Οικονομικό Δελτίο Τεύχος 8 / 2016

Transcript

1 Οικονομικό Δελτίο Τεύχος 8 / 2016

2 Περιεχόμενα Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις 2 Συνοπτική παρουσίαση 2 1 Εξωτερικό περιβάλλον 6 2 Χρηματοπιστωτικές εξελίξεις 13 3 Οικονομική δραστηριότητα 18 4 Τιμές και κόστος 24 5 Χρήμα και πίστη 30 6 Δημοσιονομικές εξελίξεις 37 Πλαίσια 40 1 Η επίδραση της συμφωνίας του ΟΠΕΚ του Νοεμβρίου 2016 στην αγορά πετρελαίου 40 2 Συνθήκες ρευστότητας και πράξεις νομισματικής πολιτικής την περίοδο 27 Ιουλίου-25 Οκτωβρίου Διαρθρωτικοί δείκτες του επιχειρηματικού περιβάλλοντος της ζώνης του ευρώ 49 4 Αξιολόγηση της επίδρασης του κόστους στέγασης στον πληθωρισμό βάσει του ΕνΔΤΚ 54 5 Αξιολόγηση των σχεδίων δημοσιονομικών προγραμμάτων για το 2017 και της δημοσιονομικής κατάστασης στη ζώνη του ευρώ συνολικά 59 Στατιστικά στοιχεία S1 ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 8 /

3 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Συνοπτική παρουσίαση Κατά τη συνεδρίασή του στις 8 Δεκεμβρίου 2016 για τη νομισματική πολιτική, με βάση την οικονομική και νομισματική ανάλυση που διενεργεί τακτικά, το Διοικητικό Συμβούλιο προέβη σε συνολική αξιολόγηση των προοπτικών για την οικονομία και τον πληθωρισμό καθώς και την κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής. Η αξιολόγηση επιβεβαίωσε την ανάγκη για παράταση του προγράμματος αγοράς περιουσιακών στοιχείων και μετά τον Μάρτιο του 2017 έτσι ώστε να διατηρηθεί η πολύ σημαντική νομισματική στήριξη που είναι απαραίτητη προκειμένου να διασφαλιστεί η διαρκής σύγκλιση του πληθωρισμού προς επίπεδα κάτω αλλά πλησίον του 2% μεσοπρόθεσμα. Οικονομική και νομισματική αξιολόγηση κατά τη συνεδρίαση του Διοικητικού Συμβουλίου στις 8 Δεκεμβρίου 2016 Η παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα βελτιώθηκε το δεύτερο εξάμηνο του έτους και αναμένεται να συνεχίσει να ενισχύεται, αν και παραμένει χαμηλότερη σε σχέση με τους ρυθμούς που καταγράφονταν πριν από την κρίση. Η νομισματική πολιτική, που παραμένει διευκολυντική, και η βελτίωση στις αγορές εργασίας ενίσχυσαν τη δραστηριότητα στις ΗΠΑ, αλλά η αβεβαιότητα για τις προοπτικές της οικονομίας των ΗΠΑ και την παγκόσμια οικονομία αυξήθηκε μετά τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές. Ο ρυθμός ανάπτυξης στην Ιαπωνία αναμένεται να παραμείνει μέτριος, ενώ οι μεσοπρόθεσμες αναπτυξιακές προοπτικές του Ηνωμένου Βασιλείου ενδέχεται να επηρεαστούν αρνητικά από την αυξημένη αβεβαιότητα για τις μελλοντικές σχέσεις της χώρας με την ΕΕ. Επιπλέον, ενώ η συνεχιζόμενη σταδιακή επιβράδυνση της κινεζικής οικονομίας είναι πιθανόν να δρα ανασταλτικά στην ανάπτυξη άλλων αναδυόμενων οικονομιών της αγοράς, η βαθμιαία άμβλυνση της βαθιάς ύφεσης σε ορισμένες χώρες που αποτελούν μεγάλους εξαγωγείς εμπορευμάτων στηρίζει ολοένα περισσότερο την παγκόσμια ανάπτυξη. Οι τιμές του πετρελαίου σημείωσαν άνοδο μετά τη συμφωνία του ΟΠΕΚ στις 30 Νοεμβρίου 2016 και οι επιδράσεις στον παγκόσμιο συνολικό πληθωρισμό από προηγούμενες μειώσεις των τιμών του πετρελαίου σταδιακά φθίνουν. Ωστόσο, εξακολουθεί να υπάρχει άφθονο πλεονάζον παραγωγικό δυναμικό στην παγκόσμια οικονομία, το οποίο δρα περιοριστικά στον υποκείμενο πληθωρισμό. Οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ αυξήθηκαν πρόσφατα και η καμπύλη των προθεσμιακών επιτοκίων ΕΟΝΙΑ απέκτησε εντονότερη ανοδική κλίση. Η αύξηση των ονομαστικών αποδόσεων που έχει σημειωθεί από τις αρχές Οκτωβρίου αντανακλά εν μέρει την ανοδική τάση που παρουσιάζουν τα πιο μακροπρόθεσμα επιτόκια παγκοσμίως, και που υπήρξε εντονότερη στις ΗΠΑ. Η αύξηση των ονομαστικών αποδόσεων είχε αποτέλεσμα η καμπύλη των προθεσμιακών επιτοκίων ΕΟΝΙΑ να μετατοπιστεί προς τα άνω και να αποκτήσει εντονότερη κλίση. Οι διαφορές αποδόσεων των εταιρικών ομολόγων ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 8 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Συνοπτική παρουσίαση 2

4 αυξήθηκαν ελαφρά, αλλά συνέχισαν να είναι χαμηλότερες από ό,τι στις αρχές Μαρτίου 2016, όταν ξεκίνησε το πρόγραμμα αγοράς τίτλων του επιχειρηματικού τομέα (CSPP). Ενώ οι τιμές των μετοχών του ευρέος χρηματιστηριακού δείκτη αυξήθηκαν οριακά στη ζώνη του ευρώ, οι τιμές των τραπεζικών μετοχών κατέγραψαν καλύτερες επιδόσεις σε σχέση με τον ευρύ δείκτη. Συνεχίζεται η οικονομική ανάκαμψη στη ζώνη του ευρώ. Το πραγματικό ΑΕΠ στη ζώνη του ευρώ αυξήθηκε κατά 0,3% σε τριμηνιαία βάση το γ τρίμηνο του 2016, έπειτα από παρόμοιο ρυθμό το β τρίμηνο. Τα εισερχόμενα στοιχεία, και ιδίως τα αποτελέσματα ερευνών, υποδεικνύουν συνέχιση της αναπτυξιακής τάσης το δ τρίμηνο του Πιο μακροπρόθεσμα, το Διοικητικό Συμβούλιο αναμένει ότι η οικονομική επέκταση θα συνεχιστεί με μέτριο αλλά σταθερό ρυθμό. Η μετακύλιση των μέτρων νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ προς την πραγματική οικονομία στηρίζει την εγχώρια ζήτηση και έχει διευκολύνει την απομόχλευση. Η βελτίωση της κερδοφορίας των επιχειρήσεων και οι πολύ ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης συνεχίζουν να προάγουν την ανάκαμψη των επενδύσεων. Επιπλέον, η συνεχιζόμενη αύξηση της απασχόλησης, η οποία ωφελείται και από προηγηθείσες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, στηρίζουν και αυτές το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών και την ιδιωτική κατανάλωση. Ταυτόχρονα υπάρχουν ενδείξεις κάπως ισχυρότερης παγκόσμιας ανάκαμψης. Ωστόσο, η οικονομική ανάπτυξη στη ζώνη του ευρώ αναμένεται να επηρεαστεί αρνητικά από τον βραδύ ρυθμό υλοποίησης των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και τις εναπομένουσες προσαρμογές των ισολογισμών σε ορισμένους τομείς. Οι μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων του Ευρωσυστήματος για τη ζώνη του ευρώ του Δεκεμβρίου 2016 προβλέπουν αύξηση του ετήσιου πραγματικού ΑΕΠ κατά 1,7% το 2016 και το 2017 και 1,6% το 2018 και το Σε σύγκριση με τις μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων της ΕΚΤ του Σεπτεμβρίου 2016, οι προοπτικές για την αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ παραμένουν σε γενικές γραμμές αμετάβλητες. Οι κίνδυνοι που περιβάλλουν τις προοπτικές ανάπτυξης στη ζώνη του ευρώ παραμένουν κυρίως καθοδικοί. Σύμφωνα με την προκαταρκτική εκτίμηση της Eurostat, ο ετήσιος ρυθμός πληθωρισμού βάσει του ΕνΔΤΚ στη ζώνη του ευρώ ήταν 0,6% τον Νοέμβριο του 2016, σημειώνοντας περαιτέρω άνοδο από 0,5% τον Οκτώβριο και 0,4% τον Σεπτέμβριο. Αυτό αντανακλά σε μεγάλο βαθμό την άνοδο του ετήσιου πληθωρισμού της ενέργειας, ενώ δεν υπάρχουν ακόμη πειστικές ενδείξεις ανοδικής τάσης του υποκείμενου πληθωρισμού. Σε ό,τι αφορά τις μελλοντικές εξελίξεις, με βάση τις ισχύουσες τιμές των συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης επί του πετρελαίου, οι ρυθμοί του μετρούμενου πληθωρισμού είναι πιθανόν να ανακάμψουν σημαντικά περαιτέρω κατά την αλλαγή του έτους, υπερβαίνοντας το 1%, κυρίως λόγω των επιδράσεων της βάσης σύγκρισης στον ετήσιο ρυθμό μεταβολής των τιμών της ενέργειας. Υποβοηθούμενοι από τα μέτρα νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ και από την αναμενόμενη οικονομική ανάκαμψη και την αντίστοιχη σταδιακή υποχώρηση του ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 8 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Συνοπτική παρουσίαση 3

5 βαθμού υποαπασχόλησης των πόρων στην οικονομία, οι ρυθμοί πληθωρισμού αναμένεται να σημειώσουν περαιτέρω άνοδο το 2018 και το Οι μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων του Ευρωσυστήματος του Δεκεμβρίου 2016 για τη ζώνη του ευρώ προβλέπουν ότι ο ετήσιος ρυθμός πληθωρισμού βάσει του ΕνΔΤΚ θα διαμορφωθεί σε 0,2% το 2016, 1,3% το 2017, 1,5% το 2018 και 1,7% το Σε σύγκριση με τις μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων της ΕΚΤ του Σεπτεμβρίου 2016, οι προοπτικές για τον πληθωρισμό βάσει του ΕνΔΤΚ παραμένουν ουσιαστικά αμετάβλητες. Τα χαμηλά επιτόκια και οι επιδράσεις των μη συμβατικών μέτρων νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ εξακολουθούν να υποβοηθούν τη δυναμική των νομισματικών και πιστωτικών μεγεθών. Ο ρυθμός αύξησης της ποσότητας χρήματος με την ευρεία έννοια παρέμεινε σταθερός το γ τρίμηνο του 2016 αλλά επιβραδύνθηκε κάπως τον Οκτώβριο. Παράλληλα, ο ρυθμός αύξησης των δανείων προς τον ιδιωτικό τομέα επιταχύνθηκε τον Οκτώβριο. Οι εγχώριες πηγές δημιουργίας χρήματος ήταν και πάλι ο κύριος παράγοντας ανόδου της ποσότητας χρήματος με την ευρεία έννοια. Οι επιδράσεις των μέτρων νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ εξακολουθούν να στηρίζουν τη νομισματική και πιστωτική επέκταση. Οι τράπεζες μετακυλίουν τις ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησής τους με τη μορφή μειωμένων επιτοκίων χορηγήσεων και χαλαρότερων πιστοδοτικών κριτηρίων, στηρίζοντας έτσι τη σταδιακή ανάκαμψη της δυναμικής των δανείων. Η ετήσια ροή συνολικής εξωτερικής χρηματοδότησης προς τις μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις εκτιμάται ότι συνέχισε να αυξάνεται το γ τρίμηνο του Αποφάσεις νομισματικής πολιτικής Το Διοικητικό Συμβούλιο έλαβε τις ακόλουθες αποφάσεις στο πλαίσιο της επιδίωξης του στόχου που έχει θέσει για τη σταθερότητα των τιμών: Όσον αφορά τα μη συμβατικά μέτρα νομισματικής πολιτικής, το Ευρωσύστημα θα συνεχίσει τις αγορές στο πλαίσιο του διευρυμένου προγράμματος αγοράς τίτλων (ΑΡΡ) μέχρι το ύψος των 80 δισεκ. ευρώ ανά μήνα, έως το τέλος Μαρτίου Από τον Απρίλιο του 2017 οι καθαρές αγορές τίτλων θα συνεχιστούν μέχρι το ύψος των 60 δισεκ. ευρώ μηνιαίως μέχρι το τέλος Δεκεμβρίου 2017, ή και μεταγενέστερα αν κριθεί απαραίτητο, και σε κάθε περίπτωση έως ότου το Διοικητικό Συμβούλιο κρίνει ότι ο ρυθμός πληθωρισμού έχει επανέλθει σε επίπεδα συμβατά με τον στόχο της σταθερότητας των τιμών μεσοπρόθεσμα. Εάν στο μεταξύ οι προοπτικές καταστούν λιγότερο ευνοϊκές ή οι χρηματοπιστωτικές συνθήκες παύσουν να υποστηρίζουν την περαιτέρω πρόοδο προς μια διαρκή προσαρμογή της πορείας του πληθωρισμού, το Διοικητικό Συμβούλιο προτίθεται να αυξήσει το μέγεθος ή/και τη διάρκεια του προγράμματος. Οι καθαρές αγορές θα πραγματοποιούνται παράλληλα με την επανεπένδυση ποσών από την εξόφληση τίτλων που έχουν αποκτηθεί στο πλαίσιο του προγράμματος APP κατά τη λήξη τους. Προκειμένου να συνεχιστεί η ομαλή εφαρμογή του προγράμματος αγοράς τίτλων, το Διοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε να προσαρμόσει, από τον ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 8 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Συνοπτική παρουσίαση 4

6 Ιανουάριο του 2017, τις παραμέτρους του προγράμματος APP ως ακολούθως. Πρώτον, διευρύνεται το σύνολο των τίτλων που θεωρούνται επιλέξιμοι για αγορά στο πλαίσιο του προγράμματος ως προς την ελάχιστη εναπομένουσα διάρκειά τους, η οποία μειώνεται από δύο έτη σε ένα έτος. Δεύτερον, επιτρέπονται πλέον, στον βαθμό που κρίνεται αναγκαίο, οι αγορές τίτλων με απόδοση στη λήξη η οποία είναι περισσότερο αρνητική από το επιτόκιο στην πάγια διευκόλυνση αποδοχής καταθέσεων του Ευρωσυστήματος Τα βασικά επιτόκια της ΕΚΤ διατηρήθηκαν αμετάβλητα και το Διοικητικό Συμβούλιο αναμένει ότι θα παραμείνουν στα σημερινά ή σε χαμηλότερα επίπεδα για παρατεταμένη χρονική περίοδο και πολύ πέραν του χρονικού ορίζοντα των καθαρών αγορών περιουσιακών στοιχείων. Η παράταση του προγράμματος αγοράς περιουσιακών στοιχείων διαμορφώθηκε κατά τρόπο ώστε να διατηρείται ο ιδιαίτερα διευκολυντικός χαρακτήρας της νομισματικής πολιτικής, που είναι απαραίτητος προκειμένου να διασφαλίζεται η διαρκής σύγκλιση του πληθωρισμού προς επίπεδα κάτω αλλά πλησίον του 2% μεσοπρόθεσμα. Σε συνδυασμό με τον μεγάλο όγκο των παλαιότερων αγορών και των προσεχών επανεπενδύσεων, διασφαλίζει ότι οι χρηματοπιστωτικές συνθήκες στη ζώνη του ευρώ θα παραμείνουν πολύ ευνοϊκές, γεγονός που εξακολουθεί να έχει καίρια σημασία για την επίτευξη του στόχου της ΕΚΤ. Πιο συγκεκριμένα, η παράταση της διενέργειας αγορών του Ευρωσυστήματος σε μακρότερο ορίζοντα καθιστά δυνατή μια πιο διαρκή παρουσία στην αγορά και επομένως μια πιο μακροχρόνια μετάδοση των μέτρων που λαμβάνει η ΕΚΤ για την τόνωση της οικονομίας. Αυτή η νέα διαμόρφωση του προγράμματος αντανακλά τη μέτρια αλλά σταθερή ανάκαμψη της οικονομίας της ζώνης του ευρώ και το γεγονός ότι οι υποκείμενες πληθωριστικές πιέσεις εξακολουθούν να είναι συγκρατημένες. Το Διοικητικό Συμβούλιο θα παρακολουθεί προσεκτικά την εξέλιξη των προοπτικών για τη σταθερότητα των τιμών και, αν το κρίνει αναγκαίο για την επίτευξη του στόχου του, θα αναλάβει δράση χρησιμοποιώντας όλα τα μέσα που είναι διαθέσιμα στο πλαίσιο της αποστολής του. ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 8 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Συνοπτική παρουσίαση 5

7 1 Εξωτερικό περιβάλλον Η παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα βελτιώθηκε το δεύτερο εξάμηνο του έτους και η ενίσχυσή της αναμένεται να συνεχιστεί, αν και παραμένει σε ρυθμούς χαμηλότερους από ό,τι πριν από την κρίση. Ο παγκόσμιος πληθωρισμός ακόμη επηρεάζεται αρνητικά από τις προηγηθείσες μειώσεις των τιμών του πετρελαίου και το άφθονο πλεονάζον παραγωγικό δυναμικό αναμένεται να ασκήσει μειωτική επίδραση στον υποκείμενο πληθωρισμό μεσοπρόθεσμα. Παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα και εμπόριο Η παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα βελτιώθηκε το δεύτερο εξάμηνο του έτους. Τα στοιχεία που δημοσιεύθηκαν τους τελευταίους μήνες υποδηλώνουν σχετικά σταθερή διεύρυνση στις προηγμένες οικονομίες και ελαφρά βελτίωση στις αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς. Οι μεσοπρόθεσμες προοπτικές της παγκόσμιας δραστηριότητας υποδεικνύουν ενίσχυση της ανάπτυξης, η οποία όμως θα παραμείνει κάτω από τα προ κρίσης επίπεδα. Οι παγκόσμιες προοπτικές εξακολουθούν να επισκιάζονται από αρκετούς παράγοντες, συμπεριλαμβανομένης της δυσμενούς επίδρασης των χαμηλών τιμών των βασικών εμπορευμάτων στις χώρες που είναι εξαγωγείς βασικών εμπορευμάτων, της σταδιακής επανεξισορρόπησης της κινεζικής οικονομίας και της αυξανόμενης πολιτικής αβεβαιότητας στις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι χρηματοπιστωτικές αγορές έχουν επιδείξει ανθεκτικότητα στις προηγμένες οικονομίες, ενώ σε ορισμένες αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς εμφανίζονται ενδείξεις πίεσης. Οι αποδόσεις των μακροπρόθεσμων ομολόγων στις ΗΠΑ έχουν αυξηθεί σημαντικά, εν μέρει λόγω των προσδοκιών της αγοράς για αύξηση του πληθωρισμού, κάτι που συνδέεται με το ενδεχόμενο λήψης μέτρων δημοσιονομικής ώθησης. Η μεταβλητότητα στις χρηματιστηριακές αγορές έχει υποχωρήσει τις τελευταίες εβδομάδες και τα χρηματιστήρια στις προηγμένες οικονομίες ενισχύθηκαν κάπως. Οι αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς έχουν ωφεληθεί από τη βελτίωση των συνθηκών χρηματοδότησης τα τελευταία τρίμηνα, αλλά μετά τις αμερικανικές εκλογές του Νοεμβρίου άρχισε να χαλαρώνει η επιστροφή των ροών κεφαλαίου προς αυτές, έχουν αυξηθεί οι διαφορές αποδόσεων των κρατικών ομολόγων και έχουν ενταθεί οι πιέσεις στα νομίσματά τους. Η νομισματική πολιτική παραμένει διευκολυντική. Η καμπύλη συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης επί των ομοσπονδιακών κεφαλαίων έχει μετατοπιστεί προς τα άνω τους τελευταίους μήνες, αντανακλώντας εν μέρει την προσδοκία εφαρμογής πιο επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής στις ΗΠΑ (βλ. Διάγραμμα 1). Αντιθέτως, η Τράπεζα της Αγγλίας, στη συνεδρίαση του Αυγούστου, μείωσε τα επιτόκια και ανακοίνωσε περαιτέρω ποσοτική χαλάρωση και η Τράπεζα της Ιαπωνίας εισήγαγε αλλαγές στο νομισματικό της πλαίσιο τον Σεπτέμβριο, δηλ. έλεγχο της καμπύλης αποδόσεων και δέσμευση να ξεπεράσει τον στόχο της για τον πληθωρισμό. Πρόσφατες δημοσιεύσεις στοιχείων υποδεικνύουν ενίσχυση της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας το δεύτερο εξάμηνο του έτους. Ο παγκόσμιος ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 8 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Εξωτερικό περιβάλλον 6

8 δείκτης PMI εκτός της ζώνης του ευρώ παρέμεινε αμετάβλητος τον Νοέμβριο, στο 53,3, υποδηλώνοντας στέρεα ανάπτυξη το τελευταίο τρίμηνο του έτους (βλ. Διάγραμμα 2). Οι εξελίξεις τον Νοέμβριο ήταν θετικές στις περισσότερες προηγμένες και αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς. Παρομοίως, οι προπορευόμενοι δείκτες συγκυρίας του ΟΟΣΑ υποδεικνύουν σταθερή δυναμική ανάπτυξης στις προηγμένες οικονομίες, αλλά βελτιωμένη δυναμική ανάπτυξης στις μεγαλύτερες αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς. Συνολικά, η ανάπτυξη φαίνεται να παραμένει ανθεκτική στις προηγμένες οικονομίες και να έχει φθάσει στο κατώτατο επίπεδό της στις αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς. Διάγραμμα 1 Προσδοκίες για τα επιτόκια πολιτικής (ποσοστά) 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0-0,2 ΗΠΑ, 7 Δεκεμβρίου ΗΠΑ, 15 Αυγούστου Ην. Βασίλειο, 7 Δεκεμβρίου Ην. Βασίλειο, 15 Αυγούστου Ιαπωνία, 7 Δεκεμβρίου Ιαπωνία, 15 Αυγούστου -0,4 12/16 03/17 06/17 09/17 12/17 03/18 06/18 09/18 12/18 Πηγές: Bloomberg και Bank of England. Διάγραμμα 2 Παγκόσμιος σύνθετος δείκτης PMI για την παραγωγή (δείκτης διάχυσης) 60 παγκόσμιος χωρίς τη ζώνη του ευρώ παγκόσμιος χωρίς τη ζώνη του ευρώ μακροχρόνιος μέσος όρος προηγμένες οικονομίες χωρίς τη ζώνη του ευρώ αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς Πηγές: Haver Analytics και υπολογισμοί των εμπειρογνωμόνων της ΕΚΤ. Σημείωση: Πιο πρόσφατες παρατηρήσεις: Νοέμβριος Οι αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς αφορούν το σύνολο της Κίνας, της Ρωσίας, της Βραζιλίας, της Ινδίας και της Τουρκίας. Οι προηγμένες οικονομίες περιλαμβάνουν τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιαπωνία. Ο μακροπρόθεσμος μέσος όρος αφορά την περίοδο από τον Ιανουάριο του 1999 έως τον Νοέμβριο του ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 8 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Εξωτερικό περιβάλλον 7

9 Η οικονομική δραστηριότητα στις ΗΠΑ βελτιώθηκε σημαντικά το γ' τρίμηνο του 2016, ύστερα από μέτρια ανάπτυξη το πρώτο εξάμηνο του έτους. Οι καθαρές εξαγωγές και οι επενδύσεις σε αποθέματα ανέκαμψαν έντονα και συνέβαλαν σημαντικά στην αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ το γ τρίμηνο, ενώ οι ιδιωτικές πάγιες επενδύσεις παρέμειναν υποτονικές και μετριάστηκε η καταναλωτική δαπάνη. Όσον αφορά το μέλλον, η ανάπτυξη αναμένεται να διευρυνθεί με πιο μέτριο ρυθμό, στηριζόμενη στη βελτίωση των βασικών οικονομικών μεγεθών. Η πολιτική αβεβαιότητα μετά τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ έχει αυξηθεί. Η άνοδος των προσδοκιών για την υιοθέτηση μέτρων δημοσιονομικής τόνωσης έχει οδηγήσει σε αυστηροποίηση των συνθηκών χρηματοδότησης, ιδιαίτερα σε σχέση με τα μακροπρόθεσμα επιτόκια. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, παρά την αυξημένη αβεβαιότητα αμέσως μετά το δημοψήφισμα για την παραμονή της χώρας στην ΕΕ, η οικονομική δραστηριότητα ήταν ανθεκτική κατά το γ' τρίμηνο. Η αύξηση του ΑΕΠ το γ' τρίμηνο στηρίχθηκε στην εύρωστη κατανάλωση και στη μεγάλη συμβολή των καθαρών εμπορικών συναλλαγών, ενώ και οι επενδύσεις παρέμειναν σε καλό επίπεδο. Ωστόσο, η αβεβαιότητα ως προς τις μελλοντικές εμπορικές σχέσεις μεταξύ ΕΕ και Ηνωμένου Βασιλείου προβλέπεται να οδηγήσει σε μείωση των επενδύσεων, ενώ η πρόσφατη υποτίμηση της λίρας Αγγλίας θα έχει επίδραση στην κατανάλωση. Στην Ιαπωνία, αν και το πραγματικό ΑΕΠ αυξήθηκε με εύρωστο ρυθμό το γ τρίμηνο, η υποκείμενη οικονομική δραστηριότητα συνεχίζει την μέτρια πορεία της. Επικρατούν αρνητικές επιδράσεις από την ήπια εξωτερική ζήτηση και την ασθενή ιδιωτική κατανάλωση. Όσον αφορά το μέλλον, οι διευκολυντικές χρηματοπιστωτικές συνθήκες και τα θετικά εταιρικά κέρδη θα πρέπει να τονώσουν τις επενδύσεις. Οι εξαγωγές αναμένεται να επιταχυνθούν σταδιακά καθώς αυξάνεται η εξωτερική ζήτηση, παρά την προηγηθείσα ανατίμηση του γιεν. Αντιθέτως, η ιδιωτική κατανάλωση αναμένεται να συνεχίσει να αυξάνεται με μέτριο ρυθμό. Τα μέτρα δημοσιονομικής τόνωσης αναμένεται να στηρίξουν την εγχώρια ζήτηση τα επόμενα έτη. Η ανάπτυξη στην Κίνα σταθεροποιήθηκε το γ τρίμηνο του έτους, με τη στήριξη της έντονης κατανάλωσης και της δαπάνης σε υποδομές. Αν και οι βραχυπρόθεσμες προοπτικές εξαρτώνται από το εύρος των μέτρων τόνωσης, η οικονομική ανάπτυξη αναμένεται να παραμείνει σε σταδιακά καθοδική πορεία μεσοπρόθεσμα. Η άνοδος των επενδύσεων θα εξακολουθήσει να μετριάζεται καθώς μειώνεται σταδιακά το πλεονάζον παραγωγικό δυναμικό. Η κατανάλωση προβλέπεται να αποτελέσει τη βασική κινητήρια δύναμη της ανάπτυξης. Η πραγματική οικονομική δραστηριότητα στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη προβλέπεται να παραμείνει σχετικά ανθεκτική στις περισσότερες χώρες της περιφέρειας. Αναμένεται να ωφεληθεί από την ισχυρή επενδυτική δραστηριότητα με τη στήριξη των διαρθρωτικών ταμείων της ΕΕ, καθώς και από τη δυναμική ιδιωτική κατανάλωση που ωθείται από το υψηλότερο πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα και τη βελτίωση στις αγορές εργασίας σε ένα περιβάλλον χαμηλού πληθωρισμού. ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 8 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Εξωτερικό περιβάλλον 8

10 Η παραγωγή στους μεγάλους εξαγωγείς βασικών εμπορευμάτων εμφανίζει ενδείξεις ανάκαμψης, ύστερα από περιόδους βαθιάς ύφεσης. Τα διαθέσιμα στοιχεία υποδηλώνουν βελτίωση της οικονομικής δραστηριότητας στη Ρωσία. Οι χρηματοοικονομικές συνθήκες έχουν χαλαρώσει καθώς η κεντρική τράπεζα μείωσε τα επιτόκια πολιτικής της λόγω της συνεχιζόμενης αποκλιμάκωσης του πληθωρισμού, αλλά εξακολουθεί να υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα και η εμπιστοσύνη των καταναλωτών είναι υποτονική. Αν και η ανάκαμψη των τιμών του πετρελαίου θα προσφέρει ένα χρονικό περιθώριο, η απαραίτητη δημοσιονομική προσαρμογή θα επιβαρύνει το επιχειρηματικό περιβάλλον. Στη Βραζιλία, η βαθιά και παρατεταμένη ύφεση αναμένεται να ολοκληρωθεί σταδιακά το δεύτερο εξάμηνο του έτους, μέσα σε ένα περιβάλλον μείωσης της πολιτικής αβεβαιότητας και χαλάρωσης των συνθηκών χρηματοδότησης. Από την άλλη πλευρά οι μεγάλες ανάγκες δημοσιονομικής προσαρμογής αναμένεται να επιβαρύνουν τις μεσοπρόθεσμες προοπτικές. Η παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα πήρε νέα ώθηση το δεύτερο εξάμηνο του έτους. Οι παγκόσμιες εισαγωγές, εκτός της ζώνης του ευρώ, αναθεωρήθηκαν ελαφρώς προς τα άνω το πρώτο εξάμηνο του 2016 και οι διαθέσιμοι δείκτες υποδηλώνουν θετικές ενδείξεις για τις βραχυπρόθεσμες προοπτικές. Σύμφωνα με στοιχεία του Ολλανδικού Γραφείου Ανάλυσης Οικονομικής Πολιτικής, ύστερα από δύο τρίμηνα αρνητικής ανάπτυξης, ο όγκος των παγκόσμιων εισαγωγών αυξήθηκε κατά 0,7% το γ' τρίμηνο (βλ. Διάγραμμα 3). Ο παγκόσμιος δείκτης ΡΜΙ για τις νέες παραγγελίες εξαγωγών αυξήθηκε περαιτέρω τον Νοέμβριο, υποδεικνύοντας βελτίωση της δυναμικής του παγκόσμιου εμπορίου το τελευταίο τρίμηνο του έτους. Πιο μακροπρόθεσμα, οι παγκόσμιες εμπορικές συναλλαγές αναμένεται να διευρυνθούν παράλληλα με την ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας. Η επιβράδυνση του εμπορίου τα τελευταία έτη είναι κυρίως διαρθρωτικού χαρακτήρα και είναι πιθανόν να διατηρηθεί. 1 Ως εκ τούτου θεωρείται ότι η μεσοπρόθεσμη ελαστικότητα των παγκόσμιων εισαγωγών προς την αύξηση του ΑΕΠ παραμένει πολύ κάτω από τα επίπεδα που επικρατούσαν προ κρίσης. 1 Για περισσότερες λεπτομέρειες βλ. Understanding the weakness in global trade. What is the new normal? ECB Occasional Paper No 178, Σεπτέμβριος ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 8 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Εξωτερικό περιβάλλον 9

11 Διάγραμμα 3 Παγκόσμιο εμπόριο αγαθών (αριστερή κλίμακα: ποσοστιαίες μεταβολές έναντι των προηγούμενων τριών μηνών, δεξιά κλίμακα: δείκτης διάχυσης) παγκόσμιο εμπόριο (αριστερή κλίμακα) παγκόσμιο εμπόριο, μέσος όρος (αριστερή κλίμακα) παγκόσμιος PMI, νέες παραγγελίες εξαγωγών (δεξιά κλίμακα) παγκόσμιος PMI χωρίς μεταποίηση ζώνης ευρώ (δεξιά κλίμακα) Πηγές: Markit, CPB και υπολογισμοί της ΕΚΤ. Σημείωση: Οι πιο πρόσφατες παρατηρήσεις για τον ΡΜΙ: Νοέμβριος 2016, για τις εμπορικές συναλλαγές: Σεπτέμβριος Συνολικά, η παγκόσμια ανάπτυξη προβλέπεται να αυξηθεί σταδιακά το Σύμφωνα με τις μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων του Ευρωσυστήματος του Δεκεμβρίου 2016, ο ετήσιος ρυθμός ανόδου του πραγματικού ΑΕΠ (εκτός της ζώνης του ευρώ) προβλέπεται να επιταχυνθεί σταδιακά από 3,0% το 2016 σε 3,5% το 2017, 3,7% το 2018 και 3,8% το Ο ρυθμός αύξησης της εξωτερικής ζήτησης προϊόντων και υπηρεσιών της ζώνης του ευρώ αναμένεται να ενισχυθεί από 1,5% το 2016 σε 2,4% το 2017, 3,4% το 2018 και 3,6% το Σε σύγκριση με τις προβολές του Σεπτεμβρίου 2016, η παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη παραμένει γενικά αμετάβλητη, ενώ η αύξηση της εξωτερικής ζήτησης της ζώνης του ευρώ έχει αναθεωρηθεί ελαφρώς προς τα κάτω, κυρίως λόγω της ηπιότερης αύξησης των εισαγωγών σε ορισμένες προηγμένες οικονομίες. Ο βαθμός αβεβαιότητας γύρω από αυτές τις βασικές προβολές για την παγκόσμια δραστηριότητα έχει αυξηθεί το τελευταίο διάστημα, αλλά το ισοζύγιο κινδύνων παραμένει καθοδικό, ιδίως στις αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς. Από την άλλη πλευρά, η πιθανή υιοθέτηση πιο επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής στις ΗΠΑ μπορεί να στηρίξει την αμερικανική και την παγκόσμια οικονομία. Οι καθοδικοί κίνδυνοι περιλαμβάνουν πιθανή αύξηση του προστατευτισμού και αυστηροποίηση των παγκόσμιων χρηματοπιστωτικών συνθηκών, κάτι που θα μπορούσε να εκθέσει τις χώρες που παρουσιάζουν εσωτερικές και εξωτερικές ανισορροπίες σε εντεινόμενες πιέσεις στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Τυχόν χαλάρωση της υπερβολικής μόχλευσης στις αναδυόμενες οικονομίες, ιδίως στην Κίνα, μπορεί επίσης να οδηγήσει σε βραδύτερη άνοδο της εγχώριας ζήτησης, να αυξήσει την ανησυχία για την χρηματοπιστωτική σταθερότητα και να πυροδοτήσει εκροές κεφαλαίων. Τέλος εξακολουθούν να υπάρχουν και γεωπολιτικοί κίνδυνοι. ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 8 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Εξωτερικό περιβάλλον 10

12 Εξελίξεις στις τιμές διεθνώς Οι επιδράσεις από προηγηθείσες μειώσεις των τιμών του πετρελαίου εξακολουθούν να επηρεάζουν δυσμενώς τον μετρούμενο πληθωρισμό, αν και αυτή η επίδραση σταδιακά υποχωρεί. Στις χώρες του ΟΟΣΑ, ο ετήσιος πληθωρισμός τιμών καταναλωτή (ΔΤΚ) αυξήθηκε σε 1,4% τον Οκτώβριο, από 1,2% τον Σεπτέμβριο, εξαιτίας του λιγότερο αρνητικού ρυθμού ανόδου των τιμών τόσο της ενέργειας όσο και των ειδών διατροφής. Αν και παραμένει σε χαμηλά επίπεδα, αυτός ο ρυθμός αντιπροσωπεύει σημαντική αύξηση συγκριτικά με το α τρίμηνο του έτους (όταν ο μέσος όρος ήταν 0,9%). Εάν εξαιρεθούν τα είδη διατροφής και η ενέργεια, ο ετήσιος πληθωρισμός στις χώρες του ΟΟΣΑ υποχώρησε ελαφρά τον Οκτώβριο σε 1,7% (βλ. Διάγραμμα 4). Μεταξύ των προηγμένων οικονομιών, ο μετρούμενος πληθωρισμός αυξήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ιαπωνία και τον Καναδά, ενώ υποχώρησε ελαφρώς στο Ηνωμένο Βασίλειο. Όσον αφορά τις μεγαλύτερες οικονομίες εκτός ΟΟΣΑ, ο πληθωρισμός υποχώρησε στην Ινδία, τη Βραζιλία και τη Ρωσία, αλλά αυξήθηκε στην Κίνα. Διάγραμμα 4 Πληθωρισμός τιμών καταναλωτή στον ΟΟΣΑ (ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές, συμβολές σε ποσοστιαίες μονάδες) παγκόσμιο εμπόριο (αριστερή κλίμακα) παγκόσμιο εμπόριο, μέσος όρος (αριστερή κλίμακα) παγκόσμιος PMI, νέες παραγγελίες εξαγωγών (δεξιά κλίμακα) παγκόσμιος PMI χωρίς μεταποίηση ζώνης ευρώ (δεξιά κλίμακα) Πηγή: ΟΟΣΑ. Σημείωση: Πιο πρόσφατη παρατήρηση: Οκτώβριος Η τιμή του πετρελαίου κατέγραψε έντονη αύξηση μετά τη σύσκεψη του ΟΠΕΚ στις 30 Νοεμβρίου. Προηγουμένως, η ανακοίνωση του ΟΠΕΚ ως προς την πρόθεσή του να επαναφέρει τις ποσοστώσεις επί της παραγωγής είχε δημιουργήσει αβεβαιότητα στην αγορά. Μετά τη συντονισμένη απόφαση του ΟΠΕΚ και ορισμένων παραγωγών εκτός ΟΠΕΚ να μειώσουν την παραγωγή το πρώτο εξάμηνο του 2017 κατά 1,2 και 0,6 εκατ. βαρέλια την ημέρα αντίστοιχα, η τιμή του αργού πετρελαίου τύπου Brent εκτοξεύθηκε στα $52 το βαρέλι στις 7 Δεκεμβρίου (από $46 στις 29 Νοεμβρίου), σημειώνοντας αύξηση άνω του 10%. Όσον αφορά το επόμενο διάστημα, τα πολύ υψηλά αποθέματα εξακολουθούν να λειτουργούν ως παράγοντας απορρόφησης των κραδασμών έναντι μεγάλων αυξήσεων των τιμών, αλλά ο συντονισμένος περιορισμός της προσφοράς θα ευνοήσει την ομαλή ρευστοποίηση των αποθεμάτων. Το Πλαίσιο 1 εξετάζει τη νέα στρατηγική προσφοράς του ΟΠΕΚ και αναλύει τις προοπτικές των τιμών του πετρελαίου βραχυμεσοπρόθεσμα, με ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 8 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Εξωτερικό περιβάλλον 11

13 εναλλακτικές εξελίξεις στην πλευρά της προσφοράς. Συγκεντρωτικά οι τιμές των μη πετρελαϊκών εμπορευμάτων αυξήθηκαν έντονα, ωθούμενες από την αντίδραση των τιμών των μετάλλων στην είδηση ότι η ζήτηση από την Κίνα θα παραμείνει ισχυρή και, πιο πρόσφατα, από την ανακοίνωση νέων επενδύσεων σε υποδομές στις ΗΠΑ. Ο παγκόσμιος πληθωρισμός αναμένεται να αυξηθεί με βραδείς ρυθμούς κατά το επόμενο διάστημα. Η επίδραση προηγούμενων υποχωρήσεων των τιμών του πετρελαίου και λοιπών εμπορευμάτων αναμένεται να συνεχιστεί μειούμενη, ελαφρύνοντας έτσι την επιβάρυνση στον μετρούμενο πληθωρισμό. Πιο μακροπρόθεσμα, η ανοδική κλίση της καμπύλης των συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης επί του πετρελαίου υποδηλώνει αυξήσεις στις τιμές του πετρελαίου στη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής. Από την άλλη πλευρά, εξακολουθεί να υπάρχει άφθονο πλεονάζον παραγωγικό δυναμικό σε παγκόσμιο επίπεδο, κάτι που αναμένεται να ασκήσει μειωτική επίδραση στον υποκείμενο πληθωρισμό για αρκετό καιρό ακόμη. ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 8 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Εξωτερικό περιβάλλον 12

14 2 Χρηματοπιστωτικές εξελίξεις Από τη συνεδρίαση του Διοικητικού Συμβουλίου για τη νομισματική πολιτική τον Σεπτέμβριο, οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ έχουν σημειώσει άνοδο και η καμπύλη των προθεσμιακών επιτοκίων EONIA έχει αποκτήσει πιο έντονη κλίση. Η αύξηση των ονομαστικών αποδόσεων οφείλεται κυρίως στις προσδοκίες για υψηλότερο πληθωρισμό. Οι διαφορές αποδόσεων των εταιρικών ομολόγων αυξήθηκαν ελαφρά, αλλά παρέμειναν χαμηλότερες από ό,τι στις αρχές Μαρτίου 2016, όταν ανακοινώθηκε το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων του επιχειρηματικού τομέα (CSPP). Οι τιμές των μετοχών του ευρέος χρηματιστηριακού δείκτη αυξήθηκαν οριακά στη ζώνη του ευρώ, ενώ οι τιμές των μετοχών των τραπεζών κατέγραψαν καλύτερες επιδόσεις σε σχέση με τον ευρύ δείκτη. Διάγραμμα 5 Οι αποδόσεις των μακροπρόθεσμων κρατικών Αποδόσεις 10ετών κρατικών ομολόγων στη ζώνη του ομολόγων της ζώνης του ευρώ σημείωσαν άνοδο ευρώ, τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο σε σχέση με τις αρχές Σεπτεμβρίου. Κατά την εξεταζόμενη περίοδο (από τις 8 Σεπτεμβρίου έως τις 7 (ποσοστά % ετησίως) ζώνη του ευρώ Δεκεμβρίου 2016), το επιτόκιο των συμφωνιών ΗΠΑ ανταλλαγής επιτοκίων επί του δείκτη μίας ημέρας (OIS), Ηνωμένο Βασίλειο διάρκειας 10 ετών, της ζώνης του ευρώ αυξήθηκε κατά 3 περίπου 50 μονάδες βάσης σε 0,35%. Την ίδια περίοδο, 2,5 άνοδο κατά 50 μονάδες βάσης (σε μόλις πάνω από 1%) σημείωσαν και οι σταθμισμένες ως προς το ΑΕΠ 2 αποδόσεις των 10ετών κρατικών ομολόγων της ζώνης 1,5 του ευρώ (βλ. Διάγραμμα 5). Η αύξηση των επιτοκίων ξεκίνησε στις αρχές Οκτωβρίου και ανέστρεψε το ήμισυ 1 περίπου της σημαντικής πτώσης που είχαν καταγράψει 0,5 οι αποδόσεις των συμφωνιών ανταλλαγής επιτοκίων επί του δείκτη μίας ημέρας της ζώνης του ευρώ από την 0 αρχή του έτους. Έτσι, το επιτόκιο των συμφωνιών -0,5 ανταλλαγής επιτοκίων επί του δείκτη μίας ημέρας, 01/15 07/15 01/16 07/16 διάρκειας 10 ετών, επανήλθε στο επίπεδο που είχε Πηγές: Bloomberg και ΕΚΤ. Σημείωση: Για τη ζώνη του ευρώ, καταγράφεται ο σταθμισμένος ως προς το ΑΕΠ μέσος καταγράψει στα μέσα Φεβρουαρίου. Στις διάφορες όρος των αποδόσεων των 10ετών κρατικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ. χώρες, οι αποδόσεις των δεκαετών κρατικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ αυξήθηκαν επίσης κατά μονάδες βάσης, ενώ οι διαφορές αποδόσεων των κρατικών ομολόγων έναντι του επιτοκίου του 10ετούς γερμανικού κρατικού ομολόγου διευρύνθηκαν κατά 5-50 μονάδες βάσης, με εξαίρεση την Ελλάδα, όπου οι διαφορές αυτές μειώθηκαν κατά περισσότερο από 200 μονάδες βάσης. Η μεγαλύτερη αύξηση των διαφορών αποδόσεων των κρατικών ομολόγων παρατηρήθηκε στην Ιταλία και συνδεόταν κυρίως με την πολιτική αβεβαιότητα που προκάλεσε το δημοψήφισμα για το Σύνταγμα που διεξήχθη στη χώρα στις 4 Δεκεμβρίου. Οι αυξήσεις τόσο στις αποδόσεις των συμφωνιών ανταλλαγής επιτοκίων επί του δείκτη μίας ημέρας όσο και στις αποδόσεις των κρατικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ από τις αρχές Οκτωβρίου αντανακλούσαν εν μέρει την παγκόσμια ανοδική τάση των πιο μακροπρόθεσμων επιτοκίων. Η τάση αυτή ήταν εντονότερη στις ΗΠΑ, όπου οι αποδόσεις αυξήθηκαν κυρίως λόγω των ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 8 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Χρηματοπιστωτικές εξελίξεις 13

15 αυξανόμενων προσδοκιών των αγορών για άνοδο του πληθωρισμού, εν όψει πιθανών δημοσιονομικών μέτρων τόνωσης της οικονομίας και μέτρων εμπορικού προστατευτισμού, που θα είχαν πιθανώς συνέπειες για την πορεία της νομισματικής πολιτικής. Στη ζώνη του ευρώ, οι υψηλότερες αποδόσεις αντανακλούσαν κυρίως την άνοδο των πραγματικών επιτοκίων. Μετά τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές, ωστόσο, οι προσδοκίες για τον πληθωρισμό συνέβαλαν καθοριστικά στην αύξηση των ονομαστικών αποδόσεων. Η αύξηση των ονομαστικών αποδόσεων είχε αποτέλεσμα το επίπεδο της καμπύλης των προθεσμιακών επιτοκίων ΕΟΝΙΑ να σημειώσει σημαντική άνοδο και η κλίση της να γίνει πολύ πιο έντονη. Συγκριτικά με τις αρχές Οκτωβρίου το σχήμα και η θέση της καμπύλης των προθεσμιακών επιτοκίων ΕΟΝΙΑ έχουν αλλάξει σημαντικά, αφού η κλίση της αυξήθηκε κατά 60 μονάδες βάσης περίπου την εξεταζόμενη περίοδο (βλ. Διάγραμμα 6). Οι αλλαγές στο σχήμα της καμπύλης υποδηλώνουν ότι η αύξηση των ονομαστικών αποδόσεων κατά την εξεταζόμενη περίοδο οφειλόταν επίσης στην υποχώρηση των προσδοκιών για χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ. Αυτό είναι εμφανές από το γεγονός ότι το τμήμα της καμπύλης που αφορά τις βραχύτερες διάρκειες σταμάτησε να εμφανίζει καθοδική κλίση και έγινε επίπεδο, ένδειξη ότι οι συμμετέχοντες στις αγορές δεν αναμένουν περαιτέρω περικοπές του επιτοκίου της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων. Κατά την επισκοπούμενη περίοδο ο δείκτης EONIA παρέμεινε σταθερός γύρω στις -35 μονάδες βάσης. Ως συνήθως, ο δείκτης EONIA σημείωσε προσωρινά άνοδο (στις -32 μονάδες βάσης) προς το τέλος του γ τριμήνου του Κατά την εξεταζόμενη περίοδο, η υπερβάλλουσα ρευστότητα του τραπεζικού τομέα 2 αυξήθηκε κατά περίπου 147 δισεκ. ευρώ σε δισεκ. ευρώ κυρίως λόγω των αγορών που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο του διευρυμένου προγράμματος αγοράς περιουσιακών στοιχείων της ΕΚΤ. Το Πλαίσιο 2 παρέχει αναλυτικότερες πληροφορίες για τις συνθήκες ρευστότητας και τις πράξεις νομισματικής πολιτικής στη ζώνη του ευρώ. 2 Υπερβάλλουσα ρευστότητα: Σύνολο καταθέσεων στη διευκόλυνση αποδοχής καταθέσεων μείον προσφυγή στη διευκόλυνση οριακής χρηματοδότησης συν τοποθετήσεις σε τρεχούμενους λογαριασμούς πέραν των υποχρεωτικών ελάχιστων αποθεματικών. ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 8 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Χρηματοπιστωτικές εξελίξεις 14

16 Διάγραμμα 6 Προθεσμιακά επιτόκια EONIA (ποσοστά % ετησίως) 1,50 1,25 1,00 0,75 0,50 0,25 0,00-0,25-0,50 7 Δεκεμβρίου 8 Σεπτεμβρίου -0, Διάγραμμα 7 Αποδόσεις εταιρικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ (ποσοστά % ετησίως) 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων 0,4 01/16 03/16 05/16 07/16 09/16 11/16 Πηγές: Thomson Reuters και υπολογισμοί της ΕΚΤ. Πηγή: Thomson Reuters. Σημείωση: Μέση απόδοση ομολόγων με διαβάθμιση μεταξύ AAA και ΒΒΒ. Η καθοδική πορεία των διαφορών ομολόγων που εκδίδονται από μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις, η οποία είχε επικρατήσει μετά την ανακοίνωση του Διοικητικού Συμβουλίου για το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων του επιχειρηματικού τομέα (CSPP) τον Μάρτιο, διακόπηκε. Μετά από μια περίοδο υποχώρησης που ξεκίνησε γύρω στα μέσα Φεβρουαρίου συμπεριλαμβανομένης μιας σύντομης αναστροφής τον Ιούνιο εξαιτίας των εντάσεων που πυροδότησε το βρετανικό δημοψήφισμα, οι αποδόσεις των ομολόγων που έχουν εκδώσει μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις της ζώνης του ευρώ σημείωσαν άνοδο σε όλες τις διαβαθμίσεις από τις αρχές Σεπτεμβρίου (βλ. Διάγραμμα 7). Οι αυξήσεις όμως που κατέγραψαν ήταν εν γένει ήπιες γύρω στις 35 μονάδες βάσης κατά μέσο όρο σε όλες τις διαβαθμίσεις και οι διαφορές αποδόσεων έναντι των επιτοκίων μηδενικού κινδύνου διευρύνθηκαν οριακά μόνο. Επομένως, από τις αυξήσεις των αποδόσεων των εταιρικών ομολόγων δεν προκύπτει επί του παρόντος ότι κατά την αντίληψη των αγορών έχουν αυξηθεί σημαντικά οι εταιρικοί κίνδυνοι. Οι διαφορές αποδόσεων των εταιρικών ομολόγων έναντι αυτών της καμπύλης των αντίστοιχων ομολόγων της ζώνης του ευρώ με διαβάθμιση ΑΑΑ διευρύνθηκαν κατά μονάδες βάσης περίπου ανάλογα με τη διαβάθμιση των ομολόγων που εκδίδουν οι μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις. Παρά τις πρόσφατες αυξήσεις, στις 7 Δεκεμβρίου οι διαφορές αποδόσεων των ομολόγων που εκδίδουν οι μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις με διαβάθμιση ΑΑ, Α και ΒΒΒ εξακολουθούσαν να είναι μονάδες βάσης χαμηλότερες από ό,τι στις αρχές Μαρτίου 2016, όταν το Διοικητικό Συμβούλιο ανακοίνωσε την έναρξη του προγράμματος αγοράς ομολόγων του επιχειρηματικού τομέα. Στον χρηματοπιστωτικό τομέα, ελαφρά άνοδος (κατά 2-20 μονάδες βάσης) σημειώθηκε και στις διαφορές αποδόσεων των ομολόγων σε όλες τις διαβαθμίσεις κατά την εξεταζόμενη περίοδο. Οι τιμές των μετοχών του ευρέος χρηματιστηριακού δείκτη της ζώνης του ευρώ σημείωσαν οριακή άνοδο σε σχέση με τις αρχές Σεπτεμβρίου, ενώ οι αποτιμήσεις αυξήθηκαν κατακόρυφα στον τραπεζικό τομέα. O ευρύς χρηματιστηριακός δείκτης EURO STOXX αυξήθηκε κατά 1,3% την εξεταζόμενη ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 8 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Χρηματοπιστωτικές εξελίξεις 15

17 περίοδο, ενώ οι μετοχές των τραπεζών της ζώνης του ευρώ αυξήθηκαν κατά 16% περίπου (βλ. Διάγραμμα 8). Αφού δεν παρουσίασαν αξιόλογη μεταβολή τον Σεπτέμβριο, οι μετοχές των τραπεζών σημείωσαν στη συνέχεια έντονη αύξηση. Η εξέλιξη αυτή συνδεόταν κυρίως με δύο παράγοντες: με δημοσιεύματα ότι οι συμμετέχοντες στις αγορές αναμένουν λιγότερο αυστηρή οριστικοποίηση του Πλαισίου Βασιλεία III, εκτιμήσεις οι οποίες μπορεί να ενισχύθηκαν μετά το αποτέλεσμα των αμερικανικών εκλογών, και με την εντονότερη κλίση της καμπύλης αποδόσεων, η οποία αντανακλούσε τις βελτιωμένες προοπτικές για την παγκόσμια ανάπτυξη και τον πληθωρισμό, στηρίζοντας τα αναμενόμενα κέρδη των τραπεζών. Σε πιο μακροπρόθεσμο ορίζοντα, και συγκριτικά με τα χαμηλά επίπεδα της περιόδου αμέσως μετά το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος στα τέλη Ιουνίου για την παραμονή της χώρας στην ΕΕ, οι τιμές των μετοχών των τραπεζών αυξήθηκαν κατά 35% περίπου. Ταυτόχρονα, η αβεβαιότητα στις αγορές όπως μετρείται από την εκτιμώμενη μεταβλητότητα των τιμών των μετοχών παρέμεινε εν γένει σταθερή κατά την εξεταζόμενη περίοδο. Στις αρχές Δεκεμβρίου η τεκμαρτή μεταβλητότητα των αγορών μετοχών της ζώνης του ευρώ ήταν 15% (ανηγμένη σε ετήσια βάση), ενώ στις ΗΠΑ μόλις υπερέβαινε το 11%. Διάγραμμα 8 Δείκτες τιμών μετοχών στη ζώνη του ευρώ και τις ΗΠΑ (1 Ιανουαρίου 2016 = 100) 130 τραπεζικών μετοχών - ζώνη του ευρώ μη τραπεζικών μετοχών - ζώνη του ευρώ τραπεζικών μετοχών - ΗΠΑ μη τραπεζικών μετοχών - ΗΠΑ /16 03/16 05/16 07/16 09/16 11/16 Πηγές: Thomson Reuters και υπολογισμοί της ΕΚΤ. Στις αγορές συναλλάγματος το ευρώ παρέμεινε εν πολλοίς αμετάβλητο σε όρους σταθμισμένης με βάση το εξωτερικό εμπόριο συναλλαγματικής ισοτιμίας. Σε όρους διμερούς ισοτιμίας, από τις 8 Σεπτεμβρίου και εξής το ευρώ έχει υποτιμηθεί κατά 5% έναντι του δολαρίου ΗΠΑ, αντανακλώντας τις αυξανόμενες διαφορές αποδόσεων μετά τις αρχές Νοεμβρίου. Το ευρώ υποτιμήθηκε επίσης έναντι του κινεζικού γιουάν (κατά 1,9%), καθώς και έναντι νομισμάτων άλλων αναδυόμενων οικονομιών της Ασίας. Παράλληλα, η γενικευμένη αποδυνάμωση του ιαπωνικού γιεν αντικατοπτρίστηκε στην ανατίμηση του ευρώ κατά 6,6% έναντι του ιαπωνικού νομίσματος. Το ευρώ παρέμεινε σχετικά σταθερό έναντι άλλων σημαντικών νομισμάτων, μεταξύ των οποίων η αγγλική λίρα (+0,6%), εν μέσω της συνεχιζόμενης αβεβαιότητας μετά το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος, και το ελβετικό ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 8 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Χρηματοπιστωτικές εξελίξεις 16

18 φράγκο (-0,8%), ενώ ανατιμήθηκε έναντι των νομισμάτων πολλών άλλων χωρών της ΕΕ (βλ. Διάγραμμα 9). Διάγραμμα 9 Μεταβολές της συναλλαγματικής ισοτιμίας του ευρώ έναντι επιλεγμένων νομισμάτων (ποσοστά %) σε σχέση με 7 Δεκεμβρίου 2015 σε σχέση με 8 Σεπτεμβρίου 2016 ΣΣΙ-38 γιουάν Κίνας δολάριο ΗΠΑ λίρα Αγγλίας φράγκο Ελβετίας γιεν Ιαπωνίας ζλότυ Πολωνίας κορώνα Τσεχίας κορώνα Σουηδίας ρούβλι Ρωσίας λίρα Τουρκίας γουόν Νότιας Κορέας ρουπία Ινδονησίας φιορίνι Ουγγαρίας κορώνα Δανίας λέι Ρουμανίας δολάριο Ταϊβάν ρεάλ Βραζιλίας ρουπία Ινδίας κούνα Κροατίας Πηγή: ΕΚΤ. Σημειώσεις: Η ΣΣΙ-38 είναι η ονομαστική σταθμισμένη συναλλαγματική ισοτιμία του ευρώ έναντι των νομισμάτων των 38 σημαντικότερων εμπορικών εταίρων της ζώνης του ευρώ. Οι μεταβολές υπολογίζονται έναντι των συναλλαγματικών ισοτιμιών της 7ης Δεκεμβρίου ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 8 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Χρηματοπιστωτικές εξελίξεις 17

19 3 Οικονομική δραστηριότητα Η υπό εξέλιξη οικονομική μεγέθυνση παραμένει συγκρατημένη, αν και έχει αρχίσει να σταθεροποιείται. Η μετάδοση των επιδράσεων των μέτρων νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ στην πραγματική οικονομία υποβοηθά την εγχώρια ζήτηση και διευκολύνει την απομόχλευση. Η βελτιωμένη κερδοφορία των επιχειρήσεων και οι πολύ ευνοϊκές πιστωτικές συνθήκες εξακολουθούν να προάγουν την ανάκαμψη των επενδύσεων. Η συνεχιζόμενη αύξηση της απασχόλησης, η οποία επωφελείται και από προηγηθείσες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, και οι τιμές του πετρελαίου, που παραμένουν σχετικά χαμηλές, αναμένεται να ενισχύσουν περαιτέρω το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών και την ιδιωτική κατανάλωση. Οι μακροοικονομικές προβολές εμπειρογνωμόνων του Ευρωσυστήματος για τη ζώνη του ευρώ του Δεκεμβρίου 2016 προβλέπουν αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ κατά 1,7% το 2016 και το 2017 και κατά 1,6% το 2018 και το Οι κίνδυνοι που περιβάλλουν τις προοπτικές ανάπτυξης στη ζώνη του ευρώ παραμένουν καθοδικοί. H οικονομική δραστηριότητα στη ζώνη του ευρώ συνέχισε να επεκτείνεται το γ τρίμηνο του Το πραγματικό ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 0,3%, σε τριμηνιαία βάση, το γ τρίμηνο του έτους, συμβαδίζοντας με την αναπτυξιακή δυναμική που παρατηρήθηκε τα τελευταία τρεισήμισι έτη. Συνολικά, ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ στηρίχθηκε από τη βελτίωση της εγχώριας ζήτησης, ενώ η συμβολή του εμπορικού ισοζυγίου ήταν αρνητική (βλ. Διάγραμμα 10). Διάγραμμα 10 Πραγματικό ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ και συνιστώσες αυτού (τριμηνιαίες ποσοστιαίες μεταβολές και τριμηνιαίες συμβολές σε ποσοστιαίες μονάδες) 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0-0,2-0,4-0,6-0,8 ΑΕΠ σε αγοραίες τιμές ιδιωτική κατανάλωση δημόσια κατανάλωση ακαθάριστες επενδύσεις πάγιου κεφαλαίου καθαρές εξαγωγές μεταβολές αποθεμάτων -1, Πηγή: Eurostat. Σημείωση: Πιο πρόσφατες παρατηρήσεις: γ τρίμηνο ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 8 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Οικονομική δραστηριότητα 18

20 Διάγραμμα 11 Πραγματικό ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ, σύνθετος δείκτης PMI για την παραγωγή και δείκτης ESI (τριμηνιαίοι ρυθμοί αύξησης, κανονικοποιημένη διαφορά θετικών-αρνητικών απαντήσεων, δείκτες διάχυσης) πραγματικό ΑΕΠ (δεξιά κλίμακα) δείκτης ESI (αριστερή κλίμακα) σύνθετος δείκτης PMI για την παραγωγή (αριστερή κλίμακα) Συνεπώς, η δυναμική της ανάπτυξης αποδείχθηκε αρκετά ανθεκτική στις ασθενείς παγκόσμιες εμπορικές συναλλαγές και στις πρόσφατες εξάρσεις των δεικτών πολιτικής αβεβαιότητας. 3 Στην πλευρά της παραγωγής, η προστιθέμενη αξία αυξήθηκε το γ τρίμηνο του 2016 κατά 0,3%, σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο, με μοχλό τη βιομηχανία (εκτός των κατασκευών) και τις υπηρεσίες, καθώς και τις κατασκευές. Ενώ η προστιθέμενη αξία στη βιομηχανία και τις υπηρεσίες είχε ήδη αρχίσει να ανακάμπτει από το 2013, ο τομέας των κατασκευών υπολειπόταν και μόλις πρόσφατα άρχισε να παρουσιάζει ενδείξεις σταθεροποίησης και να ανακάμπτει βαθμιαία. Η διεύρυνση της ανάκαμψης είναι ενθαρρυντική, καθώς οι περίοδοι χαμηλής διαφοροποίησης των ρυθμών ανάπτυξης μεταξύ των τομέων συνήθως συνοδεύονται από ταχύτερη ανάπτυξη στο σύνολο της οικονομίας Πηγές: Markit, Ευρωπαϊκή Επιτροπή και Eurostat. Σημειώσεις: Πιο πρόσφατες παρατηρήσεις: γ τρίμηνο 2016 για ESI και Νοέμβριος 2016 για PMI. -2 Οι δείκτες υποδηλώνουν συνέχιση της αναπτυξιακής τάσης και για το δ τρίμηνο του Ο δείκτης οικονομικού κλίματος (ESI) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αλλά και ο σύνθετος Δείκτης Υπευθύνων Προμηθειών (PMI) για την παραγωγή επέδειξαν γενικευμένη βελτίωση στους διάφορους τομείς και χώρες τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο. Η άνοδος του δείκτη οικονομικού κλίματος αντανακλά τη θετικότερη αξιολόγηση της τρέχουσας κατάστασης και τις υψηλότερες προσδοκίες για την οικονομική δραστηριότητα. Τα μέσα επίπεδα και στις δύο έρευνες τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο ήταν υψηλότερα σε σύγκριση με το γ τρίμηνο και μάλιστα πάνω από τους αντίστοιχους μακροχρόνιους μέσους όρους (βλ. Διάγραμμα 11). 3 Το άρθρο με τίτλο The impact of uncertainty on activity in the euro area στο παρόν τεύχος του Οικονομικού Δελτίου εξετάζει αναλυτικά τους διάφορους δείκτες αβεβαιότητας καθώς και τις πιθανές επιπτώσεις τους στην οικονομική δραστηριότητα της ζώνης του ευρώ. ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 8 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Οικονομική δραστηριότητα 19

21 Διάγραμμα 12 Χρέος των νοικοκυριών και ιδιωτική κατανάλωση (οριζόντιος άξονας: ρυθμός μεταβολής του χρέους των νοικοκυριών (ποσοστιαίες μονάδες, σε ετήσια βάση), κάθετος άξονας: ρυθμός αύξησης της κατανάλωσης (%, σε ετήσια βάση)) 3% 2% 1% 0% -1% δ τρ δ τρ α τρ β τρ % Πηγές: Eurostat και ΕΚΤ. Σημειώσεις: Το χρέος των νοικοκυριών ορίζεται ως το μερίδιο των δανείων σε σχέση με το ακαθάριστο διαθέσιμο εισόδημα, προσαρμοσμένο ως προς τη μεταβολή της καθαρής θέσης των νοικοκυριών στα αποθεματικά των ταμείων συντάξεων. Πιο πρόσφατες παρατηρήσεις: β' τρίμηνο Η ανθεκτικότητα της οικονομικής επέκτασης συνεχίζει να στηρίζεται πρωτίστως από την ιδιωτική κατανάλωση, η οποία ενισχύθηκε κατά 0,3%, σε τριμηνιαία βάση, το γ τρίμηνο του Αυτή η μικρή ενίσχυση έναντι του β τριμήνου τροφοδοτήθηκε από την ισχυρή δυναμική του εισοδήματος των νοικοκυριών χάρη στις βελτιούμενες αγορές εργασίας της ζώνης του ευρώ. Σε αντίθεση με την περίοδο πριν από την κρίση κατά την οποία η αύξηση της κατανάλωσης συνήθως συνδεόταν με αύξηση των λόγων χρέους, πλέον συνοδεύεται από τη σταδιακή μείωση του λόγου του χρέους των νοικοκυριών (βλ. Διάγραμμα 12). Το γεγονός αυτό καταδεικνύει ακόμη περισσότερο τη διατηρησιμότητα και την ανθεκτικότητα της ιδιωτικής κατανάλωσης ως τον κυριότερο παράγοντα της υπό εξέλιξη οικονομικής επέκτασης, ιδίως καθώς συνεχίζεται η ανάκαμψη στις αγορές εργασίας και η εμπιστοσύνη των καταναλωτών παραμένει υψηλή. Η βελτίωση στις αγορές εργασίας της ζώνης του ευρώ εξακολουθεί να στηρίζει την ιδιωτική κατανάλωση. Η ανεργία στη ζώνη του ευρώ συνέχισε να ακολουθεί πτωτική τάση, η οποία ξεκίνησε στις αρχές του Το ποσοστό ανεργίας διαμορφώθηκε σε 10% το γ τρίμηνο του 2016, καταγράφοντας το χαμηλότερο ποσοστό από τα μέσα του 2011, και συνέχισε να μειώνεται τον Οκτώβριο, φθάνοντας το 9,8%. Οι ευρύτεροι δείκτες υποαπασχόλησης στην αγορά εργασίας οι οποίοι λαμβάνουν επίσης υπόψη ομάδες του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας που εργάζονται ακούσια με μερική απασχόληση ή που έχουν αποσυρθεί από την αγορά εργασίας παραμένουν υψηλοί και μειώνονται με χαμηλότερο ρυθμό από ό,τι η συνολική ανεργία. Η απασχόληση συνέχισε να μεγεθύνεται το β τρίμηνο, με αποτέλεσμα το επίπεδο απασχόλησης της ζώνης του ευρώ να καταγράψει αύξηση κατά 2,3 εκατομμύρια σε σύγκριση με το β τρίμηνο του Επίσης, το επίπεδο απασχόλησης της ευρωζώνης υπολείπεται κατά λιγότερο από 1% του ανώτατου επιπέδου που είχε καταγραφεί πριν από την κρίση το β τρίμηνο του Πιο πρόσφατες πληροφορίες, όπως αυτές που προέρχονται από έρευνες, εξακολουθούν να δείχνουν ότι θα συνεχιστεί η βελτίωση στις αγορές εργασίας της ζώνης του ευρώ το προσεχές διάστημα. ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 8 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Οικονομική δραστηριότητα 20

22 Διάγραμμα 13 Καθαρές πληρωμές για τόκους των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων (% του ακαθάριστου λειτουργικού πλεονάσματος) 25% 20% 15% 10% 5% 0% ζώνη του ευρώ Γερμανία Γαλλία Ιταλία Ισπανία -5% Πηγές: Eurostat και ΕΚΤ. Σημειώσεις: Τα ποσοστά βασίζονται σε κινητούς μέσους όρους 4 τριμήνων. Πιο πρόσφατη παρατήρηση: β' τρίμηνο Οι επενδύσεις συνέχισαν να αυξάνονται το γ τρίμηνο, λόγω κυρίως της ανάκαμψης της κατασκευαστικής δραστηριότητας. Ενώ η παραγωγή κεφαλαιακών αγαθών αυξήθηκε με μέτριο ρυθμό το γ τρίμηνο του 2016, το προϊόν του τομέα των κατασκευών κατέγραψε εντονότερη αύξηση. Η άνοδος των επενδύσεων σε κατασκευές οφείλεται κατά κύριο λόγο στη βελτίωση των αγορών κατοικιών στη ζώνη του ευρώ και ήταν γενικευμένη σε όλες τις χώρες. Σύμφωνα με την έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που διεξήχθη το δ τρίμηνο του 2016, η ζήτηση, που θεωρείται ένας από τους παράγοντες που περιορίζουν την παραγωγή κεφαλαιακών αγαθών, υποχώρησε στο κατώτερο επίπεδο που είχε να παρατηρηθεί από την εκδήλωση της Μεγάλης Ύφεσης. Ομοίως, η βελτίωση των χρηματοπιστωτικών συνθηκών, οι βελτιωμένες προσδοκίες στον τομέα των κατασκευών και η αύξηση των οικοδομικών αδειών που έχουν εκδοθεί δείχνουν επιτάχυνση του ρυθμού αύξησης των επενδύσεων το δ τρίμηνο. Καθώς η ζήτηση θα συνεχίσει να ανακάμπτει, χάρη στη στήριξη της εξαιρετικά διευκολυντικής νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ, τόσο οι επιχειρηματικές επενδύσεις όσο και οι επενδύσεις στις κατασκευές αναμένεται να ενισχυθούν περαιτέρω. Οι καθαρές πληρωμές για τόκους των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων βαίνουν μειούμενες από το 2013 (βλ. Διάγραμμα 13) και η συνακόλουθη αύξηση των κερδών εκτιμάται ότι θα ενθαρρύνει τις επενδύσεις, λόγω και της ανάγκης αντικατάστασης κεφαλαιακού εξοπλισμού μετά από χρόνια υποτονικών επενδύσεων πάγιου κεφαλαίου. Ωστόσο, ο βραδύς ρυθμός υλοποίησης των μεταρρυθμίσεων, ιδίως σε ορισμένες χώρες, καθώς και οι υποτονικές προοπτικές δυνητικής ανάπτυξης ενδέχεται να μετριάσουν τον ρυθμό αύξησης των επενδύσεων. Από αυτή την άποψη, το επιχειρηματικό περιβάλλον σε αρκετές χώρες εξακολουθεί να μην είναι και τόσο φιλικό και θα πρέπει να ληφθούν μέτρα για να αντιμετωπιστεί το θέμα αυτό (βλ. και το Πλαίσιο 3 με τίτλο "Διαρθρωτικοί δείκτες του επιχειρηματικού περιβάλλοντος της ζώνης του ευρώ" για περισσότερες λεπτομέρειες). Το εξωτερικό περιβάλλον συνέχισε να επηρεάζει δυσμενώς τη δραστηριότητα στη ζώνη του ευρώ το γ τρίμηνο του 2016 και ο ρυθμός αύξησης των συνολικών εξαγωγών διατηρήθηκε υποτονικός. Παρόλο που έχει επιταχυνθεί κατά τι τους τελευταίους μήνες, ο ρυθμός αύξησης των εξαγωγών προς χώρες εκτός της ζώνης του ευρώ παρέμεινε υποτονικός (βλ. Διάγραμμα 14). Η ασθενής δυναμική των εξαγωγών το γ τρίμηνο αποδίδεται κυρίως στη μείωση των εξαγωγών προς τις Ηνωμένες Πολιτείες και τις χώρες του ΟΠΕΚ. Τόσο η Ρωσία όσο και η Λατινική Αμερική είχαν ουσιαστικά ουδέτερη συμβολή στον ρυθμό αύξησης των εξαγωγών αγαθών, ενώ η Ασία (συμπεριλαμβανομένης της Κίνας) και η εκτός ευρωζώνης Ευρώπη είχαν θετική συμβολή. Τα εξαγωγικά μερίδια αγαθών της ζώνης του ευρώ διατηρήθηκαν σε γενικές γραμμές σταθερά το γ τρίμηνο, γεγονός το οποίο ΕΚΤ, Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 8 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Οικονομική δραστηριότητα 21