ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΝΕΡΩΝ ΠΕΣ ΜΑΣ ΤΗ ΓΝΩΜΗ ΣΟΥ! ΙΑΜΟΡΦΩΝΟΥΜΕ ΜΑΖΙ ΤΟ

Transcript

1 ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΩΝ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΝΕΡΩΝ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΠΕΣ ΜΑΣ ΤΗ ΓΝΩΜΗ ΣΟΥ! ΙΑΜΟΡΦΩΝΟΥΜΕ ΜΑΖΙ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΣΧΕ ΙΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΝΕΡΩΝ ΜΑΣ ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2007

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ii 1. ΒΙΩΣΙΜΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Υ ΑΤΩΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ Ο ΗΓΙΑ 1 2. ΓΙΑΤΙ ΘΕΛΟΥΜΕ ΤΗ ΓΝΩΜΗ ΣΑΣ; 5 3. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΛΕΚΑΝΗΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΜΑΣ 8 4. ΙΣΤΟΡΙΚΟ & ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΝΕΡΩΝ ΜΑΣ ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ; ΥΠΕΡΑΝΤΛΗΣΗ ΥΠΟΓΕΙΩΝ Υ ΑΤΩΝ Υ ΡΟΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΙΕΣΕΙΣ & ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΡΟΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΩΝ 24 Υ ΑΤΩΝ 5.3. ΡΥΠΑΝΣΗ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗ ΑΠΟ ΑΣΤΙΚΑ ΛΥΜΑΤΑ ΆΛΛΕΣ ΠΗΓΕΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΙΑΦΥΛΑΞΗ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ & ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ 45 Υ ΡΟΦΙΛΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ 5.7. ΛΕΙΨΥ ΡΙΑ - ΞΗΡΑΣΙΑ ΕΛΛΕΙΨΗ ΠΟΣΙΜΟΥ ΝΕΡΟΥ ΕΛΛΕΙΨΗ ΝΕΡΟΥ ΓΙΑ ΑΡ ΕΥΣΗ ΆΛΛΑ ΘΕΜΑΤΑ 56 ΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ 56 ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗ ΝΕΡΟΥ 60 ΠΙΕΣΕΙΣ ΣΤΑ ΠΑΡΑΚΤΙΑ Υ ΑΤΙΚΑ ΣΩΜΑΤΑ 62 ΠΕΙΤΕ ΜΑΣ ΤΗΝ ΑΠΟΨΗ ΣΑΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ 65 ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -i-

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το νερό είναι πολύτιµο αγαθό και ταυτόχρονα πηγή ζωής. Τα αποθέµατα νερού στο τόπο µας είναι περιορισµένα και γι αυτό η σωστή και αειφόρος χρήση και η προστασία τους είναι απαραίτητα. Στην Κύπρο η ανάπτυξη των υδατικών πόρων τις τελευταίες δεκαετίες υπήρξε εντυπωσιακή, αν συγκριθεί µε άλλες χώρες του µεγέθους και του επιπέδου ανάπτυξης της χώρας µας. Λόγω της έλλειψης νερού, δηλαδή της λειψυδρίας που είναι χαρακτηριστικά της χώρας µας, καθώς και των συχνών µακρών περιόδων ξηρασίας που παρατηρούνται ολοένα και πιο συχνά τις τελευταίες δεκαετίες, όλοι µας έχουµε πλέον στη συνείδησή µας ότι το νερό, το βασικό αυτό στοιχείο της ζωής, είναι λιγοστό και ότι όλοι µας έχουµε ευθύνη και υποχρέωση να το διαχειριζόµαστε σωστά. Η Ευρωπαϊκή Οδηγία Πλαίσιο περί Υδάτων (ΟΠΥ) (2000/60/ΕΚ) ή στο εξής η Οδηγία µας δίνει τη δυνατότητα να διαχειριστούµε τα νερά µας µε τρόπο ορθό, βιώσιµο και συλλογικό. Τι θέλουµε τα πετύχουµε? Καθαρότερα νερά υπόγεια, ποτάµια, λίµνες και παράκτια νερά Εξοικονόµηση νερού µέσω της ορθολογικής και βιώσιµης χρήσης του και διασφάλιση επαρκών ποσοτήτων νερού για εµάς και για τις µελλοντικές γενιές Υγιή οικοσυστήµατα για τα ζώα και τα φυτά που ζουν µέσα και γύρω από το νερό Υγιές περιβάλλον µέσω εξασφάλισης ποιοτικής και ποσοτικής επάρκειας νερού και οικοσυστηµάτων, για ποιοτική καθηµερινή ζωή υψηλής αξίας Θέλουµε να πετύχουµε τους παραπάνω στόχους µε τρόπο αειφόρο, οικονοµικά αποτελεσµατικό και µε καινοτοµικές λύσεις, εξασφαλίζοντας ότι ο καθένας από εµάς θα συνεισφέρει µε το δικό του τρόπο. Η έκθεση που έχετε στα χέρια σας περιγράφει τα σηµαντικά ζητήµατα που αφορούν στην κατάσταση και στη διαχείριση των υδάτων στη χώρα µας, όπως τα εντοπίσαµε. Θα θέλαµε να µας πείτε κι εσείς τι πιστεύετε, γιατί η γνώµη σας είναι πολύτιµη για τις µελλοντικές αποφάσεις διαχείρισης των νερών µας. ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -ii-

4 Η έκθεση αυτή δηµοσιεύεται σύµφωνα µε το Άρθρο 14.1.(β) της Οδηγίας Πλαίσιο περί Υδάτων (2000/60/ΕΚ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το Άρθρο 22.3.(β) του περί Προστασίας και ιαχείρισης των Υδάτων Νόµου της Κυπριακής ηµοκρατίας 13(Ι)/2004 και αφορά την εκστρατεία δηµόσιας διαβούλευσης σε σχέση µε τη διαµόρφωση Σχεδίου ιαχείρισης των Υδάτων στην Κύπρο. Ετοιµάστηκε από την Κοινοπραξία ENVECO A.E., I.A.CO Environmental and Water Consultants Ltd, Π. Νικολαΐδης & Συνεργάτες Λτδ, και. Αργυρόπουλος, µε το Τµήµα Αναπτύξεως Υδάτων του Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος ως την αναθέτουσα αρχή. Η διαχείριση της εκστρατείας διαβούλευσης γίνεται από το Τµήµα Αναπτύξεως Υδάτων µε παράλληλη παρακολούθηση από Συµβουλευτική Οµάδα Υλοποίησης στην οποία συµµετέχουν το Τµήµα Αναπτύξεως Υδάτων, το Τµήµα Γεωργίας, το Τµήµα Αλιείας και Θαλάσσιων Ερευνών και η Υπηρεσία Περιβάλλοντος, του Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος. ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -iii-

5 1 ΒΙΩΣΙΜΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Υ ΑΤΩΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ Ο ΗΓΙΑ Λίγα λόγια για την Ευρωπαϊκή Οδηγία-Πλαίσιο περί Υδάτων (ΟΠΥ) «Το νερό δεν είναι εµπορικό προϊόν όπως όλα τα άλλα, αλλά αποτελεί κληρονοµιά που πρέπει να προστατεύεται και να τυγχάνει της κατάλληλης µεταχείρισης» (Οδηγία Πλαίσιο περί Υδάτων 2000/60/ΕΚ) Η Οδηγία (ΟΠΥ) σχεδιάστηκε για να προστατεύει και οδηγεί στη βελτίωση της κατάστασης των νερών στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Κατά συνέπεια καλύπτει και όλα τα νερά της Κύπρου - ποτάµια, λίµνες (περιλαµβάνονται τα φράγµατα και οι ταµιευτήρες), παράκτια ύδατα και υπόγεια νερά. Η Οδηγία τέθηκε σε ισχύ στις 22 εκεµβρίου του Σκοπός της είναι η αποφυγή περαιτέρω επιδείνωσης της κατάστασης των νερών και η επίτευξη τουλάχιστον «καλής κατάστασης» για όλα τα ύδατα έως το Η Οδηγία εισάγει για πρώτη φορά την έννοια της οικολογικής σηµασίας των υδάτων παράλληλα και ανεξάρτητα της όποιας άλλης χρήσης τους. Η εφαρµογή της Οδηγίας απαιτεί την εκπόνηση ενός µεγάλου αριθµού προπαρασκευαστικών µελετών και ενεργειών που θα οδηγήσουν τελικά στην υιοθέτηση ενός ενιαίου Σχεδίου ιαχείρισης έως το εκέµβριο του Τι στόχους θέτει η Οδηγία; Σύµφωνα µε τις διατάξεις του Πρωτοκόλλου Αρ. 10, το οποίο συνάπτεται στην Πράξη προσχώρησης της Κυπριακής ηµοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η εφαρµογή του κεκτηµένου αναστέλλεται στις περιοχές της Κυπριακής ηµοκρατίας στις οποίες η Κυβέρνηση της Κυπριακής ηµοκρατίας δεν ασκεί αποτελεσµατικό έλεγχο. Επιπρόσθετα, το µνηµόνιο συναντίληψης µεταξύ της Κυβέρνησης της Κυπριακής ηµοκρατίας και της Κυβέρνησης του Ηνωµένου Βασιλείου της Μεγάλης Βρετανίας και της Βόρειας Ιρλανδίας που αφορά την ευθύνη για την εφαρµογή του Πρωτοκόλλου Αρ. 3, το οποίο συνάπτεται στην Πράξη προσχώρησης της Κυπριακής ηµοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, προνοεί για την εφαρµογή της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Νερά στις Κυρίαρχες Περιοχές Βάσεως του Ακρωτηρίου και της εκέλειας στην Κύπρο. Οι πληροφορίες που περιλαµβάνονται στην παρούσα έκθεση αφορούν το τµήµα της Κύπρου στο οποίο εφαρµόζεται η Οδηγία. Προστασία όλων των επιφανειακών και υπόγειων νερών κάθε χώρας. ιατήρηση ή επαναφορά µε κατάλληλα µέτρα τουλάχιστον της «καλής κατάστασης» (οικολογικής ή/και χηµικής) για όλα τα υδατικά σώµατα µέσα σε µία 15ετία και συστηµατική παρακολούθηση των ποιοτικών και ποσοτικών χαρακτηριστικών τους. Ανάπτυξη ολοκληρωµένης κοινοτικής πολιτικής στον τοµέα του νερού, µε συνδυασµένη προσέγγιση «ορίων εκποµπών» και «προτύπων ποιότητας» και ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -1-

6 εκσυγχρονισµό της κοινοτικής νοµοθεσίας στον τοµέα του νερού (7 υφιστάµενες Οδηγίες παύουν να ισχύουν). Η διαχείριση των υδατικών πόρων να γίνεται σε επίπεδο ευρύτερων περιοχών µε κοινά ή σχετικά υδρολογικά και διοικητικά χαρακτηριστικά. Αυτές καλούνται Περιοχές Λεκάνης Απορροής Ποταµού (ΠΛΑΠ). Ανάκτηση κόστους για τις υπηρεσίες νερού, συµπεριλαµβανοµένου του κόστους για το περιβάλλον και τους φυσικούς πόρους και σύµφωνα µε τις αρχές «ο ρυπαίνων πληρώνει» και «ο χρήστης πληρώνει». Συµµετοχή του κοινού και των ενδιαφερόµενων µερών στη διαχείριση των υδατικών πόρων. Ειδικότερα, ο σκοπός της Οδηγίας, σύµφωνα µε το άρθρο 1, είναι η θέσπιση πλαισίου για την προστασία των εσωτερικών επιφανειακών, των µεταβατικών, των παράκτιων και υπόγειων υδάτων, το οποίο να: αποτρέπει την περαιτέρω επιδείνωση, να προστατεύει και να βελτιώνει την κατάσταση των υδάτινων οικοσυστηµάτων αλλά και των εξαρτωµένων από αυτά χερσαίων οικοσυστηµάτων και υγροτόπων. προωθεί τη βιώσιµη χρήση του νερού βάσει µακροπρόθεσµης προστασίας των διαθέσιµων υδατικών πόρων. προωθεί την ενίσχυση της προστασίας και τη βελτίωση του υδάτινου περιβάλλοντος. διασφαλίζει την προοδευτική µείωση της ρύπανσης των υπόγειων υδάτων. συµβάλλει στο µετριασµό των επιπτώσεων από πληµµύρες και ξηρασία. Τι έχουµε κάνει στην χώρα µας µέχρι σήµερα για την εφαρµογή της Οδηγίας; Πολλά έχουν γίνει ήδη! Τα τελευταία χρόνια η Αρµόδια Αρχή δηλαδή το Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος και ειδικότερα το Τµήµα Αναπτύξεως Υδάτων (ΤΑΥ) σε συνεργασία µε άλλα τµήµατα και µε ειδικούς συµβούλους & επιστήµονες εργάζεται δυναµικά και προχωρά µε συνέπεια στις απαραίτητες ενέργειες για τη σταδιακή εφαρµογή της Οδηγίας. Στο παρακάτω σχήµα απεικονίζονται τα στάδια εφαρµογής της Οδηγίας στη χώρα µας µέχρι σήµερα. Τα βήµατα που παρατίθενται στο Σχήµα 1.1 προετοιµάζουν τη χώρα µας για τη διαµόρφωση του ιαχειριστικού Σχεδίου για τα νερά µας. ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -2-

7 Σχήµα 1.1 Στάδια Εφαρµογής της Οδηγίας στην Κύπρο µέχρι σήµερα Στάδιο Αρ. Άρθρου Οδηγίας Περιγραφή ράσης Εναρµόνιση της Οδηγίας στην Κυπριακή Νοµοθεσία Άρθρο 24 Εναρµόνιση της Οδηγίας στην Κυπριακή Νοµοθεσία µε το Νόµο 13(Ι)/2004 περί προστασίας & διαχείρισης των υδάτων Προσδιορισµός περιοχής λεκάνης απορροής ποταµού και αρµόδιοι φορείς Άρθρο 3 Η Κύπρος προσδιορίστηκε ως µία (1) Περιοχή Λεκάνης Απορροής Ποταµού. Η διαχείριση των νερών γεωγραφικά & διοικητικά γίνεται συνολικά για όλη την Κύπρο. Αρµόδια Αρχή είναι το Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων & Περιβάλλοντος Χαρακτηριστικά των νερών της Κύπρου, επισκόπηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων & οικονοµική ανάλυση της χρήσης ύδατος Τα νερά στην Κύπρο κατηγοριοποιήθηκαν σε οµάδες Υδατικών Σωµάτων έτσι ώστε να είναι πιο εύκολο να διαχειριστούν και αξιολογήθηκαν οι πιο σηµαντικές επιπτώσεις από ανθρώπινες δραστηριότητες. Η ανάλυση αυτή οδήγησε στην διάκριση των υδατικών σωµάτων που κινδυνεύουν να µην επιτύχουν τους στόχους της Οδηγίας Μητρώο προστατευόµενων περιοχών Άρθρο 6 Εξασφάλιση µητρώου όλων των περιοχών που πρέπει να προστατευτούν ιδιαίτερα, όπως ύδατα που χρησιµοποιούνται για ύδρευση, υδατικά συστήµατα οικολογικής σηµασίας, ύδατα αναψυχής και κολύµβησης Παρακολούθηση της κατάσταση των επιφανειακών, υπόγειων υδάτων & των προστατευόµενων περιοχών Άρθρο 8 Σχεδιασµός, ανάπτυξη & εφαρµογή ενός λεπτοµερούς Προγράµµατος Παρακολούθησης (monitoring) της κατάστασης όλων των νερών (επιλογή σηµείων, παραµέτρων, συχνότητας), το οποίο συνοδεύεται από βάση δεδοµένων για την αποθήκευση όλων των στοιχείων Ανάκτηση κόστους για υπηρεσίες ύδατος Άρθρο 9 ηµιουργία Πρωτοκόλλου Πληροφοριών (ΠΠ) για τη συλλογή στοιχείων για τα οικονοµικά θέµατα που προκύπτουν από την ΟΠΥ, αξιολόγηση της εφαρµοζόµενης πολιτικής τιµολόγησης του νερού και υποστήριξη µελλοντικών σταδίων εφαρµογής της ΟΠΥ επί των πολιτικών τιµολόγησης του νερού Πληροφόρηση του κοινού και διαβουλεύσεις Άρθρο 14 Εφαρµογή διαδικασιών - δράσεων ενηµέρωσης, διαβούλευσης & ανταλλαγής απόψεων που λαµβάνουν χώρα κατά τη φάση προετοιµασίας του Σχεδίου ιαχείρισης ΣΧΕ ΙΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΠΟΤΑΜΟΥ ( ) ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -3-

8 Τι είναι το Σχέδιο ιαχείρισης για τα νερά; Μια λεκάνη απορροής ποταµού είναι η έκταση που αποστραγγίζεται από ένα κύριο ποτάµι. Σ αυτήν περιλαµβάνεται και η αντίστοιχη παράκτια περιοχή των εκβολών του ποταµού. Μια Περιοχή Λεκάνης Απορροής Ποταµού (ΠΛΑΠ) είναι µια εδαφική έκταση που αποστραγγίζεται από ένα µεγάλο αριθµό ποταµών και τα αντίστοιχα παράκτια ύδατα. Συνεπώς µία ΠΛΑΠ περιλαµβάνει πολλές επιµέρους λεκάνες απορροής. Σύµφωνα µε την Οδηγία απαιτείται να καταρτιστεί ένα Σχέδιο ιαχείρισης για κάθε ΠΛΑΠ. Η Κύπρος έχει χαρακτηριστεί ως µία ΠΛΑΠ και έτσι πρέπει να διαµορφωθεί για αυτήν ένα Σχέδιο ιαχείρισης. Αυτό το σχέδιο πρέπει να δίνει πληροφορίες για όλα τα ύδατα στην Κύπρο, τους περιβαλλοντικούς στόχους γι αυτά τα ύδατα και τα µέτρα που πρέπει να ληφθούν ώστε να επιτευχθεί καλή κατάσταση υδάτων. Το σχέδιο πρέπει να καταρτιστεί ως το τέλος του 2009, ενώ θα πρέπει να αναθεωρείται και να ενηµερώνεται κάθε 6 χρόνια. Συµπερασµατικά, το πρώτο Σχέδιο ιαχείρισης Υδάτων της Κυπριακής ηµοκρατίας θα είναι ένα έγγραφο στρατηγικού σχεδιασµού, που παρέχει τις απαραίτητες πληροφορίες και τις λειτουργικές οδηγίες για µια ολοκληρωµένη διαχείριση όλων των νερών µας µέχρι το Το Σχέδιο θα οδηγεί σε συγκεκριµένες δράσεις και παρεµβάσεις (νοµικές, κανονιστικές, λειτουργικές, υποδοµές κλπ) για γενικά όλη την Κύπρο και για ειδικά ορισµένες περιοχές, και που θα µας δεσµεύουν όλους για το κοινό καλό της φύσης και του ανθρώπου. Η συµµετοχή όλων µας αποτελεί βασικό στάδιο και απαραίτητη προϋπόθεση για τον επιτυχή σχεδιασµό και την ανάπτυξη του Σχεδίου. ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -4-

9 2 ΓΙΑΤΙ ΘΕΛΟΥΜΕ ΤΗ ΓΝΩΜΗ ΣΑΣ; Η συµµετοχή όλων µας είναι πολύ σηµαντική! Με τη συµµετοχή όλων µας θα µπορέσουµε να δηµιουργήσουµε ένα διαχειριστικό σχέδιο που θα µας βοηθήσει να προστατέψουµε, να εξοικονοµήσουµε και να βελτιώσουµε την κατάσταση των υδάτων της χώρας µας για εµάς και τις επόµενες γενιές. Η ανταλλαγή απόψεων µας κάνει όλους σοφότερους, πιο υπεύθυνους και πιο αποτελεσµατικούς στην αναζήτηση του κοινού συµφέροντος και της συναίνεσης. Η παρούσα Έκθεση Σηµαντικών Ζητηµάτων ιαχείρισης των Υδάτων µας παρουσιάζει συνοπτικά τα σηµαντικά ζητήµατα που αφορούν στην κατάσταση και στη διαχείριση των υδάτων στη χώρα µας, όπως τα εντοπίσαµε. Η δηµοσιοποίηση και συζήτηση της Έκθεσης γίνεται στα αρχικά στάδια της διαδικασίας διαβούλευσης έτσι ώστε να υπάρχει ο χρόνος επεξεργασίας των θεµάτων από τον καθένα µας και καλύτερης προετοιµασίας της συνεισφοράς µας στα επόµενα στάδια διαβούλευσης που θα αφορούν το προσχέδιο του διαχειριστικού σχεδίου. Τα ζητήµατα που περιγράφονται εδώ µας αφορούν όλους γιατί µε τον έναν ή µε άλλον τρόπο επηρεάζουν τη καθηµερινότητά µας. Τα σχόλια και η συνεισφορά του καθενός θα βοηθήσουν στο να γίνει η σωστή ιεράρχηση των ζητηµάτων που σχετίζονται µε την «καλή κατάσταση» των υδάτων µας και να εντοπιστούν πιθανές ελλείψεις και θέµατα τα οποία πιθανόν να µην έγιναν αντιληπτά από την αρµόδια αρχή, όπως επίσης και σηµεία τα οποία χρειάζονται ιδιαίτερη αντιµετώπιση. Η συµµετοχή όλων µας εγγυάται τη διαφάνεια της όλης διαδικασίας και τη διαµόρφωση ενός τελικού Σχεδίου ιαχείρισης που θα είναι κοινής αποδοχής. Προγραµµατισµός και στάδια διαβούλευσης... Η δηµόσια συµµετοχή και συζήτηση γίνεται σε τρία στάδια της διαδικασίας προετοιµασίας του Σχεδίου ιαχείρισης Λεκάνης Απορροής. Οι δράσεις δηµόσιας συµµετοχής λαµβάνουν χώρα στα πλαίσια εκστρατειών διαβούλευσης. Εκστρατεία διαβούλευσης είναι µια περίοδος κατά την οποία το κοινό (φορείς και πολίτες) ενηµερώνεται και συµµετέχει µέσω πληροφοριακού υλικού, ηµερίδων, ερωτηµατολογίων και διαφόρων άλλων δραστηριοτήτων για ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -5-

10 την Οδηγία, τα Σηµαντικά Ζητήµατα ιαχείρισης των Νερών και το Προσχέδιο του Σχεδίου ιαχείρισης. Τα στάδια της δηµόσιας συµµετοχής και συζήτησης απεικονίζονται στο Σχήµα 2.1 Όπως φαίνεται προβλέπονται τρεις περίοδοι διαβούλευσης, οι οποίες έχουν διάρκεια τουλάχιστο έξι µήνες η καθεµία. Σχήµα 2.1 Στάδια ηµόσιας Συµµετοχής - ιαβούλευσης Οι αρµόδιες αρχές δηµοσιεύουν και θέτουν στη διάθεση του κοινού Χρονοδιάγραµµα και Πρόγραµµα Εργασιών για την Εκπόνηση του Σχεδίου ιαχείρισης. Περιλαµβάνεται & κατάσταση των µέτρων που θα ληφθούν για τις σχετικές διαβουλεύσεις. Ακολουθεί εξάµηνη περίοδος διαβούλευσης για την υποβολή γραπτών παρατηρήσεων και σχολίων σχετικών µε το εν λόγω έγγραφο. Α εκστρατεία διαβούλευσης - Απρίλιος 2007 Οκτώβριος 2007 ΤΩΡΑ, ΕΙΜΑΣΤΕ Ε Ω Οι αρµόδιες αρχές δηµοσιεύουν και θέτουν στη διάθεση του κοινού έκθεση Ενδιάµεσης Επισκόπησης των Σηµαντικών Ζητηµάτων ιαχείρισης των Υδάτων που εντοπίστηκαν. Ακολουθεί εξάµηνη περίοδος διαβούλευσης (Β εκστρατεία διαβούλευσης κοινού) για την συζήτηση & υποβολή γραπτών παρατηρήσεων και σχολίων σχετικών µε το εν λόγω έγγραφο. Β εκστρατεία διαβούλευσης - εκέµβριος 2007 Μάιος 2008 Οι αρµόδιες αρχές δηµοσιεύουν και θέτουν στη διάθεση του κοινού Αντίγραφο του Προσχεδίου ιαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταµού. Ακολουθεί εξάµηνη περίοδος διαβούλευσης (Γ εκστρατεία διαβούλευσης κοινού) για την συζήτηση & υποβολή γραπτών παρατηρήσεων και σχολίων σχετικών µε το εν λόγω έγγραφο. Γ εκστρατεία διαβούλευσης - Αρχές 2009 ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -6-

11 Σας θέλουµε µαζί µας γιατί: Το νερό είναι ο πολυτιµότερος φυσικός µας πόρος και το έχουµε όλοι ανάγκη, εµείς και οι επόµενες γενιές Ο τρόπος που αντιµετωπίζουµε και χρησιµοποιούµε το νερό µπορεί και πρέπει να βελτιωθεί Στα επόµενα χρόνια θα τεθούν οι βάσεις χρήσης και διαχείρισης των νερών µας για τις επόµενες δεκαετίες Η έγκαιρη ενηµέρωση και η ενεργός συµµετοχή σας εξασφαλίζει υπεύθυνες και συναινετικές λύσεις Οι ερωτήσεις και τα θέµατα που θα θέλαµε να σκεφτείτε και να απαντήσετε, όπως και λεπτοµέρειες στο πως να µας στείλετε τα σχόλιά σας είναι στο τέλος αυτής της έκθεσης. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΟΛΩΝ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥΤΙΜΗ!!! ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -7-

12 3 ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΛΕΚΑΝΗΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΜΑΣ Περιοχή λεκάνης απορροής ποταµού Η Κύπρος προσδιορίστηκε ως µία Περιοχή Λεκάνης Απορροής Ποταµού (ΠΛΑΠ) (9.250km 2 ). Σε αυτή περιλαµβάνονται 9 υδρολογικές περιοχές και 70 λεκάνες απορροής, ενώ δεν εντοπίζονται ποτάµια µε µόνιµη ροή σε όλο το µήκος τους. Βάσει της συνθήκης Προσχώρησης της Κυπριακής ηµοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η εφαρµογή του κεκτηµένου αναστέλλεται στις περιοχές της Κυπριακής ηµοκρατίας στις οποίες η Κυπριακή Κυβέρνηση δεν ασκεί αποτελεσµατικό έλεγχο. Στο Χάρτη 3.1 παρουσιάζεται η ΠΛΑΠ της Κύπρου. Αποτυπώνονται οι εννέα υδρολογικές περιοχές και οι επιµέρους λεκάνες απορροής και διακρίνονται τα επιφανειακά υδατικά σώµατα (ποτάµια, λίµνες και παράκτια ύδατα). Το υδατικό σώµα είναι η ελάχιστη ενιαία ως προς τα χαρακτηριστικά και τη διαχείριση (άρα και τις πιέσεις) υδατική µονάδα για ποτάµια, λίµνες, υπόγεια & παράκτια νερά. Χάρτης 3.1_Περιοχή Λεκάνης Απορροής Κύπρου Υδατικά σώµατα της Κύπρου Η Κύπρος πραγµατοποίησε ήδη α) ανάλυση των χαρακτηριστικών των νερών της β) επισκόπηση των επιπτώσεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων (πιέσεων) στα νερά, γ) οικονοµική ανάλυση για τη χρήση των νερών. ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -8-

13 Χάρτης 3.2_ Επιφανειακά Υδατικά Σώµατα (Ποταµοί: φαίνονται µε διαφορετικά χρώµατα για να είναι διακριτά, Λίµνες: σκούρο µπλε για ταµιευτήρες φραγµάτων και αλυκές, Παράκτια νερά: γαλάζιο χρώµα κατά µήκος της ακτογραµµής) Σύµφωνα µε την ανάλυση αυτή, τα υδατικά συστήµατα στην Κύπρο κατηγοριοποιήθηκαν & διακρίθηκαν σε επιµέρους υδατικά σώµατα 216 για τα ποτάµια, 18 για τις λίµνες από τις οποίες µόνο τα 5 είναι φυσικά, 25 συστήµατα παράκτιων νερών (Χάρτης 3.2) και 19 για τα υπόγεια νερά (+ 1, υδατικό σώµα υπογείου νερού Πενταδακτύλου) (Χάρτης 3.3). Χάρτης 3.3_ Υδατικά Σώµατα Υπόγειων Νερών (φαίνονται µε διαφορετικά χρώµατα για να είναι διακριτά) ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -9-

14 Οι πιο σηµαντικές επιπτώσεις σε ποιοτικό επίπεδο που δέχονται τα επιφανειακά νερά της Κύπρου από τις ανθρώπινες δραστηριότητες είναι αυτές που προέρχονται από τις γεωργικές δραστηριότητες, τα κτηνοτροφικά απόβλητα, τα αστικά λύµατα, τους χώρους διάθεσης απορριµµάτων και τα βιοµηχανικά λύµατα. Επιπλέον, υπάρχει τεχνητή αλλοίωση της φυσικής κοίτης των ποταµών σε πολλές περιπτώσεις, καθώς και πολλά έργα αποθήκευσης και µεταφοράς νερού. Οι σηµαντικές επιπτώσεις που δέχονται τα υπόγεια νερά της Κύπρου από τις ανθρώπινες δραστηριότητες είναι ανάλογες µε αυτές των επιφανειακών και επιπρόσθετα η υπερβολική άντληση και η αύξηση της αλατότητας των νερών (υφαλµύρινση). Η ανάλυση των παραπάνω οδήγησε στην διάκριση των υδατικών σωµάτων που κινδυνεύουν να µην επιτύχουν τους στόχους της Οδηγίας, όπως φαίνεται & στον Χάρτη 3.4 για τα επιφανειακά νερά και στον Χάρτη 3.5 για τα υπόγεια νερά, αντίστοιχα. Ικανοποιούν στους στόχους της Οδηγίας Χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης Κινδυνεύουν να µη επιτύχουν τους στόχους της Οδηγίας Χάρτης 3.4_ ιάκριση επιφανειακών υδατικών σωµάτων που κινδυνεύουν να µην επιτύχουν τους στόχους της Οδηγίας Χάρτης 3.5_ ιάκριση υπογείων υδατικών σωµάτων που κινδυνεύουν να µην επιτύχουν τους στόχους της Οδηγίας ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -10-

15 4 ΙΣΤΟΡΙΚΟ & ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΝΕΡΩΝ ΜΑΣ Λειψυδρία και Ξηρασία Το κύριο ζήτηµα στη χώρα µας είναι το πρόβληµα λειψυδρίας. Η Κύπρος και η Μάλτα χαρακτηρίζονται ως «οι φτωχές σε νερό» χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, µε το σοβαρότερο πρόβληµα λειψυδρίας. Η χώρα µας πάντοτε αντιµετώπιζε πρόβληµα ανεπάρκειας νερού, τόσο για πόσιµο όσο και για τις αρδευτικές της ανάγκες που προκύπτουν από την παραδοσιακή της κλίση προς τη γεωργία και τον ολοένα αυξανόµενο τουρισµό. Σήµερα, και αφότου οι περισσότεροι υδατικοί πόροι του νησιού µας έχουν αναπτυχθεί, το πρόβληµα της λειψυδρίας παραµένει ακόµα. Αυτό οφείλεται στον αυξανόµενο αριθµό του πληθυσµού (ντόπιοι και µετανάστες), την αύξηση των τουριστών, την ψηλή εποχιακή ζήτηση για νερό, το αναβαθµισµένο βιοτικό επίπεδο, την αύξηση της ζήτησης νερού για άρδευση και τις συνθήκες ξηρασίας που επικρατούν τα τελευταία χρόνια. Το κλίµα της Κύπρου είναι µεσογειακό µε µέση ετήσια βροχόπτωση 460mm. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 100 χρόνων η µέση ετήσια βροχόπτωση έχει µειωθεί κατά 14%, παρουσιάζοντας µεγάλες υπερετήσιες αποκλίσεις & περιόδους τριετούς ανοµβρίας. Παράλληλα, χαρακτηριστικό του τόπου µας είναι η άνιση κατανοµή υδατικών πόρων λόγω φυσικών παραµέτρων. Η παρουσία της οροσειράς του Τροόδους (υψόµετρο ~2000µ.) έχει ως αποτέλεσµα την άνιση κατανοµή της βροχόπτωσης (εύρος από 280mm νοτιοανατολικές περιοχές µέχρι και πάνω από 1000mm στα µεγάλα υψόµετρα του Τροόδους). Σχήµα 4.1_ Η τοπογραφία της Κύπρου Σχήµα 4.2_ Μέση ετήσια βροχόπτωση στην Κύπρο ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -11-

16 Σύντοµο ιστορικό ιαχείρισης & Ανάπτυξης Υδάτων Ανάπτυξη Υδάτων Πριν το 1960 Για την ικανοποίηση της αυξηµένης ζήτησης κυρίως από γεωργική χρήση (60% των κατοίκων ασχολούνταν µε τη γεωργία το 1960) αρχικά προωθήθηκε η εκµετάλλευση των υπογείων νερών για άρδευση και για ύδρευση, µιας που τα υπόγεια νερά µέχρι τότε αποτελούσαν µία αξιόπιστη και φτηνή πηγή νερού καλής ποιότητας. Μέχρι το 1960 είχαν ανορυχθεί γεωτρήσεις. Τα παραπάνω είχαν ως αποτέλεσµα την υπεράντληση των υπόγειων νερών, την εισροή θαλάσσιου νερού στους παράκτιους υδροφορείς (υφαλµύρινση) και την υποβάθµιση της ποιότητας των υδροφορέων. Ανάπτυξη Υδάτων µεταξύ Η αυξηµένη ζήτηση και η υποβάθµιση των υπογείων υδάτων οδήγησε στη µεγιστοποίηση της αξιοποίησης των εσωτερικών υδάτων. Προωθήθηκε έτσι η κατασκευή πολλών φραγµάτων, αγωγών µεταφοράς νερού και αρδευτικών δικτύων. Για την αντιµετώπιση της φυσικής άνισης κατανοµής των υδατικών πόρων στο νησί, κατασκευάστηκαν µεγάλα υδατικά έργα, π.χ. ο Νότιος Αγωγός. Παράλληλα, τέθηκε ως στόχος η προστασία & αναπλήρωση των υπόγειων υδροφορέων. Τέλος, µέσω κλειστών αγωγών και βελτιωµένων συστηµάτων άρδευσης προωθήθηκε η βελτίωση της απόδοσης και η εξοικονόµηση νερού. Σχήµα 4.3_Έργο Νότιου Αγωγού ( ) Σχήµα 4.4_ Μεγάλα υδατικά Τα παραπάνω είχαν ως αποτέλεσµα: την αύξηση της χωρητικότητας των φραγµάτων από 6 ΕΚΜ το 1960 σε 296 ΕΚΜ το 1989 και σε 325,5 ΕΚΜ σήµερα. ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -12-

17 την σχετικά οµοιόµορφη κατανοµή του νερού ανεξάρτητα από την άνιση κατανοµή της βροχόπτωσης την µείωση της εξάρτησης από µικρής διάρκειας ξηρασίες Παρόλα αυτά όµως οι αυξανόµενες υδρευτικές ανάγκες δεν ικανοποιήθηκαν πλήρως. Επιπλέον, η µείωση της βροχόπτωσης (κατά 15% µετά το 1970) σε συνδυασµό µε την υπεράντληση των υπογείων νερών και τα µεγάλα φράγµατα στα επιφανειακά νερά (διακοπή ροής σε πεδινά τµήµατα και εκβολές ποταµών) οδήγησαν στη µείωση της αναπλήρωσης των υδροφορέων και στην υποβάθµιση της ποιότητας των υπογείων αλλά και των επιφανειακών νερών. Ανάπτυξη Υδάτων µεταξύ Οι στόχοι της νέας υδατικής πολιτικής ήταν: Η Εξισορρόπηση του υδατικού ισοζυγίου (µείωση του ελλείµµατος προσφοράς/ ζήτησης) Προστασία και αναπλήρωση υπόγειων νερών (συστηµατική παρακολούθηση γεωτρήσεων, δηµιουργία στρατηγικών αποθεµάτων) Αύξηση της απόδοσης της χρήσης του νερού (εξοικονόµηση νερού) Απεξάρτηση της υδατοπροµήθειας των πόλεων από τη βροχόπτωση ηµιουργία υδατικής συνείδησης (εκστρατείες στα ΜΜΕ, επιχορηγήσεις για χρήση τεχνολογιών εξοικονόµησης νερού κλπ.) Η αξιοσηµείωτη µείωση των υδατικών αποθεµάτων & η αύξηση της ζήτησης οδήγησαν στη χρήση νερού από αφαλάτωση (Σταθµοί εκέλειας & Λάρνακας) και από ανακυκλωµένο νερό (Σταθµοί επεξεργασίας λυµάτων). Οι κύριες χρήσεις νερού ανά δραστηριότητα φαίνονται στο Σχήµα 4.5. Σχήµα 4.5_ Κύριες χρήσεις νερού ανά δραστηριότητα Οικιακή 20% Τουρισµός 5% Γεωργία 69% Βιοµηχανία 1% Σαββίδης et al., 2001 Περιβάλλον 5% ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -13-

18 Από τα παραπάνω φαίνεται ότι η διαχείριση των υδάτων στη χώρα µας οδήγησε σε σηµαντικά άλµατα στην υδατική ανάπτυξη ξεπερνώντας µε αξιοθαύµαστο για την εποχή του τρόπο πολλά εµπόδια φυσικών συνθηκών. Παρόλα αυτά όµως οι επιπτώσεις από την διαχείριση των υδάτων σε συνδυασµό µε τα νέα κλιµατικά δεδοµένα οδηγούν σήµερα σε: Μερική ικανοποίηση αναγκών σε υδατικούς πόρους Περαιτέρω αύξηση της ζήτησης νερού Υπερβολική άντληση υπογείων νερών. Η άντληση νερού από τα αποθέµατα των υπογείων υδροφορέων ξεπερνά κατά 40% την εκτιµώµενη ως αειφορική ποσότητα νερού προς άντληση, οδηγώντας σε ιδιαίτερα χαµηλή στάθµη του υπόγειου νερού, υφαλµύρινση & υποβάθµιση της ποιότητας όλων των παράκτιων υπόγειων υδροφορέων Πιέσεις στην ποιότητα των υδάτων από: γεωργία (ρύπανση από φυτοφάρµακα & λιπάσµατα) αστικές περιοχές (αστικά λύµατα & ανεξέλεγκτες χωµατερές) κτηνοτροφία (κτηνοτροφικά απόβλητα) βιοµηχανία (βιοµηχανικά απόβλητα) ιαχείριση Υδάτων µετά το 2000 Μπαίνοντας στη νέα χιλιετία, στους πυλώνες της Ευρωπαϊκής υδατικής πολιτικής προστίθεται η Οδηγία Πλαίσιο περί Υδάτων 2000/60/ΕΚ µε αρχή την Ολοκληρωµένη ιαχείριση των Υδατικών Πόρων βάσει της έννοιας της Αειφόρου Ανάπτυξης. Η βάση προβληµατισµού έχοντας υπόψη όλα τα παραπάνω - είναι ότι η παρούσα κατάσταση διαχείρισης / χρήσης των υδάτων δεν είναι βιώσιµη µε βάση την Οδηγία, λόγω του ότι: υπάρχει µεγάλη ανισότητα µεταξύ παροχής & ζήτησης δίνεται έµφαση στην ποσοτική και όχι στην ποιοτική διαχείριση νερών δίνεται περιορισµένη σηµασία στο νερό ως οικολογικό πόρο φυσικών οικοσυστηµάτων Η Οδηγία φιλοδοξεί να βάλει τη διαχείριση των νερών µας σε νέα βιώσιµη βάση, µε κοινούς, φιλικούς προς το περιβάλλον στόχους, µε εργαλεία την επιστήµη και την τεχνολογία, χωρίς απειλές κυρώσεων και µε κανόνα τον ορθό λόγο. ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -14-

19 5 ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ; Πως έγινε η επιλογή Σηµαντικών Ζητηµάτων ιαχείρισης Νερού; Όπως προαναφέρθηκε, η Οδηγία θέτει συγκεκριµένους στόχους µε κύριο σκοπό την αποφυγή περαιτέρω επιδείνωσης της κατάστασης των νερών και την επίτευξη τουλάχιστον «καλής κατάστασης» για όλα τα ύδατα έως το Οι στόχοι αυτοί συνάδουν µε την ανάγκη της χώρας µας για τη ολοκληρωµένη και αειφόρο διαχείριση των υδατικών πόρων επιτυγχάνοντας εξισορρόπηση µεταξύ παροχής & ζήτησης και παράλληλα διατηρώντας ή επαναφέροντας την «καλή κατάσταση» (οικολογικής ή/και χηµικής). Σηµαντικό ζήτηµα θεωρήθηκε κατ αρχήν οποιοδήποτε ζήτηµα προκαλεί τη µη επίτευξη των στόχων της Οδηγίας Μέσω του ιαχειριστικού Σχεδίου και του Προγράµµατος Μέτρων θα γίνει προσπάθεια αντιµετώπισης των Σηµαντικών Ζητηµάτων µε σκοπό την επίτευξη των στόχων της Οδηγίας (βλ. Σχήµα 5.1). ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Υ ΑΤΩΝ Μ Η ΕΠΙΤΕΥΞΗ ΤΩΝ ΣΤΟΧΩΝ ΤΗΣ Ο ΗΓΙΑΣ ΣΧΕ ΙΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Υ ΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΠΟΤΑΜΟΥ & ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΡΩΝ ΕΠΙΤΕΥΞΗ ΣΤΟΧΩΝ ΤΗΣ Ο ΗΓΙΑΣ ΚΑΛΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ & ΧΗΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΩΝ ΝΕΡΩΝ ΚΑΛΗ ΠΟΣΟΤΙΚΗ & ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΝΕΡΩΝ ΚΑΛΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΕΠΑΡΚΕΙΑ ΠΟΣΙΜΟΥ ΝΕΡΟΥ Σχήµα 5.1_ ιαδικασία ορισµού Σηµαντικού Ζητήµατος ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -15-

20 Επιπρόσθετα, χρησιµοποιήθηκαν ορισµένα µεθοδολογικά κριτήρια έτσι ώστε ένα ζήτηµα να κριθεί ως σηµαντικό. Τα κριτήρια αυτά είναι: Έκταση που επηρεάζεται Κοινωνικο-οικονοµικές επιπτώσεις Επάρκεια/ανεπάρκεια υφιστάµενων µηχανισµών Τάση µελλοντικής επιδείνωσης Βεβαιότητα επιπτώσεων Ποια ζητήµατα θεωρήθηκαν ως σηµαντικά; Γνωρίζουµε καλά ότι τα κύρια ζητήµατα που απασχολούν τους πολίτες καταναλωτές νερού συνδέονται κατά πρώτο λόγο µε την επάρκεια νερού, την εξασφάλιση καλής ποιότητας νερού για την κάθε χρήση, την τιµή του και τη σωστή διαχείριση από το κράτος. Τα παραπάνω, όπως θα δείτε, περιλαµβάνονται και θίγονται άµεσα ή έµµεσα στην έκθεση αυτή. Θεωρήσαµε σκόπιµο όµως αυτά να εµπλουτιστούν, να οργανωθούν και να αναλυθούν µε τρόπο που θα αντικατοπτρίζει πιθανά προβλήµατα µη επίτευξης του βασικού στόχου της Οδηγίας, δηλαδή την «καλή κατάσταση» των νερών µας µέχρι το Η «καλή κατάσταση» εµπεριέχει επίτευξη επιµέρους στόχων που είναι ποσοτικοί, ποιοτικοί και οικολογικοί. Πρόθεσή µας είναι να βοηθήσουµε ώστε να εξοικειωθούµε όλοι µε τους στόχους αυτούς και να «διευρύνουµε» τον τρόπο που αντιµετωπίζουµε και διαχειριζόµαστε τους υδατικούς µας πόρους βάσει της Οδηγίας. Εκτιµούµε ότι αυτό αποτελεί µία πρόκληση για όλους µας, διαχειριστές και καταναλωτές, που µπορούµε να πετύχουµε, γιατί στην Κύπρο εδώ και πολλά χρόνια έχουµε µάθει να προβληµατιζόµαστε, να σκεφτόµαστε και να ενεργούµε για τα νερά µας. Βάσει όλων των παραπάνω, καταλήξαµε σε µία λίστα ζητηµάτων, τα οποία όπου χρειαζόταν, οµαδοποιήθηκαν κάτω από γενικές επικεφαλίδες. Σε τίτλους τα Σηµαντικά Ζητήµατα όπως κατ αρχήν προσδιορίστηκαν είναι: Υπεράντληση υπόγειων υδάτων Υδροµορφολογικές πιέσεις και ποσότητα ροή επιφανειακών εσωτερικών υδάτων (Αλλοιώσεις φυσικών χαρακτηριστικών) ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -16-

21 Ρύπανση o o o Γεωργικής Προέλευσης Αστικής Προέλευσης Άλλης προέλευσης (βιοµηχανία, µεταλλεία, απορροές όµβριων κλπ) ιαφύλαξη προστατευόµενων περιοχών και σηµαντικών υδρόφιλων οικοσυστηµάτων Λειψυδρία - Ξηρασία Άλλα θέµατα o o o ιοικητικά ζητήµατα Τιµολόγηση νερού Πιέσεις στα παράκτια υδατικά σώµατα Πηγές πληροφορίας Ο προσδιορισµός των Σηµαντικών Ζητηµάτων προέκυψε µέσω: της πολυετούς εµπειρίας των λειτουργών της αρµόδιας αρχής -δηλαδή του Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος- και ειδικότερα του Τµήµατος Αναπτύξεως Υδάτων (ΤΑΥ) πάνω στα θέµατα διαχείρισης υδατικών πόρων στη χώρα µας της εξίσου πολυετούς και σηµαντικής εµπειρίας των λειτουργών άλλων Τµηµάτων της πείρας ειδικών συµβούλων σε ζητήµατα προστασίας, διαχείρισης και οικονοµίας περιβάλλοντος, σε θέµατα υδρολογίας και στην εφαρµογή της Οδηγίας στο εξωτερικό και την Κύπρο και του προβληµατισµού που έχει κατά καιρούς εκφρασθεί από χρήστες νερού και περιλαµβάνεται σε προηγούµενες εκθέσεις και µελέτες Η Έκθεση αυτή περιγράφει συνοπτικά, δίνοντας βασικές πληροφορίες για τα Σηµαντικά Ζητήµατα. Στόχος της είναι να προβληµατίζει χωρίς να κουράζει. Όποιος όµως ενδιαφέρεται να προσεγγίσει σε βάθος τις πηγές πληροφόρησης και ανάλυσης των ζητηµάτων που περιγράφονται στην παρούσα έκθεση µπορεί να ανατρέξει στις παρακάτω πηγές, που αποτέλεσαν βιβλιογραφική βάση για τη σύνταξή της. ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -17-

22 Ιστοσελίδα του Τµήµατος Ανάπτυξης Υδάτων: που περιέχει τα παρακάτω: Οδηγία Πλαίσιο περί Υδάτων 2000/60/EC Εκθέσεις για την εφαρµογή των Άρθρων 5, 6, 8, 9 και 14 της Οδηγίας στην Κύπρο Ιστοσελίδα του MEDIS Towards Sustainable Water Use on Mediterranean Islands. Addressing conflicting demands, and varying hydrological social and economical conditions. Τι ακολουθεί και πως παρουσιάζεται... Στη συνέχεια και αφότου µέχρι αυτό το σηµείο της έκθεσής µας έγινε µία ανασκόπηση κάποιων εισαγωγικών θεµάτων παρουσιάζονται τα Σηµαντικά Ζητήµατα. Για κάθε ζήτηµα αναφέρονται τα παρακάτω: Τίτλος Εισαγωγικά στοιχεία Ποιες περιοχές επηρεάζονται; Ποιοι στόχοι της Οδηγίας θα ικανοποιηθούν από της αντιµετώπιση του ζητήµατος Τι έχουµε κάνει µέχρι σήµερα; Τι παραπάνω µπορούµε να κάνουµε; ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -18-

23 5.1 Υπεράντληση υπογείων υδάτων Τα υπόγεια νερά παρέχουν το 52 % περίπου του νερού που χρησιµοποιούµε. Είναι έτσι ένα από τα κύρια αποθέµατα γλυκού νερού το οποίο εκµεταλλευόµαστε εδώ και αιώνες για να καλύψουµε τις ανάγκες µας και να αναπτύξουµε τις κοινωνίες µας. Παρόλα αυτά τα υπόγεια νερά δεν είναι ένας ανεξάντλητος πόρος. Ήδη, η χρόνια κατανάλωση των υπόγειων υδάτων -σε επίπεδα µεγαλύτερα από τη φυσική τους αναπλήρωση- έχει δηµιουργήσει ένα σηµαντικό έλλειµµα που σύµφωνα µε εκτιµήσεις φτάνει σε πολλές περιπτώσεις το 40% των διαθέσιµων υπόγειων υδατικών αποθεµάτων. Εισαγωγικά στοιχεία Τα υπόγεια νερά τροφοδοτούνται από το νερό που καταλήγει στην επιφάνεια από τις βροχοπτώσεις και καταφέρνει να διεισδύσει σε υπόγεια στρώµατα πριν εξατµιστεί. Το ποσοστό που κατεισδύει συγκεντρώνεται ανάµεσα στα πετρώµατα και κινείται µε την βοήθεια της βαρύτητας σε υπόγειες διαδροµές αργά προς την θάλασσα. Στην πορεία, τα υπόγεια νερά µπορεί να επανέλθουν στην επιφάνεια µέσα από πηγές που τροφοδοτούν τα επιφανειακά νερά ή να παραµείνουν σε «υπόγειες δεξαµενές». Με τον τρόπο αυτό τα υπόγεια ύδατα αποτελούν µία «αποθήκη νερού» που έχει συγκεντρωθεί εδώ και Εξάτµιση αιώνες και το οποίο αποτελεί ανανεώσιµο πόρο µόνο στο βαθµό που η άντλησή τους δεν υπερβαίνει την ετήσια αναπλήρωσή τους από τις βροχοπτώσεις. Το νερό αυτό το εκµεταλλευόµαστε ανοίγοντας πηγάδια και γεωτρήσεις. Στην Κύπρο πολυάριθµες γεωτρήσεις εκτιµάται ότι αντλούν πάνω από 100 εκατοµµύρια m 3 το χρόνο από τα υπόγεια υδατικά σώµατα. Τα 3/4 του υπογείου νερού καταναλώνεται για τις ανάγκες άρδευσης των καλλιεργειών. Το υπόλοιπο, κατανέµεται για τις ανάγκες υδροδότησης του πληθυσµού, για την κτηνοτροφία, για τον τουρισµό και τη βιοµηχανία. Σε πολλές περιπτώσεις το νερό που αντλούµε από τα υπόγεια ύδατα υπερβαίνει Αρδευση καλλιεργειων 75% Τουρισµός 3% Χρήση υπόγειου νερού Οικιακή χρήση 12% Κτηνοτροφία 7% Βιοµηχανια 3% ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -19-

24 τα όρια φυσικής αναπλήρωσης. Αντλούµε δηλαδή περισσότερο νερό από όσο αναπληρώνεται κάθε χρόνο από τις βροχοπτώσεις, ενώ η σηµαντική µείωση των βροχοπτώσεων που έχει σηµειωθεί τα τελευταία χρόνια επιδεινώνει την κατάσταση. Σύµφωνα µε τα σηµερινά στοιχεία από τα υπόγεια νερά και τις πηγές αντλούνται 139 εκατοµµύρια m 3 /έτος από τα οποία τα 29 εκ. m 3 αποτελούν υπεράντληση. Έτσι, χρόνο µε τον χρόνο τα αποθέµατα υπόγειων νερών µειώνονται. Μελέτες που εκπονήθηκαν για την καταγραφή των υπόγειων αποθεµάτων νερού έδειξαν ότι έχουµε καταναλώσει περίπου το 40% των αιώνιων διαθέσιµων υπογείων µας αποθεµάτων. Έχει υπολογιστεί ότι για να διατηρηθεί το υδατικό ισοζύγιο κάθε υπόγειου υδροφορέα η συνολική υδροληψία θα πρέπει να µειωθεί στα 82 εκατοµµύρια m 3 /έτος και κάτι τέτοιο απαιτεί µείωση της άντλησης κατά 40% περίπου. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα την πτώση της στάθµης των υπόγειων νερών και έτσι απαιτείται η αναζήτηση νερού σε ολοένα και µεγαλύτερα βάθη. Παράλληλα η κατασκευή φραγµάτων προκειµένου να συγκρατήσουµε τους επιφανειακούς υδατικούς πόρους λειτουργεί αρνητικά στην τροφοδοσία των υπόγειων υδροφορέων χαµηλότερα από το φράγµα, στερώντας από τους παράκτιους υδροφορείς πολύτιµους υδατικούς πόρους. Η στάθµη των υπόγειων νερών σε συγκεκριµένες περιοχές έχει κατέλθει µέχρι και 100 µέτρα τα τελευταία χρόνια προκαλώντας την εξάντληση πολλών γεωτρήσεων και την συνολική ελάττωση της φυσικής ροής των πηγών και των ποταµών. Σε παράκτιες περιοχές η µείωση της φυσικής κίνησης του υπόγειου νερού προς τη θάλασσα προκαλεί την εισροή θαλασσινού νερού στους υπόγειους υδροφορείς καθιστώντας το νερό από τις γεωτρήσεις και τα πηγάδια στις περιοχές αυτές υφάλµυρο και ακατάλληλο για χρήση. Αυτό είναι και το µεγαλύτερο πρόβληµα υποβάθµισης της ποιότητας των υπόγειων νερών µας. Επίσης, η υπεράντληση των υπόγειων νερών έχει σε κάποιες περιοχές ως αποτέλεσµα την αύξηση της συγκέντρωσης ορισµένων ουσιών, όπως το Βόριο. Αίτια: Καλλιέργειες µε µεγάλες απαιτήσεις νερού Υδροβόρες δραστηριότητες (γήπεδα γκολφ, ιδιωτικές πισίνες κτλ) Σπατάλη νερού στην καθηµερινή ζωή Απώλειες συστήµατος ύδρευσης Απώλειες συστήµατος άρδευσης Παρεµπόδιση εµπλουτισµού των παράκτιων υπόγειων νερών µέσω της κατασκευής φραγµάτων Παράνοµες γεωτρήσεις Μείωση της βροχόπτωσης Επιπτώσεις: Πτώση της στάθµης και εξάντληση των υπόγειων υδάτων Υφαλµύρινση των παράκτιων υδροφορέων Μείωση της ροής των ποταµών και των πηγών Αύξηση των νιτρικών στα υπόγεια νερά από χρήση λιπασµάτων Τοπική αύξηση της συγκέντρωσης ουσιών όπως το βόριο στα υπόγεια νερά ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -20-

25 Ποιες περιοχές επηρεάζονται; Το πρόβληµα της υπεράντλησης και οι συνεπακόλουθες επιπτώσεις της αποτελεί ένα από τα κυρίαρχα ζητήµατα για όλη την Κύπρο. Είναι ένα ζήτηµα που θα πρέπει να συζητηθεί σε βάθος και να αντιµετωπιστεί αποτελεσµατικά στα πλαίσια των µέτρων που θα προβλέπει το Σχέδιο ιαχείρισης των νερών της Κύπρου ώστε να εξασφαλιστεί η µελλοντική επάρκεια νερού. Η µεγάλη πλειοψηφία των συστηµάτων υπόγειων υδάτων της Κύπρου (15 από τα 19 συστήµατα υδάτων), λόγω των ιδιαιτεροτήτων της γεωγραφίας του νησιού και των πιέσεων που δέχονται από ανθρωπογενείς χρήσεις, έχουν χαρακτηρισθεί ως κινδυνεύοντα από υπεράντληση (όπως φαίνεται στον Χάρτη και στον Πίνακα αντίστοιχα). Χάρτης _ Υπεράντληση στα υπόγεια υδατικά σώµατα της Κύπρου µπλε: χωρίς υπερ-εκµετάλλευση τοπική πτώση της στάθµης υπόγειου νερού κατά τη διάρκεια ξηρών ετών κόκκινο: περιοχές που υφίστανται υπεράντληση και στις οποίες παρατηρείται συνεχής πτώση της στάθµης) Οι περισσότεροι παράκτιοι υδροφορείς στην χώρα µας, όπως στα Κοκκινοχώρια, στο Κίτι- Περιβόλια, στο Ακρωτήρι, στη Λεµεσό, στην Πάφο και στη Πέγεια, στην Πόλη Χρυσοχούς, στην κεντρική και δυτική Μεσαορία χαρακτηρίζονται συνολικά ή τοπικά από το φαινόµενο της υφαλµύρινσης (Χάρτης 5.1-2). Οι γεωτρήσεις των παράκτιων ζωνών των σηµαντικότερων υδροφορέων στην Κύπρο π.χ. Κοκκινοχώρια, Κίτι-Περιβόλια, Ακρωτήρι, Μόρφου κτλ έχουν εγκαταλειφθεί, καθώς εξαιτίας του φαινόµενου της υφαλµύρινσης, το νερό δεν είναι κατάλληλο προς χρήση. ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -21-

26 Χάρτης _ Υφαλµύρινση στα υπόγεια υδατικά σώµατα της Κύπρου µπλε: χωρίς υφαλµύρινση, κόκκινο: µε υφαλµύρινση Πίνακας 5.1-1_ Υπεράντληση και υφαλµύρινση στα υπόγεια υδατικά σώµατα της χώρας µας Όνοµα υπόγειου υδατικού συστήµατος Κωδικός ΥΥΣ Πρόβληµα υφαλµύρινσης Πρόβληµα υπεράντλησης Κοκκινοχώρια CY_1 Ναι Ναι Γύψοι Αραδίππου CY_2 Όχι Ναι Κίτι - Περιβόλια και αποθέσεις κοίτης Τρέµινθου CY_3 Ναι Ναι Παράκτιο πεδινό τµήµα και αποθέσεις κοίτης Σοφτάδων - Ζυγίου CY_4 Ναι? Γύψοι Μαρωνίου CY_5 Όχι Ναι Κρητίδες Μαρί- Καλού Χωριού και Ψαµµίτες Χοιροκοιτίας CY_6 Όχι Ναι Αποθέσεις κοίτης Γερµασόγειας CY_7 Ναι? Λεµεσός CY_8 Ναι Ναι Ακρωτήρι CY_9 Ναι Ναι Παραµάλι και Αυδήµου CY_10 Ναι Ναι Παράκτιο πεδινό τµήµα και αποθέσεις κοίτης Πάφου CY_11 Ναι Ναι Γύψοι Λετύµβου - Γιόλου CY_12 Όχι Ναι Ασβεστόλιθοι Πέγειας CY_13 Ναι Ναι Ασβεστόλιθοι Ανδρολίκου CY_14 Ναι Ναι Παράκτιο πεδινό τµήµα Χρυσοχού Γιαλιά και αποθέσεις κοίτης CY_15 Ναι Ναι Πύργος CY_16 Ναι Ναι Κεντρική και υτική Μεσαορία CY_17 Ναι Ναι Σχηµατισµοί Λευκάρων - Πάχνας CY_18 Όχι Ναι Περιοχή Τροόδους (Υδροφόρος Πυριγενών Ορεινής µάζας Τροόδους) CY_19 Όχι Όχι ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -22-

27 Η επίλυση του ζητήµατος της υπεράντλησης των υπογείων υδάτων αφορά στην επίτευξη του συνόλου των στόχων της Οδηγίας Καλή ποσοτική και ποιοτική κατάσταση των υπογείων νερών Καλή οικολογική και χηµική κατάσταση των επιφανειακών νερών Καλή κατάσταση των προστατευόµενων περιοχών Επάρκεια πόσιµου νερού Τι έχουµε κάνει µέχρι σήµερα; Εξοικονόµηση νερού o ηµιουργία υδατικής συνείδησης (εκστρατείες στα ΜΜΕ, πρόστιµα για σπατάλη νερού) o Επιχορηγήσεις για χρήση τεχνολογιών εξοικονόµησης νερού o Εφαρµογή µεθόδων άρδευσης µειωµένης κατανάλωσης και αυξηµένης αποτελεσµατικότητας (διείσδυση άνω 90% τέτοιων συστηµάτων στην γεωργία). o Περικοπές στην παροχή νερού o Αλλαγή διάρθρωσης των καλλιεργειών o Εισαγωγή µετρητών στις γεωτρήσεις για την παρακολούθηση της ποσότητας άντλησης Αύξηση της παροχής νερού από άλλες πηγές π.χ. α) δηµιουργία µονάδων αφαλάτωσης εκέλειας και Λάρνακας και β) Σταθµοί επεξεργασίας λυµάτων Λεµεσού, Λευκωσίας & Λάρνακας για άρδευση και εµπλουτισµό. Σχεδιασµός και εφαρµογή παρακολούθησης της ποσοτικής κατάστασης των υπόγειων υδάτων Τι παραπάνω µπορούµε να κάνουµε; Περαιτέρω διαχείριση της κατανάλωσης µε: o Περιορισµό τροφοδοσίας υδροβόρων δραστηριοτήτων από υπόγεια νερά o Αναδιάρθρωση της γεωργίας σε καλλιέργειες που απαιτούν λιγότερο νερό. o Περαιτέρω εφαρµογή νέων µεθόδων και τεχνολογιών άρδευσης µειωµένης κατανάλωσης και αυξηµένης αποτελεσµατικότητας o Συντήρηση των δικτύων ύδρευσης και άρδευσης για να µειωθούν οι απώλειες. o Ενθάρρυνση χρήσης οικιακών συσκευών και υδραυλικών εγκαταστάσεων, φιλικών στην εξοικονόµηση νερού o Ανακύκλωση του «γκρίζου» νερού Αύξηση της παροχής νερού από άλλες πηγές (π.χ. αφαλάτωση), από τη στιγµή που το προβλεπόµενο αποτέλεσµα των υπόλοιπων µέτρων θεωρείται ανεπαρκές Ένταξη ανακυκλωµένου νερού στο υδατικό ισοζύγιο Βελτίωση της λειτουργίας, συντήρηση και έλεγχο των εγκαταστάσεων παροχής νερού µε σκοπό την µείωση των απωλειών και την εξασφάλιση της βέλτιστης εκµετάλλευσης των υφισταµένων έργων Αύξηση του εµπλουτισµού των υπόγειων νερών από επεξεργασµένα λύµατα. Αποτελεσµατικός έλεγχος της διάνοιξης νέων γεωτρήσεων και έλεγχος των υφιστάµενων. Βελτιστοποίηση της διαχείρισης υδάτων µε τη δηµιουργία φορέα διαχείρισης Υδάτων Αναθεώρηση Πολιτικής Τιµολόγησης ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -23-

28 5.2 Υδροµορφολογικές πιέσεις & ποσότητα ροή επιφανειακών υδάτων Η αυξηµένη ζήτηση και η υποβάθµιση των υπογείων υδάτων της χώρας µας οδήγησε στη µεγιστοποίηση της αξιοποίησης των επιφανειακών εσωτερικών υδάτων. Προωθήθηκε έτσι η κατασκευή φραγµάτων, αγωγών µεταφοράς νερού και αρδευτικών δικτύων µε αποτέλεσµα σήµερα, περίπου το 54% της επιφανειακής ροής (ποτάµια) να καταλήγει σε φράγµατα. Όλα τα έργα αυτά ήταν ευεργετικά για την ανάπτυξη της κοινωνίας µας και των δραστηριοτήτων µας, αλλά παράλληλα οι υδροµορφολογικές αυτές αλλαγές στα υδατικά σώµατα σε πολλές περιπτώσεις έχουν αρνητικές επιπτώσεις στα οικοσυστήµατα που εξαρτώνται από το νερό, όπως επίσης και στην αειφορική ανάπτυξη των νερών µας. Για παράδειγµα, η κατασκευή φραγµάτων που εµποδίζει τη ροή νερού στο χαµηλότερο κοµµάτι του ποταµού έχει ως αποτέλεσµα τον ουσιαστικό «επηρεασµό» του. Οι υδροµορφολογικές αλλαγές στα νερά µας έγιναν µε σκοπό να υποστηρίξουν χρήσεις νερού (π.χ. ύδρευση, γεωργική ανάπτυξη κλπ) που κρίθηκαν απαραίτητες για την ανάπτυξη µας. Είναι σηµαντικό λοιπόν να εξασφαλίσουµε ότι αυτές οι χρήσεις εξυπηρετούνται, αλλά όσο είναι δυνατό όχι σε βάρος των φυσικών µας ποταµών και υδρόφιλων οικοσυστηµάτων. Εισαγωγικά στοιχεία Η Ανάπτυξη των Υδάτων µας µετά το 1960 στόχευε στην αξιοποίηση των επιφανειακών νερών. Έγιναν σηµαντικά άλµατα στην υδατική ανάπτυξη µέσω κατασκευής φραγµάτων, ταµιευτήρων εκτός ροής ποταµού, αγωγών µεταφοράς νερού (µεγαλύτεροι από 100χλµ.) όπως ο Νότιος Αγωγός - και αρδευτικών δικτύων, ξεπερνώντας µε αξιοθαύµαστο για την εποχή τρόπο πολλά εµπόδια φυσικών συνθηκών. Αυτό είχε ως αποτέλεσµα την αύξηση της χωρητικότητας των φραγµάτων από 6 ΕΚΜ το 1960 σε 296 ΕΚΜ το 1989 και σε 325,5 ΕΚΜ σήµερα! (Σχήµα 5.2-1). Εικόνα 5.2_1 Φράγµα Κούρη Η συνολική ετήσια εισροή των φραγµάτων τα τελευταία χρόνια είναι 127Mm³ ( µέσος όρος) πολύ λιγότερη από την σχεδιασµένη αποδοτικότητα που ανέρχεται σε Βάσει των προτύπων της περίπου 215Mm³ γεγονός που οφείλεται στην µείωση της ιεθνούς Επιτροπής Μεγάλων βροχόπτωσης και ροής (~15% και 40% αντίστοιχα µετά το Φραγµάτων (ICOLD), η χώρα µας έρχεται πρώτη στην Ευρώπη όσον αφορά στον αριθµό των 1970, σύµφωνα µε εκτιµήσεις). Το νερό από τα φράγµατα χρησιµοποιείται και για άρδευση και για ύδρευση. φραγµάτων ανά τετραγωνικό χιλιόµετρο. ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -24-

29 Σχήµα 5.2-1_ Αποθηκευτική ικανότητα των φραγµάτων µας από το 1961 µέχρι το 2003 (ΤΑΥ, 2003) α. β. γ. Εικόνα _ Έργα υδατικής ανάπτυξης α) Αρδευτικό έργο Πάφου, κεντρικό κανάλι, β) Λιµνοδεξαµενές Φαρµακά 1&2, γ) Σωλήνα αρδευτικού δικτύου [από αρχείο ΤΑΥ] Τα παραπάνω έργα και επεµβάσεις συνέβαλαν αξιοθαύµαστα στην ανάπτυξη των επιφανειακών υδάτων, στην σχετικά οµοιόµορφη γεωγραφική κατανοµή του νερού ανεξάρτητα από την άνιση κατανοµή της βροχόπτωσης, και στην µείωση των συνεπειών µικρής διάρκειας ξηρασίας. ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -25-

30 Παρόλα αυτά όµως οι αυξανόµενες ανάγκες µας δεν ικανοποιήθηκαν πλήρως. Συνεχίζουν να αυξάνονται είτε από τον καθηµερινό τρόπο ζωής µας είτε από δραστηριότητες & χρήσεις µε αυξηµένη κατανάλωση νερού (βλ. υδροβόρες δραστηριότητες, όπως ιδιωτικές πισίνες, γήπεδα και χώροι πρασίνου, υδροβόρες καλλιέργειες στην γεωργία όπως µπανάνες κτλ). Παράλληλα τα τελευταία χρόνια η µείωση της βροχόπτωσης και επιπλέον η υπεράντληση των υπογείων νερών ιδίως των υδροφορέων του Τροόδους έχει ως αποτέλεσµα τη µείωση του νερού των πηγών και εποµένως των ποταµών. Όταν αναφερόµαστε σε επιφανειακά Όλα λοιπόν τα παραπάνω οδήγησαν στην εσωτερικά ύδατα, εννοούµε τα ποτάµια και τις λίµνες φράγµατα. Στη χώρα µας οι ουσιαστική διακοπή της ροής των ποταµών µόνες φυσικές λίµνες είναι οι αλυκές στη στα πεδινά τµήµατα και στις εκβολές των Λάρνακα και στο Ακρωτήρι. Επίσης, δεν ποταµών, υποβαθµίζοντας υδρόφιλα έχουµε ποτάµια που καθ όλο το µήκος τους οικοσυστήµατα στις κοίτες και στις όχθες των ποταµών και στις εκβολές τους. έχουν ολόχρονα ροή. Στο Τρόοδος συναντάµε µονάχα κοµµάτια ποταµών τα οποία έχουν συνεχή ροή ολόχρονα. Αίτια: κατασκευή φραγµάτων, αγωγών µεταφοράς νερού & αρδευτικών δικτύων Σπατάλη νερού στην καθηµερινή ζωή δηµιουργία δεξαµενών εκτός ροής ποταµού υπερεκµετάλλευση υδροφορέων που τροφοδοτούν πηγές µείωση της βροχόπτωσης µη πρόβλεψη οικολογικής παροχής από τα φράγµατα Επιπτώσεις: υποβάθµιση υδρόφιλων οικοσυστηµάτων που συνδέονται και εξαρτώνται από το νερό µείωση της αναπλήρωσης των υπόγειων υδροφορέων υποβάθµιση της ποσότητας και της ποιότητας των επιφανειακών νερών Ποιες περιοχές επηρεάζονται; Το ζήτηµα των υδροµορφολογικών πιέσεων στα εσωτερικά επιφανειακά υδατικά σώµατα της χώρας µας υφίσταται στην ουσία στα σηµεία που υπάρχει φράγµα και στο κατάντη τµήµα του ποταµού, όπως επίσης και στις διευθετήσεις της κοίτης των ποταµών. Στην χώρα µας σχεδόν όλα τα κύρια ποτάµια έχουν φράγµα. Επίσης, ποτάµια τα οποία διέρχονται µέσα από πόλη συνήθως έχουν διευθετηµένη κοίτη. Στο Χάρτη φαίνονται τα Εικόνα _ Ποταµός Κούρης ανάντι του φράγµατος ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -26-

31 Ιδιαιτέρως Τροποποιηµένα και τα Τεχνητά Υδατικά Σώµατα της χώρας µας, δηλαδή τα υδατικά σώµατα που έχουν υποστεί υδροµορφολογικές αλλοιώσεις. Χάρτης 5.2-1_ Ιδιαιτέρως Τροποποιηµένα και τα Τεχνητά Υδατικά Σώµατα της χώρας µας µπλε: όχι ιδιαίτερα τροποποιηµένα, κόκκινο: ιδιαίτερα τροποποιηµένα, γκρι: τεχνητά Η επίλυση του ζητήµατος των υδροµορφολογικών πιέσεων & της µείωσης της ποσότητας & ροής των επιφανειακών εσωτερικών υδάτων αφορά στην επίτευξη των παρακάτω στόχων της Οδηγίας Καλή ποσοτική και ποιοτική κατάσταση των υπογείων νερών Καλή οικολογική και χηµική κατάσταση των επιφανειακών νερών Καλή κατάσταση των προστατευόµενων περιοχών ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -27-

32 Τι έχουµε κάνει µέχρι σήµερα; Εξοικονόµηση νερού o ηµιουργία υδατικής συνείδησης (εκστρατείες στα ΜΜΕ, πρόστιµα για σπατάλη νερού) o Επιχορηγήσεις για χρήση τεχνολογιών εξοικονόµησης νερού o Εφαρµογή µεθόδων άρδευσης µειωµένης κατανάλωσης και αυξηµένης αποτελεσµατικότητας (διείσδυση άνω 90% τέτοιων συστηµάτων στην γεωργία). o Περικοπές στην παροχή νερού o Αλλαγή διάρθρωσης των καλλιεργειών Ανάπτυξη άλλων πηγών νερού o Σταθµοί επεξεργασίας λυµάτων Λεµεσού, Λευκωσίας & Λάρνακας για άρδευση και εµπλουτισµό o ηµιουργία µονάδων αφαλάτωσης εκέλειας και Λάρνακας Σε επιλεγµένες θέσεις, ελευθέρωση ροής από το φράγµα κυρίως για εµπλουτισµό των υπόγειων υδροφορέων (φράγµα Αρµίνου, ποταµός ιαρίζος, φράγµα Γερµασόγειας, ποταµός Γερµασόγειας, φράγµα Ασπρόκρεµµου) Τι παραπάνω µπορούµε να κάνουµε; Περισσότερος και αποτελεσµατικός έλεγχος και διαχείριση απόληψης νερού από κοίτες ποταµών Βελτίωση της λειτουργίας, συντήρηση και έλεγχο των εγκαταστάσεων παροχής νερού µε σκοπό την µείωση των απωλειών και την εξασφάλιση της βέλτιστης εκµετάλλευσης των υφισταµένων έργων Εξοικονόµηση νερού µέσω κατάλληλων διαχειριστικών µέτρων Περαιτέρω ανάπτυξη άλλων πηγών νερού o ηµιουργία επιπρόσθετων σταθµών επεξεργασίας λυµάτων µε βελτιωµένες τεχνολογίες και χρήση του ανακυκλωµένου νερού στις κατάλληλες καλλιέργειες. o ηµιουργία παραπάνω µονάδων αφαλάτωσης (ήδη προγραµµατίζονται) από τη στιγµή που το προβλεπόµενο αποτέλεσµα των υπόλοιπων µέτρων θεωρείται ανεπαρκές ιερεύνηση θέµατος οικολογικής παροχής από τα φράγµατα Περιορισµό στο σχεδιασµό και υλοποίηση νέων έργων που παρεµβαίνουν τεχνητά στις φυσικές κοίτες των ποταµών και εξέταση της πιθανότητας αποκατάστασης των «φυσικών συνθηκών» σε τµήµατα των ποταµών που έχουν αλλοιωθεί Ευρεία αλλαγή διάρθρωσης καλλιεργειών Πλήρης ένταξη του ανακυκλωµένου νερού στο υδατικό ισοζύγιο Ορθολογική ανακατανοµή υδατικών πόρων ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -28-

33 5.3 Ρύπανση γεωργικής προέλευσης Μεγάλες ποσότητες λιπασµάτων και φυτοφαρµάκων εφαρµόζονται στις καλλιέργειες µε σκοπό αφενός τον εµπλουτισµό του εδάφους και την αύξηση της παραγωγικότητας των καλλιεργειών και αφετέρου την καταπολέµηση των ασθενειών. Η εφαρµογή µεγαλύτερων από τις απαιτούµενες ποσότητες των παραπάνω ουσιών έχει ως αποτέλεσµα τη διασπορά τους σε µεγάλες εκτάσεις αποτελώντας την σηµαντικότερη πηγή διάχυτης ρύπανσης. Παράλληλα, τα απόβλητα των κτηνοτροφικών µονάδων αποτελούν µία επιπρόσθετη σηµαντική πηγή ρύπανσης. Τα φορτία που παράγονται από τις αγροτικές δραστηριότητες επιβαρύνουν τα επιφανειακά και υπόγεια νερά µας συντελώντας στην ποιοτική υποβάθµιση του νερού και των οικοσυστηµάτων, µε επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής µας. Εισαγωγικά στοιχεία Η καλλιεργούµενη γη αποτελεί το 30% της συνολικής έκτασης της Κυπριακής ηµοκρατίας και εντοπίζεται κατά το µεγαλύτερο µέρος της στο ανατολικό κοµµάτι της Κύπρου (Κοκκινοχώρια). Η γεωργική γη σε αυτό το κοµµάτι της χώρας αντιστοιχεί στο 70% της συνολικής καλλιεργούµενης. Εικόνα 5.3-1_ Άρδευση στα Κοκκινοχώρια Τα λιπάσµατα παρέχουν στα φυτά το άζωτο και τον φώσφορο που χρειάζονται. Η υπερβολική όµως χρήση τους στις καλλιέργειες έχει ως αποτέλεσµα την εκροή µεγάλων ποσοτήτων θρεπτικών στοιχείων στα επιφανειακά και υπόγεια νερά µας, κάνοντάς τα πολλές φορές ακατάλληλα για χρήση. Επίσης, η αυξηµένη συγκέντρωση θρεπτικών στις λίµνες και τα ποτάµια µπορεί να αποτελέσει αιτία υπέρµετρης ανάπτυξης φυκών και φυτοπλαγκτονικών οργανισµών ένα φαινόµενο γνωστό ως ευτροφισµός. Ο ευτροφισµός διαταράσσει την οικολογική ισορροπία των υδάτινων συστηµάτων επηρεάζοντας αρνητικά τη χηµική και οικολογική τους κατάσταση, ενώ τα υποβαθµίζει σηµαντικά και από αισθητική άποψη. Στην χώρα µας δυστυχώς η ανεξέλεγκτη χρήση λιπασµάτων είναι συνηθισµένη τακτική. Παρά τις συστάσεις του κώδικα ορθής γεωργικής πρακτικής, συχνά η ποσότητα και το είδος της λίπανσης που απαιτείται σε κάθε καλλιέργεια παραβλέπεται και δεν τηρούνται οι προβλεπόµενοι όροι χρήσης. Αυτό όχι µόνο έχει αρνητικές συνέπειες για το περιβάλλον, αλλά παράλληλα αυξάνεται το κόστος της παραγωγής για τους αγρότες. ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -29-

34 Η Οδηγία για τη Νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης (91/676/EEC) αποσκοπεί στη µείωση των νιτρικών και της ρύπανσης από οργανική ύλη στα καλλιεργούµενα εδάφη. Έχουν καθοριστεί έξι ευπρόσβλητες σε νιτρορρύπανση ζώνες οι οποίες καλύπτουν συνολικά 460 τετρ. χλµ. και αποτελούν το 8% της περιοχής που η Κυβέρνηση της Κυπριακής ηµοκρατίας ασκεί αποτελεσµατικό έλεγχο. Επιπρόσθετα, τρεις άλλες περιοχές έχουν καθοριστεί ως περιοχές µελέτης για πιθανή ένταξή τους στις ζώνες που είναι ευπρόσβλητες σε νιτρορρύπανση. Το µεγαλύτερο πρόβληµα παρατηρείται στις ανατολικές περιοχές όπου καλλιεργούνται κυρίως πατάτες (βλ. Χάρτη 5.3_1). Τα φυτοφάρµακα που χρησιµοποιούνται στις καλλιέργειες περιέχουν τοξικές ουσίες που µπορεί να είναι ιδιαίτερα επιζήµιες για τον άνθρωπο, την χλωρίδα και την πανίδα. Η αλόγιστη χρήση των φυτοφαρµάκων έχει ως συνέπεια τη ρύπανση του εδάφους και τη επιβάρυνση των επιφανειακών νερών και των υπόγειων υδροφορέων. Στη χώρα µας έχουν παρατηρηθεί τα τελευταία χρόνια στα φράγµατα και στα υπόγεια νερά, υπολείµµατα εντοµοκτόνων και ψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών αλάτων, ειδικά εκεί που υπάρχει εντατική γεωργία. Μία και µόνη σταγόνα µιας επικίνδυνης ουσίας αρκεί για να ρυπάνει χιλιάδες λίτρα νερού «Ουσίες προτεραιότητας» βάσει της Οδηγίας 2000/60 έχουν χαρακτηριστεί ουσίες που προκαλούν σηµαντικό κίνδυνο για το υδατικό περιβάλλον λόγω της ευρείας χρήσης τους και των υψηλών συγκεντρώσεών τους στα επιφανειακά ύδατα. Περιλαµβάνονται φυτοφάρµακα, βιοκτόνα (µη γεωργικά παρασιτοκτόνα), βαρέα µέταλλα και άλλες επικίνδυνες χηµικές ουσίες που εγκυµονούν ιδιαίτερους κινδύνους για τον ζωικό και φυτικό κόσµο στο υδάτινο περιβάλλον, καθώς και για την υγεία του ανθρώπου. «Επικίνδυνες ουσίες προτεραιότητας» έχουν χαρακτηριστεί ουσίες που είναι τοξικές, ανθεκτικές (έµµονες) στο περιβάλλον χωρίς να αποικοδοµούνται και η συγκέντρωσή τους αυξάνει συνεχώς καθώς ανέρχονται στην τροφική αλυσίδα (διαδικασία γνωστή ως βιοσυσσώρευση). Οφείλουµε ως χώρα να έχουµε επιτύχει τα προτεινόµενα όρια για όλες τις ουσίες προτεραιότητας µέχρι το 2015 και να έχουµε τερµατίσει τις απορρίψεις και εκποµπές των επικίνδυνων ουσιών προτεραιότητας στα νερά µας, µέχρι το Οι κτηνοτροφικές δραστηριότητες συµβάλλουν επίσης στην ρύπανση των νερών. Οι κύριοι ρύποι που σχετίζονται µε την εκτροφή ζώων είναι οργανικές ουσίες που καταναλώνουν οξυγόνο (BOD), το άζωτο, ο φώσφορος, η αλατότητα και το βόριο. Ο «παραδοσιακός» και ανεξέλεγκτος τρόπος συγκέντρωσης των ακατέργαστων χοιρολυµάτων «slurry» σε µεγάλες χωµάτινες δεξαµενές µπορεί να είναι σοβαρή εστία ρύπανσης. ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -30-

35 Στην χώρα µας, το πρόβληµα είναι ιδιαίτερα έντονο λόγω του µεγάλου αριθµού κτηνοτροφικών µονάδων εντατικής εκτροφής, πτηνοτροφείων, αλλά και χοιροστασίων και της συγκέντρωσής τους σε ορισµένες περιοχές (π.χ. Ορούντα, Αραδίππου). Σήµερα λειτουργούν 40 πτηνοτροφικές και 41 χοιροτροφικές µονάδες που εµπίπτουν στις ειδικές διατάξεις του Νόµου για τον Ολοκληρωµένο Έλεγχο και Πρόληψης της Ρύπανσης. Σύµφωνα µε το Νόµο αυτό, οι εγκαταστάσεις, εντατικής εκτροφής πουλερικών, οι οποίες διαθέτουν πάνω από θέσεις για πουλερικά, και οι χοιροτροφικές µονάδες µε δυναµικότητα θέσεων πάνω από χοίρους παραγωγής άνω των 30 κιλών ή 750 για χοιροµητέρες, θεωρούνται ως ιδιαίτερα ρυπογόνες και χρειάζεται να εφαρµόσουν τις διατάξεις του ολοκληρωµένου ελέγχου και πρόληψης της ρύπανσης. Η Οδηγία 96/61/ΕΕ, σχετικά µε την Ολοκληρωµένη Πρόληψη και Έλεγχο της Ρύπανσης, γνωστή ως Οδηγία IPPC (Integrated Pollution Prevention and Control) και η εναρµόνιση της µε την Οδηγία, µέσω του Νόµου Αρ. 56(Ι)/2003, προβλέπουν ένα ολοκληρωµένο σύστηµα χορήγησης αδειών (Άδεια Απόρριψης Αποβλήτων, Άδεια Εκποµπής Αέριων Αποβλήτων, Άδεια ιαχείρισης Αποβλήτων), βασισµένο στην εφαρµογή των Βέλτιστων ιαθέσιµων Τεχνικών οι οποίες συνιστούν το πλέον εξελιγµένο και αποτελεσµατικό στάδιο των διεργασιών και µεθόδων παραγωγής για την προστασία του περιβάλλοντος. Αίτια: αλόγιστη χρήση λιπασµάτων υπερβολική χρήση φυτοφαρµάκων ελλιπείς έλεγχοι εφαρµογής ορθών γεωργικών πρακτικών ελλείψεις στην οργάνωση της διάθεσης και επεξεργασίας λυµάτων κτηνοτροφικών µονάδων Επιπτώσεις: υποβάθµιση της ποιότητας των επιφανειακών και υπογείων νερών και του εδάφους υποβάθµιση υδατικών οικοσυστηµάτων που συνδέονται και εξαρτώνται από το νερό πιθανοί κίνδυνοι στην υγεία µας από την έκθεσή µας σε χηµικούς ρύπους, πίνοντας µολυσµένο νερό ή µέσω δραστηριοτήτων αναψυχής συσσώρευση ρύπων στην τροφική αλυσίδα Ποιες περιοχές επηρεάζονται; Όπως προαναφέρθηκε, 6 περιοχές έχουν κηρυχθεί ευπρόσβλητες ζώνες στη νιτρορρύπανση σύµφωνα µε σχετικό διάταγµα του περί Ελέγχου της Ρύπανσης των Νερών Νόµου (Αρ.106(Ι)/2002) λόγω νιτρορρύπανσης που προέρχεται από την εναπόθεση, διασπορά ή απόρριψη ζωικών λυµάτων ή από την υπέρµετρη χρήση λιπασµάτων. ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -31-

36 Όπως φαίνεται και από τον παρακάτω χάρτη, πρόκειται για τις περιοχές Κοκκινοχώρια, Κίτι-Περιβόλια, Ακρωτήρι, Πάφος, Πόλις Χρυσοχού (υπόγεια νερά) και Καργώτης (επιφανειακά νερά). Χάρτης 5.3-1_ Ευπρόσβλητες ζώνες στην νιτρορρύπανση Όσον αφορά στα χοιροτροφεία το 70% των εκτρεφόµενων ζώων βρίσκεται σε 8 χωριά: την Ορούντα, την Αραδίππου, την Κάτω Μονή, το Μένικο, το Παλαιοµέτοχο, το Μοναγρούλλι, το Ακάκι και την Τερσεφάνου, ενώ το 45% του πληθυσµού των χοίρων συγκεντρώνεται σε 5 χωριά: την Ορούντα, την Κάτω Μονή, το Μένικο, το Παλαιοµέτοχο και το Ακάκι. Περιοχές µε µεγάλη συγκέντρωση κτηνοτροφικών µονάδων Η επίλυση του ζητήµατος της νιτρορρύπανσης γεωργικής προέλευσης αφορά στην επίτευξη των παρακάτω στόχων της Οδηγίας Καλή ποιοτική κατάσταση των υπογείων νερών Καλή οικολογική και χηµική κατάσταση των επιφανειακών νερών Καλή κατάσταση των προστατευόµενων περιοχών ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -32-

37 Τι έχουµε κάνει µέχρι σήµερα; Κατάρτιση αναθεωρηµένου Κώδικα Ορθής Γεωργικής Πρακτικής (2007) Πρόγραµµα δράσης για τις ευαίσθητες από τη νιτρορρύπανση περιοχές Σχεδιασµός & εφαρµογή προγράµµατος παρακολούθησης των νερών µας βάσει της ΟΠΥ και βάσει της Οδηγίας για τα Νιτρικά Έναρξη διαδικασιών εφαρµογής της Οδηγίας IPPC για την Ολοκληρωµένη Πρόληψη και Έλεγχο της Ρύπανσης Τι παραπάνω µπορούµε να κάνουµε; Έλεγχος εφαρµογής σχετικής νοµοθεσίας (Κώδικας Ορθής Γεωργικής Πρακτικής, Νιτρορρύπανση, IPPC κλπ) Κίνητρα ανάπτυξης βιώσιµων και συµβατών µε το περιβάλλον γεωργικών & κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων, όπως βιολογικές καλλιέργειες, τεχνολογίες επεξεργασίας κτηνοτροφικών λυµάτων & αντιρύπανσης) Εκστρατείες ενηµέρωσης και εκπαίδευσης γεωργών & κτηνοτρόφων Αξιολόγηση των αποτελεσµάτων του προγράµµατος παρακολούθησης των νερών & βάσει αυτού περαιτέρω δράσεις & µέτρα. ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -33-

38 5.4 Ρύπανση από αστικά λύµατα Η αύξηση του πληθυσµού στην Κύπρο, η γενική άνοδος του επιπέδου ζωής και η αστικοποίηση, όπως επίσης και η τουριστική ανάπτυξη οδήγησαν στην αύξηση της ποσότητας παραγωγής αστικών λυµάτων. Η ανεξέλεγκτη διάθεση ανεπεξέργαστων λυµάτων έχει σηµαντικές αρνητικές επιπτώσεις στο υδατικό περιβάλλον. Λόγω της έλλειψης αποχετευτικών συστηµάτων συλλογής των λυµάτων ειδικά σε ορισµένες αστικές περιοχές της χώρας µας (οι περισσότερες βρίσκονται στην ευρεία περιοχή της Λευκωσίας, σε τµήµα της Λεµεσού, στη Λάρνακα και στις περισσότερες αστικές περιφέρειες) µία σηµαντική ποσότητα λυµάτων συλλέγεται σε σηπτικές δεξαµενές/βόθρους ρυπαίνοντας τα υπόγεια και τα επιφανειακά ύδατα. Παρόλα αυτά, η χώρα µας, πριν ακόµη την ένταξη της στην Ευρωπαϊκή Ένωση υιοθέτησε τις διατάξεις της Οδηγίας 91/271/ΕΟΚ «περί επεξεργασίας των αστικών λυµάτων», η οποία ενσωµατώνεται στην Οδηγία Πλαίσιο περί Υδάτων. Προγραµµατίστηκαν σε αυτό το πλαίσιο έργα εγκατάστασης κεντρικών αποχετευτικών δικτύων συλλογής και σταθµών επεξεργασίας λυµάτων σε πολλές πόλεις και οικισµούς. Επίσης, ορίστηκαν περιοχές πιθανά ευαίσθητες σε αστικά λύµατα, µε κύριο κριτήριο την τροφική τους κατάσταση (π.χ. ευτροφισµό). Εισαγωγικά στοιχεία Τα αστικά λύµατα αποτελούνται από οικιακά λύµατα ή/και κάποια βιοµηχανικά λύµατα ή/και βρόχινα νερά. Τα λύµατα αυτά περιέχουν Η Οδηγία 91/271/ΕΟΚ «περί επεξεργασίας των µεγάλες ποσότητες οργανικού φορτίου και αστικών λυµάτων» απαιτεί τη συλλογή, θρεπτικών στοιχείων (άζωτο και φώσφορο) επεξεργασία και διάθεση αστικών λυµάτων και την απαγόρευση διάθεσης της παραγόµενης καθώς και παθογόνους µικροοργανισµούς. Η λάσπης από τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας διάθεση ανεπεξέργαστων λυµάτων έχει λυµάτων στα νερά, καθώς και τον έλεγχο των αρνητικές επιπτώσεις στην ποιότητα των απορρίψεων από βιοµηχανίες τροφίµων. Η Οδηγία 91/271/ΕΟΚ ενσωµατώνεται στην υπόγειων και επιφανειακών νερών, ενώ υπό προϋποθέσεις µπορεί να βάλει σε κίνδυνο τόσο την υγεία µας όσο και τη φυσική πανίδα. Οδηγία Πλαίσιο περί Υδάτων και η εφαρµογή των δύο αυτών Οδηγιών έχει ως κοινό στόχο την προστασία των νερών από την απόρριψη ανεπεξέργαστων ή µη ικανοποιητικά επεξεργασµένων αστικών λυµάτων και λάσπης από σταθµούς επεξεργασίας, καθώς και Στη χώρα µας η επεξεργασία των λυµάτων που αποβλήτων από βιοµηχανίες τροφίµων. παράγονται από περίπου κατοίκους γίνεται σε επτά µεγάλους αστικούς σταθµούς επεξεργασίας λυµάτων στη Λευκωσία (3), τη Λάρνακα, τη Λεµεσό, την Πάφο και την Αγία Νάπα-Παραλίµνι, καθώς και σε 28 µικρότερους αγροτικούς σταθµούς ή και στρατόπεδα και νοσοκοµεία. Οι περιοχές που δεν καλύπτονται από τους σταθµούς επεξεργασίας λυµάτων, χρησιµοποιούν σηπτικές ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -34-

39 δεξαµενές/απορροφητικούς λάκκους. Όπως είπαµε, αυτός ο τρόπος διάθεσης των λυµάτων εγκυµονεί κινδύνους ρύπανσης στα υπόγεια και τα επιφανειακά µας νερά. Αίτια: διάθεση αστικών λυµάτων χωρίς επεξεργασία Επιπτώσεις: υποβάθµιση της ποιότητας των επιφανειακών και υπογείων νερών υποβάθµιση υδατικών οικοσυστηµάτων που συνδέονται και εξαρτώνται από το νερό δηµιουργία οχληρίας από την εκκένωση βόθρων πιθανοί κίνδυνοι στην υγεία µας Ποιες περιοχές επηρεάζονται; Σύµφωνα µε την Οδηγία 91/271/ΕΟΚ «περί επεξεργασίας των αστικών λυµάτων» προβλέπεται ο καθορισµός ευαίσθητων αποδεκτών (επιφανειακά νερά στα οποία η διάθεση λυµάτων πρέπει να γίνεται µετά από αυστηρή επεξεργασία). Τα κριτήρια για χαρακτηρισµό των επιφανειακών νερών ως ευαίσθητες περιοχές είναι ο ευτροφισµός ή κίνδυνος ευτροφισµού και η αυξηµένη παρουσία νιτρικών σε νερά που προορίζονται για ύδρευση. Ανάλογα µε τον χαρακτηρισµό των αποδεκτών και σε συνδυασµό µε τον εξυπηρετούµενο πληθυσµό, η Οδηγία καθορίζει το απαιτούµενο επίπεδο επεξεργασίας των λυµάτων που θα επιτρέπεται να απορρίπτονται, δηλαδή πρωτοβάθµια, δευτεροβάθµια ή τριτοβάθµια επεξεργασία. Η χώρα µας όρισε 2 περιοχές ως ευαίσθητες περιοχές για απορρίψεις αστικών λυµάτων, την περιοχή του υδατοφράκτη των Πολεµιδιών και τα παράκτια νερά στα Κοκκινοχώρια από το ακρωτήρι Πύλα έως το Παραλίµνι, όπως φαίνεται και από τον παρακάτω χάρτη. Εικόνα _Αστική ρύπανση στον ποταµό Γαρύλλη Χάρτης 5.4-1_ Ευαίσθητες περιοχές για απορρίψεις αστικών λυµάτων ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -35-

40 Η επίλυση του ζητήµατος της ρύπανσης αστικής προέλευσης αφορά στην επίτευξη των παρακάτω στόχων της Οδηγίας Καλή ποιοτική κατάσταση των υπογείων νερών Καλή οικολογική και χηµική κατάσταση των επιφανειακών νερών Καλή κατάσταση των προστατευόµενων περιοχών Τι έχουµε κάνει µέχρι σήµερα; Έχουµε καταρτίσει Πρόγραµµα Εφαρµογής της Οδηγίας 91/271/ΕΟΚ «περί επεξεργασίας των αστικών λυµάτων» που αναφέρεται σε 42 οικισµούς µε ισοδύναµο πληθυσµό (σύνολο του µόνιµου, εποχιακού πληθυσµού και τουρισµού) πέραν των 2000 ατόµων, συνολικού ισοδύναµου πληθυσµού και περιλαµβάνει (βλ. Χάρτη 5.4_2): o Την εγκατάσταση κεντρικών αποχετευτικών συστηµάτων σε όλους τους οικισµούς µε ισοδύναµο πληθυσµό πέραν των ατόµων. Το Πρόγραµµα Εφαρµογής που θα πρέπει να ολοκληρωθεί µέχρι το 2012, περιλαµβάνει τις 4 ευρύτερες αστικές περιοχές Λευκωσίας, Λεµεσού, Λάρνακας και Πάφου, τις δύο τουριστικές περιοχές της Αγίας Νάπας και Παραλιµνίου και 36 αγροτικές κοινότητες. o Έλεγχο των απορρίψεων από σταθµούς επεξεργασίας αστικών λυµάτων και από βιοµηχανίες τροφίµων. Οι εγκαταστάσεις αυτές υπόκεινται σε αδειοδότηση µε βάση τον περί Ελέγχου της Ρύπανσης των Νερών Νόµο και σχετικούς Κανονισµούς. Επίσης, οι συνδέσεις βιοµηχανικών εγκαταστάσεων σε συστήµατα αποχέτευσης πρέπει να γίνονται µετά από έγκριση ή άδεια. Μέχρι το 2006 το ποσοστό συµµόρφωσης υπολογίζεται για τους αστικούς οικισµούς στο 78% και για τις αγροτικές κοινότητες στο 11%. Πέραν του Προγράµµατος Εφαρµογής της Οδηγίας 91/271/ΕΟΚ, το ΤΑΥ προωθεί και την κατασκευή αποχετευτικών συστηµάτων σε κοινότητες µε ισοδύναµο πληθυσµό µικρότερο των 2000 που παρουσιάζουν προβλήµατα. Μέχρι σήµερα έχουν διεξαχθεί από ιδιώτες µελετητές προκαταρκτικές αναγνωριστικές µελέτες για περίπου 90 αγροτικές κοινότητες παγκύπρια. Σχεδιασµός & εφαρµογή προγράµµατος παρακολούθησης των νερών µας βάσει της Οδηγίας. ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -36-

41 Χάρτης 5.4-2_Πρόγραµµα εφαρµογής της Οδηγίας 91/271/ΕΟΚ «περί επεξεργασίας των αστικών λυµάτων» στη χώρα µας Τι παραπάνω µπορούµε να κάνουµε; Αξιολόγηση των αποτελεσµάτων του Προγράµµατος παρακολούθησης των νερών & βάσει αυτού περαιτέρω δράσεις & µέτρα. Η επέκταση των υφιστάµενων Βιολογικών Σταθµών, αλλά και η κατασκευή νέων, γεγονός το οποίο θα αυξήσει την παραγωγή του ανακυκλωµένου νερού. Σηµειώνεται ότι τόσο οι Βιολογικοί Σταθµοί οι οποίοι θα επεκταθούν όσο και οι νέοι Βιολογικοί Σταθµοί, θα παράγουν επεξεργασµένα λύµατα τριτοβάθµιας επεξεργασίας, τα οποία θα µπορεί να διατίθενται για άρδευση σύµφωνα µε τον Κώδικα Ορθής Γεωργικής Πρακτικής. ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -37-

42 5.5 Άλλες πηγές ρύπανσης Η βιοµηχανική ανάπτυξη της χώρας µας είναι σχετικά περιορισµένη. Έτσι ο κίνδυνος από τα βιοµηχανικά απόβλητα δεν κρίνεται κατ αρχήν σηµαντικός λόγω της ποσότητάς τους, αλλά δε µπορούµε να παραβλέψουµε ότι τα λύµατα κάποιων βιοµηχανιών περιέχουν υψηλά ρυπαντικά φορτία και σε κάποιες περιπτώσεις τοξικές και επικίνδυνες ουσίες. Μια επιπλέον απειλή για την ποιοτική κατάσταση των νερών µας προέρχεται από τις µεταλλευτικές δραστηριότητες. Απόβλητα ή εκπλύσεις παλαιών µεταλλευτικών δραστηριοτήτων παρασύρονται από την βροχή και καταλήγουν στα επιφανειακά και υπόγεια νερά. Οι ουσίες βιοµηχανικών και µεταλλευτικών λυµάτων αν διοχετευτούν χωρίς προηγούµενη επεξεργασία στα επιφανειακά ή τα υπόγεια νερά µπορεί να προκαλέσουν εκτεταµένες ζηµιές στα οικοσυστήµατα και στον άνθρωπο, υποβαθµίζοντας τα νερά και αποτελώντας κίνδυνο για την ασφαλή χρήση του νερού. Επιπλέον, ελλείψεις στην ορθολογική συλλογή και διάθεση των στερεών αποβλήτων (π.χ. ανεξέλεγκτοι σκυβαλότοποι), ασκούν επίσης πίεση στο υδατικό περιβάλλον τόσο µέσω της παράσυρσης των σκουπιδιών από την βροχή και τον άνεµο όσο και µέσω της διάθεσης των ρυπαντικών φορτίων (στραγγίδια) στο έδαφος και το νερό. Εισαγωγικά στοιχεία ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ Οι περισσότερες βιοµηχανίες στη χώρα µας έχουν αναπτυχθεί σε περιοχές κοντά στις µεγάλες πόλεις, όπως η Λευκωσία, η Λεµεσός, η Λάρνακα και η Πάφος. Ένας µεγάλος αριθµός βιοµηχανιών έχει εγκατασταθεί εντός καθορισµένων βιοµηχανικών περιοχών. Ωστόσο, πολλές βιοµηχανικές εγκαταστάσεις βρίσκονται σε ευρύτερες περιοχές, εκτός των οργανωµένων βιοµηχανικών περιοχών. Οι βιοµηχανίες µας ανήκουν σε ένα ευρύ φάσµα παραγωγικών κλάδων όπως η επεξεργασία τροφίµων (ζυθοποιία, ελαιοτριβεία, σφαγεία, γαλακτοκοµία), οι χηµικές βιοµηχανίες και µεταλλοβιοµηχανίες. Σχήµα 5.5_1 Κατηγορίες βιοµηχανιών στη χώρα µας ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -38-

43 Η διάθεση υγρών αποβλήτων από τις βιοµηχανίες δηµιουργεί σηµειακές πηγές ρύπανσης για τα γειτονικά υδατικά σώµατα. Παράλληλα, πηγή ρύπανσης προκαλείται µέσω της ελεγχόµενης ή µη-ελεγχόµενης απορροής του βρόχινου νερού, το οποίο ξεπλένει τα ακατέργαστα υλικά που επεξεργάζεται κάθε βιοµηχανία στο χώρο της και τη σκόνη που παράγεται από τις βιοµηχανικές δραστηριότητες. Οι βιοµηχανικοί κλάδοι µπορούν να χωριστούν σε δύο µεγάλες κατηγορίες ανάλογα µε το µέγεθος και τη σηµασία της παραγόµενης ρύπανσης, όπως ορίζεται από την παρουσία τοξικών και επικίνδυνων ουσιών στα απόβλητά τους. Εικόνα 5.5-1_ Βιοµηχανικές εγκαταστάσεις στο Βασιλικό Βιοµηχανίες που παράγουν µη επικίνδυνα απόβλητα. Η κατηγορία αυτή περιλαµβάνει τις βιοµηχανίες που παράγουν απόβλητα µε χαρακτηριστικά παρόµοια µε αυτά των αστικών λυµάτων. Πρόκειται κυρίως για βιοµηχανίες επεξεργασίας τροφίµων. Παρά την απουσία επικίνδυνων ουσιών τα λύµατα των βιοµηχανιών αυτών περιέχουν µεγάλες ποσότητες οργανικού φορτίου που µπορεί να προκαλέσουν εκτεταµένα προβλήµατα ευτροφισµού αν διαρρεύσουν στα επιφανειακά νερά ή τη θάλασσα. Βιοµηχανίες που παράγουν επικίνδυνα απόβλητα. Η κατηγορία αυτή περιλαµβάνει τις βιοµηχανίες που παράγουν απόβλητα που χαρακτηρίζονται από την παρουσία τοξικών και επικίνδυνων ουσιών. Η Οδηγία Πλαίσιο για τα νερά περιλαµβάνει ένα κατάλογο ουσιών που θεωρούνται ιδιαίτερα επικίνδυνες για την υγεία µας και το περιβάλλον και η διάθεσή τους στο περιβάλλον θα πρέπει να ελέγχεται αυστηρά (ουσίες προτεραιότητας). Στη χώρα µας υπάρχει ένας σταθµός επεξεργασίας υγρών αποβλήτων που βρίσκεται στην περιοχή της Βαθιάς Γωνιάς κοντά στο χωριό Ποταµιά, όπου γίνεται η επεξεργασία βιοµηχανικών και επικίνδυνων αποβλήτων, κυρίως από την περιοχή της Λευκωσίας και της Λάρνακας. Υπάρχει επίσης ένας σταθµός επεξεργασίας υγρών αποβλήτων στον Ύψωνα, γνωστός ως ΜΕΒΑ, στην περιοχή της Λεµεσού, για τη χηµική και βιολογική επεξεργασία των αποβλήτων διαφόρων βιοµηχανιών της περιοχής. Η λάσπη από το σταθµό, πηγαίνει στο Βατί, όπου λειτουργεί σταθµός κατακράτησης και µερικής επεξεργασίας αστικών λυµάτων. ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -39-

44 Εξήντα περίπου σηµαντικές από πλευράς πιθανών ρύπων βιοµηχανίες διαθέτουν τα υγρά απόβλητά τους στη Βαθιά Γωνιά. Επιπλέον, δέκα µεγάλες βιοµηχανίες έχουν δικό τους σταθµό επεξεργασίας και απλώς διαθέτουν τη λάσπη τους στη Βαθιά Γωνιά. Πρέπει να αναφερθεί ότι ορισµένες βιοµηχανίες έχουν δικό τους σταθµό επεξεργασίας και χρησιµοποιούν τα επεξεργασµένα απόβλητα στην άρδευση. Εντούτοις, ένας σηµαντικός αριθµός µικρών βιοµηχανικών εγκαταστάσεων, δεν έχουν δικό τους σταθµό επεξεργασίας αποβλήτων. Οι βιοµηχανίες αυτές, όπως και άλλες βιοµηχανίες στην περιοχή της Λευκωσίας και της Λάρνακας, διαθέτουν τα υγρά απόβλητά τους στον κεντρικό σταθµό επεξεργασίας υγρών αποβλήτων της Βαθιάς Γωνιάς, ενώ στην περιοχή της Λεµεσού στο Βατί. Είναι γενικά αποδεκτό ότι η όλη διαδικασία διάθεσης στο σταθµό στο Βατί, καθώς και το σχήµα της επεξεργασίας χρειάζονται βελτίωση προκειµένου να ωφεληθεί περιβαλλοντικά η περιοχή όσο το δυνατόν περισσότερο. ΣΤΕΡΕΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ Τα στερεά απόβλητα µπορούν να αποτελέσουν µία ακόµα εστία ρύπανσης. Η τρέχουσα πρακτική στη χώρα µας περιλαµβάνει κυρίως µη- ή ηµι-ελεγχόµενες αποθέσεις των σκυβάλων σε περισσότερους από 80 σκυβαλότοπους σε όλη τη χώρα. Οι µεγαλύτεροι από αυτούς εξυπηρετούν τις πέντε κύριες αστικές περιοχές της χώρας µας (Λευκωσία, Λεµεσό, Λάρνακα, Πάφο, Παραλίµνι). Το ετήσιο φορτίο των απορριµµάτων που διατίθεται σε αυτές τις πέντε χωµατερές αντιστοιχεί στο 80% του συνολικού φορτίου. Λόγω του υφιστάµενου τρόπου λειτουργίας των σκυβαλότοπων µας, τα στραγγίδια των απορριµµάτων δεν υπόκεινται καµία επεξεργασία. Επιπλέον, µια αστάθµητη ποσότητα απορριµµάτων µπορεί να παρασύρεται κατά τη διάρκεια µιας βροχόπτωσης. ΜΗΧΑΝΕΛΑΙΑ Η αύξηση του αριθµού των αυτοκινήτων, του κυβισµού και της ιπποδύναµής τους, όπως επίσης η αύξηση του πληθυσµού της χώρας και των τουριστών έχουν ως αποτέλεσµα την αύξηση στην παραγωγή χρησιµοποιηµένων ορυκτελαίων. Τα µεταχειρισµένα µηχανέλαια είναι τοξικά και επικίνδυνα απόβλητα γιατί µπορεί να περιέχουν ουσίες όπως PCBs/PCTs, αρωµατικούς υδρογονάνθρακες και βαρέα µέταλλα, όπως µόλυβδο, βανάδιο, χρώµιο, αρσενικό, κάδµιο, ψευδάργυρο. Οι ουσίες αυτές µπορεί να µολύνουν τα υπόγεια νερά και τα επιφανειακά νερά και να θέσουν σε κίνδυνο την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -40-

45 Εκτιµάται ότι γύρω στο 50% της παραγόµενης ποσότητας απορριµµάτων της χώρας συλλέγεται ενώ το υπόλοιπο απορρίπτεται ανεξέλεγκτα ή καίγεται σε µη ελεγχόµενους χώρους. Τα χρησιµοποιηµένα ορυκτέλαια που συλλέγονται υφίστανται αρχικά µερική επεξεργασία από ιδιωτική εταιρεία και στη συνέχεια οδηγούνται στα τσιµεντοποιία για καύση, µε βάση ειδικά πρότυπα και ειδική άδεια. ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΜΕΤΑΛΛΕΙΩΝ H µεταλλευτική δραστηριότητα, η οποία κορυφώθηκε τα τελευταία 100 χρόνια, έχει αφήσει πάνω από 200 εκατοµµύρια τόνους µεταλλευτικών αποβλήτων που έχουν αποτεθεί γύρω από τα εγκαταλελειµµένα ορυχεία. Υπάρχει η πιθανότητα, αν δε ληφθούν µέτρα, κάποια ορυχεία να δηµιουργήσουν πιέσεις στο υδατικό περιβάλλον, ασχέτως αν βρίσκονται ή όχι εν λειτουργία. Α Β Εικόνα 5.5-2_α) Αποκατάσταση χώρων απόθεσης µεταλλευτικών παραπροϊόντων στο µεταλλείο Χρυσοτίλου-Αµιάντου β) Τεράστιοι σωροί από παραπροϊόντα των µεταλλευτικών δραστηριοτήτων στον γύρω από το µεταλλείο χώρο Η ρύπανση του υδατικού περιβάλλοντος από µεταλλεία γίνεται µέσω της κατάληξης νερού κακής ποιότητας που αντλείται από τα µεταλλεία σε ρέµατα και ποτάµια όπως επίσης και από τα νερά που ξεπλένουν υφιστάµενους σωρούς υπολειµµάτων της µεταλλευτικής δραστηριότητας, τα οποία επίσης µπορεί να ρυπαίνουν υδάτινους αποδέκτες. Τα κύρια προβλήµατα µε την ποιότητα του νερού των υδατικών σωµάτων που δέχονται αυτά τα απόβλητα σχετίζονται µε την οξύτητα, τα βαρέα µέταλλα (Fe, Cu, Zn, Mg, Ni,),την υψηλή αλατότητα και το υψηλό COD, που µειώνει τη συγκέντρωση διαλυµένου οξυγόνου. ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -41-

46 Στο πλαίσιο της µέχρι σήµερα εφαρµογής της Οδηγίας έγινε εκτίµηση των ρύπων που παράγει κάθε βιοµηχανική και µεταλλευτική δραστηριότητα κυρίως µέσω συλλογής στοιχείων από τις υπάρχουσες άδειες διάθεσης αποβλήτων, αλλά και από εµπειρία στον καθορισµό της ποσότητας και της ποιότητας των αποβλήτων που αναµένονται από κάθε είδους βιοµηχανικής µονάδας. Με τον τρόπο αυτό έγινε µία πρώτη εκτίµηση των αναµενόµενων ρύπων για κάθε είδος βιοµηχανικής δραστηριότητας. Επίσης έγινε και µία προσέγγιση εκτίµησης ρύπων που µπορεί να καταλήγουν στο υδατικό περιβάλλον από σκυβαλότοπους. Παρόλα αυτά, η παρουσία όλων των παραπάνω ρύπων που καταλήγουν στα νερά µας δεν έχει εξακριβωθεί µέχρι τώρα. Το σύστηµα παρακολούθησης των νερών µας που σχεδιάστηκε βάσει των προνοιών της Οδηγίας Πλαίσιο για τα νερά και λειτουργεί ήδη από φέτος (2007), θα αναδείξει τυχόν περιοχές στις οποίες υπάρχουν προβλήµατα ρύπανσης και τον βαθµό στον οποίο οι υδατικοί πόροι µας απειλούνται από τις παραπάνω δραστηριότητες. Ποιες περιοχές επηρεάζονται ; Όπως προαναφέρθηκε, οι βιοµηχανίες εντοπίζονται κυρίως εντός και γύρω των αστικών κέντρων και ο µεγαλύτερος αριθµός βιοµηχανιών συσσωρεύεται στις βιοµηχανικές περιοχές. Παρόλα αυτά βιοµηχανικές εγκαταστάσεις εντοπίζονται εκτός των βιοµηχανικών περιοχών. Αυτές αφορούν κυρίως βιοµηχανίες που παράγουν συµβατικούς ρύπους. Οι θέσεις των καταγεγραµµένων βιοµηχανιών και το είδος των ρύπων που παράγουν (συµβατικοί ή επικίνδυνοι) φαίνονται στον ακόλουθο χάρτη. Χάρτης 5.5-1_ Θέσεις καταγεγραµµένων βιοµηχανιών & είδος των ρύπων που παράγουν (συµβατικοί ή τοξικοί) και εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυµάτων ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -42-

47 Επίσης, στον ακόλουθο χάρτη φαίνονται οι θέσεις µεγάλων µεταλλείων της Κύπρου. Χάρτης 5.5-2_ Θέσεις µεταλλείων Σε κάποιες περιπτώσεις (όπως π.χ. στο µεταλλείο αµιάντου) έχουν εκπονηθεί οι σχετικές µελέτες και η αποκατάσταση του χώρου του µεταλλείου έχει ήδη δροµολογηθεί. Όσον αφορά τα στερεά αστικά απορρίµµατα ειδικό πρόβληµα υπάρχει σε περιοχές όπου λειτουργούν ανεξέλεγκτες χωµατερές, όπως αυτές φαίνονται στον ακόλουθο χάρτη. Χάρτης 5.5-3_ Θέσεις Χώρων Υγειονοµικής Ταφής Αποβλήτων και χωµατερές ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -43-

48 Η επίλυση του ζητήµατος της ρύπανσης από άλλες πηγές (βιοµηχανίες, µεταλλεία, στερεά απόβλητα) αφορά στην επίτευξη των παρακάτω στόχων της Οδηγίας Καλή ποιοτική κατάσταση των υπογείων νερών Καλή οικολογική και χηµική κατάσταση των επιφανειακών νερών Καλή κατάσταση των προστατευόµενων περιοχών Τι έχουµε κάνει µέχρι σήµερα; Για τα βιοµηχανικά λύµατα: o Κατασκευή και λειτουργία 2 µονάδων επεξεργασίας υγρών βιοµηχανικών αποβλήτων o Καταγραφή των πιέσεων που ασκούνται σε επιφανειακά και παράκτια ύδατα σε σχέση µε τις βιοµηχανικές δραστηριότητες o Κατάρτιση συστήµατος παρακολούθησης επικίνδυνων ουσιών στα υδατικά σώµατα Για τα λύµατα από µεταλλευτικές δραστηριότητες o Εκπόνηση µελετών και αποκατάσταση κάποιων παλιών µεταλλείων Για τους τόπους διάθεσης στερεών αστικών απορριµµάτων o Έναρξη διαδικασιών υλοποίησης Στρατηγικού Σχεδιασµού διαχείρισης αποβλήτων o Μελέτες αποκατάστασης έως το 2010 των υφιστάµενων σκουπιδότοπων και για την µετέπειτα 30ετή παρακολούθηση τους o Μείωση του όγκου των συσκευασιών Σχεδιασµός & εφαρµογή προγράµµατος παρακολούθησης των νερών µας βάσει της ΟΠΥ Έναρξη διαδικασιών εφαρµογής της Οδηγίας IPPC για την Ολοκληρωµένη Πρόληψη και Έλεγχο της Ρύπανσης Τι παραπάνω µπορούµε να κάνουµε; Για τα βιοµηχανικά λύµατα: o Κίνητρα για κατασκευή εγκαταστάσεων επεξεργασίας αποβλήτων από βιοµηχανίες. o Κατασκευή νέων µονάδων επεξεργασίας βιοµηχανικών αποβλήτων για την κάλυψη των σηµερινών και µελλοντικών αναγκών. Για τα λύµατα από µεταλλευτικές δραστηριότητες: o Παρεµπόδιση περαιτέρω ρύπανσης µε έργα προστασίας o Αποκατάσταση χώρων µεταλλείων o Εξυγίανση ρυπασµένων περιοχών Για τους τόπους διάθεσης στερεών αστικών απορριµµάτων o Μείωση του αριθµού των χώρων ανεξέλεγκτης απόρριψης στερεών αποβλήτων o ηµιουργία χώρων υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων o Αποκατάσταση ρυπασµένων χώρων απόθεσης στερεών απορριµµάτων o Ανακύκλωση στερεών αποβλήτων και χρησιµοποιηµένων µηχανελαίων o Ανάκτηση ενέργειας παραγωγή φυσικού αερίου Έλεγχος εφαρµογής σχετικής νοµοθεσίας (IPPC) Αξιολόγηση των αποτελεσµάτων του προγράµµατος παρακολούθησης των νερών & βάσει αυτού περαιτέρω δράσεις & µέτρα. ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -44-

49 5.6 ιαφύλαξη προστατευόµενων περιοχών & σηµαντικών υδρόφιλων οικοσυστηµάτων Η χώρα µας είναι προικισµένη µε µεγάλο φυσικό πλούτο που χαρακτηρίζεται από ποικιλία εναλλασσόµενων τοπίων όπως βουνά, πεδιάδες, φαράγγια, αλυκές και απόκρηµνες ακτές, καθώς και από πολυάριθµους βιοτόπους που φιλοξενούν και ικανοποιούν τις απαιτήσεις πολλών και σπάνιων ειδών του φυτικού και ζωικού κόσµου. Μεγάλο τµήµα του πλούτου αυτού συνδέεται µε την καλή ποιότητα και την επάρκεια των επιφανειακών και υπόγειων νερών και οφείλουµε να τον διαφυλάξουµε. Η Οδηγία Πλαίσιο των Υδάτων θέτει ως βασικό της στόχο την προστασία των περιοχών που φιλοξενούν οικοσυστήµατα που είναι σηµαντικά σε τοπικό και ευρωπαϊκό επίπεδο και που η διατήρηση ή η βελτίωσή της κατάστασής τους συνδέεται µε την ποιότητα και την επάρκεια των νερών. Η αξιοποίηση και η ανάπτυξη των νερών µας για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες µας πολλές φορές οδήγησαν στην υποβάθµιση αυτών των σηµαντικών υδρόφιλων οικοσυστηµάτων. Εισαγωγικά στοιχεία Η Οδηγία Πλαίσιο για τα νερά ενσωµατώνει τις πρόνοιες και άλλων Οδηγιών που σχετίζονται µε την προστασία των νερών. Έτσι λοιπόν, ένα από τα στάδια εφαρµογής της Οδηγίας είναι η κατάρτιση ενός µητρώου προστατευόµενων περιοχών. Ως προστατευόµενες περιοχές ορίζονται αυτές που έχουν χαρακτηριστεί βάσει άλλων Οδηγιών της Ευρωπαϊκής Νοµοθεσίας ότι χρειάζονται ειδική διαχείριση για την προστασία των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων τους ή για τη διατήρηση των οικοτόπων και των ειδών χλωρίδας και πανίδας που εξαρτώνται άµεσα από το νερό. Συνεπώς, προστατευόµενες περιοχές βάσει της Οδηγίας είναι: υδατικά συστήµατα που προορίζονται για ύδρευση ή έχουν χαρακτηριστεί ως νερά κολύµβησης περιοχές που έχουν χαρακτηριστεί ως ευπρόσβλητες στη νιτρορρύπανση ή ευαίσθητες στα αστικά απόβλητα περιοχές που προορίζονται για την προστασία των οικοτόπων και των ειδών χλωρίδας και πανίδας όταν η διατήρηση ή η βελτίωση της κατάστασής τους συνδέεται µε την ποιότητα και την επάρκεια των νερών. ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -45-

50 Ο στόχος που τίθεται για τις προστατευόµενες περιοχές είναι η εξασφάλιση της καλής ποιότητας & της επάρκειας των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων, αλλά και η προστασία και διατήρηση των φυσικών οικοτόπων και των ειδών χλωρίδας και πανίδας. Ο στόχος αυτός εξασφαλίζεται και µέσω της Οδηγίας Πλαίσιο αλλά και µέσω ειδικής Ευρωπαϊκής Νοµοθεσίας για κάθε κατηγορία προστατευόµενης περιοχής. Στο πλαίσιο παρουσίασης άλλων σηµαντικών ζητηµάτων αναφερθήκαµε προηγουµένως σε όλες τις κατηγορίες προστατευόµενων περιοχών (βλ. νιτρορρύπανση, αστικά απόβλητα, πόσιµο νερό), εκτός από τις περιοχές που προορίζονται για την προστασία των οικοτόπων και των ειδών χλωρίδας και πανίδας. Οι περιοχές προστασίας οικοτόπων και ειδών χλωρίδας και πανίδας εντάσσονται σε διευρωπαϊκό δίκτυο προστατευόµενων περιοχών (δίκτυο Natura) και ορίζονται βάσει των Οδηγιών 92/43/ΕΟΚ για την προστασία των φυσικών οικοτόπων και των οικοτόπων ειδών χλωρίδας και πανίδας (Οδηγία των οικοτόπων - ίκτυο Natura) και 79/409/ΕΟΚ για την προστασία της ορνιθοπανίδας (Οδηγία για την προστασία της ορνιθοπανίδας ή Οδηγία των Πουλιών). Η Κυπριακή νοµοθεσία που εναρµονίζεται µε αυτές τις οδηγίες αποτελείται από: τον περί Προστασίας και ιαχείρισης της Φύσης και της Άγριας Ζωής Νόµο του 2003 [Αρ. 153(I)/2003] και τον περί Προστασίας και ιαχείρισης Άγριων Πτηνών και Θηραµάτων Νόµο του 2003 [Αρ. 152(I)/2003]. Η χώρα µας έχει ήδη ορίσει τις προστατευόµενες περιοχές προς ένταξη στο δίκτυο Natura, όπως επίσης στο πλαίσιο της ΟΠΥ έχει επισηµάνει τις περιοχές Natura, οι οποίες εξαρτώνται άµεσα από το νερό (βλ. Χάρτη 5.7-1). Χάρτης 5.6-1_Περιοχές Natura µπλε: εξαρτώνται από το νερό, πράσινο: δεν εξαρτώνται άµεσα από το νερό ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -46-

51 Ο στόχος λοιπόν για τις περιοχές Natura οι οποίες εξαρτώνται άµεσα από το νερό υδρόφιλα δηλαδή οικοσυστήµατα - που προκύπτει τόσο από την Οδηγία Πλαίσιο για τα Νερά όσο και από την Οδηγία Οικοτόπων ( ίκτυο Natura) είναι η εξασφάλιση της καλής ποιότητας & της επάρκειας των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων σε αυτές τις περιοχές και κατά συνέπεια η προστασία και διατήρηση των οικοσυστηµάτων που φιλοξενούν. Για να ικανοποιήσουµε τον στόχο αυτόν, το πρώτο βήµα είναι να εντοπίσουµε υδατικά σώµατα που βρίσκονται µέσα σε αυτές τις περιοχές και έχουν χαρακτηριστεί ότι κινδυνεύουν να µην ικανοποιήσουν τους στόχους της ΟΠΥ. Αυτό αφορά τόσο στην ποιότητα των νερών, όσο και στην επάρκεια. Για παράδειγµα, εάν ένα σηµαντικό υδρόφιλο οικοσύστηµα βρίσκεται κατάντη ενός φράγµατος, η κατακράτηση του νερού στερεί από αυτό τους υδατικούς πόρους που έχει ανάγκη για την υγιή ανάπτυξη του και οδηγεί στην υποβάθµισή του. Στη συνέχεια αφότου εντοπίσουµε τα υδρόφιλα αυτά οικοσυστήµατα τα οποία είναι υποβαθµισµένα λόγω της χαµηλής ποιότητας και επάρκειας των νερών, πρέπει να εξετάσουµε τρόπους και να αναλάβουµε πρωτοβουλίες αποκατάστασης και προστασίας τους. Αίτια: ποιοτική υποβάθµιση των επιφανειακών & υπογείων νερών λόγω ρύπανσης γεωργικής ή/και αστικής ή/και άλλης προέλευσης κατασκευή φραγµάτων & συνεπώς διακοπή της ροής των ποταµών στα πεδινά τµήµατα και στις εκβολές των ποταµών υπερεκµετάλλευση των υδροφορέων και µείωση της στάθµης των υπογείων νερών Επιπτώσεις: υποβάθµιση οικοσυστηµάτων που συνδέονται και εξαρτώνται από το νερό παραβίαση υποχρεώσεων διατήρησης και αυστηρής προστασίας ειδών χλωρίδας και πανίδας µείωση της βιοποικιλότητας και του φυσικού µας πλούτου Ποιες περιοχές επηρεάζονται; Τα υδρόφιλα οικοσυστήµατα που επηρεάζονται είναι είτε λόγω της ποιοτικής υποβάθµισης των υδάτων τους (Χάρτης 5.7-2) είτε λόγω της µείωσης του νερού που καταλήγει σε αυτά (Χάρτης 5.7-3). Όπως φαίνεται από τον παρακάτω χάρτη υδρόφιλα οικοσυστήµατα που πιθανόν κινδυνεύουν λόγω της ποιοτικής υποβάθµισης των υδάτων τους είναι η περιοχή στον ποταµό Γυαλιά (ο οποίος έχει χαρακτηριστεί ότι κινδυνεύει να ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -47-

52 µην επιτύχει τους ποιοτικούς στόχους της Οδηγίας) και ίσως µέρος τους Εθνικού άσους του Τροόδους εφόσον µέσω του συστήµατος παρακολούθησης των νερών βεβαιωθεί ότι τα ανάντη κοµµάτια των ποταµών Καρκώτη και Κούρη είναι ποιοτικά υποβαθµισµένα. Εθνικό άσος Τροόδους ποταµός Γυαλιάς Χάρτης 5.6-2_Υδρόφιλα οικοσυστήµατα που επηρεάζονται λόγω της ποιοτικής υποβάθµισης των υδάτων τους Σκούλλι Επισκοπή Μωρού Νερού Κοιλάδα ιαρίζου Χάρτης 5.6-3_Υδρόφιλα οικοσυστήµατα που επηρεάζονται λόγω της µείωσης του νερού που καταλήγει σε αυτά ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -48-

53 Τα υδρόφιλα οικοσυστήµατα που επηρεάζονται λόγω της µείωσης του νερού που καταλήγει σε αυτά, όπως βλέπουµε στον παραπάνω χάρτη είναι: η περιοχή Σκούλλι λόγω της µείωσης της ροής του ποταµού Σταυρού της Ψώκας από το φράγµα της Ευρέτου. η περιοχή Επισκοπή Μωρού Νερού λόγω της µείωσης της ροής του ποταµού Έζουσα από το φράγµα της Κανναβιού. η περιοχή Κοιλάδα ιαρίζου λόγω της µείωσης της ροής του ποταµού ιαρίζου από το φράγµα της Αρµίνου. Βάσει της Οδηγίας, η επίλυση του ζητήµατος της υποβάθµισης σηµαντικών υδρόφιλων οικοσυστηµάτων αφορά στην επίτευξη του παρακάτω στόχου, όπως προκύπτει από την Οδηγία, δηλαδή Καλή κατάσταση των προστατευόµενων περιοχών Τι έχουµε κάνει µέχρι σήµερα; Πιλοτικές δράσεις αναβάθµισης Προστατευόµενων περιοχών Natura και Σχέδια ιαχείρισης για κάποιες από αυτές Πρόγραµµα δράσης για τις ευαίσθητες από τη νιτρορρύπανση περιοχές Εκστρατείες ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης Τι παραπάνω µπορούµε να κάνουµε; Αξιολόγηση των αποτελεσµάτων του προγράµµατος παρακολούθησης των νερών & βάσει αυτού περαιτέρω δράσεις & µέτρα. ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -49-

54 5.7 Λειψυδρία - ξηρασία Η χώρα µας πάντοτε αντιµετώπιζε πρόβληµα λειψυδρίας και συνεπώς ανεπάρκειας νερού τόσο για πόσιµο όσο και για τις αρδευτικές της ανάγκες και τον ολοένα αυξανόµενο τουρισµό. Η διαχείριση των υδάτων στη χώρα µας οδήγησε σε σηµαντικά άλµατα στην υδατική ανάπτυξη για να καλύψει τις ανάγκες µας για χρήση νερού ξεπερνώντας µε αξιοθαύµαστο τρόπο πολλά εµπόδια φυσικών συνθηκών. Σήµερα, και αφότου οι περισσότεροι υδατικοί πόροι -υπόγειοι και επιφανειακοί- του νησιού µας έχουν αναπτυχθεί όπως επίσης άλλες πηγές νερού (αφαλάτωση και ανακυκλωµένο νερό) συµβάλλουν στο υδατικό µας ισοζύγιο, το πρόβληµα της λειψυδρίας παραµένει. Αυτό οφείλεται στις συνθήκες ξηρασίας που επικρατούν τα τελευταία χρόνια (κλιµατικές αλλαγές), στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, στην αύξηση του µόνιµου πληθυσµού (ντόπιου και µεταναστών), στον αυξανόµενο αριθµό τουριστών και τη ψηλή εποχιακή ζήτηση για νερό. Αποτέλεσµα των παραπάνω είναι η περιστασιακή ανεπάρκεια πόσιµου νερού σε κάποιες περιοχές και ανεπάρκεια νερού για άρδευση. Η Κύπρος δοκιµάζεται αρκετά συχνά από ξηρασίες. Η στατιστική ανάλυση των ετήσιων βροχοπτώσεων ( ) δείχνει ότι "ξηρά" χρόνια ( mm) και "πολύ ξηρά" χρόνια (390 mm και λιγότερο) µπορούν να αναµένονται µιά φορά κάθε πέντε έτη. Η αντιµετώπιση της ξηρασίας περιλαµβάνει µέτρα για µείωση της παροχής νερού στους χρήστες και για εξοικονόµηση νερού και αύξηση της διαθεσιµότητας του. Οι µηχανισµοί κατανοµής νερού σε συνθήκες ξηρασίας δίνουν προτεραιότητα στην παροχή ποσίµου, µετά στην διατήρηση µονίµων φυτειών και σαν τρίτη επιλογή σε εποχιακές καλλιέργειες. Εισαγωγικά στοιχεία Όπως ήδη αναφέραµε σε προηγούµενα κεφάλαια αυτής της έκθεσης, η υδατική ανάπτυξη στη χώρα µας για να ικανοποιήσει τη ζήτηση χρήσης νερού προώθησε αρχικά την εκµετάλλευση των υπογείων νερών για άρδευση και για ύδρευση. Ακολούθησε η µεγιστοποίηση της αξιοποίησης των εσωτερικών επιφανειακών υδάτων µέσω της κατασκευής πολλών φραγµάτων, αγωγών µεταφοράς νερού και αρδευτικών δικτύων. Παράλληλα προωθήθηκαν τρόποι εξοικονόµησης νερού, είτε µέσω χρήσης κλειστών αγωγών, βελτιωµένων συστηµάτων άρδευσης, επιχορηγήσεων για χρήση τεχνολογιών εξοικονόµησης νερού, περικοπές κλπ είτε µέσω δράσεων µε σκοπό τη δηµιουργία υδατικής συνείδησης. Τέλος, η αξιοσηµείωτη µείωση των υδατικών αποθεµάτων και η αύξηση της ζήτησης οδήγησαν στη χρήση νερού από αφαλάτωση (Σταθµοί εκέλειας & Λάρνακας) και από ανακυκλωµένο νερό (Σταθµοί επεξεργασίας λυµάτων). ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -50-

55 Παρ όλη λοιπόν την πιο πάνω ανάπτυξη των υδάτων µας, υπάρχουν κάποιες περιοχές, κυρίως ορεινά χωριά αλλά και αστικές περιοχές (π.χ. Λεµεσός, Πάφος) όπου βιώνουν περιστασιακή ανεπάρκεια πόσιµου νερού σε χρονιές όπου η βροχόπτωση είναι ιδιαίτερα χαµηλή. Η ανεπάρκεια νερού για τις αρδευτικές ανάγκες σε χρονιές ξηρασίας αποτελεί επίσης σοβαρό πρόβληµα ιδιαίτερα σε περιοχές που εξαρτώνται από τα Κυβερνητικά Υδατικά Έργα. Σε πρόσφατο ενηµερωτικό σηµείωµα ( ) των Υπουργών Περιβάλλοντος της ΕΕ σχετικά µε την λειψυδρία και ξηρασία αναγνωρίζεται η επιδείνωση της κατάστασης από τα φαινόµενα αυτά σε πολλές περιοχές. Ο στόχος είναι η αποτελεσµατική αξιοποίηση και εξοικονόµηση του νερού. Στο επίκεντρο των εναλλακτικών δυνατοτήτων βρίσκονται: η ανάγκη για ορθή τιµολόγηση του νερού οι ουσιαστικές αλλαγές όσον αφορά τον τρόπο χρήσης και διοχέτευσης του νερού στους χρήστες η κατάλληλη κατανοµή κατά χρήση του νερού µεταξύ των επί µέρους οικονοµικών τοµέων, η σαφή ιεράρχηση του νερού, µε προτεραιότητα την εξοικονόµησή του οι υποδοµές για αύξηση προσφοράς νερού θα γίνονται µόνο αφού εξαντληθούν οι άλλες επιλογές όπως τιµολόγηση και διαχείριση της ζήτησης Έλλειψη ποσίµου νερού Η διανοµή πόσιµου νερού γίνεται κυρίως από τα Κυβερνητικά Συστήµατα Υδατοπροµήθειας, από το Τµήµα Ανάπτυξης Υδάτων. Το πόσιµο νερό παραδίδεται χονδρικά στα Συµβούλια Υδατοπροµήθειας πόλεων, στα περισσότερα ηµοτικά Συµβούλια και πολλές Κοινοτικές Αρχές, για περαιτέρω παροχή στους καταναλωτές. Σηµειώνεται ότι τα περισσότερα χωριά όµως διατηρούν ακόµα δικές τους πηγές και γεωτρήσεις. Στις ευρύτερες περιοχές των πόλεων Λευκωσίας και Λάρνακας, το πόσιµο νερό προέρχεται από το διυλιστήριο στην Τερσεφάνου, όπου εκεί καταλήγει νερό από φράγµατα και αφαλάτωση ενώ το Παραλίµνι παίρνει από αφαλάτωση µόνο. Η ευρύτερες περιοχές Λεµεσού και Πάφου χρησιµοποιούν νερό που προέρχεται από φράγµατα και ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -51-

56 γεωτρήσεις και η Πόλης Χρυσοχούς από γεωτρήσεις µόνο. Μικρότεροι οικισµοί και χωριά προµηθεύονται νερό µέσω των ηµοτικών Συµβουλίων τους και των Κοινοτικών Αρχών τα οποία χρησιµοποιούν νερό που προέρχεται κυρίως από γεωτρήσεις και πηγές. Αίτια: κλιµατικές συνθήκες, ξηρασία υφιστάµενο καθεστώς διαχείρισης υδατικών αποθεµάτων Επιπτώσεις: Περιστασιακή ανεπάρκεια πόσιµου νερού σε ορισµένες περιοχές Ποιες περιοχές επηρεάζονται; Όπως λειτουργεί σήµερα η διαχείριση και διανοµή πόσιµου νερού, οι ευρύτερες περιοχές των πόλεων Λευκωσίας, της Λάρνακας και Παραλιµνίου (παρ όλη την µεγάλη εποχιακή ζήτηση των τουριστικών περιοχών Αγίας Νάπας και Πρωταρά) δεν εξαρτώνται τόσο πολύ από χρονιές ξηρασίας, λόγω της χρήσης νερού από αφαλάτωση. Οι περιοχές Λεµεσού και Πάφου όµως εξαρτώνται άµεσα από τη βροχόπτωση, µιας και οι πηγές νερού τους είναι από φράγµατα και από γεωτρήσεις. Σε χρονιές ξηρασίας, το νερό στα φράγµατα και στις γεωτρήσεις µπορεί να µην αρκεί για να καλύψει τις ανάγκες των δύο αυτών πόλεων. Το ίδιο συµβαίνει και στα ορεινά χωριά των επαρχιών Πάφου, Λεµεσού, Λάρνακας και Λευκωσίας. Έτσι λοιπόν η διανοµή νερού παρουσιάζει περιστασιακή ανεπάρκεια στα χρόνια µε χαµηλή βροχόπτωση. Η ανεπάρκεια αυτή οφείλεται κατά κύριο και βασικό λόγο στη λειψυδρία που έχουµε στη χώρα µας. Από εκεί και πέρα υπάρχουν κάποιες ενέργειες που µπορούµε και εµείς να κάνουµε για να βοηθήσουµε στη µείωση του προβλήµατος αυτού, όπως η µείωση των απωλειών στο δίκτυο των υδατοπροµηθειών και η ορθολογική χρήση. Σύµφωνα και µε τις απαιτήσεις της Οδηγίας οι πηγές νερού που χρησιµοποιούνται για πόσιµο νερό θα πρέπει να προστατεύονται από την ρύπανση µε ειδικά µέτρα προστασίας. Για τον σκοπό αυτό στην Κύπρο έχουν προσδιοριστεί 6 λίµνες φραγµάτων (Ασπρόκρεµµου, Κούρη, Γερµασόγειας, Καλαβασού, Λευκάρων και ιπόταµου) ως προστατευόµενες ζώνες επειδή γίνεται απόληψη νερού ως πόσιµο, ενώ για τον ίδιο σκοπό µελετάται η προστασία της λίµνης του φράγµατος της Κανναβιού. Οι ορεινές και ηµιορεινές περιοχές Λεµεσού και Λάρνακας αναπτύσσονται οικιστικά κυρίως µε εξοχικές κατοικίες ενώ σε αρκετές από αυτές έγιναν πολλά αρδευτικά έργα. Ο υδροφορέας του συµπλέγµατος Τροόδους έχει ταπεινωθεί. Οι Κοινότητες που επηρεάζονται είναι οι Βουνί, Κοιλάνι, Πάχνα, Κουκά, Άγιος Θεράπων, Όµοδος, Ποτάµιου, ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -52-

57 Μονιάτης, Σαϊττάς, Άγιος Μάµας, Λιµνάτι, Κορφή, Λάνια, Συλίκου, Καπηλειό, ωρός, Μονάγρι, Άγιος Αµβρόσιος, Απαίσια, Κυβίδες, Κισσούσα, Άγιος Γεώργιος, Άγιος Αθανάσιος, Άγιος Τύχωνας, Παρεκκλησιά, Μουτταγιάκα, Αρµενοχώρι, Φοινικάρια, Μοναγρούλι, Μονή, Παλώδια, Παραµύθα, Σπιτάλι, Γεράσα, Αψιού, Αρκούντα, Άγιος Παύλος, Καλό Χωριό, Άλασσα, Πεντάκωµο, Πελέντρι, Ποταµίτισσα, Πραστειό Κελλεκίου, Πύργος, Σούνι-Ζανατζιά, Σωτήρα, Βάσα Κοιλανίου, Άγιοι Βαβατσινιάς, Βαβατσινιά, Μελίνη, Οδού και Ορά. Στο ίδιο πλαίσιο παρατηρείται ραγδαία οικιστική ανάπτυξη στην περιοχή της δυτικής Μεσαορίας ενώ ο υδροφορέας ταπεινώνεται. Οι Κοινότητες που επηρεάζονται είναι οι ακόλουθες: Αστροµερίτης, ένια, Μάµµαρι, Κοκκινοτριµιθιά, Μένοικο, Παλιοµέτοχο, Άγιοι Τριµιθιάς. Προβλήµατα παρουσιάζονται επίσης στις ακόλουθες κοινότητες νοτιοδυτικά της Λευκωσίας: Αγροκηπιά, Άγιος Ιωάννης, Αρεδιού, Μαλούντα, ευτερά, Ανάγυα, Ψηµολόφου, Εργάτες, Επισκοπιό, Πέρα, Πολιτικό, Καµπιά. Προβλήµατα επίσης εντοπίζονται στη περιοχή Πισσουρίου στην Επαρχία Λεµεσού τόσο για πόσιµο όσο και για άρδευση. Η παροχή πόσιµου νερού προς όλους είναι υπεράνω όλων των στόχων της Οδηγίας Πλαίσιο για τα νερά, µιας και µπορεί να αποτελέσει ειδικής περίστασης αίτιο για την απαλλαγή από την απαίτηση καλής κατάστασης των νερών, όπως ορίζεται από την Οδηγία. Έτσι, λοιπόν η επάρκεια νερού προοριζόµενου για ύδρευση αποτελεί πρωταρχικής σηµασίας στόχο στο πλαίσιο της Κοινοτικής και Εθνικής µας πολιτικής και στο πλαίσιο αυτό στο Σχέδιο ιαχείρισης των Νερών της Κύπρου θα περιλαµβάνεται και ειδικό Σχέδιο για την ιαχείριση της Ξηρασίας. Βάσει της Οδηγίας, η επίλυση του ζητήµατος της έλλειψης πόσιµου νερού αφορά στην επίτευξη του παρακάτω στόχου, όπως προκύπτει από την Οδηγία, δηλαδή Επάρκεια πόσιµου νερού ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -53-

58 Τι έχουµε κάνει µέχρι σήµερα; Εκστρατείες ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης Εξοικονόµηση νερού o ηµιουργία υδατικής συνείδησης (εκστρατείες στα ΜΜΕ και στα σχολεία, πρόστιµα για σπατάλη νερού) o Επιχορηγήσεις για χρήση τεχνολογιών εξοικονόµησης νερού Αύξηση της παροχής νερού από άλλες πηγές νερού π.χ. α) δηµιουργία µονάδων αφαλάτωσης εκέλειας και Λάρνακας και β) Σταθµοί επεξεργασίας λυµάτων Λεµεσού, Λευκωσίας & Λάρνακας για άρδευση και εµπλουτισµό. Τι παραπάνω µπορούµε να κάνουµε; Περαιτέρω διαχείριση της κατανάλωσης µε: o Ανακύκλωση του «γκρίζου» νερού o εκστρατείες ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης o χρήση οικιακών συσκευών και υδραυλικών εγκαταστάσεων φιλικές στην εξοικονόµηση Αύξηση της παροχής νερού από άλλες πηγές (π.χ. αφαλάτωση, από τη στιγµή που το προβλεπόµενο αποτέλεσµα των υπόλοιπων µέτρων θεωρείται ανεπαρκές) Βελτίωση της λειτουργίας, συντήρηση και έλεγχο των εγκαταστάσεων παροχής νερού µε σκοπό την µείωση των απωλειών και την εξασφάλιση της βέλτιστης εκµετάλλευσης των υφισταµένων έργων Αναθεώρηση τιµολογιακής πολιτικής Έλλειψη νερού για άρδευση Ο γεωργικός τοµέας χρησιµοποιεί γύρω στο 70% των υδατικών πόρων της χώρας ή 182 MCM σε αναλογία 41% για περιοχές εκτός των Κυβερνητικών Υδατικών Έργων (ΚΥΕ) όπου χρησιµοποιείται το υπόγειο νερό, και 55% εντός των ΚΥΕ όπου χρησιµοποιείται κυρίως το επιφανειακό νερό. Κάπου 4% χρησιµοποιείται στην κτηνοτροφία. Για τις αρδευόµενες περιοχές στα κύρια Κυβερνητικά Αρδευτικά Έργα η βασική πηγή νερού είναι το επιφανειακό νερό που αποθηκεύεται στα φράγµατα. Είναι φυσικό ότι σε χρονιές ανοµβρίας αντιµετωπίζονται προβλήµατα κάλυψης της ζήτησης. Η ανάπτυξη των επιφανειακών νερών έχει σχεδόν συµπληρωθεί εφόσον τα φράγµατα στις καλύτερες τοποθεσίες έχουν γίνει. Τα αποθέµατα υπόγειων νερών που µπορεί να παίξουν σηµαντικό ρόλο στην αντιµετώπιση ανοµβριών έχουν ήδη εξαντληθεί σε ανησυχητικό βαθµό. ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -54-

59 Για παράδειγµα το 2000 η ολική παροχή νερού για αρδευτικούς σκοπούς από τα µεγάλα Κυβερνητικά Υδατικά Έργα ήταν µόλις 46% της συνήθους ζήτησης και αναγκών λόγω της ανοµβρίας. Μερικές περιοχές επηρεάστηκαν περισσότερο από άλλες. Οι περιοχές του Βασιλικού, Πεντάσχοινου, Αλαµινού, Μαζωτού, Κιτίου, Περβολιών και Κοκκινοχωριών επλήγησαν σηµαντικά. Σαν φυσικό επακόλουθο η άντληση από τα ήδη εξαντληµένα υδροφόρα στρώµατα των περιοχών αυξήθηκε ακόµη περισσότερο. Αίτια: Κλιµατικές συνθήκες, ξηρασία Υδροβόρες καλλιέργειες Υφιστάµενο καθεστώς διαχείρισης υδατικών αποθεµάτων Επιπτώσεις: Συχνή ανεπάρκεια νερού για άρδευση Κατανοµή νερού ανάλογα µε επιπτώσεις Αύξηση της υπεράντλησης υπόγειου νερού Μείωση παραγωγής Τι έχουµε κάνει µέχρι σήµερα; Εκστρατείες ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης Εξοικονόµηση νερού µε τη χρήση αποδοτικών συστηµάτων άρδευσης ψηλής τεχνολογίας Προώθηση καταλλήλων καλλιεργειών µε τις συνθήκες της χώρας µας Αύξηση της παροχής νερού από άλλες πηγές π.χ. ανακυκλωµένο νερό Τι παραπάνω µπορούµε να κάνουµε; Περαιτέρω διαχείριση της ζήτησης µε: o Μείωση των απωλειών από τα αρδευτικά δίκτυα o εκστρατείες ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης o Αλλαγή καλλιεργειών σε λιγότερο υδροβόρες o Συνεχή αναβάθµιση συστηµάτων άρδευσης Βελτίωση της λειτουργίας, συντήρηση και έλεγχο των εγκαταστάσεων παροχής νερού µε σκοπό την µείωση των απωλειών και την εξασφάλιση της βέλτιστης εκµετάλλευσης των υφισταµένων έργων Ένταξη του ανακυκλωµένου νερού στο Υδατικό Ισοζύγιο ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -55-

60 5.8 Άλλα θέµατα ΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ Το Σχέδιο ιαχείρισης των Νερών της Κύπρου που θα διαµορφωθεί στο πλαίσιο εφαρµογής της Οδηγίας θα αποτελέσει το βασικό εργαλείο για ορθολογική χρήση του νερού µε στόχο τη βιώσιµη χρήση και την προστασία του, ώστε να εξασφαλίζεται η ύπαρξη του για τις επόµενες γενιές και το περιβάλλον. Για το λόγο αυτό απαιτείται η ύπαρξη κατάλληλων και ευέλικτων µηχανισµών υλοποίησης που θα εξασφαλίζουν την έγκαιρη και σωστή εφαρµογή των προνοιών του Σχεδίου. Οι µηχανισµοί αυτοί απαιτούν ένα διοικητικό σχήµα στο οποίο θα συµµετέχουν υπηρεσίες µε διακριτές αρµοδιότητες και ευθύνες που θα λειτουργούν και θα συντονίζονται αποτελεσµατικά. Στη συνέχεια παρατίθενται τα στοιχεία για την σηµερινή οργάνωση των διοικητικών µηχανισµών που σχετίζονται µε την διαχείριση των νερών (κυβερνητικών υπηρεσιών και τοπικών αρχών), τα ελλειµατικά σηµεία τους που έχουν εντοπισθεί και την προοπτική αναδιοργάνωσης τους: Οργάνωση σε επίπεδο κεντρικής Κυβέρνησης -Υπουργείων Το Υπουργικό Συµβούλιο είναι το αρµόδιο σώµα για τη διαµόρφωση της εκάστοτε υδατικής πολιτικής από κοινού από τέσσερα Υπουργεία Γεωργίας, Οικονοµικών, Εσωτερικών και Εµπορίου. Η εκτελεστική εξουσία κατανέµεται µεταξύ δύο Υπουργείων και του Γραφείου Προγραµµατισµού. Το Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος (ΥΓΦΠ&Π): Το ΥΓΦΠ&Π είναι η Αρµόδια Αρχή για τον καθορισµό και την υλοποίηση της υδατικής πολιτικής της Κυβέρνησης και την ανάπτυξη και διαχείριση των υδατικών πόρων του τόπου. Μεταξύ των άλλων αρµοδιοτήτων του σε σχέση µε τα νερά, το Υπουργείο αυτό είναι η Αρµόδια Αρχή για την υλοποίηση των προνοιών του περί Προστασίας και ιαχείρισης των Υδάτων Νόµου, ο οποίος αποτελεί µεταφορά της Οδηγίας-Πλαίσιο περί Υδάτων (ΟΠΥ) στην Νοµοθεσία της Κυπριακής ηµοκρατίας. Το Υπουργείο Εσωτερικών είναι αρµόδιο για την εφαρµογή της υδατικής νοµοθεσίας. Αναλαµβάνει την έκδοση των αδειών ανόρυξης γεωτρήσεων και χρήσης υπόγειων νερών και τη διαχείριση της κοίτης των ποταµών. Επίσης, αντιπρόσωποί του Υπουργείου (τοπικοί Έπαρχοι) προεδρέυουν των Συµβουλίων Υδατοπροµήθειας, των Κοινοτικών Υδατικών Επιτροπών, των Αρδευτικών ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -56-

61 Τµηµάτων (ΑΤ) και των επιτροπών διαχείρισης µικρού αριθµού Κυβερνητικών Υδατικών Έργων. Το Γραφείο Προγραµµατισµού δρα ως οικονοµικός συντονιστής αποτελεί επιτελική υπηρεσία του Κράτους µε ξεχωριστή Γενική ιεύθυνση, ισότιµη µε εκείνες των Υπουργείων και µε αρµόδια αρχή τον Υπουργό Οικονοµικών. Άλλα Υπουργεία είναι επίσης υπεύθυνα για επιµέρους θέµατα που σχετίζονται µε το νερό όπως για παράδειγµα το Υπουργείο Εµπορίου, Βιοµηχανίας και Τουρισµού που εµπλέκεται σε θέµατα βιοµηχανικών και τουριστικών εγκαταστάσεων, το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων σε θέµατα αδειών αποχέτευσης και ελέγχου των βιοµηχανικών απορρίψεων και το Υπουργείο Υγείας σε θέµατα ελέγχου του πόσιµου νερού. Οργάνωση σε επίπεδο Υπηρεσιών Υπουργείων Η πλέον σηµαντική, από πλευράς αρµοδιοτήτων, υπηρεσία για την διαχείριση των υδατικών πόρων είναι το Τµήµα Ανάπτυξης Υδάτων (ΤΑΥ), το οποίο υπάγεται στο Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος και έχει την ευθύνη για την ανάπτυξη και διαχείριση των υδατικών πόρων του τόπου σε εκτελεστικό επίπεδο. Συγκεκριµένα, το ΤΑΥ είναι υπεύθυνο για την υλοποίηση της υδατικής πολιτικής της Κυβέρνησης, την ανάπτυξη, αξιοποίηση και διαχείριση των υδατικών πόρων, τον προγραµµατισµό, σχεδιασµό, καθώς και τη συλλογή, επεξεργασία και αξιοποίηση των σχετικών πληροφοριών που χρησιµεύουν για την επίτευξη των στόχων του. Σε αυτό το πλαίσιο, το ΤΑΥ είναι υπεύθυνο για τον προγραµµατισµό, µελέτη, κατασκευή, λειτουργία και συντήρηση των Κυβερνητικών Υδατικών Έργων (ΚΥΕ), όπως φράγµατα, λιµνοδεξαµενές, αρδευτικά και υδρευτικά δίκτυα, διυλιστήρια νερού, µονάδες αφαλάτωσης, και µονάδες επεξεργασίας και επαναχρησιµοποίησης νερού. Επίσης έχει την ευθύνη για τη διαχείριση του νερού από τα έργα αυτά και την κατανοµή του στις διάφορες χρήσεις. Από τα ΚΥΕ γίνεται χονδρική παροχή νερού για ύδρευση σε Συµβούλια Υδατοπροµήθειας, ήµους και Κοινότητες, ενώ η παροχή νερού για άρδευση γίνεται λιανικώς κατευθείαν στα τεµάχια που αρδεύονται από τα αρδευτικά δίκτυα των ΚΥΕ. Σηµαντικό µέρος των δραστηριοτήτων του Τµήµατος αποτελεί η παρακολούθηση των επιφανειακών και υπόγειων υδατικών πόρων του τόπου, καθώς και η περιβαλλοντική τους προστασία. Στο πλαίσιο αυτό χειρίζεται τα θέµατα που άπτονται των αρµοδιοτήτων του για την εφαρµογή των προνοιών της ΟΠΥ στην Κύπρο. ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -57-

62 Άλλες υπηρεσίες του ΥΓΦΠ&Π που εµπλέκονται επίσης σε πτυχές σχετικές µε τους υδατικούς πόρους είναι το Τµήµα Γεωλογικής Επισκόπησης, η Υπηρεσία Περιβάλλοντος, το Τµήµα Αλιείας και Θαλασσίων Ερευνών και το Τµήµα Γεωργίας. Οι βασικές αρµοδιότητες του Υπουργείου Εσωτερικών σχετίζονται µε τον έλεγχο των Τοπικών Αρχών µέσω των Επαρχιακών ιοικήσεων. Οι Επαρχιακές ιοικήσεις, έχουν αρµοδιότητα να επιβλέπουν τις αρχές διανοµής ύδατος και να εκδίδουν άδειες για ανόρυξη γεωτρήσεων και άντληση υπογείων υδάτων. Οργάνωση σε τοπικό επίπεδο Σε τοπικό επίπεδο, υπεύθυνες για τη διαχείριση του πόσιµου νερού είναι οι Τοπικές Αρχές, δηλαδή, τα Συµβούλια Υδατοπροµήθειας, οι ήµοι και οι Κοινοτικές Αρχές. Στον τοµέα της διαχείρισης του νερού άρδευσης, εκτός από το Τµήµα Αναπτύξεως Υδάτων που παρέχει νερό για άρδευση από τα Κυβερνητικά Υδατικά Έργα (ΚΥΕ), υπάρχουν και τοπικές επιτροπές, όπως τα Αρδευτικά Τµήµατα και οι Αρδευτικοί Σύνδεσµοι που διαχειρίζονται νερό από δικές τους πηγές, καθώς και µερικές Επιτροπές ΚΥΕ υπό την προεδρία του Επάρχου. Στον τοµέα της επεξεργασίας υγρών αποβλήτων, υπάρχουν τα Συµβούλια Αποχετεύσεων τα οποία χειρίζονται τη συλλογή και την επεξεργασία υγρών αποβλήτων στα αστικά κέντρα ενώ το ΤΑΥ διαχειρίζεται την διάθεση του τριτοβάθµια επεξεργασµένου νερού, καθώς και αποχετευτικά έργα στις κοινότητες. Οι τελικοί χρήστες Στο επίπεδο των χρηστών, οι αγρότες των οποίων τα κτήµατα έχουν ενταχθεί σε αρδευτικά δίκτυα των ΚΥΕ παίρνουν νερό από τα έργα αυτά, ενώ υπάρχουν και πολλά Αρδευτικά Τµήµατα και Αρδευτικοί Σύνδεσµοι, τα οποία λειτουργούν µε βάση σχετική Νοµοθεσία και διαχειρίζονται νερό σε τοπικό επίπεδο από δικές τους πηγές νερού (πηγές, γεωτρήσεις, υδατοδεξαµενές) ή αγοράζοντας νερό από τα ΚΥΕ. Συνεργασία µεταξύ υπηρεσιών και οργανωτικός σχεδιασµός Η συνεργασία µεταξύ των φορέων που ευθύνονται για την ανάπτυξη και διαχείριση των νερών δεν είναι αρκετά αποτελεσµατική, λόγω της πολυπλοκότητας της κατάστασης που περιγράφεται πιο πάνω. Η διαφορετικότητα στις προσεγγίσεις και τους στόχους που τίθενται από κάθε ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -58-

63 συµµετέχοντα φορέα, ο τεµαχισµός της ευθύνης καθώς και το πλήθος των νοµοθεσιών και αρµοδιοτήτων που υπάρχουν, δηµιουργεί δυσκολίες στην έγκαιρη λήψη αποφάσεων και έγκριση προγραµµάτων (Γραφείο Προγραµµατισµού). Κατ επέκταση υπάρχουν πολλά προβλήµατα για την έγκαιρη και αποτελεσµατική υλοποίηση τους. Αναδιοργάνωση υπηρεσιών διαχείρισης υδατικών πόρων Μελέτες σχετικές µε την διαχείριση των υδάτων της Κύπρου επισήµαναν σηµαντικά κενά στον τοµέα της διοίκησης, προτείνοντας την αναδιοργάνωση του υφιστάµενου διοικητικού σχήµατος διαχείρισης των ζητηµάτων του νερού η οποία θα λειτουργούσε ευεργετικά προς την κατεύθυνση της έγκαιρης και αποτελεσµατικής λήψης και υλοποίησης αποφάσεων, καθώς και της απλούστευσης των διαδικασιών εξυπηρέτησης του πολίτη. Συγκεκριµένα, προτείνεται η δηµιουργία µιας ενοποιηµένης γενικής διεύθυνσης η οποία θα είναι υπεύθυνη για όλα τα θέµατα των νερών. Για το σκοπό αυτό ετοιµάζεται από τη Νοµική Υπηρεσία της ηµοκρατίας και τα αρµόδια Υπουργεία, µε τη συµβολή των εµπλεκοµένων φορέων, σχετικό Νοµοσχέδιο για τη νοµοθετική κατοχύρωση και τη δηµιουργία της ιεύθυνσης Ενιαίας ιαχείρισης Υδάτων. Το Νοµοσχέδιο εισάγει ένα ενιαίο υδατικό κώδικα για την ολοκληρωµένη και λεπτοµερή ρύθµιση της ανάπτυξης και διαχείρισης των υδατικών πόρων της Κύπρου και ενοποιεί τις υφιστάµενες διατάξεις, τροποποιεί και εισάγει νέες διατάξεις και καταργεί και αντικαθιστά υφιστάµενους νόµους, οι πρόνοιες των οποίων ενσωµατώνονται σε αυτό. Με βάση το Νοµοσχέδιο αυτό, η Συµβουλευτική Επιτροπή ιαχείρισης Υδάτων θα αποτελείται από εκπροσώπους κυβερνητικών και µη κυβερνητικών φορέων ή οργανώσεων. ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -59-

64 ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗ ΝΕΡΟΥ Βασικός άξονας εφαρµογής της Οδηγίας είναι ότι το νερό δεν είναι εµπορικό προϊόν όπως άλλα αγαθά, αλλά πολύτιµη κληρονοµιά. Παράλληλα προβλέπει ότι «η ολοκληρωµένη διαχείριση των υδατικών πόρων θα πρέπει να βασίζεται στην αντίληψη του ότι το νερό είναι βασικό συστατικό του οικοσυστήµατος, φυσικός πόρος, και κοινωνικό και οικονοµικό αγαθό» και λαµβάνει υπόψη την αξία του νερού για το περιβάλλον, την ανθρώπινη υγεία και την κατανάλωση σε παραγωγικούς τοµείς. Η καινοτοµία της Οδηγίας είναι ότι, για πρώτη φορά στην περιβαλλοντική πολιτική της Ε.Ε., προτείνονται από ένα νοµικό κείµενο, οικονοµικές αρχές και µέτρα ως βασικά εργαλεία για την επίτευξη συγκεκριµένων περιβαλλοντικών στόχων. Με βάση λοιπόν την αξία του νερού, εισάγεται η ανάγκη για εφαρµογή κατάλληλων πολιτικών τιµολόγησης για όλες τις χρήσεις, θεωρώντας ότι αυτό είναι ένα βασικό µέτρο που θα παρακινεί κατάλληλα τους χρήστες για να χρησιµοποιούν το νερό µε προσοχή και σύνεση, ενώ παράλληλα θα τους επηρεάζει ώστε να στοχεύουν στην µέγιστη απόδοση από τη χρήση του, προσέχοντας το τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά. Η Οδηγία καθορίζει συγκεκριµένους τρόπους για ορθή κοστολόγηση και τιµολόγηση των υπηρεσιών νερού. Για το λόγο αυτό θέτει συγκεκριµένες κατευθυντήριες γραµµές, σύµφωνα µε τις οποίες: Απαραίτητη για τη σωστή τιµολόγηση του νερού είναι η διεξαγωγή της οικονοµικής ανάλυσης της χρήσης του, ώστε να µελετηθούν όλοι οι παράγοντες που επηρεάζουν τόσο τις πολιτικές τιµολόγησης όσο και όλα τα άλλα µέτρα που θα ληφθούν για την προστασία του στα πλαίσια εφαρµογής της Οδηγίας. Η σωστή τιµολόγηση θα πρέπει να βασίζεται στο χρηµατοοικονοµικό κόστος των υπηρεσιών παροχής νερού (π.χ. κόστος για τα υδατικά έργα όπως φράγµατα, διυλιστήρια και δίκτυα διανοµής) αλλά και στο κόστος που προκαλείται στο περιβάλλον από τη χρήση του. Επίσης απαιτείται να λαµβάνεται υπόψη το κόστος εξάντλησης του φυσικού πόρου, παράγοντας που µας παρακινεί να νοιαζόµαστε για την εξάντληση του τόσο από ποιοτικής όσο και από ποσοτικής άποψης (Πίνακας 5.8-1) Επίσης διευκρινίζεται ότι, για τον καθορισµό της τιµολογιακής πολιτικής θα πρέπει να λαµβάνονται υπόψη οι γεωγραφικές, κλιµατολογικές και κοινωνικό - οικονοµικές συνθήκες του τόπου. ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -60-

65 Συγχρόνως, η Οδηγία προβλέπει εξαιρέσεις για λιγότερο ευνοηµένες περιοχές, έτσι ώστε το βασικό αυτό αγαθό να παρέχεται σε ανεκτή τιµή για όλους. Πίνακας 5.8-1_Συνιστώσες του συνολικού κόστους υπηρεσιών νερού Έµµεσο Περιβαλλοντικό Κόστος Άµεσο Περιβαλλοντικό Κόστος Άλλα Άµεσα Κόστη ιοικητικά Κόστη Κόστος Υφιστάµενης υποδοµής Κόστος Νέων Επενδύσεων Κόστος Λειτουργίας και Συντήρησης ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ ΚΟΣΤΟΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΧΡΗΜΑTOΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ Η τιµολογιακή πολιτική που εφαρµόζεται στην Κύπρο σήµερα ποικίλει (ανάλογα µε την υπηρεσία, την περιοχή κ.λπ.) και ουσιαστικά εστιάζεται στην αποπληρωµή µέρους του χρηµατοοικονοµικού κόστους των υπηρεσιών παροχής. Με σκοπό να αποδοθεί στον νερό η πραγµατική του αξία και να αποτελούν οι πολιτικές τιµολόγησης κίνητρο για ορθή και βιώσιµη χρήση του νερού, θα πρέπει να γίνει η αναγκαία αναθεώρηση τους, ώστε όλες οι χρήσεις να συµβάλλουν κατάλληλα στην ανάκτηση του κόστους και να ικανοποιηθεί η βασική αρχή της Οδηγίας ότι «ο ρυπαίνων πληρώνει» ή «ο χρήστης πληρώνει». Με βάση τον πιο πάνω στόχο, έχει ήδη αρχίσει µια διαδικασία µελέτης όλων των παραµέτρων που επηρεάζουν την τιµολογιακή πολιτική για τα νερά παγκύπρια. Για την επιτυχία της µελέτης θα χρειαστούµε τη βοήθεια όλων των αρµόδιων φορέων τους οποίους θα καλέσουµε πολύ σύντοµα να εργαστούν µαζί µας για την επιτυχία του δύσκολου αυτού στόχου. Το νερό είναι παντού στη ζωή µας και εποµένως είναι αναρίθµητα τα στοιχεία που επηρεάζουν τη δίκαιη τιµολόγηση του. Στα πλαίσια της υγιούς και διάφανης διαδικασίας της δηµόσιας διαβούλευσης, στην οποία βρισκόµαστε τώρα, και σύµφωνα µε τις απαιτήσεις της Οδηγίας, το κοινό και οι ενδιαφερόµενοι φορείς θα κληθούν να συµβάλουν µε τις απόψεις τους στον καθορισµό των πολιτικών τιµολόγησης, ώστε να είναι ξεκάθαρο ποιος χρησιµοποιεί, ποιος ρυπαίνει, ποιο είναι το κόστος και ποιος τελικά πληρώνει γι αυτό. ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -61-

66 Έτσι θα πετύχουµε όσον το δυνατό ένα δίκαιο και αποδεκτό αποτέλεσµα για την κοινωνία και το περιβάλλον µας αλλά και για τις γενιές που έρχονται, για τις οποίες έχουµε υποχρέωση να διαφυλάξουµε το νερό σαν πολύτιµη κληρονοµιά. ΠΙΕΣΕΙΣ ΣΤΑ ΠΑΡΑΚΤΙΑ Υ ΑΤΙΚΑ ΣΩΜΑΤΑ Εισαγωγικά στοιχεία Η χώρα µας περιβάλλεται από παράκτια νερά τα οποία χαρακτηρίζονται από αρκετά ψηλές θερµοκρασίες και αλµυρότητα σε σχέση µε τα νερά της υτικής Μεσογείου. Χαρακτηριστικό τους είναι ότι εµφανίζουν υπερολιγοτροφισµό, δηλ. περιέχουν χαµηλές συγκεντρώσεις θρεπτικών συστατικών. Χαρακτηρίζονται επίσης από ψηλή βιοποικιλότητα, δηλ. µεγάλη ποικιλία οργανισµών χλωρίδας και πανίδας, µε µικρά σχετικά πληθυσµιακά µεγέθη. Από τα σπουδαιότερα οικοσυστήµατα που ενδηµούν στη Μεσόγειο, δηλ. εµφανίζονται αποκλειστικά σ αυτήν, είναι τα λιβάδια του φυτού της Ποσειδώνιας, Posidonia oceanica, τα οποία απαντώνται από τα 5 µέχρι τα 40 µ βάθος. Τα λιβάδια αυτά είναι ο πλέον κατάλληλος βιότοπος και καταφύγιο πολλών οργανισµών, καθώς και τόπος αναπαραγωγής τους. Παράγουν άφθονο οξυγόνο εµπλουτίζοντας το θαλασσινό νερό, σταθεροποιούν το βυθό και γενικά διατηρούν την οικολογική ισορροπία στο παράκτιο θαλάσσιο περιβάλλον. Τέλος είναι ένας κατάλληλος βιολογικός δείκτης, επειδή είναι ένα ευαίσθητο είδος στη ρύπανση και κάθε σηµαντική διατάραξη του περιβάλλοντος έχει συνήθως αντίκτυπο στο οικοσύστηµα της Ποσειδώνιας. Πολλά άλλα σηµαντικά από οικολογική άποψη είδη, όπως η φώκια και οι θαλάσσιες χελώνες συναντώνται στα παράκτια νερά µας. Ανθρωπογενείς πιέσεις Οι κύριοι παράγοντες που επηρεάζουν το παράκτιο/θαλάσσιο περιβάλλον της χώρας µας είναι η τουριστική ανάπτυξη, τα εισβάλοντα ξενικά είδη, κυρίως τα λεσσεψιανά µεταναστευτικά µέσω της διώρυγας του Σουέζ, καθώς και η διάβρωση των ακτών και τα παράκτια έργα. ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -62-

67 Για την περαιτέρω κατανόηση της βιοποικιλότητας, των οικολογικών διεργασιών που χαρακτηρίζουν το θαλάσσιο οικοσύστηµα και την επίδραση των ανθρωπογενών πιέσεων που επιδρούν αρνητικά σε αυτό, εφαρµόζεται πρόγραµµα παρακολούθησης της ποιότητας του θαλάσσιου νερού, της οικολογίας και της βιοποικιλότητας από τον Τοµέα Θαλασσίου Περιβάλλοντος, του Τµήµατος Αλιείας και Θαλασσίων Ερευνών. Βάσει των µέχρι τώρα αποτελεσµάτων του προγράµµατος παρακολούθησης, το θαλάσσιο περιβάλλον της χώρας µας, συγκριτικά µπορεί να θεωρηθεί ότι βρίσκεται σε πολύ καλή κατάσταση. Στα πλαίσια εφαρµογής της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Νερά, έγινε αξιολόγηση των πιέσεων που δέχονται τα παράκτια νερά της χώρας µας. Βάσει της εκτίµησης αυτής, ένα (1) υδατικό σώµα (Λεµεσός λιµάνι) αξιολογήθηκε ότι µπορεί να µην ικανοποιεί τους στόχους της Οδηγίας, δηλαδή την «καλή οικολογική κατάσταση», και τρία (3) παράκτια υδατικά σώµατα (Ανατολικά της Λεµεσού, Βασιλικός, Λιοπέτρι) εκτιµήθηκε ότι χρειάζονται περαιτέρω εξέταση για να ερευνηθεί κατά πόσο έχουν καλή οικολογική κατάσταση (βλ. Χάρτη 5.8-1). Λιοπέτρι Λεµεσός Μονή Βασιλικός Χάρτης 5.8-1_ ιάκριση παράκτιων υδατικών σωµάτων που κινδυνεύουν να µην επιτύχουν τους στόχους της Οδηγίας Οι πιέσεις που δέχονται τα παραπάνω υδατικά σώµατα είναι οι παρακάτω: έντονες µορφολογικές αλλοιώσεις (λιµάνι) - Οι προβλήτες και οι προκυµαίες σε λιµάνια και µεγάλες µαρίνες µπορεί να παρεµποδίσουν την ανανέωση των νερών και να προκαλέσουν αλλαγές στην κατεύθυνση της ροής. Όσον αφορά στη µορφολογία, οι παράλληλες σχετικές κατασκευές µπορεί να προκαλέσουν ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -63-

68 διάβρωση του πυθµένα και των ακτών, ενώ η κίνηση των πλοίων έχει ως αποτέλεσµα την επαναιώρηση της ιλύος που έχει εναποτεθεί. (Λεµεσός) βιοµηχανική περιοχή Βασιλικού (Βασιλικός) παράκτιες βιοµηχανίες στη Λεµεσό - αφορούν κυρίως οινοποιεία και µία ζυθοποιία που βρίσκονται ανάµεσα στο παλιό και το καινούργιο λιµάνι της Λεµεσού. υδατοκαλλιέργειες - οι επιπτώσεις στο θαλάσσιο περιβάλλον από τις υδατοκαλλιέργειες, κυρίως από την απελευθέρωση θρεπτικών και οργανικής ύλης, περιορίζονται σε µια σχετική απόσταση απ αυτές (Λεµεσός, Μονή- Βασιλικός, Λιοπέτρι). Πρέπει να σηµειωθεί ότι τα τελευταία χρόνια παρατηρήθηκε στα παράκτια ύδατα της χώρας µας η εµφάνιση των εφήµερων µακροφυκών όπως π.χ. τα είδη Ulva spp., Enteromorpha spp. και Cladophora spp, (γνωστό ως µάλλα). Η Cladophora spp. (µάλλα) παρουσιάζεται κατά περιόδους κατά µήκος των ακτών, ιδιαίτερα στις περιοχές Λιοπετρίου και Αγίας Νάπας, δηµιουργώντας κάποια προβλήµατα οχληρίας στις παραλίες λόγω της συγκέντρωσης των ελεύθερων-επιπλέοντων τεµαχίων της. Η µαζική ανάπτυξη της µάλλας αιτιολογήθηκε από την αύξηση της παροχής θρεπτικών (διαρροή υπογείων υδάτων, υδατοκαλλιέργεια, Η νέα Οδηγία για την Ποιότητα των Νερών Κολύµβησης (76/160/ΕΟΚ) µε την οποία θα εναρµονιστεί η Κύπρος το αργότερο µέχρι το Μάρτη του 2008 προνοεί για τον καταρτισµό «ταυτοτήτων» των νερών κολύµβησης. Η «ταυτότητα» εκτός των άλλων θα περιλαµβάνει τον εντοπισµό και την αξιολόγηση των πηγών και αιτιών ρύπανσης που έκπλυση λιπασµάτων, αστικά λύµατα κλπ.) σε συνδυασµό µε σύνθετες αλληλεπιδράσεις µε άλλους συνεργιστικούς παράγοντες, όπως η αύξηση της θερµοκρασίας των υδάτων, ήπιες καιρικές συνθήκες, κατάλληλο υπόστρωµα κλπ.. Συµπερασµατικά... ενδέχεται να επηρεάζουν τα νερά κολύµβησης και την υγεία των λουσµένων και τα διαχειριστικά µέτρα για αντιµετώπιση των κινδύνων βραχυπρόθεσµης ρύπανσης. Μεταξύ αυτών περιλαµβάνονται µέτρα για την αντιµετώπιση των περιπτώσεων που τα νερά Το θαλάσσιο περιβάλλον της χώρας µας, παρόλο που δέχεται ανθρωπογενείς πιέσεις, βρίσκεται σε καλή κατάσταση. Παρόλα αυτά, είναι στο χέρι µας να προσέξουµε να αποφύγουµε οποιαδήποτε κολύµβησης παρουσιάζουν τάση ανάπτυξης επιδείνωσή του και να το διαφυλάξουµε σε αυτήν κυανοβακτηρίων και µακροφυκών ή/και θαλάσσιου την κατάσταση. φυτοπλαγκτόν. ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -64-

69 ΠΕΙΤΕ ΜΑΣ ΤΗΝ ΑΠΟΨΗ ΣΑΣ!!! Σας ευχαριστούµε για τον χρόνο που διαθέσατε για την ανάγνωση αυτού του κειµένου. Περιµένουµε τα σχόλια και τις απόψεις σας για τον εντοπισµό και την ανάλυση των σηµαντικών θεµάτων διαχείρισης των νερών. Η συνεισφορά σας είναι πολύτιµη, για την συµπλήρωση της έκθεσης µε τα σηµαντικά ζητήµατα που αφορούν τα νερά και µε τα οποία θα ασχοληθεί το Σχέδιο ιαχείρισης των υδάτων της Κύπρου, αλλά και των βασικών µέτρων τα οποία µπορούν να προβλεφθούν για την αντιµετώπιση τους. Σας παρακαλούµε διαθέστε λίγο ακόµα από τον χρόνο σας συµπληρώνοντας το παρακάτω ερωτηµατολόγιο και να µας το στείλετε µέσω στην παρακάτω διεύθυνση: Εναλλακτικά µπορείτε να ταχυδροµήσετε την απάντησή σας στην ακόλουθη διεύθυνση: Τµήµα Ανάπτυξης Υδάτων ηµοσθένη Σεβέρη, 1413 Λευκωσία, Κύπρος Τηλ.: ιστοσελίδα: ΤΟ ΣΧΕ ΙΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΝΕΡΩΝ ΜΑΣ ΑΦΟΡΑ ΚΑΙ ΜΑΣ ΕΣΜΕΥΕΙ ΟΛΟΥΣ ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ -65-