Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη

Transcript

1 Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα : ράσεις Προστασίας The Mediterranean Monk Seal in Greece: Conservation in Action Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη ΚΙΜΩΛΟΥ ΠΟΛΥΑΙΓΟΥ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗΣ ΦΩΚΙΑΣ Σολωµού 18, Αθήνα ΙΟΥΛΙΟΣ 2000

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Σελίδα 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γενικά στοιχεία εκπόνησης της µελέτης Καθορισµός περιοχής µελέτης και ευρύτερης περιοχής Προστατευτέο αντικείµενο - στόχοι προστασίας Θεσµικό πλαίσιο Θεσµικό πλαίσιο για την προστασία της περιοχής και την εκπόνηση Ε.Π.Μ ιεθνής και εθνική νοµοθεσία σχετικά µε την προστασία του περιβάλλοντος Καθεστώς Προστασίας για τη Μεσογειακή Φώκια Μεθοδολογική προσέγγιση ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Φυσικό περιβάλλον Γενικά στοιχεία γεωµορφολογίας Υφιστάµενη κατάσταση φυσικού περιβάλλοντος Θαλάσσιο περιβάλλον Χερσαίο περιβάλλον Σηµαντικοί βιότοποι και είδη-περιοχές του ικτύου NATURA Η Μεσογειακή φώκια στην ευρύτερη περιοχή Ανθρωπογενές περιβάλλον ιοικητική και οικιστική δοµή Πληθυσµιακή εξέλιξη ηµογραφικά Στοιχεία Χρήσεις γης Θεσµοθετηµένες ζώνες Κηρυγµένες αρχαιολογικές ζώνες Οικονοµικά χαρακτηριστικά και παραγωγικές δραστηριότητες Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. i

3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ (συνέχεια) Σελίδα Γεωργία Κτηνοτροφία Αλιεία Εξόρυξη Τουρισµός Έργα υποδοµής ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Αβιοτικό περιβάλλον Μετεωρολογικά στοιχεία - Κλίµα Γεωµορφολογία Στοιχεία γεωλογίας-υδρογεωλογίας Βιοτικό περιβάλλον Θαλάσσιο Περιβάλλον Γενική περιγραφή Αποτελέσµατα δειγµατοληψιών Περιγραφή τύπων οικοτόπων Αξιολόγηση οικοτόπων Χλωρίδα Χερσαία Ασπόνδυλα Αµφίβια και Ερπετά Καταγραφή ερπετοπανίδας στην περιοχή µελέτης Αξιολόγηση περιοχής ως προς την ερπετοπανίδα-απειλές Ορνιθοπανίδα Είδη προτεραιότητας του Παραρτήµατος Ι της οδηγίας 79/ Αξιολόγηση περιοχής ως προς την ορνιθοπανίδα Η Μεσογειακή φώκια στην περιοχή µελέτης Ιστορικό ερευνών Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. ii

4 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ (συνέχεια) Σελίδα Χερσαία ενδιατήµατα Εµφανίσεις Μεσογειακής φώκιας Στοιχεία βιολογίας, οικολογίας και συµπεριφοράς Απειλές για το είδος Αξιολόγηση της περιοχής ως προς τη Μεσογειακή φώκια Ανθρωπογενές περιβάλλον ιοικητική και οικιστική δοµή Πληθυσµιακή εξέλιξη ηµογραφικά χαρακτηριστικά ίκτυα τεχνικής υποδοµής Κοινωνική υποδοµή και εκπαίδευση Χρήσεις γης Οικονοµικές δραστηριότητες και τάσεις Γεωργία Κτηνοτροφία Αλιεία Εξόρυξη Τουρισµός Ιδιοκτησιακό καθεστώς Αξίες γης Ιστορικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Συνολική αξιολόγηση του φυσικού περιβάλλοντος Θαλάσσιο περιβάλλον Χερσαίο περιβάλλον Νήσος Κίµωλος Νήσος Πολύαιγος Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. iii

5 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ (συνέχεια) Σελίδα 4.2 Εντοπισµός των σηµαντικότερων περιοχών για το φυσικό περιβάλλον Νήσος Κίµωλος Νήσος Πολύαιγος Αναπτυξιακές δυνατότητες της περιοχής µελέτης Εντοπισµός σηµαντικότερων προβληµάτων στο περιβάλλον από το κοινωνικό-οικονοµικό σύστηµα και εκτίµηση διαφαινόµενων εξελίξεων Ανθρωπογενείς πιέσεις Υφιστάµενα προβλήµατα στο φυσικό περιβάλλον Προβλήµατα στους οικότοπους Προβλήµατα στα είδη και τους πληθυσµούς Εµπλεκόµενοι φορείς σε θέµατα προστασίας και διαχείρισης Προβλήµατα στη διαχείριση-προστασία της περιοχής Αξιολόγηση εξελίξεων για το φυσικό περιβάλλον-απειλές ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΡΩΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Στόχοι και στρατηγική Στόχοι και σκοπιµότητα προστασίας Γενικό πλαίσιο στρατηγικής για τη διαχείριση της περιοχής Στρατηγική για την προστασία της Μεσογειακής φώκιας στην Ελλάδα Στρατηγική για τη διατήρηση και προστασία της Μεσογειακής φώκιας στην περιοχή µελέτης Στρατηγική για την προστασία των φυσικών οικοτόπων, της χλωρίδας και της πανίδας Προτεινόµενο θεσµικό πλαίσιο Καθορισµός ζωνών προστασίας Θαλάσσιες Ζώνες Χερσαίες Ζώνες Επιτρεπόµενες δραστηριότητες - τεκµηρίωση Γενικοί όροι και περιορισµοί Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. iv

6 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ (συνέχεια) Σελίδα Εξειδίκευση όρων και περιορισµών ανά ζώνη Ζώνη Θ 1 (Περιοχή Απόλυτης Προστασίας) Ζώνες Θ 2.1, Θ 2.2, Θ 2.3, Θ 2.4 (Περιοχές Προστασίας της Φύσης) Ζώνη Θ 3 (Περιοχή Προστασίας της Φύσης) Ζώνη Θ 4 (Περιοχή Αλιευτικών Ρυθµίσεων) Ζώνη Χ 1 (Περιοχή Προστασίας της Φύσης) Ζώνη Χ 2 (Περιοχή Ειδικών Ρυθµίσεων) Ζώνη Χ 3 (Περιοχή Ήπιας Τουριστικής Ανάπτυξης) υνατότητες και προϋποθέσεις εφαρµογής των προτάσεων Θεσµικές και διοικητικές δυνατότητες Χρηµατοδοτικές δυνατότητες Αναµενόµενες επιπτώσεις και αναγκαίες υποστηρικτικές ρυθµίσεις ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Άξονες ιαχειριστικού Σχεδίου Πρόληψη-Ενεργός ιαχείριση Τακτική Παρακολούθηση (monitoring) Περιβαλλοντική ενηµέρωση και ευαισθητοποίηση Προβολή-Ανάπτυξη Αναθεώρηση του Σχεδίου ιαχείρισης Κανονισµός ιοίκησης και Λειτουργίας Υπηρεσία ιαχείρισης του Ε.Θ.ΠΑ.Κ Αρµοδιότητες Φορέα ιαχείρισης ιοίκηση του Φορέα ιαχείρισης Προσωπικό του Ε.Θ.ΠΑ.Κ Οικονοµική διαχείριση - πόροι Αναγκαίες µεταβατικές ρυθµίσεις Ίδρυση Φορέα ιαχείρισης Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. v

7 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ (συνέχεια) Σελίδα 7. ΣΧΕ ΙΟ ΠΡΟΕ ΡΙΚΟΥ ΙΑΤΑΓΜΑΤΟΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βιβλιογραφία σχετική µε τη Μεσογειακή φώκια Βιβλιογραφία σχετική µε το θαλάσσιο περιβάλλον Bιβλιογραφία σχετική µε τη διαχείριση προστατευόµενων περιοχών Βιβλιογραφία σχετική µε τη χλωρίδα Βιβλιογραφία σχετική µε την ερπετοπανίδα Βιβλιογραφία σχετική µε τα ασπόνδυλα Βιβλιογραφία σχετική µε το ανθρωπογενές περιβάλλον Βιβλιογραφία σχετική µε την ιστορία της Κιµώλου ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Κατάλογος θαλάσσιων ειδών ευρύτερης περιοχής..π-1 Κατάλογος θαλάσσιων ειδών ιδιαίτερου ενδιαφέροντος ευρύτερης περιοχής.π-16 Κατάλογος ειδών χλωρίδας περιοχής µελέτης...π-17 Κατάλογος ειδών ορνιθοπανίδας της νήσου Πολυαίγου...Π-29 Κατάλογος ειδών ορνιθοπανίδας της νήσου Κιµώλου...Π-30 Κατάλογος σηµαντικών ειδών χερσαίων ασπονδύλων ευρύτερης περιοχής...π-35 Κατάλογος προγραµµατιζόµενων έργων στην ευρύτερη περιοχή...π-36 Εθνική Στρατηγική για την προστασία της Μ. φώκιας στην Ελλάδα..Π-41 Νοµοθεσία σχετική µε την ίδρυση προστατευόµενων περιοχών και την εκπόνηση Ε.Π.Μ.. Π- 46 Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. vi

8 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1: Θαλάσσια είδη ιδιαίτερου ενδιαφέροντος που καταγράφηκαν στην ευρύτερη περιοχή µελέτης Πίνακας 2: Εξέλιξη του οικιστικού δικτύου Μήλου - Κιµώλου Πίνακας 3: Πληθυσµιακές εξελίξεις στη Μήλο, Κίµωλο και Ν.Κυκλάδων Πίνακας 4: Σύνθεση πληθυσµού Μήλου, Κιµώλου και Ν.Κυκλάδων κατά φύλο και ηλικία, Πίνακας 5: Χρήσεις γης για το ήµο Μήλου, την Κοινότητα Κιµώλου και το Νοµό Κυκλάδων Πίνακας 6: Οικονοµικά ενεργός και µη πληθυσµός Μήλου, Κιµώλου και Nοµού Κυκλάδων Πίνακας 7 : Εκµεταλλεύσεις και εκτάσεις αυτών κατά είδος καλλιέργειας Πίνακας 8: Αφίξεις επιβατικών σκαφών και διακίνηση επιβατών στο λιµάνι της Μήλου, Πίνακας 9: Αφίξεις επιβατικών σκαφών και κίνηση επιβατών στο λιµάνι της Μήλου, Πίνακας 10: Μετεωρολογικά στοιχεία από Μ.Σ. Μήλου. Περίοδος Πίνακας 11: Εντάσεις και συχνότητα ανέµων στη περιοχή µελέτης Πίνακας 12: Σταθµοί δειγµατοληψίας στη θαλάσσια περιοχή Κιµώλου- Πολυαίγου Πίνακας 13:Θαλάσσια είδη ιδιαίτερου ενδιαφέροντος στην περιοχή µελέτης Πίνακας 14: Αξιολόγηση των σηµαντικών θαλάσσιων οικοτόπων της περιοχής µελέτης Πίνακας 15: Ανθρώπινες δραστηριότητες και οι επιπτώσεις τους στο θαλάσσιο περιβάλλον της περιοχής µελέτης Πίνακας 16: Αξιολόγηση Χερσαίων Οικοτόπων Κιµώλου - Πολυαίγου Πίνακας 17: Σηµαντικά φυτικά είδη της Κιµώλου και της Πολυαίγου Πίνακας 18: Σηµαντικά είδη χερσαίων ασπονδύλων της περιοχής µελέτης Πίνακας 19: Καθεστώς προστασίας και κατάσταση ενδηµισµού της ερπετοπανίδας της Κιµώλου Σελίδα Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. vii

9 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Σελίδα Πίνακας 20: Κατάσταση πληθυσµών των ερπετών στη νήσο Κίµωλο Πίνακας 21: Καθεστώς προστασίας και κατάσταση ενδηµισµού των ειδών της ερπετοπανίδας στη νήσο Πολύαιγο Πίνακας 22: Κατάσταση πληθυσµών των ερπετών στην Πολύαιγο Πίνακας 23: Απειλές για τα σηµαντικότερα είδη ερπετών από ανθρώπινες δραστηριότητες στην Πολύαιγο Πίνακας 24: Απειλές για τα σηµαντικότερα είδη ερπετών από ανθρώπινες δραστηριότητες στην Κίµωλο Πίνακας 25: Χαρακτηριστικά των καταφυγίων Μεσογειακής φώκιας στην Κίµωλο Πίνακας 26: Χαρακτηριστικά καταφυγίων Μεσογειακής φώκιας στην Πολύαιγο 99 Πίνακας 27: Αναφορές παρατήρησης ατόµων Μεσογειακής Φώκιας στην Κίµωλο Πίνακας 28: Αναφορές παρατήρησης ατόµων Μεσογειακής φώκιας στην Πολύαιγο Πίνακας 29: Πληθυσµιακή εξέλιξη στην Κοινότητα Κιµώλου και στο νοµό Κυκλάδων, Πίνακας 30: Πληθυσµιακή εξέλιξη οικισµών στην Κοινότητα Κιµώλου, Πίνακας 31: Κατανοµή πραγµατικού πληθυσµού στην Κοινότητα Κιµώλου κατά φύλλο και οµάδα ηλικίας, Πίνακας 32: Σύνθεση µελών νοικοκυριών Κιµώλου και Ν. Κυκλάδων, Πίνακας 33: Επίπεδο εκπαίδευσης στην Κοινότητα Κιµώλου, σε αντιπαράθεση µε το νοµό Κυκλάδων και τη χώρα Πίνακας 34: Χρήσεις γης για την Κοινότητα Κιµώλου και το Νοµό Κυκλάδων. 114 Πίνακας 35: Οικονοµικά ενεργός πληθυσµός Μήλου, Κιµώλου και Nοµού Κυκλάδων Πίνακας 36 : Εκµεταλλεύσεις και εκτάσεις αυτών κατά είδος καλλιέργειας Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. viii

10 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΧΕ ΙΩΝ Σελίδα Σχήµα 1: Κατανοµή Παρατηρήσεων Φωκών ( Σχήµα 2: Κατανοµή χρήσεων γης στη Μήλο, Κίµωλο και Νοµό Κυκλάδων, Σχήµα 3: Απασχολούµενοι κατά τοµέα στη Μήλο και Κίµωλο, σε σύγκριση µε το Νοµό Κυκλάδων και µε το σύνολο της χώρας Σχήµα 4: Οµβροθερµικό διάγραµµα για την περιοχή µελέτης Σχήµα 5: Κλιµατικό διάγραµµα Emberger για την Ελλάδα Σχήµα 6: Στρωµατογραφική διάρθρωση περιοχής µελέτης Σχήµα 7: Γεωµετρία ορογενετικού τόξου Σχήµα 8: Θέσεις σταθµών δειγµατοληψίας στη θαλάσσια περιοχή Κιµώλου-Πολυαίγου Σχήµα 9: Γεωγραφική κατανοµή καταφυγίων Μ. φώκιας στην ευρύτερη περιοχή Σχήµα 10: Κάτοψη χαρακτηριστικού καταφυγίου Μ. φώκιας στην Κίµωλο Σχήµα 11: Χρήση των καταφυγίων στην περιοχή µελέτης Σχήµα 12: Απασχολούµενοι κατά τοµέα στη Μήλο και Κίµωλο, σε σύγκριση µε το Νοµό Κυκλάδων και µε το σύνολο της χώρας Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. ix

11 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Γενικά στοιχεία εκπόνησης της µελέτης Το τεύχος αυτό αποτελεί την Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου. Η µελέτη αυτή εντάσσεται στο Εθνικό Πρόγραµµα Προστασίας της Μεσογειακής Φώκιας, ένα σύνολο δράσεων που πραγµατοποιείται στο πλαίσιο των υποχρεώσεων της Ελλάδας για την προστασία του διεθνώς απειλούµενου αυτού είδους και υλοποιείται µε τη συµβολή της MOm/Εταιρείας για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας, υπό την εποπτεία του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και ηµοσίων Έργων (Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε.). Οι κύριοι άξονες δράσεις του εθνικού αυτού προγράµµατος αποβλέπουν: στη µόνιµη παρακολούθηση του είδους και των σηµαντικότερων ενδιαιτηµάτων του στον ελληνικό χώρο, στη λειτουργία Εθνικού ικτύου Συλλογής Πληροφοριών και ικτύου ιάσωσης και Κέντρου Περίθαλψης και Επανένταξης Φωκών, στη διαρκή ενηµέρωση και εκπαίδευση φορέων και κοινού και στη λήψη µέτρων για την προστασία των οικοτόπων της Μεσογειακής φώκιας και τη δηµιουργία ικτύου Προστατευόµενων περιοχών Η παρούσα µελέτη εκπονήθηκε στο πλαίσιο του προγράµµατος LIFE-Nature της Γενικής ιεύθυνσης ΧΙ της Ευρωπαϊκής Ένωσης, µε τίτλο Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: ράσεις Προστασίας (αρ. συµβολαίου Β4-3200/96/500, ) και συγχρηµατοδοτήθηκε από τη MOm και το Υ.ΠΕ.Χ.Ω. Ε. Στο πλαίσιο του τριετούς προγράµµατος LIFE, η MOm πραγµατοποίησε µια σειρά αλληλοεξαρτώµενων δράσεων σε τέσσερις γεωγραφικές περιοχές (Σάµος-Ικαρία-Φούρνοι, Μήλος-Κίµωλος- Αντίµηλος-Πολύαιγος, Κάσος-Κασονήσια-Κάρπαθος και Ζάκυνθος). Απώτερος στόχος των δράσεων αυτών ήταν η ίδρυση προστατευόµενων περιοχών σε περιοχές νευραλγικής σηµασίας για τη διατήρηση της Μεσογειακής φώκιας, καθώς και η διατύπωση προτάσεων για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και την ορθολογική ανάπτυξη αυτών των περιοχών. Η επιλογή των περιοχών του προγράµµατος LIFE βασίστηκε κατά κύριο λόγο στα αποτελέσµατα προηγούµενων ερευνών σχετικά µε τη Μεσογειακή φώκια (MOm, 1991; 1992; 1994; 1996a; Adamantopoulou et al., 1998; 1999b; Vlachoutsikou & Lazaridis, 1990; Karavellas, 1996). Παράλληλα, οι περιοχές αυτές διαθέτουν ένα ιδιαίτερα αξιόλογο φυσικό περιβάλλον, αφού στα τέσσερα νησιωτικά συµπλέγµατα, 10 επί µέρους περιοχές έχουν ενταχθεί στο προτεινόµενο Ευρωπαϊκό ίκτυο NATURA 2000, σύµφωνα µε την Ευρωπαϊκή Οδηγία 92/43. Οι δράσεις του προγράµµατος περιέλαβαν την καταγραφή του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος της κάθε περιοχής, την καταγραφή της κατάστασης των πληθυσµών της Μεσογειακής φώκιας, καθώς και την περιβαλλοντική ενηµέρωση και ευαισθητοποίηση του τοπικού πληθυσµού. Στη διάρκεια του δεύτερου χρόνου λειτουργίας του προγράµµατος, λαµβάνοντας υπόψη την υπάρχουσα βιβλιογραφία και Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 1

12 τα αποτελέσµατα των ερευνητικών αποστολών, ολοκληρώθηκε η καταγραφή του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος των περιοχών (MOm, 1998a). Η αξιολόγηση των αποτελεσµάτων για το νησιωτικό σύµπλεγµα Μήλου-Αντιµήλου- Κιµώλου-Πολυαίγου ανέδειξε την περιοχή Κιµώλου-Πολυαίγου ως περιοχή εθνικής σηµασίας για τη διατήρηση της Μεσογειακής φώκιας. Παράλληλα, η περιοχή, τµήµα της οποίας έχει προταθεί για ένταξη στο προτεινόµενο ίκτυο NATURA 2000 (κωδικός GR ), φιλοξενεί µεγάλο αριθµό σπάνιων και ενδηµικών ειδών και βρίσκεται στο σύνολό της σε πολύ καλή κατάσταση διατήρησης. Τα παραπάνω συµπεράσµατα επιβάλλουν τη λήψη ειδικών µέτρων, που να εξασφαλίζουν όχι µόνο την προστασία της απειλούµενης µε εξαφάνιση Μεσογειακής φώκιας αλλά και των άλλων σηµαντικών ειδών χλωρίδας και πανίδας και των ενδιαιτηµάτων τους στην περιοχή. Σύµφωνα µε το ισχύον νοµικό πλαίσιο (Ν1650/86), η θεσµοθέτηση µέτρων προστασίας και η οριοθέτηση προστατευόµενων περιοχών προϋποθέτει την εκπόνηση Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης (Ε.Π.Μ.). Ειδικότερα για την Πολύαιγο και τη Β Κίµωλο που έχει ενταχθεί στο προτεινόµενο δίκτυο NATURA 2000, η εκπόνηση Ε.Π.Μ. µε στόχο την ίδρυση Ειδικής Ζώνης ιατήρησης προβλέπεται και από την Κοινή Υπουργική Απόφαση (Κ.Υ.Α.) 33318/3028/98, που αποτελεί την εναρµόνιση της ελληνικής νοµοθεσίας µε την Ευρωπαϊκή Οδηγία 92/43. Οι προδιαγραφές της παρούσας µελέτης, που έχουν εγκριθεί από τα αρµόδια υπουργεία ΠΕ.ΧΩ..Ε. και Γεωργίας, ακολούθησαν το γενικό πλαίσιο της Κ.Υ.Α /90, που εξειδικεύτηκε µε βάση τις ιδιαιτερότητες της περιοχής µελέτης. Στην εκπόνηση της παρούσας µελέτης και στη διαµόρφωση των προτάσεων διαχείρισης συµµετείχαν οι παρακάτω ειδικοί επιστήµονες: Α ΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ Σ. Α ΑΜΟΠΟΥΛΟΥ Χ. ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ Κ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ Κ. ΑΣΑΚΛΗΣ Σ. ΑΣΚΑΛΑΚΗΣ Κ. ΕΛΗΠΕΤΡΟΥ Π. ΕΝ ΡΙΝΟΣ Π. ΖΑΒΡΑΣ Β. ΘΕΣΣΑΛΟΥ-ΛΕΓΑΚΗ Μ. ΚΟΤΟΜΑΤΑΣ Σ. ΚΟΥΤΑΒΑΣ Γ. ΛΕΓΑΚΗΣ Α. ΝΙΚΟΛΑΙ ΟΥ Α. ΟΙΚΟΝΟΜΙ ΟΥ Ε. ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Κ. ΣΤΡΟΥΦΛΙΩΤΗΣ Γ. ΤΣΟΓΚΑ Κ. ΦΛΩΡΟΥ Μ. Βιολόγος Ερπετολόγος Βιολόγος, M.Sc. ιαχείριση Προστασία της Φύσης Βοτανικός, Ph.D. Περιβαλλοντολόγος Αρχιτέκτων Χωροτάκτης, M.Sc. Βοτανικός, Ph.D. Βιολόγος Τεχν. Πολιτικός Μηχανικός Θαλάσσια Βιολόγος, Ph.D. Πληθυσµιακός Οικολόγος, Ph.D. Γεωλόγος, M.Sc. Γεωλογική Μηχανική Ζωολόγος Οικολόγος, Ph.D. Θαλάσσια Βιολόγος, Ph.D. Φυτοκοινωνιολόγος, Ph.D. Βιολόγος Ορνιθολόγος, M.Sc. ασολόγος Περιβαλλοντολόγος Αρχαιολόγος ικηγόρος Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 2

13 Στην εργασία πεδίου και στις δραστηριότητες στις περιοχές, καθώς και στην επεξεργασία των στοιχείων συµµετείχαν επίσης: ΑΝ ΡΟΥΚΑΚΗ Ε. ΑΡΑΠΗΣ Θ. ΒΟΥΒΟΥΣΙΡΑ Κ. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ Μ. ΡΟΥΓΚΑ Κ. ΤΣΕΚΟΛΕΦ Ι. ΚΑΝΕΛΛΟΣ. ΚΑΡΑΒΑΣ Ν. ΜΑΚΡΑ Α. ΜΠΑΖΟΣ Ι. ΠΑΝΕΡΗΣ Κ. ΠΑΝΤΣΙ ΟΥ Α. ΠΑΠΑΝ ΡΟΠΟΥΛΟΣ. ΠΕΡΙΒΟΛΑΡΗ Ε. ΠΕΤΡΑΚΗΣ Γ. ΠΙΠΙΝΗΣ Ε. ΤΟΥΝΤΑ Ε. ΤΣΙΤΙΡΙ ΟΥ Ε. ΦΑΤΣΕΑ Ε. ΧΡΥΣΑΦΗ Μ. Βιολόγος Βιολόγος, M.Sc. ιαχείριση Προστασία της Φύσης Νοµικός Σύµβουλος επικοινωνίας Περιβαλλοντολόγος Ορνιθολόγος Οικονοµολόγος Περιβαλλοντολόγος Θαλάσσια βιολόγος, Ωκεανογράφος, Ph.D. Βιολόγος Τεχνικός πεδίου Εκπαιδευτικός Ορνιθολόγος Γραµµατειακή υποστήριξη ασολόγος Τεχνικός πεδίου Βιολόγος Εκπαιδευτικός Βιολόγος Λογίστρια Τέλος, στη συλλογή απαραίτητων στοιχείων συµµετείχαν εθελοντές της MOm. Σε όλη τη διάρκεια του προγράµµατος υπήρξε συνεργασία µε το Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε, /νση Περιβαλλοντικού Σχεδιασµού, Τµήµα ιαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος, το Υπουργείο Γεωργίας, /νσεις Αλιείας και Αισθητικών ασών, Εθνικών ρυµών και Θήρας και το Υπουργείο Εµπορικής Ναυτιλίας, /νσεις Λιµενικής Αστυνοµίας και Προστασίας Θαλάσσιου Περιβάλλοντος. Σε τοπικό επίπεδο, συνεργασία υπήρξε µε την Περιφερειακή, Νοµαρχιακή και Τοπική Αυτοδιοίκηση, το Λιµεναρχείο Μήλου, το ασονοµείο, τους αλιευτικούς συλλόγους και τους υπόλοιπους παραγωγικούς και πολιτιστικούς φορείς της περιοχής µελέτης και της ευρύτερης περιοχής. 1.2 Καθορισµός περιοχής µελέτης και ευρύτερης περιοχής Η αρχική επιλογή του νησιωτικού συµπλέγµατος Μήλου-Αντιµήλου-Κιµώλου Πολυαίγου ως περιοχή του προγράµµατος LIFE έγινε λαµβάνοντας υπόψη τα διαθέσιµα στοιχεία του Εθνικού Προγράµµατος Προστασίας της Μεσογειακής Φώκιας και ειδικότερα του ικτύου ιάσωσης και Συλλογής Πληροφοριών της MOm, του προγράµµατος µέσω του οποίου καταγράφεται και παρακολουθείται η κατανοµή και η κατάσταση των πληθυσµών της Μεσογειακής φώκιας στην Ελλάδα (MOm, 1994; 1996α; Adamantopoulou, et al., 1998;1999b), καθώς και τα αποτελέσµατα Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 3

14 προηγούµενων ερευνητικών αποστολών (MOm, 1991; Vlachoutsikou & Lazaridis, 1990; Cebrian & Anagnostopoulou, 1992; Cebrian, et al, 1995). Με βάση τα αποτελέσµατα των πρώτων 2 χρόνων λειτουργίας του προγράµµατος LIFE, ως ευρύτερη περιοχή µελέτης για την εκπόνηση της Ε.Π.Μ. ορίστηκε ολόκληρο το νησιωτικό σύµπλεγµα Μήλου-Αντιµήλου-Κιµώλου-Πολυαίγου, καθώς τα τέσσερα νησιά έχουν τα εξής κοινά χαρακτηριστικά: ακολούθησαν παρόµοια παλαιογεωγραφική εξέλιξη, αποτελούν ενιαία γεωγραφική ενότητα, είναι ηφαιστειακής προέλευσης και έχουν παρόµοιο γεωλογικό υπόστρωµα, έχουν παρόµοια βλάστηση και πολλά κοινά είδη χλωρίδας και πανίδας, αλληλοεξαρτώνται οικολογικά ιδίως σε σχέση µε το θαλάσσιο περιβάλλον και αποτελούν ενιαίο χώρο εξάπλωσης ενός σηµαντικού πληθυσµού της απειλούµενης µε εξαφάνιση Μεσογειακής φώκιας. Ως περιοχή µελέτης, ορίστηκαν τα νησιά Κίµωλος και Πολύαιγος και η περιβάλλουσα θαλάσσια ζώνη σε ακτίνα ενός µιλίου από την ακτογραµµή. Η επιλογή της περιοχής µελέτης βασίστηκε στην αξιολόγηση των αποτελεσµάτων της καταγραφής του φυσικού περιβάλλοντος της ευρύτερης περιοχής µελέτης σε σχέση µε τους οικοτόπους και τη βλάστηση, τη χλωρίδα, την ερπετοπανίδα, την ορνιθοπανίδα και τη Μεσογειακή φώκια, µε βάση τα κριτήρια της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 92/43. Ειδικότερα, βασικοί λόγοι για την επιλογή της περιοχής µελέτης ήταν οι εξής: κατά µήκος της ακτογραµµής των δύο νησιών συγκεντρώνονται τα περισσότερα καταφύγια, που κρίθηκαν κατάλληλα για την αναπαραγωγή της Μεσογειακής φώκιας στο ευρύτερο νησιωτικό σύµπλεγµα, στη διάρκεια των ερευνητικών αποστολών επιβεβαιώθηκε έντονη αναπαραγωγική δραστηριότητα σε αυτά τα καταφύγια, που βρέθηκαν να χρησιµοποιούνται από τα ζώα σε όλη τη διάρκεια του έτους, τα δύο νησιά συγκεντρώνουν όλα τα σηµαντικά γεωλογικά, βοτανικά και πανιδικά στοιχεία, που χαρακτηρίζουν το ευρύτερο νησιωτικό σύµπλεγµα και έχουν επίσης ιστορικό, πολιτιστικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον, η περιοχή υφίσταται λιγότερες πιέσεις από ανθρωπογενείς δραστηριότητες, καθώς η Κίµωλος είναι αραιοκατοικηµένη και η Πολύαιγος ακατοίκητη. 1.3 Προστατευτέο αντικείµενο - στόχοι προστασίας Η Μεσογειακή φώκια, Monachus monachus (Hermann 1779), είναι το σπανιότερο είδος φώκιας στον κόσµο. Αποτελεί το υπ' αριθµόν 1 απειλούµενο θαλάσσιο θηλαστικό στην Ευρώπη και ένα από τα έξι περισσότερο απειλούµενα θηλαστικά σε παγκόσµιο επίπεδο. Σύµφωνα µε την πιο πρόσφατη εκτίµηση, ο συνολικός πληθυσµός της Μεσογειακής φώκιας υπολογίζεται σε άτοµα (Reijnders et al., 1997). Στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι ζει ένας πληθυσµός ατόµων (Reijnders et al., 1993). Αξιόλογος επίσης πληθυσµός βρισκόταν µέχρι πρότινος συγκεντρωµένος στη υτική Σαχάρα (Gonzalez, et al., 1997; Aguilar et al., 1998) ενώ στις υπόλοιπες µεσογειακές χώρες και στη Μαύρη Θάλασσα έχουν καταγραφεί κάποιοι µικροί διάσπαρτοι Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 4

15 πληθυσµοί. Η δραµατική µείωση του πληθυσµού της υτικής Σαχάρας από τους πρόσφατους µαζικούς θανάτους ζώων το καλοκαίρι του 1997 (Aguilar et al., 1998), καθιστά πλέον την Ελλάδα ως την πιο σηµαντική χώρα στον κόσµο για την επιβίωση του είδους και επιβάλλει την επικέντρωση των προσπαθειών προστασίας στον ελληνικό χώρο. Στην Ελλάδα, το είδος είναι ευρύτατα κατανεµηµένο στα περισσότερα νησιά και παράκτιες περιοχές της χώρας (Adamandopoulou et al., 1998; 1999b). Τα µέχρι τώρα στοιχεία δείχνουν, όµως, ότι στις περισσότερες περιοχές οι πληθυσµοί του είδους είναι αρκετά περιορισµένοι σε µέγεθος και πιθανόν µε περιορισµένες δυνατότητες διατήρησης. Ο µεγαλύτερος µέχρι στιγµής µελετηµένος επί σειρά ετών τοπικός πληθυσµός, είναι αυτός του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Αλοννήσου Βορείων Σποράδων, που εκτιµάται σε τουλάχιστον 55 ενήλικα άτοµα (MOm, 1995a; Dendrinos, et al, 1998; 1999), ενώ µικρότεροι αναπαραγόµενοί πληθυσµοί έχουν καταγραφεί στα νησιά του Ιονίου και του Αιγαίου πελάγους. Στο πλαίσιο του προγράµµατος LIFE, επιβεβαιώθηκε η ύπαρξη ενός πολύ σηµαντικού πληθυσµού του είδους στην περιοχή Μήλου-Αντιµήλου-Κιµώλου-Πολυαίγου. Ειδικότερα, κατά µήκος των ακτών της Κιµώλου και της Πολυαίγου βρίσκεται µεγάλος αριθµός καταφυγίων του είδους, όπου σε ετήσια βάση καταγράφονται πολυάριθµες εµφανίσεις ενήλικων αλλά και νεογέννητων ζώων και ο συνολικός πληθυσµός του είδους εκτιµάται µεταξύ ζώων. Το γεγονός αυτό καθιστά απαραίτητη τη λήψη µέτρων προστασίας για τη διατήρηση του συγκεκριµένου πληθυσµού του είδους και των ενδιαιτηµάτων του στην περιοχή. Θα πρέπει να σηµειωθεί, ότι η Μεσογειακή φώκια δεν είναι το µοναδικό είδος στην περιοχή µελέτης που χρήζει προστασίας. Το νησιωτικό σύµπλεγµα Μήλου-Αντιµήλου- Κιµώλου-Πολυαίγου, εξαιτίας της παλαιογεωγραφίας του, φιλοξενεί αρκετά ενδηµικά, σπάνια, ή απειλούµενα είδη. Η περιοχή µελέτης, συγκεντρώνει όλα τα σηµαντικά φυσικά χαρακτηριστικά του συµπλέγµατος, ενώ επιπλέον δέχεται πολύ λιγότερες και χαµηλότερες σε ένταση πιέσεις από ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Επιπλέον, η Πολύαιγος και το Β τµήµα της Κιµώλου έχουν ήδη ενταχθεί στο προτεινόµενο στο δίκτυο NATURA 2000, το δίκτυο των οικολογικά σηµαντικών περιοχών της Ευρώπης, γεγονός που επιβάλλει τη λήψη µέτρων προστασίας των περιοχών αυτών. Λαµβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, προστατευτέο αντικείµενο της παρούσας µελέτης απετέλεσαν όλα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του φυσικού περιβάλλοντος της περιοχής µελέτης. Στο σχεδιασµό των µέτρων προστασίας, ιδιαίτερη έµφαση δόθηκε στην απειλούµενη µε εξαφάνιση Μεσογειακή φώκια, καθώς και στα άλλα σπάνια και ενδηµικά είδη χλωρίδας και πανίδας που απαντώνται στην περιοχή. Με βάση το σκεπτικό αυτό τα προτεινόµενα µέτρα έχουν τους εξής στόχους: τη διατήρηση στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος που είναι µοναδικά σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο, τη διατήρηση στοιχείων του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος που προσδιορίζουν την ταυτότητα της περιοχής, την υποστήριξη της ανάπτυξης σε τοπικό επίπεδο και Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 5

16 την ανταπόκριση της Ελλάδας σε ευρωπαϊκές και διεθνείς δεσµεύσεις σε σχέση µε την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Απώτερος στόχος της µελέτης είναι η δηµιουργία προστατευόµενης περιοχής ("Ειδικής Ζώνης ιατήρησης" σύµφωνα µε την Ευρωπαϊκή Οδηγία 92/43), που θα εξασφαλίσει την επιβίωση του τοπικού πληθυσµού της Μεσογειακής φώκιας και θα αποτελέσει πυρήνα προστασίας του είδους στον Κυκλαδικό χώρο. Συγχρόνως, τα προτεινόµενα µέτρα διαχείρισης θα εξασφαλίζουν τη διατήρηση όλων των σηµαντικών στοιχείων του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αυτής της ζώνης. Θα πρέπει να τονιστεί ότι προστατευόµενες περιοχές προβλέπεται να δηµιουργηθούν και στις άλλες περιοχές του προγράµµατος LIFE. Το σύνολο των περιοχών αυτών, σε συνδυασµό µε την ήδη θεσµοθετηµένη περιοχή του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Αλοννήσου, Βορείων Σποράδων, θα αποτελέσουν τη βάση γιά τη δηµιουργία ενός δικτύου προστατευόµενων περιοχών γιά τη Μεσογειακή φώκια. Το δίκτυο αυτό, µε πυρήνες προστασίας στρατηγικά κατανεµηµένους ανά την επικράτεια, θα διασφαλίσει την προστασία σηµαντικών τοπικών πληθυσµών και θα προωθήσει τη διατήρηση του είδους σε εθνικό επίπεδο. Θα πρέπει να σηµειωθεί, ότι η διαµόρφωση και εφαρµογή βιώσιµων διαχειριστικών προτάσεων προϋποθέτει την εµπλοκή και τη συνεργασία του τοπικού πληθυσµού σε όλα τα στάδια προετοιµασίας της Ε.Π.Μ., καθώς και στην εφαρµογή των µέτρων προστασίας. Η µελέτη αυτή στοχεύει επίσης, στον προσδιορισµό των συµβατών µε την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος ανθρώπινων δραστηριοτήτων, που θα ευνοήσουν την τοπική ανάπτυξη. Τέλος, η ενηµέρωση του µόνιµου αλλά και του εποχιακού πληθυσµού της περιοχής θεωρείται απαραίτητη προϋπόθεση για την αποδοχή και τήρηση των µέτρων προστασίας. Για το λόγο αυτό, οι διαχειριστικές προτάσεις περιλαµβάνουν δράσεις στον τοµέα της ευαισθητοποίησης και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. 1.4 Θεσµικό πλαίσιο Θεσµικό πλαίσιο για την προστασία της περιοχής και την εκπόνηση Ε.Π.Μ. Ευρωπαϊκή Οδηγία 92/43 Από την περιοχή µελέτης, η Πολύαιγος και η Β Κίµωλος περιλαµβάνεται στον Εθνικό Κατάλογο των περιοχών που έχουν προταθεί για ένταξη στο ευρωπαϊκό δίκτυο NATURA 2000 (κωδ ), µε βάση την Ευρωπαϊκή Οδηγία 92/43. Σύµφωνα µε την οδηγία, το ελληνικό κράτος έχει δεσµευθεί να ορίσει όλες τις περιοχές του Εθνικού Καταλόγου ως "Ειδικές Ζώνες ιατήρησης" και να θεσπίσει τα απαραίτητα µέτρα που θα εξασφαλίζουν τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων και των ειδών του παραρτήµατος ΙΙ της οδηγίας. Κ.Υ.Α /3028/98 (βλ. παράρτηµα) Η διαδικασία ίδρυσης των "Ειδικών Ζωνών ιατήρησης", καθώς και της θεσµοθέτησης των απαραίτητων µέτρων προστασίας και ορθολογικής διαχείρισης των ζωνών αυτών, καθορίζεται µε την Κ.Υ.Α /3028/98, που αποτελεί την εναρµόνιση της ελληνικής Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 6

17 νοµοθεσίας µε την οδηγία 92/43. Σύµφωνα µε την οδηγία αυτή, η ίδρυση "Ειδικής Ζώνης ιατήρησης" µπορεί να γίνει µε την έκδοση Προεδρικού ιατάγµατος ή και Υπουργικής Απόφασης, µετά την υποχρεωτική εκπόνηση ειδικού σχεδίου ανάπτυξης και διαχείρισης, όπως προβλέπεται από το Ν.1650/86 (άρθρο 21) ή άλλες σχετικές διατάξεις της κείµενης νοµοθεσίας (άρθρο 6 της Κ.Υ.Α /3028/98). Νόµος 1650/1986 (βλ. παράρτηµα) Η παρούσα µελέτη εκπονήθηκε µε βάση τα άρθρα του Ν.1650/86. Σύµφωνα µε το άρθρο 21, παράγραφος 1, του νόµου αυτού, ο χαρακτηρισµός περιοχών, στοιχείων ή συνόλων της φύσης και του τοπίου µε βάση τα άρθρα 18 και 19 και ο καθορισµός των ορίων τους και των τυχόν ζωνών προστασίας τους γίνονται µε Προεδρικό ιάταγµα (Π..), που εκδίδεται µετά από πρόταση των Υπουργών Γεωργίας, ΠΕ.ΧΩ..Ε., Βιοµηχανίας Έρευνας και Τεχνολογίας και του κατά περίπτωση αρµόδιου Υπουργού, ύστερα από γνωµοδότηση του νοµαρχιακού συµβουλίου, σε εφαρµογή περιφερειακού ή νοµαρχιακού ή Ειδικού Χωροταξικού Σχεδίου ή Γενικού Πολεοδοµικού Σχεδίου ή Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης (Ε.Π.Μ.). Σε κάθε περίπτωση, η σύνταξη Ε.Π.Μ. είναι απαραίτητη για την τεκµηρίωση της σηµασίας του προστατευτέου αντικειµένου και τη σκοπιµότητα των µέτρων προστασίας. Στο άρθρο 19 του ίδιου νόµου, ορίζονται 5 κατηγορίες προστατευόµενων περιοχών (απόλυτης προστασίας, προστασίας, εθνικά πάρκα, προστατευόµενοι φυσικοί σχηµατισµοί και περιοχές οικοανάπτυξης) και περιγράφονται τα γενικά κριτήρια που πρέπει να πληρεί κάθε µία από αυτές. Σε σχέση µε τη διοίκηση προστατευόµενων περιοχών, ο Ν.1650/86 και συγκεκριµένα το άρθρο 21, παρέχει τη δυνατότητα σύστασης Ειδικής Υπηρεσίας ιαχείρισης (Φορέας ιαχείρισης), µε τη συµµετοχή αντιπροσώπων των φορέων που εµπλέκονται σε θέµατα σχετικά µε την προστασία και ανάπτυξη των περιοχών. Ν.2742/99 (βλ. παράρτηµα) Σε συµπλήρωση του νόµου 1650/86, ο Ν.2742/99 (άρθρο 15) καθορίζει πλήρως τη µορφή των Φορέων ιαχείρισης, τις αρµοδιότητες τους, καθώς και το σύστηµα διοίκησης και οικονοµικής διαχείρισής τους. Επίσης, ο ίδιος νόµος (άρθρο 16), θέτει την υποχρέωση κατάρτισης Κανονισµού ιοίκησης και Λειτουργίας µιας προστατευόµενης περιοχής, όπου καθορίζονται τα αναγκαία µέτρα οργάνωσης και λειτουργίας της. Τέλος, υποχρεωτική είναι η κατάρτιση του Σχεδίου ιαχείρισης, που, σύµφωνα µε το ίδιο άρθρο, αποτελεί πενταετές σχέδιο δράσης για τη διαχείριση µιας προστατευόµενης περιοχής. Με βάση το νόµο αυτό, καταρτίστηκε το κεφάλαιο 6 της παρούσας Ε.Π.Μ.. ΚΥΑ 69269/90 (βλ. παράρτηµα) Τα περιεχόµενα της Ε.Π.Μ. Κιµώλου-Πολυαίγου ακολούθησαν τις γενικές προδιαγραφές που καθορίζονται από την ΚΥΑ 69269/90. Στην Κ.Υ.Α. αυτή (άρθρα 11-15), καθορίζεται επίσης η διαδικασία κατάρτισης, υποβολής και έγκρισης των Ε.Π.Μ. από τα αρµόδια υπουργεία, που ακολουθήθηκε κατά την εκπόνηση της παρούσας µελέτης. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 7

18 Υ.Α /3670 (βλ. παράρτηµα) Στην Υπουργική Απόφαση 71961/3670, καθορίζεται η διαδικασία δηµοσιοποίησης των Σχεδίων Προεδρικών ιαταγµάτων, που στοχεύουν στη θεσµοθέτηση προστατευόµενης περιοχής µε βάση το Ν.1650/86. Η διαδικασία αυτή, που θα ακολουθηθεί και στην εκπόνηση της παρούσας µελέτης, παρέχει στους πολίτες και στους φορείς εκπροσώπησης τους τη δυνατότητας έκφρασης της γνώµης τους στο σχεδιασµό, από τις αρµόδιες αρχές, µίας προστατευόµενης περιοχής. Συγκεκριµένα, µε βάση τα πορίσµατα Ε.Π.Μ., η αρµόδια υπηρεσία του Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. διαµορφώνει την τελική πρόταση Σχεδίου Προεδρικού ιατάγµατος, η οποία διαβιβάζεται στο οικείο Νοµαρχιακό Συµβούλιο, µαζί µε τους αντίστοιχους χάρτες. Το Νοµαρχιακό Συµβούλιο φροντίζει για τη δηµοσιοποίηση της σχετικής πρότασης και την πρόσκληση των ενδιαφεροµένων φορέων, προκειµένου να διατυπώσουν τις απόψεις τους. Κάθε ενδιαφερόµενος φορέας ή πολίτης δικαιούται να διατυπώσει εγγράφως και τεκµηριωµένα τη γνώµη του και τις προτάσεις του, που διαβιβάζονται στην αρµόδια /νση του Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε., µαζί µε τη γνωµοδότηση του Νοµαρχιακού Συµβουλίου ιεθνής και εθνική νοµοθεσία σχετικά µε την προστασία του περιβάλλοντος Οι συναφείς διεθνείς και ευρωπαϊκές συµβάσεις της χώρας, που έχουν εφαρµογή στην περιοχή µελέτης είναι: η Σύµβαση της Ουάσιγκτον (1973) (CITES), που προβλέπει υποχρέωση τήρησης µέτρων για το διεθνές εµπόριο ειδών άγριας χλωρίδας και πανίδας, που απειλούνται µε εξαφάνιση, το Μεσογειακό Σχέδιο ράσης και Σύµβαση της Βαρκελώνης (1975), που προβλέπει µέτρα για την προστασία της θάλασσας της Μεσογείου από τη ρύπανση και τη δηµιουργία Περιοχών Ειδικής Προστασίας στη θαλάσσια και παράκτια ζώνη, η Ευρωπαϊκή Οδηγία 79/409, που προβλέπει τη δηµιουργία Περιοχών Ειδικής Προστασίας, καθώς και άλλα µέτρα, µε στόχο τη διατήρηση των απειλούµενων ειδών άγριας ορνιθοπανίδας και των βιοτόπων τους, η Σύµβαση της Βέρνης (1983), που θέτει υποχρεώσεις σχετικά µε την προστασία της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης µε βάση καταλόγους ειδών χλωρίδας και πανίδας και παράλληλα προβλέπει µηχανισµό παρακολούθησης της εφαρµογής των υποχρεώσεων αυτών, η Σύµβαση της Βόννης (1984), που θέτει υποχρεώσεις προστασίας συγκεκριµένων µεταναστευτικών ειδών της πανίδας, η Σύµβαση για τη ιατήρηση της Βιολογικής Ποικιλότητας (1992), που προβλέπει µηχανισµούς για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας σε παγκόσµιο επίπεδο, όπως την υποχρέωση της διαµόρφωσης εθνικής στρατηγικής για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας κάθε χώρας η Ευρωπαϊκή Οδηγία 92/43, που αφορά σε µέτρα για τη διατήρηση συγκεκριµένων ειδών άγριας πανίδας και χλωρίδας και τύπων οικοτόπων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, µέσω της δηµιουργίας δικτύου προστατευόµενων περιοχών (NATURA 2000) Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 8

19 ο Κανονισµός 1626/94, που αφορά σε µέτρα για τη διατήρηση των αλιευτικών πόρων της Μεσογείου, ο Κανονισµός 82/3626, σχετικά µε την εφαρµογή στην Ευρωπαϊκή Ένωση της Σύµβασης της Ουάσιγκτον, ο Κανονισµός 92/2078, που προβλέπει µέτρα για την προώθηση γεωργικών πρακτικών, σύµφωνων µε τις απαιτήσεις προστασίας του περιβάλλοντος, ο Κανονισµός 92/208, για τη θέσπιση κοινοτικού καθεστώτος ενισχύσεων µέτρων για τα δάση στον τοµέα της γεωργίας, η Ευρωπαϊκή Οδηγία 91/676, για την προστασία των υπόγειων και επιφανειακών νερών από τη νιτροποίηση γεωργικής προέλευσης, η Ευρωπαϊκή Οδηγία 91/271, για την επεξεργασία των αστικών λυµάτων. Σε αντιστοιχία µε τα παραπάνω, το νοµικό πλαίσιο που καθορίζει τους όρους για την προστασία του περιβάλλοντος σε εθνικό επίπεδο είναι το εξής: ο Ν.1650/1986, που αποτελεί το νόµο πλαίσιο για την προστασία του περιβάλλοντος στην Ελλάδα. Προβλέπει, µεταξύ άλλων, πέντε διαφορετικούς τύπους προστατευόµενων περιοχών, για την ίδρυση των οποίων απαιτείται η εκπόνηση Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης, ο Ν. 2742/99, καθορίζει τη µορφή των Φορέων ιαχείρισης, τις αρµοδιότητες τους, καθώς και το σύστηµα διοίκησης και οικονοµικής διαχείρισής τους. ο Ν..1634/86, που αποτελεί την επικύρωση των πρωτοκόλλων Σύµβασης της Βαρκελώνης 1980 για την προστασία της Μεσογείου από χερσαίες πηγές και 1982 περί των ειδικά προστατευόµενων περιοχών της Μεσογείου, ο Ν 1337/1983, που καθορίζει τη διαδικασία, για τη θεσµοθέτηση Ζωνών Οικιστικού Ελέγχου (Ζ.Ο.Ε.) µε στόχο το χαρακτηρισµό και την οριοθέτηση περιοχών προστασίας µε πολεοδοµικές και χωροταξικές ρυθµίσεις, το Π.. 67/1981 για την προστασία της αυτοφυούς χλωρίδας και άγριας πανίδας και τον καθορισµό διαδικασίας, συντονισµού και ελέγχου της έρευνας επ αυτών, σε συµµόρφωση προς το άρθρο 19 του Ν.998/1979 για την προστασία των δασών και των δασικών εκτάσεων της χώρας, το Ν.. 420/1970 (Αλιευτικός Κώδικας), που θέτει ρυθµίσεις για την αλιεία µε στόχο την ανάπτυξη και προστασία της αλιευτικής παραγωγής και γενικά των υδάτινων βιολογικών πόρων, το Ν 86/1969, όπως τροποποιήθηκε µε το Ν 996/1971 (δασικός κώδικας) και ισχύει σήµερα, και ιδιαίτερα τα άρθρα που αφορούν στην προστασία δασικών εκτάσεων και την ίδρυση Εθνικών ρυµών, η ΚΥΑ 69269/90, που καθορίζει το περιεχόµενο και τη διαδικασία ανάθεσης, κατάρτισης και εκπόνησης Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης, η Κ.Υ.Α /3028/98, που περιλαµβάνει µέτρα για την εναρµόνιση της ελληνικής νοµοθεσίας µε την Ευρωπαϊκή Οδηγία 92/43, Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 9

20 η Κ.Υ.Α /85, που περιλαµβάνει µέτρα για την εφαρµογή της Σύµβασης της Ουάσιγκτον (CITES) στην Ελλάδα, όπως προβλέπεται από τον Καν. 82/3626, η Κ.Υ.Α /85, που ορίζει µέτρα για την εφαρµογή της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 79/409, για τη διατήρηση των άγριων πτηνών και των βιοτόπων τους οι Νόµοι 2040/92, 1740/87 και 2332/95, που αφορούν σε ρυθµίσεις σχετικές µε παραβάσεις της αλιευτικής νοµοθεσίας, Καθεστώς Προστασίας για τη Μεσογειακή Φώκια Η Μεσογειακή φώκια θεωρείται ως διεθνώς απειλούµενο είδος και συµπεριλαµβάνεται στο κατάλογο των απειλουµένων ειδών της ιεθνούς Ένωσης για την Προστασία της Φύσης (IUCN, 1996). Το είδος συµπεριλαµβάνεται επίσης: στη Σύµβαση της Βόννης για τη ιατήρηση των Μεταναστευτικών Ειδών των Αγρίων Ζώων (1979), στη Σύµβαση της Βέρνης για τη ιατήρηση της Άγριας Ζωής και του Φυσικού Περιβάλλοντος της Ευρώπης (1979), στη Σύµβαση της Βαρκελώνης για την Προστασία της Μεσογείου από τη Ρύπανση (1977) στη Σύµβαση της Ουάσιγκτον για το ιεθνές Εµπόριο των Απειλουµένων Ειδών Άγριας Πανίδας και Χλωρίδας, CITES, (1973) και στο Πρωτόκολλο για Περιοχές Ειδικής Προστασίας (Specially Protected Areas, 1982) επικυρωµένο από την Ευρωπαϊκή Ένωση και από την Ελλάδα. Ως Νο. 1 απειλούµενο θαλάσσιο θηλαστικό της Ευρώπης, η Μεσογειακή φώκια είναι είδος µε κοινοτικό ενδιαφέρον για την Ευρωπαϊκή Ένωση και αναφέρεται ως είδος προτεραιότητας στο Παράρτηµα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ του Συµβουλίου της 21ης Μαΐου 1992 για τη ιατήρηση των Φυσικών Οικοτόπων και της Άγριας Πανίδας και Χλωρίδας (Οδηγία περί Βιοτόπων). Στην Ελλάδα, η Μεσογειακή φώκια συµπεριλαµβάνεται ως απειλούµενο είδος στο Κόκκινο Βιβλίο των Απειλουµένων Σπονδυλοζώων της Ελλάδας (Ελληνική Ζωολογική Εταιρία, 1992) και προστατεύεται από το Προεδρικό ιάταγµα 67/ Μεθοδολογική προσέγγιση Η εκπόνηση της παρούσας Ε.Π.Μ. βασίστηκε κατά κύριο λόγο στα αποτελέσµατα του προγράµµατος LIFE (βλ. MOm 1998a, 1998b, 1999a, 1999b, 1999c, 1999d.) για την περιοχή Μήλου-Αντιµήλου-Κιµώλου-Πολυαίγου. Οι δράσεις που πραγµατοποιήθηκαν στο πλαίσιο του προγράµµατος µπορούν να οµαδοποιηθούν σε τρεις κατηγορίες: α. Ερευνητικές ραστηριότητες Οι ερευνητικές δραστηριότητες επικεντρώθηκαν σε 3 διαφορετικούς τοµείς: παρακολούθηση της Μεσογειακής φώκιας και των ενδιαιτηµάτων της, παρακολούθηση του αβιοτικού και βιοτικού περιβάλλοντος, και Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 10

21 καταγραφή των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Επειδή η προστασία της Μεσογειακής Φώκιας αποτελεί βασικό στόχο σε κάθε περιοχή, ειδική έµφαση δόθηκε: στην καταγραφή και αξιολόγηση της διαθεσιµότητας καταφυγίων και της χρήσης τους, στην καταγραφή βασικών πληθυσµιακών παραµέτρων και στην αξιολόγηση των επιπτώσεων της σχέσης αλιείας-φώκιας. Ειδικευµένη οµάδα επιστηµόνων πεδίου της MOm πραγµατοποίησε την έρευνα σχετικά µε τη Μεσογειακή φώκια, ενώ ειδικοί συνεργάτες ασχολήθηκαν µε την έρευνα στους άλλους τοµείς. Η έρευνα πεδίου σχετικά µε τη Μεσογειακή φώκια κάλυψε όλο το νησιωτικό σύµπλεγµα, ενώ η έρευνα πεδίου σχετικά µε άλλες παραµέτρους του φυσικού περιβάλλοντος εστιάστηκε στις περιοχές, που µετά την αξιολόγηση βιβλιογραφικών δεδοµένων σε συνδυασµό µε την έρευνα για τη φώκια, αξιολογήθηκαν ως περισσότερο σηµαντικές (.Μήλου, Πολύαιγος, Κίµωλος). Η επί µέρους µεθοδολογία της έρευνας σε κάθε τοµέα για την περιοχή µελέτης περιγράφεται στα αντίστοιχα κεφάλαια. Στο πλαίσιο καταγραφής του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, έγινε επισκόπηση όλων των πιθανών βιβλιογραφικών πηγών (στατιστικά αρχεία, χωροταξικές µελέτες, µελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων, νοµικά διατάγµατα, χάρτες, κλπ.) σε κεντρικό, περιφερειακό, νοµαρχιακό και τοπικό επίπεδο. Τα στοιχεία αυτά διασταυρώθηκαν µε αυτά που προέκυψαν από συνεντεύξεις τοπικών αρχών και εκπροσώπων των παραγωγικών τάξεων. β. ράσεις Ευαισθητοποίησης Θεωρώντας ότι η ευαισθητοποίηση του κοινού αποτελεί αναπόσπαστο µέρος κάθε ενέργειας προστασίας, µεγάλο βάρος του προγράµµατος δόθηκε στην ενηµέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού. Οι σχετικές ενέργειες περιέλαβαν την προβολή των στόχων του προγράµµατος µέσα από τα εθνικά και τοπικά µέσα ενηµέρωσης, τη διανοµή ενηµερωτικών εντύπων, τη λειτουργία κινητής έκθεσης στο λιµάνι της Κιµώλου, καθώς και τη δηµιουργία και λειτουργία κέντρου ενηµέρωσης για τη Μεσογειακή φώκια και το φυσικό περιβάλλον της περιοχής στον Αδάµαντα της Μήλου. Επίσης, πραγµατοποιήθηκαν ειδικές εκδηλώσεις και παρουσιάσεις για το κοινό, ενώ ξεχωριστό πρόγραµµα ενηµέρωσης και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης εκπονήθηκε σε όλα τα σχολεία όλων των εκπαιδευτικών βαθµίδων της περιοχής. γ. ιαχειριστικά Σχέδια Η επεξεργασία και αξιολόγηση των αποτελεσµάτων καταγραφής του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, καθώς και τα συµπεράσµατα που προέκυψαν από τις δράσεις ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης, αποτέλεσαν τη βάση για το σχεδιασµό διαχειριστικών προτάσεων για τη συγκεκριµένη περιοχή του προγράµµατος µε άξονα την προστασία της Μεσογειακής φώκιας. Λαµβάνοντας υπόψη ότι, η ίδρυση προστατευόµενων περιοχών αποτελεί βασικό εργαλείο για τη διατήρηση του είδους (Aρχιπέλαγος & MOm, 1996), άξονας των προτάσεων στο νησιωτικό σύµπλεγµα Μήλου-Αντιµήλου-Κιµώλου-Πολυαίγου είναι η ίδρυση προστατευόµενης περιοχής στην Κίµωλο-Πολύαιγο (MOm 1999a). Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 11

22 2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 2.1 Φυσικό περιβάλλον Γενικά στοιχεία γεωµορφολογίας Το σύµπλεγµα Μήλου-Κιµώλου-Πολυαίγου-Αντιµήλου βρίσκεται στις Ν Κυκλάδες και απέχει 86 ναυτικά µίλια από τον Πειραιά. Τα 4 νησιά του συµπλέγµατος και οι πολυάριθµες νησίδες γύρω τους δηµιουργήθηκαν από εκτεταµένη ηφαιστειακή δραστηριότητα, που άρχισε στην περιοχή πριν 3,5 εκατοµµύρια χρόνια και τελείωσε πριν χρόνια. Η οριζόντια πολυδιάσπαση είναι το κύριο µορφολογικό χαρακτηριστικό του συµπλέγµατος, που συχνά απολήγει σε θεαµατικές παραλίες, σπηλιές, κόλπους και ιδιόµορφες ακτές. Η Μήλος έχει συνολική επιφάνεια 150,6 τ.χλµ. και το µήκος της ακτογραµµής της είναι 126 χλµ. Είναι νησί κυρίως πεδινό, καθώς το 86% της επιφάνειάς του είναι κάτω από τα 200µ. Ο κόλπος του Αδάµαντα, που αποτελεί µεγάλο φυσικό λιµάνι, χωρίζει το νησί σε δύο επιφανειακά ισοδύναµα περίπου τµήµατα, το ανατολικό και το δυτικό. Το ανατολικό τµήµα είναι σχεδόν επίπεδο για αυτό και συγκεντρώνει το σύνολο περίπου της γεωργικής γης, καθώς και το σύνολο του µόνιµου πληθυσµού. Το δυτικό τµήµα είναι περισσότερο ορεινό, µε ψηλότερο σηµείο την κορυφή του Προφήτη Ηλία (751µ.). Οι ακτές της Μήλου είναι γενικά απότοµες στην εξωτερική περίµετρο, µε εξαίρεση ορισµένες στενές παραλίες στα νότια του νησιού και σε τµήµα του βορειοανατολικού άκρου, ενώ είναι πολύ πιο οµαλές έως επίπεδες προς τον όρµο του Αδάµαντα. Η Κίµωλος έχει έκταση 35,7 τ.χλµ. και η ακτογραµµή της είναι 38 χλµ.. Έχει επίσης χαµηλό ανάγλυφο (το 88% της επιφάνειας της είναι χαµηλότερο από 200µ.) αλλά οι ακτές της είναι γενικά πιο απότοµες απ' αυτές της Μήλου, µε εξαίρεση το νότιονοτιοδυτικό της τµήµα. Η γεωργική της γη είναι χαµηλής παραγωγικότητας και οι υδατικοί της πόροι ανεπαρκείς. Η Πολύαιγος έχει έκταση 17,1 τ.χλµ. και είναι το τέταρτο σε µέγεθος ακατοίκητο νησί της Ελλάδας. Είναι περισσότερο ορεινή από τη Μήλο και την Κίµωλο, αφού µόλις 38% της έκτασης της είναι κάτω από 200µ. Στο κεντρικό και ανατολικό τµήµα οι κλίσεις του εδάφους είναι µεγάλες και οι πλαγιές καταλήγουν απότοµα στη θάλασσα. Πιο οµαλές εµφανίζονται οι κλίσεις στο κεντρικό και δυτικό τµήµα του νησιού. Η Αντίµηλος έχει έκταση 7 τετρ. χλµ και είναι επίσης ακατοίκητη. Αποτελεί το δεύτερο από πλευράς ενδιαφέροντος ηφαιστειακό κώνο στην Ελλάδα µετά από τον αντίστοιχο της Νισύρου. Τα πρανή του κώνου εµφανίζουν κλίσεις έως 600% Υφιστάµενη κατάσταση φυσικού περιβάλλοντος Θαλάσσιο περιβάλλον Στη βόρεια πλευρά της νήσου Μήλου, η θαλάσσια έκταση που περικλείεται από την ισοβαθή των 50m είναι περιορισµένη, ακόµα και στο εσωτερικό του όρµου της Μήλου Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 12

23 ενώ περισσότερο εκτεταµένη είναι στην Ανατολική και Νότια πλευρά της περιοχής, στην οποία περιλαµβάνεται και η νησίδα Παξιµάδι. Οι ακτές της Πολυαίγου είναι πολύ βραχώδεις και απότοµες και µόνο µεταξύ αυτής και της Κιµώλου η θαλάσσια περιοχή που περικλείεται από την ισοβαθή των 50m εµφανίζει σηµαντική έκταση. Πέραν του στενού αυτού, οι υπόλοιπες ακτές της Πολυαίγου παρουσιάζουν µόνο µικρούς ορµίσκους. Η θάλασσα γύρω από το νησί της Αντιµήλου δεν είναι βαθιά αλλά το βάθος µεταξύ Αντιµήλου και Μήλου φθάνει τα 200 µέτρα. Στη θαλάσσια περιοχή (20% της περιοχής NATURA) µέχρι την ισοβαθή των 50 µέτρων υπάρχουν λιβάδια Ποσειδωνίας και κοντά στο νησί υπάρχουν ρηχοί ύφαλοι µε βραχώδες υπόστρωµα και λιβάδια Cymnodocea. Οι βραχώδεις ακτές εποικίζονται από βιοκοινωνίες σκληρού υποστρώµατος της υπέρ- µέσο- και ανώτερης υποαιγιαλίτιδας ζώνης. Στην τελευταία αναπτύσσονται φωτόφιλα φύκη. Τα λιβάδια της Ποσειδωνίας είναι κατακερµατισµένα και περιορίζονται κυρίως στα ανοιχτά και στις βραχώδεις παρυφές των παραλιών. Ελάχιστες µελέτες αναφέρονται στο θαλάσσιο περιβάλλον της ευρύτερης περιοχής µελέτης. Από τις ακτές και τα νερά γύρω από το σύµπλεγµα των νησιών έχουν αναφερθεί 27 είδη Εχινοδέρµων (Pancucci-Papadopoulou, 1996), 52 είδη ιθύρων (Zenetos 1996) ενώ στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή που περικλείεται από τις γεωγραφικές συντεταγµένες Β και Α υπάρχουν βιβλιογραφικές αναφορές για 16 είδη εκαπόδων Καρκινοειδών (Κούκουρας, 1973). Στον κόλπο της Μήλου, από 4 σταθµούς δειγµατοληψίας, αναφέρονται (Σύµπουρα, 1996) 14 είδη Πολυχαίτων, σε ένα εύρος βαθών από µέτρα. Το υπόστρωµα του κόλπου εµφανίστηκε στους σταθµούς αυτούς ως λάσπη µε Caulerpa (15 µέτρα), άµµος (30 µέτρα), ιλυώδης άµµος (44 µέτρα) και αµµώδης ιλύς (70 µέτρα). Φαίνεται λοιπόν ότι, αν εξαιρεθούν ρηχές περιοχές στο εσωτερικό προστατευόµενων κολπίσκων, όπως αυτή των 15 µέτρων, αυξανοµένου του βάθους, ο βυθός του κόλπου καταλαµβάνεται από όλο και πιο λεπτόκοκκα υλικά. Το θαλάσσιο περιβάλλον της Μήλου υπήρξε αντικείµενο σποραδικών µελετών από το Εθνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών, το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας της Κρήτης και το Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης. Οι µελέτες αναφέρονται στις µακρο- φυτοβενθικές και ζωοβενθικές βιοκοινωνίες καθώς και στις ειδικές βιοκοινωνίες των υποθαλασσίων υδροθερµικών αναβλύσεων στον όρµο Παλαιοχώρι. Στους Diapoulis et al. (1994) καταγράφονται 114 είδη µακροφυκών από τρεις σταθµούς που βρίσκονται στην Ανατολική Μήλο (Σαρακήνικο, Τρία Πηγάδια και Αγ. Κυριακή). Στην ανώτερη υπο-αιγιαλίτιδα ζώνη (µέγιστο βάθος 2 µέτρα), η δοµή των βιοκοινωνιών δείχνει οµοιογένεια µεταξύ των τριών σταθµών, µε παρόµοιες εποχιακές διακυµάνσεις στην αφθονία και την ποικιλότητα των ειδών. Τα Ροδοφύκη εµφανίζονται ως η πιο άφθονη και κυριαρχούσα οµάδα (76 είδη) καθ' όλη την διάρκεια του έτους σε σχέση µε τα Χλωροφύκη (20 είδη) και τα Φαιοφύκη (18 είδη). Στη διδακτορική διατριβή της Λαζαρίδου (1994), όπου περιλαµβάνονται και δύο σταθµοί που ανήκουν στην περιοχή, τα είδη Μακροφυκών της Μήλου ανέρχονται σε 180 ταξινοµικές µονάδες (taxa), από τα οποίες 128 ανήκουν στα Ροδοφύκη, 30 στα φαιοφύκη και 32 στα Χλωροφύκη. Ανάµεσα στα είδη αυτά, περιγράφεται ένα νέο είδος, ενώ άλλα 18 αναφέρονται για πρώτη φορά στο Αιγαίο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η περιγραφή της χλωρίδας της Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 13

24 θαλάσσιας σπηλιάς Συκιά στη. Μήλο, µε κύριο χαρακτηριστικό τη µεγάλη ποικιλοµορφία. ύο είδη Φαιοφυκών (Cystoseira corniculata, Padina pavonica) έχουν µελετηθεί επίσης για τη βιοσυσσώρευση τους σε βαρέα µέταλλα (Cu, Cd, Zn, Mn, Ni και Cr) (Diapoulis et al., 1992). Σύµφωνα µε τη µελέτη αυτή δεν υπάρχει διαφορά στις συγκεντρώσεις των µετάλλων µεταξύ των σταθµών. Στους τελευταίους περιλαµβάνονται και δύο σταθµοί στην περιοχή µελέτης. Επισηµαίνεται ότι δεν υπάρχει πρόβληµα συσσώρευσης µετάλλων αν και οι συγκεντρώσεις του Mn στην Padina pavonica είναι αυξηµένες. Μετρήσεις βιοσυσσώρευσης έχουν πραγµατοποιηθεί επίσης στον κοινό αχινό (Echinus eschulentum) και την πεταλίδα (patella sp.), όπου επίσης δεν εµφανίζεται πρόβληµα ρύπανσης. Το ίδιο ισχύει και µε τις συγκεντρώσεις των βαρέων µετάλλων στα θαλάσσια ιζήµατα της Μήλου, τα οποία χαρακτηρίζονται ως τα πλέον καθαρά σε σύγκριση µε άλλες µη ρυπαινόµενες περιοχές τις Ελλάδος (ΕΚΘΕ, 1990). Στο πλαίσιο του προγράµµατος LIFE, έγιναν 14 δειγµατοληψίες στην ευρύτερη περιοχή ενώ είδη αναγνωρίστηκαν και µε οπτική παρατήρηση. Κατά την εποχή των δειγµατοληψιών (Μάιος 1998), η διαύγεια του νερού ήταν µεγάλη (βάθος εξαφάνισης του δίσκου του Secchi m). Συνολικά προσδιορίστηκαν 397 είδη ή ανώτερες ταξινοµικές µονάδες (taxa) θαλάσσιων οργανισµών, από τις οποίες 16 αποτελούν είδη ιδιαίτερου ενδιαφέροντος ως προς την προστασία τους. Ο χαρακτηρισµός τους µε την αντίστοιχη βιβλιογραφική πηγή, καθώς και η θέση ανεύρεσής τους περιλαµβάνονται σε παρακάτω πίνακα. Στα είδη αυτά θα πρέπει να προστεθούν επίσης τα Charonia tritonis (τρίτωνας) και Pinna nobilis (πίνα), η παρουσία των οποίων αναφέρθηκε από την οµάδα έρευνας χερσαίου περιβάλλοντος και από πληροφορίες ψαράδων αντίστοιχα. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 14

25 Πίνακας 1: Θαλάσσια είδη ιδιαίτερου ενδιαφέροντος που καταγράφηκαν στην ευρύτερη περιοχή µελέτης ΕΙ Η Πηγή και Χαρακτηρισµός είδους Σπόγγοι Ircinia muscarum **κινδυνεύον/απειλούµενο Spongia agaricina (σπόγγος λαγόφυτο) **ελεγχόµενης εκµετάλλευσης, ***προστατευόµενο Spongia officinalis *1, ** ελεγχόµενης εκµετάλλευσης, *** προστατευόµενο Ανθόζωα Caryophyllia inornata (κοράλι) *2 Leptopsammia pruvoti (κοράλι) *2 Μαλάκια Γαστερόποδα Gourmya vulgata (θαλ.σαλιγγάρι) *1 Monodonta turbinata (θαλ.σαλιγγάρι) *1 ίθυρα Donax trunculus (αχιβαδάκι) *1 Mytilus galloprovincialis (µύδι) *1 Venerupis aurea (κίτρινη αχιβάδα) *1 Εχινόδερµα Εχινοειδή Arbacia lixula (µαύρος αχινός) *1 Paracentrotus lividus (κοινός αχινός) Sphaerechinus granularis (µωβ αχινός) *1 Βρυόζωα Myriapora truncata *1 Sertella beaniana *1 Φανερόγαµα Posidonia oceanica (Ποσειδωνία) *1, 3, ** ελεγχόµενης εκµετάλλευσης, ***προστατευόµενο **κινδυνεύον/απειλούµενο, ***αυστηρά προστατευόµενο Πηγή: MOm, Hunnam P.J Mediterranean marine species in possible need of protection. UNEP/IG.20/INF.6, 41pp. (Σπόγγοι, Κνιδόζωα, Μαλάκια, Βρυόζωα, εκάποδα, Εχινόδερµα, Ασκίδια). 2. Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora (CITES), Παράρτηµα ΙΙ. 3. Koomen P., van Helsdingen P.J Listing of biotopes in Europe according to their significance for invertebrates. Council of Europe, T-PVS(93)43, 74pp. 4. IUCN Conservation Monitoring centre IUCN Red List of Threatened Animals. IUCN, 154 pp. * Απειλούµενα, προστατευόµενα και ενδηµικά είδη της Ελλάδας (Ζωολογικό Μουσείο, Τµ. Βιολογίας, Παν. Αθηνών). Εκδ. 3.0, Ιούνιος 1997 ** Πρωτόκολλο για τις Ειδικά Προστατευόµενες Περιοχές (SPAs) και τη βιολογική Ποικιλότητα στη Μεσόγειο. Conference of Plenipotentiaries for the Protection of themediterranean Sea against Pollution and its Protocols, Barcelona, June 10, 1995 *** Συνθήκη για τη διατήρηση της άγριας ζωής και των φυσικών οικοτόπων στην Ευρώπη (Συµβούλιο της Ευρώπης). Secretariat Memorandum prepared by the Directorate of Environment and Local Authorities. T-PVS(98) 12. 5/5/1998. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 15

26 Χερσαίο περιβάλλον Η Μήλος δεν έχει µελετηθεί από βοτανική άποψη, παρά µόνο περιστασιακά, παρόλο που οι πρώτες χλωριδικές αναφορές χρονολογούνται στον 18 ο αιώνα. Ωστόσο, σύµφωνα µε τα υπάρχοντα δεδοµένα η χλωρίδα της Μήλου αποτελείται από 471 ταξινοµικές µονάδες (24 ελληνικά ενδηµικά taxa, τα 3 ενδηµικά των Κυκλάδων), αριθµό συγκρίσιµο µε εκείνον άλλων νησιών των Κυκλάδων (π.χ. Πάρος). Η βλάστηση της Μήλου αποτελείται από θερµο-μεσογειακές (κυρίως) και µεσο- Μεσογειακές (στο Χάλακα) διαπλάσεις. Οι διαπλάσεις αυτές είναι πιο ανεπτυγµένες στο νότιο τµήµα του νησιού, ενώ στο βόρειο έχουν υποστεί υποβάθµιση λόγω των ανθρώπινων επιδράσεων (οικισµοί, βόσκηση κλπ.). Σε βραχώδεις θέσεις κοντά στη θάλασσα επικρατούν τα φρύγανα µε Centaurea spinosa (αλίφονας) που υποκαθίστανται στο εσωτερικό, σε βραχώδεις, εκτεθειµένες περιοχές, µε φρύγανα και επικρατή είδη τα Erica manipuliflora (ρείκι) και Cistus spp. (λαδανιές ή κισταριές ή κουνουκλιές) ή το Sarcopoterium spinosum (αστοιβή), σε βοσκηµένες περιοχές. Οι θαµνώνες, πυκνότεροι ή αραιότεροι, χαρακτηρίζονται από την Pistacia lentiscus (σχίνο) και τα δύο είδη Juniperus (άρκευθοι), Juniperus oxycedrus ssp. macrocarpa (κέδρο ή κέντρο), όπου τα πετρώµατα αποτελούνται από περλίτη ή κίσσηρη, σε αµµοθίνες και σε χαµηλά υψόµετρα, στο κεντρικό και ανατολικό τµήµα του νησιού, ή το J. phoenicea (αγριοκυπαρίσσι ή φίδα), όπου τα πετρώµατα αποτελούνται από µπετονίτη ή καολίνη, σε αµµοθίνες, από χαµηλά υψόµετρα ως το ορεινό τµήµα, σε όλο το νησί. Ένα αξιοσηµείωτο χαρακτηριστικό της βλάστησης είναι οι συχνές αµιγείς συστάδες και οι ψηλές δενδρώδεις µορφές των Juniperus (αρκεύθων) που αποτελούν ένδειξη ότι παλαιότερα το νησί µπορεί να καλυπτόταν από δάση των δύο ειδών. Οι άλλοι θάµνοι των Pistacio-Rhamnetalia (βλάστηση µεσογειακών αειφύλλων-σκληροφύλλων), Olea europaea ssp. sylvestris (αγριελιά), Ceratonia siliqua (χαρουπιά), Myrtus communis (µυρτιά), Quercus coccifera (πουρνάρι) και Phillyrea media (φυλίκι) είναι σπάνιοι, αλλά σε ορισµένες θέσεις, κυρίως σε ρεµατιές, σχηµατίζουν ανεπτυγµένους θαµνώνες. Στις δυτικές και βόρειες πλαγιές του Χάλακα στα καλύτερης ποιότητας εδάφη αναπτύσσονται και θαµνώνες µε Arbutus unedo (κουµαριά). Η παρόχθια βλάστηση χαρακτηρίζεται από φυτοκοινότητες µε Nerium oleander (πικροδάφνη) και Vitex agnus-castus (λυγαριά) και είδη των µακί. Μοναδικές συστάδες µε Populus alba (λεύκα) και Salix alba (ιτιά, σκλιάρος) (πιθανά υπόλειµµα πιο εκτεταµένης βλάστησης) σχηµατίζονται στη λίµνη Προβατά και πίσω από την Αχιβαδολίµνη. Το παρόχθιο δάσος κυπαρισσιού (Cypressus sempervirens) µε συµµετοχή ειδών µακί που περιορίζεται αποκλειστικά στο ρέµα Σπυρίτου, αρχίζοντας από τον Προφήτη Ηλία και φτάνοντας χαµηλά, στον όρµο Τριάδες µέχρι το υψόµετρο των 100 m αποτελεί ιδιαίτερη περίπτωση. Στο κεντρικό και βορειοανατολικό παράκτιο τµήµα της περιοχής, όπου οι ακτές είναι πιο οµαλές σχηµατίζονται δύο µικρές λιµνοθάλασσες, η Αχιβαδολίµνη και το Ριβάρι. Ένας τρίτος υγρότοπος σχηµατίζεται στην περιοχή των Αλυκών. Στις θέσεις αυτές, οι παραλίες είναι αµµώδεις µε αρκετά ανεπτυγµένη αµµόφιλη βλάστηση. Στο υπόλοιπο νησί οι ακτές είναι ως επί το πλείστον βραχώδεις και απότοµες, γυµνές ή µε χασµοφυτική και αερο-αλοφυτική βλάστηση. Σχηµατίζονται, όµως, µικρότεροι ή µεγαλύτεροι αµµώδεις όρµοι, µε νιτρόφιλη και αµµόφιλη βλάστηση ανάλογα µε το Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 16

27 πλάτος της παραλίας και την κλίση των ακτών και µε υγροτοπική βλάστηση σε εκβολές ρεµάτων. Η κύρια βλάστηση στην Κίµωλο είναι τα φρύγανα και οι θαµνώνες, σε έδαφος συχνά πετρώδες ή βραχώδες και συχνά όξινο. Κοντά στις ακτές, σε βράχους πάνω από τη θάλασσα και σε ξηρές εκτεθειµένες πλαγιές επικρατούν τα παράκτια φρύγανα µε Centaurea spinosa (αλίφονας) και Cichorium spinosum (σταµναγκάθι). Προς το εσωτερικό κυρίαρχα είδη είναι τα Cistus (λαδανιά) ή η Erica manipuliflora (ρείκι) και η Lavandula stoechas (λεβάντα) και σπανιότερα το Sarcopoterium spinosum (αστοιβή). Οι τύποι αυτοί φρυγάνων διαδέχονται ο ένας τον άλλο ή αναµιγνύονται και έχουν ποικίλη σύνθεση. Συχνότερα απαντούν αραιοί ή πυκνότεροι ασυνεχείς θαµνώνες (τύπου "γκαρίγκ") µε Juniperus phoenicea (φίδες) και/ή Pistacia lentiscus (σχίνα), χαµηλά σε εκτεθειµένες θέσεις ή ψηλότερα στο εσωτερικό, ανάµεσα σε είδη των φρυγάνων. Πυκνότεροι θαµνώνες (µακί, δηλαδή θαµνώνες υψηλοί, πάνω από 2 m, και πυκνοί, µε κάλυψη πάνω από 57 %) βρίσκονται κυρίως σε ρεµατιές µε κυρίαρχα είδη πάλι τα Juniperus (άρκευθοι), τα σχίνα και την Olea europaea (αγριελιά). Στην παρόχθια βλάστηση των ρεµάτων, στο εσωτερικό συµµετέχουν τα είδη Nerium oleander (πικροδάφνη), Vitex agnus-castus (λυγαριά), Myrtus communis (µυρτιά). Σηµαντικό τµήµα της περιοχής καλύπτουν οι πεζούλες, καλλιεργούµενες ή εγκαταλειµένες στις δεύτερες εισβάλλουν τα φρύγανα, κυρίως η C. spinosa (αλίφονας) και το C. spinosum (σταµναγκάθι). Όλες αυτές οι διαπλάσεις αντιπροσωπεύονται καλύτερα στο βόρειο και στο δυτικό τµήµα που υφίστανται ελαφρύτερες ανθρωπογενείς επιδράσεις. Στο ανατολικό τµήµα υπάρχουν περισσότεροι οικισµοί, παραλιακός δρόµος, παλιά ορυχεία (Ακρωτήριο Αγίου Γεωργίου ως Σιδεροκάψαλα) και µία χωµατερή (Κλήµα). Οι ακτές είναι ως επί το πλείστον βραχώδεις και απότοµες µε χασµοφυτική και αεροαλοφυτική βλάστηση στις εκτεθειµένες θέσεις, µε χαρακτηριστικά είδη τα Limonium (αµάραντα) και Atriplex halimus (αλιµιά). Είναι όµως σηµαντικές οι θέσεις όπου οι ακτές είναι οµαλές και εκβάλλουν ρέµατα και σχηµατίζονται αµµοθινικά (πρωτογενείς αµµοθίνες) και υγροτοπικά συστήµατα (µικροί υγρότοποι, µε αλίπεδα, αλµυρολίβαδα και καλαµώνες). Πιο εκτεταµένες τέτοιες θέσεις είναι οι παραλίες Ελληνικά και Μαυροσπήλια και η περιοχή Αλυκή στο νότιο και πιο πεδινό τµήµα του νησιού, αλλά οι ίδιοι τύποι βλάστησης απαντούν και στους µικρότερους όρµους Μοναστηρίων, Αγιόκληµα, Βρωµολίµνη, Μερσίνη, Ζουφιοκάλαµο, Πήγαδος. Οι µικρές νησίδες είναι όλες βραχώδεις: συνήθως µε ένα πλάτωµα στο εσωτερικό και περισσότερο ή λιγότερο απότοµους και ψηλούς βράχους στην περιφέρεια. Η βλάστηση είναι τυπική, µε µία παραλιακή, αλοφυτική ζώνη και µία υποπαραλιακή ζώνη µε αλόφυτα και φρυγανικά είδη. Στις µεγαλύτερες (Άγιος Ευστάθιος, Πρασονήσι) αναπτύσσονται φρύγανα ή γκαρίγκ (θαµνώνες µέσου ύψους ή χαµηλοί, µέχρι 2 m, και αραιοί ή ασυνεχείς, µε κάλυψη µικρότερη από 75 %) στο εσωτερικό. Η νησίδα Άγιος Γεώργιος είναι ιδιωτική και δεν επιτρέπεται η πρόσβαση οστόσο είναι ορατές οι έντονες επεµβάσεις στο φυσικό τοπίο. Η Πολύαιγος χαρακτηρίζεται από εκτεταµένους θαµνώνες, πιο πυκνούς στα πολυάριθµα ρέµατα που κατεβαίνουν από τα βουνά προς τις ακτές ή πιο αραιούς, που εναλλάσσονται µε πετρώδεις περιοχές ή λιθώνες µε αραιή βλάστηση ή µε γυµνούς Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 17

28 βραχώδεις όγκους. Απαντώνται τα αντιπροσωπευτικά φρύγανα µε Centaurea spinosa (αλίφονας) ή µε Helichrysum italicum (ελειόχρυσος ή καλοκοιµηθιά), στις παράκτιες περιοχές και σε ξερές κοίτες ρεµάτων. Στις πλαγιές των βουνών, στα πιο ξηρά και φτωχά εδάφη, αλλά συχνά και κοντά στη θάλασσα, επικρατούν οι ερεικώνες µε Erica manipuliflora (ρείκι), Cistus (λαδανιά) και άλλα φρυγανικά είδη, γενικά µε πυκνή κάλυψη. Φρυγανικές διαπλάσεις έχουν εγκατασταθεί και στις πεζούλες µε εγκαταλειµένες καλλιέργειες. Συχνά οι διαπλάσεις αυτές έχουν τη µορφή "γκαρίγκ" (θαµνώνες µέσου ύψους ή χαµηλοί, µέχρι 2 m, και αραιοί ή ασυνεχείς, µε κάλυψη µικρότερη από 75 %), µε Juniperus phoenicea (φίδα) και Pistacia lentiscus (σχίνο). Τα δύο αυτά είδη κατεβαίνουν συχνά στα παράκτια βράχια σχηµατίζοντας πυκνότερους ή αραιότερους χαµηλούς θαµνώνες. Στις καλύτερες θέσεις (και σε όλες στις ρεµατιές), οι θαµνώνες είναι πυκνότεροι και ψηλότεροι (µακί), είτε µε Juniperus phoenicea (φίδα) κυρίως είτε µεικτοί όπου συµµετέχουν και τα είδη Pistacia lentiscus (σχίνο), Olea europea (αγριελιά), Arbutus unedo (κουµαριά, πιο σπάνια) και Phillyrea media (φυλίκι). Στις όχθες των ρεµάτων στην παρόχθια βλάστηση συµµετέχουν τα είδη Nerium oleander (πικροδάφνη) και Myrtus communis (µυρτιά). Οι ακτές είναι κυρίως βραχώδεις, είτε απόκρηµνες µε την τυπική χασµοφυτική αεροαλοφυτική βλάστηση, είτε πιο οµαλές µε χαµηλούς θαµνώνες. Οι πιο εκτεταµένες αµµώδεις παραλίες βρίσκονται στο δυτικό τµήµα (Άνω και Κάτω Μερσίνη, Παναγία) µε µια ζώνη πρωτογενών αµµοθινών σε αµµοχαλικώδες υπόστρωµα και µε φρυγανική και θαµνώδη οπισθοθινική βλάστηση. Όπως και στην Κίµωλο, στους όρµους Άνω και Κάτω Μερσίνη και στο Φανάρι όπου οι ακτές είναι οµαλές και εκβάλλουν ρέµατα, σχηµατίζονται λιµνία και µικροί υγρότοποι µε αλµυρά λιβάδια και καλαµιώνες. Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζουν οι µικροί εποχιακοί υγρότοποι, µε γλυκά νερά, που παρατηρήθηκαν στο δυτικό τµήµα (Κάτω Μερσίνη και από εκεί ως την Παναγιά). Η Αντίµηλος βρίσκεται στο δυτικό τµήµα του Αιγιακού ηφαιστειακού τόξου και γεωλογικά, ήταν ένα ενεργό ηφαίστειο µέχρι τις αρχές του Τεταρτογενούς. Αποτελείται από Πλειοκαινικούς και Πλειστοκαινικούς ηφαιστειακούς βράχους. Στην κορυφή του νησιού υπάρχει ένας παλιός µη ενεργός κρατήρας. Η βλάστηση αποτελείται από φρύγανα και ξηρό µακί. Στο νησί υπάρχουν περιοδικά ρέµατα. Στην κορυφή, σε ύψος 670 µέτρων, υπάρχει µικρή ποσότητα στάσιµου νερού κατά την άνοιξη. Μία παλιά δεξαµενή νερού που χρονολογείται από τον 2ο Παγκόσµιο Πόλεµο και δύο κτίρια είναι οι κατασκευές που απέµειναν στο νησί που σήµερα είναι ακατοίκητο. Η ακτογραµµή είναι βραχώδης και υπάρχει µόνο µία παραλία µε κροκάλες στα νότια Σηµαντικοί βιότοποι και είδη-περιοχές του ικτύου NATURA 2000 Εντός της ευρύτερης περιοχής, 4 επί µέρους περιοχές περιλαµβάνονται στον Εθνικό Κατάλογο προτεινόµενων περιοχών για ένταξη στο ίκτυο NATURA 2000 (GR : Ακτές υτικής Μήλου, GR : Προφήτης Ηλίας Μήλου, GR : Νήσος Πολύαιγος, GR : Νήσος Αντίµηλος). Παρακάτω παραθέτονται τα βασικά στοιχεία για τους σηµαντικούς οικότοπους και είδη που απαντώνται στις περιοχές αυτές µε βάση τα Τυποποιηµένα ελτία για το προτεινόµενο ίκτυο. Με βάση την αρχική πρόταση (επιστηµονικός κατάλογος) η δυτική Μήλος είχε προταθεί ολόκληρη ως ενιαία περιοχή στο προτεινόµενο ίκτυο ενώ τελικά στον Εθνικό Κατάλογο προτάθηκαν δύο χωριστές περιοχές, εκ των οποίων η µία περιλαµβάνει µόνο Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 18

29 τις ακτές και η άλλη την κορυφή του βουνού "Προφήτης Ηλίας". Οι περιοχές αυτές, καθώς και η ενδιάµεση ζώνη µεταξύ τους, αποτελούν µία ενιαία ενότητα από άποψη βλάστησης και για το λόγο αυτό παρουσιάζονται µαζί παρακάτω. υτική Μήλος (GR , GR ) Εξαιτίας της γεωλογικής ιστορίας του νησιού, η περιοχή έχει ιδιαίτερο γεωλογικό, παλαιοντολογικό και οικολογικό ενδιαφέρον. Η ύπαρξη ηφαιστειακών σχηµατισµών είναι χαρακτηριστική, ενώ πολύ σηµαντικοί θεωρούνται οι σχηµατισµοί λάβας, που χρονολογούνται από την εποχή του Πλειόκαινου/Πλειστόκαινου. Στην προτεινόµενη περιοχή έχουν βρεθεί σηµαντικά απολιθώµατα, όπως οι νάνοι ελέφαντες και το άλογο Equus caballus. Σήµερα στην περιοχή απαντώνται ιδιαίτεροι τύποι οικοτόπων και πολλά σηµαντικά είδη χλωρίδας και πανίδας. Οι θαλάσσιοι οικότοποι χαρακτηρίζονται από ποικιλία και αφθονία, ακόµη και στα αβαθή σηµεία, µε λιβάδια Ποσειδωνίας, ηφαιστειακές ατµίδες και λιβάδια Cymnodocea στις βραχώδεις επιφάνειες. Στο βόρειο τµήµα της περιοχής, η αλυκή και ο υγρότοπος, φιλοξενούν µεγάλο αριθµό πουλιών, κυρίως µεταναστευτικά είδη και θαλασσοπούλια, πολλά από τα οποία προστατεύονται από την 79/409 και τη Συνθήκη της Βέρνης. Ιδιαίτερα σηµαντική είναι η ερπετοπανίδα της περιοχής, που εµφανίζει αρκετά είδη κοινά σε όλα τα νησιά του συµπλέγµατος. Τα δύο ενδηµικά είδη, που απαντώνται µόνο στο σύµπλεγµα της Μήλου, η οχιά Macrovipera schweizeri και η σαύρα Podarcis milensis (είδη προτεραιότητας του Παραρτήµατος ΙΙ) είναι πιθανά τα µοναδικά ενδηµικά είδη χερσαίων σπονδυλοζώων στο χώρο του Αιγαίου. Τα είδη Lacerta trilineata (Μεγάλη γουστέρα), Telescopus fallax (Γατόφιδο) και Ablepharus kitaibelii (Αβλέφαρος) θεωρούνται επίσης "κοινοτικού ενδιαφέροντος" ενώ, από τα υπόλοιπα είδη που απαντώνται στην περιοχή, τα είδη Hemidactylus turcicus (Σαµιαµίδι), Cyrtodactylus kotschyi (Κυρτοδάκτυλος), Natrix natrix (Νερόφιδο) και Telescopus fallax (Γατόφιδο) προστατεύονται από την ελληνική νοµοθεσία (Π.. 67/81) και τη Συνθήκη της Βέρνης. Επίσης στην περιοχή έχουν καταγραφεί 3 ενδηµικά είδη φυτών. Τέλος, σηµαντική είναι η παρουσία της Μεσογειακής φώκιας στη θαλάσσια περιβάλλουσα ζώνη. Οι τύποι οικοτόπων που απαντώνται στην περιοχή είναι: Λιβάδια Ποσειδωνίας (1120), Λιµνοθάλασσες (1150), Αβαθείς κόλποι και κολπίσκοι (1160), Απότοµες βραχώδεις ακτές µε βλάστηση στη Μεσόγειο (µε ενδηµικά Limonium spp., 1240), Μεσογειακά αλίπεδα (1410), Μεσογειακές και θερµοατλαντικές αλόφιλες λόχµες (1420), Κινούµενες θίνες της ακτογραµµής µε Ammophila arenaria (λευκές θίνες) (2120), Λόχµες των παραλιών µε άρκευθους (2250), Σκληρά ολιγο-µεσοτροφικά νερά µε βενθική βλάστηση χαροειδών (3140), Επιπλέουσα βλάστηση υδροχαρών φυτών των ποταµών στους πρόποδες των βουνών και στις πεδιάδες (3260), Ποταµοί της Μεσογείου µε περιοδική ροή (3290), Υψηλοί θαµνώνες µε Juniperus oxycedrus (5211), Υψηλοί θαµνώνες µε Juniperus phoenicea (5212), Φρύγανα Sarcopoterium spinosum (5420), Λιθώνες Βαλκανικής χερσονήσου (8140), Ασβεστολιθικά βράχια του Αιγαίου (8217), Πρωτογενής βλάστηση βραχωδών επιφανειών (8230), Εκτάσεις λάβας και φυσικές κοιλότητες (8220), Θαλάσσια σπήλαια εξ ολοκλήρου ή κατά το ήµισυ κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας (8330), Παρόχθια δάση-στοές της θερµής Μεσογείου (Nerio-Tamariceteae) (92D0), άση µε Olea και Ceratonia (ελιάς-χαρουπιάς) (9320). Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 19

30 Στις σηµαντικότερες υφιστάµενες πιέσεις στην περιοχή της υτικής Μήλου συγκαταλέγεται η συρρίκνωση και ο κατακερµατισµός των φυσικών οικοτόπων εξαιτίας των υφιστάµενων εξορυκτικών δραστηριοτήτων και της διάνοιξης δρόµων, καθώς και η παράνοµη συλλογή ερπετών, το κυνήγι και η εισαγωγή ξενικών, ως προς την τοπική χλωρίδα, ειδών. Η συνεχώς αυξανόµενη τουριστική ανάπτυξη προβλέπεται ότι θα επιφέρει επιπλέον πιέσεις στους οικοτόπους και τα είδη, που απαντώνται στην περιοχή. Πολύαιγος και Β Κίµωλος (GR ) Η περιοχή αυτή συγκεντρώνει όλα τα φυσικά χαρακτηριστικά του συµπλέγµατος της Μήλου ενώ δεν επιδέχεται παρά ελάχιστες ανθρώπινες πιέσεις, καθώς είναι ακατοίκητη. Η χλωρίδα, ιδιαίτερα της Πολυαίγου, είναι πλούσια και η βλάστηση βρίσκεται σε πολύ καλή κατάσταση διατήρησης, προσφέροντας ιδανικό ενδιαίτηµα για την πλούσια ερπετοπανίδα. Τα δύο ενδηµικά είδη του συµπλέγµατος, η οχιά Macrovipera schweizeri και η σαύρα Podarcis milensis (είδη προτεραιότητας του Παραρτήµατος ΙΙ), εµφανίζονται σε πολύ καλούς πληθυσµούς. Οι απότοµες και βραχώδεις ακτές του νησιού είναι σηµαντικές αφού αποτελούν βιότοπο σπάνιων ειδών πουλιών, καθώς και της απειλούµενης Μεσογειακής φώκιας. Τα στοιχεία, που εµφανίζονται στα Τυποποιηµένα ελτία για την ένταξη της περιοχής στο ίκτυο NATURA 2000 εµπλουτίστηκαν σηµαντικά στη διάρκεια του προγράµµατος LIFE, επιβεβαιώνοντας την αξία της περιοχής (βλ. κεφ.3.2). Οι τύποι οικοτόπων που απαντώνται στην περιοχή είναι: τα λιβάδια της Ποσειδωνίας (1120), µονοετής βλάστηση µεταξύ των ορίων πληµµυρίδας και αµπώτιδας (1210), απότοµες βραχώδεις ακτές µε βλάστηση στη Μεσόγειο (µε ενδηµικά Limonium spp., 1240), Μονοετής βλάστηση µε Salicornia και άλλα είδη των λασπωδών και αµµωδών ζωνών (1310), Μεσογειακά αλίπεδα (1410), Μεσογειακές και θερµοατλαντικές αλόφιλες λόχµες (1420), Αλο-νιτρόφιλοι θαµνώνες της Ιβηρικής χερσονήσου (1430), Υποτυπώδεις κινούµενες θίνες (2110), Κοιλότητες µεταξύ των θινών µε κλίνες καλαµιών και βούρλων (2195), Λόχµες των παραλιών µε άρκευθους (2250), Θίνες µε βλάστηση σκληρόφυλλων θάµνων (2260), Μεσογειακά εποχικά τέλµατα (3170), Ποταµοί της Μεσογείου µε περιοδική ροή (3290), Υψηλοί θαµνώνες µε Juniperus phoenicea (5212), Φρύγανα Sarcopoterium spinosum (5420), Ασβεστολιθικά βράχια του Αιγαίου (8217), Εκτάσεις λάβας και φυσικές κοιλότητες (8220), Θαλάσσια σπήλαια εξ ολοκλήρου ή κατά το ήµισυ κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας (8330), Παρόχθια δάση-στοές της θερµής Μεσογείου (Nerio-Tamariceteae) (92D0), άση µε Olea και Ceratonia (9320). Οι ανθρώπινες πιέσεις στο χερσαίο τµήµα της περιοχής είναι πολύ χαµηλές ενώ στο θαλάσσιο τµήµα η έντονη αλιευτική δραστηριότητα αποτελεί τη σηµαντικότερη απειλή (βλ. κεφ. 4.4). Αντίµηλος (GR ) Γεωλογικά η Αντίµηλος ήταν ενεργό ηφαίστειο µέχρι την αρχή του Τεταρτογενούς, γεγονός καθοριστικό για τη σηµερινή µορφολογία του νησιού. Η βλάστηση αποτελείται κυρίως από φρύγανα, που θεωρούνται άριστης αντιπροσωπευτικότητας και ξηρό µακί. Το νησί περιλαµβάνεται στις Σηµαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ευρώπης. Οι Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 20

31 απότοµοι γκρεµοί του είναι σηµαντικοί τόσο για τα θαλασσοπούλια, όσο και για αρπακτικά και µεταναστευτικά είδη. Σηµαντική επίσης είναι η παρουσία του ενδηµικού υποείδους αίγαγρου Capra aegagrus pictus, το οποίο είναι αυστηρά προστατευόµενο (Σύµβαση Βέρνης, Παράρτηµα ΙΙ). Τέλος, η ενδηµική σαύρα Podarcis milensis απαντάται και σε αυτό το νησί. Οι τύποι οικοτόπων που απαντώνται στην περιοχή είναι: τα Λιβάδια της Ποσειδωνίας (1120), Απότοµες βραχώδεις ακτές µε βλάστηση στη Μεσόγειο (µε ενδηµικά Limonium spp., 1240), Μεσογειακά εποχικά τέλµατα (3170), Ποταµοί της Μεσογείου µε περιοδική ροή (3290), Φρύγανα Sarcopoterium spinosum (5420), Λιθώνες Βαλκανικής χερσονήσου (8140), Ασβεστολιθικά βράχια του Αιγαίου (8217), Εκτάσεις λάβας και φυσικές κοιλότητες (8220), Πρωτογενής βλάστηση βραχωδών επιφανειών (8230), Θαλάσσια σπήλαια εξ ολοκλήρου ή κατά το ήµισυ κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας (8330). Το νησί δεν υφίσταται παρά ελάχιστες πιέσεις, καθώς είναι ακατοίκητο και χαρακτηρισµένο ως καταφύγιο θηραµάτων. Οι µόνες πιέσεις σχετίζονται µε παράνοµες ανθρώπινες δραστηριότητες (κυνήγι, παράνοµες αλιευτικές δραστηριότητες) Η Μεσογειακή φώκια στην ευρύτερη περιοχή Μελέτες για την κατανοµή του είδους στην Ελλάδα κατά την δεκαετία του 1970, κατέγραψαν την ύπαρξη πληθυσµών σε ολόκληρη την νησιωτική και παράκτια Ελλάδα (Marchessaux & Duguy, 1977; Vamvakas et al., 1978). Η εκτεταµένη κατανοµή του είδους διαπιστώθηκε και από µετέπειτα µελέτες (Ronald & Yeroulanos, 1984; Verriopoulos & Kiortsis, 1984; Vlahoutsikou & Lazaridis, 1990), ενώ πρόσφατα, από στοιχεία της περιόδου , επιβεβαιώθηκε η ύπαρξη αναπαραγόµενων πληθυσµών στα περισσότερα νησιά και παράκτιες περιοχές της χώρας (Adamantopoulou et al., 1998;1999b). Αν και η παρουσία της µεσογειακής φώκιας στις Κυκλάδες ήταν γνωστή από την δεκαετία του 70 (Ronald & Selley, 1976), η παρουσία του είδους στο σύµπλεγµα της Μήλου καταγράφεται για πρώτη φορά το 1990 (Vlachoutsikou & Lazaridis, 1990). Η αναφορά αυτή είναι η αρχή µίας σειράς από ερευνητικές αποστολές στην περιοχή, που στόχο είχαν την καταγραφή των καταφυγίων του είδους, την αναγνώριση των ατόµων του πληθυσµού, τη µελέτη της βιολογίας και οικολογίας του είδους και την παρακολούθηση της κατάστασης του πληθυσµού στο χρόνο (MOm, 1991; Cebrian & Anagnostopoulou, 1992; Cebrian, et al., 1995). Κατά τις αποστολές αυτές, επιβεβαιώνεται η ύπαρξη ενός µεγάλου αριθµού καταφυγίων στην περιοχή, από τα οποία τα πιο αξιόλογα καταγράφονται στην Κίµωλο, στην Πολύαιγο και στη N Μήλο. Επιπλέον, από τις παραπάνω έρευνες διαπιστώνεται ότι οι συγκεκριµένες περιοχές αποτελούν και τους πιο σηµαντικούς βιότοπους του είδους, αφού εκεί καταγράφονται τα περισσότερα καταφύγια που χρησιµοποιούνται, όχι µόνο για ξεκούραση, αλλά και για αναπαραγωγή. Σχετικά µε την κατάσταση του πληθυσµού της Μεσογειακής φώκιας στην ευρύτερη περιοχή, στις µελέτες που βασίστηκαν σε επιτόπια έρευνα των βιοτόπων του είδους κατά την περίοδο , καταγράφεται παρουσία ατόµων όλων των ηλικιών, ενώ το ελάχιστο µέγεθος του πληθυσµού προσδιορίζεται από 8-18 άτοµα ανάλογα µε τους Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 21

32 ερευνητές. Ταυτόχρονα, οι διάφοροι µελετητές αναφέρουν την ύπαρξη αναπαραγωγής του είδους στην ευρύτερη περιοχή σε ετήσια βάση από το 1990 έως και το 1994, ενώ παραθέτουν πληροφορίες για αναπαραγωγή για την περίοδο Θα πρέπει να σηµειωθεί, ότι το δυσπρόσιτο των βιοτόπων και η συµπεριφορά του είδους, κάνουν τη µελέτη της Μεσογειακής φώκιας και ειδικότερα, τον προσδιορισµό του µεγέθους του πληθυσµού µίας περιοχής εξαιρετικά δύσκολο, αφού πρέπει να βασίζεται στην ταυτοποίηση και καταµέτρηση των ατόµων που τον αποτελούν. Η περιορισµένη διάρκεια αρκετών από τις παραπάνω αποστολές, καθώς και η δυσκολία στην ακριβή αναγνώριση κάθε ατόµου είναι οι κύριοι λόγοι για τις διαφορές µεταξύ των ερευνητών στον προσδιορισµό του µεγέθους του πληθυσµού. Η πιο πρόσφατη µελέτη σχετικά µε την κατάσταση της Μεσογειακής φώκιας στο νησιωτικό σύµπλεγµα της Μήλου ξεκίνησε το 1997, στο πλαίσιο του προγράµµατος LIFE "Η Μεσογειακή φώκια στην Ελλάδα: ράσεις Προστασίας", που ολοκληρώθηκε στο τέλος του Στη διάρκεια του προγράµµατος, η ερευνητική οµάδα της MOm πραγµατοποίησε λεπτοµερή εξέταση των ακτών της περιοχής µε στόχο: α) τον ακριβή προσδιορισµό του αριθµού των σπηλιών/καταφυγίων της µεσογειακής φώκιας που υπάρχουν σήµερα στην περιοχή, β) τη συλλογή πρόσφατων στοιχείων για το βαθµό χρήσης των καταφυγίων αυτών από τα ζώα και γ) τη συλλογή κάθε άλλου στοιχείου σχετικά µε την κατάσταση και τη δυναµική του πληθυσµού των φωκών στην περιοχή. Στη διάρκεια των ερευνητικών αποστολών του προγράµµατος LIFE, εντοπίστηκαν συνολικά 30 διαφορετικά καταφύγια Μεσογειακής φώκιας σε όλη την ευρύτερη περιοχή. Από αυτά τα καταφύγια, 19 αξιολογήθηκαν ως κατάλληλα µόνο για την ανάπαυση των ζώων, ενώ 11 αξιολογήθηκαν ως κατάλληλα και για αναπαραγωγή. Από το σύνολο των 30 καταφυγίων, 14 βρίσκονται στη Μήλο, 10 στην Κίµωλο και 6 στην Πολύαιγο ενώ από τα 11 καταφύγια που κρίθηκαν κατάλληλα για αναπαραγωγή, 1 βρίσκεται στη Ν Μήλο, 6 στην Κίµωλο και 3 στην Πολύαιγο. Λαµβάνοντας υπόψη τη σηµασία των καταφυγίων αναπαραγωγής, είναι προφανές ότι η περιοχή Κιµώλου- Πολυαίγου είναι ζωτικής σηµασίας για το είδος, γεγονός που επιβεβαιώθηκε και από τα υψηλά ποσοστά χρήσης των υφιστάµενων καταφυγίων από ενήλικα και νεογέννητα ζώα. Τέλος, µε βάση τα στοιχεία που συλλέχθηκαν το µέγεθος του πληθυσµού που χρησιµοποιεί την ευρύτερη θαλάσσια περιοχή του συµπλέγµατος εκτιµήθηκε σε άτοµα. Τα αποτελέσµατα του προγράµµατος σε σχέση µε την κατάσταση του πληθυσµού της Μεσογειακής φώκιας στην ευρύτερη περιοχή µελέτης παρουσιάζονται αναλυτικά σε αναφορά του προγράµµατος LIFE, µε τίτλο "Η κατάσταση των πληθυσµών της Μεσογειακής φώκιας στις περιοχές Μήλος-Κίµωλος-Αντίµηλος Πολύαιγος, Κάρπαθος-Κάσος και Σάµος-Φούρνοι Ικαρία (MOm, 1999c). Εκτός από τις παραπάνω ερευνητικές αποστολές, από το 1991, η MOm ξεκίνησε τη λειτουργία του ικτύου ιάσωσης και Συλλογής Πληροφοριών, που από το 1998 διενεργείται στο πλαίσιο του Εθνικού Προγράµµατος Προστασίας της Μεσογειακής Φώκιας. Μέσω του δικτύου συλλέγονται πληροφορίες για εµφανίσεις φωκών από όλη την παράκτια και νησιωτική Ελλάδα, µε τη συµβολή τοπικών αρχών, φορέων και ιδιωτών. Μέχρι σήµερα, πάνω από 1300 αναφορές εµφανίσεων ατόµων Μεσογειακής Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 22

33 φώκιας έχουν συλλεχθεί από όλη την Ελλάδα. Ειδικότερα για την ευρύτερη περιοχή Μήλου-Αντιµήλου-Πολυαίγου-Κιµώλου, κατά την περίοδο έχουν συλλεχθεί 66 αναφορές για εµφανίσεις ατόµων του είδους. Σχήµα 1: Κατανοµή Παρατηρήσεων Φωκών ( ) ίκτυο Συλλογής Πληροφοριών, ΜΟm 1998 Στη συνέχεια γίνεται αναλυτική παρουσίαση των στοιχείων για τη Μεσογειακή φώκια που αφορούν στην ευρύτερη περιοχή, ενώ τα στοιχεία που αφορούν στην περιοχή µελέτης παρουσιάζονται αναλυτικά στο αντίστοιχο κεφάλαιο. Νήσος Μήλος Η πρώτη αναφορά για την ύπαρξη καταφυγίων Μεσογειακής Φώκιας στις ακτές της δυτικής Μήλου γίνεται το 1990 (Vlachoutsikou & Lazaridis,1990). Συγκεκριµένα, οι παραπάνω ερευνητές, βασιζόµενοι σε πληροφορίες και περιγραφές ψαράδων, αναφέρονται στην ύπαρξη καταφυγίων στη περιοχή της ακτής µεταξύ των θέσεων Κλέφτικο και Φυριπλάκα. Σε ερευνητική αποστολή που πραγµατοποιήθηκε το 1991 (MOm, 1991), εξετάστηκε για πρώτη φορά λεπτοµερώς η ακτογραµµή του νησιού και καταγράφηκαν 16 καταφύγια που αξιολογήθηκαν ως κατάλληλα για χρήση από το είδος, 10 στη νοτιοδυτική και 6 στη βορειοανατολική ακτή. Ενδείξεις σχετικά µε τη χρήση των καταφυγίων βρέθηκαν µόνο στα καταφύγια της Ν Μήλου, όπου παρατηρήθηκε και ένα ενήλικο άτοµο Μεσογειακής φώκιας. Την περίοδο επανεξετάστηκαν οι ακτές της περιοχής µελέτης από άλλους ερευνητές (Cebrian & Anagnostopoulou, 1992; Cebrian et al. 1995) και καταγράφηκαν συνολικά 9 διαφορετικά καταφύγια στη Ν ακτή της Μήλου, 1 στη ΒΑ ακτή και 2 στο Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 23

34 εσωτερικό του κόλπου του Αδάµαντα. Θα πρέπει να σηµειωθεί, ότι τα καταφύγια που αξιολογήθηκαν ως κατάλληλα δεν ταυτίζονται µε αυτά της προηγούµενης αποστολής, γεγονός που υποδεικνύει ότι τα κριτήρια αξιολόγησης της καταλληλότητας των καταφυγίων διαφέρουν µε αυτά των προηγούµενων ερευνητών. Οι µελετητές επισκέφθηκαν τα 9 καταφύγια της Νοτιοδυτικής Μήλου κατά µέσο όρο από 5 φορές το καθένα και κατέγραψαν χρήση σε 6 από αυτά. Τα ποσοστά χρήσης που καταγράφηκαν είναι σχετικά χαµηλά, ενώ δεν αναφέρθηκε ύπαρξη νεογέννητων. Από τα υπόλοιπα καταφύγια, χρήση πιστοποιήθηκε µόνο σε ένα που βρίσκεται στο εσωτερικό του κόλπου του Αδάµαντα, κοντά στον οικισµό του Κλίµατος. Τέλος, στη διάρκεια του προγράµµατος LIFE, η MOm, µετά από επιτόπια λεπτοµερή έρευνα και συσχετισµό των ευρηµάτων µε αυτά των προηγούµενων ερευνητών, προσδιόρισε 14 καταφύγια, από τα οποία 8 βρίσκονται κατά µήκος των νοτιοδυτικών ακτών του νησιού. Από τα καταφύγια αυτά, 1 µόνο (στις Ν ακτές) αξιολογήθηκε ως κατάλληλο για αναπαραγωγή, µε βάση τα µορφολογικά του χαρακτηριστικά (ύπαρξη πολλαπλών εισόδων, τύπος υποστρώµατος χερσαίου τµήµατος, βαθµός προστασίας τους από τη δράση των κυµάτων, βαθµός προστασίας τους από ανθρώπινη ενόχληση, κ.ά.). Χρήση από τα ζώα πιστοποιήθηκε µόνο σε δύο καταφύγια, όπου παρατηρήθηκαν έµµεσες ενδείξεις (αποτυπώµατα). Από τη λειτουργία του ικτύου Συλλογής Πληροφοριών της MOm, που συνεχίστηκε στο πλαίσιο του προγράµµατος LIFE, από το 1991 έως σήµερα έχουν συλλεχθεί 36 αναφορές παρατήρησης φωκών στις ακτές της Μήλου. Η κατανοµή των παρατηρήσεων αυτών επικεντρώνεται στις ΒΑ ακτές του κόλπου του Αδάµαντα, σε όλη την βόρεια ακτή του νησιού έως την περιοχή της Απολλωνίας και στην περιοχή του Κλέφτικου στη Ν Μήλο. Θα πρέπει να σηµειωθεί, ότι από το 1993 έως το 1998 ζώα παρατηρούνται κάθε χρόνο και ότι οι παρατηρήσεις αφορούν σε νεαρά ή ενήλικα άτοµα. Μέσω του ικτύου Συλλογής Πληροφοριών της MOm, έχουν επίσης συλλεχθεί στοιχεία σχετικά µε τη θνησιµότητα του είδους στην περιοχή αυτή. Συγκεκριµένα, το Μάιο του 1993, ένα νεκρό νεαρό θηλυκό άτοµο βρέθηκε στην περιοχή της Φυκιάδας στον κόλπο του Αδάµαντα. Η νεκροψία του ζώου έδειξε ότι ο θάνατός του προήλθε από τραυµατισµό µε αιχµηρό αντικείµενο. Επίσης, το Μάρτιο του 1996, ένα νεαρό αρσενικό άτοµο βρέθηκε νεκρό στην περιοχή της Απολλωνίας, που ο θάνατός του, βάση των στοιχείων της νεκροψίας, είχε προέλθει από φυσικά αίτια (Androukaki, et al., 1998). Προηγούµενοι µελετητές αναφέρουν άλλες δύο περιπτώσεις θανάτων για το 1965 και το 1991 όπου τα αίτια θανάτου είχαν σχέση µε τον άνθρωπο (πνιγµός σε δίχτυα και ηθεληµένη θανάτωση αντίστοιχα). Αντίµηλος Αν και οι Vlachoutsikou & Lazaridis (1990), βασισµένοι σε πληροφορίες ψαράδων αναφέρουν την ύπαρξη καταφυγίων του είδους στην περιοχή της Αντιµήλου, το γεγονός αυτό δεν επιβεβαιώθηκε ούτε από επόµενες ερευνητικές αποστολές (ΜΟm, 1991), (Cebrian, et al., 1995) αλλά και ούτε από τη λεπτοµερή διερεύνηση της περιοχής, που πραγµατοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράµµατος LIFE (ΜΟm, 1998b). Παρά την έλλειψη κατάλληλων καταφυγίων, οι Vlachoutsikou & Lazaridis (1990) αναφέρουν την εµφάνιση δύο νεογέννητων και ενός ενήλικου ζώου το 1989, και οι Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 24

35 Cebrian et al., (1995) καταγράφουν µία παρατήρηση ενήλικης φώκιας στην Αντίµηλο. Από την λειτουργία του ικτύου Συλλογής Πληροφοριών της MOm κατά την περίοδο συλλέχθηκε µόνο µία αναφορά παρατήρησης ενός ενήλικου ατόµου τον Ιούνιο του Ανθρωπογενές περιβάλλον ιοικητική και οικιστική δοµή Τα νησιά της ευρύτερης περιοχής µελέτης, υπάγονται στην Επαρχία Μήλου του νοµού Κυκλάδων, στην οποία ανήκει επίσης η Σίφνος και η Σέριφος. Στη Μήλο υπάρχει από την 1/1/99 ένας Ο.Τ.Α., ο ήµος Μήλου, που προήλθε από τη συνένωση του ήµου Μήλου και της Κοινότητας Αδάµαντα, σύµφωνα µε το Νόµο 2539/98 για την ανασυγκρότηση της Πρωτοβάθµιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης (πρόγραµµα "Ι. Καποδίστριας"). Στο ήµο Μήλου υπάγεται διοικητικά και η Αντίµηλος. Η Κίµωλος και η Πολύαιγος, που είναι ακατοίκητη, υπάγονται στην Κοινότητα Κιµώλου. Στην τελευταία απογραφή της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας (ΕΣΥΕ), το 1991, καταγράφηκαν 28 οικισµοί στη Μήλο και 10 στην Κίµωλο, έναντι 14 και 4 οικισµών, που είχαν καταγραφεί το Αρκετοί από τους καταµετρηµένους οικισµούς αποτελούνται από ελάχιστα κτίσµατα, όπως εκκλησίες, αποθήκες, καλύβες προσωρινής κατοικίας, παλιά σπίτια κλπ. και εµφανίζονται να έχουν κατοίκους µόνο κατά τη διάρκεια των απογραφών. Η κατάσταση αυτή δεν αποτελεί ιδιαιτερότητα της περιοχής, αλλά είναι χαρακτηριστική πρακτική στην ελληνική επαρχία, προκειµένου οι Κοινότητες να εµφανίσουν ικανή πληθυσµιακή βάση σε κάποιους εγκαταλελειµµένους οικισµούς, για να διεκδικήσουν χρηµατοδοτήσεις για έργα υποδοµής. Στην πραγµατικότητα οι συγκροτηµένοι οικισµοί στη Μήλο είναι ο Αδάµαντας, το κύριο λιµάνι του νησιού, η Απολλωνία που είναι το λιµάνι σύνδεσης µε την Κίµωλο, το Κλήµα, καθώς και το κύριο οικιστικό συγκρότηµα του ήµου, που αποτελείται από τους οικισµούς Μήλου-Πλάκας, Τριοβάσαλου, Πέρα Τριοβάσαλου και Τρυπητής. Στην Κίµωλο, συγκροτηµένοι οικισµοί είναι ο οµώνυµος οικισµός και το λιµάνι, η Ψάθη. Έδρα της επαρχίας είναι η Μήλος-Πλάκα, όπου βρίσκονται οι περισσότερες υπηρεσίες (Κέντρο Υγείας, Αστυνοµία, ΟΥ, ΟΤΕ, ΕΛΤΑ, ΙΚΑ, πολεοδοµία, τράπεζες), που εξυπηρετούν και την Κίµωλο. Ο Αδάµαντας, όντας το λιµάνι του νησιού αλλά και ο κοντινότερος οικισµός στο αεροδρόµιο, συγκεντρώνει τον κύριο όγκο των λειτουργιών αστικού χαρακτήρα (εµπορικά καταστήµατα, ξενοδοχεία, ενοικιαζόµενα δωµάτια, τουριστικά γραφεία, εστιατόρια, κλπ.), καθώς και κάποιες υπηρεσίες εξυπηρέτησης του κοινού (ΟΤΕ, τράπεζες). Τέλος, κάποιες υπηρεσίες εδρεύουν στον Τριοβάσαλο (Επαρχείο, ΕΗ, τράπεζα). Στην Κίµωλο όλες οι υπηρεσίες (Κοινοτικό γραφείο, αγροτικό ιατρείο, Ταχυδροµικό Ταµιευτήριο) βρίσκονται στον κύριο οικισµό της Κιµώλου (Χωριό), όπου συγκεντρώνονται και τα εµπορικά καταστήµατα. Στον παρακάτω πίνακα παρατίθεται η εξέλιξη του οικιστικού δικτύου για τα έτη , καθώς και ο πληθυσµός των οικισµών για το 1991: Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 25

36 Πίνακας 2: Εξέλιξη του οικιστικού δικτύου Μήλου - Κιµώλου ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ/ ΗΜΟΙ Οικισµοί Πληθ 1991 Α ΑΜΑΝΤΑ Αδάµας Αδάµας Αδάµας Αδάµας ΜΗΛΟΥ ΠΕΡΑ ΤΡΙΟΒΑΣΑΛΟΥ ΤΡΙΟΒΑΣΑΛΟΥ ΤΡΥΠΗΤΗΣ ΚΙΜΩΛΟΣ Μήλος Ακράθι Ραλάκιον Χάλακος Π. Τριοβάσαλος Απολλώνια Βούδια Τριοβάσαλος Μανδράκια Τρυπητή Ζεφύρια Θειορυχία Μήλου Κάναβα Κλήµα Κίµωλος Αγ.Γεώργιος Αγ.Ευστάθιος Πολύαιγος Μήλος Ακράθι Ραλάκιον Χάλακος Φουρκοβούνι Φυροπόταµος Π.Τριοβάσαλος Κόµια Τριοβάσαλος Μανδράκια Αγ.Ανάργυροι Απολλώνια Βούδια Φυλακωπή Τρυπητή Ζεφύρια Θειορυχία Μήλου Κάναβα Κλήµα Κίµωλος Αγ.Γεώργιος Αγ.Ευστάθιος Πολύαιγος Γούπα-Καρά Πράσσα Ψάθη Μήλος Ακράθι Ραλάκιον Χάλακος Φουρκοβούνι Φυροπόταµος Αρετή Εµπορειός Ξυλοκερατιά Ψαθάδικα Π. Τριοβάσαλος Κόµια Κατσαρώνας Τριοβάσαλος Μανδράκια Αγ.Ανάργυροι Απολλώνια Βούδια Φυλακωπή Αγ.Γεράσιµος Μύτικας Πάχαινα Τρυπητή Ζεφύρια Θειορυχία Μήλου Κάναβα Κλήµα Σχινωπή Κίµωλος Αγ.Γεώργιος Αγ.Ευστάθιος Πολύαιγος Γούπα-Καρά Πράσσα Ψάθη Αγ.Νικόλαος Αλυκή Καλαµίτσι Μήλος Ακράθι ΡαλάκιονΧάλακος Φουρκοβούνι Φυροπόταµος Αρετή Εµπορειός Ξυλοκερατιά Ψαθάδικα Π.Τριοβάσαλος Κόµια Κατσαρώνας Τριοβάσαλος Μανδράκια Αγ.Ανάργυροι Απολλώνια Βούδια Φυλακωπή Αγ.Γεράσιµος Μύτικας Πάχαινα Τρυπητή Ζεφύρια Θειορυχία Μήλου Κάναβα Κλήµα Σχινωπή Κίµωλος Αγ.Γεώργιος Αγ.Ευστάθιος Πολύαιγος Γούπα-Καρά Πράσσα Ψάθη Αγ.Νικόλαος Αλυκή Καλαµίτσι Πηγή: ΕΣΥΕ, 1961, 1971, 1981, Πληθυσµιακή εξέλιξη Στον παρακάτω πίνακα παρατίθονται τα στοιχεία σχετικά µε το συνολικό πληθυσµό και την ποσοστιαία µεταβολή του για τη Μήλο και την Κίµωλο, σε σύγκριση µε τα αντίστοιχα στοιχεία για το νοµό Κυκλάδων, για την περίοδο Αντίστοιχη σύγκριση σε επίπεδο Επαρχίας δεν παρουσιάζεται, αφού η διοικητική σύνθεση της επαρχίας µεταβλήθηκε σε αυτό το διάστηµα. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 26

37 Πίνακας 3: Πληθυσµιακές εξελίξεις στη Μήλο, Κίµωλο και Ν.Κυκλάδων Πληθυσµός (άτοµα) Ποσοστιαία µεταβολή ΜΗΛΟΣ ,2% -8,2% +1,2% -3,6% ΚΙΜΩΛΟΣ ,6% -23,1% -27,8% -7,5% Ν.ΚΥΚΛΑ ΩΝ ,6% -13,6% +2,5% +7,5% Πηγή: ΕΣΥΕ, 1951, 1961, 1971, 1981 & 1991 Όπως φαίνεται από τον πίνακα, η δηµογραφική εξέλιξη της Μήλου τις 4 προηγούµενες δεκαετίες υπήρξε αρνητική, εκτός από τη δεκαετία του 1970, όπου σηµειώθηκε πολύ µικρή αύξηση (1,2%). Την περίοδο , το συνολικό ποσοστό µείωσης του πληθυσµού στο νησί ήταν 23,1%, ενώ για το νοµό Κυκλάδων το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 24,5%. Σε αντίθεση µε αυτή τη γενική εικόνα µείωσης, η πληθυσµιακή εξέλιξη της Μήλου είχε αρκετές διαφορές από αυτή του νοµού. Στη Μήλο, τα ποσοστά µείωσης του πληθυσµού, τις δεκαετίες του 1950 και 1960, ήταν αρκετά µικρότερα από τα αντίστοιχα του νοµού Κυκλάδων. Το γεγονός αυτό εξηγείται από την ύπαρξη στο νησί αρκετών θέσεων εργασίας στον τοµέα της εξόρυξης, καθώς επίσης και από τη συγκριτικά καλύτερη κατάσταση της γεωργίας, σε σχέση µε τα περισσότερα νησιά των Κυκλάδων. Τις δεκαετίες του 1970 και 1980, η ανάπτυξη του τουρισµού άνοιξε νέες θέσεις εργασίας σε πολλά νησιά των Κυκλάδων ενώ παράλληλα βελτιώθηκαν σηµαντικά οι υπάρχουσες υποδοµές. Αυτό είχε σαν αποτέλεσµα την αύξηση του πληθυσµού του νοµού Κυκλάδων κατά 2,5% και 7,5% αντίστοιχα. Στη Μήλο, τη δεκαετία του 1970, ο πληθυσµός σηµείωσε µικρή αύξηση αλλά την επόµενη δεκαετία µειώθηκε κατά 3,6%. Η διαφορετική δηµογραφική εξέλιξη του νησιού από το σύνολο του νοµού, φαίνεται να οφείλεται στη σχετική καθυστέρηση της τουριστικής ανάπτυξης, που στη Μήλο σηµείωσε κατακόρυφη αύξηση µετά το Στην Κίµωλο, ο πληθυσµός σηµείωσε συνεχή πτωτική πορεία, µε συνολικό ποσοστό µείωσης από το 1951, 53,1%. Ο ρυθµός µείωσης ανά δεκαετία κορυφώθηκε στο διάστηµα , που έφτασε το 27,8%, όταν την ίδια δεκαετία ο πληθυσµός του νοµού Κυκλάδων µπήκε σε πορεία αύξησης. Η µείωση του πληθυσµού, συνεχίστηκε µε µικρότερο ρυθµό τη δεκαετία του 1980, που έφτασε το 7,5% ηµογραφικά Στοιχεία Σύµφωνα µε την απογραφή του 1991, στη Μήλο το ποσοστό των κατοίκων που είναι πάνω από 65 ετών, είναι 17,3%, ποσοστό µεγαλύτερο από το αντίστοιχο του νοµού (16,4%) και από αυτό της χώρας (13,7%). Το ποσοστό των παιδιών 0-15 ετών είναι 16,7%, δηλαδή µικρότερο από τα αντίστοιχα του νοµού και της χώρας (19%).Τέλος, ο παραγωγικός πληθυσµός του νησιού (15-64 χρονών) αντιστοιχεί στο 66%, έναντι 64,6% σε επίπεδο νοµού και 67,1% σε εθνικό επίπεδο. Συνοπτικά, ο πληθυσµός της Μήλου θεωρείται γερασµένος αλλά το ποσοστό του παραγωγικού πληθυσµού βρίσκεται σε ικανοποιητικά επίπεδα. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 27

38 Στην Κίµωλο η σύνθεση του πληθυσµού θεωρείται προβληµατική, καθώς στην οµάδα των άνω των 65 ανήκει το 25,5% του πληθυσµού, ποσοστό σχεδόν διπλάσιο από το αντίστοιχο σε επίπεδο χώρας. Μικρός σε αναλογία είναι ο παραγωγικός πληθυσµός του νησιού, µε ιδιαίτερα χαµηλό το ποσοστό σε νέους ετών. Πίνακας 4: Σύνθεση πληθυσµού Μήλου, Κιµώλου και Ν.Κυκλάδων κατά φύλο και ηλικία, 1991 ΜΗΛΟΣ ΚΙΜΩΛΟΣ Ν.ΚΥΚΛΑ ΩΝ % Άτοµα % Άτοµα % Άτοµα Ηλικία Σύνολο Αρσ. Θηλ. Σύνολο Αρσ. Θηλ. Σύνολο Αρσ. Θηλ ,7% ,0% ,0% ,0% ,8% ,9% ,2% ,9% ,8% ,5% ,8% ,5% ,3% ,1% ,4% ,6% ,1% ,6% ,7% ,5% ,8% Σύνολο 100,0% ,0% ,0% Πηγή: ΕΣΥΕ, Χρήσεις γης Σύµφωνα µε την απογραφή χρήσεων γης της ΕΣΥΕ του 1991, η Μήλος καταλαµβάνει συνολική έκταση στρεµµάτων και η Κίµωλος στρεµµάτων. Οι εκτάσεις, που αντιστοιχούν στις βασικές κατηγορίες χρήσεων γης για τα υπό µελέτη νησιά και το Νοµό Κυκλάδων, παρατίθενται στον παρακάτω πίνακα: Πίνακας 5: Χρήσεις γης για το ήµο Μήλου, την Κοινότητα Κιµώλου και το Νοµό Κυκλάδων (εκτάσεις σε στρέµµατα) Σύνολο Καλλιέργειες Βοσκότοποι άση Νερό Οικισµοί Άλλες εκτάσεις. Μήλου Κ. Κιµώλου Ν. Κυκλάδων Πηγή: ΕΣΥΕ, 1991 Με βάση τα στοιχεία του πίνακα, η κατανοµή χρήσεων γης στην ευρύτερη περιοχή µελέτης, σε σύγκριση µε το Νοµό Κυκλάδων, διαγράφεται ως εξής: Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 28

39 Σχήµα 2: Κατανοµή χρήσεων γης στη Μήλο, Κίµωλο και Νοµό Κυκλάδων, % 70% 60% 50% 40% Καλλιέργειες Βοσκότοποι άση Νερό Οικισµοί Άλλο 30% 20% 10% 0% ΜΗΛΟΣ ΚΙΜΩΛΟΣ ΚΥΚΛΑ ΕΣ Πηγή: ΕΣΥΕ, 1991 Παρατηρείται ότι οι βοσκότοποι καταλαµβάνουν τη µεγαλύτερη επιφάνεια και στα δύο νησιά, σε ποσοστό 66,5% για τη Μήλο και 75,2% για τη Κίµωλο, έναντι 56,9% σε επίπεδο νοµού. Η µεγαλύτερη αναλογία των εκτάσεων, που είναι κατάλληλες για βόσκηση, οφείλεται στην οµαλότητα του εδάφους και τη µικρή αναλογία βραχότοπων, πάντα σε σχέση µε το µέσο όρο του νοµού. Αυτό φαίνεται και από τα µικρότερα ποσοστά των άλλων εκτάσεων, που στα νησιά περιλαµβάνουν βραχότοπους, ακατάλληλους ακόµη και για βόσκηση. Στη Μήλο το ποσοστό της γεωργικής γης είναι σχετικά µεγάλο, καθώς το νησί διαθέτει οµαλές εκτάσεις και εδάφη, κατάλληλα για καλλιέργεια. Τέλος, στη Μήλο η δασική έκταση καλύπτει 6,2% της συνολικής επιφάνειας, έκταση που καλύπτεται από βλάστηση τύπου µακί µε διάσπαρτους κέδρους αρκετά µεγάλου µεγέθους Θεσµοθετηµένες ζώνες Ζώνες χρήσεων γης Η συνύπαρξη της εντατικής εξορυκτικής και βιοµηχανικής δραστηριότητας στη Μήλο µε την ανάπτυξη άλλων τοµέων (γεωργία, τουρισµός), υπήρξε παράγοντας πίεσης για τη χάραξη αναπτυξιακής-χωροταξικής πολιτικής, ήδη από τα τέλη της δεκαετίας 70. Απόρροια αυτού είναι η εκπόνηση της Χωροταξικής Μελέτης Μήλου από την τότε αρµόδια Υπηρεσία Περιφερειακής Πολιτικής και Ανάπτυξης του Υπουργείου Συντονισµού. Οι προτάσεις της µελέτης θεσµοθετήθηκαν µε την Υπουργική Απόφαση Περί εγκρίσεως των γενικών κατευθύνσεων της χωροταξικής µελέτης Μήλου και του αντίστοιχου χωροταξικού σχεδίου (ΦΕΚ 654Β/1981). Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 29

40 Η Χωροταξική Μελέτη Μήλου είχε ως απώτερο στόχο την ισόρροπη ανάπτυξη της τοπικής οικονοµίας, µέσα από την ορθολογική αξιοποίηση των παραγωγικών πόρων του νησιού (ορυκτού πλούτου, γεωθερµίας) και τη σύγχρονη ανάπτυξη άλλων µορφών οικονοµικής δραστηριότητας (γεωργίας, τουρισµού). Οι βασικές θεσµικές ρυθµίσεις, σχετικά µε τις χρήσεις γης, αφορούν στο χαρακτηρισµό 3 κύριων ζωνών, τα όρια των οποίων δηµοσιεύτηκαν στο αντίστοιχο ΦΕΚ. Οι ζώνες αυτές είναι: Η ζώνη Α, που χαρακτηρίζεται ως περιοχή ανάπτυξης γεωργίας, τουρισµού και κατοικίας. Από τη ζώνη αυτή αποκλείονται οι εξορυκτικές-βιοµηχανικές χρήσεις. Επίσης, απαγορεύεται η διακίνηση λατοµικών και µεταλλευτικών προϊόντων από το βασικό οδικό άξονα. Η ζώνη Β, όπου συγκεντρώνονται τα σηµαντικότερα λατοµεία, χαρακτηρίζεται ως περιοχή έλξης βιοµηχανικών δραστηριοτήτων. Στη ζώνη αυτή επιτρέπεται η εγκατάσταση µονάδων εξόρυξης και επεξεργασίας ορυκτών, καθώς και οποιασδήποτε άλλης µεταποιητικής µονάδας. Η ζώνη Γ χαρακτηρίζεται ως περιοχή ελεγχόµενης εξόρυξης και αποκλεισµού βιοµηχανικών δραστηριοτήτων. Στη ζώνη αυτή αποκλείονται χρήσεις σχετικές µε την επεξεργασία, εµπλουτισµό και διακίνηση λατοµικών προϊόντων, καθώς και η αποθήκευσή τους. Στα όρια των παραπάνω ζωνών ορίζονται επίσης οι παρακάτω περιοχές: Η περιοχή "εξυγίανσης υφιστάµενης κατάστασης", που περιλαµβάνει την ήδη υποβαθµισµένη περιβαλλοντικά περιοχή εξαιτίας της λειτουργίας µεγάλων µονάδων επεξεργασίας και εµπλουτισµού λατοµικών προϊόντων. Η περιοχή αποθήκευσης λατοµικών και µεταλλευτικών προϊόντων, κατά µήκος του οδικού άξονα Ζεφυρίας-Γολγοθά, µέσα στη ζώνη Β. Οι περιοχές έλξεως τουριστικών χρήσεων περιλαµβάνουν τους παραδοσιακούς οικισµούς Μήλου-Πλάκας και Τρυπητής, το Κλίµα, την παραλιακή ζώνη του Αδάµαντα και τον οικισµό της Απολλωνίας, που βρίσκονται µέσα στη ζώνη Α. Οι περιοχές προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, που περιλαµβάνουν το Κλέφτικο και την Αχιβαδολίµνη. Το 1984, εκπονείται το Συνοπτικό Σχέδιο οµικών Παρεµβάσεων από το Υ.Χ.Ο.Π., που περιλαµβάνει προτάσεις για τη χωροταξική οργάνωση και την ανάπτυξη του νοµού Κυκλάδων, που για τη Μήλο προβλέπει, µεταξύ άλλων, τη χωροθέτηση 5 Ζωνών Οικιστικού Ελέγχου (Ζ.Ο.Ε.), σύµφωνα µε το σχετικό νόµο 1337/1983. Οι ρυθµιστικές κατευθύνσεις της παραπάνω µελέτης εξειδικεύονται στο Γενικό Πολεοδοµικό Σχέδιο (Γ.Π.Σ.) της Μήλου, µε την κατηγοριοποίηση 11 τύπων Ζ.Ο.Ε. και τον καθορισµό σε αυτές των επιτρεπόµενων χρήσεων και περιορισµών στη δόµηση. Το Γ.Π.Σ. Μήλου ολοκληρώθηκε και κατατέθηκε το 1985, χωρίς να έχει θεσµοθετηθεί µέχρι σήµερα. Τέλος, το 1993 ξεκίνησε η Ειδική Χωροταξική Μελέτη Μήλου-Κιµώλου-Πολυαίγου, στο πλαίσιο του Κοινοτικού προγράµµατος ENVIREG. Η µελέτη αυτή προχώρησε µέχρι την Γ φάση, που περιλαµβάνει την τελική διαµόρφωση των προτάσεων χωροθέτησης, µετά από ενσωµάτωση σχολίων των αρµόδιων τοπικών και κεντρικών φορέων. Η µελέτη αυτή επίσης δεν έχει ακόµη θεσµοθετηθεί και εποµένως το ισχύον Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 30

41 καθεστώς σχετικά µε τη χωροταξία στη Μήλο διέπεται από την Υπουργική Απόφαση του 1981, που αναφέρεται παραπάνω. Καταφύγια Θηραµάτων Στην ευρύτερη περιοχή, οι µόνες θεσµοθετήσεις από τη δασική υπηρεσία αφορούν στην κήρυξη καταφυγίων θηραµάτων, σύµφωνα µε τα σχετικά διατάγµατα του Ν.86/69 και των τροποποιητικών διατάξεων του Ν. 177/75. Στη Μήλο, καταφύγιο θηραµάτων αποτελεί έκταση στρεµµάτων σε περιοχή της Κοινότητας Τριοβάσαλου, στη θέση Πάχαινα (ΦΕΚ 520Β/79). Στην Κίµωλο, καταφύγιο θηραµάτων έκτασης στρεµµάτων βρίσκεται στη θέση Πράσσα (ΦΕΚ 574Β/83). Τέλος, η Αντίµηλος αποτελεί "εκτροφείο θηραµάτων" σύµφωνα µε Βασιλικό ιάταγµα και η είσοδος στο νησί προϋποθέτει ειδική άδεια Κηρυγµένες αρχαιολογικές ζώνες Η Μήλος υπήρξε σχετικά πυκνοκατοικηµένη κατά την αρχαιότητα, µε αποτέλεσµα την ύπαρξη πολυάριθµων αρχαιολογικών θέσεων στο νησί. Από τις γνωστές θέσεις, 10 έχουν χαρακτηριστεί ως Ζώνες Προστασίας Α, όπου απαγορεύεται κάθε δραστηριότητα, εκτός από την καλλιέργεια και τη βόσκηση µε άδεια από την αρµόδια εφορεία αρχαιοτήτων. Οι θέσεις αυτές, που οριοθετούνται µε ακρίβεια µε Υπουργική Απόφαση (ΦΕΚ 1193/Β/98), είναι: Αρχαία πόλη: Στην περιοχή αυτή συµπεριλαµβάνονται η αρχαία πόλη των κλασικών χρόνων, της οποίας σώζονται τα ερείπια του οχυρωµατικού τείχους, του θεάτρου, οικοδοµηµάτων, ψηφιδωτά δάπεδα, παλαιοχριστιανική εκκλησία, βαπτιστήριο και παλαιοχριστιανικές κατακόµβες. Νύχια: λείψανα πρωτοκυκλαδικών λατοµείων οψιανού εµενεγάκι: περιοχή εξόρυξης οψιανού Αγ. Παντελεήµων: πρωτοκυκλαδικό νεκροταφείο Σπαθί: πρωτοκυκλαδικό νεκροταφείο Αγ. Κυριακή: αρχαίο λιµάνι Αγ. Ελένη: διάσπαρτα λείψανα οικοδοµηµάτων κλασικών και ελληνιστικών χρόνων Στόλοι: ερείπια αρχαίου ναού, πιθανώς αρχαϊκών χρόνων Βάνι: προϊστορικά νεκροταφεία Βάνι: οχυρωµατικός οικισµός. Τέλος, περιοχή προστασίας αποτελεί η προϊστορική πόλη της Φυλακωπής (ΦΕΚ 168/Β/67 & ΦΕΚ 209/Β/73). Στην Κίµωλο έχουν κηρυχθεί τρεις ζώνες προστασίας, η Νησίδα του Αγ. Ανδρέα και η ακτή Λίµνη (ΦΕΚ 399/Β/5-6-72), καθώς και περιοχή στη θέση Πρόβαρµα στην ανατολική πλευρά της Κιµώλου (ΥΠΠΟ/42343/2643) (βλ. κεφ ). Στην Πολύαιγο και την Αντίµηλο δεν υπάρχουν θεσµοθετηµένες ζώνες προστασίας. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 31

42 2.2.6 Οικονοµικά χαρακτηριστικά και παραγωγικές δραστηριότητες Σύµφωνα µε την απογραφή του 1991, οι οικονοµικά ενεργοί κάτοικοι στη Μήλο είναι και στην Κίµωλο 209, από τους οποίους, οι απασχολούµενοι σε κάποιο τοµέα οικονοµικής δραστηριότητας ανέρχονται σε και 197 αντίστοιχα. Το ποσοστό των απασχολούµενων, σε σχέση µε το συνολικό πληθυσµό ηλικίας άνω των 10 ετών, στη Μήλο είναι 36,7% και στην Κίµωλο 29,8%, έναντι 38,1% σε επίπεδο νοµού και 38,4% σε επίπεδο χώρας. ηλαδή, στη Μήλο, το ποσοστό των απασχολούµενων είναι αρκετά κοντά στο µέσο όρο του νοµού και της χώρας. Στην Κίµωλο, το αντίστοιχο ποσοστό είναι πολύ χαµηλό, εξαιτίας της µεγάλης αναλογίας ηλικιωµένων στο νησί. Το γεγονός αυτό επιδρά αρνητικά στην οικονοµική ζωή του νησιού. Πίνακας 6: Οικονοµικά ενεργός και µη πληθυσµός Μήλου, Κιµώλου και Nοµού Κυκλάδων Πληθυσµός Οικονοµικά ενεργοί >10 ετών Σύνολο Απασχολούµενοι Άνεργοι ΜΗΛΟΣ ΚΙΜΩΛΟΣ Ν.ΚΥΚΛΑ ΩΝ Πηγή: ΕΣΥΕ, 1991 Από τους απασχολούµενους σε κάποιο τοµέα δραστηριότητας, 98 άτοµα στη Μήλο (6,8%) και 47 στην Κίµωλο (23,9%) απασχολούνται στον πρωτογενή τοµέα, δηλαδή στη γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία και µελισσοκοµία. Στον δευτερογενή τοµέα, όπου υπάγονται οι εργαζόµενοι στα λατοµεία-ορυχεία και στις λοιπές βιοτεχνίες, απασχολούνται 442 άτοµα στη Μήλο (30,5%) και 53 στην Κίµωλο (45,6%). Τέλος, στον τριτογενή τοµέα, που περιλαµβάνει την παροχή υπηρεσιών, το εµπόριο, τις µεταφορές, κλπ. απασχολούνται 731 άτοµα στη Μήλο, ποσοστό που αναλογεί στο µισό εργατικό δυναµικό (50,4%) του νησιού και στην Κίµωλο 80 άτοµα (40,6%). Αρκετοί κάτοικοι και στα δύο νησιά, 180 στη Μήλο (12,7%) και 17 στην Κίµωλο (8,6%) δεν δήλωσαν τοµέα δραστηριότητας. Τα ποσοστά απασχόλησης του εργατικού δυναµικού στους τρεις τοµείς για τα δύο νησιά, σε σχέση µε το σύνολο του νοµού και της Ελλάδας, φαίνονται στο επόµενο σχήµα. Όπως φαίνεται από το παρακάτω διάγραµµα, στη Μήλο, το ποσοστό των απασχολούµενων στον πρωτογενή τοµέα είναι ιδιαίτερα µικρό, ενώ, σχετικά µεγάλα είναι τα ποσοστά των απασχολούµενων στο δευτερογενή και τριτογενή τοµέα. Το φαινόµενο αυτό οφείλεται στο µεγάλο αριθµό των εργαζοµένων στον εξορυκτικό τοµέα, καθώς επίσης και στον τοµέα του τουρισµού. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 32

43 Σχήµα 3: Απασχολούµενοι κατά τοµέα στη Μήλο και Κίµωλο, σε σύγκριση µε το Νοµό Κυκλάδων και µε το σύνολο της χώρας 60% Α' ΤΟΜΕΑΣ 50% Β' ΤΟΜΕΑΣ Γ' ΤΟΜΕΑΣ 40% ΕΝ ΗΛΩΣΑΝ 30% 20% 10% 0% ΜΗΛΟΣ ΚΙΜΩΛΟΣ Ν.ΚΥΚΛΑ ΩΝ ΕΛΛΑ Α Πηγή: ΕΣΥΕ, 1991 Στην Κίµωλο, το ποσοστό απασχόλησης στον πρωτογενή τοµέα είναι κατά 17 ποσοστιαίες µονάδες ψηλότερο από το αντίστοιχο της Μήλου σε αντίθεση µε τον τριτογενή τοµέα, που είναι λιγότερο ανεπτυγµένος, εξαιτίας της ύπαρξης µικρού αριθµού υπηρεσιών στο νησί και της ηπιότερης τουριστικής ανάπτυξης. Σχεδόν το σύνολο των απασχολούµενων στο δευτερογενή τοµέα εργάζονται σε µεταλλεία και ορυχεία στην Κίµωλο ή στη Μήλο, όπου µετακινούνται σε καθηµερινή βάση Γεωργία Η Μήλος και η Κίµωλος διαθέτουν αρκετές οµαλές εκτάσεις, κατάλληλες για την ανάπτυξη της γεωργίας. Χαρακτηριστικό είναι ότι µέχρι το 1960 η Μήλος ήταν αυτάρκης σε γεωργικά προϊόντα, συντηρώντας µάλιστα µεγαλύτερο πληθυσµό από το σηµερινό. Η στροφή σε άλλους τοµείς δραστηριότητας (εξόρυξη, τουρισµός) λειτούργησε εις βάρος της ανάπτυξης της γεωργίας. Βασικός περιοριστικός παράγοντας υπήρξε η ανεπάρκεια αρδευτικού νερού, που έχει σαν αποτέλεσµα τη µικρή αποδοτικότητα των καλλιεργειών. Στη Μήλο, το µεγαλύτερο ποσοστό των καλλιεργούµενων ειδών (87,3%) αποτελούν οι ετήσιες καλλιέργειες (σιτηρά, κτηνοτροφικά φυτά, µποστάνια, πατάτες και κηπευτικά). Οι δενδρώδεις καλλιέργειες καταλαµβάνουν περίπου 8% της γεωργικής γης, ενώ καλλιεργούνται και λίγα αµπέλια. Η γεωργική γη συγκεντρώνεται σχεδόν εξ ολοκλήρου στο ανατολικό τµήµα του νησιού. Στην Κίµωλο, το 36,4% των καλλιεργειών είναι κυρίως ελαιώνες, ενώ 22,2% είναι ετήσιες καλλιέργειες. Σηµαντικό ποσοστό της γεωργικής γης βρίσκεται σε αγρανάπαυση (39%), που πρακτικά είναι εγκαταλελειµµένες καλλιέργειες. Το Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 33

44 φαινόµενο αυτό οφείλεται στην έλλειψη εργατικών χεριών και στη χαµηλή ανταγωνιστικότητα του κλάδου. Από το σύνολο των καλλιεργειών αρδεύονται 995 στρέµµατα στη Μήλο και µόνο 20 στην Κίµωλο. Η εξασφάλιση νερού θα µπορούσε όχι µόνο να αυξήσει την αποδοτικότητα του τοµέα αλλά και να δώσει ώθηση σε αναδιάρθρωση της γεωργίας, µε τη δηµιουργία θερµοκηπίων και την παραγωγή πρώιµων προϊόντων. Όµως, ο σηµαντικότερος ίσως ανασταλτικός παράγοντας για την ανάπτυξη της γεωργίας στη Μήλο, είναι η έλλειψη ενδιαφέροντος του τοπικού πληθυσµού και ιδιαίτερα των νέων να ασχοληθούν µε τον κλάδο. Πίνακας 7 : Εκµεταλλεύσεις και εκτάσεις (σε στρέµµατα) αυτών κατά είδος καλλιέργειας Σύνολο έκτασης Ετήσιες καλλιέργειες ενδρώδεις καλλιέργειες Αµπέλια Αγραναπαύσεις Εκταση % Εκταση % Εκταση % Εκταση % ΜΗΛΟΣ ,3% ,0% 810 2,6% 684 2,2% ΚΙΜΩΛΟΣ ,2% ,4% 135 2,5% ,0% Πηγή: Γραφείο Γεωργικής Ανάπτυξης Μήλου, Κτηνοτροφία Σύµφωνα µε τα στοιχεία του Γραφείου Γεωργικής Ανάπτυξης του Επαρχείου Μήλου, στη Μήλο υπάρχουν αιγοπρόβατα, από τα οποία είναι οικόσιτα και είναι ποιµενικά. Το αντίστοιχο ζωικό κεφάλαιο στην Κίµωλο είναι αρκετά µικρό, αποτελούµενο από 890 ζώα, 440 οικόσιτα και 450 ποιµενικά. Τα ζώα ανήκουν σε 185 κτηνοτρόφους στη Μήλο και 28 κτηνοτρόφους στην Κίµωλο, οι περισσότεροι από τους οποίους έχουν την κτηνοτροφία ως συµπληρωµατική δραστηριότητα Αλιεία Αν και ο αριθµός των νηολογηµένων επαγγελµατικών σκαφών είναι αρκετά µεγάλος (186 σκάφη: Λιµεναρχείο Μήλου, 1998), η αλιεία αποτελεί πρωτεύουσα επαγγελµατική δραστηριότητα για πολύ λίγους κατοίκους στα δύο νησιά. Βάση των στοιχείων του Συλλόγου Επαγγελµατιών Κιµώλου, 45 από τα παραπάνω σκάφη έχουν σαν έδρα τη Κίµωλο. Σύµφωνα µε εκτιµήσεις των τοπικών αρχών, από τη Μήλο περίπου 15 καΐκια βγαίνουν για ψάρεµα σε τακτική βάση (σε όλη τη διάρκεια του χρόνου) και ψαρεύουν σε όλη την περιοχή του συµπλέγµατος. Από τα σκάφη αυτά, τα 6 είναι πεζότρατες και αλιεύουν κυρίως στον κόλπο του Αδάµαντα, γεγονός το οποίο δηµιουργεί αντιπαράθεση µε τους υπόλοιπους παράκτιους ψαράδες. Αντίστοιχα στη Κίµωλο, λιγότερα από 10 σκάφη είναι ενεργά σε τακτική βάση, ενώ 2 που έχουν άδεια και για πεζότρατα δεν τη χρησιµοποιούν. Οι επαγγελµατίες ψαράδες της Μήλου ανήκουν σε δύο αλιευτικούς συλλόγους, οι οποίοι όµως δεν καταχωρούν στατιστικά στοιχεία Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 34

45 αλιευµάτων, ενώ οι ψαράδες της Κιµώλου ανήκουν στο Συλλόγου Επαγγελµατιών Κιµώλου που ιδρύθηκε το Οι περισσότεροι ψαράδες, αν και έχουν επαγγελµατική άδεια αλιείας, ψαρεύουν, είτε για να συµπληρώσουν το εισόδηµα που τους αποφέρουν άλλες δραστηριότητες, ή για να καλύψουν τις οικογενειακές τους ανάγκες σε ψάρι. Αυτοί οι ψαράδες δεν ψαρεύουν σε τακτική βάση και εντείνουν τη δραστηριότητά τους κατά τη θερινή περίοδο. Συνήθως δεν αποµακρύνονται πολύ από το λιµάνι όπου αράζουν τα σκάφη τους (Αδάµαντας, Απολλώνια, Κίµωλος). Η ευρύτερη περιοχή και ιδιαίτερα το στενό Μήλου-Κιµώλου-Πολυαίγου ψαρεύεται έντονα από σκάφη µέσης αλιείας (κυρίως µηχανότρατες) από άλλες περιοχές. Εκτός από τις άδειες επαγγελµατικής αλιείας, υπάρχουν περίπου ερασιτεχνικές άδειες, ενώ τους καλοκαιρινούς µήνες η περιοχή ψαρεύεται έντονα, κυρίως µε ψαροντούφεκο και από ερασιτέχνες επισκέπτες του νησιού. Τέλος, σύµφωνα µε τους τοπικούς κατοίκους, περιστατικά παράνοµης αλιείας σηµειώνονται σε όλη την ευρύτερη περιοχή Εξόρυξη Εξαιτίας της γεωλογικής τους προέλευσης, τα νησιά του συµπλέγµατος διαθέτουν ιδιαίτερα αξιόλογο ορυκτό πλούτο και η εξορυκτική δραστηριότητα αποτέλεσε βασικό οικονοµικό τους πόρο. Ο τοµέας της εξόρυξης απορρόφησε το µεγαλύτερο µέρος του εργατικού δυναµικού των δύο νησιών, αλλά ιδιαίτερα της Μήλου, σε βάρος άλλων παραγωγικών κλάδων (γεωργία, αλιεία, κτηνοτροφία, τουρισµός). Η εργασία στα ορυχεία αν και ήταν σκληρή, παρείχε σταθερό εισόδηµα στους κατοίκους της Μήλου, οι οποίοι απέφυγαν έτσι την µεταπολεµική µετανάστευση. Έτσι, η Μήλος αποτέλεσε το πιο εκβιοµηχανισµένο νησί της Ελλάδας µετά την δεκαετία του 40. Η παραγωγή µεταλλευµάτων, ήδη από το 1936, ξεπέρασε τους τόνους ετησίως, φτάνοντας τη δεκαετία του 1990 τους τόνους (Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, 1997a; 1997b). Οι εξορυκτικοί χώροι είναι διάσπαρτοι σε όλη τη Μήλο, µε έντονη συγκέντρωση των σηµερινών ενεργών ορυχείων στο βορειοανατολικό τµήµα της Μήλου. Ορυχεία υπάρχουν ακόµη στη βορειοανατολική Κίµωλο ενώ στην Πολύαιγο δεν υπάρχουν ενεργά ορυχεία. Συνολικά τα ορυχεία είναι περίπου 100, από τα οποία σήµερα είναι ενεργά τα 25 στη Μήλο, ενώ ένα είναι ενεργό στην Κίµωλο. Από τις εταιρείες εξόρυξης και επεξεργασίας ορυκτών που δραστηριοποιούνται στην περιοχή, η κύρια εξορυκτική δραστηριότητα γίνεται από τις 5 µεγαλύτερες. Σηµαντικότερη είναι η Α.Ε.Ε. Αργυροµεταλλευµάτων και Βαρυτίνης, η οποία απασχολεί 340 εργαζόµενους. Από τα εξορυσσόµενα ορυκτά, τα χαρακτηριζόµενα ως µεταλλευτικά, αξίζει να αναφερθούν, η βαρυτίνη, ο αλλουνίτης, το µαγγανιοµετάλλευµα και το θειάφι και από τα λατοµικά, η ποζολάνη, ο περλίτης, ο µπετονίτης και ο καολίνης. Τα εξορυσσόµενα υλικά µεταφέρονται στις 6 εξέδρες φόρτωσης (σκάλες), 3 από τις οποίες βρίσκονται στο εσωτερικό του κόλπου του Αδάµαντα, 1 στα Βούδια και 2 στο Κλέφτικο. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 35

46 Τουρισµός Μέχρι και τη δεκαετία του 1980, ο τουρισµός στη Μήλο δεν είχε αναπτυχθεί ιδιαίτερα, καθώς η εξορυκτική δραστηριότητα εξασφάλιζε στους κατοίκους το απαραίτητο εισόδηµα και επιπλέον είχε προσδώσει στο νησί χαρακτηριστική όψη, που ερχόταν σε αντίθεση µε την εικόνα τυπικού Κυκλαδίτικου τουριστικού προορισµού. Όµως, το ιδιαίτερα αξιόλογο φυσικό τοπίο του νησιού αρχίζει σιγά-σιγά να εκτιµάται από τους τουρίστες, που αρχίζουν να εισρέουν σε αυξανόµενα, χρόνο µε το χρόνο, επίπεδα. Η µεταβολή αυτή γίνεται έντονη στις αρχές της δεκαετίας του 90, όπως φαίνεται από τον αριθµό των διακινούµενων στο λιµάνι της Μήλου, που την περίοδο , σχεδόν τριπλασιάστηκε. Το νησί διαθέτει 22 ξενοδοχεία συνολικής δυναµικότητας περίπου κλινών, ενώ διπλάσιος είναι ο αριθµός των κλινών σε ενοικιαζόµενα δωµάτια. Από το καλοκαίρι του 1998, στο νησί λειτουργεί και οργανωµένη κατασκήνωση (camping), στην παραλία της Αχιβαδόλιµνης. Στο νησί υπάρχει Σωµατείο Ξενοδόχων καθώς και Σωµατείο Ιδιοκτητών Ενοικιαζοµένων ωµατίων. Πίνακας 8: Αφίξεις επιβατικών σκαφών και διακίνηση επιβατών στο λιµάνι της Μήλου, Χρονολογία Σκάφη αφιχθέντα Επιβάτες αποβιβασθέντες Επιβάτες αναχωρήσαντες Πηγή: Λιµεναρχείο Μήλου, 1998 Όπως φαίνεται από τη µηνιαία κίνηση των επιβατών, η τουριστική περίοδος διαρκεί από τον Ιούνιο έως το Σεπτέµβριο, µε έντονη διαφορά τον Ιούλιο-Αύγουστο, όπου τα τελευταία χρόνια υπήρξε πληρότητα στο ξενοδοχειακό δυναµικό. Μικρός αριθµός τουριστών επισκέπτεται το νησί εκτός της τουριστικής περιόδου, κυρίως Σαββατοκύριακα και τριήµερα αργιών. Οι απασχολούµενοι στο κλάδο ανήκουν στο Σύλλογο Επαγγελµατιών Κιµώλου. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 36

47 Πίνακας 9: Αφίξεις επιβατικών σκαφών και κίνηση επιβατών στο λιµάνι της Μήλου, 1997 Σκάφη αφιχθέντα Επιβάτες αποβιβασθέντες Επιβάτες αναχωρήσαντες Ιανουάριος Φεβρουάριος Μάρτιος Απρίλιος Μάιος Ιούνιος Ιούλιος Αύγουστος Σεπτέµβριος Οκτώβριος Νοέµβριος εκέµβριος Πηγή: Λιµεναρχείο Μήλου, 1998 Το νησί διαθέτει όµορφες ακτές και παραλίες, που οι τουρίστες επισκέπτονται οδικώς ή µε τουριστικά σκάφη. Στο Λιµεναρχείο Μήλου είναι λεµβολογηµένα 5 µηχανοκίνητα σκάφη µήκους από 12µ. έως 40µ., που συνολικά έχουν άδεια µεταφοράς περίπου 700 ατόµων. Από τα σκάφη αυτά το 1998 λειτούργησαν µόνο τα τέσσερα από τον Ιούνιο µέχρι τον Οκτώβριο. Το σύνηθες πρόγραµµα των ηµερήσιων εκδροµών είναι ο περίπλους της Μήλου µε στάσεις στις δυτικές και νότιες παραλίες της Μήλου και στο Κλέφτικο, ενώ καιρού επιτρέποντος γίνεται και επίσκεψη στην Κίµωλο. Επίσης υπάρχουν 2 ιστιοφόρα, µήκους 10-11µ., που διοργανώνουν εκδροµές γύρω από το νησί. Στην Κίµωλο ο τουρισµός παραµένει ελάχιστα ανεπτυγµένος. Καθώς δεν υπάρχει Λιµεναρχείο στο νησί, δεν καταγράφονται στοιχεία σχετικά µε την κίνηση των επιβατών. Στο νησί δεν υπάρχουν ξενοδοχεία. Η δυναµικότητα των ενοικιαζόµενων δωµατίων είναι περίπου 150 κλίνες. Η τουριστική περίοδος διαρκεί από τον Ιούνιο έως το Σεπτέµβριο µε χαµηλή όµως πληρότητα κλινών (περίπου 20% βάσει των αναφορών των τοπικών φορέων), εκτός από την περίοδο 20/7-20/8, όπου η πληρότητα φτάνει τα 100% Έργα υποδοµής Η τάση ανάπτυξης του τουρισµού διαγράφεται έντονα µέσα από τα προγραµµατιζόµενα έργα στη Μήλο, καθώς το 75% από το σύνολο του προϋπολογισµού των έργων στο πλαίσιο του Π.Ε.Π , είχε προγραµµατιστεί να διατεθεί για την κατασκευή νέου αεροδροµίου, όπου θα είναι δυνατή η απευθείας πρόσβαση πτήσεων charter. Το έργο αυτό τελικά δεν πραγµατοποιήθηκε, µετά από σχετική αρνητική γνωµοδότηση του Συµβουλίου Επικρατείας για την υποχρεωτική απαλλοτρίωση των αναγκαίων εκτάσεων. Από τα υπόλοιπα 6 έργα, ένα αφορά σε έργο βελτίωσης του λιµανιού, 4 σε έργα οδοποιίας και 1 σε έργο ύδρευσης. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 37

48 Στο πλαίσιο του ΕΠΠΕΡ, πραγµατοποιείται το Πρόγραµµα Βιοτόπου Οχιάς Μήλου, που υλοποιείται από το ήµο Μήλου µε συντονιστή την Αναπτυξιακή Εταιρεία Κυκλάδων (ΑΝΕΤΚΥ Α.Ε.) και ειδικό συνεργάτη το Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας. Στο πλαίσιο αυτού του προγράµµατος ολοκληρώθηκε η Α' Φάση Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης για τη υτική Μήλο από την ΟΙΚΟΣ Ε.Π.Ε. Στην Κίµωλο, στο πλαίσιο του ΠΕΠ, ήδη πραγµατοποιήθηκε έργο κατασκευήςβελτίωσης του οδικού δικτύου του νησιού. Στο πλαίσιο του ΕΠΠΕΡ, επρόκειτο να ολοκληρωθεί µέσα στο 1999 η κατασκευή νέου Χ.Υ.Τ.Α. και στο πλαίσιο του Σ.Α.Ε. η προέκταση-διαµόρφωση του Λυκείου του νησιού. Ο αναλυτικός πίνακας των παραπάνω αναφερόµενων έργων στην ευρύτερη περιοχή παρουσιάζεται στο παράρτηµα. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 38

49 3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 3.1 Αβιοτικό περιβάλλον Μετεωρολογικά στοιχεία - Κλίµα Για τη µελέτη του κλίµατος της περιοχής µελέτης χρησιµοποιήθηκαν τα µετεωρολογικά δεδοµένα του κοντινότερου σταθµού της ΕΜΥ, που βρίσκεται στη Μήλο. Τα στοιχεία αφορούν στην περίοδο Από τους κλιµατικούς παράγοντες, η θερµοκρασία και η βροχόπτωση αποτελούν τις πιο σηµαντικές οικολογικές παραµέτρους. Όπως φαίνεται από τις µέσες αλλά και τις απόλυτες τιµές της θερµοκρασίας οι θερµότεροι µήνες είναι ο Ιούλιος και ο Αύγουστος ενώ οι ψυχρότεροι ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος. Η ετήσια πορεία της µέσης θερµοκρασίας παρουσιάζει απλή διακύµανση µε µέγιστη τιµή τον Ιούλιο (25,1 ο C) και ελάχιστη τιµή τον Ιανουάριο (10,7 ο C). Η µέση µέγιστη θερµοκρασία κυµαίνεται από 13,1 ο C τον Ιανουάριο έως 28,3 ο C τον Ιούλιο και η µέση ελάχιστη από 8,6 ο C τον Ιανουάριο έως 21,8 ο C τον Ιούλιο και τον Αύγουστο ενώ οι ακρότατες τιµές φτάνουν τους -2 ο C τον Ιανουάριο και το Φεβρουάριο και τους 41,6 ο C τον Αύγουστο. Το ύψος της ετήσιας βροχόπτωσης ανέρχεται σε 405,9 χλσ. ( ). Η διακύµανση της µηνιαίας βροχόπτωσης παρουσιάζει απλή διακύµανση µε µέγιστο το µήνα εκέµβριο (85,3 χλσ.) και ελάχιστο το µήνα Ιούλιο (0,3 χλσ.).ο µέσος ετήσιος αριθµός ηµερών βροχής είναι 60,9 και οι µισές από αυτές αντιστοιχούν στους χειµερινούς µήνες ( εκέµβριο-φεβρουάριο). Πίνακας 10: Μετεωρολογικά στοιχεία από Μ.Σ. Μήλου. Περίοδος ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΣ ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠΤ ΟΚΤ ΝΟΕ ΕΚ Μέση θερµοκρασία ( o C) 11 10, ,5 25, , Μέση µέγιστη θερµοκρασία ( ο C) 13 13,3 14, ,1 28, , Μέση ελάχιστη θερµοκρασία ( ο C) 8,6 8,5 9, ,8 21, , Απόλυτα µέγιστη θερµοκρασία ( ο C) 22 26,2 25, , , Απόλυτα ελάχιστη θερµοκρασία ( ο C) , ,6 8 2,8 0 Σχετική υγρασία , ,2 59, , Μηνιαίο ύψος βροχής (mm) 74 50, ,9 0,3 1,1 6, Μέγιστο ύψος βροχής 24ώρου (mm) 81 41,8 53, , , Ηµέρες µε νεφοκάλυψη 0/8-1,5/8 2,3 2,5 4,8 7, ,1 29, ,5 9,6 4,2 2,5 1,6/8-6,4/ ,7 18, ,7 1,8 2 8, ,5/8-8/8 9,9 8,1 7,3 4 1,7 0, ,4 3,3 5,4 8,7 Ηµέρες βροχής 11,9 10,3 7, ,6 0,1 0 0,7 4,4 6,9 11 Επικρατών άνεµος Β Β Β Β Β Β Β Β Β Β Β Β Πηγή: ΕΜΥ, 1994 Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 39

50 Για τη διερεύνηση του βιοκλίµατος της περιοχής καταρτίστηκε το οµβροθερµικό διάγραµµα, σύµφωνα µε τους Bagnoulis & Gaussen (1957). Στο διάγραµµα αυτό, κατασκευάζονται οι καµπύλες της µέσης µηνιαίας θερµοκρασίας και της µηνιαίας βροχόπτωσης, που ακολουθεί κλίµακα διπλάσια εκείνης της θερµοκρασίας. Με την παραδοχή ότι οικολογικά ξηροί είναι οι µήνες για τους οποίους το ύψος της µηνιαίας βροχόπτωσης είναι µικρότερο από το διπλάσιο της µέσης θερµοκρασίας (Pmm<2T o C), βρίσκουµε την οικολογικά ξηρή περίοδο, που αποτελείται από τους µήνες για τους οποίους η καµπύλη της βροχόπτωσης βρίσκεται κάτω από αυτήν της θερµοκρασίας. Για την περιοχή µελέτης, η ξηρή περίοδος διαρκεί από την τελευταία εβδοµάδα του Μαρτίου µέχρι το τέλος του Σεπτεµβρίου, δηλαδή περίπου 6 µήνες. Σχήµα 4: Οµβροθερµικό διάγραµµα για την περιοχή µελέτης ToC Μέση θερµοκρασία (oc) Μηνιαίο ύψος βροχής (mm) ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠΤ ΟΚΤ ΝΟΕ ΕΚ Pmm Πηγή: ΕΜΥ, 1994 Ο χαρακτηρισµό του κλίµατος µπορεί να γίνει µε βάση τους λεγόµενους βιοκλιµατικούς δείκτες, αριθµούς δηλαδή που προκύπτουν από τη χρήση µαθηµατικών τύπων µε κλιµατικές παραµέτρους. Για την περιοχή της Μεσογείου χρησιµοποιείται ευρέως το οµβροθερµικό πηλίκο του Emberger: Q 2 = 2000P M 2 -m 2 όπου P είναι το ύψος της ετήσιας βροχόπτωσης σε mm, M η µέγιστη θερµοκρασία του θερµότερου µήνα και m η ελάχιστη θερµοκρασία του ψυχρότερου µήνα, εκφρασµένες στην κλίµακα Kelvin. Όσο µικρότερος είναι ο δείκτης Q 2, τόσο ξηρότερο είναι το κλίµα. Για την περιοχή µελέτης Μ=301,5 ο Κ, m=281,7 ο Κ, P=405,9 χλµ, οπότε Q 2 = 70,3 Με βάση την τιµή του δείκτη Q 2 και της ελάχιστης θερµοκρασίας του ψυχρότερου µήνα m, η περιοχή µελέτης τοποθετείται στο κλιµατόγραµµα του Emberger. Παρατηρούµε ότι η περιοχή µελέτης εντάσσεται στον ηµίξηρο βιοκλιµατικό όροφο µε χειµώνα θερµό. Σύµφωνα µε το βιοκλιµατικό χάρτη της Ελλάδας (Μαυροµάτης, 1980), η περιοχή µελέτης αντιστοιχεί στον έντονο θερµοµεσογειακό χαρακτήρα του Μεσογειακού βιοκλίµατος. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 40

51 Σχήµα 5: Κλιµατικό διάγραµµα Emberger για την Ελλάδα Σηµαντικός κλιµατικός παράγοντας για την περιοχή µελέτης είναι και ο άνεµος. Όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα, επικρατέστεροι άνεµοι είναι οι Βόρειοι, µε ετήσια συχνότητα 32,4%. Εµφανίζονται µε συχνότητα µεγαλύτερη των ανέµων άλλων διευθύνσεων και τους 12 µήνες του χρόνου. Ακολουθούν οι Βορειοδυτικοί άνεµοι µε ετήσια συχνότητα 13,6% και οι Νοτιοδυτικοί µε συχνότητα 13,3%. Η άπνοια είναι φαινόµενο σχετικά σπάνιο στην περιοχή, µε συχνότητα που ανέρχεται σε 6,6%. Οι άνεµοι, κατά 28,9%, πνέουν µε εντάσεις πάνω από 4 Beauforts. Πίνακας 11: Εντάσεις και συχνότητα ανέµων στη περιοχή µελέτης BEAUFORT N NE E SE S SW W NW CALM SUM 0 6,567 6, ,930 0,450 0,504 0,800 0,175 1,371 1,338 3,081 9, ,660 1,645 0,921 1,623 0,636 2,566 2,160 4,572 18, ,669 2,445 0,768 1,480 0,636 2,610 1,908 2,774 18,29 4 6,568 3,235 0,614 1,382 0,548 2,566 1,272 1,634 17, ,011 2,061 0,263 0,680 0,318 1,875 0,735 0,614 11, ,704 1,875 0,219 0,471 0,208 1,480 0,548 0,515 10, ,577 0,921 0,088 0,186 0,066 0,636 0,252 0,241 4, ,053 0,318 0,044 0,044 0,022 0,164 0,099 0,077 1, ,219 0,088 0,011 0,011 0,011 0,033 0,011 0,033 0, ,044 0,022 0,000 0,000 0,000 0,011 0,011 0,011 0,099 >11 0,011 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,011 SUM 32,446 13,06 3,432 6,677 2,62 13,312 8,334 13,552 6, ,000 Πηγή: ΕΜΥ., Μ.Σ. Μήλου, Περίοδος Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 41

52 3.1.2 Γεωµορφολογία Η µορφή του χερσαίου και θαλάσσιου ανάγλυφου καθορίζεται από τη ρηξιγενή γεωµετρία που χαρακτηρίζει την περιοχή µελέτης, η οποία σε συνδυασµό µε την γενική τάση επέκτασης που επικρατεί, προκαλεί καταβυθίσεις και δηµιουργεί πολυσχιδείς ακτές, πολλούς κολπίσκους, νησίδες και υφάλους αλλά και απόκρηµνες ακτές. Το ανάγλυφο των νησιών είναι σχετικά χαµηλό, λοφώδες, µε µεγαλύτερο υψόµετρο τα 365µ για την Κίµωλο και 354µ. για την Πολύαιγο αντίστοιχα. Η έντονη υδροθερµική εξαλλοίωση των ηφαιστειακών σχηµατισµών που δοµούν τα δύο νησιά, προκάλεσε την δηµιουργία αργιλικών ορυκτών, µε αποτέλεσµα να διευκολυνθεί η διάβρωση. Η έντονη διάβρωση οδήγησε στην ταπείνωση και στην εξοµάλυνση του αναγλύφου. Η αργιλοποίηση των πετρωµάτων δυσχέρανε την κατείσδυση του νερού της βροχής, το οποίο απορρέει συχνά µε έντονη χειµαρρώδη ροή, σχηµατίζοντας βαθιά ρέµατα. Γενικά, λόγω της µικρής έκτασης των νησιών και της ύπαρξης ηφαιστειακών δοµών και θόλων, το υδρογραφικό δίκτυο είναι ακτινοειδές. Τα κύρια ρέµατα έχουν αναπτυχθεί παράλληλα στις διευθύνσεις των ρηγµάτων, ή κατά µήκος της ροής της λάβας. Οι δευτερογενείς κλάδοι έχουν σχετικά µικρό µήκος και είναι ατελώς αναπτυγµένοι. Η ακτογραµµή των νησιών λόγω της ρηξιγενούς γεωµετρίας είναι πολυσχιδής. Ο πυθµένας της θάλασσας βαθαίνει απότοµα γύρω από το σύµπλεγµα. Ωστόσο ανάµεσα στις νησίδες το βάθος της θάλασσας δεν ξεπερνά τα 30µ. Ο βυθός είναι ανώµαλος κυρίως λόγω του τεκτονισµού αλλά και της ύπαρξης θαλάσσιων ρευµάτων, που εµποδίζουν την απόθεση υλικού και εποµένως την εξοµάλυνσή του. Οι ακτές αποτελούνται από πυροκλαστικά σαθρά υλικά, τα οποία σε συνδυασµό µε την δράση των κυµάτων και την αιολική διάβρωση σχηµατίζουν µεµονωµένους βράχους (stacks), αψίδες και σπήλαια. Μικρά υποθαλάσσια σπήλαια παρατηρούνται και στις λάβες, που έχουν σχηµατιστεί από τη διεύρυνση των απαγωγών απαέρωσης και ψύξης. Όµως, οι παραπάνω γεωµορφές είναι ευάλωτες στην αποσάρθρωση και τη διάβωση µε αποτέλεσµα να θεωρούνται εφήµερες για τα γεωλογικά χρονικά δεδοµένα Στοιχεία γεωλογίας-υδρογεωλογίας Γενικό γεωλογικό καθεστώς Η ευρύτερη περιοχή του νησιωτικού συµπλέγµατος της Mήλου, Αντιµήλου, Κιµώλου και Πολυαίγου εντάσσεται στην ευρύτερη γεωτεκτονική ενότητα του Νεοελληνικού τεκτονικού καλύµµατος και ειδικότερα στην ενότητα του Αττικοκυκλαδικού Συµπλέγµατος, ή στην Αττικοκυκλαδική µάζα (όπως ονοµαζόταν παλαιότερα η περιοχή των Κυκλάδων). Ωστόσο, το νησιωτικό σύµπλεγµα αποτελείται κυρίως (και ορισµένα νησιά αποκλειστικά) από ηφαιστειακούς σχηµατισµούς του ηφαιστειακού τόξου του νοτίου Αιγαίου. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 42

53 Στρωµατογραφία Η στρωµατογραφική διάρθρωση της περιοχής Κιµώλου-Πολυαίγου φαίνεται στην ενδεικτική στρωµατογραφική στήλη που ακολουθεί: Σχήµα 6: Στρωµατογραφική διάρθρωση περιοχής µελέτης Τα νησιά Κίµωλος και Πολύαιγος αποτελούνται σχεδόν αποκλειστικά από προϊόντα ηφαιστειακής δράσης. Οι σχηµατισµοί του Αττικοκυκλαδικού συµπλέγµατος (προηφαιστειακό υπόβαθρο) απαντώνται στη δυτική ακτή της Κιµώλου σε δύο µικρές εµφανίσεις και αποτελούνται από χαλαζιακούς µαρµαρυγιακούς σχιστόλιθους πάχους περίπου 20µ. η παλαιότερη και από νεογενή ιζήµατα (εναλλαγές συνεκτικών απολιθωµατοφόρων κροκαλοπαγών, ψαµµιτών και µαργών), πάχους 30µ., η νεότερη. Στη Πολύαιγο το προηφαιστεικό υπόβαθρο εµφανίζεται σε τρεις περιορισµένες περιοχές, υπό µορφή µαργαϊκού απολιθωµατοφόρου ασβεστόλιθου, µαργών, ψαµµιτών και κροκαλοπαγών του Νεογενούς. Στο κεντρικό τµήµα της Κιµώλου παρατηρείται µία µικρής έκτασης γρανιτική διείσδυση Κάτω Πλειοκαινικής ηλικίας, που σηµατοδοτεί την έναρξη της ηφαιστειακής δραστηριότητας. Η ηφαιστειακή δραστηριότητα, που ξεκίνησε το Ανώτερο Πλειόκαινο, Κατώτερο Πλειστόκαινο υπό µορφή λαβών, ρευµάτων λάβας, πυροκλαστικών υλικών, κίσσηρης και θόλων, σταµάτησε πριν από περίπου ένα εκατοµµύριο χρόνια. Τεκτονική Η γενική γεωµετρία της περιοχής είναι ρηξιγενής. Η ευρύτερη περιοχή της Μήλου- Κιµώλου-Πολυαίγου επηρεάζεται, από το Πλειόκαινο έως σήµερα, από ένα εφελκυστικό πεδίο τάσεων. Το πεδίο αυτό, που εντοπίζεται στο εσωτερικό του ελληνικού ορογενετικού τόξου, δηµιουργείται από την υποβύθιση της Αφρικανικής πλάκας κάτω από την µικροπλάκα του Αιγαίου, όπως φαίνεται στο σκαρίφηµα του σχήµατος 7. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 43

54 Σχήµα 7: Γεωµετρία ορογενετικού τόξου Αποτέλεσµα των εφελκυστικών δυνάµεων του πεδίου αυτού είναι ο κατατεµαχισµός της περιοχής, που δηµιούργησε φαινόµενα καταβύθισης και καθίζησης τεµαχών (τεκτονικές τάφρους) και παράλληλα διευκόλυνε την ανάδυση του µάγµατος. Στην περιοχή παρατηρούνται 4 κύρια συστήµατα ρηγµάτων µε διευθύνσεις Β-Ν, ΒΑ- Ν, Α- και Β -ΝΑ. Το σύστηµα Β-Ν είναι το κυρίαρχο, παρατηρείται και στο προηφαιστειακό υπόβαθρο, ενώ µαζί µε το σύστηµα ΒΑ-Ν έχουν διαδραµατίσει σηµαίνοντα ρόλο στην άνοδο του µάγµατος. Αυτό προκύπτει από: τη διάταξη των ηφαιστειακών κέντρων της περιοχής. τη διεύθυνση κυκλοφορίας των µεταλλοφόρων υδροθερµικών ρευστών, που ταυτίζεται µε την διεύθυνση εµφάνισης της µεταλλοφορίας (Mn, Pb, Fe, Ba). από τη διάταξη των κυρίων συστηµάτων των θερµών πηγών και από τη διάταξη του δικτύου των φλεβών τροφοδοσίας των ανδεσιτικών και ρυολιθικών λαβών. Απαντώµενοι σχηµατισµοί Οι γεωλογικοί σχηµατισµοί που εµφανίζονται στην Κίµωλο και στην Πολύαιγο είναι ανάλογοι µε τους αντίστοιχους της Μήλου. Αναλυτικά οι απαντώµενοι σχηµατισµοί κατά σειρά από τους αρχαιότερους προς τους νεότερους είναι: α. Προηφαιστειακό υπόβαθρο: Σχηµατισµοί Αττικοκυκλαδικού Συµπλέγµατος: Πρόκειται για έντονα τεκτονισµένους και ανορθωµένους µαρµαρυγιακούς σχιστόλιθους µε µετα-ψαµµιτικούς ορίζοντες και χαλαζιακές φλέβες, πιθανότατα Μεσοζωικής ηλικίας. Εντοπίζονται στην Κίµωλο στην περιοχή Αθηνιάς Αυλάκι σε µια περιορισµένη εµφάνιση µε ορατό πάχος περί τα 20µ. Νεογενείς σχηµατισµοί: Εναλλαγές τεφρών, συνεκτικών µαργών, κροκαλοπαγών, ψαµµιτών, µε πλήθος απολιθωµάτων ρηχής θάλασσας καθώς και µαργαϊκών λεπτο- µεσοστρωµατωδών απολιθωµατοφόρων ασβεστολίθων. Εµφανίζονται στην Πολύαιγο Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 44

55 σε τρεις µικρές εµφανίσεις µε πάχος έως 40µ. και ισάριθµες στην Νοτιοδυτική Κίµωλο. Η ηλικία των σχηµατισµών είναι Άνω Μειοκαινική Κάτω Πλειοκαινική. β. Ηφαιστειακοί σχηµατισµοί: Γρανίτης Πεταλίων: Παρατηρείται σε τρεις εµφανίσεις γύρω από το ύψωµα Πετάλια της κεντρικής Κιµώλου. Πρόκειται για τυπικό γρανίτη µε ιστό ισοκοκκώδη χωρίς καλά διαµορφωµένους κρυστάλλους, που σχετίζεται µε µαγµατικές διεισδύσεις αποφύσεις, που κρυσταλλώθηκαν κοντά στην επιφάνεια ακριβώς πριν την εποχή έναρξης της παροξυσµικής ηφαιστειακής δράσης. Πυροκλαστικά υλικά: Αποτελούν τον κύριο σχηµατισµό των νησιών και συνίστανται από πολλές ενότητες ρευµάτων συγκολληµένης κίσσηρης, θραυσµάτων γυαλιού, ηφαιστειακών λιθαριών διαφόρων διαµέτρων, ορίζοντες καλά συγκολληµένων τόφφων και ρευµάτων στάχτης. Η σύσταση των λιθαριών είναι κυρίως µαγµατική (ανδεσιτική, ρυολιθική) αλλά και προηφαιστειακή (σχιστόλιθοι, νεογενή, γρανιτικά θραύσµατα). Τα πυροκλαστικά υλικά είναι συνήθως εξαλλοιωµένα, κατά θέσεις έντονα προς µπεντονίτη, καολίνη και ζεόλιθους, από υδροθερµική δραστηριότητα. Στην βιβλιογραφία αναφέρονται µε διάφορα ονόµατα ανάλογα µε το περιβάλλον απόθεσης (χερσαίο ή θαλάσσιο), αλλά και την ηλικία εκβολής τους. Οι σηµαντικότεροι σχηµατισµοί είναι οι: Ο ιγνιµβρίτης του Κάστρου: που καταλαµβάνει το µεγαλύτερο τµήµα στα Β της Κιµώλου και έχει πάχος που ξεπερνά τα 400µ. Ο ιγνιµβρίτης των Πράσσων: που εµφανίζεται στο ανατολικό τµήµα της Κιµώλου και στο Β ήµισυ της Πολυαίγου. Χαρακτηριστικοί σχηµατισµοί είναι επίσης : Τα επικλαστικά των Κορακιών Τα πυροκλαστικά της Ψάθης Τα πυροκλαστικά της Μερσίνης Τόφφοι Γερονικόλα, κ.α Ανδεσιτικές- ακιτικές-ρυολιθικές Λάβες: Εµφανίζονται σε ολόκληρη την Κίµωλο πλην του Β τµήµατος και διακρίνονται σε υποηφαιστειακές φλέβες τροφοδοσίας, ρεύµατα και θόλους. Οι φλέβες έχουν πάχος 1-30µ., ενώ οι θόλοι έως 60 µ. Οι πιο βασικές λάβες είναι ανδεσίτες, ενώ οι πιο όξινες είναι δακίτες και ρυόλιθοι. Όλες οι λάβες είναι ασβεστοαλκαλικής σύστασης, έχουν υποστεί υδροθερµική εξαλλοίωση και παρουσιάζουν δευτερογενή ορυκτά Στην Πολύαιγο εµφανίζονται τρεις τουλάχιστον θόλοι και ρεύµατα λάβας µεγάλου πάχους. Πρόκειται για ρυολιθικές, οψιδιανικές, περλιτικές λάβες, που παρουσιάζουν έντονη πυριτίωση από υδροθερµική δραστηριότητα. Οι ανδεσιτικές λάβες έχουν πορφυριτικό, µικρολιθικό ιστό, φαινοκρυστάλλους από πλαγιόκλαστα, πυροξένους, κεροστίλβη, µαγνητίτη και σπάνια βιοτίτη και θεµελιώδη µάζα µικρολιθική. Οι ρυόλιθοι έχουν πορφυριτικό ιστό επίσης και φαινοκρυστάλλους απο χαλαζία, πλαγιόκλαστα, σανίδινο, κεροστίλβη και βιοτίτη και θεµελιώδη µάζα υαλώδη. Οι δύο παραπάνω σχηµατισµοί διαπερνούν µε µεγάλη συχνότητα τα πυροκλαστικά του Κάστρου και των Πράσσων αντίστοιχα. Νεότερης ηλικίας λάβες αποτελούν οι µικρότερης έκτασης σχηµατισµοί: Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 45

56 Λάβες του Γερονικόλα Λάβες Μερσίνης Λάβες Ξαπλοβουνίου και Ψάθης Λατυποπαγές οικισµού Κιµώλου, κ.α Ποταµοχειµάριες αποθέσεις και θαλάσσια ιζήµατα: Αποτελούνται από άµµους, αργίλους και χαλίκια καθώς και χαλαρά κροκαλοπαγή, που εµφανίζονται κυρίως στο νότιο τµήµα της Κιµώλου και στον κόλπο των Πράσσων. Γεωτεχνικός Χαρακτήρας απαντώµενων σχηµατισµών Οι παραπάνω γεωλογικοί σχηµατισµοί από γεωτεχνικής πλευράς κατατάσσονται σε δύο ευρύτερες οµάδες ως εξής: Λάβες: Συνεκτικά πετρώµατα µε πυκνό δίκτυο κατάτµησης (λόγω της ταχείας ψύξης) και ρηγµάτωσης. Τα υγιή πετρώµατα παρουσιάζουν υψηλές µηχανικές αντοχές, µεγάλη σκληρότητα και αντοχή στην διάβρωση. Ωστόσο επειδή συνήθως εµφανίζονται εξαλλοιωµένες και αργιλοποιηµένες από υδροθερµικές διεργασίες, τόσο τα µηχανικά τους χαρακτηριστικά όσο και η αντοχή τους στη διάβρωση εµφανίζουν χαµηλότερες τιµές. Στη ζώνη κερµατισµού αναµένεται αυξηµένη κυκλοφορία νερού. Ενδεικτικές τιµές φυσικών και µηχανικών χαρακτηριστικών δίδονται από το γεωτεκτονικό χάρτη του ΙΓΜΕ ως εξής: Φαινόµενο βάρος γ = KN/m 3 Θλιπτική αντοχή Συνοχή σ c = MPa c = MPa Γωνία τριβής φ = Πρέπει να τονιστεί ότι οι τιµές αυτές αφορούν τον υγιή βράχο και όχι τον αποσαθρωµένο µανδύα για τον οποίο αναµένονται αισθητά µικρότερες παράµετροι. Πυροκλαστικά υλικά: Πολύ συνεκτικά έως χαλαρά και πορώδη κυρίως λεπτόκοκκα υλικά. Η κυµαινόµενη συνεκτικότητά τους συνδέεται µε την ορυκτολογική τους σύσταση και τις διεργασίες αποσάθρωσης και εξαλλοίωσης. Τα µηχανικά χαρακτηριστικά και η συµπεριφορά της βραχοµάζας παρουσιάζουν ευρύτατη διακύµανση, που εξαρτάται κατά κύριο λόγο από τις διεργασίες της εξαλλοίωσης και λιγότερο της διάρρηξης. Την ίδια διακύµανση παρουσιάζει και η υδροπερατότητα των πυροκλαστικών υλικών, εξαρτώµενη κυρίως από τον βαθµό συνεκτικότητας και από το µέγεθος κόκκου. Ενδεικτικές τιµές φυσικών και µηχανικών χαρακτηριστικών δίδονται από τον γεωτεκτονικό χάρτη του ΙΓΜΕ ως εξής: Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 46

57 Α. Συνεκτικά υλικά Φαινόµενο βάρος γ = KN/m 3 Θλιπτική αντοχή σ c = MPa Συνοχή c = 1,50-20 MPa Γωνία τριβής φ = Β. Χαλαροί εξαλλοιωµένοι σχηµατισµοί Φαινόµενο βάρος γ = KN/m 3 Θλιπτική αντοχή σ c = MPa Συνοχή c = MPa Γωνία τριβής φ = Σεισµολογική κατάταξη Κατά τον ισχύοντα Αντισεισµικό Κανονισµό (ΝΕΑΚ), η περιοχή εντάσσεται από πλευράς σεισµικότητας στην Ι ζώνη σεισµικής επικινδυνότητας (πολύ µικρή σεισµική επικινδυνότητα). Η αναµενόµενη σύµφωνα µε τον κανονισµό σεισµική επιτάχυνση είναι της τάξης του α = 0,12xg. Όσον αφορά την σεισµική επικινδυνότητα των σχηµατισµών, οι λάβες αναµένεται να είναι κυρίως Β κατηγορίας ενώ τα πυροκλαστικά υλικά εκτιµάται ότι θα είναι Γ κατηγορίας. Τα τελευταία 300 χρόνια έχουν καταγραφεί πάνω από 20 σεισµικά επεισόδια µεγέθους περί τα 5.0 Ρίχτερ, που έχουν προκαλέσει περιορισµένες καταστροφές σε παλαιές πλινθοκατασκευές. Ηφαιστειακή δραστηριότητα Η ηφαιστειακή δραστηριότητα στο νησιωτικό σύµπλεγµα σίγησε πριν από χρόνια, ενώ στην Κίµωλο και στην Πολύαιγο τα τελευταία γεγονότα παρατηρήθηκαν πριν από χρόνια. Σήµερα δεν παρατηρείται ατµιδική δράση στα δύο νησιά και δεν εµφανίζονται κρατήρες φρεατικών εκρήξεων. Περίπτωση επαναδραστηριοποίησης της ηφαιστειακής δραστηριότητας υπάρχει µόνο για την γειτονική Μήλο. Υδρολογία Ο ευρύτερος χώρος των Κυκλάδων είναι πτωχός σε βροχοπτώσεις. Στο νησιωτικό σύµπλεγµα της Μήλου το µέσο ετήσιο ύψος βροχής δεν ξεπερνά τα 400 mm, µε τις µέγιστες τιµές να παρατηρούνται στην βορειοανατολική προσήνεµη πλευρά. Το υδρογραφικό δίκτυο είναι αραιό µε ανεπτυγµένους τους κύριους κλάδους. Η επιφανειακή απορροή είναι χειµαρρώδης και η κατείσδυση περιορίζεται στην Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 47

58 επιφανειακή ζώνη αποσάθρωσης καθώς και στην παράκτια ζώνη, όπου απαντώνται πιο υδροπερατοί σχηµατισµοί. Η κίνηση του υπόγειου νερού ελέγχεται από το δίκτυο των διαρρήξεων και τα υδρολιθικά χαρακτηριστικά των απαντώµενων σχηµατισµών. Στην Κίµωλο και στην Πολύαιγο απουσιάζουν οι επιφανειακές εκδηλώσεις υπόγειου νερού. Οι µόνες πηγές που εµφανίζονται είναι θερµές και πλούσιες σε χλωριονατριούχα άλατα, εµφανίζονται δε πλησίον της θάλασσας, όπου η περατότητα των σχηµατισµών επιτρέπει την ανάβλυση. ύο εµφανίσεις λιµναίου νερού συνδέονται µε την παρουσία των θερµών πηγών και εµφανίζονται σε χώρους που έχουν σχηµατιστεί κοιλότητες από τις επιφανειακές µεταλλευτικές εργασίες εξόρυξης υλικών. Υδρολιθολογία Οι γεωλογικοί σχηµατισµοί που δοµούν την υπό εξέταση περιοχή ως προς την υδρογεωλογική τους συµπεριφορά διακρίνονται σε : Υδροπερατούς: Αντιπροσωπεύουν µικρό ποσοστό του συνόλου των σχηµατισµών και περιλαµβάνουν τις πρόσφατες αλλουβιακές και τις θαλάσσιες αποθέσεις. Η γειτνίασή τους όµως µε την θάλασσα και η επικοινωνία τους µε αυτήν περιορίζει την δυνατότητα χρησιµοποίησής των άλλωστε περιορισµένων αποθεµάτων τους. Ηµιπερατούς: Σε αυτούς περιλαµβάνονται οι ανδεσιτικές, δακιτικές και ρυολιθικές λάβες, οι θόλοι και ρεύµατα λάβας. Οι σχηµατισµοί αυτοί οφείλουν την περατότητά τους στις ασυνέχειες λόγω ψύξης και κίνησης, σε ρήγµατα και σε ενδιάµεσους σκωριώδεις ορίζοντες. Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται και οι αποσαθρωµένοι µανδύες των πυροκλαστικών υλικών. Έχουν µέτρια έως µικρή περατότητα και αναπτύσσουν υδροφορείς περιορισµένης δυναµικότητας που εµφανίζουν σηµαντικές εποχιακές διακυµάνσεις. Τυγχάνουν εκµετάλλευσης µε πηγάδια τα οποία δεν ξεπερνούν σε βάθος τα τρία µέτρα. Υδατοστεγείς: Στους οποίους εντάσσονται οι σχιστόλιθοι, οι µάργες, οι γρανιτικές διεισδύσεις, οι ιγνιµβρίτες Κάστρου και Πράσσων, τα πυροκλαστικά και οι τόφφοι. Λειτουργούν ως στεγανό υπόβαθρο των υπερκείµενων σχηµατισµών, ελέγχουν την κίνηση του υπόγειου νερού και ευθύνονται για την δηµιουργία περιορισµένης δυνατότητας υδροφόρων οριζόντων. Γεωλογική εξέλιξη της περιοχής Στην περιοχή του νησιωτικού συµπλέγµατος της Μήλου, Πολυαίγου, Κιµώλου υπήρχαν κατά το Μέσο Μειόκαινο (15 εκ. χρόνια πριν) ορισµένες µικρές νησίδες αποτελούµενες από σχιστολίθους του µεταµορφωµένου και πτυχωµένου Αττικοκυκλαδικού υποβάθρου. Στο Ανώτερο Μειόκαινο (12 εκ. χρόνια.πριν) η θάλασσα κατακλύζει την περιοχή και για αρκετό διάστηµα αποτίθενται θαλάσσια ιζήµατα ρηχής θάλασσας, που φέρουν και ίχνη της πανίδας της εποχής. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 48

59 Στις αρχές του Πλειοκαίνου, η έντονη εφελκυστική τεκτονική που επικρατεί στην περιοχή διευκολύνει την άνοδο µαγµατικών ρευστών. Ορισµένα από αυτά κρυσταλλώνονται πολύ κοντά στην επιφάνεια, σχηµατίζοντας γρανιτικά πετρώµατα. Η ηφαιστειακή δραστηριότητα που ακολουθεί, µε την µορφή υποθαλάσσιων αρχικά και χερσαίων στη συνέχεια εκρήξεων, δηµιουργεί τον κορµό του νησιωτικού συµπλέγµατος µε την εκβολή τεράστιου όγκου πυροκλαστικών υλικών και διαδοχικές εκχύσεις λαβών. ιακρίνονται δύο κύριοι κύκλοι ηφαιστειακής δραστηριότητας, ο πρώτος µεταξύ 3.5 και 2.0 εκ. χρόνων πριν και ο δεύτερος µεταξύ 2.0 και 0.9 εκ. χρόνων πριν. Οι εφελκυστικές δυνάµεις σε συνδυασµό µε την ηφαιστειακή δράση δηµιουργούν µία γενικότερη τάση ανύψωσης της περιοχής, η οποία όµως έκτοτε, λόγω του ρηγµατογόνου τεκτονισµού κατατεµαχίζεται και καταβυθίζεται (όπως στα Ελληνικά της Κιµώλου) και ισοπεδώνεται από την θαλάσσια και την αιολική διάβρωση. 3.2 Βιοτικό περιβάλλον Θαλάσσιο Περιβάλλον Ελάχιστες µελέτες σχετικές µε το θαλάσσιο περιβάλλον της ευρύτερης περιοχής µελέτης έχουν πραγµατοποιηθεί (βλ κεφ ) και καµία από αυτές δεν εστιάστηκε στην περιοχή µελέτης. Για το λόγο αυτό, στο πλαίσιο του προγράµµατος LIFE, πραγµατοποιήθηκε µια σειρά ερευνητικών δραστηριοτήτων µε στόχο την καταγραφή των βασικών παραµέτρων και στοιχείων σχετικών µε την κατάσταση του θαλασσίου περιβάλλοντος. Οι δραστηριότητες αυτές εστιάστηκαν: α) στην αναγνώριση και αξιολόγηση των θαλάσσιων οικοτόπων των νησιών β) στον εντοπισµό πιθανών ανθρωπίνων επιδράσεων και απειλών σε αυτούς και γ) στην καταγραφή των κύριων µακροβενθικών οργανισµών και της ιχθυοπανίδας. Μετρήθηκαν επίσης η θερµοκρασία, η αλατότητα και η διαφάνεια του νερού. Οι σταθµοί δειγµατοληψίας επιλέχθηκαν έτσι ώστε να καλύπτουν κατά το δυνατόν µεγαλύτερη ποικιλία βιοτόπων. Εξαιτίας των δυσµενών καιρικών συνθηκών, οι δειγµατοληψίες πραγµατοποιήθηκαν κυρίως στο στενό Κιµώλου-Πολυαίγου, που όµως, εξαιτίας του µικρού του βάθους, αποτελεί και την πιο ενδιαφέρουσα περιοχή. Έµφαση δόθηκε σε περιοχές που δυνητικά υφίστανται µεγαλύτερη πίεση από ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως οι όρµοι, που εµφανίζουν ποικιλία συνθηκών αλλά αποτελούν συγχρόνως και σηµεία προσέλκυσης αλιευτικών και τουριστικών δραστηριοτήτων. Σε κάθε σταθµό έγινε επιτόπια παρατήρηση και καταγραφή των µακροβενθικών οργανισµών και της ιχθυοπανίδας. Αντιπρόσωποι των ειδών συλλέχθηκαν για προσδιορισµό στο εργαστήριο. Ανάλογα µε το υπόστρωµα, δείγµατα βένθους συλλέχθηκαν µε επιβενθική δράγα διαστάσεων 60cmX20cm ή αρπάγη τύπου Ponar δειγµατοληπτικής επιφάνειας 0.05m 2. Το ίζηµα κοσκινίστηκε µε κόσκινο ανοίγµατος 1cm. Οι οργανισµοί συντηρήθηκαν σε διάλυµα φορµόλης 4% και χρωµατίστηκαν µε ερυθρό της Βεγγάλης. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 49

60 Στο εργαστήριο έγινε η διαλογή των δειγµάτων βένθους και ο προσδιορισµός των οργανισµών. Οι µετρήσεις αλατότητας και θερµοκρασίας έγιναν µε αυτόµατο καταγραφικό όργανο CTD (Seabird Electronics). Η διαφάνεια µετρήθηκε µε το δίσκο του Secchi. Για τους θαλάσσιους οικοτόπους, η σπανιότητα τους εκτιµήθηκε γενικά, συγκρίνοντας την παρουσία τους στην περιοχή µελέτης µε την παρουσία τους στις ελληνικές θάλασσες Γενική περιγραφή Εκτός από το στενό µεταξύ Κιµώλου-Πολυαίγου, όπου οι κλίσεις του βυθού είναι οµαλές και τα βάθη δεν ξεπερνούν τα 50m, η θαλάσσια περιοχή που περικλείεται από την ισοβαθή των 50m είναι περιορισµένη. Οι ακτές της Πολυαίγου είναι γενικά πολύ βραχώδεις. Κάποιες µικρές αµµώδεις παραλίες εµφανίζονται στο εσωτερικό των ελάχιστων όρµων, που σχηµατίζει η ακτογραµµή στο ανατολικό και βόρειο τµήµα του νησιού (όρµος Μυρσίνης, Παναγιάς και Βροµολίµνης). Οι ακτές της Κιµώλου είναι περισσότερο οµαλές, ιδίως στο ανατολικό και νότιο τµήµα του νησιού, όπου σχηµατίζονται αρκετές αµµώδεις παραλίες. Κατά την εποχή των δειγµατοληψιών (άνοιξη 1998), η διαύγεια του νερού ήταν µεγάλη (βάθος εξαφάνισης του δίσκου του Secchi 25 m). Οι βραχώδεις ακτές εποικίζονται από βιοκοινωνίες σκληρού υποστρώµατος της υπερ- µεσο- και ανώτερης υποαιγιαλίτιδας ζώνης. Στην τελευταία αναπτύσσονται φωτόφιλα φύκη. Τα λιβάδια της Ποσειδωνίας είναι κατακερµατισµένα και περιορίζονται κυρίως στα ανοιχτά και στις βραχώδεις παρυφές των παραλιών Αποτελέσµατα δειγµατοληψιών Παρατηρήσεις και δειγµατοληψίες έγιναν συνολικά στο στενό Κιµώλου-Πολυαίγου σε 6 σηµεία, όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα. Συνολικά προσδιορίστηκαν 397 είδη ή ανώτερες ταξινοµικές µονάδες (taxa) θαλάσσιων οργανισµών που φαίνονται αναλυτικά ανά θέση και τρόπο δειγµατοληψίας στο παράρτηµα. Πίνακας 12: Σταθµοί δειγµατοληψίας στη θαλάσσια περιοχή Κιµώλου-Πολυαίγου. Σταθµός Μέθοδος ειγµατοληψίας είγµα Νο 1 ράγα 18 Νο 2 Αρπάγη 19 Νο 3 Αρπάγη 20 Νο 4 Αρπάγη 21 Νο 5 Παρατήρηση 22 Νο 6 ράγα 23 Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 50

61 Σχήµα 8: Θέσεις σταθµών δειγµατοληψίας στη θαλάσσια περιοχή Κιµώλου-Πολυαίγου. Κίµωλος Σταθµός 6 Σταθµός 5 Σταθµός 4 Πολύαιγος Σταθµός 3 Σταθµός 2 Σταθµός 1 Σταθµός 1 Μικρός αµµώδης ορµίσκος, στα βαθύτερα σηµεία του οποίου αναπτύσσεται υποβαθµισµένο και κατακερµατισµένο λιβάδι Ποσειδωνίας. Σύρση δράγας στο λιβάδι έδωσε 69 είδη. Σταθµός 2 Μικρός ορµίσκος µε χαλίκι. ειγµατοληψία µε αρπάγη έδωσε µόλις 14 είδη, µε σχετικά χαµηλή αφθονία. Σταθµοί 3 και 4 Βυθός µε χαλίκι και χοντρή άµµο στον σταθµό 3 και ψιλή άµµο στον σταθµό 4. Και στους δύο ορµίσκους βρέθηκαν υψηλοί αριθµοί ειδών (75 και 79 αντίστοιχα) και ατόµων (3041 και 4497 άτοµα/m 2 ). Σταθµός 5 Προστατευµένος όρµος µε αµµώδη βυθό και κατακερµατισµένο λιβάδι υποβαθµισµένης Ποσειδωνίας (Posidonia oceanica). Οι βραχώδεις παρυφές του όρµου καλύπτονται από πυκνή βλάστηση φωτόφιλων φυκών µε την αντίστοιχη βενθική βιοκοινωνία. Η επιτόπια παρατήρηση έδωσε 34 είδη. Σταθµός 6 Η δειγµατοληψία έγινε µε δράγα, σε λιβάδι Ποσειδωνίας (Posidonia oceanica) στα ανοιχτά ορµίσκου, απέναντι από το λιµάνι της Απολλωνίας. Τα φύλλα που Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 51

62 συλλέχθηκαν έδειξαν υποβάθµιση του φυτού, αλλά το βάθος της περιοχής (περίπου 30m) δεν επέτρεψε την παρατήρηση της κατάστασης του λιβαδιού συνολικά. Βρέθηκαν 19 είδη θαλασσίων ασπονδύλων. Συµπερασµατικά, στην περιοχή µελέτης µεγαλύτερη βιοποικιλότητα εµφανίζεται σε ορµίσκους µε αµµώδες υπόστρωµα. Αξίζει να σηµειωθεί ότι στην περιοχή ακόµα και τα νεότερα φύλλα Ποσειδωνίας που συλλέχτηκαν ήταν σκισµένα και φθαρµένα, πιθανώς από σύρση αλιευτικών εργαλείων. Τα στοιχεία που παραθέτονται στην παρούσα µελέτη αποτελούν την πρώτη καταγραφή ειδών θαλάσσιας πανίδας και χλωρίδας στην περιοχή. Από το σύνολο των ειδών της παρούσης µελέτης, εντοπίστηκαν 10 είδη ιδιαίτερου ενδιαφέροντος ως προς την προστασία τους. Στα είδη αυτά θα πρέπει να προστεθούν επίσης ο Τρίτων Charonia tritonis και η Πίνα Pinna nobilis. Το µεν πρώτο αναφέρθηκε από την N. πλευρά της Πολυαίγου και βρέθηκε από την οµάδα έρευνας χερσαίου περιβάλλοντος ενώ το δεύτερο περιλαµβάνεται σύµφωνα µε τις πληροφορίες των ψαράδων. Ο χαρακτηρισµός τους µε την αντίστοιχη βιβλιογραφική πηγή, καθώς και η θέση ανεύρεσής τους περιλαµβάνονται στον πίνακα 13, όπου για λόγους σύγκρισης παρουσιάζονται και τα είδη που καταγράφηκαν στην ευρύτερη περιοχή. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 52

63 Πίνακας 13:Θαλάσσια είδη ιδιαίτερου ενδιαφέροντος στην περιοχή µελέτης ΕΙ Η Κίµωλος- Πολύαιγος (S=220) Πηγή και Χαρακτηρισµός είδους Σπόγγοι Ircinia muscarum **κινδυνεύον/απειλούµενο Spongia agaricina (σπόγγος λαγόφυτο) + **ελεγχόµενης εκµετάλλευσης, ***προστατευόµενο Spongia officinalis + *1, ** ελεγχόµενης εκµετάλλευσης, *** προστατευόµενο Ανθόζωα Caryophyllia inornata (κοράλι) + *2 Leptopsammia pruvoti (κοράλι) + *2 Μαλάκια Γαστερόποδα Gourmya vulgata (θαλ.σαλιγγάρι) *1 Monodonta turbinata (θαλ.σαλιγγάρι) *1 ίθυρα Donax trunculus (αχιβαδάκι) *1 Mytilus galloprovincialis (µύδι) *1 Venerupis aurea (κίτρινη αχιβάδα) *1 Εχινόδερµα Εχινοειδή Arbacia lixula (µαύρος αχινός) + *1 Paracentrotus lividus (κοινός αχινός) + *1, 3, ** ελεγχόµενης εκµετάλλευσης, ***προστατευόµενο Sphaerachinus granularis (µωβ αχινός) + *1 Βρυόζωα Myriapora truncata + *1 Sertella beaniana + *1 Φανερόγαµα Posidonia oceanica (Ποσειδωνία) **κινδυνεύον/απειλούµενο, ***αυστηρά προστατευόµενο Πηγή: MOm, Hunnam P.J Mediterranean marine species in possible need of protection. UNEP/IG.20/INF.6, 41pp. (Σπόγγοι, Κνιδόζωα, Μαλάκια, Βρυόζωα, εκάποδα, Εχινόδερµα, Ασκίδια). 2. Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora (CITES), Παράρτηµα ΙΙ. 3. Koomen P., van Helsdingen P.J Listing of biotopes in Europe according to their significance for invertebrates. Council of Europe, T-PVS(93)43, 74pp. 4. IUCN Conservation Monitoring centre IUCN Red List of Threatened Animals. IUCN, 154 pp. * Απειλούµενα, προστατευόµενα και ενδηµικά είδη της Ελλάδας (Ζωολογικό Μουσείο, Τµ. Βιολογίας, Παν. Αθηνών). Εκδ. 3.0, Ιούνιος 1997 ** Πρωτόκολλο για τις Ειδικά Προστατευόµενες Περιοχές (SPAs) και τη βιολογική Ποικιλότητα στη Μεσόγειο. Conference of Plenipotentiaries for the Protection of themediterranean Sea against Pollution and its Protocols, Barcelona, June 10, 1995 *** Συνθήκη για τη διατήρηση της άγριας ζωής και των φυσικών οικοτόπων στην Ευρώπη (Συµβούλιο της Ευρώπης). Secretariat Memorandum prepared by the Directorate of Environment and Local Authorities. T-PVS(98) 12. 5/5/1998. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 53

64 Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: ράσεις Προστασίας Πίνακας 14: Αξιολόγηση των σηµαντικών θαλάσσιων οικοτόπων της περιοχής µελέτης. Θέση Προτεραιότητα Αντιπροσωπευτικότητα Σχετ. Επιφάνεια Βαθµός ιατήρησης Συνολ. Εκτίµηση Οικότοπος Posidonia Σταθµός 1 * Β** Γ Β Β Σταθµοί 5 και 6 * Β Γ Γ Β Πηγή: MOm, 1998 Πίνακας 15: Ανθρώπινες δραστηριότητες και οι επιπτώσεις τους στο θαλάσσιο περιβάλλον της περιοχής µελέτης. Θέση Ανθρώπινες δραστηριότητες Τύπος επίπτωσης Ενταση Στενό Κιµώλου-Πολυαίγου Μέση αλιεία Ξερίζωµα λιβαδιού Posidonia, καταστροφή ασπονδύλων Α Πηγή: MOm, 1998 **Για την ερµηνεία των κωδικών Α, Β και Γ, βλέπε κεφ Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 54

65 Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: ράσεις Προστασίας Περιγραφή τύπων οικοτόπων Αµµώδεις Ακτές Στις αµµώδεις ακτές της Κιµώλου και της Πολυαίγου παρατηρήθηκε αµµονιτρόφιλη (τύπος οικοτόπου NATURA 2000 Annual vegetation of driftlines-μονοετής βλάστηση µεταξύ των ορίων πληµµυρίδας και αµπώτιδας µε κωδικό 1210) και καθαρά αµµόφιλη (Agropyrenion farcti, τύπος οικοτόπου NATURA 2000 Embryonic shifting dunes- Υποτυπώδεις κινούµενες θίνες µε κωδικό 2110) βλάστηση. Οι δύο αυτές κοινότητες αποτελούν εν γένει διαδοχικές ζώνες στις αµµώδεις παραλίες, η πρώτη εποικίζει τη ζώνη της κυµαγωγής και η δεύτερη αποτελεί την πρώτη ζώνη των αµµοθινών (πρωτογενείς ή εµβρυακές αµµοθίνες). Κίµωλος. Αµµονιτρόφιλη βλάστηση παρατηρήθηκε στα Μαυροσπήλια, στα Ελληνικά και στην Αλυκή, µε χαρακτηριστικό είδος την Cakile maritima (είδος βιολέτας της παραλίας) και στον όρµο Μοναστηρίων µε χαρακτηριστικό είδος τη Salsola kali (θαλασσάγκαθο ή θαλασσόχορτο ή καλιά). Άλλα είδη που συµµετέχουν στη ζώνη αυτή είναι η Matthiola tricuspidata (βιολέτα του πελάγου) στα Μαυροσπήλια και στην Αλυκή, και η Euphorbia peplis (Ευφόρβια η πέπλις, είδος γαλατσιδάκι) στον Όρµο Μοναστηρίων. Βλάστηση πρωτογενών αµµοθινών υπάρχει σε όλες τις αµµώδεις παραλίες µε χαρακτηριστικό είδος την Elytrigia juncea ssp. juncea (Ελυτρίγια η θρύα, είδος αγριάδας της παραλίας), ενώ άλλα χαρακτηριστικά είδη είναι τα Eryngium maritimum (γαλανάγκαθο), σε όλες τις παραλίες, Euphorbia paralias (πελαγίδα, γαλατσίδα της παραλίας), Crepis sp. (Κρεπίς, είδος πικραλίδας) στον όρµο Μοναστηρίων, Medicago marina (Μηδική η θαλάσσιος, αρµυρήθρα), όρµος Μοναστηρίων, Αλυκή), Otanthus maritimus (ωτανθός, Μαυροσπήλια, Ελληνικά), Pancratium maritimum (θαλασσόκρινος, Αλυκή). Άλλα είδη που συχνά συµµετέχουν είναι τα: Bupleurum semicompositum (Βούπλευρον το ηµισύνθετο), Pseudorlaya pumila (αγιοκουτσουνίδα), Spergularia salina (είδος αµµόχορτου), Lotus cytisoides (είδος αγριοθρούµπι ή αγριοτρίφυλλο), Crepis multiflora (Κρεπίς η πολυανθής, είδος πικραλίδας), Lagurus ovatus (λαγονούρα ή γατόχορτο ή βούτοµα), Polypogon sp. (Πολυπώγων, είδος αλωπηνουράς). Στα Ελληνικά, η αµµόφιλη βλάστηση και ο υγρότοπος περιστοιχίζονται από καλλιέργειες. Στην Αλυκή, η βλάστηση από πλευράς σύνθεσης ειδών είναι ικανοποιητική, αλλά δεν σχηµατίζονται καθόλου οι χαρακτηριστικές τοπικές ανυψώσεις (ράχες) άµµου που συσσωρεύεται γύρω από τα φυτά. Η αµµώδης ακτή έχει υποστεί έντονες επιδράσεις, καθώς η περιοχή κατοικείται και είναι σχετικά πολυσύχναστη και επιπλέον µια λωρίδα φυτεµένα αρµυρίκια και το µονοπάτι κατά µήκος της διακόπτουν τη συνέχεια του βιοτόπου. Στις παραλίες Ελληνικά, όρµος Μοναστηρίων και όρµος Αγιόκληµα, παρατηρήθηκε ένας χαρακτηριστικός σχηµατισµός: αµέσως µετά τη ζώνη της κυµαγωγής σηκώνεται µία ράχη άµµου µε Elytrigia juncea ssp. juncea (Ελυτρίγια η θρύα, είδος αγριάδας), µε µεγαλύτερο ή µικρότερο ύψος και πλάτος, σαν οχύρωση παράλληλη µε την ακτογραµµή. Ο σχηµατισµός αυτός αποτελεί ένα τύπο πρόσσω-αµµοθίνης (foredune), δηλαδή σταθεροποιηµένων εµβρυακών αµµοθινών που η µορφή τους ποικίλλει ανάλογα µε την προµήθεια άµµου. Χαρακτηριστική φυτοκοινότητα στις θέσεις αυτές είναι το Cypero mucronati-agropyretum juncei που εντάσσονται στον τύπο οικοτόπου Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 55

66 Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: ράσεις Προστασίας Και στις τρεις παραλίες εκβάλλουν ρέµατα και πίσω από τη ράχη αυτή σχηµατίζονται λιµνία και υγρότοποι. Η ράχη δοµείται από επάλληλες στρώσεις άµµου και συσσωρευµένα Posidonia oceanica (Ποσειδώνια, φύκια). Στα Ελληνικά η ράχη αυτή έχει πλάτος περίπου 5 µέτρα και καλύπτεται από Elytrigia juncea (Ελυτρίγια η θρύα, είδος αγριάδας), Otanthus maritimus (ωτανθός) και L. cytisoides (είδος αγριοθρούµπι). Στα Ελληνικά, πίσω από την αµµώδη ράχη, σε χαµηλότερο επίπεδο, και µπροστά από τον υγρότοπο απλώνεται µία έκταση σταθεροποιηµένης άµµου, µε είδη αµµόφιλoαλόφιλα (κυρίως πιο κοντά στη θάλασσα), είδη των Thero-Brachypodietea (κοινότητες µε µονοετείς πόες και αγροστώδη) και φρυγανικά: Pancratium maritimum (θαλασσόκρινος), Pseudorlaya pumila (αγιοκουτσουνίδα), Medicago marina (Μηδική η θαλάσσιος, αρµυρήθρα), Otanthus maritimus (ωτανθός), Elytrigia juncea (είδος αγριάδας), Spergularia salina (είδος αµµόχορτου), Limonium sinuatum (είδος αµάραντου), Galilea mucronata (είδος κύπερης), Lotus cytisoides (είδος αγριοθρούµπι), Silene gallica (Σιληνή η γαλλίκια, λουλουδάκι), S. colorata (Σιληνή η χρωµατιστή, λουλουδάκι), Anagallis arvensis (περδικούλι), Orobanche sp. (Οροβάγχη, είδος λύκου), Phragmites australis (αγριοκάλαµο, σποραδικά), Chrysanthemum coronarium (κίτρινη µαργαρίτα), Helichrysum italicum (καλοκοιµηθιά), Lavandula stoechas (λεβάντα), Centaurea spinosa (αλίφονας), Calicotome villosa (ασπάλαθος), Sarcopoterium spinosum (αστοιβή), Pistacia lentiscus (σχίνο). Στο πρώτο τµήµα κυριαρχεί το Helichrysum, ενώ πιο πίσω η Lavandula. Η βλάστηση αυτή, παρόλο που οι συγκεκριµένες φυτοκοινότητες από ταξινοµική άποψη ανήκουν στα Cisto- Micromerietea (µε πιθανή εξαίρεση την κοινότητα της L. stoechas -λεβάντα), µπορεί να ενταχθεί στον τύπο οικοτόπου NATURA2000 Sclerophyllous dune scrub-cisto- Lavenduletalia (Θίνες µε βλάστηση σκληρόφυλλων θάµνων), µε κωδικό Πολύαιγος. Πρωτογενείς αµµοθίνες (2110) παρατηρήθηκαν στους όρµους: Κάτω Μερσίνη, Άνω Μερσίνη, Παναγιά και αµέσως επόµενος όρµος, Φανάρι. Στο Φανάρι σχηµατίζονται χαµηλές και µικρές αµµοθίνες µε Limonium graecum (είδος αµάραντου). Είδη χαρακτηριστικά του οικοτόπου είναι τα: Eryngium maritimum (γαλανάγκαθοόρµος µετά την Παναγιά). Άλλα είδη που συµµετέχουν στη βλάστηση είναι τα Pseudorlaya pumila (αγιοκουτσουνίδα, όρµος µετά την Παναγιά, Κάτω Μερσίνη), Silene colorata (Σιληνή η χρωµατιστή- Κάτω Μερσίνη), Lotus cytisoides (είδος αγριοθρούµπι- µετά την Παναγιά). Η χαρακτηριστική αµµώδης ράχη που περιγράφηκε παραπάνω παρατηρήθηκε στο Κάτω Μερσίνη, στο Άνω Μερσίνη και στην Παναγιά, οι οποίες επίσης χαρακτηρίζονται από την παρουσία εκβολών ρεµάτων. Με τη διαφορά ότι το ρόλο της Elytrigia (είδος αγριάδας) στη συσσώρευση της άµµου τον παίζουν τα Limonium (αµάραντα) και τα Juncus (βούρλα). Στο Κάτω Μερσίνη τα είδη Juncus maritimus (είδος βούρλου) κατά πρώτο λόγο και Limonium sp. (αµάραντα) κατά δεύτερο φαίνεται ότι κυρίως συγκρατούν την άµµο στην πρόσθια αµµοθίνη (κάποια µε ρίζες ξεγυµνωµένες, όπου φαίνεται η διαβρωτική δράση νερού-αέρα), ενώ πιο πίσω αναπτύσσονται σχίνα, Helichrysum italicum (καλοκοιµηθιά), Medicago littoralis, (Μηδική η παράλιος, είδος τριφυλιού), Anthemis rigida (Ανθεµίς η άκαµπτος, είδος µικρής κίτρινης µαργαρίτας) και άλλα µικρά αµµόφιλα και αγροστώδη. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 56

67 Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: ράσεις Προστασίας Στους όρµους Κάτω και στο Ανω Μερσίνη, στην επίπεδη αµµώδη έκταση πίσω από τις πρόσθιες αµµοθίνες αναπτύσσονται φρυγανικές και θαµνώδεις διαπλάσεις. Χαρακτηριστικές παρουσιάζονται οι φυτοκοινότητες στο Κάτω Μερσίνη. Στο εσωτερικό µέρος, µετά το λιµνίο, οι αµµοθίνες καλύπτονται κατά 50% περίπου από αραιούς θάµνους µε χαρακτηριστική όψη: L. stoechas (λεβάντα), Helichrysum sp.(καλοκοιµηθιά), P. lentiscus (σχίνο), C. salvifolius (κουνουκλιά). Στην αµµολωρίδα µεταξύ αµµώδους ράχης και λίµνης, στις ανοιχτές θέσεις επικρατούν τα είδη Helichrysum και Anthyllis hermaniae (αλογονουρά, σάρωµα), ενώ συµµετέχουν τα Limonium (αµάραντα) κυρίως στα κράσπεδα προς τη θάλασσα και προς τη λίµνη, αλλά και στο εσωτερικό. Σε πιο κλειστές θέσεις, σε βαθουλώµατα, προς το εσωτερικό και πίσω από τη λίµνη, η δοµή και η φυσιογνωµία του θαµνώνα αλλάζουν καθώς συµµετέχουν περισσότεροι ψηλοί θάµνοι, κυρίως P. lentiscus (σχίνο) και επίσης J. phoenicea (φίδα) καθώς και Myrtus communis (µυρτιά) σε υγρές θέσεις, ενώ συµµετέχουν τα Helichrysum (καλοκοιµηθιά), Sarcopoterium spinosum (αστοιβή), J. maritimus (είδος βούρλου) και Limonium (αµάραντα). Η βλάστηση αυτή, παρόλο που οι συγκεκριµένες φυτοκοινότητες από ταξινοµική άποψη ανήκουν στην κλάση Cisto- Micromerietea ή στην συνένωση Ceratonio-Rhamnion, µπορεί να ενταχθεί στον τύπο οικοτόπου NATURA 2000 Sclerophyllous dune scrub-cisto-lavenduletalia (Θίνες µε βλάστηση σκληρόφυλλων θάµνων), µε κωδικό Οι θέσεις όπου οι συστάδες µε J. phoenicea (φίδα) είναι ανεπτυγµένες (π.χ., στο βόρειο άκρο του Κάτω Μερσίνη και στο Άνω Μερσίνη) αντιστοιχούν στον τύπο οικοτόπου NATURA 2000 Dune juniper thickets (Juniperus spp.) and woods (Λόχµες των παραλιών µε αρκεύθους) µε κωδικό Νησίδες: Το Πρασονήσι είναι η µόνη από τις νησίδες µε αµµώδη παραλία µε υποτυπώδη βλάστηση µε Elytrigia (είδη αγριάδων), Phragmites (καλαµιές) και Crithmum maritimum (κρίταµο). Αλοφυτικοί Οικότοποι Σε εκβολές ρεµάτων και στην Κίµωλο και στην Πολύαιγο σχηµατίζονται συχνά υγρότοποι, αλµυρά λιβάδια (τύπος οικοτόπου NATURA 2000 Mediterranean salt meadows, Juncetalia maritimi - Μεσογειακά αλίπεδα µε κωδικό 1410) και αλµυρά έλη (τύπος οικοτόπου NATURA 2000 Mediterranean and thermo-atlantic halophilous scrubs, Arthrocnemetalia fructicosae - Μεσογειακές και θερµοατλαντικές αλόφιλες λόχµες µε κωδικό 1420). Επίσης, στις εκβολές σχηµατίζονται υφάλµυροι καλαµώνες (Phragmitetea, τύπος οικοτόπου NATURA 2000 Dune-slack reedbeds and sedgebeds - Κοιλότητες µεταξύ των θινών µε κλίνες καλαµιών και βούρλων µε κωδικό 2195). Τέλος, στις ίδιες θέσεις παρατηρήθηκαν φυτοκοινότητες αλο-νιτρόφιλες κοινότητες κυρίως µονοετών που εποικίζουν αλµυρά, ιλυώδη εδάφη που υπόκεινται σε περιοδικό κατακλυσµό και σε ακραία ξηρασία και που εν γένει εντάσσονται στα Saginetea maritimae (τύπος οικοτόπου NATURA 2000 Annual salt pioneer swards - Μονοετής βλάστηση µε Salicornia και άλλα είδη των λασπωδών και αµµωδών ζωνών, κωδικός 1310). Κίµωλος. Μικροί παράκτιοι υγρότοποι σχηµατίζονται σε αρκετά σηµεία σε όλο το νησί. Σηµαντικότερο από πλευράς έκτασης είναι το υγροτοπικό σύστηµα στα Ελληνικά. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 57

68 Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: ράσεις Προστασίας Κυριαρχεί ο οικότοπος των αλµυρών ελών µε Sarcocornia perennis (είδος αρµύρας, η κόκκινη) που είναι άφθονη στο αλίπεδο και φτάνει στις όχθες των ρεµάτων. Υπάρχουν επίσης αλµυρά λιβάδια (χαρακτηριστικά είδη: Juncus heldreichianus (είδος βούρλου) και Elytrigia scirpea (Ελυτρίγια η σκίρπεα, είδος αγριάδας), συµµετέχει το Piptatherum sp.) και Limonium ocymifolium και L. graecum (είδη αµάραντων) στις παρυφές του υγρότοπου. Κυρίως κοντά στις εκβολές των ρεµάτων, και στα Ελληνικά και στο διπλανό όρµο, τα Μαυροσπήλια, υπάρχουν υφάλµυροι καλαµώνες µε Phragmites australis (αγριοκάλαµο) και Juncus sp. (είδος βούρλου). Πυκνοί καλαµώνες, όχι όµως απαραίτητα υφάλµυροι, µε Phragmites αναπτύσσονται και προς το εσωτερικό στις όχθες των ρεµάτων και µεταξύ των χωραφιών. Στην Αλυκή σχηµατίζεται ο δεύτερος σε έκταση υγρότοπος µε αλµυρά έλη µε S. perennis (είδος αρµύρας), πυκνά αλµυρά λιβάδια µε Juncus (βούρλα) και E. scirpea (είδος αγριάδας) και υφάλµυρους καλαµώνες µε J. subulatus (είδος βούρλου) και P. australis (αγριοκάλαµο). Ορισµένες θέσεις, κυρίως στις παρυφές εποικίζονται από τη φυτοκοινότητα µε Spergularia salina (είδος αµµόχορτου), Cressa cretica (Κρέσσα η κρητική, είδος αρµυρήθρας) και Atriplex sp. (είδος αλυµιάς) (1310). Το κέντρο του υγροτόπου έχει µετατραπεί σε γήπεδο, που παρόλα αυτά κατά τη χειµερινή περίοδο φαίνεται ότι πληµµυρίζει (το γήπεδο καλύπτεται από σηπόµενη οργανική ύλη), και η παραπάνω βλάστηση έχει περιοριστεί στις πλευρές του. Στον όρµο Βρωµολίµνη υπάρχει επίσης αρκετά µεγάλο αλίπεδο µε άφθονη S. perennis (είδος αρµύρας) (κωδ. 1420) και Spergularia salina (είδος αµµόχορτου) σε ορισµένες θέσεις. Στις παρυφές αναπτύσσονται ο Juncus heldreichianus (είδος βούρλου, κωδ. 1410) και διάφορα αγροστώδη, Limonium graecum (είδος αµάραντου) και Centaurium spicatum (είδος θερµοβότανου ή θερµόχορτου). Στο Ζουφιοκάλαµο ο παράκτιος υγρότοπος περιορίζεται από τις καλλιέργειες σε µία περιοχή µε εκτεταµένο αλµυρό λιβάδι µε Juncus acutus (είδος βούρλου) και υφάλµυρους καλαµώνες µε J. subulatus και Phragmites (αγριοκάλαµο) και Limonium graecum (είδος αµάραντου) στις παρυφές κυρίως. Στην µια άκρη αναπτύσσεται µία πυκνή κοινότητα µε Cressa cretica (είδος αρµυρήθρας) και S. salina (είδος αµµόχορτου) και σποραδικό Atriplex cf. prostrata (είδος αλυµιάς, άγριο σπανάκι) (1310). Στον όρµο Μοναστηρίων ο υγρότοπος στην κοίτη του χειµάρρου εκεί που εκβάλλει το ρέµα αποτελείται από υφάλµυρο καλαµώνα µε Phragmites australis (αγριοκάλαµο) και Juncus (βούρλα) ενώ προς το εσωτερικό το Phragmites αντικαθίσταται από Arundo donax (καλάµι ή νεροκάλαµο). Εκτεταµένος καλαµώνας αναπτύσσεται και στον όρµο Πήγαδο. Πολύαιγος. Μικροί υγρότοποι αναπτύσσονται στα κράσπεδα των αµµωδών οχθών των λιµνίων που σχηµατίζονται στις εκβολές των ρεµάτων, στις αµµώδεις όχθες. Στο Κάτω Μερσίνη ο υγρότοπος είναι κάπως πιο εκτεταµένος, µε χαρακτηριστικά είδη τα Juncus maritimus (είδος βούρλου), Limonium (είδη αµάραντου) και Scirpus holoschoenus (Σκίρπος ο ολόσχοινος, είδος βούτοµου) (1410) και µικρότεροι υγρότοποι υπάρχουν στο Φανάρι µε J. acutus (είδος βούρλου) και στην παραλία δυτικά του όρµου Βροµολίµνη και στην Παναγιά µε Juncus (βούρλα) και Limonium (αµάραντα). Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 58

69 Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: ράσεις Προστασίας Βραχώδεις Ακτές Οι ακτές του µεγαλύτερου τµήµατος της περιοχής µελέτης είναι βραχώδεις, πολλές φορές απόκρηµνες, µε υψηλή αλατότητα. Η βλάστηση στις θέσεις που επηρεάζονται και από τα κύµατα και από τον ψεκασµό θαλασσινού νερού υπάγεται γενικά στα Crithmo-Staticetea (=Crithmo-Limonietea) και αντιστοιχεί στον τύπο οικοτόπου NATURA 2000 Vegetated sea cliffs of the Mediterranean coasts, with endemic Limonium sp.) (Απόκρηµνες βραχώδεις ακτές µε βλάστηση στη Μεσόγειο, µε ενδηµικά Limonium sp. -αµάραντα) µε κωδικό Στον ίδιο τύπο οικοτόπου υπάγεται και η παραλιακή ζώνη των νησίδων. Κίµωλος: Γενικά επικρατούν φυτοκοινότητες µε τα είδη Cichorium spinosum (σταµναγκάθι), Limonium spp. (αµάραντα) και Atriplex halimus (αλιµιά) και επίσης, όχι συχνά, Centaurea spinosa (αλίφονας- που χαρακτηρίζει και φρυγανικές κοινότητες των Cisto-Micromerietea). Οι διαφορετικές φυτοκοινότητες που αναπτύσσονται διακρίνονται ανάλογα µε την παρουσία των χαρακτηριστικών ειδών: Limonium graecum, L. ocymifolium (είδη αµάραντων), Suaeda vera (αρµύρα), Frankenia hirsuta (Φρανκένια η τριχωτή), Mesembryanthemum nodiflorum (καλιά), Crithmum maritimum (κρίταµο), Anthemis rigida (Ανθεµίς η άκαµπτος), Silene sedoides (Σιληνή η σαρκώδης), Reichardia picroides (είδος αγριοράδικου), Lotus cytisoides (είδος αγριοθρούµπι), Halimione portulacoides (περιπλοκάδα, είδος αλυµιάς), Senecio vernalis (Σενέκιο το θερινό, καρδηλόχορτο-είδος κίτρινης µαργαρίτας), Allium sp. (Άλλιον, είδος σκόρδου), Sedum sp. (Σέδον, είδος πετρόχορτου), Malcolmia flexuosa (αγριοπουλιά). Συχνά οι φυτοκοινότητες συνοδεύονται από τα είδη: Capparis spinosa (κάππαρη), Parietaria sp. (είδος περδικούλι), Paronychia sp. (Παρονύχια), Valantia spp. (Βαλάντια). Χαρακτηριστικές θέσεις µε τον τύπο αυτό οικοτόπου παρατηρήθηκαν κυρίως στις βόρειες και δυτικές ακτές. Για παράδειγµα: στον όρµο Ζουφιοκάλαµο επικρατούν τα είδη A. halimus (αλιµιά) και L. graecum (είδος αµάραντου) και συµµετέχουν τα S. sedoides (Σιληνή η σαρκώδης), Parietaria lusitanica (είδος περδικούλι), R. picroides (είδος αγριοράδικου), Sedum sp. (Σέδον, είδος πετρόχορτου), Allium sp. (Άλλιον, είδος σκόρδου), Hordeum hystrix (είδος άγριου κριθαριού), στο Αγιόκληµα παρατηρήθηκε η φυτοκοινότητα µε Crithmum maritimum (κρίταµο) και Limonium (αµάραντα), ενώ στα Ελληνικά το C. maritimum µε M. nodiflorum (καλιά). Πολύαιγος: Τα χαρακτηριστικά είδη των φυτοκοινοτήτων που παρατηρήθηκαν στην Πολύαιγο (ακρωτήριο δυτικά του όρµου Βροµολίµνης, µεταξύ Άνω και Κάτω Μερσίνη και Φανάρι) είναι: Limonium graecum (είδος αµάραντου), Mesembryanthemum nodiflorum (καλιά), Silene sedoides (Σιληνή η σαρκώδης), Reichardia picroides (είδος αγριοράδικου), Paronychia macrosepala (Παρονύχια η µακροσέπαλος), Linum sp. (είδος άγριοy λιναριού), Lotus cytisoides (είδος αγριοθρούµπι), Sedum litoreum (Σέδον το παράλιον). Νησίδες (παραλιακή ζώνη ) Άγιος Ευστάθιος: Επικρατούν τα: Limonium graecum, L. ocymifolium (είδη αµάραντων), Frankenia hirsuta (Φρανκένια η τριχωτή), Mesembryanthemum (καλιά) και συµµετέχουν τα Paronychia macrosepala (Παρονύχια η µακροσέπαλος), Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 59

70 Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: ράσεις Προστασίας Bupleurum semicompositum (Βούπλευρον το ηµισύνθετο), Spergularia salina (είδος αµµόχορτου), Reichardia picroides (Ριχάρδια η πικρή, είδος αγριοράδικου), Plantago weldenii (πεντάνευρο µαλλιαρό), Malcolmia sp. (αγριοπουλιά). Πρασονήσι: Επικρατούν τα: Limonium graecum (είδος αµάραντου) και Elytrigia rechingeri (Ελυτρίγια του Ρέχινγκερ, είδος αγριάδας) και σε άλλες θέσεις τα Frankenia και L. graecum (είδος αµάραντου) και συµµετέχουν τα: Matthiola sinuata (φραγκοκοράκι, είδος αγριοβιολέτας), Anthemis sp. (ανθεµίς) και Malcolmia sp., (αγριοπουλιά), ενώ σε πολύ εκτεθειµένες θέσεις επικρατεί το M. nodiflorum (καλιά). Mεγάλη Κασσέλα: Επικρατούν τα Suaeda vera (αρµύρα), Atriplex halimus (αλιµιά) και Limonium (αµάραντα). Μικρή Κασσέλα: Η παραλιακή ζώνη αποτελεί τη µοναδική βλάστηση του νησιού,µε τα είδη: Suaeda vera (αρµύρα), πολυετής Salsola sp., Limonium cf. Graecum (είδος αµάραντου), M. nodiflorum (καλιά), Paronychia sp. (παρονύχια), Spergularia salina (είδος αµµόχορτου), Allium sp. (Άλλιον, είδος σκόρδου). Άγιος Ανδρέας: Limonium graecum (είδος αµάραντου), Suaeda vera (αρµύρα), Bromus sp. (είδος βρώµης), M. nodiflorum (καλιά). Στις βραχώδεις ακτές, σε θέσεις µε χαµηλότερη αλατότητα που επηρεάζονται µόνο από τον ψεκασµό µε θαλασσινό νερό, εκτός των κοινοτήτων που περιγράφηκαν παραπάνω, υπεισέρχονται στη βλάστηση φρυγανικά είδη (Cisto-Micromerietea), µε πλέον χαρακτηριστικά την Centaurea spinosa (αλίφονας) και το Helichrysum italicum (καλοκοιµηθιά) και είδη θαµνώδη των Quercetea ilicis, µε πλέον χαρακτηριστικά τα σχίνα και το Juniperus phoenicea (φίδα). Έτσι, µεγάλο µέρος των βραχωδών ακτών της Κιµώλου και της Πολυαίγου, καθώς και η υποπαραλιακή ζώνη των βραχονησίδων χαρακτηρίζονται από το συνδυασµό αλοφυτικών κοινοτήτων και κοινοτήτων φρυγανικών και θαµνωδών ειδών µε µεγάλη αντοχή στην ξηρασία και στην αλατότητα. Η βλάστηση αυτή έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και δεν περιγράφεται ικανοποιητικά από τον τύπο οικοτόπου 1240 ή από άλλους κωδικούς της Παλαιαρκτικής ταξινόµησης, αλλά για τις ανάγκες της παρούσας µελέτης θα ενταχθεί στους φρυγανικούς οικοτόπους και στους θαµνώνες (βλέπε παρακάτω). Από την άλλη µεριά, σε απόκρηµνες ακτές, σε ανάλογες από πλευράς αλατότητας θέσεις ή µε χαµηλότερη ακόµα αλατότητα αναπτύσσονται χασµοφυτικές κοινότητες που εντάσσονται στους τύπους οικοτόπων µε κωδικούς 8217 (Ασβεστολιθικά βράχια του Αιγαίου) και (Χασµοφυτική βλάστηση βραχωδών πρανών / Πυριτιόφιλες υποδιαιρέσεις) Ποταµοί Περιοδικής Ροής (Ρέµατα) Πρόκειται για χειµάρρους και ρέµατα, µε παρόχθια νιτρόφιλη βλάστηση (τύπος οικοτόπου NATURA 2000 Intermittently flowing Mediterranean rivers - Ποταµοί της Μεσογείου µε περιοδική ροή µε κωδικό 3290). Σε αυτό τον τύπο οικοτόπου εντάσσονται όλα τα ρέµατα της Κιµώλου και της Πολυαίγου που έχουν ξερή κοίτη κατά τη θερινή περίοδο. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 60

71 Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: ράσεις Προστασίας Εποχιακά Τέλµατα Στους όρµους Κάτω και Άνω Μερσίνη και από εκεί και ως την Παναγιά παρατηρήθηκαν µικρά εποχιακά τέλµατα, σε επίπεδα µέρη πίσω από τους υγροτόπους που κατακλύζονται περιοδικά από γλυκά νερά καθώς και σε λιµνούλες που σχηµατίζονται στις βραχώδεις πλαγιές συνδεόµενες µε τα ρέµατα της περιοχής. Οι οικότοποι αυτοί ανήκουν στο Isoetion της Nanojuncetea και αντιστοιχούν στον τύπο οικοτόπου NATURA 2000 Mediterranean temporary ponds (Μεσογειακά εποχικά τέλµατα) µε κωδικό Παρόχθια Βλάστηση Η παρόχθια βλάστηση µε Nerium oleander (πικροδάφνη) και Vitex agnus-castus (λυγαριά) (Nerion oleandri, τύπος οικοτόπου NATURA 2000 Thermo-Mediterranean riparian galleries, Nerio-Tamariceteae - Παρόχθια δάση-στοές της θερµής Μεσογείου µε κωδικό 92D0) δεν είναι συχνή στην περιοχή µελέτης. Η θαµνώδης παρόχθια βλάστηση αποτελείται κυρίως από είδη µακί και µάλιστα στις ρεµατιές, λόγω ευνοϊκότερων συνθηκών, αναπτύσσονται και οι πυκνότεροι θαµνώνες. Στην Κίµωλο βλάστηση µε Nerium oleander (πικροδάφνη) αναπτύσσεται στο ρέµα που εκβάλλει στον όρµο Πήγαδο ενώ Vitex agnus-castus (λυγαριά) αναπτύσσεται στις όχθες του ρέµατος που εκβάλλει στα Μαυροσπήλια.. Στην Πολύαιγο, παρόχθια βλάστηση µε µυρτιές (Myrtus communis) αναπτύσσεται στη Μερσίνη, ενώ στην Κ. Μερσίνη απαντώνται επίσης Dittrichia (κονιζιά), Anemone pavonina (ανεµώνη) και Valantia sp. Φρύγανα και Θαµνώνες Τα φρύγανα, µε την έννοια του χαµηλού, διάσπαρτου, ασυνεχούς ή πυκνής βλάστησης (Cisto-Micromerietea, τύπος οικοτόπου NATURA 2000 Aegean phrygana, all subtypes - Φρύγανα Sarcopoterium spinosum αστοιβή- µε κωδικό 5420), αναπτύσσονται σε όλη την περιοχή µελέτης στις ξηρότερες, φτωχότερες και πιο εκτεθειµένες θέσεις και σε πεζούλες µε εγκαταλειµµένες καλλιέργειες και, στο εσωτερικό, είναι συχνά πυκνά. Πρέπει να σηµειωθεί ότι οι θαµνώνες σε µη ασβεστούχα υποστρώµατα µε χαρακτηριστικά είδη τα Lavandula stoechas (λεβάντα), Cistus salvifolius (κουνουκλιά ή αγριοφασκόµηλο) και Calicotome villosa (ασπάλαθος) δεν είναι τυπικοί των Cisto-Micromerietea και θα µπορούσαν να ενταχθούν στα Cisto- Lavanduletea. Οι βραχώδεις ακτές, όπως ήδη αναφέρθηκε, χαρακτηρίζονται από χαµηλά, συνήθως αραιά φρύγανα όπου επικρατούν οι ηµισφαρικοί, αγκαθωτοί θάµνοι Centaurea spinosa (αλίφονας) και Cichorium spinosum (σταµναγκάθι) και χαρακτηριστικά είδη είναι το Helichrysum italicum (καλοκοιµηθιά) και αλοφυτικά είδη, κυρίως Limonium spp. (αµάραντα). Συχνά εµφανίζονται η Genista acanthoclada (αφάνα) και η Ballota acetabulosa (λυχναράκι) ή και ο Coridothymus capitatus (θυµάρι) και επίσης, συνήθως όταν στη βλάστηση συµµετέχουν τα σχίνα, η Erica manipuliflora (ρείκι) και η Lavandula stoechas (λεβάντα). Προς το εσωτερικό, η φυσιογνωµία αλλά και η δοµή των φρυγανικών διαπλάσεων αλλάζει, καθώς γίνονται πυκνότερες µε ψηλότερους θάµνους, και κυριαρχούν τα Cistus (C. creticus, C. parviflorus και C. salvifolius) (λαδανιές) και η Erica (ρείκι) και κατά δεύτερο λόγο η Lavandula stoechas (λεβάντα). Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 61

72 Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: ράσεις Προστασίας Σε µερικές θέσεις, σε ξηρές πλαγιές βουνών, συνήθως µε βόσκηση, αναπτύσσονται ερεικώνες, µε σχεδόν απόλυτη επικράτηση της E. manipuloflora (ρείκι). Τέλος, στις πεζούλες µε παλιές καλλιέργειες εγκαθίστανται φρυγανική βλάστηση µε χαρακτηριστικά είδη συνήθως τη C. spinosa (σταµναγκάθι) και το S. spinosum (αστοιβή), αλλά µερικές φορές εισβάλλουν τα H. italicum (καλοκοιµηθιά), Cistus (λαδανιά) ή L. stoechas (λεβάντα). Στο εσωτερικό, σε καλύτερες θέσεις, σχεδόν πάντα στις ρεµατιές, αναπτύσσονται πυκνοί θαµνώνες (µακί, µέσο έως και υψηλό, πυκνό µατοράλ) µε Pistacia lentiscus (σχίνο), Juniperus phoenicea (φίδα), Olea europaea ssp. sylvestris (αγριελιά), Phillyrea media (φυλίκι), Arbutus unedo (κουµαριά), Rhamnus lycioides ssp. oleoides (ράµνος), Ephedra foeminea (κοµπόχορτο ή κονδυλόχορτο), Myrtus communis (µυρτιά). Η βλάστηση του τύπου αυτού από ταξινοµική άποψη εντάσσεται στα Quercetea ilicis: Ceratonio Rhamnion (φυτοκοινότητες σκληροφύλλων που αναπτύσσονται στην Ανατολική Μεσόγειο σε ασβεστολιθικό ή πυριτικό υπόστρωµα που παλαιότερα εντάσσονταν στη συνένωση Oleo-Ceratonion) και αντιστοιχεί στον τύπο οικοτόπου NATURA 2000 Oleo-carob forests" ( άση µε Olea και Ceratonia) µε κωδικό Αλλά το µεγαλύτερο τµήµα της περιοχής καλύπτεται από διαπλάσεις, που δεν έχουν τη δοµή ούτε των φρυγάνων ούτε των µακί: οι θάµνοι των µακί, κυρίως η P. lentiscus (σχίνο) και το J. phoenicea (φίδα), που αναπτύσσονται µεµονωµένα ή σε αραιές συστάδες µεταξύ των θάµνων των φρυγάνων που στις καλύτερες θέσεις έχουν µεγάλη κάλυψη. Η βλάστηση αυτή µπορεί να χαρακτηριστεί ως "γκαρίγκ" (θαµνώνες µέσου ύψους ή χαµηλοί, µέχρι 2 m, και αραιοί ή ασυνεχείς, µε κάλυψη µικρότερη από 75 %). Aπό ταξινοµική άποψη, η βλάστηση αυτή µε είδη των Cisto-Micromerietea και της Quercion ilicis, θα µπορούσε να ενταχθεί στο Ceratonio-Rhamnion, και να ενταχθεί στον κωδικό 9320 ( άση µε Olea και Ceratonia), ως υποβαθµισµένη µορφή του. Θαµνώνες όπου επικρατεί το Juniperus phoenicea (φίδες- µέσου ύψους, ασυνεχείς ή πυκνοί θαµνώνες), συνήθως συνοδευόµενο από P. lentiscus (σχίνο) και E. manipuliflora (ρείκι) (τύπος οικοτόπου NATURA 2000 Juniperus phoenicea arborescent matorral - Υψηλοί θαµνώνες µε Juniperus phoenicea, µε κωδικό 5212) αναπτύσσονται σε πλαγιές βουνών κυρίως στις ρεµατιές και φτάνουν κοντά στις ακτές. Μεγάλο τµήµα των βραχωδών ακτών και ορισµένες εκτεθειµένες πλαγιές και κορυφές βουνών στο εσωτερικό καλύπτονται από αραιούς, χαµηλούς θαµνώνες (χαµηλού ή µέσου ύψους διάσπαρτοι θαµνώνες) µε Pistacia lentiscus (σχίνο) ή/και Juniperus phoenicea (φίδα), µε χαρακτηριστική ξαπλωτή µορφή (ανεµοµόρφωση). Ο οικότοπος αυτός µπορεί να ενταχθεί στον κωδικό της Παλαιαρκτικής ταξινόµησης µε τίτλο Lentisc brush (Θαµνώνες µε σχίνα) ή/και στον κωδικό 32.21Ι µε τίτλο Thermo- Mediterranean juniper brushes (Θερµο-Μεσογειακοί θαµνώνες µε Juniperus. Και στην περίπτωση αυτή, παρόλο που η βλάστηση αυτή θεωρείται προδασική βλάστηση της Ceratonio-Rhamnion, δεν µπορεί λόγω δοµής να ενταχθεί στους κωδικούς 5212 (Υψηλοί θαµνώνες µε Juniperus phoenicea) ή 9320 ( άση µε Olea και Ceratonia). Στην Κίµωλο βλάστηση µε P. lentiscus (σχίνο) της µορφής αυτής παρατηρείται στους όχι πολύ απότοµους παράκτιους βράχους από την Ψάθη ως το ακρωτήριο του Αγ. Γεωργίου, όπου αρχίζει να εµφανίζεται και τέλος να επικρατεί το J. phoenicea (φίδα) µέχρι και τα Ελληνικά. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 62

73 Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: ράσεις Προστασίας Τυπικές θέσεις µε τους παραπάνω τύπους βλάστησης είναι: Κίµωλος: Όρµος Μοναστηρίων: Στα φρύγανα (5420) στους βράχους της ακτής επικρατούν το H. italicum (καλοκοιµηθιά) και Limonium sinuatum (είδος αµάραντου) και σε άλλες η Lavandula stoechas (λεβάντα) και η P. lentiscus (σχίνο). Στις αρχές της ρεµατιάς, πιο κοντά στη θάλασσα, στη µία πλευρά αναπτύσσεται ένας ερεικώνας και στην άλλη, στις παλιές πεζούλες κυριαρχεί η C. spinosa (αλίφονας), αλλά εµφανίζονται και σχίνα και J.phoenicea (φίδα). Στις πλαγιές της ρεµατιάς αναπτύσσονται φρύγανα µε E. manipuliflora (ρείκι), Cistus creticus (λαδανιά) και C. salvifolius (κουνουκλιά) µε χαρακτηριστικά είδη τα Teucrium divaricatum (δοντοχόρτι), T. capitatum (λαγοτσιµιθιά, λιβανόχορτο), Phagnalon graecum (ασπροθύµαρο), Anthyllis hermaniae (αλογονουρά), Genista acanthoclada (αφάνα), Calicotome villosa (ασπάλαθος). Στις κοινότητες που έχουν καταλάβει τις παλιές πεζούλες επικρατούν η C. spinosa (αλίφονας) και το S. spinosum (αστοιβή), είναι άφθονα η L. stoechas (λεβάντα), το H. italicum (καλοκοιµηθιά) και κατά τόπους το Foeniculum vulgare (αγριοµάραθο) και η Dittrichia viscosa (κονιζιά) και συµµετέχουν είδη όπως τα Delphinium peregrinum (λιναρήθρα, λαγώς, είδος καπουτσίνου), Misopates orontium (είδος σκυλάκι), Ruta chalepensis (απήγανος), Cynodon dactylon (αγριάδα ή άγλωσσος). Οι φυτοκοινότητες των δύο τύπων φρυγάνων αναµιγνύονται συχνά, ενώ εµφανίζονται και θάµνοι των µακί, κυρίως P. lentiscus (σχίνο) και J. phoenicea (φίδα). Οι θάµνοι γίνονται πυκνότεροι προς το εσωτερικό και στα ψηλότερα µέρη και η δοµή της βλάστησης πλησιάζει το µακί (9320- άση µε Olea και Ceratonia) µε επιπλέον χαρακτηριστικά είδη τα Olea europaea var. sylvestris (αγριελιά), Prasium majus (φασόχορτο ή φονόχορτο, είδος άγριο τσάι), Ephedra foeminea, Pyrus amygdaliformis (γκορτσιά ή αγριαπιδιά), Asparagus acutifolius (σπαράγγι), Scrophularia sp. (είδος σκορπιδόχορτου), Hypericum triquetrifolium (γούδουρας, θαµνώδες είδος βαλσαµόχορτου). Σηµειώνεται ότι ακόµα και αν γίνεται βόσκηση στην περιοχή, κρατιέται σε πολύ ήπια επίπεδα. Βροµόλιµνη: Οι χαµηλές κοινότητες της C. spinosa (αλίφονας) (κωδ. 5420) που αναπτύσσονται στη βραχώδη και πετρώδη πλαγιά που βλέπει στη θάλασσα χαρακτηρίζονται από τα είδη H. italicum (καλοκοιµηθιά) και L. sinuatum (είδος αµάραντου) και συµµετέχει η Paronychia, Hordeum hystrix (παράκτια φρύγανα) καθώς επίσης και από τα Teucrium capitatum (λαγοτσιµιθιά, λιβανόχορτο), Coridothymus capitatus (θυµάρι), Dianthus sp. (είδος αγριογαρύφαλλο), Crepis multiflora (Κρεπίς η πολυανθής, είδος πικραλίδας), Carlina lanata (κοκκινάγκαθο), Hordeum murinum, Daucus involucratus (είδος άγριου καρότου), Gastridium cf. ventricosum, Plantago lagopus, Asphodelus aestivus (ασφόδελος), Urginea maritima (σκυλοκρεµµύδα), Aegilops sp. (είδος αγριοσίταρου), Dactylis glomerata (πτερύγια) (είδη των Cisto- Micromerietea και των Thero-Brachypodietea). Λίγο ψηλότερα η δοµή της βλάστησης αλλάζει και εµφανίζονται αραιά J. phoenicea (φίδα) και P. lentiscus (σχίνο). Αγιόκληµα: Φρυγανικές κοινότητες (5420) αναπτύσσονται στις πλαγιές πιο κοντά στη θάλασσα καθώς και σε ανοιχτές θέσεις ανεβαίνοντας προς το Κάστρο, µε επικρατή τα είδη C. spinosa (αλίφονας) και H. italicum (καλοκοιµηθιά- κυρίως στην αρχή της ρεµατιάς) και τα Cistus creticus (λαδανιά) και C. salvifolius (κουνουκλιά- στο εσωτερικό και στις πιο ψηλές θέσεις). Χαρακτηριστικά είδη που συµµετέχουν είναι τα Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 63

74 Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: ράσεις Προστασίας Micromeria sp., Teucrium divaricatum (δοντοχόρτι), Phagnalon graecum (ασπροθύµαρο), B. acetabulosa (λυχναράκι), Calicotome villosa (ασπάλαθος) καθώς και τα Dianthus sp., Silene sp., Linum strictum (είδος άγριο λινάρι), Pallenis spinosa (σπαθόχορτο ή καρφόχορτο), Lamium sp. (λαβρόχορτο), Sanguisorba sp. (είδος αιµατόχορτου), Muscari sp. (βολβός ή βορβός). Η παρουσία των P. lentiscus (σχίνο) και J. phoenicea (φίδα) είναι διαρκής, αν και αραιή στις αρχές της ρεµατιάς και στην ανοιχτή πλαγιά. Προς το εσωτερικό όµως, γίνεται εντονότερη η παρουσία των ψηλών θάµνων και η βλάστηση στη ρεµατιά αποκτά τη δοµή µακί (5212- Υψηλοί θαµνώνες µε Juniperus phoenicea και άση µε Olea και Ceratonia) µε συµµετοχή των χαρακτηριστικών ειδών Olea europaea var. sylvestris (αγριελιά), Lonicera etrusca (είδος αγιόκληµα), Asparagus acutifolius (σπαράγγι), Ephedra foeminea Prasium majus (φονόχορτο, είδος άγριο τσάι), Ruta chalapensis, Clematis sp. (κληµατσίδα). Σε πετρώδες ή βραχώδες υπόστρωµα, σε γυµνό έδαφος, στο µονοπάτι και στις παρυφές του και σε ανοίγµατα είναι χαρακτηριστική η παρουσία της Crepis multiflora (Κρεπίς η πολυανθής, είδος πικραλίδας) και ειδών των βραχωδών ακτών, όπως τα Matthiola sinuata (φραγκοκοράκι, είδος αγριοβιολέτας), M. nodiflorum (καλιά), Senecio vernalis (καρδηλόχορτο-είδος κίτρινης µαργαρίτας), ακόµα και σε απόσταση 1 χιλιοµέτρου (υψόµετρο 200 m) από τη θάλασσα. Από την άλλη µεριά, στις πεζούλες επικρατεί η C. spinosa (αλίφονας) µε το S. spinosum (αστοιβή) και συµµετέχουν είδη όπως Convolvulus arvensis (είδος χωνάκι, περιπλοκάδι), D. viscosa, Dactylis glomerata (πτερύγια), Avena sp., Orobanche sp. (Οροβάγχη, είδος λύκου), Trifolium scabrum (άγριο τριφύλλι), T. arvense (άγριο τριφύλλι, λαγονούρα), T. stellatum (άγριο τριφύλλι, µυρωδιάρικο), Cynodon dactylon. Πολύαιγος: Κάτω Μερσίνη και περιοχή από Κάτω Μερσίνη ως Παναγιά: Στην περιοχή των όρµων Κάτω και Άνω Μερσίνη στις βραχώδεις αλλά όχι απότοµες ακτές αναπτύσσεται φρυγανική βλάστηση (5420) µε τη µορφή χαµηλού θαµνώνα, διασπαρµένου έως ασυνεχούς, που φτάνει αρκετά κοντά στη θάλασσα µε Helichrysum italicum (καλοκοιµηθιά), Lavandula stoechas (λεβάντα), Erica manipuliflora (ρείκι) και ενίοτε Limonium (αµάραντα) στην οποία συµµετέχουν σε µεγαλύτερο ή µικρότερο ποσοστό τα Anthyllis hermaniae (αλογονουρά), Coridothymus capitatus (θυµάρι), Cistus (λαδανιά), Sarcopoterium spinosum (αστοιβή), Calicotome villosa (ασπάλαθος) και είδη όπως Anagallis arvensis (περδικούλι), Scorzonera sp. (Σκορζονέρα, είδος κίτρινης µαργαρίτας), Fumana arabica (Φουµάνα η αραβική), Urginea maritima (σκυλοκρεµµύδα), Ballota acatabulosa (λυχναράκι), Crepis bulbosa (χελωνόχορτο, είδος κίτρινης µαργαρίτας), Leontodon tuberosus (Λεόντοντον το ριζωµατώδες, είδος κίτρινης µαργαρίτας ή αγριοµάρουλου), Trifolium uniflorum (βωδοκράτης). Σε αρκετές θέσεις είναι έντονα τα σηµεία βόσκησης. Τα J. phoenicea (φίδα) και P. lentiscus (σχίνο) συµµετέχουν αραιά στη βλάστηση αυτή, αλλά σε ορισµένα σηµεία στις ακτές (π.χ., Ακρωτήριο Πούντα) ή στις πετρώδεις πλαγιές (π.χ., δυτικές πλαγιές Ψηλών Βουνών) οι συστάδες του J. phoenicea (φίδα) έχουν τη µορφή πυκνού, αλλά πάντα χαµηλού θαµνώνα (5212- Υψηλοί θαµνώνες µε Juniperus phoenicea). ιαφορετικού τύπου είναι ο πολύ πυκνός χαµηλός θαµνώνας που αναπτύσσεται στην ξερή κοίτη του ρέµατος που βγαίνει στην Παναγιά και στον όρµο νότια της Παναγιάς,: επικρατούν σε άλλες θέσεις η Centaurea spinosa (αλίφονας) και σε άλλες το H. italicum Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 64

75 Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: ράσεις Προστασίας (καλοκοιµηθιά) και συµµετέχουν τα C. capitatus (θυµάρι), L. stoechas (λεβάντα), C. villosa (ασπάλαθος), Teucrium capitatum (λαγοτσιµιθιά, λιβανόχορτο), ενώ εµφανίζονται µεµονωµένα άτοµα J. phoenicea (φίδα) και P. lentiscus (σχίνο). Προς το εσωτερικό, η δοµή και η φυσιογνωµία της βλάστησης εναλλάσσονται µεταξύ του χαµηλού και µέσου ύψους, του πυκνού και ασυνεχούς θαµνώνα. Επικρατούν οι πυκνοί, χαµηλοί θαµνώνες µε φρυγανικά είδη (5420), µε επικρατή την E. manipuliflora (ρείκισυχνότερα), τα C. creticus (λαδανιά) και C. salvifolius (κουνουκλιά) και τοπικά τη L. stoechas (λεβάντα) ή την G. acanthoclada (αφάνα). Είναι χαρακτηριστικό ότι συχνά οι θάµνοι δεν έχουν την τυπική µορφή των πολύ χαµηλών µαξιλαρόµορφων θάµνων, αλλά είναι αρκετά ανεπτυγµένοι. Η παρουσία των J. phoenicea (φίδα) και P. lentiscus (σχίνο) είναι σχεδόν συνεχής στις διαπλάσεις αυτές που σε πολλές θέσεις µπορούν να περιγραφούν ως "γκαρίγκ" (θαµνώνες µέσου ύψους ή χαµηλοί, µέχρι 2 m, και αραιοί ή ασυνεχείς, µε κάλυψη µικρότερη από 75 %) µε J. phoenicea (5212, στα πιο απότοµα), όταν η παρουσία της J. phoenicea (φίδα) είναι πιο έντονη, ή ως υποβαθµισµένο µακί (9320- άση µε Olea και Ceratonia- σε θέσεις µε περισσότερη υγρασία) όταν συµµετέχουν είδη όπως P. lentiscus (σχίνο), Olea europaea var. sylvestris (αγριελιά), Myrtus communis (µυρτιά), Arbutus unedo (κουµαριά). Ο θαµνώνας µε J. phoenicea (Juniperetum) στις δυτικές πλαγιές της Καψάλας παραδείγµατος χάριν χαρακτηρίζεται από τη συµµετοχή των E. manipuliflora (ρείκι) και C. salvifolius (κουνουκλιά), κυρίως, και των P. lentiscus (σχίνο), C. villosa (ασπάλαθος), L. stoechas (λεβάντα), S. spinosum (αστοιβή), A. hermaniae (αλογονουρά), Phagnalon graecum (ασπροθύµαρο), G. acanthoclada (αφάνα, τοπικά), που συνοδεύονται από είδη όπως T. campestre (άγριο τριφύλι), Asphodelus aestivus (ασφόδελος), S. colorata (Σιληνή η χρωµατιστή). Στις πεζούλες µε εγκαταλειµµένες καλλιέργειες έχουν εισβάλλει και εγκατασταθεί σε µεγαλύτερο ή µικρότερο βαθµό οι παραπάνω θαµνώδεις διαπλάσεις. Τοπικά κυριαρχούν αλλού το Cistus (λαδανιά) ή το H. italicum (καλοκοιµηθιά) και η L. stoechas (λεβάντα), αλλού το S. spinosum (αστοιβή), και στην περιοχή της Παναγιάς το C. spinosa (αλίφονας). Όρµος Φανάρι και Ξαπλοβούνι: Στην παράκτια ζώνη, στις βραχώδεις πλαγιές και πίσω από την αµµώδη παραλία αναπτύσσονται φρύγανα µε Cichorium spinosum (σταµναγκάθι) και Helichrysum italicum (καλοκοιµηθιά) και θαµνώνες όπου επικρατεί αρκετά πυκνό J. phoenicea (φίδα- κωδ. 5212) µε σχίνα και ρείκια. Προς το εσωτερικό τα φρύγανα (5420) που αναπτύσσονται στις πιο ανοιχτές θέσεις και στις βραχώδεις πλαγιές είναι πλούσια σε είδη και χαρακτηρίζονται από την παρουσία των E. manipuliflora (ρείκι), A. hermaniae (αλογονουρά ) και αργότερα και των Cistus creticus (λαδανιά) και C. salvifolius (κουνουκλιά) ενώ συµµετέχουν τα T. divaricatum (δοντοχόρτι), C. villosa (ασπάλαθος), Fumana arabica (Φουµάνα η αραβική). Στην πραγµατικότητα, ανεβαίνοντας στο Ξαπλοβούνι η βλάστηση αποκτά τη δοµή µέσου και τελικά υψηλού θαµνώνα, πυκνού στις ρεµατιές και στις καλύτερες θέσεις και αραιότερου έως ασυνεχούς στις βραχώδεις θέσεις και στους λιθώνες, όπου επικρατεί είτε η J. phoenicea (φίδα- 5212), κυρίως χαµηλότερα και κοντά στην κορυφή, είτε η Phillyrea latifolia (9320- ( άση µε Olea και Ceratonia), κυρίως ψηλότερα και στις ρεµατιές, και συµµετέχουν τα P. lentiscus (σχίνο), Arbutus unedo (κουµαριά), Olea europaea var. sylvestris (αγριελιά), Rhamnus lycioides ssp. oleoides (ράµνος), Prasium Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 65

76 Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: ράσεις Προστασίας majus (φονόχορτο, είδος άγριο τσάι), Asparagus acutifolius (σπαράγγι). Η βόσκηση, αν γίνεται ακόµα στην περιοχή, είναι ήπια. Όρµος δυτικά Βροµολίµνης και βόρεια-δυτικά Ψηλά Βουνά: Η ακτή είναι βραχώδης, αλλά όχι απόκρηµνη. Tα χαµηλά και αραιά φρύγανα (5420) πλησιέστερα στη θάλασσα χαρακτηρίζονται από τα είδη Limonium (αµάραντα), C. spinosum (σταµναγκάθι) και H. italicum (καλοκοιµηθιά), ενώ λίγο πιο πίσω υπεισέρχονται τα Coridothymus capitatus (θυµάρι) και Cistus (λαδανιά) και αλλού τα G. acanthoclada (αφάνα), S. spinosum (αστοιβή), C. villosa (ασπάλαθος) και A. hermaniae (αλογονουρά), αλλά επικρατεί η E. manipuliflora (ρείκι- µε χαρακτηριστική ανεµοµόρφωση). Προς το εσωτερικό στις καλύτερες θέσεις η βλάστηση έχει τη µορφή "γκαρίγκ" (δηλαδή θαµνώνες µέσου ύψους ή χαµηλοί, µέχρι 2 m, και αραιοί ή ασυνεχείς, µε κάλυψη µικρότερη από 75 %) µε αραιούς χαµηλούς ως µέσου ύψους θάµνους J. phoenicea (φίδα) κυρίως (5212- Υψηλοί θαµνώνες µε Juniperus phoenicea) και P. lentiscus (σχίνο) και υπόροφο µε E. manipuliflora (ρείκι), κυρίως, C. creticus (λαδανιά), C. salvifolius (κουνουκλιά) και G. acanthoclada (αφάνα). Ο θαµνώνας είναι πυκνότερος στις ρεµατιές όπου συµµετέχει και η Arbutus unedo (κουµαριά). Αλλά η πλαγιά καλύπτεται κυρίως από υποβαθµισµένο ερεικώνα και είναι έντονα τα σηµεία της βόσκησης. Στις νότιες πλαγιές η κατάσταση είναι καλύτερη ενώ στους ψηλούς, σχεδόν γυµνούς βράχους της κορυφής αναπτύσσονται πλούσιες φρυγανικές κοινότητες. Νησίδες (υποπαραλιακή ζώνη-εσωτερικό) Άγιος Ευστάθιος: Τα φρύγανα µε τη δοµή χαµηλών, ηµισφαιρικών θάµνων αποτελούν την κύρια βλάστηση του νησιού. Στην υποπαραλιακή ζώνη επικρατεί το Helichrysum italicum (καλοκοιµηθιά) µαζί µε τα Limonium ocymifolium και L. graecum (είδη αµάραντων), αλλά εµφανίζονται σποραδικά και άλλοι θάµνοι των φρυγάνων. Στο εσωτερικό επικρατεί το Sarcopoterium spinosum (αστοιβή- στο νησί υπήρχαν παλαιότερα καλλιέργειες) στη δυτική πλευρά και η Erica manipuliflora (ρείκι) στην ανατολική, ενώ το H. italicum (καλοκοιµηθιά) συµµετέχει σε υψηλό ποσοστό και συµµετέχουν επίσης τα Genista acanthoclada (αφάνα), Calicotome villosa (ασπάλαθος, φρύγανα) και P. lentiscus (σχίνο) και Prasium majus (φονόχορτο, είδος άγριο τσάι) (είδη των Quercetea ilicis). Τα ανοίγµατα µε πετρώδες έδαφος, ανάµεσα στα φρύγανα καταλαµβάνονται από πόες και αγροστώδη, Crepis multiflora (Κρεπίς η πολυανθής, είδος πικραλίδας), Centaurium tenuiflorum, Cerastium sp., ετήσια είδη των Μεσογειακών λιβαδιών (Thero-Brachypodietea) όπως τα Lagurus ovatus (γατόχορτο), Bromus hordeaceus (είδος βρώµης, λαγονόρα), Bupleurum semicompositum (Βούπλευρον το ηµισύνθετο), Brachypodium distachyon (αγριοήρα), Malcolmia sp. (αγριοπουλιά), Logfia gallica (καρακαλόχορτο), Silene colorata (Σιληνή η χρωµατιστή), Hedypnois cretica (Ηδυπνοΐς η κρητική, είδος άγριας µαργαρίτας) καθώς επίσης και από είδη που θεωρούνται συνανθρωπική βλάστηση Trifolium campestre, T. scabrum (άγριο τριφύλλι), Bromus madritensis (είδος βρώµης), Cynodon dactylon, Gastridium cf. Ventricosum (Γαστρίδιον το φλεβώδες). Πρασονήσι: Η φρυγανική βλάστηση (5420) που αναπτύσσεται σε έδαφος πετρώδες είναι πλούσια σε είδη και πυκνή αλλά οι θάµνοι είναι χαµηλοί. Στην βραχώδη υποπαραλιακή ζώνη είναι άφθονα τα H. italicum (καλοκοιµηθιά) και L. graecum (είδος αµάραντου) και συµµετέχουν τα Malcolmia sp. (αγριοπουλιά), Ballota acetabulosa Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 66

77 Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: ράσεις Προστασίας (λυχναράκι), P. lentiscus (σχίνο), και τοπικά τα L. stoechas (λεβάντα)και R. chalepensis (απήγανος), Convolvulus oleifolius (είδος χωνάκι ή περιπλοκάδι). Το χαµηλό κέντρο του νησιού καλύπτεται από H. italicum (καλοκοιµηθιά), Centaurea spinosa (αλίφονας) και Genista acanthoclada (αφάνα), µε σποραδικά Limonium (αµάραντα). Στα υψώµατα κυριαρχούν η Erica (ρείκι) και, κατά δεύτερο λόγο, η G. acanthoclada (αφάνα), ενώ στη δυτική πλευρά, κοντά στον οικισµό όπου υπήρχαν και παλιές καλλιέργειες επικρατεί τοπικά το S. spinosum (αστοιβή) και σε άλλες θέσεις τα Cistus creticus (λαδανιά) και L. stoechas (λεβάντα). Συµµετέχουν και τα φρυγανικά είδη Phagnalon graecum (ασπροθύµαρο), T. divaricatum (δοντοχόρτι), Fumana arabica (Φουµάνα η αραβική), Satureja thymbra (θρούµπι), αλλά και τα Prasium majus (φονόχορτο, είδος άγριο τσάι), P. lentiscus (σχίνο) και, πολύ περιορισµένα, η Olea europaea var. sylvestris (αγριελιά). Στα ποώδη είδη συµµετέχουν τα Daucus involucratus (είδος άγριου καρότου), Dittrichia viscosa (κονιζιά), Dactylis glomerata (πτερύγια), είδη των Thero-Brachypodietea: Crepis multiflora (Κρεπίς η πολυανθής, είδος πικραλίδας), Bupleurum semicompositum (Βούπλευρον το ηµισύνθετο), Tuberaria guttata (είδος Ηλιάνθεµου), Convolvulus elegantissimus (είδος χωνάκι ή περιπλοκάδι), καθώς επίσης και από είδη που θεωρούνται συνανθρωπική βλάστηση Daucus carota ssp. carota (άγριο καρότο, δαυκί), Reseda lutea (ρεζεντά), Oryzopsis miliacea (γρήλαρη). Άγιος Ανδρέας: Στην υποπαραλιακή ζώνη και στο πλάτωµα στην κορυφή του νησιού κυριαρχεί η Artemisia arborescens (αψιθιά) (είδος χαρακτηριστικό αλονιτρόφιλων ηµιερηµικών, ξηρών θαµνώνων) και παρεισφρύουν τοπικά η Suaeda vera (αρµύρα) και το L. graecum (πολύ λιγότερο). Από τα Quercetea ilicis συµµετέχει η P. lentiscus (σχίνοχαµηλοί θάµνοι) ενώ από τα Cisto-Micromerietea το H. italicum (καλοκοιµηθιά) και ο Asparagus aphyllus (σπαράγγι) (διεσπαρµένος) και επίσης συµµετέχουν είδη όπως Rostraria cristata (παλακορώκια), Ferula sp., Plantago sp., Bromus sp.. (είδος βρώµης) Μανώλης: Τα φρύγανα που καλύπτουν το µεγαλύτερο µέρος του νησιού χαρακτηρίζονται από τα είδη Cistus (λαδανιά), Helichrysum (καλοκοιµηθιά), Anthyllis hermaniae (αλογονουρά), Thymus (5420). Στην δυτική πλευρά του νησιού η βλάστηση αποκτά τη δοµή χαµηλού θαµνώνα µε J. phoenicea (φίδα ). Εσωτερικοί βραχώδεις Οικότοποι Χασµοφυτική βλάστηση σε ασβεστολιθικούς βράχους αναπτύσσεται σε ορισµένα σηµεία των ακτών και του εσωτερικού. Από ταξινοµική άποψη η βλάστηση αυτή εντάσσεται στην συνκλάση Asplenietea trichomanis και αντιστοιχεί στον τύπο οικοτόπου NATURA 2000 Aegean calcareous cliffs (Ασβεστολιθικά βράχια του Αιγαίου) µε κωδικό Ενδέχεται επίσης να υπάρχουν οι οικότοποι της χασµοφυτικής βλάστησης σε πυριτικό (8230) και σε ηφαιστειογενές υπόστρωµα (8320) Κίµωλος Χαρακτηριστικά είδη που παρατηρήθηκαν στην Κίµωλο είναι τα Scrophularia heterophylla (είδος σκορπιδόχορτου) (όρµος Μοναστηρίων), Capparis spinosa (Αγιόκληµα), Centaurea raphanina (αλιβάρβαρο) (όρµος Μοναστηρίων, Ζουφιοκάλαµο, Βρωµολίµνη), Parietaria lusitanica (είδος περδικούλι- Ζουφιοκάλαµο), Erysimum sp. (είδος κίτρινης βιολέτας ή µανιτιάς) (Αγιόκληµα). Συχνά, η χασµοφυτική βλάστηση συνοδεύεται από τα Phagnalon graecum (ασπροθύµαρο), Reichardia Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 67

78 Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: ράσεις Προστασίας picroides (είδος αγριοράδικου), Senecio vernalis (καρδηλόχορτο-είδος κίτρινης µαργαρίτας). Η Capparis spinosa (κάπαρη) παρατηρήθηκε σε αρκετά σηµεία κατά µήκος των ακτών. (π.χ., περιοχή Σιδεροκάψαλο). Άλλα χαρακτηριστικά είδη που αναφέρονται από την Κίµωλο είναι τα Asplenium ceterach (χρυσόχορτο, σκορπίδι) και Silene cythnia (Σιληνή η κυθνία). Πολύαιγος Χαρακτηριστικά είδη που παρατηρήθηκαν στην Πολύαιγο είναι τα Centaurea raphanina (περιοχή από Μυρσίνη ως Παναγιά) και Capparis spinosa (κάπαρη, διάφορα σηµεία των ακτών). Άλλο χαρακτηριστικό είδος που αναφέρεται από την Κίµωλο είναι η Brassica cretica (είδος αρµυρήθρας) Αξιολόγηση οικοτόπων Για την αξιολόγηση των τύπων οικοτόπων ακολουθήθηκε η µεθοδολογία που ακολουθήθηκε στη σύνταξη των Τυποποιηµένων ελτίων εδοµένων του NATURA Παρακάτω, αναφέρονται οι κωδικοί που έχουν χρησιµοποιηθεί στους αντίστοιχους πίνακες. Αντιπροσωπευτικότητα. Συγκρίνεται ο συγκεκριµένος τύπος µε τον τυπικό τύπο οικοτόπου όπως αυτός περιγράφεται στο εγχειρίδιο της οδηγίας. Χρησιµοποιείται σύστηµα διαβάθµισης Α: εξαιρετική αντιπροσωπευτικότητα, Β: καλή αντιπροσωπευτικότητα, Γ: µέτρια αντιπροσωπευτικότητα, : καµιά αντιπροσωπευτικότητα. Σχετική επιφάνεια. Αναλογία της έκτασης που καλύπτεται από τον συγκεκριµένο τύπο οικοτόπου στην περιοχή µελέτης σε σχέση µε τη συνολική έκταση που καλύπτει αυτός ο τύπος σε εθνικό επίπεδο (Α: έκταση %, Β: 2-15%, Γ: 0-2%). Χρησιµοποιήθηκε κλίµακα µε 3 διαβαθµίσεις: Α: σπάνιοι (1-6 παρόµοιοι βιότοποι σε όλη τη Ελλάδα), Β: σχετικά σπάνιοι (7-50 παρόµοιοι βιότοποι), Γ: κοινοί (πάνω από 50 παρόµοιοι βιότοποι). Βαθµός διατήρησης. Βαθµός διατήρησης της δοµής και των λειτουργιών του συγκεκριµένου τύπου και δυνατότητες αποκατάστασης. Για την εκτίµηση της παραµέτρου αυτής λαµβάνονται υπόψη 3 κριτήρια: α) βαθµός διατήρησης της δοµής, β) βαθµός διατήρησης της λειτουργίας, γ) δυνατότητες αποκατάστασης. α) Η δοµή συγκρίνεται µε τη δοµή του τυπικού τύπου ή µε τη δοµή του ίδιου τύπου σε άλλες περιοχές και λαµβάνονται υπόψη και άλλες επιστηµονικές πληροφορίες. Χρησιµοποιούνται τρεις διαβαθµίσεις Ι: εξαιρετικά διατηρηµένη δοµή, Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 68

79 Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: ράσεις Προστασίας ΙΙ: καλά διατηρηµένη δοµή, ΙΙΙ: µέτρια ή µερικά υποβαθµισµένη δοµή. β) Η λειτουργία αντιπροσωπεύει τη δυνατότητα του συγκεκριµένου ενδιαιτήµατος να διατηρήσει τη δοµή του στο µέλλον υπό τις παρούσες ή τις αναµενόµενες συνθήκες. Η διατήρηση της λειτουργίας βαθµολογείται σε τρία επίπεδα: Ι: εξαιρετικές προοπτικές, ΙΙ: καλές προοπτικές, ΙΙΙ: µέτριες ή δυσοίωνες προοπτικές. γ) Η δυνατότητα αποκατάστασης χρησιµοποιεί επίσης τρεις διαβαθµίσεις: Ι: εύκολη αποκατάσταση, ΙΙ: δυνατή αποκατάσταση µε µέτρια προσπάθεια, ΙΙΙ: δύσκολη ή αδύνατη αποκατάσταση. Η σύνθεση των τριών αυτών παραµέτρων γίνεται ως εξής: Α: εξαιρετική διατήρηση = αι, ανεξάρτητα από τα υπόλοιπα = αιι και βι, ανεξάρτητα από τα υπόλοιπα Β: καλή διατήρηση = αιι και βιι, ανεξάρτητα από τα υπόλοιπα = αιι και βιιι και γι ή γιι = αιιι και βι και γι ή γιι = αιιι και βιι και γι Γ: µέτρια ή µειωµένη διατήρηση = όλοι οι υπόλοιποι συνδυασµοί Συνολική εκτίµηση. Συνολική εκτίµηση της αξίας της περιοχής. Η αξιολόγηση αυτή είναι συνδυασµός των προηγούµενων στοιχείων. Άλλα στοιχεία που λαµβάνονται υπ όψη είναι το ιδιοκτησιακό καθεστώς, το θεσµικό καθεστώς κ.ά. Η συνολική εκτίµηση βαθµολογείται µε τρεις διαβαθµίσεις: Α: εξαιρετική αξία, Β: καλή αξία, Γ: µέτρια αξία. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 69

80 Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: ράσεις Προστασίας Πίνακας 16: Αξιολόγηση Χερσαίων Οικοτόπων Κιµώλου - Πολυαίγου Κωδικός Θέση Αντιπροσω- Σχετική ιατήρηση (Ανάλυση) ιατήρηση Συνολική πευτικότητα Επιφάνεια οµή Λειτουργίες Αποκατάστ. (Σύνθεση) Εκτίµηση Αµµώδεις 1210 Κίµωλος: Μαυροσπήλια, Ελληνικά, Μοναστηρίων Α Γ I Α Α Ακτές 1210 Κίµωλος: Αλυκή Α Γ II II III Β Α 2110 Κίµωλος: Ελληνικά, Μαυροσπήλια, Μοναστηρίων, Αγιόκληµα Α Γ I Β Α 2110 Κίµωλος: Αλυκή Α Γ II II II Β Β 2110 Πολύαιγος: Όλες οι περιοχές Α Γ I Α Α 2195 Κίµωλος: Ελληνικά, Μαυροσπήλια, Ζουφιοκάλαµο Α Γ I Α Α 2250 Πολύαιγος: Κάτω Μερσίνη, Άνω Μερσίνη Α Γ I Α Α 2260 Κίµωλος: Ελληνικά Β Γ I Α Α 2260 Πολύαιγος: Κάτω Μερσίνη, Άνω Μερσίνη Β Γ I Α Α Βραχώδεις Ακτές 1240 Κίµωλος Πολύαιγος Νησίδες (παραλιακή ζώνη): Όλες οι περιοχές Α Γ I Α Α Αλοφυτικοί 1310 Κίµωλος: Αλυκή Β Γ II II I Β Β Οικότοποι 1310 Κίµωλος: Ζουφιοκάλαµο Β Γ I Α Β 1410 Κίµωλος Πολύαιγος: Όλες οι περιοχές Α Γ I Α Α 1420 Κίµωλος: Ελληνικά, Βρωµολίµνη Α Γ I Α Α 1420 Κίµωλος: Αλυκή Α Γ II II Β Α 1430 Άγιος Ανδρέας Γ I Α Α Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 70

81 Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: ράσεις Προστασίας Πίνακας 16: Αξιολόγηση Οικοτόπων Κιµώλου - Πολυαίγου (συνέχεια) Κωδικός Θέση Αντιπροσω- Σχετική ιατήρηση (Ανάλυση) ιατήρηση Συνολική πευτικότητα Επιφάνεια οµή Λειτουργίες Αποκατάστ. (Σύνθεση) Εκτίµηση Γλυκά 3170 Πολύαιγος: Όλες οι περιοχές Γ Α Νερά 3290 Κίµωλος Πολύαιγος: Όλες οι περιοχές Β Γ I Α Α (1) Παρόχθια άση 92D0 Κίµωλος: Πήγαδος, Μαυροσπήλια Β Γ I Α Α 5420 Κίµωλος Πολύαιγος Νησίδες (εσωτερική ζώνη): A Γ I Α Α Φρύγανα - Όλες οι περιοχές Θαµνώνες 5420 Πολύαιγος: ερεικώνες Ψηλών Βουνών Β Γ II II Β Β (2) Νησίδες (υποπαραλιακή ζώνη) Α I Α Α 5212 Κίµωλος Πολύαιγος: Όλες οι περιοχές A Γ I Α Α (3) Κίµωλος Πολύαιγος: Όλες οι περιοχές A Γ II I Α Α 9320 Κίµωλος Πολύαιγος: Όλες οι περιοχές A Γ I Α Α (4) Κίµωλος Πολύαιγος: Όλες οι περιοχές A Γ II I Α Α Βραχώδεις 8217 Κίµωλος Πολύαιγος: Όλες οι περιοχές Α Γ I Α Α Οικότοποι Πηγή: MOm, 1998 (1) Καλαµώνες µε Phragmites σε γλυκά νερά (Παλαιαρκτική Ταξινόµηση 1991: 53.11) (2) Μικτές αλοφυτικές και φρυγανικές κοινότητες (3) Μέσου ύψους ή χαµηλοί, αραιοί και ασυνεχείς θαµνώνες µε J. phoenicea ("υποβαθµισµένο" 5212) (4) Μέσου ύψους ή χαµηλοί, αραιοί και ασυνεχείς θαµνώνες µε P. lentiscus("υποβαθµισµένο" 9320) Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 71

82 Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: ράσεις Προστασίας Χλωρίδα Οι χλωριδικές συλλογές και αναφορές από την Κίµωλο χρονολογούνται από τον 18o και 19οαιώνα (Sibthorp, Weiss, Dumont d Urville, Heldreich, Leonis). Σύγχρονες συλλογές και από την Κίµωλο και από την Πολύαιγο έγιναν από τους Runemark et al (δεκαετία του ) και πρόσφατα από την Κίµωλο από τον Browicz (1996). Οι χλωριδικές αναφορές µέχρι και τη δεκαετία του 1930 συνοψίζονται στη Flora Aegaea (Rechinger, 1943) αλλά οι σύγχρονες συλλογές δεν έχουν δηµοσιευτεί όλες. Ο Μαλακατές (1972) δηµοσίευσε ένα χλωριδικό κατάλογο για την Κίµωλο και την Πολύαιγο βάσει της βιβλιογραφίας και δικών του συλλογών, χωρίς δυστυχώς να αναφέρεται µε ακρίβεια στην προέλευση των αναφορών. Ωστόσο, η εργασία αυτή αποτελεί τη µοναδική ολοκληρωµένη µελέτη για τα δύο νησιά. Η βιβλιογραφική ανασκόπηση και η έρευνα στο πλαίσιο της παρούσας µελέτης απέδωσαν 185 ταξινοµικές µονάδες (taxa) για τη χλωρίδα της Κιµώλου και 91 για τη χλωρίδα της Πολυαίγου. Βέβαια, οι αριθµοί αυτοί υποτιµούν κατά πολύ τη χλωρίδα των δύο νησιών. Σηµειώνεται ότι πολλές από τις αναφορές της Κιµώλου δεν έχουν επιβεβαιωθεί µετά από το 1930 και επίσης για πολλές δεν είναι γνωστή η ακριβής τοποθεσία της συλλογής. Τα σηµαντικά είδη χλωρίδας που αναφέρονται από την περιοχή µελέτης παρουσιάζεται στον πίνακα 17. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 72

83 Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: ράσεις Προστασίας Aegilops comosa Sm. (είδος αγριοσίταρου) Πίνακας 17: Σηµαντικά φυτικά είδη της Κιµώλου και της Πολυαίγου Είδος Οικογένεια Ενδη Κατανοµή Κατανοµή Κατάσταση ιατήρησης - Προστασία Βιβλιο. µισµ. (Ελλάδα) (Κίµωλος, Πολύαιγος) W W W Eu Eu CITES EU Cori Κιµ Πολ B Π Allium pilosum Sm. (Άλλιον το βουργάειον- είδος σκόρδου) Allium staticiforme Sm. (Άλλιον το στατικόµορφον- είδος σκόρδου) Anchusa sartorii Gusuleac (Άγχουσα η σαρτόρειος- είδος βοϊδόγλωσσας) Anthemis rigida Boiss. ex Heldr. (Ανθεµίς η δύσκαµπτος- είδος µικρής κίτρινης µαργαρίτας) Brassica cretica Lam. (Βρασσική η κρητική- είδος αρµυρήθρας) Gramineae Τ Α & Αιγαίο, Θεσσαλία, Ιόνιο, Κυκλάδες, Κρητική περιοχή, Β Ελλάδα, Β Πίνδος, Πελοπόννησος, Στερεά Ελλάδα GR W Gr RL C Dir ne Κίµωλος 6 Liliaceae Ε Α Αιγαίο, Κυκλάδες Κίµωλος R R R R 9, 19 Liliaceae Τ Α & Αιγαίο, Κυκλάδες, Κίµωλος nt nt nt Κρητική περιοχή, Αν. Β Πολύαιγος Ελλάδα, Πελοπόννησος, Στερεά Ελλάδα Boraginaceae Ε Κυκλάδες, Στερεά Ελλάδα Κίµωλος + R R R R 6 Compositae Cruciferae ΚυπΤ Α Αιγαίο, Κυκλάδες, Κρητική περιοχή, Πελοπόννησος, Στερεά Ελλάδα Μα Α & Αιγαίο, Στερεά Ελλάδα, Ύδρα, Κύθηρα, Πόρος, Ιόνιο, Άθως, Κυκλάδες, νησιά Κρητικής περιοχής Κίµωλος Πολύαιγος: Κάτω Μερσίνη αµµοθίνες Πολύαιγος 6 6, 9;+ Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 73

84 Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: ράσεις Προστασίας Πίνακας 17: Σηµαντικά φυτικά είδη της Κιµώλου και της Πολυαίγου (συνέχεια) Είδος Οικογένεια Ενδη Κατανοµή Κατανοµή Κατάσταση ιατήρησης - Προστασία Βιβλιο. µισµ. (Ελλάδα) (Κίµωλος, Πολύαιγος) W W W Eu Eu CIT EU Cori Κιµ Πολ B Π Centaurea raphanina Sm. Ssp. mixta (DC.) Runemark (αλιβάρβαρο, σαλιβάρβαρο) Centaurea spinosa L. (αλίφονας) Crepis hellenica Kamari ssp. Compositae Hellenica (Κρεπίς η ελληνική είδος πικραλίδας) Crepis multiflora Sibth. & Sm. (Κρεπίς η πολυανθής, είδος πικραλίδας) Compositae Ε Α & Αιγαίο, Κυκλάδες, Πελοπόννησος, Στερεά Ελλάδα Compositae Τ Β, Α & Αιγαίο, Κυκλάδες, Κρητική Περιοχή, Β Ελλάδα, Πελοπόννησος, Στερεά Ελλάδα?Ε Α & Αιγαίο, Θεσσαλία, Κυκλάδες, Β Αιγαίο, Αν. Β Ελλάδα, Πελοπόννησος, Ν Πίνδος, Στερεά Ελλάδα Compositae Τ Ηπειρωτική Ελλάδα, Β, Α & Αιγαίο, Κυκλάδες, Κρητική περιοχή Cyclamen hederifolium Aiton Primulaceae Β, Α & Αιγαίο, Ιόνιο, (κυκλάµινο) Κυκλάδες, Κρητική Περιοχή, Β Ελλάδα, Πελοπόννησος, Στερεά Ελλάδα Cynara cornigera Lindl. Compositae Κυπ Ν Ελλάδα, Α Αιγαίο, (αγριαγκυνάρα) Dianthus diffusus Sm ( ίανθος ο διάχυτοςαγριογαρύφαλλο) Caryophyllaceae Κυκλάδες, Κρητική περιοχή?ε Κυκλάδες, Πελοπόννησος, Στερεά Ελλάδα, Αιγαίο Κίµωλος:!όρµος Βρωµολίµνη, Πολύαιγος:!όρµος Μερσίνη,! τµήµα Κίµωλος:!όρµος Μοναστηρίων,!πολλές παράκτιες θέσειςεγκαταλειµένοι αγροί σε όλο τη νησί, Πολύαιγος:!Β τµήµα Κίµωλος: κυρίως νησί, νησίδα Πρασονήσι Πολύαιγος Κίµωλος:!όρµος Βρωµολίµνη,!όρµος Αγιόκληµα, νησίδες!πρασονήσι &!Αγ. Ευστάθιος, Πολύαιγος:!Φανάρι GR W Gr RL C ES Dir ne (nt) (nt) (nt) 12 (nt) (nt) (nt) 3 3 Κίµωλος? nt BII 6 Κίµωλος:!Ελληνικά Κίµωλος 18 1 Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 74

85 Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: ράσεις Προστασίας Dianthus fruticosus L. ( ίανθος ο θαµνώδης αγριογαρύφαλλο) Πίνακας 17: Σηµαντικά φυτικά είδη της Κιµώλου και της Πολυαίγου (συνέχεια) Είδος Οικογένεια Ενδη Κατανοµή Κατανοµή Κατάσταση ιατήρησης - Προστασία Βιβλιο. µισµ. (Ελλάδα) (Κίµωλος, Πολύαιγος) W W W Eu Eu CIT EU Cori Κιµ Πολ B Π Erysimum graecum Boiss. & Heldr. (Ερύσιµον το γραικόν είδος κίτρινης βιολέττας) Gagea graeca (L.) A.Terracc. (Γάγεα η γραικήείδος αγριόκρινου) Helictotrichon agropyroides (Boiss.) (Ελικτότριχον το αγροπυροειδές- είδος άγριας βρώµης) Hymenonema graecum (L.) DC. (Υµενόνηµα το γραικόνείδος κίτρινης µαργαρίτας) Limonium ocymifolium (Poiret) O. Kuntze (Λιµόνιον το ωκιµόφυλλον- είδος θαλασσογαµπρού ή αµάραντου/αθάνατου) Caryophyllaceae Ε Α Αιγαίο, Ιόνιο, Κυκλάδες, Κρητική περιοχή, Πελοπόννησος, Στερεά Ελλάδα Cruciferae Ε Α Αιγαίο, Θεσσαλία, Κυκλάδες, Κρητική Περιοχή, Β Ελλάδα, Πελ/νησος, Στερ. Ελλάδα Liliaceae Τ Α & Αιγαίο, Πελοπόννησος, Ιόνιο, Στερεά Ελλάδα, Κρητική Περιοχή, Κυκλάδες Gramineae Ε Κυκλάδες, Κρητική Περιοχή, Πελοπόννησος, Στερεά Ελλάδα, Αιγαίο Compositae Τ & ;Α Αιγαίο, Θεσσαλία, ;Κυκλάδες, ;Κρητική Περιοχή, Β Ελλάδα, Πελοπόννησος, Στερεά Ελλάδα Plumbaginaceae Ε Α Αιγαίο, Ν Ελλάδα, Κυκλάδες, Κρητική Περιοχή GR W Gr RL C ES Dir ne Πολύαιγος + R R R 12 Κίµωλος 6 Κίµωλος Πολύαιγος:!Κάτω Μερσίνη Πολύαιγος 7 7 ;Κίµωλος ;Πολύαιγος Κίµωλος:!Ελληνικά,!νησίδα Αγ. Ευστάθιος + nt nt nt Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 75

86 Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: ράσεις Προστασίας Πίνακας 17: Σηµαντικά φυτικά είδη της Κιµώλου και της Πολυαίγου (συνέχεια) Είδος Οικογένεια Ενδη Κατανοµή Κατανοµή Κατάσταση ιατήρησης - Προστασία Βιβλιο. µισµ. (Ελλάδα) (Κίµωλος, Πολύαιγος) B Π Κιµ Πολ Mentha pulegium L. ssp. Erinoides (Heldr.) Kokkini (Μίνθη η πουλέγειος- είδος φλισκούνι ) Muscari pulchellum Heldr. & Sart. (βολβός ή βορβός) Nigella degenii Vierh. ssp. Degenii (Νιγέλλα η δεγένειος είδος άγριου κύµινου ή µαυροσήσαµου) Ophrys tenthredinifera Willdenow (Όφρυς η τενθρεδινιφόρος- σαλέπι, σερνικοβότανο, είδος ορχιδέας) Orchis coriophora L. (σαλέπι, σερνικοβότανο, είδος ορχιδέας) Orchis papilionacea L. (Όρχις ο πεταλουδόµορφοςσαλέπι, σερνικοβότανο, είδος ορχιδέας) Labiatae Ε Κυκλάδες, Κρητική Περιοχή, Αιγαίο Liliaceae Ε Κυκλάδες, Πελοπόννησος, Στερεά Ελλάδα Κίµωλος: Ν τµήµα, κοντά στο χωριό και µεταξύ χωριού και λιµανιού Κίµωλος 6 Ranunculaceae Κ Κυκλάδες Κίµωλος (nt) (nt) 17 Orchidaceae Μ Α & Αιγαίο, Ιόνιο, Κυκλάδες, Κρητική περιοχή, Πελοπόννησος, Στερεά Ελλάδα Orchidaceae Ιόνιο, Κυκλάδες, Αν. Β Ελλάδα, Β Πίνδος, Πελοπόννησος, Στερεά Ελλάδα, Αιγαίο Orchidaceae Μ Α & Αιγαίο, Ιόνιο, Κυκλάδες, Κρητική Περιοχή, Β Ελλάδα, Πελ/νησος, Στερ. Ελλάδα W GR W W W Gr Eu RL Κίµωλος nt? BI(eu BII ;Κίµωλος: βραχονησίδα ;Ισταδ 20 BI(eu BII Κίµωλος BI(eu BII Eu C CIT ES EU Dir Cori ne Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 76

87 Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: ράσεις Προστασίας Πίνακας 17: Σηµαντικά φυτικά είδη της Κιµώλου και της Πολυαίγου (συνέχεια) Είδος Οικογένεια Ενδη Κατανοµή Κατανοµή Κατάσταση ιατήρησης - Προστασία Βιβλιο. µισµ. (Ελλάδα) (Κίµωλος, Πολύαιγος) B Π Κιµ Πολ Paronychia macrosepala Boiss. (Παρονύχια η µακροσέπαλος) Ruscus aculeatus L. (λαγοµηλιά) Satureja nervosa Desf. (ήµερο θρούµπι, έσσωπος) Scrophularia heterophylla Willd. (Σκροφουλάρια η ετερόφυλλος-σκροπιδόχορτο, βρωµοζάκι του βουνού) Serapias cordigera L. (Σεράπιας η καρδιοφόρος - καρδόχορτο) Serapias orientalis (Greuter) H. Baumann & Künkele (Σεράπιας η ανατολική- είδος γλώσσας) Silene cythnia (Halácsy) Walters (Σιληνή η κυθνία) Caryophyllaceae Τ Κυκλάδες, Β, Α & Αιγαίο, Κρητική περιοχή, Αιγιακή περιοχή Πελοποννήσου- Στερεάς, Άθως Liliaceae Α, Αιγαίο, Ιόνιο, Κυκλάδες, Κρητική περιοχή, Β Αιγαίο, Αν. Β Ελλάδα, Πελοπόννησος, Ν Πίνδος, Στε.ρ. Ελλάδα Labiatae Μ Β, Α & Αιγαίο, Ιόνιο, Κυκλάδες, Κρητική Περιοχή, Β Ελλάδα, Πελ/νησος, Στερ. Ελλάδα Scrophulariaceae Β Β, Α & Αιγαίο, Ιόνιο, Κυκλάδες, Κρητική περιοχή, Β Ελλάδα, Πελοπόννησος, Στερεά Ελλάδα Orchidaceae N Α Αιγαίο, Ιόνιο, Κυκλάδες, Κρητική περιοχή, Αν. Β Ελλάδα, Πελοπόννησος Orchidaceae Μα Α Αιγαίο, Κυκλάδες, Κρητική περιοχή, Αν. Β Ελλάδα, Πελοπόννησος Caryophyllaceae Ε Α Αιγαίο, Κυκλάδες Κίµωλος Πολύαιγος Κίµωλος:!νησίδα Άγιος Ευστάθιος, Πολύαιγος:!όρµος µετά την Παναγιά,!Φανάρι Πολύαιγος Κίµωλος? nt V 2 Πολύαιγος:!όρµος µετά την Παναγιά Κίµωλος:!όρµος Βρωµολίµνη W GR W W R W Gr Eu RL Κίµωλος? nt BI(eu BII Κίµωλος BI(eu BII Eu C CIT ES EU Dir Cori ne 6, R R R R 6, Πηγή: MOm, 1999 Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 77

88 Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: ράσεις Προστασίας Υπόµνηµα Πίνακα 17 Ενδηµισµός: Ενδηµικά είδη: Κ= ενδηµικό Κυκλάδων Ε= ενδηµικό Ελλάδας Υπενδηµικά είδη αναφέρεται η εξάπλωση εκτός Ελλάδας): Κυπ= Κύπρος Τ= Τουρκία Β= Βαλκανική χερσόνησος Γενική εξάπλωση εκτός Ελλάδας: Μ= Μεσόγειος, Μα=Αν. Μεσόγειος, Ευ= Ευρώπη. Π : + το είδος προστατεύεται από το Προεδρικό ιάταγµα 67/1981 Β : Απειλούµενο ή σπάνιο είδος σύµφωνα µε αξιόπιστες βιβλιογραφικές πηγές αναφέρεται η πηγή (αριθµός βιβλιογραφίας, βλ. κεφ 8.4). W: Ex, E, V, R, I, K, C,?, nt: Κατηγορία κινδύνου του Κόκκινου Καταλόγου της IUCN (WCMC) η οποία εκφράζει το βαθµό απειλής στην Ελλάδα W GR Αξιολόγηση για ολόκληρη την ελληνική επικράτεια W Gr αξιολόγηση για ηπειρωτική Ελλάδα, Ιόνιο, Β,, Κ Αιγαίο W W Αξιολόγηση σε επίπεδο κόσµου. EuRL: Ex, E, V, R, I, K: Κατηγορία κινδύνου της IUCN σε παγκόσµιο επίπεδο στον Ευρωπαϊκό Κατάλογο των Παγκοσµίως Απειλούµενων Ζώων και Φυτών. EuC: Κατηγορία κινδύνου της IUCN σε επίπεδο Ελλάδας στον Κατάλογο του Συµβουλίου της Ευρώπης CITES: BI, BII: Annex B, Appendix I ή II: Παραρτήµατα της Σύµβασης για το Εµπόριο Κινδυνευόντων Ειδών (CITES) στο οποίο συµπεριλαµβάνεται το taxon BI(eu) είδη του Παραρτήµατος BII τα οποία η Ευρωπαϊκή Ένωση συµπεριλαµβάνει στο BI EUDir: V: Παράρτηµα της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ στο οποίο περιλαµβάνεται το είδος CORI: + το είδος συµπεριλαµβάνεται στον κατάλογο των απειλουµένων ειδών του CORINE Σηµείωση. - Όταν το είδος δεν αναφέρεται από την αντίστοιχη πηγή, αλλά είναι υποείδος ή ποικιλία ενός είδους που αναφέρεται, ο χαρακτηρισµός όσον αφορά την κατάσταση διατήρησης ή το βαθµό απειλής εγκλείεται σε παρενθέσεις. -Οι τοποθεσίες από όπου παρατηρήθηκαν/συλλέχθηκαν τα είδη κατά την παρούσα µελέτη σηµειώνονται µε θαυµαστικό (!). -Στην περίπτωση που η τελευταία γνωστή αναφορά ενός είδους χρονολογείται από το 18ο ή 19ο αιώνα, αυτή σηµειώνεται µε συν (+). Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 78

89 Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: ράσεις Προστασίας Για την εκτίµηση της κατάστασης διατήρησης και του καθεστώτος προστασίας χρησιµοποιήθηκε η βάση δεδοµένων Chloris (Γεωργίου και συνεργάτες, 1997) στην οποία περιλαµβάνονται στοιχεία από τους παρακάτω καταλόγους: Κατάσταση ιατήρησης Το Κόκκινο Βιβλίο των σπάνιων και απειλούµενων φυτών της Ελλάδας (1995). D. Phitos, A. Strid, S. Snogerup, W. Greuter (eds) The Red Data Book of rare and threatened plants of Greece. World Wide Fund for Nature. Athens. 527 p. European Red List of Globally Threatened Animals and Plants, Economic Commision for Europe (Geneva) - United Nations, New York, Ευρωπαϊκός Ερυθρός Κατάλογος των Παγκοσµίως Απειλουµένων Ζώων και Φυτών (1991). Οι κατηγορίες κινδύνου προέρχονται από τη βάση δεδοµένων της IUCN της αντίστοιχης χρονικής περιόδου. Council of Europe List. Κατάλογος σπάνιων, απειλούµενων και ενδηµικών φυτών της Ευρώπης που εκδόθηκε από το Συµβούλιο της Ευρώπης (1982). Οι κατηγορίες κινδύνου προέρχονται από τη βάση δεδοµένων της IUCN της αντίστοιχης χρονικής περιόδου. List of rare, threatened and endemic plants in Europe. Edited by the Threatened Plants Unit (IUCN Conservation Monitoring Centre), Kew, United Kingdom. European Committee for the conservation of nature and natural resources. Nature and Environment Series, No 27. Strasbourg, WCMC. Κόκκινος Κατάλογος της IUCN ( ιεθνής Ένωση για τη ιατήρηση της Φύσης και των Φυσικών Πόρων) (1997). Κατάσταση διατήρησης των φυτών της Ελλάδας σύµφωνα µε τα στοιχεία της βάσης δεδοµένων του Παγκόσµιου Κέντρου Παρακολούθησης της ιατήρησης της Φύσης (WCMC). "Greece. Conservation status listing of Plants. Compiled from the World Conservation Monitoring Centre Plants Database. Status report as of 24 February, 1997" MIPSG. Προκαταρκτικός κατάλογος των 50 πιο απειλούµενων φυτών στα νησιά της Μεσογείου της Οµάδας Ειδικών στα Φυτά των Νησιών της Μεσογείου IUCN. Mediterranean Island Plant Specialist Group-IUCN Top 50 Programme. Κατάλογος απειλουµένων φυτών της Ευρώπης του προγράµµατος CORINE (1991). CORINE Biotopes Manual, Vol. 3. Commission of the European Communities, Luxembourg, CD-NB EN-C, pp. K Καθεστώς Προστασίας Σύµβαση Βέρνης. Παράρτηµα Ι: αυστηρώς απειλούµενα φυτά (τελευταία αναθεώρηση, σε ισχύ από τον Μάρτιο 1998). Council Decision 82/72/EEC of 3 December 1981 concerning the conclusion of the Convention on the Conservation of European Wildlife and Natural Habitats. In: European Community Environment Legislation, Vol. 4. Nature. Commision of the European Communities, DG XI, Environment, Nuclear Safety and Civil Protection, Luxenburg, pp Οδηγία 92/43/ΕΟΚ του Συµβουλίου της 21 ης Μαΐου 1992 για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων και της άγριας πανίδας και χλωρίδας. Παραρτήµατα II, IV&V. Επίσηµη Εφηµερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων L 206, 22 Ιουλίου 1992, σελ Έκδοση στην ελληνική γλώσσα. Επίσηµη Εφηµερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων L 107, 24 Απριλίου 1997, σελ Έκδοση στην ελληνική γλώσσα. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 79

90 Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: ράσεις Προστασίας CITES. Σύµβαση για το ιεθνές Εµπόριο των Κινδυνευόντων Ειδών. Council Regulation EEC/3626/82 on the Convention on the International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora (CITES, Washington, 1973). In: European Community Environment Legislation, Vol. 4. Nature. Commision of the European Communities, DG XI, Environment, Nuclear Safety and Civil Protection, Luxenburg, pp Akeroyd J., McCough N., Wyse-Jackson P Plant species listed in CITES Appendices I and II as of 11 June In: A CITES manual for botanic gardens, Botanic Gardens Conservation International, Kew, Richmont, United Kingdom, Προεδρικό ιάταγµα 67/1981 «Περί προστασίας της αυτοφυούς Χλωρίδος και Άγριας Πανίδος και καθορισµού διαδικασίας συντονισµού και Ελέγχου της Ερεύνης επ αυτών». Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 80

91 3.2.3 Χερσαία Ασπόνδυλα Τα ασπόνδυλα της Πολυαίγου και της Κιµώλου έχουν ελάχιστα µελετηθεί. Για το λόγο αυτό, ο αριθµός των σηµαντικών ειδών που έχουν καταγραφεί είναι πιθανό να υποτιµά τον πραγµατικό αριθµό σηµαντικών ειδών. Πίνακας 18: Σηµαντικά είδη χερσαίων ασπονδύλων της περιοχής µελέτης ΕΙ ΟΣ-ΥΠΟΕΙ ΟΣ Π.. 67/81 ΕΝ ΗΜΙΚΟ ΧΕΡΣΑΙΑ ΓΑΣΤΕΡΟΠΟ Α Cernuella syrensis melosina Συγκρότηµα Μήλου Monacha rothi Αιγαίου Metafruticicola graphicotera Συγκρότηµα Μήλου Mastus etuberculatus Αιγαίου Vitrea clessini (µόνο Κίµ.) Αιγαίου Milax aegaeicus (µόνο Κιµ.) Αιγαίου Deroceras melinum Συγκρότηµα Μήλου ΟΡΘΟΠΤΕΡΑ Acrometopa cretensis cretensis Αιγαίου Anadrymadusa brevipennis (µόνο Π.) Αιγαίου ΚΟΛΕΟΠΤΕΡΑ Dailognatha quadricollis obtusangula Αιγαίου Tentyria rotundata Αιγαίου Micrositus orbicularis Αιγαίου Raiboscelis azureus + Οι σηµαντικότερες περιοχές για τα χερσαία ασπόνδυλα είναι οι µικροί υγρότοποι της Κιµώλου, οι περιοχές µε δενδρώδη βλάστηση και οι µικρές κοιλάδες και ρεµατιές που διατηρούν πλούσια βλάστηση Αµφίβια και Ερπετά Η καταγραφή και αξιολόγηση της ερπετοπανίδας ήταν αποτέλεσµα διεξοδικής µελέτης της βιβλιογραφίας που αναφέρεται στην περιοχή µελέτης, σε συνδυασµό µε έρευνα πεδίου, που πραγµατοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράµµατος LIFE, το φθινόπωρο του 1997 και την άνοιξη του Θα πρέπει να σηµειωθεί, ότι εξαιτίας της παλαιογεωγραφίας τους, τα νησιά Κίµωλος και Πολύαιγος, που απαρτίζουν την περιοχή µελέτης, καθώς και η Μήλος που εµπίπτει στην ευρύτερη περιοχή, αποτελούν ενιαία βιογεωγραφική ενότητα. Ως αποτέλεσµα, τα τρία νησιά έχουν πολλές οµοιότητες στη σύνθεση της ερπετοπανίδας, µε κύριο χαρακτηριστικό την ύπαρξη ενδηµικών ταξινοµικών µονάδων (taxa). Οι πρώτες σηµαντικές αναφορές για την ερπετοπανίδα των νησιών προέρχονται από τους Mertens (1951, 1955), Werner (1930, 1935, 1938) και Wettstein (1952, 1953, 1957). Τον Νοέµβριο του 1985, ο Stubbs, στην έκθεσή του για το Συµβούλιο της Ευρώπης, καταγράφει όλη την ερπετοπανίδα των υτικών Κυκλάδων. Στη συνέχεια, αναφορές έχουµε από τον Χονδρόπουλο (1986, 1989) και από τους συνεργάτες που συµµετείχαν στη σύνταξη των Τυποποιηµένων ελτίων εδοµένων του Natura 2000 για τη. Μήλο και την Πολύαιγο. H πιο πρόσφατη καταγραφή των αµφιβίων και ερπετών της Μήλου ανήκει στους Legakis et al., Ειδικότερα, η εξάπλωση της Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 81

92 οχιάς της Μήλου Macrovipera schweizeri έχει µελετηθεί στο πλαίσιο του "Προγράµµατος Βιοτόπου Οχιάς Μήλου" (Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας 1997α, 1997β & 1998) Καταγραφή ερπετοπανίδας στην περιοχή µελέτης Ερπετοπανίδα Κιµώλου Στην Κίµωλο εξαπλώνονται 9 είδη ερπετών. Από τα αµφίβια, κανένα είδος δεν έχει επίσηµα καταγραφεί, θεωρείται όµως πιθανή η παρουσία του Λιµνοβάτραχου Rana ridibunda (Stubbs, 1985) αφού στο νησί (στο νότιο-δυτικό τµήµα του) υπάρχουν µικρές υδατοσυλλογές που διατηρούν νερό και το καλοκαίρι. Όλα τα είδη προστατεύονται από την ελληνική νοµοθεσία και ευρωπαϊκές ή διεθνείς συνθήκες. Στον πίνακα 19 παρατίθενται τα είδη της ερπετοπανίδας που έχουν καταγραφεί στην Κίµωλο σε σχέση µε το καθεστώς προστασίας τους και την κατάσταση ενδηµισµού. Πίνακας 19: Καθεστώς προστασίας και κατάσταση ενδηµισµού της ερπετοπανίδας της Κιµώλου ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΟΝΟΜΑ ΑΜΦΙΒΙΑ ΚΟΙΝΟ ΟΝΟΜΑ Παρουσία σε οδηγίες, διεθνείς & εθνικές νοµοθεσίες, κοκ. βιβλία κ.λ.π. Παραρτήµατα Συνθήκης IUCN Βέρνης Παραρτήµατα Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ Παραρτ. Κόκκινου βιβλίου Ενδηµισµός Rana ridibunda Λιµνοβάτραχος V III - ΕΡΠΕΤΑ Cyrtopodion kotschyi Κυρτοδάκτυλος IV II - Hemidactylus turcicus Σαµιαµίδι III - Podarcis milensis milensis Σαύρα της Μήλου IV II VU 1 Lacerta trilineata Μεγάλη IV II 2 hansschweizeri γουστέρα Eryx jaculus turcicus Ερηµόφιδο IV III - Elaphe situla Σπιτόφιδο II/IV II DD - Natrix natrix schweizeri Νερόφιδο III CR 3 Telescopus fallax Γατόφιδο IV II - Macrovipera schweizeri Οχιά της Μήλου II*/IV III CR V 4 *: είδος προτεραιότητας IUCN (1996 Red list of Threatened Animals): CR: κινδυνεύοντα, VU: τρωτά, DD: ελλιπή στοιχεία Ενδηµισµός: 1. Μήλος, Κίµωλος, Πολύαιγος; 2. Μήλος, Κίµωλος, Πολύαιγος, Σίφνος, Σέριφος; 3.Μήλος, Κίµωλος, Πολύαιγος; 4. Μήλος, Κίµωλος, Πολύαιγος και Σίφνος. Όλα τα παραπάνω είδη προστατεύονται από την εθνική νοµοθεσία µε το Π.. 67/81 Συνεκτιµώντας τα βιβλιογραφικά δεδοµένα και τα αποτελέσµατα της έρευνας πεδίου, στον παρακάτω πίνακα συνοψίζονται στοιχεία σχετικά µε το µέγεθος των πληθυσµών Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 82

93 των υφιστάµενων ειδών στην Κίµωλο, τη σηµασία τους σε εθνικό επίπεδο, τη δυνατότητα διατήρησης και το βαθµό αποµόνωσης. Με βάση τα στοιχεία αυτά γίνεται η συνολική αξιολόγηση της περιοχής για τη διατήρηση κάθε είδους: Πίνακας 20: Κατάσταση πληθυσµών των ερπετών στη νήσο Κίµωλο Εθνική σηµασία πληθυσµού ΕΙ ΟΣ Πληθυσµός υνατότητα Αποµόνωση διατήρησης Cyrtopodion kotschyi Κοινό Γ Α Γ Α Hemidactylus turcicus Κοινό Γ Α Γ Α Podarcis milensis milensis Κοινό Α Α Α Α Συνολική εκτίµηση Lacerta trilineata Κοινό Α Α Α Α hansschweizeri Elaphe situla Κοινό Γ Α Γ Α Eryx jaculus turcicus Σπάνιο Β Α Β Α Natrix natrix schweizeri Πολύ σπάνιο Α Β Α Β Telescopus fallax Κοινό Γ Α Γ Α Macrovipera schweizeri Σπάνιο Α Β Α Β Η αξιολόγηση βασίστηκε στη µεθοδολογία που ακολουθήθηκε στη σύνταξη των Τυποποιηµένων ελτίων εδοµένων του Natura Οι διαβαθµίσεις που εµφανίζονται στον πίνακα ερµηνεύονται ως εξής: Εκτίµηση πληθυσµού. Η εκτίµηση έγινε χρησιµοποιώντας τους χαρακτηρισµούς κοινό, σπάνιο, πολύ σπάνιο. Σηµασία πληθυσµού σε εθνικό επίπεδο. Αναφέρεται η αναλογία του συγκεκριµένου πληθυσµού σε σχέση µε το συνολικό πληθυσµό του είδους στην Ελλάδα (Α: %, Β: 2-15%, Γ: 0-2%, : ασήµαντη παρουσία). υνατότητες διατήρησης του είδους. Για την εκτίµηση της παραµέτρου αυτής λαµβάνονται υπόψη 2 κριτήρια: α) ο βαθµός διατήρησης των χαρακτηριστικών των ενδιαιτηµάτων που είναι σηµαντικά για την επιβίωση του είδους, β) οι δυνατότητες αποκατάστασης των πληθυσµών του είδους. Με συνδυασµό των δύο αυτών κριτηρίων προκύπτουν οι εξής διαβαθµίσεις: Α (εξαιρετική δυνατότητα διατήρησης), για τις περιπτώσεις όπου το ενδιαίτηµα του είδους βρίσκεται σε εξαιρετική κατάσταση, ανεξάρτητα από τις δυνατότητες αποκατάστασης των υφιστάµενων πληθυσµών Β (καλή δυνατότητα διατήρησης), για τις περιπτώσεις όπου το ενδιαίτηµα του είδους βρίσκεται σε καλή κατάσταση, ανεξάρτητα από τις δυνατότητες αποκατάστασης των υφιστάµενων πληθυσµών ή όταν το ενδιαίτηµα βρίσκεται σε µέτρια κατάσταση αλλά θεωρείται εύκολη η αποκατάσταση του είδους Γ (µέτρια ή µειωµένη δυνατότητα διατήρησης), για τις περιπτώσεις όπου η κατάσταση του ενδιαιτήµατος είναι καλή ή µέτρια ενώ η αποκατάσταση των πληθυσµών του είδους κρίνεται σχετικά δύσκολη ή και αδύνατη. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 83

94 Αποµόνωση. Αφορά στο βαθµό αποµόνωσης του πληθυσµού της περιοχής µελέτης σε σχέση µε τη φυσική εξάπλωση του είδους, ως εξής: Α: αποµονωµένος ή σχεδόν αποµονωµένος πληθυσµός, Β: µη αποµονωµένος πληθυσµός ο οποίος όµως βρίσκεται στα όρια της εξάπλωσης, Γ: µη αποµονωµένος πληθυσµός. Συνολική εκτίµηση περιοχής για τη διατήρηση του είδους Η αξιολόγηση αυτή είναι συνδυασµός των προηγούµενων στοιχείων. Συνεκτιµώνται επίσης άλλα χαρακτηριστικά της περιοχής που έχουν σχέση µε τη διατήρηση του είδους όπως η διαχείριση της γης, η θεσµοθετηµένη προστασία του είδους, οι σχέσεις µε άλλα είδη κ.ά. Η συνολική εκτίµηση βαθµολογείται µε τρεις διαβαθµίσεις: Α: εξαιρετική αξία, Β: καλή αξία, Γ: µέτρια αξία. Ερπετοπανίδα Πολυαίγου Στην Πολύαιγο εξαπλώνονται τουλάχιστον 8 είδη ερπετών, που προστατεύονται από την ελληνική νοµοθεσία και ευρωπαϊκές ή/και διεθνείς συνθήκες, όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα: Πίνακας 21: Καθεστώς προστασίας και κατάσταση ενδηµισµού των ειδών της ερπετοπανίδας στη νήσο Πολύαιγο ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΟΝΟΜΑ ΚΟΙΝΟ ΟΝΟΜΑ Παρουσία σε οδηγίες, διεθνείς & εθνικές νοµοθεσίες, κοκ. βιβλία κ.λ.π. Παρατήµατα Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ Παρατήµατα Συνθήκης Βέρνης IUCN Κόκκινο βιβλίο Ενδηµισµός Cyrtopodion kotschyi Κυρτοδάκτυλος IV II - Hemidactylus turcicus Σαµιαµίδι III - Podarcis milensis milensis Σαύρα της Μήλου IV II VU 1 Lacerta trilineata Μεγάλη γουστέρα IV II 2 hansschweizeri Eryx jaculus turcicus Ερηµόφιδο IV III - Natrix natrix schweizeri Νερόφιδο III CR 3 Telescopus fallax Γατόφιδο IV II - Macrovipera schweizeri Οχιά της Μήλου II*/IV III CR V 4 *: είδος προτεραιότητας IUCN (1996 Red list of Threatened Animals): CR: κινδυνεύοντα, VU: τρωτά, DD: ελλιπή στοιχεία Ενδηµισµός: 1. Μήλος, Κίµωλος, Πολύαιγος; 2. Μήλος, Κίµωλος, Πολύαιγος, Σίφνος, Σέριφος; 3.Μήλος, Κίµωλος, Πολύαιγος; 4. Μήλος, Κίµωλος, Πολύαιγος και Σίφνος. Όλα τα παραπάνω είδη προστατεύονται από την εθνική νοµοθεσία µε το Π.. 67/81 Συνεκτιµώντας τα βιβλιογραφικά δεδοµένα και τα αποτελέσµατα της έρευνας πεδίου, στον παρακάτω πίνακα συνοψίζονται στοιχεία σχετικά µε το µέγεθος των πληθυσµών των υφιστάµενων ειδών στην Πολύαιγο, τη σηµασία τους σε εθνικό επίπεδο, τη Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 84

95 δυνατότητα διατήρησης τους και το βαθµό αποµόνωσης. Με βάση τα στοιχεία αυτά γίνεται η συνολική αξιολόγηση της περιοχής για τη διατήρηση κάθε είδους: Πίνακας 22: Κατάσταση πληθυσµών των ερπετών στην Πολύαιγο Εθνική ΕΙ ΟΣ Πληθυσµός σηµασία υνατότητα Αποµόνωση Συνολική πληθυσµού διατήρησης εκτίµηση Cyrtopodion kotschyi Κοινό Γ Α Γ Α Hemidactylus turcicus Κοινό Γ Α Γ Α Podarcis milensis milensis Κοινό Α Α Α Α Lacerta trilineata hansschweizeri Σπάνιο Α Α Α Α Eryx jaculus turcicus Σπάνιο Β Α Β Α Natrix natrix schweizeri Πολύ σπάνιο Α Α Α Α Telescopus fallax Κοινό Γ Α Γ Α Macrovipera schweizeri Σπάνιο Α Α Α Α Η αξιολόγηση βασίστηκε στη µεθοδολογία που ακολουθήθηκε στη σύνταξη των Τυποποιηµένων ελτίων εδοµένων του Natura 2000, όπως περιγράφηκε στο παραπάνω κεφάλαιο Αξιολόγηση περιοχής ως προς την ερπετοπανίδα-απειλές Η περιοχή µελέτης είναι ιδιαίτερα σηµαντική για την ερπετοπανίδα της Ελλάδας αφού και στα δύο νησιά απαντώνται 2 ενδηµικά είδη, τη σαύρα Podarcis milensis milensis (Bedriaga, 1882) και την οχιά Macrovipera schweizeri (Werner, 1935) η οποία µάλιστα θεωρείται είδος προτεραιότητας από την Ευρωπαϊκή Οδηγία 92/43. Τα δύο αυτά είδη χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής αφού ανήκουν στα ελάχιστα ενδηµικά είδη σπονδυλοζώων της Ελλάδας (εκτός από τα ψάρια) και πιθανά αποτελούν τα µοναδικά στην περιοχή του Αιγαίου. Επίσης συναντώνται 2 ενδηµικά υποείδη, η σαύρα Lacerta trilineata hansschweizeri (Muller, 1935) και το νερόφιδο Natrix natrix schweizeri (Muller, 1932). Τέλος, αν και µάλλον αποσπασµατική, αξίζει να αναφερθεί η παρουσία της θαλάσσιας χελώνας Caretta caretta, που παρατηρήθηκε σε φάση ωοτοκίας στον κόλπο της Κάτω Μυρσίνης τον Ιούλιο του 1998 (Μουσείο Γουλανδρή, 1998). Στη συνέχεια αναφέρονται κάποια περισσότερα στοιχεία για τα σηµαντικότερα είδη ερπετών της περιοχής, καθώς και για τις απειλές που υφίστανται στην περιοχή µελέτης: Οχιά της Μήλου, Macrovipera schweizeri (Werner, 1935) Πρόκειται για ενδηµικό είδος οχιάς, που η εξάπλωσή του περιορίζεται στα νησιά Μήλο, Κίµωλο, Πολύαιγο και Σίφνο. Είναι ένα σχετικά παχύ φίδι µε γκρι-καφέ χρώµα, και µήκος που σπάνια ξεπερνάει το 1 µέτρο. Σε ορισµένες περιοχές της Μήλου έχει καταγραφεί µία ποικιλία µε κεραµιδί χρώµα. Το είδος προτιµάει περιοχές µε µεγάλους θάµνους ή συστάδες θάµνων (είδη όπως Pistacia lentiscus, Genista acanthoclada, Juniperus phoenicea, Olea europea, Nerium oleander) που διακόπτονται από ανοικτές περιοχές µε χαµηλή ποώδη βλάστηση, Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 85

96 βράχους και φρύγανα ή µικρότερους θάµνους (Μουσείο Γουλανδρή, 1997β). Οι περιοχές αυτές βρίσκονται σε πλαγιές γύρω από ρεµατιές, όπου επίσης απαντώνται οι οχιές, κυρίως την άνοιξη και το φθινόπωρο. Κατάσταση πληθυσµών - Κίνδυνοι Σύµφωνα µε τις πιο πρόσφατες εκτιµήσεις (Μουσείο Γουλανδρή, 1998) ο συνολικός πληθυσµός της οχιάς δε φαίνεται να ξεπερνάει τα άτοµα, από τα οποία χιλιάδες περίπου βρίσκονται στη Μήλο. Αν και τα υπόλοιπα νησιά δεν έχουν µελετηθεί τόσο αναλυτικά, σύµφωνα µε τις υπάρχουσες εκτιµήσεις, ο πληθυσµός του είδους ανέρχεται σε περίπου 850 άτοµα στην Πολύαιγο και 700 στην Κίµωλο. Το είδος αντιµετωπίζει αρκετές απειλές εξαιτίας ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Οι απειλές µπορούν να χωριστούν σε δύο κατηγορίες. Στην πρώτη περιλαµβάνονται οι επεµβάσεις που οδηγούν σε συρρίκνωση των διαθέσιµων ενδιαιτηµάτων, όπως είναι οι καλλιέργειες, η οικιστική εξάπλωση, οι εξορύξεις και οι πυρκαγιές. Στη δεύτερη κατηγορία περιλαµβάνονται δραστηριότητες που προκαλούν άµεση θνησιµότητα, όπως είναι η ηθεληµένη θανάτωση από τον άνθρωπο που τη θεωρεί επικίνδυνη, η παράνοµη συλλογή ατόµων από συλλέκτες άγριων ζώων και η ακούσια θανάτωση από αυτοκίνητα κατά µήκος του οδικού δικτύου. Σχετικά µε την παράνοµη συλλογή, το φαινόµενο είχε πάρει σχετικά µεγάλες διαστάσεις τη δεκαετία του 1980 ενώ φαίνεται να έχει περιοριστεί στη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας. Μεγάλο πρόβληµα αποτελούν, ειδικότερα στη Μήλο, οι εξορυκτικές δραστηριότητες που οδηγούν στον κατακερµατισµό και στην υποβάθµιση των ενδιαιτηµάτων του είδους, καθώς και στην άµεση θανάτωση ζώων από τα φορτηγά που µεταφέρουν τα ορυκτά. Το είδος εξαιτίας της περιορισµένης του εξάπλωσης είναι ιδιαίτερα ευάλωτο σε όλες τις πιέσεις που αναφέρθηκαν παραπάνω. Οι παραπάνω απειλές είναι ιδιαίτερα έντονες στη Μήλο. Αντίθετα στην περιοχή µελέτης η κατάσταση είναι πολύ πιο ευνοϊκή για την οχιά. Στην Κίµωλο, η οικιστική εξάπλωση είναι πολύ περιορισµένη και οι ελάχιστοι οικισµοί βρίσκονται συγκεντρωµένοι σε µικρή σχετικά έκταση στο νότιο τµήµα του νησιού. Το οδικό δίκτυο περιορίζεται σε ελάχιστους δρόµους και η υφιστάµενη κίνηση τροχοφόρων είναι πολύ χαµηλή. Τέλος, υπάρχει µόνο µία θέση εξόρυξης στη ΒΑ ακτή. Τα παραπάνω έχουν σαν αποτέλεσµα οι πληθυσµοί της οχιάς να διατρέχουν σχετικά χαµηλή πίεση από ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Ουσιαστικά, οι κυριότερες απειλές για αυτά είναι η παράνοµη συλλογή καθώς και η θανάτωση φιδιών από τους κατοίκους. Η κατάσταση είναι ακόµη πιο ευνοϊκή στην Πολύαιγο, όπου η δοµή της βλάστησης σε αρκετές περιοχές προσφέρει εξαιρετικό ενδιαίτηµα για το είδος. Επιπλέον, το νησί είναι ακατοίκητο µε αποτέλεσµα να µην υπάρχουν σοβαρές απειλές για τους πληθυσµούς των ζώων. Οι µόνοι πιθανοί κίνδυνοι για τα ζώα είναι οι πυρκαγιές και η παράνοµη συλλογή ζώων, η οποία όµως δεν φαίνεται να έχει µεγάλη ένταση αφού η πρόσβαση στο νησί γίνεται µόνο µε ιδιωτικά σκάφη. Το γεγονός αυτό καθιστά την Πολύαιγο ιδιαίτερα κατάλληλη περιοχή για τη διατήρηση του είδους. Σαύρα της Μήλου, Podarcis milensis milensis (Bedriaga, 1882) Ενδηµικό είδος του νησιωτικού συγκροτήµατος της Μήλου, που εξαπλώνεται στην Μήλο, Κίµωλο και Πολύαιγο. Το µήκος της δεν ξεπερνάει τα 20 cm. Τα αρσενικά ζώα Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 86

97 έχουν έντονους χρωµατισµούς εµφανίζοντας θαλασσί στίγµατα κατά την αναπαραγωγική περίοδο ενώ τα θηλυκά έχουν καφέ χρώµα. Συναντάται σε ποικιλία ενδιαιτηµάτων όπως σε καλλιέργειες, µαντρότοιχους και αµµώδεις περιοχές ενώ δε φαίνεται να προτιµά περιοχές µε πυκνή βλάστηση. Κατάσταση πληθυσµών - Κίνδυνοι εν υπάρχουν εµφανείς κίνδυνοι για τη σαύρα αυτή, παρ' όλα αυτά ριζικές αλλαγές στις χρήσεις γης µπορεί να προκαλέσουν καταστροφή των βιοτόπων του είδους. Επίσης, τυχόν αύξηση της έντασης των αγροτικών δραστηριοτήτων µε χρήση ζιζανιοκτόνων και άλλων τοξικών αγροχηµικών θα προκαλούσαν προβλήµατα στους πληθυσµούς. Με τις υφιστάµενες συνθήκες η µόνη απειλή που αντιµετωπίζει το είδος στην περιοχή µελέτης είναι η παράνοµη συλλογή ατόµων για συλλεκτικούς λόγους. Αν και δε συντρέχουν λόγοι επιβολής άµεσων µέτρων, η προστασία του είδους από πιθανές µελλοντικές επεµβάσεις πρέπει να εξασφαλιστεί αφού πρόκειται για ενδηµικό είδος µε περιορισµένη εξάπλωση. Μεγάλη γουστέρα, Lacerta trilineata hansschweizeri (Muller, 1935) Ενδηµικό υποείδος σαύρας που απαντάται και στα δύο νησιά. Είναι µία µεγάλη, ρωµαλέα πράσινη σαύρα που προτιµάει τις πιο υγρές θαµνώδεις περιοχές. Κατάσταση πληθυσµών Κίνδυνοι Οι πληθυσµοί της σαύρας αυτής στην Κίµωλο και την Πολύαιγο είναι µικροί. Το γεγονός αυτό τους καθιστά ευαίσθητους σε κάθε είδους εξωτερικές πιέσεις και ανθρώπινες δραστηριότητες. Νερόφιδο, Natrix natrix schweizeri (Muller, 1932) Μεσαίου προς µεγάλου µεγέθους φίδι που συναντάται σε υγρά µέρη κοντά στο νερό. Κατάσταση πληθυσµών - Κίνδυνοι Το είδος αυτό φαίνεται ότι έχει πολύ µικρούς πληθυσµούς στα δύο νησιά, που εξαρτώνται άµεσα από την ύπαρξη νερού. Για το λόγο αυτό, κάθε είδους ανθρώπινη επέµβαση που θα είχε σαν αποτέλεσµα είτε τη ρύπανση των νερών είτε την αποξήρανση των φαραγγιών θα ήταν ιδιαίτερα αρνητική για τη διατήρηση των πληθυσµών του. Η παράνοµη συλλογή του αποτελεί επίσης µια απειλή. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 87

98 Πίνακας 23: Απειλές για τα σηµαντικότερα είδη ερπετών από ανθρώπινες δραστηριότητες στην Πολύαιγο Είδος Ανθρώπινες δραστηριότητες Ενταση Τύπος επίπτωσης Podarcis milensis milensis Παράνοµη συλλογή Χαµηλή Άµεση θνησιµότητα Natrix natrix schweizeri Παράνοµη συλλογή Μέτρια Άµεση θνησιµότητα Macrovipera schweizeri Παράνοµη συλλογή Υψηλή Άµεση θνησιµότητα Πυρκαγιές Μέτρια Άµεση θνησιµότητα, συρρίκνωση βιοτόπων Πηγή: MOm, 1998 Πίνακας 24: Απειλές για τα σηµαντικότερα είδη ερπετών από ανθρώπινες δραστηριότητες στην Κίµωλο ΕΙ ΟΣ Ανθρώπινες δραστηριότητες Ενταση Τύπος επίπτωσης Podarcis milensis milensis Παράνοµη συλλογή Χαµηλή Άµεση θνησιµότητα Natrix natrix schweizeri Παράνοµη συλλογή Υψηλή Άµεση θνησιµότητα Ρύπανση νερών/ Αποξήρανση Υψηλή Συρρίκνωση βιοτόπων Elaphe situla Φόνος λόγω άγνοιας Μέτρια Άµεση θνησιµότητα Macrovipera schweizeri Παράνοµη συλλογή Υψηλή Άµεση θνησιµότητα ιάνοιξη δρόµων/ Κυκλοφορία οχηµάτων Μέτρια Άµεση θνησιµότητα Φόνος λόγω άγνοιας Μέτρια Αµεση θνησιµότητα Πηγή: MOm, Ορνιθοπανίδα Στα πλαίσια του προγράµµατος LIFE και σε συνεργασία µε την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία η οποία διεξήγαγε την ορνιθολογική µελέτη, πραγµατοποιήθηκαν ερευνητικές αποστολές στα δύο νησιά. Επίσης χρησιµοποιήθηκαν τα στοιχεία της βάσης δεδοµένων των Σηµαντικών Περιοχών για τα Πουλιά της Ελλάδας για τα έτη Η βάση αυτή συµπληρώνεται από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, στο πλαίσιο ευρύτερου προγράµµατος καταγραφής της ορνιθοπανίδας των σηµαντικών περιοχών για τα πουλιά στην Ευρώπη (BirdLife International).. Στο κεφάλαιο αυτό, αναφορά γίνεται σε όλα τα είδη πουλιών του Παραρτήµατος Ι της οδηγίας 79/409/ΕΟΚ. Ειδικότερα, για τα είδη που φωλιάζουν στην περιοχή, εκτός από τα στοιχεία σχετικά µε την παρουσία τους στην περιοχή, παρουσιάζονται οι απειλές που αντιµετωπίζουν, καθώς και τα αναγκαία µέτρα για την προστασία τους. Ο αναλυτικός κατάλογος των ειδών που έχουν παρατηρηθεί στα δύο νησιά της περιοχής µελέτης παρουσιάζεται στο Παράρτηµα. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 88

99 Υπενθυµίζεται ότι ως απειλές αναφέρονται µόνον αυτές που έχουν ή ενδέχεται να έχουν ιδιαίτερα αρνητικές επιπτώσεις για κάθε είδος. Έτσι, για παράδειγµα, το κυνήγι αναφέρεται ως απειλή εκεί όπου είναι σοβαρή (π.χ. Σπιζαετός), αλλά όχι εκεί όπου έχει µεν καταγραφεί αλλά θεωρείται αµελητέας σηµασίας (π.χ. γλάροι). Επιπλέον αναφέρονται µόνο οι απειλές που αφορούν το κάθε είδος στα όρια της περιοχής µελέτης και όχι κατά τις µετακινήσεις του και τη µετανάστευσή του έξω από αυτές. Θα πρέπει να σηµειωθεί, ότι η µελέτη αυτή εστιάστηκε στη αναγνώριση των σηµαντικών ειδών ορνιθοπανίδας και στον προσδιορισµό των βιοτόπων τους εντός της περιοχής µελέτης. Για να υπάρξει πλήρης και λεπτοµερής καταγραφή της κατάστασης των πληθυσµών των ειδών, είναι αναγκαία η εκπόνηση προγράµµατος παρακολούθησης της ορνιθοπανίδας Είδη προτεραιότητας του Παραρτήµατος Ι της οδηγίας 79/409 Μύχος Puffinus yelkouan Το είδος παρατηρείται στη περιοχή, δεν υπάρχουν όµως ενδείξεις ότι αναπαράγεται σε αυτή. Ωστόσο χρειάζεται περισσότερη έρευνα για να γίνει γνωστή η ακριβής κατανοµή του. Θαλασσοκόρακας Phalacrocorax aristotelis Παρατηρήθηκε και φαίνεται πως λίγα ζεύγη φωλιάζουν στις ακτές του νησιού. Κίνδυνοι/Απειλές Ανθρώπινη παρουσία: Ο θαλασσοκόρακας φωλιάζει σε απότοµες βραχώδεις ακτές που προσεγγίζονται µόνο από τη θάλασσα. Η αναπαραγωγική περίοδος του είδους είναι νωρίς (Μάρτιο - Απρίλιο), πριν από την κύρια τουριστική περίοδο που αρχίζει το Μάιο, στη διάρκεια της οποίας πολλοί επισκέπτες προσεγγίζουν τις περιοχές αναπαραγωγής. Συχνά όµως αυτήν την εποχή, τα νεαρά άτοµα ενοχλούνται από τους τουρίστες, ενώ οποιαδήποτε επέκταση των τουριστικών δραστηριοτήτων νωρίτερα την άνοιξη µπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις. Θήρευση: Ορισµένες από τις φωλιές του είδους είναι προσιτές σε εδαφόβια ζώα, ιδιαίτερα εάν η προσέγγιση γίνει από τη µεριά της θάλασσας. Εκτιµάται ότι η παρουσία σκυλιών µπορεί να είναι ιδιαίτερα αρνητική για το είδος αν και κάτι τέτοιο δεν έχει ακόµη διαπιστωθεί. Παράνοµη αλιεία: Καθώς τρέφεται κοντά στην ακτή, σε ρηχές ξέρες, ο Θαλασσοκόρακας φαίνεται να είναι το είδος που πλήττεται περισσότερο από την υπεραλίευση της παράκτιας ζώνης. Οι επιπτώσεις στο είδος φαίνεται να είναι πιο έντονες σε περιοχές συχνής χρήση δυναµίτη. Πνιγµός σε δίχτυα: Ο Θαλασσοκόρακας ψαρεύει βουτώντας και έτσι πιάνεται συχνά σε δίχτυα και πνίγεται. Οι επιπτώσεις, που αυτή η αιτία θνησιµότητας έχει στον πληθυσµό του είδους, δεν είναι γνωστές, τοπικά όµως µπορεί να είναι ιδιαίτερα σηµαντικές. Πιο επικίνδυνη είναι η περίοδος αµέσως µετά την αναπαραγωγή για τα ιδιαίτερα ευάλωτα νεαρά. Επιπλέον, αυτήν την εποχή το είδος µαζεύεται σε µεγάλες οµάδες κάνοντας πιο πιθανό τον κίνδυνο µαζικών απωλειών. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 89

100 Ρύπανση µε πετρελαιοειδή: Όπως όλα τα είδη Κορµοράνου, έτσι και ο Θαλασσοκόρακας είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος σε αυτή τη µορφή ρύπανσης καθώς ζει κοντά στις ακτές και περνά τον περισσότερο χρόνο του κολυµπώντας. Και σε αυτήν την περίπτωση, πιο επικίνδυνη είναι η περίοδος µετά την αναπαραγωγή όταν το είδος συγκεντρώνεται σε οµάδες. Αναγκαία µέτρα προστασίας Το είδος χρειάζεται προστασία από την ανθρώπινη ενόχληση κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής, καθώς τα νεαρά άτοµα που δεν πετούν καλά, όταν ενοχληθούν, πέφτουν στο νερό και µπορεί να πνιγούν. Για το λόγο αυτό, θα πρέπει να εξεταστεί η προσωρινή απαγόρευση για το ρίξιµο διχτυών (καρτέρια), σε ακτίνα 30 µέτρων από τους χώρους όπου αποικίες του είδους φωλιάζουν. Αυτονόητο είναι ότι µέτρα για την ανάκαµψη των ιχθυαποθεµάτων της περιοχής θα ευνοήσουν και τους πληθυσµούς του είδους. Κρυπτοτσικνιάς Ardeola ralloides / Λευκοτσικνιάς Egretta garzetta/ Αργυροτσικνιάς Egretta alba / Σταχτοτσικνιάς Ardea cinerea Τα είδη αυτά παρατηρήθηκαν στους µικρούς υγρότοπους των δύο νησιών, που σχηµατίζονται στις εκβολές των ρεµάτων κατά την περίοδο της µετανάστευσης και είναι περαστικά από την περιοχή. Οι µικροί νησιωτικοί υγρότοποι αποτελούν σηµεία ενός πολύτιµου δικτύου µεταναστευτικών σταθµών για τα παραπάνω αλλά και άλλα µεταναστευτικά υδρόβια και παρυδάτια και πρέπει να τύχουν αυστηρής προστασίας. Ωστόσο, πρέπει να τονισθεί, ότι κατά τη διάρκεια της µετανάστευσης οι ερωδιοί µπορεί να παρατηρηθούν και σε άλλες περιοχές, καθώς έχουν τη δυνατότητα να σταθµεύσουν και - σε ορισµένες περιπτώσεις - να τραφούν και σε µη-υγροτοπικά συστήµατα, όπως σε βραχώδεις ακτές και κλειστούς κόλπους. Επιπλέον µέτρα για την προστασία αυτών των ειδών είναι η αυστηρή τήρηση της απαγόρευσης του κυνηγιού κατά τη διάρκεια της µετανάστευσης όπως και ενηµέρωση του κοινού σχετικά µε τη σηµασία της αποφυγής της ανθρώπινης ενόχλησης στα µεταναστευτικά πουλιά όταν αυτά σταθµεύουν στα νησιά. Φιδαετός Circaetus gallicus Το είδος αυτό έχει παρατηρηθεί και στα δύο νησιά αλλά είναι περαστικό από την περιοχή µελέτης. Σπιζαετός Hieraaetus fasciatus Ένα ζεύγος φωλιάζει στην Πολύαιγο. Κίνδυνοι/Απειλές Παράνοµη καταδίωξη: Η παραδοσιακή έχθρα των κτηνοτρόφων προς το είδος αυτό και η καταδίωξή του αποτελεί την κύρια απειλή για τη διατήρηση του. Επιπλέον, όπως όλα τα αρπακτικά, και ο Σπιζαετός πέφτει θύµα λαθροθηρών. Οι παραπάνω παράγοντες δηµιουργούν σοβαρό πρόβληµα στο είδος, αφού οι ρυθµοί αναπαραγωγής του, όπως όλων των µεγάλων αρπακτικών, είναι σχετικά χαµηλοί. Η θνησιµότητα των νεαρών αυξάνεται ιδιαίτερα το φθινόπωρο και το χειµώνα, όταν Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 90

101 αναγκάζονται να αναζητήσουν τροφή κοντά σε κατοικηµένες περιοχές και εκτίθενται έτσι σε µεγάλο κίνδυνο. Ενόχληση: Ο Σπιζαετός φωλιάζει σε σχετικά πιο βατά σηµεία, σε σχέση µε άλλους αετούς, αποφεύγοντας τα πολύ ψηλά και απόκρηµνα βράχια. Για το λόγο αυτό, είναι ιδιαίτερα ευάλωτος στην ανθρώπινη ενόχληση, καθώς οι διανοίξεις δρόµων στα νησιά και το αυξηµένο τουριστικό ρεύµα φέρνουν πολλούς επισκέπτες κοντά στις φωλιές. Αποτέλεσµα της ενόχλησης είναι άµεσα η αποτυχία στο φώλιασµα, και µακροπρόθεσµα η απώλεια κατάλληλων βιοτόπων. Μείωση φυσικών πηγών τροφής: Η µείωση των πληθυσµών της νησιώτικης πέρδικας και του Λαγού (κυρίως λόγω κυνηγιού) και του Αγριοκούνελου (κυρίως λόγω ασθενειών) έχει στερήσει σηµαντικό τµήµα της φυσικής τροφής του είδους. Τα ενδηµικά αυτά «θηράµατα» παίζουν ενδεχοµένως σηµαντικό ρόλο τις εποχές που άλλες πηγές τροφής του Σπιζαετού (µεταναστευτικά πουλιά και αρουραίοι) δεν είναι διαθέσιµες. Νεότερα στοιχεία της Ε.Ο.Ε. (κυρίως από την περιοχή των Β. ωδεκανήσων) δείχνουν ότι, κατά την ανατροφή των νεοσσών, τα ενήλικα πουλιά έχουν αρκετές εναλλακτικές λύσεις ανεύρεσης τροφής. Το πρόβληµα κυρίως εντοπίζεται το φθινόπωρο και το χειµώνα, όταν τα πρόσφατα ανεξαρτητοποιηµένα νεαρά έχουν ανάγκη από πρόσβαση σε άφθονη και εύκολη τροφή που εκείνη την εποχή δεν είναι διαθέσιµη. Ως αποτέλεσµα, η θνησιµότητα των νεαρών, λόγω της ανθρώπινης καταδίωξης, είναι πολύ µεγάλη καθώς αναγκάζονται να καταφύγουν σε εύκολες πηγές τροφής όπως κότες και - πιο σπάνια - νεογέννητα κατσίκια. Αναγκαία µέτρα προστασίας Ο Σπιζαετός είναι ένα από τα πιο άµεσα απειλούµενα είδη πουλιών στο Αιγαίο. Το γεγονός ότι η Πολύαιγος αποτελεί ενδιαίτηµα για το είδος, επιβάλει τη λήψη µέτρων προστασίας. Η διάνοιξη δρόµων στο νησί θα πρέπει να αποφευχθεί, αφού θα έχει αρνητικές επιπτώσεις τόσο στο συγκεκριµένο είδος όσο και στα άλλα αρπακτικά που απαντώνται στο νησί. Το κυνήγι θα πρέπει να απαγορευτεί σε µεγάλες ζώνες της περιοχής µελέτης, ώστε να προστατευτεί το είδος από τη λαθροθηρία αλλά και για να διατηρηθούν οι πληθυσµοί θηραµάτων, τους οποίους το είδος έχει ανάγκη. Επιπλέον η διακίνηση επισκεπτών σε συγκεκριµένες διαδροµές στο νησί, θεωρείται αναγκαία αφού θα περιορίσει την ενόχληση στις περιοχές φωλιάσµατος. Βαλτόκιρκος Circus cyaneus Το είδος έχει καταγραφεί σαν περαστικό από τη Κίµωλο. Η περιοχή, όπως και τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου, αποτελεί δυνητικό σταθµό ξεκούρασης για το είδος. Βασικά µέτρα προστασίας σχετίζονται µε την αυστηρή τήρηση της απαγόρευσης του κυνηγιού και την αποφυγή ενόχλησης. Ιδιαίτερης σηµασίας είναι οι µικρές αποµονωµένες συστάδες µε ψηλά δέντρα καθώς έχει παρατηρηθεί ότι αυτές παίζουν σηµαντικό ρόλο για τη διανυκτέρευση σηµαντικών αριθµών αρπακτικών διαφόρων ειδών. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 91

102 Αετογερακίνα Buteo rufinus Το είδος έχει παρατηρηθεί και στα δύο νησιά και θεωρείται ότι φωλιάζει, αν και δεν έχουν εντοπιστεί οι περιοχές φωλιάσµατος. Κίνδυνοι/Απειλές Ενόχληση: Η Αετογερακίνα φωλιάζει σε βραχώδεις περιοχές, συχνά σε σχετικά προσιτά σηµεία και όπως ο Σπιζαετός, είναι ευαίσθητη στην ανθρώπινη ενόχληση. Παράνοµη καταδίωξη: Η Αετογερακίνα συχνά καταδιώκεται είτε από λαθροθήρες είτε από κτηνοτρόφους που την µπερδεύουν µε το Σπιζαετό, µε αρνητικά αποτελέσµατα στον πληθυσµό της. Επιπλέον, έχουν αναφερθεί περιστατικά σκόπιµης καταστροφής των σχετικά εύκολα προσιτών φωλιών της. Αναγκαία µέτρα προστασίας Η προστασία του είδους είναι συνάρτηση µέτρων που αφορούν γενικότερα τα αρπακτικά, όπως η προστασία των βιοτόπων της και η αυστηρή τήρηση της απαγόρευσης του κυνηγιού. Μαυροπετρίτης Falco eleonorae Φωλιάζει στις βραχώδεις ακτές της Πολυαίγου και πιθανά της Β Κιµώλου. Ο πληθυσµός του εκτιµάται σε ζεύγη. Κίνδυνοι/Απειλές Ανθρώπινη Παρουσία - Θήρευση. Η µοναδική µακροπρόθεσµη και σοβαρή απειλή για το είδος προέρχεται από τη σταδιακή επέκταση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στις ακτές όπου φωλιάζει. Κυνηγετική δραστηριότητα: Σε αντίθεση µε άλλα πουλιά, ο Μαυροπετρίτης φωλιάζει στις αρχές φθινοπώρου, οπότε η αναπαραγωγική του περίοδος συµπίπτει µε την άσκηση του κυνηγιού. Ακόµη και εάν δεν θηρεύεται το ίδιο, η ενόχληση από τις τουφεκιές και την παρουσία των κυνηγών είναι εξαιρετικά σηµαντική. Συλλογή: Το είδος κινδυνεύει από συλλέκτες και από την παραδοσιακή συλλογή των µικρών για κατανάλωση. Αναγκαία µέτρα προστασίας Αν και αρπακτικό, η προστασία του είδους σχετίζεται περισσότερο µε την προστασία των θαλάσσιων πουλιών και ιδιαίτερα των ηµερόβιων γλάρων, αφού το είδος φωλιάζει στις ίδιες περιοχές. Κύριο µέτρο προστασίας είναι η πλήρης αποφυγή της ανθρώπινης παρουσίας κατά την περίοδο αναπαραγωγής (Αύγουστος- Οκτώβριος), όταν αυτό είναι εφικτό (ακατοίκητες νησίδες), ή η ελεγχόµενη διακίνηση ανθρώπων µακριά από τις περιοχές φωλιάσµατος. Ιδιαίτερη µέριµνα πρέπει να δοθεί στον αποκλεισµό κατοικίδιων ζώων (σκύλοι, γάτες) από τις περιοχές φωλιάσµατος. Αυτονόητο είναι ότι το κυνήγι δεν πρέπει να επιτρέπεται στις νησίδες όπου το είδος φωλιάζει. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 92

103 Πετρίτης Falco peregrinus Η παρουσία του είδους στην Κίµωλο θεωρείται µόνιµη ενώ στην Πολύαιγο δεν έχει ακόµη επιβεβαιωθεί. Πάντως, εκτιµάται ότι ο υφιστάµενος πληθυσµός του είδους στην περιοχή µελέτης είναι σχετικά µικρός. Κίνδυνοι/Απειλές Ο Πετρίτης είναι πολύ καλά προσαρµοσµένος στο χώρο του Αιγαίου, τρεφόµενος κατά µεγάλο µέρος την άνοιξη µε µεταναστευτικά πουλιά και ο πληθυσµός του φαίνεται να είναι υγιής. Αν και σε µικρότερη κλίµακα, το είδος αντιµετωπίζει τις ίδιες απειλές µε άλλα αρπακτικά (ενόχληση, παράνοµη καταδίωξη, κλπ.). Προτάσεις διαχείρισης Αξίζει να σηµειωθεί, ότι γενικότερα η προστασία του είδους αυτού δηµιουργεί ένα µεγάλο διαχειριστικό δίληµµα, καθώς ο Πετρίτης είναι βασικός θηρευτής του σπάνιου Αιγαιόγλαρου. Τοπικά, οι Πετρίτες επηρεάζουν σοβαρότατα την αναπαραγωγική επιτυχία του Αιγαιόγλαρου αποδεκατίζοντας τους νεαρούς γλάρους. Στην περιοχή µελέτης, λόγω της περιορισµένης παρουσίας του Αιγαιόγλαρου, η προστασία του είδους σχετίζεται µε τα γενικότερα µέτρα προστασίας των αρπακτικών. Αιγαιόγλαρος Larus audouinii Ενήλικα άτοµα έχουν παρατηρηθεί κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής περιόδου γύρω από την Πολύαιγο και σε νησίδες στο στενό Κιµώλου-Πολυαίγου. Η έρευνα της ΕΟΕ το 1996 και 1998 δεν εντόπισε αναπαραγωγική αποικία, ίσως όµως να υπάρχει ένας µόνιµος µικρός πληθυσµός που να µη φωλιάζει κάθε χρόνο. Αλκυόνη Alcendo athis Το είδος αυτό έχει καταγραφεί στην Κίµωλο, θεωρείται όµως περαστικό από την περιοχή Αξιολόγηση περιοχής ως προς την ορνιθοπανίδα Η περιοχή µελέτης και ιδιαίτερα το νησί της Πολυαίγου, καθώς και η βόρεια Κίµωλος, αποτελεί σηµαντική περιοχή για τα πουλιά αφού: συνολικά έχουν καταγραφεί 72 είδη πουλιών, 14 από τα οποία περιλαµβάνονται στο Παράρτηµα Ι της οδηγίας 79/409 του Συµβουλίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων "Περί ιατήρησης των Άγριων Πτηνών", η περιοχή αποτελεί τόπο αναπαραγωγής για 27 είδη πουλιών, 5 από τα οποία περιλαµβάνονται στα είδη προτεραιότητας της οδηγίας 79/409. στις βραχώδεις ακτές της περιοχής φωλιάζουν ο σπάνιος Θαλασσοκόρακας Phalacrocorax aristotelis και ο απειλούµενος Μαυροπετρίτης Falco eleonorae. στο εσωτερικό των νησιών φωλιάζουν τα αρπακτικά Σπιζαετός Hieraaetus fasciatus, Πετρίτης Falco peregrinus και Αετογερακίνα Buteo rufinus. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 93

104 3.2.6 Η Μεσογειακή φώκια στην περιοχή µελέτης Για τη σύνταξη του παρόντος κεφαλαίου αξιοποιήθηκε όλη η διαθέσιµη βιβλιογραφία που σχετίζεται µε προηγούµενες µελέτες και ερευνητικές αποστολές, καθώς και η βάση δεδοµένων της MOm, που σχετίζεται µε την κατάσταση του είδους στην Ελλάδα. Στη βάση αυτή συγκεντρώνονται όλες οι επιβεβαιωµένες πληροφορίες σχετικά µε παρατηρήσεις ατόµων Μεσογειακής φώκιας από όλη τη νησιωτική και παράκτια Ελλάδα µέσω του ικτύου Συλλογής Πληροφοριών που λειτουργεί από το Αποτέλεσµα της µέχρι τώρα λειτουργίας του ικτύου είναι η συλλογή πάνω από 1300 αναφορών παρατήρησης φωκών, που δίνουν την δυνατότητα της εκτίµησης τόσο της κατανοµής του είδους στη χώρα, όσο και της σηµαντικότητας επιµέρους περιοχών (Adamantopoulou et al., 1998; 1999b; MOm, 1994; 1996a). Ο κύριος όγκος των δεδοµένων και των πληροφοριών στη παρούσα αναφορά προέρχεται από έρευνα στο πεδίο, που πραγµατοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράµµατος LIFE, κατά τη διάρκεια των ετών 1997 και 1998 (MOm, 1999c). Στη χρονική αυτή περίοδο, η ερευνητική οµάδα της MOm πραγµατοποίησε αποστολές στο πεδίο µε στόχο τη συλλογή στοιχείων σχετικά µε τα ενδιαιτήµατα των φωκών, τη χρήση τους από τα ζώα καθώς και την κατάσταση του πληθυσµού στην περιοχή µελέτης. Στο σηµείο αυτό θα πρέπει να σηµειωθεί, ότι η συνεχής επιστηµονική έρευνα της MOm στην περιοχή του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Αλοννήσου-Β. Σποράδων κατά την περίοδο έχει αποδώσει σηµαντικά αποτελέσµατα, τόσο στην εφαρµογή κατάλληλων µεθόδων έρευνας, όσο και στην απόκτηση νέων γνώσεων για τη βιολογία, οικολογία και συµπεριφορά του είδους. Η εµπειρία και οι γνώσεις αυτές αποτέλεσαν σηµαντικό συγκριτικό εργαλείο στη διεξαγωγή της µελέτης του είδους στη συγκεκριµένη περιοχή Ιστορικό ερευνών Αν και η παρουσία της Μεσογειακής φώκιας στις Κυκλάδες ήταν γνωστή από την δεκαετία του 70 (Ronald & Selley, 1976), η παρουσία του είδους στο σύµπλεγµα της Μήλου καταγράφεται για πρώτη φορά το 1990 (Vlachoutsikou & Lazaridis, 1990). Η αναφορά αυτή είναι η αρχή µίας σειράς από ερευνητικές αποστολές στη περιοχή, που είχαν στόχο την καταγραφή των καταφυγίων του είδους, την αναγνώριση των ατόµων του πληθυσµού, τη µελέτη της βιολογίας και οικολογίας του είδους και την παρακολούθηση της κατάστασης του πληθυσµού στο χρόνο (MOm, 1991; Cebrian & Anagnostopoulou, 1992; Cebrian, et al., 1995). Κατά τις αποστολές αυτές, επιβεβαιώνεται η ύπαρξη ενός µεγάλου αριθµού καταφυγίων στην περιοχή, από τα οποία τα πιο αξιόλογα καταγράφονται στην περιοχή της N Μήλου, στην Πολύαιγο και στην Κίµωλο. Επιπλέον, από τις παραπάνω έρευνες διαπιστώνεται ότι οι συγκεκριµένες περιοχές αποτελούν και τους πιο σηµαντικούς βιότοπους του είδους, αφού εκεί καταγράφονται τα περισσότερα καταφύγια που χρησιµοποιούνται, όχι µόνο για ξεκούραση των ζώων, αλλά και για αναπαραγωγή. Σχετικά µε την κατάσταση του πληθυσµού της Μεσογειακής φώκιας στην ευρύτερη περιοχή, στις µελέτες, που βασίστηκαν σε επιτόπια έρευνα των βιοτόπων του είδους κατά την περίοδο , καταγράφεται παρουσία ατόµων όλων των ηλικιών, ενώ το µέγεθος του πληθυσµού εκτιµάται από τους διάφορους ερευνητές σε αριθµούς που Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 94

105 κυµαίνονται από 8 έως 18 άτοµα. Ταυτόχρονα, οι µελετητές αναφέρουν την ύπαρξη αναπαραγωγής του είδους στην ευρύτερη περιοχή σε ετήσια βάση από το 1990 έως και το 1994, ενώ παραθέτουν στοιχεία για αναπαραγωγή κατά την περίοδο Θα πρέπει να σηµειωθεί, ότι το δυσπρόσιτο των βιοτόπων και η συµπεριφορά του είδους, κάνουν την µελέτη της Μεσογειακής φώκιας και ειδικότερα, τον προσδιορισµό του µεγέθους του πληθυσµού µίας περιοχής εξαιρετικά δύσκολο, αφού πρέπει να βασίζεται στην ταυτοποίηση και καταµέτρηση των ατόµων που τον αποτελούν. Η περιορισµένη διάρκεια αρκετών από τις παραπάνω αποστολές καθώς και η δυσκολία στην ακριβή αναγνώριση κάθε ατόµου, είναι οι κύριοι λόγοι για τις διαφορές µεταξύ των ερευνητών στο προσδιορισµό του µεγέθους του πληθυσµού. Στα πλαίσια του προγράµµατος LIFE ( ), η ερευνητική οµάδα της MOm πραγµατοποίησε λεπτοµερή µελέτη στη περιοχή µε στόχο: α) τον ακριβή προσδιορισµό του αριθµού των σπηλιών/καταφυγίων του είδους που υπάρχουν σήµερα στην περιοχή, β) τη συλλογή στοιχείων για το βαθµό χρήσης των καταφυγίων αυτών από τα ζώα και γ) τη συλλογή κάθε άλλου στοιχείου σχετικά µε την κατάσταση και τη δυναµική του πληθυσµού των φωκών στην περιοχή Χερσαία ενδιατήµατα Οι µεσογειακές φώκιες, όπως εξάλλου και το σύνολο των πτερυγιοπόδων, αν και περνούν το µεγαλύτερο µέρος της ζωής τους στο νερό ψάχνοντας κυρίως για τροφή, χρησιµοποιούν χερσαία ενδιαιτήµατα για ανάπαυση αλλά και για να γεννήσουν τα µικρά τους. Στη Μεσόγειο και ειδικότερα στον ελληνικό χώρο, όπου η ανθρώπινη παρουσία είναι πολύ έντονη στη µεγαλύτερη έκταση της ακτογραµµής, οι φώκιες χρησιµοποιούν καλά προφυλαγµένες θαλάσσιες σπηλιές/καταφύγια για να αποφεύγουν την ανθρώπινη ενόχληση. Οι θαλάσσιες αυτές σπηλιές, που µπορεί να έχουν µία ή και περισσότερες εισόδους πάνω ή και κάτω από την επιφάνεια του νερού, έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό, ότι καταλήγουν σε παραλία (σχετικά επίπεδο χώρο µε άµµο, βότσαλα, κροκάλες είτε επίπεδο βράχο) (Harwood et al., 1987; Marchessaux, 1989; MOm, 1995a). Η µορφολογία των καταφυγίων, αλλά και οι συνήθειες των ζώων σε σχέση µε τη χρήση τους, έχουν µελετηθεί σε µεγάλη έκταση τα τελευταία χρόνια στην περιοχή του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Αλοννήσου Βορείων Σποράδων (MOm, 1994; 1995b; 1996b). Η ύπαρξη κατάλληλων χερσαίων ενδιαιτηµάτων σε µία περιοχή θεωρείται παράγοντας πολύ µεγάλης σηµασίας για το είδος και ιδιαίτερα, αφού τα καταφύγια αυτά φαίνεται ότι είναι απαραίτητα για την αναπαραγωγή του είδους. Κίµωλος. Η πιθανή σηµασία της νήσου Κιµώλου ως βιοτόπου της Μεσογειακής φώκιας, αναφέρεται αρχικά το 1990 (Vlachoutsikou & Lazaridis, 1990). Κατά τη διάρκεια της έρευνας που πραγµατοποιήθηκε στην περιοχή των Κυκλάδων από τη MOm το 1991, εξετάστηκε και η ακτογραµµή της Κιµώλου. Αποτέλεσµα της αποστολής αυτής ήταν ο εντοπισµός και η καταγραφή 6 διαφορετικών καταφυγίων. ύο από τα καταφύγια αυτά αξιολογήθηκαν ως κατάλληλα µόνο για ανάπαυση των ζώων, ενώ τα υπόλοιπα κρίθηκαν κατάλληλα και για αναπαραγωγή. Κατά τη διάρκεια Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 95

106 της ερευνητικής αποστολής επιβεβαιώθηκε η χρήση τριών από τα καταφύγια αυτά, αφού βρέθηκαν τα χαρακτηριστικά ίχνη ζώων στις παραλίες τους. Το 1992 στην αποστολή των Cebrian & Anagnostopoulou (1992) βρέθηκαν µόνο τρία καταφύγια στις ακτές του νησιού και, συγκεκριµένα, επιβεβαιώθηκε η ύπαρξη δύο καταφυγίων στην ΒΑ Κίµωλο και καταγράφηκε ένα επιπλέον καταφύγιο στη Ν ακτή του νησιού. Οι ίδιοι µελετητές συνεχίζοντας την έρευνα στην περιοχή για την περίοδο (Cebrian et al., 1995), καταγράφουν συνολικά 10 κατάλληλα καταφύγια στις ακτές της Κιµώλου. Θα πρέπει να σηµειωθεί, ότι οι περιγραφές των καταφυγίων των δύο οµάδων δεν ταυτίζονται απόλυτα και η σύγκρισή τους καταλήγει σε 12 συνολικά καταφύγια στο νησί. Κατά την παρακολούθηση των καταφυγίων αυτών οι Cebrian et al. βρίσκουν ενδείξεις χρήσης σε 8 από τα καταφύγια αυτά, ενώ 4 χαρακτηρίζονται ως πολύ σηµαντικά αφού τα ποσοστά χρήσης τους τόσο από ενήλικα όσο και από νεογέννητα άτοµα, είναι ιδιαίτερα αυξηµένα. Επιπλέον, οι αναφορές παρατηρήσεων Μεσογειακής φώκιας, που συλλέχθηκαν από την ίδια οµάδα µέσω συνεντεύξεων µε ψαράδες, συγκεντρώνονται κυρίως στο νότιο τµήµα του νησιού. Τέλος, τα αποτελέσµατα της µελέτης που έγινε στα πλαίσια του προγράµµατος LIFE, σε σχέση µε τα ενδιαιτήµατα του είδους στην Κίµωλο έχουν ως εξής: Κατανοµή: Η έρευνα κατέδειξε την ύπαρξη 10 διαφορετικών κατάλληλων σπηλιών/καταφυγίων κατά µήκος των ακτών της Κιµώλου. Τα τέσσερα από αυτά βρίσκονται στην βορειοανατολική άκρη του νησιού, το ένα βρίσκεται στη Β άκρη ενώ τα υπόλοιπα στο δυτικό τµήµα της ακτογραµµής του νησιού. Σχήµα 9: Γεωγραφική κατανοµή καταφυγίων Μ. φώκιας στην ευρύτερη περιοχή Αξιολόγηση: Από τα 10 καταφύγια της Κιµώλου, τα 6 αξιολογήθηκαν ως κατάλληλα για αναπαραγωγή, µε βάση τα µορφολογικά τους χαρακτηριστικά (ύπαρξη πολλαπλών εισόδων, τύπος υποστρώµατος χερσαίου τµήµατος, βαθµός προστασίας τους από τη Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Κιµώλου-Πολυαίγου Σελ. 96