Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Τεύχος 22 ΑΠΡΙΛΗΣ 2009

Transcript

1 Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Τεύχος 22 ΑΠΡΙΛΗΣ 2009 Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΣΤΑ ΣΧΟΛΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ: ΓΛΩΣΣΑ Ε ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ του Θωμά Αθ. Αγραφιώτη "Το Θέατρο Σκιών στην Μακεδονία" 3ο Μέρος Του Θωμά Αγραφιώτη (Σελίδα ) ΚΑΙ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΚΙΩΝ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΠΟΛΕ- ΜΙΚΗ ΚΟΖΑΝΗ: ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΒΑΣΒΑΝΑΣ ΚΥΡΙΑΚΗ 27 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1978 Η εφημερίδα ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ... Η ΤΕΧΝΗ ΑΝΟΙΚΕΙ Σελίδα 11 ΣΤΟ ΛΑΟ... Ο Πρόεδρος και το Δ.Σ. του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου σκιών σας εύχεται ΚΑΛΟ ΠΑΣΧΑ Σελίδα 7 Πάτρα 1 Την Κυριακή 5 Απρίλη τελέσθηκε το 40θήμερο μνημόσυνο της Σοφούλας, ΠΑΤΡΑ 2 Η οργανωτική επιτροπή του Θεσμού (Διεθνές Φεστιβάλ Θεάτρου Σκιών Αγώνες Ελληνικού Θεάτρου Σκιών), συνυπογράφει το παραπάνω βιογραφικό αφιέρωμα προς την αείμνηστη Σοφούλα Καλογερά - Θεοδωροπούλου (Συνέχεια στην 2η σελίδα) ΠΑΤΡΑ 3 ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΟΥ 4ΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΘΕΑ- ΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ ΔΙΕ- ΘΝΕΣ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ 2009 ΠΑΤΡΑ 4 Πρωτόγνωρη καθυστέρηση καταβολής χρηματικών βραβείων και αμοιβών των «4ων Αγώνων Ελληνικού Θεάτρου Σκιών» Επιστολή οργανωτικής επιτροπής στο Δήμαρχο Πατρέων Ανδρέα Φούρα. Σελίδα 2 Για τη Σοφούλα! Μουσείου Ελληνικών Λαϊ- κών Οργάνων (ΜΕΛΜΟΚΕ) Η Ελληνική Εταιρεία Εθνολογίας οργανώνει κύκλο ομιλιών συζητήσεων με θέμα «Σύγχρονες ανθρωπολογικές έρευνες στη νησιωτική Ελλάδα». Δευτέρα 27 Απριλίου Μαριγούλα Κριτσιώτη: Ο χορός, η «θέση» και η «σειρά» στην περίπτωση της Καρπάθου Δευτέρα 11 Μαϊου Παρασκευάς Ποτηρόπουλος: Τοπία ταυτότητας στην Παλική Κεφαλλονιάς. Η μνήμη, η εμπειρία και οι αναπαραστάσεις του χώρου Δευτέρα 18 Μαϊου Σάββας Χατζηγεωργίου: Έθιμα και χοροί στον κυπριακό γάμο Δευτέρα 25 Μαϊου Κωνσταντίνα Μπάδα: Μνημονικοί τόποι και υλική μνήμη στη Λευκάδα

2 ΠΑΤΡΑ 4 Η επιστολή της Οργανωτικής Επιτροπής των 4ων Αγώνων Θεατρου Σκιών Αξιότιμε κύριε Δήμαρχε, Η Οργανωτική Επιτροπή του Θεσμού Φεστιβάλ Θεάτρου Σκιών με αυτή την επιστολή θέλει να εστιάσει την προσοχή σας στο Θέμα των 4ων Αγώνων Ελληνικού Θεάτρου Σκιών που πραγματοποιήθηκαν τον Σεπτέμβριο του 2008 στο Παλαιό Αρσάκειο Πατρών με μεγάλη επιτυχία, όπως και εσείς θα διαπιστώσατε. Το ζήτημα είναι ότι δεν έχουν καταβληθεί ακόμη τα χρήματα τόσο για τους καλλιτέχνες που απέσπασαν τα βραβεία του εν λόγω Θεσμού, όσο και για τους καλλιτέχνες που συμμετείχαν στην διοργάνωση με τιμητικές παραστάσεις. Όπως είναι φυσικό μια τέτοια καθυστέρηση (περίπου 6 μηνών) δεν δυσφημεί μόνο την ΔΕΠΑΠ αλλά και εσάς τον ίδιο, κύριε Δήμαρχε, τους παρευρισκόμενους βουλευτές κ.κ. Απόστολο Κατσιφάρα και Νίκο Τσούκαλη τον αντιδήμαρχο Πολιτισμού κ. Αλέξη Σκαρμέα, την Πρόεδρο της ΔΕΠΑΠ κα Ελένη Δάσιου, τον εκπρόσωπος του Νομάρχη Αχαΐας, - νομαρχιακό σύμβουλο κ. Γ. Αγγελόπουλος και τα μέλη της κριτικής και οργανωτικής επιτροπής που στην ουσία απένειμαν αντί για βραβεία, ακάλυπτες επιταγές. Ακόμα, η καθυστέρηση αυτή, υπονομεύει τον Θεσμό απέναντι στους ίδιους τους ανθρώπους που τον στηρίζουν, οι οποίοι είναι Μέλη του Πανελληνίου Σωματείου Θεάτρου Σκιών, θερμοί υποστηρικτές και πολύτιμοι συνοδοιπόροι του Θεσμού αυτού όλα τα χρόνια της υλοποίησής του. Τέλος, όλοι ξέρουμε ότι οι καλλιτέχνες της σκιάς ζουν από και με την τέχνη τους και γνωρίζοντας καλά την ευαισθησία σας πάνω στο θέμα αυτό, παρακαλούμε για τις δικές σας ενέργειες προκειμένου να διευθετηθεί αυτό το ζήτημα το συντομότερο δυνατόν. Ευχαριστούμε εκ των προτέρων. ΠΑΤΡΑ 2 Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΜΑΣ Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Τζωρτζ 6 Αθήνα Τεύχος 22 Απρίλης 2009 ΕΚΔΟΤΗΣ Πάνος Β. Καπετανίδης panoskap@mycosmos.gr ΣΟΦΟΥΛΑ ΚΑΛΟΓΕΡΑ - ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΥ Κόρη του μεγάλου καλλιτέχνη των σκιών Ντίνου Θεοδωρόπουλου, αγάπησε τον καραγκιόζη με μεγάλο πάθος, αφού από μικρή έζησε μέσα στη σκηνή με τον πατέρα της πολλές εμπειρίες. Από 8 ετών ακολουθούσε τον πατέρα της στις περιοδείες που έκανε ανά την Ελλάδα δίνοντας παραστάσεις σε μόνιμες σκηνές. Είναι η μοναδική Ελληνίδα καραγκιοζοπαίχτρια στην Ελλάδα. Έπαιζε σχεδόν πάντα τα έργα του πατέρα της, είτε αυτούσια, είτε κάνοντας μικρές προσαρμογές σε θέματα της εκάστοτε καθημερινότητας. Επίσης, χρησιμοποιούσε στις παραστάσεις της τις φιγούρες του Ντίνου Θεοδωρόπουλου. Γεννήθηκε το Από μικρή αρίστευσε και πρώτευσε σε όλες τις τάξεις του Δημοτικού Γυμνασίου και λυκείου και έλαβε πολλά βραβεία μεταξύ των μαθητών των Λυκείων των Πατρών σε διαγωνισμούς. Σπούδασε στην Αρσάκειο Παιδαγωγική Ακαδημία Πατρών όπου εισήχθη πρώτη και έλαβε το πτυχίο της δασκάλας. Ασχολήθηκε σαν δημοσιογράφος, σαν ομιλήτρια και σαν απαγγέλτρια σε διαλέξεις, ενώ εξέδωσε 3 βιβλία. Το 1972 παντρεύτηκε τον Γεώργιο Φραγκόπουλο, πολιτικό μηχανικό εργολάβο με τον οποίο απέκτησε 6 παιδιά. Πράγματι την αγάπη της για τον καραγκιόζη μετέδωσε στα

3 παιδιά της στα οποία έδωσε και μουσική παιδεία. Συνεχίζοντας το έργο του πατέρα της μαζί με τα εγγόνια του έφτιαξε στην Πάτρα και ίδρυσε το μόνιμο Θεοδωροπούλειο Παιδικό Θέατρο και Θέατρο Σκιών Πατρών. Τη σκηνή εγκατέστησε στο σπίτι του πατέρα της όπου και έκανε παραστάσεις καραγκιόζη. Δίδαξε σε διάφορα προγράμματα και σεμινάρια επαγγελματικής κατάρτισης. Ήταν μέλος του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών. Θερμή υποστηρίκτρια των Αγώνων Ελληνικού Θεάτρου Σκιών στους οποίους συμμετείχε με παραστάσεις τις όλα τα χρόνια. Στους 3ους Αγώνες Ελληνικού Θεάτρου Σκιών βραβεύτηκε με το Βραβείο Επίκαιρης Σάτυρας για την παράσταση «Ο Καραγκιόζης Μις Πολιτιστική Πρωτεύουσα Πάτρα 2006» ενώ στους 4ους Αγώνες Ελληνικού Θεάτρου Σκιών η κριτική επιτροπή της απένειμε «εύφημον μνεία» ως τη μοναδική γυναίκα Καραγκιοζοπαίχτρια αλλά και για τις μακροχρόνιες προσπάθειές της για την διατήρηση της παράδοσης του Καραγκιόζη στην Πάτρα. Η οργανωτική επιτροπή του Θεσμού (Διεθνές Φεστιβάλ Θεάτρου Σκιών Αγώνες Ελληνικού Θεάτρου Σκιών), συνυπογράφει το παραπάνω βιογραφικό αφιέρωμα προς την αείμνηστη Σοφούλα Καλογερά - Θεοδωροπούλου συντασσόμενο από το μέλος της επιτροπής και ερευνητή Θεάτρου Σκιών, Άρη Μηλιώνη, ενώ παράλληλα προτίθεται να διοργανώσει τιμητική εκδήλωση εις τη μνήμη της, στο πλαίσιο των δράσεων του 4ου Διεθνούς Φεστιβάλ Θεάτρου Σκιών, που διοργανώνει η Αντιδημαρχία Πολιτισμού Δήμου Πατρέων και η ΔΕΠΑΠ. Καλό σου ταξίδι Σοφία! Η ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΔΙΕΘΝΕΣ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΘΕΑ- ΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ- ΑΓΩΝΕΣ ΕΛΛΗ- ΝΙΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ ΠΑΤΡΑ 3 ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΟΥ 4ΟΥ ΔΙΕ- ΘΝΟΥΣ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ ΔΙΕΘΝΕΣ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ 2009 Το 4ο Διεθνές Φεστιβάλ Θεάτρου Σκιών προτείνουμε να είναι αφιερωμένο στους καλλιτέχνες από ανατολή.., με επιχείρημα να φωτίσει γνωστές και άγνωστες πτυχές της «ταπεινής», αλλά σπουδαίας τέχνης του θεάτρου σκιών. Οι ξένοι καλλιτέχνες θα συνομιλήσουν με καλλιτέχνες από την Ελλάδα σε ένα γόνιμο διάλογο και θα ανταλλάξουν εμπειρίες και τεχνικές της πανάρχαιας αυτής τέχνης. ΔΡΑΣΕΙΣ ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΠΟΥ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΟΥΝ ΤΟΝ ΘΕΣΜΟ Ο θεσμός του θεάτρου σκιών όπως εξελίσσεται τα τελευταία χρόνια στην Πάτρα αφ ενός με τους Αγώνες του Ελληνικού Θεάτρου Σκιών και αφ ετέρου με το Διεθνές Φεστιβάλ Θεάτρου Σκιών έχει αναγορευθεί σε έναν από τους σημαντικότερους θεσμούς του είδους του στον Ελλαδικό χώρο. Καταγράφει, ταξινομεί και αξιολογεί τις προτάσεις που παρουσιάζονται σήμερα στην Ελλάδα, ενώ δημιουργεί μια βαθιά συνομιλία του Ελληνικού θεάτρου σκιών με τα αντίστοιχα δρώμενα ανά τον κόσμο. Στόχος του Θεσμού αναμφίβολα είναι η δημιουργία παράλληλων δράσεων που οφείλουν να: α) σχετίζονται με τον χώρο της εκπαίδευσης και της διδασκαλίας, αναδεικνύοντας και μεταλαμπαδεύοντας την τέχνη του θεάτρου σκιών και β) συνδέσουν τη ζώσα αυτή τέχνη του θεάτρου σκιών με τις παραστατικές τέχνες (ζωγραφική, γλυπτική, φωτογραφία) Σεμινάρια - Εργαστήρια Παράλληλα με το διεθνές φεστιβάλ θεάτρου σκιών θα οργανωθούν και σεμινάρια-εργαστήρια εφαρμογής, όπου επιλεγμένοι δημιουργοί θα εργαστούν με ομάδες παιδιών - οι ομάδες μπορεί να χωριστούν και σε ηλικίες ανάλογα με τις συμμετοχές -

4 όπου οι συμμετέχοντες θα δουλέψουν και θα πειραματιστούν με διάφορα υλικά και μέσα όπως το φως και τη σκιά, το σώμα τους, τη φωνή καθώς και με ήχους που μπορούν να παραχθούν με διάφορους τρόπους και πολλά άλλα στοιχεία. Η όλη φιλοσοφία αυτού του πλαισίου εκδηλώσεων έχει σαν στόχο την δημιουργική εμπλοκή των νέων με το Θέατρο Σκιών, θεωρώντας ότι αυτή η εμπλοκή αποτελεί απαραίτητο στοιχείο για την συνέχιση και την εξέλιξη της τέχνης αυτής στο σύγχρονο πολιτιστικό περιβάλλον. Φωτογραφική συνομιλία Προτείνεται η πραγματοποίηση έκθεσης φωτογραφίας ως μια ανάγνωση του θεάτρου σκιών μέσω της φωτογραφίας, ενεργοποιώντας με έντεχνο τρόπο το παιχνίδι του άσπρου και του μαύρου. Σε συνεργασία με το Ελληνικό κέντρο φωτογραφίας, καθώς και με τοπικές αλλά και πανελλήνιες ομάδες φωτογραφίας. Η Οργανωτική Επιτροπή των «Αγώνων Ελληνικού Θεάτρου Σκιών 2008» προτείνει στα πλαίσια των Εκδηλώσεων του 4ου Διεθνούς Φεστιβάλ Θεάτρου Σκιών, ως μια από τις παράλληλες εκδηλώσεις ανάδειξης της λαϊκής αυτής τέχνης την ακόλουθη πρόταση: Την κατασκευή (κατόπιν διαγωνισμού) και τοποθέτηση μιας γλυπτικής σύνθεσης με αναφορά στον καραγκιοζοπαίχτη Μίμαρο, στην πλ. Υψηλών Αλωνίων με αναφορά όπως: ΕΔΩ ΠΑΙΧΤΗΚΕ ΤΟ 1890 ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΙΜΑΡΟ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑ- ΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ή με οποιαδήποτε άλλη φράση που να αναφέρεται στο γεγονός. Αυτή η ενέργεια κρίνει μείζονος σημασίας δεδομένου ότι στην Πάτρα του 1890 δόθηκαν οι πρώτες παραστάσεις του Ελληνικού Καραγκιόζη από τον μεγάλο Μίμαρο, που προσάρμοσε στα ελληνικά δεδομένα την Τέχνη των Σκιών. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία ο χώρος που στήθηκε η πρώτη σκηνή ήταν στα Ψηλαλώνια, εκεί όπου βρίσκεται το ηλιακό ρολόι τον γκρεμό όπως τον έλεγαν τότε. Η διαδικασία του διαγωνισμού για την κατασκευή της γλυπτικής σύνθεσης πρέπει να γίνει έγκαιρα και να απευθύνεται σε ειδικούς προς τούτο καλλιτέχνες: εικαστικοί, γλύπτες κ.α. Έκδοση Βιβλίου 1) Εικονογραφημένη σειρά βασισμένη στη ζωή μεγάλων Καραγκιοζοπαιχτών Πρόκειται για μια Πρωτότυπη Πανελλαδικά έκδοση με μορφή κόμιξ όπου θα εξελιχτεί σε σειρές, καλύπτοντας τη ζωή και το έργο των σπουδαίων καλλιτεχνών αυτής της τέχνης. Μια σύγχρονη έκδοση σε μορφή κόμιξ προσελκύει πιο εύκολα τις νέες ηλικίες και αποτελεί ένα πολύτιμο εγχειρίδιο στην εκπαίδευση. ή 2) Θέμα: «Οι άνθρωποι του Καραγκιόζη» Δεδομένου ότι υπάρχει αξιόλογο ανέκδοτο (ένα πρώτο δείγμα συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο των 4ων Αγώνων Ελληνικού Θεάτρου Σκιών) υλικό από την προσφορά των πολύτιμων βοηθών του Καραγκιοζοπαίχτη (Μουσικός, σκηνογράφος, βοηθός, ζωγράφος), θεωρούμε αναγκαία την έκδοση ενός τέτοιου βιβλίου για μια βαθύτερη κατανόηση της τέχνης αυτής). Tέλος, η επιτροπή θεωρεί απαραίτητο να επανέλθει στο θέμα της μόνιμης στέγης του Καραγκιόζη.

5 Ένα θέμα που είχε δρομολογηθεί (αποθήκες Κόλλα, συστέγαση Κέντρου Θεάτρου Σκιών μαζί με Μουσείο Γελοιογραφίας) και εγκαταλείφθηκε. Η σημασία και η ιστορία του Θεάτρου Σκιών για την πόλη, η προσπάθεια καθιέρωσης και διεθνοποίησης του θεσμού και επομένως η αποκόμιση πολλαπλασιαστικών οφελών για την πόλη, οδηγεί στην προτεραιότητα Δημιουργίας Στέγης Κέντρου Θεάτρου Σκιών. Οι προσπάθειες, σε άλλες πόλεις ιδιωτών, «συλλόγων» κλπ, αδυνατίζουν σταδιακά την αναμφισβήτητη «πρωτοκαθεδρία» της πόλης με αποτέλεσμα σταδιακά να χάνονται ευκαιρίες απόκτησης σημαντικών συλλογών που θα εμπλούτιζαν το μουσείο και την συγκέντρωση υλικού τεκμηρίωσης ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ - ΟΜΑΔΑ ΥΛΟ- ΠΟΙΗΣΗΣ Στο κείμενο για το «4ο Διεθνές» έχω να κάνω τις παρακάτω παρατηρήσεις: α) Στο θέμα «Γλυπτική σύνθεση» αν και θεωρώ καλή ιδέα την εκτέλεση από τον διεθνώς αναγνωρισμένο Πατρινό γλύπτη Διονύση Γερολυμάτο, διαφωνώ με το να προτείνουμε εμείς, ως οργανωτική Επιτροπή την «απευθείας ανάθεση». Το οικονομικό είναι ένα θέμα που πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί για να μην κατηγορηθούμε τόσο εμείς όσο και ο Δήμος, αν και το προϋπολογίζομενο ποσό δεν είναι μεγάλο. Επίσης πιστεύω ότι η γλυπτική είναι η τέχνη του τρισδιάστατου, ενώ η τέχνη του θεάτρου σκιών του ΔΙΣΔΙΑΣΤΑΤΟΥ. ο Πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής και Πρόεδρος του Πανελλήνιου Σωματε ιου Θεάτρου Σκιών Πάνος καπετανίδης ΑΝΤΙΠΡΟΤΕΙΝΕΙ 1. Πάνος Καπετανίδης, Πρόεδρος του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών - Καραγκιοζοπαίχτης 2. Άρης Μηλιώνης, Καθηγητής Συγγραφέας Ερευνητής Θεάτρου Σκιών 3. Νίκος Κανελλάκης, Μέλος του Δ.Σ. ΔΕΠΑΠ 4. Ξενοφών Παπαευθυμίου, Μουσειολόγος Συντηρητής Έργων Τέχνης 5. Αντώνης Σκιαθάς, Ποιητής Μέλος του Δ.Σ. ΔΕΠΑΠ 6. Τάκης Τριανταφύλλου, Χωροτάκτης Πολεοδόμος 7. Αντώνης Βάος, Καθηγητής Εικαστικών Παν/μίου Πατρ 8. Μάρκελλος Μαυρομμάτης, Εικαστικός 9. Γιάννα Παναγοπούλου, Υπάλληλος Π.Κ.Κ. Δήμου Πατρέων 10. Σέβη Μανδραγού, Υπάλληλος ΔΕΠΑΠ - Θεατρολόγος β) Αντί για την έκδοση «κόμιξ» αντιπροτείνω την έκδοση DVD που θα περιλαμβάνει μια ολοκληρωμένη παράσταση και μια ιστορική αναδρομή υπό τύπου ντοκιμαντέρ πάνω στην παγκόσμια ιστορία του θεάτρου σκιών, με το οποίο να εφοδιαστούν όλα τα σχολεία της Πάτρας και με προσπάθεια να διανεμηθεί με την βοήθεια κάποιου χορηγού σε όλα τα σχολεία της χώρας. Τέλος προτείνω στην οργανωτική επιτροπή να υιοθετηθεί η 29η Μαρτίου ως παγκόσμια μέρα θεάτρου σκιών, και να τεθεί θέμα τόσο στους φιλοξενούμενους καλλιτέχνες από την ανατολή, όσο και σε συμπόσιο με τους παραπάνω και τους Έλληνες καραγκιοζοπαίχτες. Η ημέρα αυτή, που είναι θεσμοθετιθένη από το Πανελλήνιο Σωματείο Θεάτρου Σκιών, και συμπεριλαμβάνεται στο νέο καταστατικό του Σωματείου, είναι τέσσερεις μέρες μετά από την επέτειο της Εθνικής Παλιγγενεσίας, μια μέρα μετά την παγκόσμια μέρα του Θεάτρου και μια βδομάδα μετά την Παγκόσμια Ημέρα Κουκλοθέατρου ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Στα θέατρα σκιών της ΑΝΑΤΟΛΗΣ θεωρώ ότι πρέπει να συμπεριληφθεί και το

6 "Το Θέατρο Σκιών στην Μακεδονία"! 3ο Μέρος ΟΙ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΟΠΑΙΧΤΕΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Η επιστροφή του Χαρίλαου στην Αθήνα δεν άφησε τη συμπρωτεύουσα χωρίς Καραγκιόζη. Από τη δεκαετία του 1920 και εξής, ο καταγόμενος από την Καλαμάτα Παναγιώτης Λαμπρινός, μαθητής κι αυτός του Μέμου Χριστοδούλου, δίνει με τη σειρά του παραστάσεις στην οδό Αγίας Σοφίας στο κέντρο της πόλης. Λίγο αργότερα, δύο ακόμα μαθητές του Μέμου, εγκαθίστανται και δραστηριοποιούνται καλλιτεχνικά στην περιοχή της Μακεδονίας. Ο Βασίλης Βελής στην Θεσσαλονίκη και ο Σπύρος Βωβός στο Άργος Ορεστικό και την Καστοριά. Την ίδια περίπου εποχή, οι μαθητές του Χαρίλαου και του Λαμπρινού αρχίζουν σιγά σιγά να εξαπλώνονται σε ολόκληρη την περιοχή της Μακεδονίας: Ο Αθανάσιος Κατσάρας από την Νέα Κρήνη της Θεσσαλονίκης, μαθητής του Μέμου και κυρίως του Χαρίλαου, έπαιξε στην Κεντρική-Δυτική Μακεδονία (κυρίως σε Έδεσσα, Νάουσα και Βέροια). Ο Θεσσαλονικιός Γιάννης Σαμαράς έδρασε επίσης στην Θεσσαλονίκη μέχρι και τη δεκαετία του 1970 ως μαθητής του Χαρίλαου και κρατώντας το «στυλ» παιξίματος του Μέμου. Ο Πάνος Μαρτζουκάκης (μαθητής του Μέμου και βοηθός του Χαρίλαου), ο πατρινός Γιάννης Μητσόπουλος, ο Μπάμπης Μηλιώνης, ο Νάσος Φωτεινός και ο επικαλούμενος «Πόντιος» Κώστας Μεταλλίδης έπαιξαν επίσης στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Τέλος, ο Γιάννης Τράγκας από την Ξάνθη δραστηριοποιήθηκε στην ανατολική Μακεδονία από το 1925 μέχρι το 1943, χρονιά κατά την οποία τουφεκίστηκε στην Δράμα από τους Βούλγαρους, ενώ στην ανατολική Μακεδόνια (κυρίως Σέρρες και Δράμα) διακρίθηκε και ο Νικόλαος Ξυδιάς. Αξίζει να αναφερθεί ότι στη συμπρωτεύουσα παρουσίασαν κατά καιρούς τις παραστάσεις τους σπουδαίοι νοτιοελλαδίτες καραγκιοζοπαίχτες είτε κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής τους θητείας είτε κατά τη διεξαγωγή ειδικών εκδηλώσεων. Στους καλλιτέχνες αυτούς συγκαταλέγονται οι: Φρίξος, Βασίλαρος Ανδρικόπουλος, Ρήγας, Πέτρος Δώριζας, Σωτήρης και Ευγένιος Σπαθάρης, Γιάνναρος Μουρελάτος, Βάγγος Κορφιάτης, Παναγιώτης Μιχόπουλος, Ανέστης Βακάλογλου (Ορέστης), Θανάσης Σπυρόπουλος, Μάνθος Αθηναίος, Νιόνιος Αλεξόπουλος, Γιώργος και Χρήστος Χαρίδημος και πολλοί άλλοι. Κατά τα τελευταία έτη, το μόνιμο καλλιτεχνικό παρόν στην πόλη της Θεσσαλονίκης δίνουν γνωστοί καραγκιοζοπαίχτες, όπως ο Μιχάλης Χατζάκης (στη Χ.Α.Ν.Θ.), ο Γιάννης Χατζής και πολλοί ακόμα. ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΚΙΩΝ ΣΤΗΝ ΠΡΟΠΟΛΕΜΙΚΗ ΚΟΖΑΝΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΡΑΝΙΩΤΗΣ Οι καραγκιοζοπαίχτες της Θεσσαλονίκης και οι μαθητές τους είχαν αναπτύξει έντονη καλλιτεχνική δράση σε ολόκληρη την Μακεδονία. Ειδικότερα όμως, στην πόλη της Κοζάνης δραστηριοποιούνταν κάπως περισσότερο οι καραγκιοζοπαίχτες της Θεσσαλίας και όχι της ευρύτερης Μακεδονίας, ίσως και εξαιτίας των ιδιαίτερων γεωγραφικών δυσχερειών για την πρόσβαση στην Κοζάνη από την Κεντρική Μακεδονία. Για το καλλιτεχνικό έργο των Θεσσαλών καραγκιοζοπαιχτών στην πρωτεύουσα της Δυτικής Μακεδονίας, διαθέτουμε δύο πολύ σημαντικές μαρτυρίες: Η πρώτη μαρτυρία προέρχεται από το βιβλίο του Φώτη Βογιατζή «Το Θέατρο Σκιών στην Θεσσαλία», όπου παρουσιάζονται δύο δημοσιεύματα της πολύ αξιόλογης κοζανίτικης εφημερίδας «Ηχώ της Μακεδονίας», η οποία πρωτοεκδόθηκε το 1914 και συνέχισε να κυκλοφορεί μέχρι το Τα συγκεκριμένα δημοσιεύματα αντλούνται από το 1920 και αναφέρονται στις παραστάσεις Καραγκιόζη του καραγκιοζοπαίχτη Γιώργαρου στην πόλη της Κοζάνης. Ο Γιώργαρος, κατά κόσμον Γεώργιος Κρανιώτης, έδωσε τις περισσότερες παραστάσεις του στα Τρίκαλα και την Καρδίτσα. Ως μαθητής του ηπειρώτη καραγκιοζοπαίχτη Βασίλη Τσιλιά από την Πρέβεζα, ο Κρανιώτης ήταν φορέας της ηπειρώτικης παράδοσης του Καραγκιόζη, ενώ θα πρέπει να αποκλειστεί η εκδοχή του Βογιατζή ότι ήταν μαθητής του καραγκιοζοπαίχτη Αντώνη Μόλλα.

7 Το πρώτο δημοσίευμα για τις παραστάσεις του Γιώργαρου στην Κοζάνη χρονολογείται στις με τον τίτλο «Ο Κρανιώτης εν τη πόλει μας»: «Ο δαιμόνιος καραγκιοζοπαίκτης ο πολύς Κρανιώτης αφίκετο προ ημερών και εις το εξοχικόν καφενείον του κ. Καραδήμου ήρξατο των παραστάσεων του αθάνατου Καραγκιόζη. Και με την απόκτηση του Καραγκιόζη η πόλις μας απέκτησεν κέντρον ψυχαγωγίας και ευθυμίας. Κανείς ας μη μείνει χωρίς να απολαύσει τον κ. Κρανιώτην». Το δεύτερο σχετικό δημοσίευμα χρονολογείται ένα μήνα αργότερα ( ) και πάλι από την «Ηχώ της Μακεδονίας» με τον τίτλο «Προθυμία αξιέπαινος»: «Ο κ. Κρανιώτης, ο δαιμόνιος καραγκιοζοπαίκτης, εδήλωσε εις το Διοικητικόν Συμβούλιον των Προσκόπων ότι προσφέρεται να δώσει μίαν ευεργετικήν παράσταση υπέρ των Προσκόπων. Η επιτροπή ασμένως εδέχθη την πρόταση του κ. Κρανιώτου και καθορίσθη όπως η παράστασις αυτή δοθεί την Τετάρτην εσπέρας εορτήν του αγίου Ιωάννου. Ο θερμουργός πατριώτης και αισθηματίας διά πάσαν πρόοδον και παν ευγενές έργον κ. Θωμάς Καραδήμας ιδιοκτήτης και διευθυντής του Καφενείου εις ο δίδονται αι παραστάσεις, προσεφέρθη αυτοβούλως όχι μόνον τα εκ της παραστάσεως ποσοστά να χαρίσει υπέρ των Προσκόπων αλλά και εξ ιδίων του εξόδων να παρασκευάσει παν ό,τι απαιτείται δια τον ευπρεπισμόν της παραστάσεως. Το Διοικητικόν Συμβούλιον επιφυλάσσεται επισήμως να εκφράσει εις αμφοτέρους τας θερμοτάτας ευχαριστίας του. Δεν αμφιβάλομεν ότι η παράστασις θα στεφθεί υπό πλήρους επιτυχίας και ότι η κοινωνία μας συνδυάζουσα την ιερότητα του σκοπού με την ψυχαγωγίαν την οποία θα παρουσιάσει ο κ. Κρανιώτης με τον γάμον του ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ θα σπεύσει αθρόα εις την ευεργετικήν ταύτην παράστασην». Είναι σαφές από τα παραπάνω ότι ο καραγκιοζοπαίχτης Γιώργος Κρανιώτης παρουσίαζε παραστάσεις στην Κοζάνη για ολόκληρο το καλοκαίρι του 1920 και σε καθημερινή βάση, σύμφωνα και με μια σειρά επιπρόσθετων πληροφοριών από άλλες θεσσαλικές εφημερίδες που παραθέτει ο Βογιατζής. Οι εγκωμιαστικοί χαρακτηρισμοί για τον «δαιμόνιο» Κρανιώτη επιβεβαιώνουν την καλλιτεχνική αξία αλλά και το ήθος του, καθώς δίνει παράσταση άνευ χρηματικής αμοιβής υπέρ των Προσκόπων. Τέλος, σε ανύποπτο χρόνο μαθαίνουμε και ένα έργο από το δραματολόγιο του Κρανιώτη που δεν είναι άλλο από την πασίγνωστη κωμωδία «Ο γάμος του Καραγκιόζη». ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΚΙΩΝ ΣΤΗΝ ΜΕ- ΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΚΟΖΑΝΗ: ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΒΑΣΒΑΝΑΣ Η μεγάλη ανταπόκριση του κοζανίτικου κοινού στο θέαμα του Καραγκιόζη αποτυπώνεται σε μια πολύτιμη μαρτυρία του καραγκιοζοπαίχτη Βασίλειου Βασβανά (από την Τσαριτσάνη Ελασσόνας), με την οποία αποδεικνύεται περίτρανα η έντονη καλλιτεχνική δραστηριότητα των καραγκιοζοπαιχτών της Θεσσαλίας στο χώρο της Δυτικής Μακεδονίας. Ο Βασβανάς ήταν μαθητής του καραγκιοζοπαίχτη Αργύρη Παπαργύρη από τη Λάρισα, ο οποίος με τη σειρά του ήταν μαθητής του Μέμου. Σε συνέντευξή του στον Κώστα Τσίπηρα στα τέλη της δεκαετίας του 1970, ο Βασβανάς διηγείται χαρακτηριστικά: «Από τις πόλεις της Βόρειας Ελλάδας, όπου κυρίως έπαιξα, περισσότερο αγαπούσαν τον Καραγκιόζη στην Κοζάνη. Εκείνοι οι άνθρωποι είναι όλο γέλιο και δεν είναι τυχαίο που φτιάχνουν ωραία καρναβάλια». ΕΠΙΛΟΓΟΣ Είναι βέβαιο ότι η παράθεση των παραπάνω δημοσιευμάτων και πληροφοριών δεν εξαντλεί τις πληροφορίες που μπορούμε να αντλήσουμε για τις παραστάσεις του Καραγκιόζη στην Κοζάνη από την Απελευθέρωση και μετά. Είναι σαφώς απαραίτητη και μια εξονυχιστική έρευνα στο αρχείο των τοπικών εφημερίδων, όπου είναι δυνατό να εντοπίσει κανείς σημαντικές σχετικές αναγγελίες, δημοσιεύσεις ή και κριτικές για καραγκιοζοπαίχτες που κατά καιρούς πέρασαν από την πρωτεύουσα της Δυτι-

8 κής Μακεδονίας και ψυχαγώγησαν το κοινό της πόλης (σύμφωνα και με προφορικές μαρτυρίες), είτε προπολεμικά (π.χ. με τον Ανδρέα Αγιομαυρίτη), είτε μεταπολεμικά (π.χ. με τον Δημήτρη Μόλλα), είτε μετά τη Μεταπολίτευση (π.χ. με τους Ευγένιο Σπαθάρη, Γιάνναρο Μουρελάτο, Θανάση Σπυρόπουλο και πολλούς ακόμα). Πιστεύεται ότι το Θέατρο Σκιών οδηγήθηκε στην παρακμή με τη μετατροπή του Καραγκιόζη από λαϊκό σε παιδικό θέαμα (κατά τη δεκαετία του 1950 και ειδικά μετά τη Μεταπολίτευση) και κυρίως με την προβολή του στην κρατική τηλεόραση μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του Με την αυγή της νέας χιλιετίας πάντως, ο Καραγκιόζης εξακολουθεί να δίνει το παρόν σε όλη την Ελλάδα υπό αρκετά αντίξοες συνθήκες και μέσα σε έναν άνισο ανταγωνισμό με τα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Μέσα στα πλαίσια αυτά, το Θέατρο Σκιών συνεχίζει να δίνει το παρόν και στην πόλη της Κοζάνης είτε με τους καλλιτέχνες που επισκέπτονται την πόλη μας από όλη την Ελλάδα, είτε με τοπικούς θιάσους, όπως το «Θέατρο Σκιών Κοζάνης» (μέχρι το έτος 2006) και το νεοϊδρυθέν «Μακεδονικό Θέατρο Σκιών» (από το 2007 και εξής). ΕΠΙΛΟΓΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Βογιατζής Φώτης, Το Θέατρο Σκιών στην Θεσσαλία, εκδ. Εκτυπωτική Καρδίτσας, Καρδίτσα Καλονάρος Παναγιώτης, Η ιστορία του Καραγκιόζη από σημειώσεις του Πέτρου Π. Καλονάρου, εκδ. Ευκλείδη, Αθήνα Μόλλας Δημήτρης, Ο Καραγκιόζης μας- Ελληνικό Θέατρο Σκιών, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα Πούχνερ Βάλτερ, Οι βαλκανικές διαστάσεις του Καραγκιόζη, εκδ. Στιγμή, Αθήνα Τσίπηρας Κώστας, Ο ήχος του Καραγκιόζη, εκδ. Νέα Σύνορα- Α. Α. Λιβάνη, Αθήνα Φωτιάδης Θανάσης, Καραγκιόζης ο πρόσφυγας: Ελληνικό Θέατρο Σκιών (εθνογραφική έρευνα), εκδ. Gutenberg, Αθήνα Χατζής Γιάννης, Το στοιχειό της Σαλονίκης, εκδ. 9,58 fm, Θεσσαλονίκη Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΣΤΑ ΣΧΟΛΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ: ΓΛΩΣΣΑ Ε ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ του Θωμά Αθ. Αγραφιώτη- Εκπαιδευτικού Τα σημερινά σχολικά εγχειρίδια του μαθήματος της νεοελληνικής Γλώσσας για το Δημοτικό Σχολείο συνεχίζουν την αναφορά τους στον Καραγκιόζη με το τρίτο τεύχος της Πέμπτης Δημοτικού και με ένα μικρό θεωρητικό κείμενο για το Θέατρο Σκιών στα πλαίσια της ενότητας με τον τίτλο «Κατασκευές». Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο από την ίδια τη συγγραφική ομάδα του βιβλίου και συνοδεύεται από αναλυτικές οδηγίες για την κατασκευή φιγούρας και σκηνικών στο Τετράδιο Εργασιών, όπου παρατίθενται τρεις φιγούρες του καραγκιοζοπαίχτη Ευγένιου Σπαθάρη (ο Καραγκιόζης, η γυναίκα του Αγλαΐα και ο Νιόνιος από την Ζάκυνθο). Το συγκεκριμένο πλήρες κείμενο παρατίθεται παρακάτω και πιστεύουμε ότι ξεχωρίζει (παρά την έλλειψη συνοχής που το διακρίνει) για τις αξιόπιστες πληροφορίες του σχετικά με την τέχνη του νεοελληνικού Θεάτρου Σκιών: «Δημιουργός του ελληνικού θεάτρου σκιών είναι ο Πατρινός ψάλτης Μίμαρος, που γύρω στα 1900 έκανε τον Καραγκιόζη οικογενειακό θέατρο. Η τεχνική του Καραγκιόζη βασίζεται σε φιγούρες, που τις κινεί ο καραγκιοζοπαίκτης πίσω από έναν μπερντέ (μπερντές: η οθόνη στο θέατρο σκιών). Όλες οι φιγούρες είναι φτιαγμένες με μεράκι από ανθρώπους που αγαπούν πολύ τον Καραγκιόζη. Πρωταγωνιστής του θεάτρου σκιών είναι ο Καραγκιόζης, που στα τούρκικα σημαίνει μαυρομάτης. Ο Καραγκιόζης είναι ο άνθρωπος που κλέβει επειδή πεινάει, δεν το κάνει για να θησαυρίσει. Και τι κλέβει δηλαδή; Ένα καρβέλι

9 ψωμί. Ο Καραγκιόζης είναι μια φιγούρα μοναδική που αγαπιέται από όλον τον κόσμο, και κυρίως τα παιδιά, για την εξυπνάδα του, την καπατσοσύνη του και τα πολλά ευρήματα στις πράξεις και στο λόγο του. Πίσω από ένα φωτισμένο πανί ο καραγκιοζοπαίκτης κινεί τις φιγούρες και δίνει ζωή στις σκιές. Ο καραγκιοζοπαίκτης είναι ταυτόχρονα υποκριτής, ζωγράφος-δημιουργός των φιγούρων που κατασκευάζει, σκηνογράφος και σκηνοθέτης. Η αυθεντικότητα των χαρακτήρων αλλά και η πηγαία έκφραση των συναισθημάτων είναι ίσως τα στοιχεία που έκαναν το Θέατρο Σκιών αγαπημένο θέαμα της νεοελληνικής κοινωνίας. Ο Καραγκιόζης, που παλιότερα παιζόταν σε μικρούς χώρους ή σε καφενεία της Αθήνας και της ελληνικής επαρχίας, είναι λαϊκό θέατρο. Σήμερα το θέατρο σκιών είναι ιδιαίτερα αγαπητό στην ελληνική κοινωνία, και ιδίως στα παιδιά. Δεν υπάρχει Έλληνας που να μη γνωρίζει τα πρόσωπα του θεάτρου σκιών, ακόμα κι αν δεν έχει δει ποτέ παράσταση. Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας οι καραγκιοζοπαίκτες εξακολουθούν με την τέχνη τους να ψυχαγωγούν το κοινό που ενθουσιάζεται πολύ με τις ιστορίες του Καραγκιόζη». Το ανωτέρω κείμενο διακρίνεται από μια σειρά θετικών στοιχείων, όπως: α) Ακριβής προσδιορισμός της ιστορικής διάστασης της τέχνης του Καραγκιόζη με την αναφορά του Πατρινού Μίμαρου ως θεμελιωτή του νεοελληνικού Θεάτρου Σκιών. β) Περιγραφή της αισθητικής διάστασης της τέχνης του Καραγκιόζη με αναφορές στην κατασκευή της φιγούρας και την τεχνική των σκιών της πίσω από ένα φωτισμένο πανί. γ) Ειδική αναφορά στο ρόλο του καραγκιοζοπαίχτη ως κατασκευαστή και κυρίως ως εμψυχωτή των σκιών της κάθε φιγούρας. δ) Ξεχωριστή αναφορά στην ιδιαιτέρως στενή, ενθουσιώδη και οικεία σχέση του Καραγκιόζη και της παρέας του με το λαϊκό κοινό, με τον παιδόκοσμο και γενικότερα με την ελληνική κοινωνία. ε) Σκιαγράφηση του ήθους του Καραγκιόζη: Ο Καραγκιόζης, που στα τούρκικα μεταφράζεται ως Μαυρομάτης, προσδιορίζεται ως μια μοναδική και αγαπημένη φιγούρα, ιδιαίτερα για τα παιδιά. Θεωρείται έξυπνος, καπάτσος και ευρηματικός στα λόγια και τα έργα του. Εμμέσως πλην σαφώς, παρομοιάζεται με τον ήρωα του Ουγκώ, Γιάννη Αγιάννη, ο οποίος κλέβει ένα καρβέλι ψωμί, επειδή πεινάει και για να ζήσει (και σε καμία περίπτωση για να πλουτίσει). Οι συγγραφείς, ωστόσο, θα μπορούσαν να αναφέρουν και την ερμηνεία του όρου «Μαυρομάτης» (που σημαίνει σοφός), ενώ θα μπορούσαν να κάνουν και μια ειδική αναφορά στην επαναστατική διάσταση του ξυπόλυτου ήρωα. Είναι αλήθεια ότι οι αναφορές για τον Καραγκιόζη (στα σημερινά βιβλία της Γλώσσας για την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση) επιμένουν κατά κύριο λόγο στον κωμικό χαρακτήρα αυτού του ήρωα, παραβλέποντας την έντονη επαναστατική διάστασή του. Το κείμενο του βιβλίου της Πέμπτης Τάξης πάντως θα μπορούσε (λόγω και της γενικότερης αρτιότητάς του) να αποτελέσει μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για την ανάδειξη αυτής της επαναστατικότητας, κάτι που όμως δεν αξιοποιείται με αποτέλεσμα να μην υπάρχει καμία βελτίωση στο συγκεκριμένο ζήτημα σε σχέση με τα αντίστοιχα εγχειρίδια της περιόδου Στα παλιότερα βιβλία, ειδικότερα, είχαμε μεν παρατηρήσει την ανάδειξη της κωμικότητας και του αλτρουισμού του Καραγκιόζη, αλλά προτείναμε και τη μεγαλύτερη προβολή της επαναστατικότητας και της ηρωικής διάστα- ΕΠΙΛΟΓΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Αγραφιώτης Θωμάς, «Ο Καραγκιόζης στα εγχειρίδια Η Γλώσσα μου του Δημοτικού Σχολείου», ΜΑΚΕΔΝΟΝ, τεύχ. 15 (2006), σ Αναστασοπούλου Αν.- Γαλανόπουλος Ιωάν.- Δρυς Ιωάν.- Ιορδανίδου Άν.- Κόττα Άν.- Χαλικιάς Π., Γλώσσα Ε Δημοτικού, τρίτο τεύχος, εκδ. Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα 2008, σ. 17. Αναστασοπούλου Αν.- Γαλανόπουλος Ιωάν.- Δρυς Ιωάν.- Ιορδανίδου Άν.- Κόττα Άν.- Χαλικιάς Π., Γλώσσα Ε Δημοτικού- Τετράδιο εργασιών, δεύτερο τεύχος, εκδ. Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα 2008, σ

10