, δηλαδή το 2019, θα πραγματοποιούνταν μια αξιολόγηση της Πολιτικής Διακήρυξης του Το γεγονός ότι η UNGASS πρόκειται να λάβει χώρα το 2016, δηλαδή τρία χρόνια νωρίτερα από τον αρχικό προγραμματισμό, οφείλεται στο γεγονός ότι τον Σεπτέμβριο του 2012, οι πρόεδροι της Κολομβίας, της Γουατεμάλας και του Μεξικού ζήτησαν από τον ΟΗΕ να φιλοξενήσει μια διεθνή διάσκεψη για τη μεταρρύθμιση της πολιτικής για τα ναρκωτικά. Στη συνέχεια, με ένα γενικό ψήφισμα που υποβλήθηκε από το Μεξικό και το οποίο συνυπέγραψαν άλλες 95 χώρες- ζητήθηκε η πραγματοποίηση μιας παγκόσμιας διάσκεψης κορυφής για την πολιτική για τα ναρκωτικά, και έτσι συμφωνήθηκε η επίσπευση της UNGASS για το Τον Μάρτιο του τρέχοντος έτους, με την Κοινή Υπουργική Δήλωση που εγκρίθηκε στη Βιέννη τονίστηκε η σημασία της UNGASS και εγκρίθηκε ψήφισμα με προτάσεις για την προετοιμασία της. Μέσα στα επόμενα βήματα που πρόκειται να υλοποιηθούν ως την πραγματοποίηση της UNGASS τo καλοκαίρι του 2016, συμπεριλαμβάνονται διάφορα νέα ψηφίσματα που πρόκειται να κατατεθούν κατά τις δύο επόμενες συνόδους της Επιτροπής Ναρκωτικών το 2015 και το Κατά την προετοιμασία αυτών των συνόδων διεξάγονται συζητήσεις μεταξύ των μελών χωρών του ΟΗΕ οι οποίες καταλήγουν σε προτάσεις τις οποίες θα υιοθετηθούν στη σχετική σύνοδο της Επιτροπής Ναρκωτικών. Στην τελευταία σύνοδο της Επιτροπής τον Μάρτιο του 2016 θα αποφασιστεί ποιο θα είναι το οριστικό κείμενο που θα υποβληθεί τελικά στην UNGASS. Στο δρόμο για την προετοιμασία της UNGASS, οι ΜΚΟ θα δραστηριοποιηθούν ιδιαίτερα και θα παρακολουθήσουν την όλη διαδικασία. Η Επιτροπή Ναρκωτικών είναι ο θεσμός που θα προετοιμάσει την UNGASS. Ωστόσο έγινε δεκτή η θέση πως η Επιτροπή Ναρκωτικών μπορεί να συντονίζει την όλη διαδικασία αλλά θα πρέπει να συμμετάσχουν ενεργά στην προετοιμασία και άλλα θεσμικά όργανα του ΟΗΕ, όπως ο θεσμός της Γενικής Γραμματείας του και ο πρόεδρος της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ. Ως προς την προετοιμασία για την UNGASS αξίζει να γίνει αναφορά σε δύο καινούριες ιδέες: α) Τις Ομάδες Εργασίας Υψηλού Επιπέδου (High Level Workshops) και β) Την Ομάδα Εργασίας της Κοινωνίας των Πολιτών (Civil Society Task Force). Στο πλαίσιο της Επιτροπής ναρκωτικών, υποβλήθηκε από τον Πρόεδρό της, η ιδέα για τη δημιουργία επιμέρους Ομάδων Εργασίας Υψηλού Επιπέδου, οι οποίες θα αποτελούνται από εμπειρογνώμονες, αντιπροσώπους των κρατών μελών και αντιπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών και ειδικά Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων. Θα πραγματοποιηθούν στρογγυλές τράπεζες συζητήσεων στο πλαίσιο των «ειδικών τμημάτων για την προετοιμασία της UNGASS», στη διάρκεια της 58ης και της 59ης Συνόδου της CND. Αυτές Ομάδες Εργασίας θα συντάξουν συστάσεις για βασικά ζητήματα προς εξέταση από τις δύο Συνόδους της Επιτροπής Ναρκωτικών το 2015 και Οι προτάσεις θα οριστικοποιηθούν κατά τη διάρκεια της UNGASS. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στην ενεργό συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων, συμπεριλαμβανομένων των οντοτήτων του ΟΗΕ, των διεθνών και περιφερειακών οργανισμών, των ΜΚΟ, αλλά και εκπροσώπων της νεολαίας. Τα προτεινόμενα θέματα των Ομάδων Εργασίας είναι τα ακόλουθα: (1) Ναρκωτικά και Υγεία, (2) Ναρκωτικά και Έγκλημα, (3) ναρκωτικά και Ανθρώπινα Δικαιώματα, (4) Ναρκωτικά και Ανάπτυξη, (5) Ναρκωτικά, Επιστήμη και τεχνολογία, (6) Ναρκωτικά και Νεολαία. Ο Αναπληρωτής Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών φιλοξένησε μια άτυπη συνάντηση με εκπροσώπους της Κοινωνίας των Πολιτών στο πλαίσιο της Υπουργικής Συνόδου Κορυφής του 2014 και ζήτησε από την ομάδα αυτή να προβεί σε συστάσεις σχετικά με τη συμμετοχή της Κοινωνίας των Πολιτών στην UNGASS του Κατόπιν προέβη σε μια πρόταση, ώστε αυτή η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών να οργανωθεί από μια 27

30 Ομάδα Δράσης της Κοινωνίας των Πολιτών, την Civil Society Task Force (CSTF), που θα αποτελεί τον μόνιμο φορέα επικοινωνίας της κοινωνίας των πολιτών με τον πρόεδρο της Επιτροπής Ναρκωτικών και τον πρόεδρο της Ειδικής Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, θα καθοδηγεί και θα στηρίζει τη διαδικασία προετοιμασίας της UNGASS Η CSTF ενεργώντας ως συνδετικός κρίκος μεταξύ των θεσμικών οργάνων και των εκπροσώπων της Κοινωνίας των Πολιτών θα εξυπηρετεί τις απόψεις της Κοινωνίας των Πολιτών σε αυτή τη διαδικασία. Θα είναι μια ανεξάρτητη οντότητα που θα ενεργεί αποτελεσματικά και συνεκτικά εκπροσωπούμενη από όλο το φάσμα της Κοινωνίας των Πολιτών. Περαιτέρω θα μπορεί να συντονίζει τη συνεργασία μεταξύ της Επιτροπής των ΜΚΟ της Βιέννης και της Επιτροπή των ΜΚΟ της Νέας Υόρκης στο βαθμό που θα υποστηρίζουν τις εργασίας της CSTF. Ωστόσο, ως προς αυτή την ιδέα, οι χώρες-μέλη του ΟΗΕ δεν έχουν πάρει ομόφωνη απόφαση. Κάποιες είναι υπέρ και κάποιες είναι κατά, καθώς θεωρούν πως η Επιτροπή της Βιέννης ήδη μπορεί να επιτελέσει αυτό το σκοπό. Θα φανεί στο τέλος του χρόνου, αν η δημιουργία της CSTF θα προχωρήσει τελικά ή όχι. Σχόλια και συμπεράσματα για τα επόμενα βήματα Οι ΜΚΟ της Ευρώπης πρέπει να προσπαθήσουν να επηρεάσουν την πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τη στάση της στην UNGASS του Αυτό θα μπορούσε να γίνει με τη συμμετοχή σε διάφορες συλλογικότητες όπως είναι το Civil Society Forum και η VNGOC. Ιδίως η διαδικασία συμμετοχής στην Επιτροπή της Βιέννης είναι απλή για κάθε ΜΚΟ, που πλέον θα μπορεί να αποκτά πρόσβαση σε όλες τις συναντήσεις των Ηνωμένων Εθνών. Χρήσιμη είναι και η συμμετοχή το International Drug Policy Consortium (IDPC), στο οποίο η Εταιρεία Διογένης και όλες οι οργανώσεις του δικτύου συνεργασίας στην ΝΑ Ευρώπη είναι ήδη μέλη, και το οποίο παρέχει πολύ καλή πληροφόρηση και τεκμηρίωση. Για να μπορέσουν οι ΜΚΟ να επηρεάσουν σε τοπικό επίπεδο τις κυβερνήσεις τους ενόψει της UNGASS του 2016, σκόπιμο θα είναι να δρουν συλλογικά. Στην Ελλάδα, υπάρχει, για παράδειγμα, μια πλατφόρμα 6 οργανώσεων που αντιδρούν, είτε θετικά είτε αρνητικά, σε σχετικές κινήσεις και πρωτοβουλίες της κυβέρνησης. Επιπλέον, πρέπει να γίνει μια προσπάθεια για σταθεροποίηση του προσανατολισμού της πολιτικής για τα ναρκωτικά. Στην Ελλάδα, οι συχνές αλλαγές σε νευραλγικές θέσεις ή οι αλλαγές στη νομοθεσία που είναι συνυφασμένες με βραχυπρόθεσμες πολιτικές σκοπιμότητες δεν βοηθούν την κατάσταση. Κάποιες φορές χρειάζεται χρόνος και ωριμότητα για να γίνει αντιληπτό ποιες αλλαγές είναι απαραίτητο να λάβουν χώρα και ποιες όχι. Γενικότερα, ιδιαίτερα κρίσιμο είναι το πότε θα γίνεται κάθε φορά ένα συγκεκριμένο βήμα, καθώς το χρονικό σημείο για μια παρέμβαση είναι πολύ σημαντικό στη διαμόρφωση μιας πολιτικής. Πρέπει κανείς να μπορεί να «αδράξει» μια ευκαιρία την κατάλληλη στιγμή και να αξιοποιήσει μια θετική συγκυρία. Αθανασία Αντωνοπούλου, Νοέμβριος

31 29