Τι σημαίνει στην πραγματικότητα γεωλογική αποθήκευση του CO2;

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Τι σημαίνει στην πραγματικότητα γεωλογική αποθήκευση του CO2;"

Transcript

1 Τι σημαίνει στην πραγματικότητα γεωλογική αποθήκευση του CO2; Υπεφθυνη χρήςη των ορυκτών καυςίμων Απομάκρυνςη τησ κφριασ πηγήσ των αερίων του θερμοκηπίου Επαναφορά του άνθρακα ςτο υπζδαφοσ Παροχή του αναγκαίου χρόνου για την ανάπτυξη ενεργειακών πηγών φιλικών προσ το κλίμα CO2GeoNet Ευρωπαϊκό Δίκτυο Αριςτείασ

2 Πεξηερόκελα Η θιηκαηηθή αιιαγή θαη ε αλάγθε γεσινγηθήο απνζήθεπζεο ηνπ CO Πνύ θαη πόζν CO 2 κπνξνύκε λα απνζεθεύζνπκε ζην ππέδαθνο; Πώο κπνξνύκε λα κεηαθέξνπκε θαη λα εγρύζνπκε κεγάιεο πνζόηεηεο CO 2 ; Ση ζπκβαίλεη ζην CO 2 κόιηο βξεζεί ζηoλ ηακηεπηήξα απνζήθεπζεο; Θα κπνξνύζε λα δηαξξεύζεη ην CO 2 από ηνλ ηακηεπηήξα θαη, εάλ λαη, πνηεο ζα ήηαλ νη ζπλέπεηεο; Πώο κπνξνύκε λα παξαθνινπζνύκε ηε ζέζε απνζήθεπζεο ζην βάζνο θαη ηελ επηθάλεηα; Πνηα θξηηήξηα αζθάιεηαο πξέπεη λα επηβιεζνύλ θαη λα ηεξεζνύλ; Λεμηιόγην Όξσλ Ση είλαη ην CO 2 GeoNet; Σν παξόλ Φπιιάδην ζπληάρζεθε ράξε ζηε ζπκβνιή ησλ: Rob Arts, Stanley Beaubien, Tjirk Benedictus, Isabelle Czernichowski-Lauriol, Hubert Fabriol, Marie Gastine, Ozgur Gundogan, Gary Kirby, Salvatore Lombardi, Franz May, Jonathan Pearce, Sergio Persoglia, Gijs Remmelts, Nick Riley, Mehran Sohrabi, Rowena Stead, Samuela Vercelli, Olga Vizika-Kavvadias. Μεηάθξαζε θαη επηκέιεηα ειιεληθήο έθδνζεο: Απόζηνινο Αξβαλίηεο θαη Γεώξγηνο 2 Υαηδεγηάλλεο 2

3 Sapienza URS Έλα όξακα γηα ην κέιινλ Όρη άιιεο θαπλίδνπζεο θακηλάδεο Έλαο αγσγόο κεηαθέξεη ην CO 2 θαη ην εηζάγεη ζην ππέδαθνο Απηό είλαη θαιό γηα ηε Γε Μάζζηκν, εηώλ 10, Ρώκε - Ιηαιία Γηα ηα παηδηά καο ε γεσινγηθή απνζήθεπζε ηνπ CO 2 έρεη λόεκα 3 3 Ση ζεκαίλεη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα γεσινγηθή απνζήθεπζε ηνπ CO 2 ;

4 Η θιηκαηηθή αιιαγή θαη ε αλάγθε γεσινγηθήο απνζήθεπζεο ηνπ CO2 (πεξίπνπ 280 ppm, δει. 0,028%). Χζηφζν, θαηά ηε Σν αλζξώπηλν γέλνο εθιύεη ππεξβνιηθή δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ 250 ρξφλσλ, ε παξαγσγηθή πνζόηεηα CO2 ζηελ αηκόζθαηξα καο θαχζε νξπθηψλ θαπζίκσλ (θάξβνπλν, πεηξέιαην, Έρεη γίλεη απνδεθηφ ζήκεξα φηη νη αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο δηαηαξάζζνπλ ηνλ θχθιν ηνπ άλζξαθα ζηνλ πιαλήηε καο. Πξηλ απφ ηε βηνκεραληθή επαλάζηαζε θαη πεγαίλνληαο πίζσ πεξίπνπ ρξφληα, απηφο ν θχθινο πνπ βξηζθφηαλ ζε ηέιεηα ηζνξξνπία θαη αθνξνχζε ηε θπζηθή αληαιιαγή ηνπ άλζξαθα κεηαμχ ηεο γεψζθαηξαο, ηεο βηφζθαηξαο, ησλ σθεαλψλ θαη ηεο αηκφζθαηξαο, είρε νδεγήζεη ζε ρακειή δηαθχκαλζε ζπγθεληξψζεσλ CO2 ζηελ αηκφζθαηξα BRGM ρήκα 1 Οη παγθόζκηεο εθπνκπέο CO2 πνπ ζπλδένληαη κε ηηο αλζξώπηλεο δξαζηεξηόηεηεο θζάλνπλ ηνπο 30 δηζ. ηόλνπο (Gt) αλά έηνο, πνπ αληηζηνηρνύλ ζε 8,1 Gt άλζξαθα: 6,5 Gt από θαύζε νξπθηώλ θαπζίκσλ θαη 1,6 Gt από απνδάζσζε θαη γεσξγηθέο πξαθηηθέο. Φπζηθά πεδία CO2 Δθκεηαιιεύζηκα αλζξαθνύρα λεξά (πόζηκα λεξά, spa) 4 BRGM im@gé ρήκα 2 Δπαξρία ηεο Γαιιίαο κε αλζξαθνύρα λεξά. 4 θπζηθφ αέξην) γηα ηελ παξαγσγή ειεθηξηθήο ελέξγεηαο, ηε ζέξκαλζε, ηε βηνκεραλία θαη ηηο κεηαθνξέο, έρεη πξνθαιέζεη αθαηάπαπζηε αχμεζε ηεο πνζφηεηαο ηνπ CO2 πνπ εθπέκπεηαη ζηελ αηκφζθαηξα ( ρ. 1). Πεξίπνπ ην ήκηζπ απηήο ηεο πιενλάδνπζαο αλζξσπνγελνχο πνζφηεηαο έρεη απνξξνθεζεί εθ λένπ απφ ηε βιάζηεζε θαη έρεη δηαιπζεί ζηνπο σθεαλνχο, κε ηε δεχηεξε πεξίπησζε (δει. ηε δηάιπζε ζηνπο σθεαλνχο) λα πξνθαιεί φμηλα θαηλφκελα, πνπ έρνπλ ελδερνκέλσο αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζηα θπηά θαη ηα δψα ηεο ζάιαζζαο. Σν ππφινηπν έρεη ζπγθεληξσζεί ζηελ αηκφζθαηξα θαη ζπκβάιιεη ζηελ αιιαγή ηνπ θιίκαηνο, επεηδή ην CO2 είλαη έλα αέξην ζεξκνθεπίνπ πνπ παγηδεχεη κέξνο ηεο ζεξκφηεηαο ηνπ ήιηνπ, πξνθαιψληαο ζέξκαλζε ηεο επηθάλεηαο ηεο γεο. Πξέπεη λα ιεθζνχλ άκεζα ξηδηθά κέηξα γηα λα ζηακαηήζεη ε ζεκεξηλή αηκνζθαηξηθή ζπγθέληξσζε CO2 ησλ 387 ppm (ήδε ππάξρεη αχμεζε +38% ζε ζχγθξηζε κε ηα πξνβηνκεραληθά επίπεδα) πξνηνχ απμεζεί πέξα απφ ην θξίζηκν επίπεδν ησλ 450 ppm ζηηο επφκελεο δεθαεηίεο. Οη εηδηθνί ζε φιν ηνλ θφζκν ζπκθσλνχλ φηη πάλσ απφ απηφ ην επίπεδν, πηζαλφηαηα δελ ζα είλαη πιένλ δπλαηφ λα απνηξαπνχλ πνιχ ζνβαξέο ζπλέπεηεο. Δπηζηξνθή ηνπ άλζξαθα πίζσ ζην έδαθνο Απφ ηελ έλαξμε ηεο Βηνκεραληθήο Δπνρήο ζηε δεθαεηία ηνπ 1750, ν θφζκνο καο έρεη εμαξηεζεί πνιχ απφ ηα νξπθηά θαχζηκα, θη έηζη δελ καο εθπιήζζεη ην γεγνλφο φηη ε κεηαηξνπή ηεο θνηλσλίαο καο ζε κηα άιιε, ε νπνία ζα βαζίδεηαη ζε θηιηθέο πξνο ην θιίκα ελεξγεηαθέο πεγέο, ζα ρξεηαζηεί θαη ρξφλν θαη ρξήκα. Απηφ πνπ ρξεηαδφκαζηε, ζαλ έλα πξψην βήκα, είλαη κηα βξαρππξφζεζκε ιχζε πνπ ζα βνεζά ζηε κείσζε ηεο εμάξηεζήο καο απφ ηα νξπθηά θαχζηκα θαη ηε ρξεζηκνπνίεζή ηνπο κε ηξφπν πνπ δελ ζα κνιχλεη, δίλνληάο καο έηζη ηνλ απαηηνχκελν ρξφλν γηα λα αλαπηπρζνχλ ηερλνινγίεο θαη ππνδνκέο πξνθεηκέλνπ λα νηθνδνκεζεί έλα κέιινλ βαζηζκέλν ζε αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο. Μηα ηέηνηα επηινγή είλαη ε δεκηνπξγία ελφο θιεηζηνχ «θχθινπ» ζην ζχζηεκα παξαγσγήο ελέξγεηαο, δηά ηνπ νπνίνπ ν άλζξαθαο πνπ εμνξχζζεηαη αξρηθά απφ ην έδαθνο ππφ κνξθή αεξίνπ, πεηξειαίνπ θαη θάξβνπλνπ (γαηάλζξαθα) ζα επηζηξέθεη πάιη ππφ κνξθή CO2. Έρεη ελδηαθέξνλ ην γεγνλφο φηη ε απνζήθεπζε ηνπ CO2 ζην ππέδαθνο δελ απνηειεί αλζξψπηλε αλαθάιπςε, αιιά έλα εμ νινθιήξνπ θπζηθφ, πνιχ δηαδεδνκέλν θαηλφκελν, πνπ εθδειψλεηαη κε ηελ παξνπζία ηακηεπηήξσλ CO2, νη νπνίνη πθίζηαληαη εδψ θαη ρηιηάδεο έσο εθαηνκκχξηα ρξφληα. Έλα ηέηνην παξάδεηγκα απνηειεί ε ζεηξά νθηψ θπζηθψλ ηακηεπηήξσλ CO2 ζηε λνηην-αλαηνιηθή Γαιιία πνπ αλαθαιχθζεθε θαηά ηε δηάξθεηα εξεπλψλ πεηξειαίνπ ηε δεθαεηία ηνπ 1960 ( ρ. 2). Απηέο θαη πνιιέο άιιεο θπζηθέο ηνπνζεζίεο ζε νιφθιεξν ηνλ θφζκν απνδεηθλχνπλ φηη νη γεσινγηθνί ζρεκαηηζκνί είλαη ηθαλνί λα απνζεθεχζνπλ CO2 κε απνηειεζκαηηθφ θαη αζθαιή ηξφπν γηα πνιχ κεγάιεο ρξνληθέο πεξηφδνπο.

5 StatoilHydro BRGM Γέζκεπζε θαη Απνζήθεπζε ηνπ CO 2 : έλαο πνιιά ππνζρόκελνο ηξόπνο κεηξηαζκνύ Μεηαμχ ηνπ θάζκαηνο ησλ κέηξσλ πνπ ρξεηάδεηαη λα εθαξκνζζνχλ επεηγφλησο ψζηε λα κεηξηαζηεί ε θιηκαηηθή αιιαγή θαη νμίληζε ησλ σθεαλψλ, ε Γέζκεπζε θαη Απνζήθεπζε ηνπ CO 2 (CO 2 Capture and Storage, CCS*) κπνξεί λα παίμεη απνθαζηζηηθφ ξφιν θαζψο ζα κπνξνχζε λα ζπκβάιιεη θαηά 33% ζηε κείσζε ηνπ CO 2, πνπ απαηηείηαη κέρξη ην Η ηερλνινγία CCS πεξηιακβάλεη ηε δέζκεπζε ηνπ CO 2 ζε ζηαζκνχο ειεθηξνπαξαγσγήο πνπ ιεηηνπξγνχλ κε θάξβνπλν ή θπζηθφ αέξην θαη ζε βηνκεραληθέο κνλάδεο (ραιπβνπξγεία, ηζηκεληνβηνκεραλίεο, δηπιηζηήξηα, θιπ), ηε κεηαθνξά ηνπ κε αγσγφ ή πινίν ζε κηα ζέζε απνζήθεπζεο θαη ηελ έγρπζή ηνπ κέζσ γεψηξεζεο* ζε έλαλ θαηάιιειν γεσινγηθφ ζρεκαηηζκφ γηα καθξνρξφληα απνζήθεπζε (ρ. 3). Δλ φςεη ηεο παγθφζκηαο αχμεζεο ηνπ πιεζπζκνχ θαη ηεο απμαλφκελεο δήηεζεο ελέξγεηαο ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο, θαζψο θαη ηεο ζεκεξηλήο έιιεηςεο κεγάιεο θιίκαθαο ελαιιαθηηθψλ «θαζαξψλ» πεγψλ ελέξγεηαο, ε ρξήζε νξπθηψλ θαπζίκσλ ζα ζπλερίδεη λα είλαη αλαπφθεπθηε βξαρππξφζεζκα. Υξεζηκνπνηψληαο φκσο ηελ ηερλνινγία CCS, ε αλζξσπφηεηα ζα κπνξνχζε λα πξνρσξήζεη πξνο έλα δξφκν πεξηβαιινληηθά θηιηθφ, ελψ ζπγρξφλσο λα δεκηνπξγήζεη κηα γέθπξα πξνο κηα παγθφζκηα νηθνλνκία βαζηζκέλε ζε βηψζηκε παξαγσγή ελέξγεηαο. Η παγθόζκηα αλάπηπμε ηεο ηερλνινγίαο CCS είλαη ζε άλζεζε Απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1990 έρνπλ εθηειεζηεί κεγάια εξεπλεηηθά πξνγξάκκαηα CCS ζε Δπξψπε, Ηλσκέλεο Πνιηηείεο, Καλαδά, Απζηξαιία θαη Ιαπσλία. Έρεη ήδε απνθηεζεί πνιιή γλψζε απφ ηα πξψηα παγθφζκηα κεγάιεο θιίκαθαο έξγα επίδεημεο, φπνπ ην CO 2 έρεη εγρπζεί ππφγεηα ζε κεγάιν βάζνο γηα αξθεηά ρξφληα: ην Sleipner ηεο Ννξβεγίαο (πεξίπνπ 1 εθαη. t/έηνο απφ ην 1996) (ρ. 4), ζην Weyburn ηνπ Καλαδά (πεξίπνπ 1,8 εθαη. t/έηνο απφ ην 2000) θαη ζην In Salah ηεο Αιγεξίαο (πεξίπνπ 1 εθαη. t/έηνο απφ ην 2004). Η δηεζλήο ζπλεξγαζία γηα ηελ έξεπλα ηεο απνζήθεπζεο ηνπ CO 2, πνπ ελζαξξχλζεθε απφ ηνλ IEAGHG* θαη ην CSLF* ζηηο παξαπάλσ ηνπνζεζίεο θαη αιινχ, ήηαλ ηδηαίηεξα ζεκαληηθή γηα ηε δηεχξπλζε ηεο θαηαλφεζεο θαη ησλ γλψζεψλ καο θαη ηελ αλάπηπμε κηαο παγθφζκηαο επηζηεκνληθήο θνηλφηεηαο γηα ηελ αληηκεηψπηζε απηνχ ηνπ ζέκαηνο. Έλα εμαίξεην παξάδεηγκα απνηειεί ε εηδηθή έθζεζε ηνπ IPCC* γηα ηε δέζκεπζε θαη απνζήθεπζε ηνπ CO 2 (2005), ε νπνία πεξηγξάθεη ηε ζεκεξηλή θαηάζηαζε ηεο γλψζεο θαη ηα εκπφδηα πνπ πξέπεη λα μεπεξαζηνχλ ψζηε λα επηηξαπεί ε επξεία εθαξκνγή απηήο ηεο ηερλνινγίαο. Τπάξρεη ήδε ζεκαληηθή ηερληθή εκπεηξία θαη ν θφζκνο πξνρσξεί ζήκεξα κε ζηγνπξηά ζηε θάζε ηεο επηδεηθηηθήο εθαξκνγήο. Δπηπιένλ, εθηφο απφ ηελ ηερληθή αλάπηπμε, έρνπλ θαηαξηηζζεί θαη λνκνζεηηθά, θαλνληζηηθά, νηθνλνκηθά θαη πνιηηηθά πιαίζηα θαη έρεη αμηνινγεζεί ε θνηλσληθή αληίιεςε θαη ππνζηήξημε. ηελ Δπξψπε, ν ζηφρνο είλαη ε αλάιεςε θαη εθηέιεζε 12 επηδεηθηηθψλ έξγσλ κεγάιεο θιίκαθαο ζην ρξνληθφ δηάζηεκα κέρξη ην 2015 ψζηε λα θαηαζηεί δπλαηή ε επξεία εκπνξηθή αλάπηπμε κέρξη ην Γηα ην ζθνπφ απηφ, εθδφζεθε απφ ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή ηνλ Ιαλνπάξην ηνπ 2008 ην «Παθέην δξάζεο γηα ην θιίκα θαη ηηο αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο», ην νπνίν πξνηείλεη κηα Οδεγία γηα ηε γεσινγηθή απνζήθεπζε ηνπ CO 2 θαη άιια κέηξα γηα ηελ πξνψζεζε ηεο αλάπηπμεο θαη αζθαινχο ρξήζεο ηεο ηερλνινγίαο CCS. Βαζηθέο εξσηήζεηο γηα ηε γεσινγηθή απνζήθεπζε ηνπ CO 2 Σν Γίθηπν Αξηζηείαο CO 2 GeoNet δεκηνπξγήζεθε ππφ ηελ αηγίδα ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο ζαλ κηα νκάδα εξεπλεηηθψλ ηλζηηηνχησλ πνπ κπνξνχλ λα δηαηεξήζνπλ ηελ Δπξψπε ζηελ πξψηε γξακκή ησλ δηεζλψλ εξεπλψλ κεγάιεο θιίκαθαο. Έλαο απφ ηνπο ζηφρνπο ηνπ CO 2 GeoNet είλαη ε δηαθίλεζε ζαθψλ επηζηεκνληθψλ πιεξνθνξηψλ γηα ηα ηερληθά δεηήκαηα ηεο γεσινγηθήο απνζήθεπζεο ηνπ CO 2. Πξνθεηκέλνπ λα ελζαξξπλζεί ν δηάινγνο γηα ηηο νπζηψδεηο πηπρέο απηήο ηεο δσηηθήο ζεκαζίαο ηερλνινγίαο, νη εξεπλεηέο ηνπ CO 2 GeoNet έρνπλ εηνηκάζεη βαζηθέο απαληήζεηο ζε δηάθνξεο ζπρλέο εξσηήζεηο. ηηο επφκελεο ζειίδεο, ζα βξείηε επεμεγήζεηο γηα ην πψο κπνξεί λα εθαξκνζηεί ε γεσινγηθή απνζήθεπζε ηνπ CO 2, θάησ απφ πνηεο ζπλζήθεο θαζίζηαηαη δπλαηή, θαη πνηα είλαη ηα θξηηήξηα γηα ηελ αζθαιή θαη απνηειεζκαηηθή εθαξκνγή ηεο. ρήκα 4 Καηαθόξπθε ηνκή ηεο ζέζεο Sleipner ζηε Ννξβεγία. Σν θπζηθό αέξην, πνπ εμνξύζζεηαη από βάζνο m, πεξηέρεη αξθεηό πνζνζηό CO 2 πνπ πξέπεη λα απνκαθξπλζεί ώζηε λα ππάξρεη ζπκκόξθσζε κε ηα εκπνξηθά πξόηππα. Αληί ηεο απειεπζέξσζήο ηνπ ζηελ αηκόζθαηξα, ην δεζκεπόκελν CO 2 εγρέεηαη ζε βάζνο πεξίπνπ m κέζα ζηνλ ακκώδε πδξνθνξέα* Utsira. 5 ρήκα 3 ε κνλάδεο ειεθηξνπαξαγσγήο, ην CO 2 δεζκεύεηαη από ην δηαρσξηζκό ηνπ από ηα άιια αέξηα. ηε ζπλέρεηα ππόθεηηαη ζε ζπκπίεζε θαη κεηαθέξεηαη κε αγσγό ή πινίν ζηε ζέζε γεσινγηθήο απνζήθεπζήο ηνπ: κεγάινπ βάζνπο αικπξνύο πδξνθνξείο, εμαληιεκέλα πεδία πεηξειαίνπ θαη θπζηθνύ αεξίνπ, κε-εμνξύμηκα ζηξώκαηα γαηάλζξαθα (θάξβνπλνπ). * Βλέπε λεξιλόγιο όπων ζηο ηέλορ. 5 Ση ζεκαίλεη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα γεσινγηθή απνζήθεπζε ηνπ CO 2 ;

6 Πνύ θαη πόζν CO2 κπνξνύκε λα απνζεθεύζνπκε ζην ππέδαθνο; ρήκα 1 Σν CO2 εγρέεηαη ζε βαζηά γεσινγηθά ζηξώκαηα πνξσδώλ θαη πεξαηώλ πεηξσκάησλ (βι. ςακκίηε ζην θάησ έλζεην) ησλ νπνίσλ ππέξθεηληαη αδηαπέξαηα πεηξώκαηα (βι. αξγηιόιηζν ζην επάλσ έλζεην) πνπ εκπνδίδνπλ ηε δηαθπγή ηνπ CO2 ζηελ επηθάλεηα. Οη θύξηεο επηινγέο απνζήθεπζεο πεξηιακβάλνπλ: 1. Δμαληιεκέλνπο ηακηεπηήξεο πεηξειαίνπ/θπζηθνύ αεξίνπ κε βειηησκέλε αλάθηεζε, όπνπ είλαη δπλαηό 2. Τδξνθνξείο πνπ πεξηέρνπλ αικπξό λεξό αθαηάιιειν γηα αλζξώπηλε θαηαλάισζε 3. Βαζηά κε εμνξύμηκα ζηξώκαηα γαηάλζξαθα πνπ ζπλδένληαη ηνπηθά κε βειηησκέλε αλάθηεζε κεζαλίνπ. BRGM im@gé Σν CO2 δελ κπνξεί λα εγρέεηαη νπνπδήπνηε ππόγεηα, πξέπεη πξώηα λα εληνπίδνληαη θαηάιιεινη ζρεκαηηζκνί πεηξσκάησλ πνπ ζα ην θηινμελήζνπλ. Πηζαλνί ηακηεπηήξεο γηα ηε γεσινγηθή απνζήθεπζε ηνπ CO2 ππάξρνπλ ζ νιόθιεξν ηνλ θόζκν θαη πξνζθέξνπλ επαξθή ρσξεηηθόηεηα ώζηε λα ζπκβάιινπλ ζεκαληηθά ζην κεηξηαζκό ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο πνπ νθείιεηαη ζε αλζξσπνγελή αίηηα. ζηεγαλφ. πρλά, νη ηδεκαηνγελείο ιεθάλεο θηινμελνχλ ηακηεπηήξεο πδξνγνλαλζξάθσλ θαη πεδία θπζηθνχ CO2, γεγνλφο πνπ απνδεηθλχεη ηελ ηθαλφηεηά ηνπο λα ζπγθξαηνχλ ξεπζηά γηα κεγάιεο ρξνληθέο πεξηφδνπο, έρνληαο παγηδεπκέλν κε θπζηθφ ηξφπν πεηξέιαην, αέξην, αθφκα θαη θαζαξφ CO2 γηα εθαηνκκχξηα ρξφληα. ε ζθαξηθήκαηα πνπ δείρλνπλ πηζαλέο επηινγέο απνζήθεπζεο CO2, ην ππέδαθνο ζπρλά απεηθνλίδεηαη ζαλ κηα ππεξ-απινπζηεπκέλε, νκνηνγελήο, ζηξσκαηνεηδήο δνκή. ηελ πξαγκαηηθφηεηα, φκσο, ην ππέδαθνο ζπλίζηαηαη απφ αλνκνηνγελψο θαηαλεκεκέλνπο θαη ηνπηθά ξεγκαησκέλνπο ζρεκαηηζκνχο πεηξσκάησλ, ηακηεπηήξεο* θαη πεηξψκαηα-θαιχκκαηα, ζρεκαηίδνληαο ζχλζεηεο, εηεξνγελείο δνκέο. Απαηηείηαη ε ζε βάζνο γλψζε ηεο ζέζεο θαη ε γεσεπηζηεκνληθή εκπεηξία πξνθεηκέλνπ λα εθηηκεζεί ε θαηαιιειφηεηα ησλ ππφγεησλ δνκψλ πνπ πξνηείλνληαη γηα καθξνρξφληα απνζήθεπζε ηνπ CO2. Οη πηζαλνί ηακηεπηήξεο απνζήθεπζεο CO2 ζα πξέπεη λα πιεξνχλ πνιιά θξηηήξηα, κεηαμχ ησλ νπνίσλ ηα νπζηαζηηθά είλαη ηα εμήο: επαξθέο πνξψδεο, επαξθήο δηαπεξαηφηεηα θαη επαξθήο απνζεθεπηηθή ηθαλφηεηα, ε παξνπζία ππεξθεηκέλνπ αδηαπέξαηνπ πεηξψκαηνο - το ονομαζόμενο «πέηξσκα-θάιπκκα»* (π.ρ. άξγηινο, αξγηιφιηζνο, κάξγα, νξπθηφ αιάηη), πνπ εκπνδίδεη ηε κεηαλάζηεπζε ηνπ CO2 πξνο ηα πάλσ, ε παξνπζία «δνκψλ παγίδεπζεο» - κε άιια ιφγηα ραξαθηεξηζηηθά, φπσο έλα ζνισηφ πέηξσκαθάιπκκα, ην νπνίν κπνξεί λα ειέγμεη ηελ έθηαζε Τπάξρνπλ ηξεηο θχξηεο επηινγέο απνζήθεπζεο γηα ην CO2 ( ρ. 1): 1. Σα εμαληιεκέλα πεδία θπζηθνχ αεξίνπ θαη πεηξειαίνπ επξέσο γλσζηά ιφγσ ηεο έξεπλαο θαη εθκεηάιιεπζεο ησλ πδξνγνλαλζξάθσλ, πξνζθέξνπλ άκεζε δπλαηφηεηα απνζήθεπζεο CO2. 2. Αικπξνί πδξνθνξείο πξνζθέξνπλ κεγαιχηεξν δπλακηθφ απνζήθεπζεο, αιιά γεληθά δελ είλαη ηφζν θαιά γλσζηνί. 3. Με εμνξχμηκα ζηξψκαηα γαηάλζξαθα απνηεινχλ κηα επηινγή γηα ην κέιινλ, κφιηο ιπζεί ην πξφβιεκα ηεο έγρπζεο κεγάισλ φγθσλ CO2 κέζα ζην ρακειήο δηαπεξαηφηεηαο* γαηάλζξαθα. Οη ηακηεπηήξεο Μφιηο εγρπζεί ππφγεηα κέζα ζε έλα θαηάιιειν πέηξσκα ηακηεπηήξα, ην CO2 ζπγθεληξψλεηαη ζηνπο πφξνπο κεηαμχ ησλ θφθθσλ θαη ζηηο δηαξξήμεηο, κεηαθηλψληαο θαη αληηθαζηζηψληαο κ απηφλ ηνλ ηξφπν θάζε ππάξρνλ ξεπζηφ φπσο αέξην, λεξφ ή πεηξέιαην. πλεπψο, ηα πεηξψκαηα πνπ είλαη θαηάιιεια γηα λα θηινμελήζνπλ ην γεσινγηθά απνζεθεπκέλν CO2 πξέπεη λα έρνπλ κεγάιν πνξψδεο* θαη δηαπεξαηφηεηα. Σέηνηνη ζρεκαηηζκνί πεηξσκάησλ, πνπ είλαη ην απνηέιεζκα απφζεζεο ηδεκάησλ θαηά ην γεσινγηθφ παξειζφλ, εληνπίδνληαη ζπλήζσο ζηηο νλνκαδφκελεο «ηδεκαηνγελείο ιεθάλεο». Καηά ζέζεηο, απηνί νη πεξαηνί ζρεκαηηζκνί ελαιιάζζνληαη κε αδηαπέξαηα πεηξψκαηα, πνπ κπνξνχλ λα δξάζνπλ ζαλ αδηαπέξαην 6 6

7 ηεο κεηαλάζηεπζεο ηνπ CO2 κέζα ζην ζρεκαηηζκφ απνζήθεπζεο, ζέζε κε βάζνο κεγαιχηεξν ησλ 800 m, φπνπ νη πηέζεηο θαη νη ζεξκνθξαζίεο είλαη αξθεηά πςειέο, ψζηε λα θαζηζηνχλ δπλαηή ηελ απνζήθεπζε ηνπ CO2 ζε κηα ζπκπηεζκέλε θάζε ξεπζηνχ θαη έηζη λα κεγηζηνπνηείηαη ε πνζφηεηα πνπ απνζεθεχεηαη, ε απνπζία πφζηκνπ λεξνχ: ην CO2 δελ ζα εγρπζεί ζε λεξά πνπ είλαη θαηάιιεια γηα αλζξψπηλε θαηαλάισζε θαη δξαζηεξηφηεηεο. Πνύ ζα βξεζνύλ ζέζεηο απνζήθεπζεο ζηελ Δπξώπε BGR Οη ηδεκαηνγελείο ιεθάλεο έρνπλ επξεία εμάπισζε ζε νιφθιεξε ηελ Δπξψπε, γηα παξάδεηγκα ππεξάθηηα ζηε Βφξεηα Θάιαζζα ή ζε ρεξζαίν ρψξν ζηελ πεξηθέξεηα ησλ νξνζεηξψλ ησλ Άιπεσλ ( ρ. 2). Πνιινί ζρεκαηηζκνί ζηηο Δπξσπατθέο ιεθάλεο πιεξνχλ ηα θξηηήξηα γεσινγηθήο απνζήθεπζεο θαη ζήκεξα πξαγεπεηδή ν ρψξνο ησλ πφξσλ είλαη ήδε θαηεηιεκκέλνο καηνπνηείηαη απφ εξεπλεηέο ραξηνγξάθεζε θαη ραξααπφ λεξφ, κφλν έλα κηθξφ ηκήκα κπνξεί λα ρξεζηθηεξηζκφο ηνπο. Άιιεο Δπξσπατθέο πεξηνρέο ζπλίζηακνπνηεζεί γηα απνζήθεπζε, πνπ γεληθά ζεσξείηαη φηη ληαη απφ αξραίν ζπκπαγή θινηφ, φπσο έλα κεγάιν είλαη πεξίπνπ 1-3%. Απηφο ν ζπληειεζηήο απνκέξνο ηεο θαλδηλαβίαο, θαη έηζη δελ θηινμελνχλ ζεθεπηηθήο ηθαλφηεηαο εθαξκφδεηαη ζηε ζπλέρεηα πεηξψκαηα θαηάιιεια γηα απνζήθεπζε CO2. θαηά ηελ εθηίκεζε ηεο νγθνκεηξηθήο ηθαλφηεηαο. Έλα παξάδεηγκα πεξηνρήο κε δπλαηφηεηα απνζήθεπ- Ρεαιηζηηθή Ιθαλόηεηα: Πεξηζζφηεξεο εθηηκήζεηο ζεο είλαη ε Νφηηα Πέξκηα Λεθάλε, πνπ εθηείλεηαη απφ ηεο ξεαιηζηηθήο ηθαλφηεηαο κπνξνχλ λα γίλνπλ ζε ηελ Αγγιία κέρξη ηελ Πνισλία (απεηθνλίδεηαη ζην κεκνλσκέλεο ζέζεηο απνζήθεπζεο κέζσ ιεπηνκε ρήκα 2 κε ην κεγαιχηεξν ειιεηςνεηδέο ζρήκα). Σα ξψλ εξεπλψλ. Σν πάρνο ηνπ ζρεκαηηζκνχ δελ είλαη ηδήκαηα έρνπλ επεξεαζηεί απφ πεηξνγελεηηθέο δηαδηζηαζεξφ θαη νη ηδηφηεηεο ηνπ ηακηεπηήξα κπνξεί λα θαζίεο πνπ άθεζαλ έλα ηκήκα ησλ πφξσλ γεκάην κε πνηθίινπλ αθφκα θαη ζε κηθξέο απνζηάζεηο. Η γλψζε αικπξφ λεξφ, πεηξέιαην ή θπζηθφ αέξην. Σα αξγηιηθά ηνπ κεγέζνπο, ηνπ ζρήκαηνο θαη ησλ γεσινγηθψλ ζηξψκαηα πνπ ππάξρνπλ κεηαμχ ησλ πνξσδψλ ςακηδηνηήησλ ησλ δνκψλ καο επηηξέπεη λα κεηψζνπκε κηηψλ έρνπλ ζπκπαγνπνηεζεί ζε ζηξψκαηα ρακειήο ηηο αβεβαηφηεηεο ζηνπο ππνινγηζκνχο ηνπ φγθνπ. δηαπεξαηφηεηαο, ηα νπνία εκπνδίδνπλ ηελ άλνδν ησλ Με βάζε απηέο ηηο πιεξνθνξίεο, κπνξνχλ ζηε ζπξεπζηψλ. Μεγάιν κέξνο ησλ ςακκηηηθψλ ζρεκαηηλέρεηα λα ρξεζηκνπνηεζνχλ πξνζνκνηψζεηο ζηνλ ζκψλ εληνπίδεηαη ζε βάζε κεηαμχ 1 θαη 4 km, φπνπ ε ππνινγηζηή ψζηε λα πξνβιεθζεί ε έγρπζε ηνπ CO2 πίεζε είλαη αξθεηά πςειή ψζηε λα απνζεθεχεηαη ην θαη ε θίλεζε κέζα ζηνλ ηακηεπηήξα πξνθεηκέλνπ λα CO2 ζαλ κηα ππθλή θάζε. Η πεξηεθηηθφηεηα ζε άιαηα εθηηκεζεί κηα ξεαιηζηηθή απνζεθεπηηθή ηθαλφηεηα. ζηα λεξά ησλ ζρεκαηηζκψλ απμάλεηαη ζε απηφ ην Βηώζηκε Ιθαλόηεηα: Η ηθαλφηεηα δελ είλαη απιψο δηάζηεκα βάζνπο απφ 100 g/l πεξίπνπ ζε 400 g/l, κε έλα δήηεκα πεηξνθπζηθήο. Κνηλσληθν-νηθνλνκηθνί άιια ιφγηα, γίλνληαη πνιχ πην αικπξά απφ ην ζαιαζπαξάγνληεο επεξεάδνπλ επίζεο ην εάλ κηα θαηάιιεζηλφ λεξφ (35 g/l). Οη θηλήζεηο ζηε ιεθάλε έρνπλ ιε ζέζε ζα ρξεζηκνπνηεζεί ή φρη. Γηα παξάδεηγκα, ε πξνθαιέζεη πιαζηηθή παξακφξθσζε ηνπ νξπθηνχ κεηαθίλεζε ηνπ CO2 απφ ηελ πεγή πξνο ηε ζέζε άιαηνο, δεκηνπξγψληαο εθαηνληάδεο ζνισηέο δνκέο, απνζήθεπζεο ζα δηέπεηαη απφ ην θφζηνο κεηανη νπνίεο ζηε ζπλέρεηα παγίδεπζαλ θπζηθφ αέξην. θνξάο. Δπηπιένλ, ε ηθαλφηεηα εμαξηάηαη απφ Πξφθεηηαη γηα απηέο ηηο παγίδεο πνπ κειεηψληαη σο ηελ θαζαξφηεηα ηνπ CO2, θαζψο ε παξνπελδερφκελεο ζέζεηο απνζήθεπζεο CO2 θαη εθηέιεζεο ζία άιισλ αεξίσλ ζα κεηψζεη ην δηαζέζηπηινηηθψλ έξγσλ. κν γηα ην CO2 φγθν ηνπ ηακηεπηήξα. Σέινο, νη πνιηηηθέο επηινγέο θαη ε Απνζεθεπηηθή Ιθαλόηεηα δεκφζηα απνδνρή ζα έρνπλ ηνλ Πνιηηηθνί, ξπζκηζηηθέο αξρέο θαη θνξείο εθηέιεζεο ηειεπηαίν ιφγν γηα ην εάλ ζα ηεο απνζήθεπζεο πξέπεη λα γλσξίδνπλ ηελ απνζεαμηνπνηεζεί ζηελ πξαγκαηηθφηεηα ε θεπηηθή ηθαλφηεηα ηνπ CO2. πλήζσο νη ππνινγηζκνί δηαζέζηκε ηθαλφηεηα ηνπ ηακηεπηήξα ή φρη. ηεο απνζεθεπηηθήο ηθαλφηεηαο είλαη θαηά κεγάιε πξνζέγγηζε κε βάζε ηελ έθηαζε ζην ρψξν ησλ πηζα- πκπεξαζκαηηθά, γλσξίδνπκε φηη ε ηθαλφηεηα απνζήλά θαηάιιεισλ ζρεκαηηζκψλ. Η ηθαλφηεηα κπνξεί λα θεπζεο ηνπ CO2 ζηελ Δπξψπε είλαη κεγάιε, αθφκε θαη αμηνινγεζεί ζε δηάθνξεο θιίκαθεο, απφ ηελ εζληθή αλ ππάξρνπλ αβεβαηφηεηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ θιίκαθα γηα πξφρεηξεο εθηηκήζεηο, κέρξη θιίκαθα ιε- πνιππινθφηεηα θαη εηεξνγέλεηα ηνπ ηακηεπηήξα θαη θάλεο θαη θιίκαθα ηακηεπηήξα γηα πην αθξηβείο ππνιν- κε θνηλσληθν-νηθνλνκηθνχο παξάγνληεο. ην έξγν ηεο γηζκνχο, πνπ ιακβάλνπλ ππφςε ηελ εηεξνγέλεηα θαη Δ.Δ. GESTCO* ππνινγίζηεθε ε απνζεθεπηηθή ηθαλφηεηα ηνπ CO2 ζε πεδία πδξνγνλαλζξάθσλ ζηελ πεξηνρή πνιππινθφηεηα ηεο πξαγκαηηθήο γεσινγηθήο δνκήο. ηεο Βφξεηαο Θάιαζζαο (κέζα θαη γχξσ απφ απηήλ) Ογθνκεηξηθή Ιθαλόηεηα: Οη δεκνζηεπκέλεο εζληζηνπο 37 Gt, φπνπ κεγάιεο εγθαηαζηάζεηο ζ απηήλ θέο ηθαλφηεηεο απνζήθεπζεο βαζίδνληαη γεληθά ζε ηελ πεξηνρή ζα ήηαλ δπλαηφ λα εγρχζνπλ CO2 γηα ππνινγηζκνχο ηνπ φγθνπ ησλ πφξσλ ησλ ζρεκαηηαξθεηέο δεθαεηίεο. Η επηθαηξνπνίεζε θαη ε πεξαηηέξσ ζκψλ. Θεσξεηηθά, ε απνζεθεπηηθή ηθαλφηεηα ελφο ραξηνγξάθεζε ησλ απνζεθεπηηθψλ ηθαλνηήησλ ζηελ ζπγθεθξηκέλνπ ζρεκαηηζκνχ κπνξεί λα ππνινγηζηεί Δπξψπε απνηειεί έλα ζέκα ζπλερηδφκελεο έξεπλαο κε πνιιαπιαζηαζκφ ηνπ εκβαδνχ ηνπ κε ην πάρνο ζηα κεκνλσκέλα θξάηε - κέιε θαη κέζσ ηνπ Έξγνπ ηνπ, ην κέζν πνξψδεο ηνπ θαη ηε κέζε ππθλφηεηα EU Geocapacity* ζπλνιηθά γηα ηελ Δπξψπε. ηνπ CO2 ζε ζπλζήθεο βάζνπο ηακηεπηήξα. Χζηφζν, 7 7 Ση ζεκαίλεη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα γεσινγηθή απνζήθεπζε ηνπ CO2 ; ρήκα 2 Γεσινγηθόο Υάξηεο ηεο Δπξώπεο πνπ απεηθνλίδεη ηε ζέζε ησλ θύξησλ ηδεκαηνγελώλ ιεθαλώλ (θόθθηλα ειιεηςνεηδή), όπνπ κπνξνύλ λα εληνπηζηνύλ θαηάιιεινη ηακηεπηήξεο γηα απνζήθεπζε CO2 (κε βάζε ην Γεσινγηθό Υάξηε ηεο Δπξώπεο, θιίκαθαο 1: ).

8 BRGM Πώο κπνξνύκε λα κεηαθέξνπκε θαη λα εγρύζνπκε κεγάιεο πνζόηεηεο CO 2 ; Μεηά ηε δέζκεπζή ηνπ ζηε βηνκεραληθή κνλάδα, ην CO 2 ππόθεηηαη ζε ζπκπίεζε, κεηαθέξεηαη θαη ζηε ζπλέρεηα εγρέεηαη κέζα ζην ζρεκαηηζκό ηνπ ηακηεπηήξα κέζσ κηαο ή αξθεηώλ γεσηξήζεσλ. Η ζπλνιηθή αιπζίδα πξέπεη λα βειηηζηνπνηεζεί ώζηε λα θαηαζηεί δπλαηή ε απνζήθεπζε κεξηθώλ εθαηνκκπξίσλ ηόλσλ CO 2 αλά έηνο. ρήκα 1 ηάδηα γεσινγηθήο απνζήθεπζεο CO 2. Πξνθεηκέλνπ λα κεηαθεξζεί ην CO 2 από ην ζεκείν εθπνκπήο ηνπ πξνο ηελ αζθαιή θαη δηαξθή απνζήθεπζή ηνπ, πξέπεη λα δηαηξέμεη κηα νιόθιεξε αιπζίδα ιεηηνπξγηώλ πνπ πεξηιακβάλεη δέζκεπζε, ζπκπίεζε, κεηαθνξά θαη έγρπζε. πκπίεζε Σν CO 2 ζπκπηέδεηαη ζε κνξθή ππθλνχ ξεπζηνχ πνπ θαηαιακβάλεη ζεκαληηθά ιηγφηεξν ρψξν απφ έλα αέξην. Μφιηο ην CO 2 δηαρσξηζηεί απφ ην θαπζαέξην ζηε κνλάδα ειεθηξνπαξαγσγήο ή ηε βηνκεραληθή κνλάδα, ην ξεχκα πςειήο ζπγθέληξσζεο CO 2 πνπ πξνθχπηεη αθπδαηψλεηαη θαη ζπκπηέδεηαη, θαζηζηψληαο πην απνηειεζκαηηθή ηε κεηαθνξά θαη απνζήθεπζε (ρ. 1). Η αθπδάησζε είλαη απαξαίηεηε γηα λα απνθεπρζεί ε δηάβξσζε ηνπ εμνπιηζκνχ θαη ησλ ππνδνκψλ θαη, θάησ απφ κεγάιε πίεζε, ν ζρεκαηηζκφο πδξηηψλ (ζηεξενί θξχζηαιινη κε κνξθή πάγνπ πνπ είλαη δπλαηφλ λα βνπιψζνπλ ηνλ εμνπιηζκφ θαη ηνπο αγσγνχο). Η ζπκπίεζε πξαγκαηνπνηείηαη καδί κε ηελ αθπδάησζε αθνινπζψληαο κηα δηαδηθαζία πνιιαπιψλ ζηαδίσλ: επαλαιακβαλφκελνη θχθινη ζπκπίεζεο, ςχμεο θαη δηαρσξηζκνχ χδαηνο. Η πίεζε, ε ζεξκνθξαζία θαη ε πεξηεθηηθφηεηα ζε λεξφ πξέπεη λα πξνζαξκνζηνχλ ζηνλ ηξφπν κεηαθνξάο θαη ηηο απαηηήζεηο ηεο πίεζεο ζηε ζέζε απνζήθεπζεο. Βαζηθνί παξάγνληεο γηα ην ζρεδηαζκφ ηεο εγθαηάζηαζεο ηνπ ζπκπηεζηή είλαη ν ξπζκφο ξνήο ηνπ αεξίνπ, νη πηέζεηο αλαξξφθεζεο θαη εθθέλσζεο, ε ζεξκνρσξεηηθφηεηα ηνπ αεξίνπ, θαη ε απφδνζε ηνπ ζπκπηεζηή. Τπάξρεη δηαζέζηκε ηερλνινγία γηα ηε ζπκπίεζε θαη ήδε εθαξκφδεηαη ζε επξεία θιίκαθα ζε πνιιά βηνκεραληθά πεδία. Μεηαθνξά Σν CO 2 κπνξεί λα κεηαθεξζεί είηε κε πινίν ή κε αγσγφ. Η κεηαθνξά ηνπ CO 2 κε πινίν εθηειείηαη ζήκεξα κφλν ζε πνιχ κηθξή θιίκαθα ( m 3 ) γηα βηνκεραληθέο ρξήζεηο, αιιά ζα κπνξνχζε λα απνηειέζεη κηα ειθπζηηθή επηινγή ζην κέιινλ γηα 8 έξγα ηεο ηερλνινγίαο CCS φπνπ κηα παξάθηηα πεγή είλαη πνιχ καθξηά απφ έλαλ θαηάιιειν ηακηεπηήξα. Καηάιιεια γηα ηε κεηαθνξά ηνπ CO 2 είλαη ηα πινία πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηε κεηαθνξά «πγξνπνηεκέλνπ αεξίνπ πεηξειαίνπ» (LPG). Δηδηθφηεξα, ηα εκη-θαηεςπγκέλα ζπζηήκαηα είλαη ππφ ζπλζήθεο θαη ζπκπίεζεο θαη ςχμεο, θαη έηζη ην CO 2 κπνξεί λα κεηαθεξζεί ζε ξεπζηή κνξθή. Σα πην θαηλνχξγηα πινία LPG έρνπλ φγθνπο έσο m 3 θαη κπνξνχλ λα κεηαθέξνπλ ηφλνπο CO 2. Χζηφζν, ε κεηαθνξά κε πινίν δελ παξέρεη εθνδηαζκφ θαη δηαθίλεζε ζπλερνχο ξνήο θαη είλαη απαξαίηεηεο νη ελδηάκεζεο εγθαηαζηάζεηο απνζήθεπζεο ζην ιηκάλη ψζηε λα επηηεπρζεί ε επαλαθφξησζε ηνπ CO 2. ήκεξα εθαξκφδεηαη ε κεηαθνξά κέζσ αγσγψλ γηα κεγάιεο πνζφηεηεο CO 2 πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη απφ πεηξειατθέο εηαηξίεο ζηε Βειηησκέλε Αλάθηεζε Πεηξειαίνπ* (πεξίπνπ km αγσγψλ CO 2 ζηνλ θφζκν, νη πεξηζζφηεξνη ζηηο Η.Π.Α.). Ο ηξφπνο απηφο είλαη νηθνλνκηθφηεξνο απφ άπνςε θφζηνπο ζε ζχγθξηζε κε ηε κεηαθνξά κε πινίν θαη επηπιένλ πξνζθέξεη ην πιενλέθηεκα ηεο παξνρήο ζπλερνχο ξνήο απφ ηε κνλάδα δέζκεπζεο κέρξη ηε ζέζε απνζήθεπζεο. Όινη νη ππάξρνληεο αγσγνί CO 2 ιεηηνπξγνχλ ζε πςειέο πηέζεηο θάησ απφ ππεξθξίζηκεο ζπλζήθεο γηα ην CO 2, θάησ απφ ηηο νπνίεο απηφ ζπκπεξηθέξεηαη ζαλ αέξην αιιά έρεη ηελ ππθλφηεηα πγξνχ. Σξεηο ζεκαληηθνί παξάγνληεο θαζνξίδνπλ ηελ πνζφηεηα πνπ κπνξεί λα δηαρεηξηζηεί έλαο αγσγφο: ε δηάκεηξφο ηνπ, ε πίεζε θαηά ην κήθνο ηνπ θαη, ζπλεπψο, ην πάρνο ησλ ηνηρσκάησλ ηνπ. Έγρπζε Όηαλ ην CO 2 θζάζεη ζηε ζέζε απνζήθεπζεο, εγρέεηαη κε πίεζε ζηνλ ηακηεπηήξα (ρ. 2). Η πίεζε έγρπζεο πξέπεη λα είλαη αξθεηά κεγαιχηεξε απφ ηελ πίεζε ηνπ ηακηεπηήξα ψζηε λα κεηαθηλεζεί ην ξεπζηφ ηνπ ηακηεπηήξα καθξηά απφ ην ζεκείν έγρπζεο. Ο αξηζκφο ησλ γεσηξήζεσλ έγρπζεο εμαξηάηαη απφ ηελ πνζφηεηα ηνπ CO 2 πνπ ζα απνζεθεπηεί, ην ξπζκφ έγρπζεο (φγθνο CO 2 πνπ εγρέεηαη αλά ψξα), ηε δηαπεξαηφηεηα θαη ην πάρνο ηνπ ηακηεπηήξα, ηε κέγηζηε πίεζε αζθαινχο έγρπζεο θαη ηνλ ηχπν ηεο γεψηξεζεο. Καζψο ν θχξηνο ζηφρνο είλαη ε καθξνρξφληα αλάζρεζε ηνπ CO 2, πξέπεη λα είκαζηε βέβαηνη γηα ηελ πδξαπιηθή αθεξαηφηεηα ηνπ ζρεκαηηζκνχ. Οη πςεινί ξπζκνί έγρπζεο κπνξεί λα πξνθαιέζνπλ απμήζεηο πίεζεο ζην ζεκείν έγρπζεο, ηδηαίηεξα ζε ζρεκαηηζκνχο ρακειήο δηαπεξαηφηεηαο. Η πίεζε έγρπζεο δελ πξέπεη ζπλήζσο λα ππεξβαίλεη ηελ πίεζε ζξαχζεο ηνπ πεηξψκαηνο θαζψο κπνξεί λα πξνθιεζεί δεκηά ζηνλ ηακηεπηήξα ή ην ππεξθείκελν ζηεγαλφ πέηξσκα. Υξεζηκνπνηνχληαη γεσκεραληθή αλάιπζε θαη κνληέια γηα λα πξνζδηνξηζηεί ε κέγηζηε πίεζε έγρπζεο ψζηε λα απνθεπρζεί ε δηάξξεμε ηνπ ζρεκαηηζκνχ. 8

9 BGR IPCC μεξφ αέξην, ην νπνίν κε ηε ζεηξά ηνπ ζπγθεληξψλεη ρεκηθά είδε ζηελ άικε*. Οξπθηά (φπσο ηα άιαηα) κπνξνχλ έπεηηα λα απνηεζνχλ φηαλ ε άικε είλαη αξθεηά ζπκππθλσκέλε, κεηψλνληαο έηζη ηε δηαπεξαηφηεηα γχξσ απφ ηε γεψηξεζε. Απηά ηα ζέκαηα εγρπηφηεηαο εμαξηψληαη απφ ζχλζεηεο αιιεινεπηδξνχζεο δηεξγαζίεο πνπ εκθαλίδνληαη ηνπηθά γχξσ απφ ηε γεψηξεζε έγρπζεο, αιιά πνπ επίζεο εμαξηψληαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ην ρξφλν θαη ηελ απφζηαζε απφ ηε γεψηξεζε έγρπζεο. Γηα ηελ αμηνιφγεζε απηψλ ησλ επηδξάζεσλ ρξεζηκνπνηνχληαη αξηζκεηηθέο πξνζνκνηψζεηο. Οη ξπζκνί ξνήο ηεο έγρπζεο πξέπεη λα δηαρεηξίδνληαη κε πξνζνρή ψζηε λα αληηκεησπίδνληαη επηηπρψο δηαδηθαζίεο πνπ ζα κπνξνχζαλ λα πεξηνξίζνπλ ηελ έγρπζε ησλ επηζπκεηψλ πνζνηήησλ ηνπ CO 2. ύζηαζε ξεύκαηνο CO 2 ρήκα 2 Όηαλ εγρπζεί ππόγεηα, ην CO 2 γίλεηαη έλα ππθλό ππεξθξίζηκν* ξεπζηό ζε βάζνο πεξίπνπ 0,8 km. Ο όγθνο ηνπ κεηώλεηαη εληππσζηαθά από m 3 ζηελ επηθάλεηα κέρξη 2,7 m 3 ζηα 2 km βάζνο. Σν γεγνλόο απηό απνηειεί έλαλ από ηνπο παξάγνληεο πνπ θάλνπλ ηόζν ειθπζηηθή ηε γεσινγηθή απνζήθεπζε κεγάισλ πνζνηήησλ CO 2. Υεκηθέο δηεξγαζίεο ζα κπνξνχζαλ λα επεξεάζνπλ ην ξπζκφ έγρπζεο ηνπ CO 2 κέζα ζην ζρεκαηηζκφ. Αλάινγα κε ηνλ ηχπν ηνπ πεηξψκαηνο ηνπ ηακηεπηήξα, ηε ζχζηαζε ησλ ξεπζηψλ θαη ηηο ζπλζήθεο ηνπ ηακηεπηήξα (φπσο ζεξκνθξαζία, πίεζε, φγθνο, ζπγθέληξσζε, θιπ), είλαη δπλαηφλ λα εκθαληζηνχλ θνληά ζηε γεψηξεζε δηαδηθαζίεο δηαιπηνπνίεζεο νξπθηψλ θαη απφζεζεο λέσλ. Απηφ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε απμεκέλνπο ή κεησκέλνπο ξπζκνχο έγρπζεο. Μφιηο εγρπζεί ην CO 2, έλα κέξνο ηνπ δηαιχεηαη ζην αικπξφ λεξφ ηνπ ηακηεπηήξα θαη κεηψλεηαη ειαθξά ην ph*, ξπζκηδφκελν απφ ηε δηαιπηνπνίεζε ησλ αλζξαθηθψλ νξπθηψλ πνπ ππάξρνπλ ζην θηινμελφλ πέηξσκα. Σα αλζξαθηθά απνηεινχλ ηα πξψηα νξπθηά πνπ δηαιχνληαη θαζψο έρνπλ πνιχ πςειφ ξπζκφ αληίδξαζεο θαη ε δηαιπηνπνίεζε μεθηλάεη κφιηο αξρίδεη ε έγρπζε. Απηή ε δηαδηθαζία δηαιπηνπνίεζεο κπνξεί λα απμήζεη ην πνξψδεο ηνπ πεηξψκαηνο θαη ηελ εγρπηφηεηα*. Χζηφζν, κεηά ηε δηαιπηνπνίεζε, ηα αλζξαθηθά νξπθηά κπνξεί λα επαλαπνηεζνχλ θαη λα πξνθαιέζνπλ ζπγθφιιεζε ηνπ ζρεκαηηζκνχ γχξσ απφ ηε γεψηξεζε. Τςεινί ξπζκνί ξνήο κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ ψζηε λα πεξηνξηζζεί ε κείσζε ηεο δηαπεξαηφηεηαο θνληά ζηε γεψηξεζε, κεηαηνπίδνληαο κε απηφλ ηνλ ηξφπν ηελ πεξηνρή ηεο γεσρεκηθήο ηζνξξνπίαο ηεο απφζεζεο πην καθξηά. Η μήξαλζε απνηειεί έλα άιιν θαηλφκελν πνπ πξνθαιείηαη απφ ηελ έγρπζε. Μεηά ηε θάζε ηεο νμίληζεο, ην ππνιεηκκαηηθφ λεξφ πνπ έρεη παξακείλεη γχξσ απφ ηε γεψηξεζε έγρπζεο δηαιχεηαη ζην εγρεφκελν Η ζχζηαζε θαη ε θαζαξφηεηα ηνπ ξεχκαηνο CO 2, νη νπνίεο είλαη απνηέιεζκα ηεο δηαδηθαζίαο δέζκεπζεο, έρνπλ ζεκαληηθή επίδξαζε ζε φιεο ηηο επαθφινπζεο πηπρέο ελφο έξγνπ απνζήθεπζεο CO 2. Η παξνπζία ελφο κηθξνχ πνζνζηνχ άιισλ νπζηψλ, φπσο λεξνχ, πδξφζεηνπ (Η 2 S), νμεηδίσλ ζείνπ θαη αδψηνπ (SOx, NOx), αδψηνπ (Ν 2 ) θαη νμπγφλνπ (Ο 2 ), ζα επεξεάζεη ηηο θπζηθέο θαη ρεκηθέο ηδηφηεηεο ηνπ CO 2 θαη ηε ζπλαθή ζπκπεξηθνξά ηνπ θαη ηηο επηπηψζεηο ηνπ. πλεπψο, ε παξνπζία ηέηνησλ νπζηψλ πξέπεη λα ιεθζεί πξνζεθηηθά ππφςε θαηά ην ζρεδηαζκφ ησλ θάζεσλ ζπκπίεζεο, κεηαθνξάο θαη έγρπζεο θαζψο επίζεο θαη θαηά ηε ξχζκηζε ησλ ζπλζεθψλ ιεηηνπξγίαο θαη ηνπ εμνπιηζκνχ. πκπεξαζκαηηθά, ε κεηαθνξά θαη έγρπζε κεγάισλ πνζνηήησλ CO 2 είλαη ήδε εθηθηέο. Χζηφζν, εάλ ε γεσινγηθή απνζήθεπζε ηνπ CO 2 αλαπηπρζεί επξέσο, φια ηα ζηάδηα πνπ εκπιέθνληαη πξέπεη λα πξνζαξκφδνληαη ζε θάζε έξγν απνζήθεπζεο μερσξηζηά. Οη βαζηθέο παξάκεηξνη είλαη νη ζεξκνδπλακηθέο ηδηφηεηεο ηνπ ξεχκαηνο ηνπ CO 2 (ρ. 3), νη ξπζκνί ξνήο θαη νη ζπλζήθεο ζηα αλάληε ηεο ξνήο θαη ζηνλ ηακηεπηήξα. ρήκα 3 Ππθλόηεηα ηνπ θαζαξνύ CO 2 (ζε kg/m 3 ) σο ζπλάξηεζε ηεο ζεξκνθξαζίαο θαη ηεο πίεζεο. Η θίηξηλε γξακκή αληηζηνηρεί ζε κία ηππηθή βαζκίδα πίεζεο θαη ζεξκνθξαζίαο ζε κηα ηδεκαηνγελή ιεθάλε. ε βάζε κεγαιύηεξα ησλ 800 m (~8 MPa), νη ζπλζήθεο ζηνλ ηακηεπηήξα δηεπθνιύλνπλ ηηο κεγάιεο ππθλόηεηεο (κπιε ζθίαζε). Η πξάζηλε θακπύιε απνηειεί ην όξην ηεο θάζεο κεηαμύ αέξηνπ θαη πγξνύ CO 2. Οη ηππηθέο ζπλζήθεο πίεζεο θαη ζεξκνθξαζίαο γηα ηε δέζκεπζε, κεηαθνξά θαη απνζήθεπζε ππνδεηθλύνληαη από ηα Α, Β θαη Γ αληίζηνηρα. 9 9 Ση ζεκαίλεη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα γεσινγηθή απνζήθεπζε ηνπ CO 2 ;

10 BRGM Ση ζπκβαίλεη ζην CO 2 κόιηο βξεζεί ζηνλ ηακηεπηήξα απνζήθεπζεο; Μόιηο εγρπζεί ζηνλ ηακηεπηήξα, ην CO 2 ζα αλέβεη επηπιένληαο θαη ζα πιεξώζεη ηα θελά ησλ πόξσλ θάησ από ην πέηξσκα-θάιπκκα. Με ηελ πάξνδν ηνπ ρξόλνπ, έλα κέξνο ηνπ CO 2 ζα δηαιπζεί θαη ηειηθά ζα κεηαηξαπεί ζε νξπθηά. Οη δηαδηθαζίεο απηέο ιακβάλνπλ ρώξα ζε δηαθνξεηηθέο ρξνληθέο θιίκαθεο θαη ζπκβάιινπλ ζε κόληκε παγίδεπζε. Μεραληζκνί παγίδεπζεο Όηαλ εγρέεηαη ζε έλαλ ηακηεπηήξα, ην CO 2 γεκίδεη ηα θελά ησλ πφξσλ ηνπ πεηξψκαηνο, ηα νπνία ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο είλαη ήδε γεκάηα κε άικε, δει. κε αικπξφ λεξφ. Καζψο εγρέεηαη ην CO 2, νη αθφινπζνη κεραληζκνί μεθηλνχλ λα ιακβάλνπλ ρψξα: Ο πξψηνο ζεσξείηαη ν πην ζεκαληηθφο θαη εκπνδίδεη ην CO 2 λα αλέβεη ζηελ επηθάλεηα. Οη άιινη ηξεηο ηείλνπλ λα απμήζνπλ ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα θαη ηελ αζθάιεηα ηεο απνζήθεπζεο κε ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ. 1. πγθέληξσζε θάησ από ην πέηξσκαθάιπκκα (Γνκηθή παγίδεπζε) Καζψο ην ππθλφ CO 2 είλαη «ειαθξχηεξν» απφ ην λεξφ, αξρίδεη λα αλεβαίλεη πξνο ηα πάλσ. Απηή ε θίλεζε ζηακαηά φηαλ ην CO 2 ζπλαληά έλα ζηξψκα πεηξψκαηνο πνπ είλαη αδηαπέξαην, ην νλνκαδφκελν «πέηξσκα-θάιπκκα». Απηφ ην πέηξσκα-θάιπκκα, πνπ ζπλήζσο απνηειείηαη απφ άξγηιν ή αιάηη, ελεξγεί ζαλ κηα παγίδα, εκπνδίδνληαο ην CO 2 λα αλέβεη πεξαηηέξσ θαη νδεγψληαο ζε ζπγθέληξσζή ηνπ αθξηβψο απφ θάησ. Σν ρήκα 1 απεηθνλίδεη ηελ αλνδηθή θίλεζε ηνπ CO 2 δηα κέζνπ ησλ θελψλ ησλ πφξσλ ηνπ πεηξψκαηνο (κπιε ρξψκα) κέρξη λα θζάζεη ζην πέηξσκα-θάιπκκα. Μηθξνζθνπηθή άπνςε. ρήκα 1 Σν εγρεόκελν CO 2, ην νπνίν είλαη πην ειαθξύ από ην λεξό, ηείλεη λα αλεβαίλεη θαη ζηακαηά από ηα ππεξθείκελα αδηαπέξαηα πεηξώκαηα. 2. Αθηλεηνπνίεζε ζε κηθξνύο πόξνπο (Τπνιεηκκαηηθή παγίδεπζε) Η ππνιεηκκαηηθή αθηλεηνπνίεζε εκθαλίδεηαη φηαλ ηα θελά ησλ πφξσλ ζην πέηξσκα ηνπ ηακηεπηήξα είλαη ηφζν ζηελά ψζηε ην CO 2 δελ κπνξεί πιένλ λα θηλεζεί πξνο ηα πάλσ, παξά ηε δηαθνξά ζηελ ππθλφηεηα κε ην πεξηβάιινλ λεξφ. Απηή ε δηαδηθαζία εκθαλίδεηαη θπξίσο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο κεηαλάζηεπζεο ηνπ CO 2 θαη κπνξεί ηππηθά λα αθηλεηνπνηήζεη έλα κηθξφ πνζνζηφ ηνπ εγρεφκελνπ CO 2, αλάινγα κε ηηο ηδηφηεηεο ηνπ πεηξψκαηνο ηνπ ηακηεπηήξα. 3. Γηαιπηνπνίεζε (Παγίδεπζε Γηάιπζεο) Έλα κηθξφ πνζνζηφ ηνπ εγρεφκελνπ CO 2 δηαιχεηαη, ή κεηαθέξεηαη κέζα ζην δηάιπκα, απφ ηελ άικε πνπ είλαη ήδε ππάξρεη ζηα θελά ησλ πφξσλ ηνπ ηακηεπηήξα. Μηα ζπλέπεηα ηεο δηαιπηνπνίεζεο είλαη φηη ην λεξφ κε δηαιπκέλν CO 2 είλαη βαξχηεξν απφ ην λεξφ ρσξίο δηαιπκέλν CO 2, θαη ηείλεη λα θηλεζεί πξνο ηα θάησ ζηνλ ππζκέλα ηνπ ηακηεπηήξα. Ο ξπζκφο δηάιπζεο εμαξηάηαη απφ ηελ επαθή κεηαμχ ηνπ CO 2 θαη ηεο άικεο. Η πνζφηεηα ηνπ CO 2 πνπ κπνξεί λα δηαιπζεί πεξηνξίδεηαη απφ κηα κέγηζηε ζπγθέληξσζε. Χζηφζν, ιφγσ ηεο θίλεζεο ηνπ εγρεφκελνπ CO 2 πξνο ηα πάλσ θαη ηνπ λεξνχ κε ην δηαιπκέλν CO 2 πξνο ηα θάησ, ππάξρεη κηα ζπλερήο αλαλέσζε ηεο επαθήο κεηαμχ άικεο θαη CO 2, απμάλνληαο έηζη ηελ πνζφηεηα πνπ κπνξεί λα δηαιπζεί. Απηέο νη δηαδηθαζίεο είλαη ζρεηηθά αξγέο επεηδή ιακβάλνπλ ρψξα κέζα ζε ζηελά θελά ησλ πφξσλ. Πξφρεηξεο εθηηκήζεηο πνπ έγηλαλ ζην έξγν Sleipner δείρλνπλ φηη πεξίπνπ 15% ηνπ εγρεφκελνπ CO 2 δηαιχεηαη 10 ρξφληα κεηά απφ ηελ έγρπζε. 4. Οξπθηνπνίεζε (Οξπθηνινγηθή Παγίδεπζε) Σν CO 2, εηδηθά ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ άικε ζηνλ ηακηεπηήξα, κπνξεί λα αληηδξάζεη κε ηα νξπθηά 10 10

11 BRGM BRGM ρήκα 2 Ππθλό CO 2 πνπ κεηαλαζηεύεη πξνο ηα πάλσ (θπζαιίδεο αλνηρηνύ κπιε ρξώκαηνο), δηαιύεηαη θαη αληηδξά κε ηνπο θόθθνπο ηνπ πεηξώκαηνο, νδεγώληαο ζε απόζεζε αλζξαθηθώλ νξπθηώλ ζηα όξηα ησλ θόθθσλ (άζπξν ρξώκα). δεκηνπξγψληαο ην πέηξσκα. Οξηζκέλα νξπθηά κπνξνχλ λα δηαιπζνχλ, ελψ θάπνηα άιια κπνξνχλ λα απνηεζνχλ, αλάινγα κε ην ph θαη ηα νξπθηά πνπ ζπληζηνχλ ην πέηξσκα ηνπ ηακηεπηήξα (ρ. 2). Οη εθηηκήζεηο ζην Sleipner δείρλνπλ φηη κφλν έλα ζρεηηθά κηθξφ πνζνζηφ ηνπ CO 2 ζα αθηλεηνπνηεζεί κέζσ νξπθηνπνίεζεο κεηά απφ κηα πνιχ κεγάιε ρξνληθή πεξίνδν. Μεηά απφ ρξφληα, κφλν 5% ηνπ εγρεφκελνπ CO 2 ζα πξέπεη λα νξπθηνπνηεζεί, ελψ ην 95% ζα δηαιπζεί, ρσξίο λα παξακείλεη θαζφινπ CO 2 ζαλ κηα μερσξηζηή ππθλή θάζε. Η ζρεηηθή ζεκαζία απηψλ ησλ κεραληζκψλ παγίδεπζεο εμαξηάηαη απφ ηε ζπγθεθξηκέλε ηνπνζεζία, δει. απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ παξνπζηάδεη θάζε κεκνλσκέλε ζέζε. Γηα παξάδεηγκα, ζε ζνισηνχο ηακηεπηήξεο, ην CO 2 ζα παξακέλεη θπξίσο ζε κηα ππθλή θάζε αθφκε θαη γηα πνιχ κεγάια ρξνληθά δηαζηήκαηα, ελψ ζε επίπεδνπο ηακηεπηήξεο, φπσο ζην Sleipner, ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ εγρεφκελνπ CO 2 ζα δηαιπζεί ή ζα νξπθηνπνηεζεί. ην ρήκα 3 απεηθνλίδεηαη ε εμέιημε ηνπ πνζνζηνχ ηνπ CO 2 ζηνπο δηάθνξνπο κεραληζκνχο παγίδεπζεο ζηελ πεξίπησζε ηνπ Sleipner. Πώο ηα γλσξίδνπκε όια απηά; Η γλψζε απηψλ ησλ δηαδηθαζηψλ πξνέξρεηαη απφ ηέζζεξηο θχξηεο πεγέο πιεξνθνξηψλ: Δξγαζηεξηαθέο κεηξήζεηο: ζε δείγκαηα πεηξσκάησλ κπνξνχλ λα εθηειεζηνχλ πεηξάκαηα κηθξήο θιίκαθαο γηα νξπθηνπνίεζε, ξνή θαη δηαιπηνπνίεζε, δίλνληαο έηζη κηα εηθφλα ησλ βξαρπρξφλησλ θαη κηθξήο θιίκαθαο δηαδηθαζηψλ. Αξηζκεηηθέο πξνζνκνηώζεηο: έρνπλ αλαπηπρζεί ππνινγηζηηθνί θψδηθεο πνπ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ ζηελ πξφβιεςε ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ CO 2 γηα κεγαιχηεξα ρξνληθά δηαζηήκαηα (ρ. 4). Γηα ηελ εμαθξίβσζε ησλ αξηζκεηηθψλ πξνζνκνηψζεσλ ρξεζηκνπνηνχληαη εξγαζηεξηαθά πεηξάκαηα. Μειέηε ησλ θπζηθώλ ηακηεπηήξσλ CO 2, φπνπ ην CO 2 (γεληθά εθαηζηεηαθήο πξνέιεπζεο) έρεη παγηδεπηεί ππφγεηα γηα κεγάιεο ρξνληθέο πεξηφδνπο, ζπρλά εθαηνκκχξηα ρξφληα. Έλα ηέηνην πεξηβάιινλ αλαθέξεηαη σο έλα «θπζηθφ αλάινγν»*. Απηέο νη ζέζεηο καο παξέρνπλ πιεξνθνξίεο γηα ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ αεξίνπ θαη ηηο πνιχ καθξνρξφληεο ζπλέπεηεο ηεο παξνπζίαο ηνπ CO 2 ζην ππέδαθνο. Παξαθνινύζεζε ησλ ππαξρόλησλ επηδεηθηηθώλ έξγσλ γεσινγηθήο απνζήθεπζεο CO 2, φπσο ην Sleipner (έμσ απφ ηηο αθηέο ηεο Ννξβεγίαο), ην Weyburn (Καλαδάο), ην In Salah (Αιγεξία) θαη ην Κ12-Β (έμσ απφ ηηο αθηέο ηεο Οιιαλδίαο). Σα απνηειέζκαηα ησλ πξνζνκνηψζεσλ ζε βξαρππξφζεζκε βάζε κπνξνχλ λα ζπγθξηζνχλ κε πξαγκαηηθά δεδνκέλα πεδίνπ (ππαίζξνπ) θαη λα βνεζήζνπλ ζηε βειηίσζε θαη ηειεηνπνίεζε ησλ κνληέισλ. ρήκα 4 Καηαζθεπή 3D κνληέινπ κεηαλάζηεπζεο CO 2 ζε έλαλ πδξνθνξέα κεηά ηελ έγρπζε ηόλσλ γηα πάλσ από 4 ρξόληα ζηνλ πδξνθνξέα Dogger ζηε Γαιιία. Απεηθνλίδεηαη ην ππεξθξίζηκν CO 2 (αξηζηεξά) θαη ην δηαιπκέλν CO 2 ζηελ άικε (δεμηά) κεηά από 4, 100 θαη ρξόληα από ηελ έλαξμε ηεο έγρπζεο. Η πξνζνκνίσζε βαζίδεηαη ζε δεδνκέλα πεδίνπ (ππαίζξνπ) θαη πεηξάκαηα. ρήκα 3 Δμέιημε ηνπ CO 2 ζηηο δηάθνξεο κνξθέο ηνπ ζηνλ ηακηεπηήξα ηνπ Sleipner ζύκθσλα κε ηηο πξνζνκνηώζεηο ξνήο. Σν CO 2 παγηδεύεηαη ζε ππεξθξίζηκε κνξθή από ηνπο κεραληζκνύο 1 θαη 2, ζε δηαιπκέλε κνξθή από ην κεραληζκό 3 θαη ζε νξπθηνινγηθή κνξθή από ην κεραληζκό 4. Μφλν απφ ηε ζπλερή δηαζηαχξσζε αλαθνξψλ θαη ειέγρσλ απηψλ ησλ ηεζζάξσλ πεγψλ πιεξνθφξεζεο είλαη δπλαηφλ λα απνθηεζεί αμηφπηζηε γλψζε γηα φιεο ηηο δηαδηθαζίεο πνπ ζπκβαίλνπλ ζε βάζνο πεξίπνπ m θάησ απφ ηα πφδηα καο. πκπεξαζκαηηθά, γλσξίδνπκε φηη ε αζθάιεηα κηαο ζέζεο απνζήθεπζεο CO 2 ηείλεη λα απμάλεη κε ην ρξφλν. Σν πην θξίζηκν ζεκείν είλαη λα βξεζεί έλαο ηακηεπηήξαο κε θαηάιιειν πέηξσκα-θάιπκκα απφ πάλσ ηνπ, πνπ κπνξεί λα ζπγθξαηεί ην CO 2 (δνκηθή παγίδεπζε). Όιεο νη δηαδηθαζίεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε δηάιπζε, νξπθηνπνίεζε θαη ππνιεηκκαηηθή παγίδεπζε ιεηηνπξγνχλ ππέξ ηεο παξεκπφδηζεο ηεο κεηαλάζηεπζεο ηνπ 11 CO 2 πξνο ηελ επηθάλεηα. 11 Ση ζεκαίλεη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα γεσινγηθή απνζήθεπζε ηνπ CO 2 ;

12 after Nordbotten et al Θα κπνξνύζε λα δηαξξεύζεη ην CO 2 από ηνλ ηακηεπηήξα θαη, εάλ λαη, πνηεο ζα ήηαλ νη ζπλέπεηεο; Με βάζε ηε κειέηε ησλ θπζηθώλ ζπζηεκάησλ, νη πξνζεθηηθά επηιεγκέλεο ζέζεηο απνζήθεπζεο δελ αλακέλεηαη λα παξνπζηάζνπλ θάπνηα ζεκαληηθή δηαξξνή. Οη θπζηθνί ηακηεπηήξεο πνπ πεξηέρνπλ αέξην καο βνεζνύλ λα θαηαλνήζνπκε ηηο ζπλζήθεο θάησ από ηηο νπνίεο ην αέξην παγηδεύεηαη ή απειεπζεξώλεηαη. Δπηπιένλ, νη ζέζεηο πνπ παξνπζηάδνπλ δηαξξνέο καο βνεζνύλ λα θαηαιάβνπκε πνηεο ζα κπνξνύζαλ λα είλαη νη πηζαλέο επηπηώζεηο δηαξξνήο ηνπ CO 2. ρήκα 1 Πηζαλέο δίνδνη ηνπ CO 2 κέζα ζε κία γεώηξεζε. Γηαθπγή κέζσ εμαιινησκέλνπ πιηθνύ (γ, δ, ε) ή θαηά κήθνο δηεπαθώλ (α, β, ζη). Γίνδνη δηαξξνήο Γεληθά, νη πηζαλέο δίνδνη δηαξξνήο είλαη είηε αλζξσπνγελείο (φπσο νη βαζηέο γεσηξήζεηο) είηε θπζηθέο (φπσο ηα ζπζηήκαηα δηαξξήμεσλ θαη ηα ξήγκαηα). Καη νη ελεξγέο θαη νη εγθαηαιειεηκκέλεο γεσηξήζεηο ζα κπνξνχζαλ λα απνηειέζνπλ δηφδνπο κεηαλάζηεπζεο επεηδή, θαη αξράο, δηακνξθψλνπλ κηα άκεζε ζχλδεζε κεηαμχ ηεο επηθάλεηαο θαη ηνπ ηακηεπηήξα, θαη δεχηεξνλ, απνηεινχληαη απφ αλζξσπνγελή πιηθά πνπ κπνξνχλ λα δηαβξσζνχλ θαηά ηε δηάξθεηα κεγάισλ ρξνληθψλ πεξηφδσλ (ρ. 1). Μηα πξφζζεηε δπζθνιία απνηειεί ην γεγνλφο φηη φιεο νη γεσηξήζεηο δελ έρνπλ θαηαζθεπαζηεί κε ηε ρξήζε φκνησλ ηερληθψλ θαη, έηζη νη λεψηεξεο γεσηξήζεηο είλαη γεληθά πην αζθαιείο απφ ηηο παιαηφηεξεο. ε θάζε πεξίπησζε, ν θίλδπλνο ιφγσ δηαξξνήο κέζσ γεσηξήζεσλ αλακέλεηαη λα είλαη ρακειφο επεηδή θαη νη λέεο θαη νη παιηέο γεσηξήζεηο κπνξνχλ λα παξαθνινπζνχληαη πνιχ απνηειεζκαηηθά κε ηε ρξήζε επαίζζεησλ γεσρεκηθψλ θαη γεσθπζηθψλ κεζφδσλ, αιιά θαη επεηδή ε ηερλνινγία γηα θάζε απαξαίηεηε δηνξζσηηθή ελέξγεηα ππάξρεη ήδε απφ ηε βηνκεραλία πεηξειαίνπ. Η ξνή θαηά κήθνο θπζηθψλ ξεγκάησλ θαη δηαξξήμεσλ, πνπ ζα κπνξνχζαλ λα ππάξρνπλ ζην πέηξσκαθάιπκκα ή ηα ππεξθείκελα*, είλαη πην ζχλζεηε επεηδή έρνπκε λα θάλνπκε κε αθαλφληζηα, επίπεδα ραξαθηεξηζηηθά κε πνηθίιε δηαπεξαηφηεηα. Μηα θαιή επηζηεκνληθή θαη ηερληθή θαηαλφεζε ησλ θπζηθψλ ζπζηεκάησλ, πνπ είηε παξνπζηάδνπλ δηαξξνή είηε είλαη ρσξίο δηαξξνή, ζα καο επηηξέςεη λα ζρεδηάζνπκε έξγα απνζήθεπζεο CO 2 πνπ λα έρνπλ ηα ίδηα ραξαθηεξηζηηθά κε ηνπο θπζηθνχο ηακηεπηήξεο, νη νπνίνη έρνπλ παγηδεχζεη CO 2 θαη κεζάλην γηα ρηιηάδεο έσο εθαηνκκχξηα ρξφληα. Φπζηθά αλάινγα: Μαζήκαηα από ηελ Δκπεηξία - Γηδάγκαηα Σα θπζηθά ζπζηήκαηα (ηα νλνκαδφκελα «αλάινγα») απνηεινχλ αλεθηίκεηεο πεγέο πιεξνθφξεζεο γηα ηε βειηίσζε ηεο θαηαλφεζεο ηεο κεηαλάζηεπζεο ηνπ αεξίνπ ζην βάζνο θαη ηεο θπζηθήο αληαιιαγήο αεξίσλ κεηαμχ ηεο γεο θαη ηεο αηκφζθαηξαο. Σα θχξηα επξήκαηα, πνπ πξνέξρνληαη απφ ηε κειέηε πνιπάξηζκσλ θπζηθψλ ηακηεπηήξσλ αεξίνπ, κε δηαξξνή ή ρσξίο δηαξξνή, είλαη ηα εμήο: Κάησ απφ επλντθέο γεσινγηθέο ζπλζήθεο, ην παξαγφκελν κε θπζηθφ ηξφπν αέξην κπνξεί λα παγηδεπηεί γηα εθαηνληάδεο ρηιηάδεο έσο εθαηνκκχξηα ρξφληα. Τπάξρνπλ απνκνλσκέλνη ηακηεπηήξεο θαη ζχιαθεο αεξίνπ αθφκα θαη ζηα ιηγφηεξν επλντθά γεσινγηθά πεξηβάιινληα (εθαηζηεηαθέο πεξηνρέο). Η κεηαλάζηεπζε νπνηαζδήπνηε ζεκαληηθήο πνζφηεηαο αεξίνπ απαηηεί νξηδφληηα κεηαθνξά (δει. ξνή θαζνδεγνχκελε απφ ηελ πίεζε) επεηδή ε δηάρπζε είλαη κηα πνιχ αξγή δηαδηθαζία. Γηα λα ζπκβεί νξηδφληηα κεηαθνξά, νη ζπλζήθεο ηνπ ξεπζηνχ ζηνλ ηακηεπηήξα πξέπεη λα βξίζθνληαη θνληά ζηε ιηζνζηαηηθή πίεζε* γηα λα δηαηεξνχληαη ηα ξήγκαηα θαη νη δηαξξήμεηο αλνηρηέο ή λα δεκηνπξγνχληαη κε κεραληθφ ηξφπν λέεο δίνδνη. Οη πεξηνρέο φπνπ δεκηνπξγνχληαη θπζηθέο δηαξξνέο αεξίσλ ζηελ επηθάλεηα εληνπίδνληαη ζρεδφλ απνθιεηζηηθά ζε έληνλα δηαξξεγκέλεο εθαηζηεηαθέο θαη ζεηζκηθέο πεξηνρέο, κε νπέο αεξίσλ λα βξίζθνληαη θαηά κήθνο ελεξγψλ ή πξνζθάησο ελεξγνπνηεκέλσλ ξεγκάησλ. πάληα κφλνλ εκθαλίδνληαη ζεκαληηθέο δηαξξνέο αεξίσλ θαη ηείλνπλ λα πεξηνξηζηνχλ ζε έληνλα ξεγκαησκέλεο εθαηζηεηαθέο θαη γεσζεξκηθέο πεξηνρέο, φπνπ ην CO 2 παξάγεηαη ζπλερψο απφ θπζηθέο δηαδηθαζίεο. Αλψκαιεο ζπγθεληξψζεηο αεξίσλ ζηελ επηθάλεηα ζπλήζσο εκθαλίδνληαη σο ηνπηθά ζεκεία πνπ έρνπλ πεξηνξηζκέλε ρσξηθή επίπησζε ζην πεξηβάιινλ θνληά ζηελ επηθάλεηα Καηά ζπλέπεηα, απαηηείηαη ν ζπλδπαζκφο ελφο αξηζκνχ εηδηθψλ ζπλζεθψλ πξηλ εκθαληζηεί δηαξξνή. Χο εθ ηνχηνπ, είλαη πνιχ απίζαλν λα ζπκβεί δηαξξνή ζε κηα θαιά επηιεγκέλε θαη πξνζεθηηθά ζρεδηαζκέλε θαη θαηαζθεπαζκέλε ζέζε γεσινγηθήο απνζήθεπζεο ηνπ CO 2. Μνινλφηη ε πηζαλφηεηα δηαξξνήο είλαη κηθξή, νη ζρεηηθέο δηεξγαζίεο θαη νη ελδερφκελεο επηπηψζεηο πξέπεη λα είλαη πιήξσο θαηαλνεηέο πξνθεηκέλνπ λα επηιερζνχλ, λα ζρεδηαζζνχλ θαη λα ιεηηνπξγήζνπλ νη

13 Sapienza URS φζν ην δπλαηφλ πην αζθαιείο ζέζεηο γεσινγηθήο απνζήθεπζεο CO 2. Δπηπηώζεηο ζηνλ άλζξσπν Αλαπλένπκε CO 2 ζπλέρεηα. Σν CO 2 είλαη επηθίλδπλν γηα ηελ πγεία ηνπ αλζξψπνπ κφλν ζε πνιχ πςειέο ζπγθεληξψζεηο, κε ηηκέο κέρξη ppm (5%), πξνθαιψληαο πνλνθεθάινπο, δάιε θαη λαπηία. Σηκέο πάλσ απφ απηφ ην επίπεδν κπνξνχλ λα πξνθαιέζνπλ αθφκα θαη ην ζάλαην εάλ ε έθζεζε έρεη κεγάιε δηάξθεηα, εηδηθά απφ αζθπμία φηαλ ε ζπγθέληξσζε ηνπ νμπγφλνπ ζηνλ αέξα πέζεη θάησ απφ ην 16%, επίπεδν ην νπνίν απαηηείηαη γηα ηε δηαηήξεζε ηεο αλζξψπηλεο δσήο. Χζηφζν, εάλ ην CO 2 δηαξξεχζεη ζε αλνηθηή ή επίπεδε πεξηνρή, δηαζθνξπίδεηαη γξήγνξα ζηνλ αέξα, αθφκα θαη κε αζζελείο αλέκνπο. Έηζη, ν πηζαλφο θίλδπλνο γηα ηνπο πιεζπζκνχο πεξηνξίδεηαη ζε δηαξξνέο πνπ γίλνληαη ζε θιεηζηά πεξηβάιινληα ή ηνπνγξαθηθά ρακειέο πεξηνρέο (βπζίζκαηα), φπνπ νη ζπγθεληξψζεηο κπνξεί λα αλέβνπλ επεηδή ην CO 2 είλαη ππθλφηεξν απφ ηνλ αέξα θαη έρεη ηελ ηάζε λα ζπγθεληξψλεηαη θνληά ζην έδαθνο. Δίλαη ρξήζηκε ε γλψζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ πεξηνρψλ πνπ παξνπζηάδνπλ θαηλφκελα δηαθπγήο αεξίσλ πξνθεηκέλνπ λα γίλεη πξφιεςε θαη δηαρείξηζε ησλ θηλδχλσλ. ηελ πξαγκαηηθφηεηα, πνιινί άλζξσπνη δνπλ ζε πεξηνρέο πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ θαζεκεξηλέο θπζηθέο εθπνκπέο αεξίνπ. Γηα παξάδεηγκα, ζην Ciampino ηεο Ιηαιίαο θνληά ζηε Ρψκε, ηα ζπίηηα βξίζθνληαη κφλν 30 κέηξα απφ ηηο νπέο ησλ αεξίσλ, φπνπ νη ζπγθεληξψζεηο ηνπ CO 2 ζην έδαθνο θζάλνπλ ην 90% θαη πεξίπνπ 7 ηφλνη CO 2 απειεπζεξψλνληαη θαζεκεξηλά ζηελ αηκφζθαηξα. Οη θάηνηθνη ηεο πεξηνρήο απνθεχγνπλ θάζε θίλδπλν αθνινπζψληαο απιέο πξνθπιάμεηο, φπσο λα κελ θνηκνχληαη ζην ππφγεην θαη λα αεξίδνπλ θαιά ηα ζπίηηα ηνπο. Δπηπηώζεηο ζην πεξηβάιινλ Οη πηζαλέο επηπηψζεηο ζηα νηθνζπζηήκαηα ζα πνηθίινπλ αλάινγα κε ην εάλ ε ζέζε απνζήθεπζεο βξίζθεηαη ζηελ μεξά ή ηε ζάιαζζα. ηα ζαιάζζηα νηθνζπζηήκαηα, ε θχξηα επίδξαζε ηεο δηαξξνήο ηνπ CO 2 είλαη ε ηνπηθή κείσζε ηνπ ph θαη νη ζπλαθείο επηπηψζεηο αθνξνχλ πξσηίζησο ηα δψα πνπ δνπλ ζην ζαιάζζην ππζκέλα θαη δελ κπνξνχλ λα απνκαθξπλζνχλ. Χζηφζν, νη ζπλέπεηεο είλαη ρσξηθά πεξηνξηζκέλεο θαη ην νηθνζχζηεκα δείρλεη ζεκάδηα αλάθακςεο ζε ζχληνκν δηάζηεκα κεηά ηελ ππνρψξεζε ηεο δηαξξνήο. ε ρεξζαία νηθνζπζηήκαηα, νη επηπηψζεηο κπνξνχλ ζε γεληθέο γξακκέο λα ζπλνςηζζνχλ σο εμήο: Βιάζηεζε - Αλ θαη νη ζπγθεληξψζεηο ηνπ εδαθηθνχ αεξίνπ CO 2 κέρξη πεξίπνπ 20-30% κπνξνχλ πξαγκαηηθά λα επλνήζνπλ ηε ιίπαλζε ησλ θπηψλ θαη λα απμήζνπλ ην ξπζκφ αλάπηπμεο γηα νξηζκέλα είδε, ηηκέο πάλσ απφ απηφ ην φξην κπνξεί λα είλαη θαηαζηξνθηθέο γηα θάπνηα είδε, αιιά φρη γηα φια ηα θπηά. Όκσο, απηή ε επίδξαζε είλαη εμαηξεηηθά ηνπηθνχ ραξαθηήξα γχξσ απφ ηελ νπή ηνπ αεξίνπ θαη ε βιάζηεζε παξακέλεη εχξσζηε θαη πγηήο αθφκα θαη κφλν ιίγα κέηξα καθξηά (ρ. 2). Πνηόηεηα ππόγεηνπ λεξνύ - Η ρεκηθή ζχζηαζε ηνπ ππφγεηνπ λεξνχ ζα κπνξνχζε λα αιινησζεί απφ ηελ πξνζζήθε ηνπ CO 2, θαζψο ην λεξφ γίλεηαη πην φμηλν θαη κπνξνχλ λα απειεπζεξσζνχλ ζηνηρεία απφ ηα πεηξψκαηα θαη ηα νξπθηά ηνπ πδξνθνξέα. Αθφκα θαη εάλ δηαξξεχζεη CO 2 ζε πδξνθνξέα κε πφζηκν λεξφ, νη επηδξάζεηο ζα παξακείλνπλ ηνπηθέο θαη ε πνζνηηθνπνίεζε ησλ επηπηψζεσλ κειεηάηαη ζήκεξα απφ εξεπλεηέο. Έρεη ελδηαθέξνλ ην γεγνλφο φηη πνιινί πδξνθνξείο ζε νιφθιεξε ηελ Δπξψπε είλαη εκπινπηηζκέλνη ζε θπζηθφ CO 2, θαη απηφ ην λεξφ πξάγκαηη εκθηαιψλεηαη θαη πσιείηαη σο «αθξψδεο κεηαιιηθφ λεξφ». Αθεξαηόηεηα ηνπ πεηξώκαηνο - Η νμίληζε ηνπ ππφγεηνπ λεξνχ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε δηαιπηνπνίεζε θαη κεησκέλε δνκηθή αθεξαηφηεηα ηνπ πεηξψκαηνο θαη ζε ζρεκαηηζκφ θαηαβνζξψλ. Χζηφζν, απηφο ν ηχπνο επίπησζεο εκθαλίδεηαη κφλν θάησ απφ πνιχ εηδηθέο γεσινγηθέο θαη πδξνγεσινγηθέο ζπλζήθεο (ελεξγφο ηεθηνληθή, πδξνθνξείο κε κεγάινπο ξπζκνχο ξνήο, νξπθηνινγία πινχζηα ζε αλζξαθηθά), νη νπνίεο δελ είλαη πηζαλφ λα ζπλαληψληαη πάλσ απφ κηα ζέζε γεσινγηθήο απνζήθεπζεο πνπ έρεη θαηαζθεπαζηεί απφ ηνλ άλζξσπν. πκπεξαζκαηηθά, θαζψο νη επηπηψζεηο νπνηαζδήπνηε ππνζεηηθήο δηαξξνήο CO 2 ζα εμαξηψληαη απφ ηε ζπγθεθξηκέλε ηνπνζεζία, επηζεκαίλεηαη φηη κηα νινθιεξσκέλε γλψζε ηνπ ππνθεηκέλνπ γεσινγηθνχ θαη ηεθηνληθνχ πεξηβάιινληνο ζα καο επηηξέςεη λα αλαγλσξίζνπκε θάζε πηζαλή δίνδν κεηαλάζηεπζεο αεξίνπ, λα επηιέμνπκε ζέζεηο κε ηε κηθξφηεξε πηζαλφηεηα δηαξξνήο CO 2, λα πξνβιέςνπκε ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ αεξίνπ θαη θαη απηφλ ηνλ ηξφπν λα αμηνινγήζνπκε θαη λα απνηξέςνπκε θάζε ζεκαληηθή επίπησζε ζηνλ άλζξσπν θαη ην 13 νηθνζχζηεκα. ρήκα 2 Δπηπηώζεηο ηεο δηαξξνήο CO 2 ζηε βιάζηεζε κε πςειή (αξηζηεξά) θαη κεησκέλε (δεμηά) ξνή. Οη επηπηώζεηο πεξηνξίδνληαη ζηελ πεξηνρή δηαθπγήο ηνπ CO Ση ζεκαίλεη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα γεσινγηθή απνζήθεπζε ηνπ CO 2 ;

14 StatoilHydro ρήκα 1 εηζκηθή απεηθόληζε γηα ηελ παξαθνινύζεζε ηνπ ζπζάλνπ ηνπ CO 2 * ζην πηινηηθό έξγν ζην Sleipner πξηλ από ηελ έγρπζε (πνπ μεθίλεζε ην 1996) θαη κεηά ηελ έγρπζε (κεηά από 3 θαη 5 ρξόληα αληίζηνηρα). Πώο κπνξνύκε λα παξαθνινπζνύκε ηε ζέζε απνζήθεπζεο ζην βάζνο θαη ηελ επηθάλεηα; Όιεο νη ζέζεηο απνζήθεπζεο CO 2 ζα πξέπεη λα παξαθνινπζνύληαη γηα ιεηηνπξγηθνύο, πεξηβαιινληηθνύο, θνηλσληθνύο θαη νηθνλνκηθνύο ιόγνπο θαζώο θαη γηα ιόγνπο αζθάιεηαο. Πξέπεη λα ραξαρζεί κηα ζηξαηεγηθή πξνζδηνξηζκνύ ηεο αθξηβνύο παξαθνινπζήζεσο θαη ηνπ ηξόπνπ κε ηνλ νπνίν ζα γίλεη απηή. Γηαηί ρξεηαδόκαζηε ηελ παξαθνινύζεζε; Η επίδνζε ηεο ζέζεο παξαθνινχζεζεο απνηειεί θξίζηκν δήηεκα γηα λα δηαζθαιηζζεί ε επίηεπμε ηνπ θχξηνπ ζηφρνπ ηεο γεσινγηθήο απνζήθεπζεο ηνπ CO 2, δειαδή ηεο καθξνρξφληαο απνκφλσζεο απφ ηελ αηκφζθαηξα ηνπ αλζξσπνγελνχο CO 2. Οη ιφγνη γηα ηελ παξαθνινχζεζε ησλ ζέζεσλ απνζήθεπζεο είλαη πάξα πνιινί, κεηαμχ ησλ νπνίσλ πεξηιακβάλνληαη θαη νη αθφινπζνη: Λεηηνπξγηθνί: έιεγρνο θαη βειηηζηνπνίεζε ηεο δηαδηθαζίαο έγρπζεο. Αζθάιεηαο θαη πεξηβαιινληηθνί: ειαρηζηνπνίεζε ή απνηξνπή νπνηαζδήπνηε επίπησζεο ζηνπο αλζξψπνπο, ηελ άγξηα θχζε θαη ηα νηθνζπζηήκαηα πνπ βξίζθνληαη θνληά ζε κηα ζέζε απνζήθεπζεο, θαη δηαζθάιηζε ηνπ κεηξηαζκνχ ηεο παγθφζκηαο θιηκαηηθήο αιιαγήο. Κνηλσληθνί: παξνρή ζην θνηλφ ησλ αλαγθαίσλ πιεξνθνξηψλ γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο αζθάιεηαο ηεο ζέζεο απνζήθεπζεο θαη βνήζεηα γηα ηελ απφθηεζε ηεο δεκφζηαο εκπηζηνζχλεο. Οηθνλνκηθνί: νηθνδφκεζε ηεο εκπηζηνζχλεο ηεο αγνξάο ζηελ ηερλνινγία CCS θαη επαιήζεπζε ησλ απνζεθεπκέλσλ φγθσλ CO 2 έηζη ψζηε απηνί λα πηζησζνχλ σο «εθπνκπέο πνπ απνθεχγνληαη» ζε κειινληηθέο θάζεηο ηνπ ρεδίνπ Δκπνξίαο Δθπνκπψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο (ΔΣS). Η παξαθνινχζεζε θαη ηεο αξρηθήο θαηάζηαζεο ηνπ πεξηβάιινληνο (πνπ νλνκάδεηαη «βαζηθή ή αλαθνξάο») θαη ηεο κεηαγελέζηεξεο επίδνζεο ηεο ζέζεο, απνηειεί κηα ζεκαληηθή θαλνληζηηθή απαίηεζε ζηελ Οδεγία ηεο Δ.Δ. γηα ηελ ηερλνινγία CCS, ε νπνία δεκνζηεχζεθε ζηηο 23 Απξηιίνπ Οη θνξείο εθηέιεζεο ηεο ηερλνινγίαο CCS πξέπεη λα είλαη ζε ζέζε λα απνδείμνπλ φηη ε επίδνζε ηεο απνζήθεπζεο ζπκκνξθψλεηαη κε ηνπο θαλνληζκνχο θαη ζα ζπλερίζεη λα ζπκκνξθψλεηαη καθξνπξφζεζκα. Η παξαθνινχζεζε απνηειεί έλα ζεκαληηθφ θνκκάηη ηεο ηερλνινγίαο πνπ ζα κεηψζεη ηηο αβεβαηφηεηεο γηα ηελ επίδνζε ηεο ζέζεο, θαη έηζη ζα πξέπεη λα ζπλδέεηαη πνιχ ζηελά κε ηηο δξαζηεξηφηεηεο δηαρείξηζεο ηεο αζθάιεηαο. Πνηνη είλαη νη ζηόρνη ηεο παξαθνινύζεζεο; Η παξαθνινχζεζε κπνξεί λα εζηηαζζεί ζε πνηθίινπο ζηφρνπο θαη δηαδηθαζίεο ζε δηαθνξεηηθά ηκήκαηα ηεο Πξηλ ηελ έγρπζε (1994) 2,35 Mt CO 2 (1999) 4,36 Mt CO 2 (2001) ζέζεο, φπσο: Απεηθφληζε ηνπ ζπζάλνπ αλίρλεπζε ηνπ CO 2 θαζψο απηφ κεηαλαζηεχεη απφ ην ζεκείν έγρπζεο. Η δηαδηθαζία απηή παξέρεη βαζηθά δεδνκέλα γηα ηελ έιεγρν αθξίβεηαο ησλ κνληέισλ πνπ πξνβιέπνπλ ηε κειινληηθή θαηαλνκή ηνπ CO 2 ζηε ζέζε. Τπάξρνπλ δηαζέζηκεο πνιιέο ψξηκεο ηερληθέο, θπξίσο νη επαλαιακβαλφκελεο ζεηζκηθέο έξεπλεο, πνπ έρνπλ εθαξκνζζεί κε επηηπρία ζε δηάθνξα επηδεηθηηθά θαη πηινηηθά έξγα (ρ. 1). Αθεξαηφηεηα ηνπ πεηξψκαηνο-θαιχκκαηνο απαξαίηεηε γηα λα αμηνινγεζεί εάλ ην CO 2 είλαη απνκνλσκέλν κέζα ζηνλ ηακηεπηήξα απνζήθεπζεο θαη λα θαηαζηεί δπλαηή ε έγθαηξε πξνεηδνπνίεζε νπνηαζδήπνηε απξνζδφθεηεο κεηαλάζηεπζεο ηνπ CO 2 πξνο ηα πάλσ. Απηφ κπνξεί λα είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θάζεο ηεο έγρπζεο ελφο έξγνπ, φηαλ νη πηέζεηο ηνπ ηακηεπηήξα είλαη ζεκαληηθά, αιιά πξνζσξηλά, απμεκέλεο. Αθεξαηφηεηα ηεο γεψηξεζεο. Πξφθεηηαη γηα έλα ζεκαληηθφ ζέκα θαζψο νη βαζηέο γεσηξήζεηο ζα κπνξνχζαλ δπλεηηθά λα παξάζρνπλ κηα άκεζε δίνδν γηα κεηαλάζηεπζε ηνπ CO 2 ζηελ επηθάλεηα. Οη γεσηξήζεηο έγρπζεο CO 2 θαζψο θαη νπνηεζδήπνηε γεσηξήζεηο παξαηήξεζεο ή πξνυπάξρνπζεο εγθαηαιειεηκκέλεο γεσηξήζεηο πξέπεη λα παξαθνινπζνχληαη κε πξνζνρή θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θάζεο έγρπζεο θαη κεηά, πξνθεηκέλνπ λα απνηξαπεί κηα μαθληθή δηαθπγή ηνπ CO 2. Η παξαθνινχζεζε ρξεζηκνπνηείηαη επίζεο γηα ηελ επαιήζεπζε ηεο απνηειεζκαηηθήο ζθξάγηζεο φισλ ησλ γεσηξήζεσλ φηαλ απηέο δελ ρξεηάδνληαη πιένλ. Τπάξρνληα ζπζηήκαηα γεσθπζηθήο θαη γεσρεκηθήο παξαθνινχζεζεο, ηα νπνία ζπληζηνχλ ζπλήζε πξαθηηθή ζηε βηνκεραλία πεηξειαίνπ θαη θπζηθνχ αεξίνπ, κπνξνχλ λα εγθαηαζηαζνχλ κέζα ή πάλσ απφ ηηο γεσηξήζεηο, ψζηε λα παξέρεηαη έγθαηξε πξνεηδνπνίεζε θαη λα δηαζθαιίδεηαη ε αζθάιεηα. Μεηαλάζηεπζε ζηα ππεξθείκελα. ε ζέζεηο απνζήθεπζεο φπνπ πξφζζεηεο, πην ξερέο ελφηεηεο πεηξσκάησλ έρνπλ ηδηφηεηεο παξφκνηεο κε απηέο ηνπ πεηξψκαηνο-θαιχκκαηνο, ηα ππεξθείκελα κπνξεί λα δηακνξθψζνπλ έλα βαζηθφ ηκήκα γηα ηε κείσζε ηνπ θηλδχλνπ δηαθπγήο ηνπ CO 2 ζηε ζάιαζζα ή ηελ αηκφζθαηξα. Δάλ ε παξαθνινχζεζε ζηνλ ηακηεπηήξα ή γχξσ απφ ην πέηξσκα-θάιπκκα δείρλεη κηα απξνζδφθεηε κεηαλάζηεπζε κέζσ ηνπ πεηξψκαηνο-θαιχκκαηνο, ηφηε ε παξαθνινχζεζε ησλ ππεξθεηκέλσλ ζα είλαη απαξαίηεηε. Πνιιέο απφ ηηο ηερληθέο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηελ απεηθφληζε ηνπ ζπζάλνπ ή ηελ παξαθνινχζεζε ηεο αθεξαηφηεηαο ηνπ πεηξψκαηνο-θαιχκκαηνο κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ κέζα ζηα ππεξθείκελα. Γηαξξνή ζηελ επηθάλεηα θαη αηκνζθαηξηθή αλίρλεπζε θαη κέηξεζε. Πξνθεηκέλνπ λα δηαζθαιηζζεί φηη ην CO 2, πνπ έρεη εγρπζεί, δελ έρεη κεηαλαζηεχζεη ζηελ επηθάλεηα, ππάξρεη δηαζέζηκε κηα ζεηξά γεσ-

15 CO2GeoNet CO2GeoNet ρεκηθψλ θαη βηνρεκηθψλ ηερληθψλ θαζψο θαη ηερληθψλ ηειεπηζθφπεζεο, γηα λα εληνπίδνληαη δηαξξνέο θαη λα αμηνινγείηαη θαη λα παξαθνινπζείηαη ε θαηαλνκή ηνπ CO 2 ζην έδαθνο θαη ε δηαζπνξά ηνπ ζηελ αηκφζθαηξα ή ην ζαιάζζην πεξηβάιινλ (ρ. 2). Πνζφηεηα απνζεθεπκέλνπ CO 2 γηα θαλνληζηηθνχο θαη νηθνλνκηθνχο ζθνπνχο. Αλ θαη ε πνζφηεηα ηνπ εγρεφκελνπ CO 2 κπνξεί εχθνια λα κεηξεζεί ζηελ θεθαιή ηεο γεψηξεζεο, ε πνζνηηθνπνίεζε ζηνλ ηακηεπηήξα απνηειεί ηερληθά κηα κεγάιε πξφθιεζε. Δάλ ζπκβεί δηαξξνή θνληά ζηελ επηθάλεηα, ηφηε νη πνζφηεηεο πνπ απειεπζεξψλνληαη ζα πξέπεη λα πνζνηηθνπνηεζνχλ γηα ινγηζηηθνχο ζθνπνχο κέζα ζηηο εζληθέο απνγξαθέο ησλ αεξίσλ ζεξκνθεπίνπ θαη ζηα κειινληηθά ζρήκαηα ETS ηεο Δ.Δ. Δδαθηθέο κεηαθηλήζεηο θαη κηθξνζεηζκηθφηεηα*. Η απμεκέλε πίεζε ηνπ ηακηεπηήξα ιφγσ ηεο έγρπζεο CO 2 ζα κπνξνχζε, ζε εηδηθέο πεξηπηψζεηο, λα απμήζεη ηελ πηζαλφηεηα κηθξνζεηζκηθφηεηαο θαη εδαθηθψλ κεηαθηλήζεσλ κηθξήο θιίκαθαο. Τπάξρνπλ ηερληθέο κηθξνζεηζκηθήο παξαθνινχζεζεο θαη κέζνδνη εμ απνζηάζεσο (έξεπλεο απφ αεξνπιάλα ή δνξπθφξνπο) πνπ κπνξνχλ λα κεηξήζνπλ αθφκα θαη πνιχ κηθξή εδαθηθή παξακφξθσζε. Πώο γίλεηαη ε παξαθνινύζεζε; Έρεη ήδε εθαξκνζζεί έλα επξχ θάζκα ηερληθψλ παξαθνινχζεζεο ζε ππάξρνληα έξγα επίδεημεο θαη έξεπλαο. Απηέο πεξηιακβάλνπλ κεζφδνπο πνπ παξαθνινπζνχλ άκεζα ην CO 2 θαη κεζφδνπο πνπ κεηξνχλ έκκεζα ηηο επηδξάζεηο ηνπ ζηα πεηξψκαηα, ηα ξεπζηά θαη ην πεξηβάιινλ. Οη άκεζεο κεηξήζεηο πεξηιακβάλνπλ ηελ αλάιπζε ησλ ξεπζηψλ απφ βαζηέο γεσηξήζεηο ή ηε κέηξεζε ησλ ζπγθεληξψζεσλ ησλ αεξίσλ ζην έδαθνο ή ηελ αηκφζθαηξα. Οη έκκεζεο κέζνδνη πεξηιακβάλνπλ γεσθπζηθέο δηαζθνπήζεηο θαη παξαθνινχζεζε κεηαβνιψλ ηεο πίεζεο ζε γεσηξήζεηο ή κεηαβνιψλ ηνπ ph ζην ππφγεην λεξφ. Θα απαηηεζεί παξαθνινχζεζε ησλ ζέζεσλ απνζήθεπζεο είηε βξίζθνληαη ζηελ μεξά είηε ζηε ζάιαζζα. Η επηινγή ησλ θαηάιιεισλ ηερληθψλ παξαθνινχζεζεο ζα εμαξηεζεί απφ ηα ηερληθά θαη γεσινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζέζεο θαη ηνπο ζηφρνπο ηεο παξαθνινχζεζεο. Τπάξρεη ήδε δηαζέζηκν έλα επξχ θάζκα ηερληθψλ παξαθνινχζεζεο (ρ. 3), πνιιέο απφ ηηο νπνίεο έρνπλ θαζηεξσζεί ζηηο βηνκεραλίεο πεηξειαίνπ θαη θπζηθνχ αεξίνπ. Απηέο νη ηερληθέο πξνζαξ- κφδνληαη ζηα πιαίζηα ηνπ CO 2. ήκεξα, είλαη επίζεο ζε εμέιημε έξεπλα γηα ηε βειηηζηνπνίεζε ησλ ππαξρνπζψλ κεζφδσλ ή ηελ αλάπηπμε θαηλνηφκσλ ηερληθψλ κε ζηφρν ηε βειηίσζε ηεο αλάιπζεο θαη αμηνπηζηίαο, ηε κείσζε ηνπ θφζηνπο, ηελ απηνκαηνπνίεζε ηεο ιεηηνπξγίαο θαη ηελ επίδεημε απνηειεζκαηηθφηεηαο. ηξαηεγηθή παξαθνινύζεζεο Καηά ην ζρεδηαζκφ ηεο ζηξαηεγηθήο παξαθνινχζεζεο, πξέπεη λα ιεθζνχλ πνιιέο απνθάζεηο πνπ εμαξηψληαη (α) απφ ηηο εηδηθέο γεσινγηθέο θαη γεσηερληθέο ζπλζήθεο πνπ εκθαλίδνληαη ζε θάζε ζέζε μερσξηζηά, φπσο ε γεσκεηξία θαη ην βάζνο ηνπ ηακηεπηήξα, ε αλακελφκελε εμάπισζε ηνπ ζπζάλνπ ηνπ CO 2, νη πηζαλέο δίνδνη δηαξξνήο, ε γεσινγία ησλ ππεξθεηκέλσλ, ν ρξφλνο θαη ν ξπζκφο ξνήο ηεο έγρπζεο θαζψο θαη (β) απφ ηα επηθαλεηαθά ραξαθηεξηζηηθά, φπσο ε ηνπνγξαθία, ε ππθλφηεηα ηνπ πιεζπζκνχ, νη ππνδνκέο θαη ηα νηθνζπζηήκαηα. Αθνχ ιεθζνχλ νη απνθάζεηο ζρεηηθά κε ηηο πην θαηάιιειεο ηερληθέο κέηξεζεο θαη ηηο ζέζεηο, πξέπεη λα δηεμαρζνχλ βαζηθέο έξεπλεο πξηλ απφ ηηο εξγαζίεο έγρπζεο γηα λα ρξεζηκεχζνπλ σο αλαθνξά γηα φιεο ηηο κειινληηθέο κεηξήζεηο. Σειηθά, θάζε πξφγξακκα παξαθνινχζεζεο πξέπεη λα είλαη επέιηθην, ψζηε λα κπνξεί λα εμειηρζεί, θαζψο ην έξγν ηεο απνζήθεπζεο εμειίζζεηαη. Μηα ζηξαηεγηθή παξαθνινχζεζεο, ηθαλή λα ελζσκαηψζεη φια απηά ηα ζέκαηα θαη ηαπηφρξνλα λα βειηηψζεη ηε ζρέζε θφζηνπο-απνηειεζκαηηθφηεηαο, ζα απνηειέζεη έλα θξίζηκν ζηνηρείν ζηελ αλάιπζε θηλδχλνπ θαη ζηελ επαιήζεπζε ηεο αζθάιεηαο ηεο ζέζεο θαη ηεο απνδνηηθφηεηαο. πκπεξαζκαηηθά, ζεκεηψλεηαη φηη γλσξίδνπκε φηη ε παξαθνινχζεζε κηαο ζέζεο απνζήθεπζεο CO 2 είλαη ήδε εθηθηή κε πνιιέο ηερληθέο πνπ είλαη δηαζέζηκεο ζηελ αγνξά ή είλαη ππφ αλάπηπμε. ήκεξα είλαη ζε εμέιημε έξεπλεο, φρη κφλν γηα ηελ αλάπηπμε λέσλ εξγαιείσλ (ηδηαίηεξα γηα ρξήζε ζηνλ ππζκέλα ηεο ζάιαζζαο), αιιά επίζεο θαη γηα ηε βειηηζηνπνίεζε ηεο επίδνζεο ηεο παξαθνινχζεζεο θαη ηε κείσζε ηνπ θφζηνπο. ρήκα 2 εκαληήξαο παξαθνινύζεζεο κε ειηαθά πάλει γηα παξνρή ελέξγεηαο, πισηήξεο θαη ζπζθεπή δεηγκαηνιεςίαο αεξίνπ ζηνλ ππζκέλα ηεο ζάιαζζαο. ρήκα 3 Μηα κηθξή επηινγή πνπ απεηθνλίδεη ην εύξνο ησλ δηαζέζηκσλ ηερληθώλ γηα ηελ παξαθνινύζεζε δηαθνξεηηθώλ ηκεκάησλ ελόο ζπζηήκαηνο απνζήθεπζεο CO Ση ζεκαίλεη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα γεσινγηθή απνζήθεπζε ηνπ CO 2 ;

16 Πνηα θξηηήξηα αζθάιεηαο πξέπεη λα επηβιεζνύλ θαη λα ηεξεζνύλ; ρήκα 1 Σα δηάθνξα ζηάδηα ελόο έξγνπ απνζήθεπζεο. Πξνθεηκέλνπ λα δηαζθαιηζζεί ε αζθάιεηα θαη ε απνδνηηθόηεηα ηεο απνζήθεπζεο, πξέπεη λα επηβιεζνύλ από ηηο ξπζκηζηηθέο αξρέο θαη λα ηεξεζνύλ από ηνπο θνξείο εθηέιεζεο oη αλαγθαίεο ζπλζήθεο γηα ην ζρεδηαζκό θαη ηε ιεηηνπξγία ηνπ έξγνπ. Αλ θαη ε γεσινγηθή απνζήθεπζε ηνπ CO 2 είλαη ζήκεξα επξέσο απνδεθηή σο κηα απφ ηηο αμηφπηζηεο επηινγέο κεηξηαζκνχ ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο, απνκέλνπλ λα ζεζπηζηνχλ θξηηήξηα αζθάιεηαο ζε ζρέζε κε ηελ πγεία ηνπ αλζξψπνπ θαη ην ηνπηθφ πεξηβάιινλ πξηλ αλαπηπρζνχλ επξέσο εξγαζίεο βηνκεραληθήο θιίκαθαο. Σέηνηα θξηηήξηα κπνξνχλ λα θαζνξηζηνχλ σο νη απαηηήζεηο πνπ επηβάιινληαη ζηνπο θνξείο εθηέιεζεο απφ ηηο ξπζκηζηηθέο αξρέο ψζηε λα δηαζθαιηζζεί φηη νη επηπηψζεηο ζηελ ηνπηθή πγεία, ηελ αζθάιεηα θαη ην πεξηβάιινλ (ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ ππνγείσλ πδάηηλσλ πφξσλ) είλαη αζήκαληεο ζε βξαρππξφζεζκε, κεζνπξφζεζκε θαη καθξνπξφζεζκε βάζε. Έλα βαζηθφ δήηεκα ηεο γεσινγηθήο απνζήθεπζεο ηνπ CO 2 είλαη φηη απηή πξέπεη λα είλαη κφληκε, θαη ζπλεπψο, δελ πξέπεη λα αλακέλνληαη δηαξξνέο ζηηο ζέζεηο απνζήθεπζεο. Χζηφζν, ην ζελάξην «ηη ζα γίλεη εάλ;» ελλνεί φηη πξέπεη λα εθηηκεζνχλ νη θίλδπλνη θαη νη θνξείο εθηέιεζεο ππνρξενχληαη λα ζεβαζηνχλ ηα κέηξα πνπ εκπνδίδνπλ νπνηαδήπνηε δηαξξνή ή κε νκαιή ζπκπεξηθνξά ησλ ζέζεσλ. χκθσλα κε ην IPCC, ην εγρεφκελν CO 2 πξέπεη λα παξακείλεη ζην ππέδαθνο γηα ηνπιάρηζηνλ ρξφληα, γεγνλφο πνπ ζα επέηξεπε ζηηο ζπγθεληξψζεηο ηνπ αηκνζθαηξηθνχ CO 2 λα ζηαζεξνπνηεζνχλ ή λα κεησζνχλ κέζα απφ ηε θπζηθή αληαιιαγή κε ηα λεξά ησλ σθεαλψλ, ειαρηζηνπνηψληαο έηζη ηελ άλνδν ηεο ζεξκνθξαζίαο ηεο επηθάλεηαο ιφγσ ηεο ππεξζέξκαλζεο ηνπ πιαλήηε. Χζηφζν, πξέπεη λα εθηηκεζνχλ νη ηνπηθέο επηπηψζεηο ζε κηα ρξνληθή θιίκαθα πνπ θπκαίλεηαη απφ εκέξεο κέρξη πνιιέο ρηιηάδεο ρξφληα. Καηά ηε δηάξθεηα δσήο ελφο έξγνπ απνζήθεπζεο CO 2 κπνξνχλ λα πξνζδηνξηζζνχλ δηάθνξα θχξηα ζηάδηα (ρ. 1). Η αζθάιεηα ζα δηαζθαιηζζεί πιήξσο κε: πξνζεθηηθή επηινγή θαη ραξαθηεξηζκφ ηεο ζέζεο, εθηίκεζε ηεο αζθάιεηαο, ζσζηή εθηέιεζε θαη ιεηηνπξγία, θαηάιιειν ζρέδην παξαθνινχζεζεο, επαξθέο ζρέδην απνθαηάζηαζεο. Οη ζρεηηθνί θξίζηκνη ζηφρνη είλαη: λα δηαζθαιηζζεί ε παξακνλή ηνπ CO 2 ζηνλ ηακηεπηήξα, λα δηαηεξεζεί ε αθεξαηφηεηα ηεο γεψηξεζεο, λα δηαθπιαρζνχλ νη θπζηθέο ηδηφηεηεο ηνπ ηακηεπηήξα (ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ηνπ πνξψδνπο, ηεο δηαπεξαηφηεηαο, ηεο εγρπηφηεηαο) θαη ηεο αδηαπέξαηεο θχζεο ηνπ πεηξψκαηνοθαιχκκαηνο. λα ιεθζεί 16 ππφςε ε ζχ- 16 ζηαζε ηνπ ξεχκαηνο ηνπ CO 2, πξνζέρνληαο ηδηαίηεξα νπνηεζδήπνηε πξνζκίμεηο δελ αθαηξέζεθαλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δέζκεπζεο. Απηφ είλαη ζεκαληηθφ πξνθεηκέλνπ λα απνθεπρζεί νπνηαδήπνηε δπζκελήο αιιειεπίδξαζε κε ηε γεψηξεζε, ηνλ ηακηεπηήξα, ην πέηξσκα-θάιπκκα θαη, ζε πεξίπησζε δηαξξνήο, κε θάζε ππεξθείκελν ππφγεην λεξφ. Κξηηήξηα αζθάιεηαο γηα ην ζρεδηαζκό ηνπ έξγνπ Η αζθάιεηα πξέπεη λα επηδεηθλχεηαη πξηλ μεθηλήζεη ε εθηέιεζε θαη ιεηηνπξγία ηνπ έξγνπ. ε ζρέζε κε ηελ επηινγή ηεο ζέζεο, ηα θχξηα ηκήκαηα πνπ πξέπεη λα εμεηαζηνχλ πεξηιακβάλνπλ: ηνλ ηακηεπηήξα θαη ην πέηξσκα-θάιπκκα, ηα ππεξθείκελα θαη ηδηαίηεξα ηα αδηαπέξαηα ζηξψκαηα πνπ ζα κπνξνχζαλ λα δξάζνπλ σο δεπηεξεχνληα ζηεγαλά, ηελ παξνπζία (δηα)πεξαηψλ ξεγκάησλ ή γεσηξήζεσλ πνπ ζα κπνξνχζαλ λα δξάζνπλ σο δίνδνη πξνο ηελ επηθάλεηα, ηνπο πδξνθνξείο πφζηκνπ λεξνχ, ηνλ πιεζπζκφ θαη ηνπο πεξηβαιινληηθνχο πεξηνξηζκνχο ζηελ επηθάλεηα. Γηα ηελ εθηίκεζε ηεο γεσινγίαο θαη ηεο γεσκεηξίαο ηεο ζέζεο απνζήθεπζεο ρξεζηκνπνηνχληαη ηερληθέο ηεο έξεπλαο πεηξειαίνπ θαη θπζηθνχ αεξίνπ. Η ξνή ηνπ ξεπζηνχ θαζψο θαη ε ρεκηθή θαη γεσκεραληθή κνληεινπνίεζε ηνπ CO 2 κέζα ζηνλ ηακηεπηήξα επηηξέπνπλ πξνβιέςεηο ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ CO 2 θαη ηνπ καθξνρξφληνπ απνηειέζκαηνο, θαζψο θαη θαζνξηζκφ ησλ παξακέηξσλ γηα απνηειεζκαηηθή έγρπζε. Χο απνηέιεζκα, ν πξνζεθηηθφο ραξαθηεξηζκφο ηεο ζέζεο πξέπεη λα θαζηζηά ηθαλφ ηνλ θαζνξηζκφ ελφο ζελαξίνπ «θαλνληθήο» ζπκπεξηθνξάο απνζήθεπζεο, πνπ λα αληηζηνηρεί ζε κηα ζέζε θαηάιιειε γηα απνζήθεπζε θαη φπνπ είκαζηε βέβαηνη φηη ην CO 2 ζα παξακείλεη ζηνλ ηακηεπηήξα. ηε ζπλέρεηα, ε εθηίκεζε θηλδχλνπ πξέπεη λα εμεηάδεη ιηγφηεξν εχινγα ζελάξηα γηα ηε κειινληηθή θαηάζηαζε ηεο απνζήθεπζεο, πεξηιακβάλνληαο εκθαλίζεηο απξνζδφθεησλ γεγνλφησλ. Δηδηθφηεξα, είλαη ζεκαληηθφ λα πξνβιέπεηαη θάζε πηζαλή δίνδνο δηαξξνήο, πηζαλή εκθάληζε θαη πηζαλέο επηδξάζεηο (ρ. 2). Κάζε ζελάξην δηαξξνήο πξέπεη λα αλαιχεηαη απφ εηδηθνχο θαη, φπνπ είλαη δπλαηφλ, λα εθαξκφδνληαη αξηζκεηηθά κνληέια, γηα λα αμηνινγείηαη ε πηζαλφηεηα εκθάληζεο θαη ε ελδερφκελε ζνβαξφηεηα. αλ παξάδεηγκα, ε εμέιημε ηεο έθηαζεο ηνπ ζπζάλνπ ηνπ CO 2 πξέπεη λα ραξηνγξαθείηαη κε πξνζνρή πξνθεηκέλνπ λα αληρλεπζεί νπνηαδήπνηε ζχλδεζε κε ξεγκαησκέλε δψλε. Η επαηζζεζία ζε κεηαβνιέο ησλ παξακέηξσλ εηζφδνπ θαη νη αβεβαηφηεηεο πξέπεη λα αμηνινγνχληαη πξνζεθηηθά ζηελ εθηίκεζε θηλδχλνπ. Η εθηίκεζε πηζαλψλ επηδξάζεσλ ηνπ CO 2 ζηνπο αλζξψπνπο θαη ην πεξηβάιινλ πξέπεη λα αληηκεησπίδεηαη κέζα απφ κειέηεο εθηίκεζεο επηπηψζεσλ, πνπ απνηειεί ηε ζπλήζε πξαθηηθή θάζε δηαδηθαζίαο αδεηνδφηεζεο κηαο βηνκεραληθήο εγθαηάζηαζεο. απηήλ ηε δηαδηθαζία, ζα

17 ρήκα 2 Παξάδεηγκα ζελαξίσλ πηζαλώλ δηαξξνώλ. εμεηάδνληαη θαη ηα θαλνληθά ζελάξηα θαη ηα ζελάξηα δηαξξνήο, ψζηε λα εθηηκεζεί θάζε πηζαλφο θίλδπλνο πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ εγθαηάζηαζε. Σν πξφγξακκα παξαθνινχζεζεο, απφ ηε βξαρππξφζεζκε κέρξη ηε καθξνπξφζεζκε βάζε, πξέπεη λα θαηαξηίδεηαη ζχκθσλα κε ηελ αλάιπζε ηεο εθηίκεζεο θηλδχλνπ θαη πξέπεη λα ειέγρεη ηηο θξίζηκεο παξακέηξνπο πνπ θαζνξίδνληαη κέζα ζηα δηάθνξα ζελάξηα. Οη θχξηνη ζηφρνη ηνπ είλαη ε απεηθφληζε ηεο κεηαλάζηεπζεο ηνπ ζπζάλνπ ηνπ CO 2, ν έιεγρνο ηεο αθεξαηφηεηαο ηεο γεψηξεζεο θαη ηνπ πεηξψκαηνοθαιχκκαηνο, ε αλίρλεπζε νπνηαζδήπνηε δηαξξνήο CO 2, ε αμηνιφγεζε ηεο πνηφηεηαο ηνπ ππφγεηνπ λεξνχ θαη ε δηαζθάιηζε φηη θακία πνζφηεηα CO 2 δελ έρεη θζάζεη ζηελ επηθάλεηα. Σν ζρέδην απνθαηάζηαζεο θαη κεηξηαζκνχ απνηειεί ην ηειεπηαίν ηκήκα ηεο εθηίκεζεο αζθάιεηαο θαη απνζθνπεί ζηνλ νξηζκφ ιεπηνκεξνχο θαηαιφγνπ δηνξζσηηθψλ ελεξγεηψλ πνπ πξέπεη λα αλαπηπρζνχλ ζε πεξίπησζε δηαξξνήο ή κε νκαιήο ζπκπεξηθνξάο. Σν ζρέδην θαιχπηεη ηελ αθεξαηφηεηα ηνπ πεηξψκαηνο-θαιχκκαηνο θαη ηελ πεξίπησζε αζηνρίαο (βιάβεο) ηεο γεψηξεζεο, θαηά ηηο πεξηφδνπο ηεο έγρπζεο θαη κεηά ηελ έγρπζε, θαη εμεηάδεη αθξαίεο ιχζεηο απνθαηάζηαζεο, φπσο ηεο αλαζηξεςηκφηεηαο (δει. αθχξσζεο) ηεο απνζήθεπζεο. Η ππάξρνπζα ηερλνγλσζία πεξηθιείεη ηππηθέο ηερληθέο πεηξειαίνπ θαη θπζηθνχ αεξίνπ, φπσο νινθιήξσζε ησλ εξγαζηψλ επηζθεπήο ή δηέγεξζεο πθηζηάκελεο παξαγσγηθήο γεψηξεζεο (workover), κείσζε ηεο πίεζεο έγρπζεο, κεξηθή ή πιήξε απνκάθξπλζε αεξίνπ, εμαγσγή λεξνχ γηα κείσζε ηεο πίεζεο, εμαγσγή αβαζνχο αεξίνπ, θιπ. Κξηηήξηα αζθάιεηαο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ έξγνπ θαη κεηά ην θιείζηκν Η θχξηα κέξηκλα γηα ηελ αζθάιεηα ζπλδέεηαη κε ηε θάζε ιεηηνπξγίαο κεηά ηε δηαθνπή ηεο έγρπζεο, ε κείσζε ηεο πίεζεο ζα θαηαζηήζεη ηε ζέζε αζθαιέζηεξε. Η εκπηζηνζχλε ζηελ ηθαλφηεηα έγρπζεο θαη απνζήθεπζεο ηνπ CO 2 κε αζθαιή ηξφπν βαζίδεηαη ζηελ εκπεηξία ησλ βηνκεραληθψλ εηαηξηψλ. Σν CO 2 είλαη έλα αξθεηά θνηλφ πξντφλ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζε δηάθνξεο βηνκεραλίεο, θη έηζη ν ρεηξηζκφο απηήο ηεο νπζίαο δελ εγείξεη θάπνηα θαηλνχξηα πξνβιήκαηα. Ο ζρεδηαζκφο θαη έιεγρνο ησλ εξγαζηψλ ζα βαζίδεηαη θπξίσο ζηελ ηερλνγλσζία ηεο βηνκεραλίαο ηνπ πεηξειαίνπ θαη θπζηθνχ αεξίνπ, ηδηαίηεξα ζηελ επνρηαθή απνζήθεπζε θπζηθνχ αεξίνπ ή ηε βειηησκέλε αλάθηεζε πεηξειαίνπ (EOR). Οη θχξηεο παξάκεηξνη πνπ πξέπεη λα ειέγρνληαη είλαη: ε πίεζε έγρπζεο θαη ν ξπζκφο ξνήο - ε πξψηε πξέ- πεη λα δηαηεξείηαη θάησ απφ ηελ πίεζε ζξαχζεο, δει. ηελ πίεζε πάλσ απφ ηελ νπνία πξνθαινχληαη δηαξξήμεηο κέζα ζην πέηξσκα-θάιπκκα, ν εγρεφκελνο φγθνο, πξνθεηκέλνπ λα αληαπνθξίλεηαη ζηηο πξνβιέςεηο πνπ έγηλαλ απφ ηε κνληεινπνίεζε, ε ζχζηαζε ηνπ εγρεφκελνπ ξεχκαηνο CO 2, ε αθεξαηφηεηα ηεο(ησλ) γεψηξεζεο(-εσλ) έγρπζεο θαη θάζε γεψηξεζεο κέζα ή θνληά ζηελ επέθηαζε ηνπ ζπζάλνπ ηνπ CO 2, ε επέθηαζε ηνπ ζπζάλνπ ηνπ CO 2 θαη ε αλίρλεπζε νπνηαζδήπνηε δηαξξνήο, ε επζηάζεηα ηνπ εδάθνπο. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο έγρπζεο, ε πξαγκαηηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ CO 2 πνπ εγρέεηαη ζα πξέπεη λα ζπγθξίλεηαη επαλεηιεκκέλα κε ηηο πξνβιέςεηο. Απηφ βειηηψλεη ζηαζεξά ηε γλψζε καο γηα ηε ζέζε. Αλ αληρλεπζεί νπνηαδήπνηε κε νκαιή ζπκπεξηθνξά, ην πξφγξακκα παξαθνινχζεζεο πξέπεη λα επηθαηξνπνηεζεί θαη λα γίλνπλ δηνξζσηηθέο ελέξγεηεο εάλ θξηζεί αλαγθαίν. ηελ πεξίπησζε πνπ ππάξρεη ππνςία γηα θάπνηα δηαξξνή, ηα θαηάιιεια εξγαιεία παξαθνινχζεζεο ζα κπνξνχζαλ λα επηθεληξσζνχλ ζε κηα ζπγθεθξηκέλε πεξηνρή ηεο ζέζεο απνζήθεπζεο, απφ ηνλ ηακηεπηήξα κέρξη ηελ επηθάλεηα. Με απηήλ ηελ ελέξγεηα κπνξεί λα αληρλεπζεί ε άλνδνο ηνπ CO 2 θαη, επηπιένλ, νπνηαδήπνηε δπζκελήο επίπησζε πνπ ζα κπνξνχζε λα βιάςεη ηνπο πδξνθνξείο πφζηκνπ λεξνχ, ην πεξηβάιινλ θαη, ηειηθά, ηνπο αλζξψπνπο. Όηαλ νινθιεξσζεί ε έγρπζε, μεθηλά ε θάζε ηνπ θιεηζίκαηνο: νη γεσηξήζεηο πξέπεη λα θιεηζζνχλ θαηάιιεια θαη λα εγθαηαιεηθζνχλ, ε κνληεινπνίεζε θαη ην πξφγξακκα παξαθνινχζεζεο πξέπεη λα επηθαηξνπνηεζνχλ θαη, εάλ είλαη αλαγθαίν, πξέπεη λα ιεθζνχλ δηνξζσηηθά κέηξα γηα λα κεηψζνπλ ηνπο θηλδχλνπο. Μφιηο ην επίπεδν θηλδχλνπ ζεσξεζεί φηη είλαη αξθεηά ρακειφ, ε επζχλε ηεο απνζήθεπζεο ζα κεηαθεξζεί ζε εζληθέο αξρέο θαη ην ζρέδην παξαθνινχζεζεο κπνξεί λα ζηακαηήζεη ή λα ειαρηζηνπνηεζεί. Η Δπξσπατθή Οδεγία ζεζπίδεη έλα λνκηθφ πιαίζην γηα λα δηαζθαιίζεη φηη ε δέζκεπζε θαη απνζήθεπζε ηνπ CO 2 απνηειεί κηα δηαζέζηκε επηινγή κεηξηαζκνχ, θαη φηη κπνξεί λα γίλεη κε αζθάιεηα θαη ππεπζπλφηεηα. πκπεξαζκαηηθά, ηνλίδεηαη φηη ηα θξηηήξηα αζθάιεηαο απνηεινχλ νπζηψδεο δήηεκα γηα ηελ επηηπρή βηνκεραληθή αλάπηπμε ηεο απνζήθεπζεο ηνπ CO 2. Απηά πξέπεη λα πξνζαξκφδνληαη ζε θάζε ζπγθεθξηκέλε ζέζε απνζήθεπζεο. Απηά ηα θξηηήξηα ζα είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθά γηα ηε δεκφζηα απνδνρή, θαη νπζηαζηηθά ζηε δηαδηθαζία αδεηνδφηεζεο, γηα ηελ νπνία νη ξπζκηζηηθέο αξρέο 17 πξέπεη λα απνθαζίζνπλ ζέηνληαο ην επίπεδν ιεπηνκέξεηαο γηα ηηο απαηηήζεηο ηεο αζθάιεηαο. 17 Ση ζεκαίλεη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα γεσινγηθή απνζήθεπζε ηνπ CO 2 ;

18 Λεμηιόγην Όξσλ Άικε: πνιχ αικπξφ λεξφ, δει. πεξηέρεη κεγάιε ζπγθέληξσζε δηαιειπκέλσλ αιάησλ. Βειηησκέλε Αλάθηεζε Πεηξειαίνπ (Enhanced Oil Recovery, EOR): κηα ηερληθή πνπ βειηηψλεη ηελ παξαγσγή πεηξειαίνπ κε έγρπζε ξεπζηψλ (φπσο αηκφο ή CO 2 ) θαη βνεζά ηελ θηλεηνπνίεζε ηνπ πεηξειαίνπ ζηνλ ηακηεπηήξα. CCS: Γέζκεπζε θαη Απνζήθεπζε ηνπ CO 2. CSLF: Carbon Sequestration Leadership Forum. Μηα δηεζλήο πξσηνβνπιία γηα ηελ θιηκαηηθή αιιαγή πνπ επηθεληξψλεηαη ζηελ αλάπηπμε βειηησκέλσλ θαη νηθνλνκηθά απνδνηηθψλ ηερλνινγηψλ, γηα ην δηαρσξηζκφ θαη ηε δέζκεπζε ηνπ δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα θαη ηε κεηαθνξά θαη αζθαιή απνζήθεπζή ηνπ ζε καθξνρξφληα βάζε. Γεώηξεζε: θπθιηθή νπή πνπ γίλεηαη κε δηάηξεζε, εηδηθά κηα βαζηά νπή κηθξήο δηακέηξνπ, φπσο κηα γεψηξεζε πεηξειαίνπ. Γηαπεξαηόηεηα: ηδηφηεηα ή ηθαλφηεηα ελφο πνξψδνπο πεηξψκαηνο λα κεηαδίδεη έλα ξεπζηφ απνηειεί κέηξν ηεο ζρεηηθήο επθνιίαο ηεο ξνήο ηνπ ξεπζηνχ θάησ απφ κηα βαζκίδα πίεζεο. EU Geocapacity: έλα εξεπλεηηθφ έξγν ηεο ΔΔ, πνπ αζρνιήζεθε κε ηελ εθηίκεζε ηεο ζπλνιηθήο γεσινγηθήο απνζεθεπηηθήο ηθαλφηεηαο πνπ ππάξρεη ζηελ Δπξψπε γηα ηηο αλζξσπνγελείο εθπνκπέο ηνπ CO 2. Δγρπηόηεηα: ραξαθηεξίδεη ηελ επθνιία κε ηελ νπνία έλα ξεπζηφ (φπσο ην CO 2 ) κπνξεί λα εγρπζεί ζε έλα γεσινγηθφ ζρεκαηηζκφ. Οξίδεηαη σο ν ξπζκφο έγρπζεο πνπ δηαηξείηαη κε ηε δηαθνξά πίεζεο κεηαμχ ηνπ ζεκείνπ έγρπζεο κέζα ζηε βάζε ηεο γεψηξεζεο θαη ηνπ ζρεκαηηζκνχ. GESTCO: έλα Δπξσπατθφ εξεπλεηηθφ έξγν πνπ έρεη νινθιεξσζεί θαη ζην νπνίν εθηηκήζεθαλ νη δπλαηφηεηεο γεσινγηθήο απνζήθεπζεο ηνπ CO 2 ζε 8 ρψξεο (Ννξβεγία, Γαλία, Ηλσκέλν Βαζίιεην, Βέιγην, Οιιαλδία, Γεξκαλία, Γαιιία θαη Διιάδα). Θύζαλνο CO 2 : ρσξηθή θαηαλνκή ηνπ ππεξθξίζηκνπ CO 2 κέζα ζηηο ελφηεηεο ησλ πεηξσκάησλ. IEAGHG: Γηεζλήο Οξγαληζκφο Δλέξγεηαο - Πξφγξακκα Έξεπλαο & Αλάπηπμεο Αεξίσλ Θεξκνθεπίνπ. Μηα δηεζλήο ζπλεξγαζία πνπ απνζθνπεί ζηελ αμηνιφγεζε ηερλνινγηψλ κείσζεο ησλ εθπνκπψλ αεξίσλ ζεξκνθεπίνπ, ηε δηάδνζε ησλ απνηειεζκάησλ απηψλ ησλ κειεηψλ, θαη ηνλ πξνζδηνξηζκφ ζηφρσλ γηα έξεπλα, αλάπηπμε θαη επίδεημε θαζψο θαη ηελ πξνψζεζε ησλ θαηάιιεισλ εξγαζηψλ. IPCC: International Panel on Climate Change - Γηεζλήο Οκάδα γηα ηελ Κιηκαηηθή Αιιαγή. Ιδξχζεθε ην 1988 απφ ηνλ WMO (Παγθφζκην Οξγαληζκφ Μεηεσξνινγίαο) θαη ην UNEP (Πξφγξακκα ησλ Ηλσκέλσλ Δζλψλ γηα ην Πεξηβάιινλ) γηα ηελ αμηνιφγεζε Γηα πεξηζζόηεξα: Η Δηδηθή Έθζεζε γηα CCS ηεο Γηεζλνύο Οκάδαο γηα ηελ Κιηκαηηθή Αιιαγή (Intergovernmental Panel on Climate Change, IPCC) Η ηζηνζειίδα ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο (European Commission) γηα CCS: Η ηζηνζειίδα ηνπ IEAGHG κε εξγαιεία παξαθνινύζεζεο (monitoring tools): ησλ επηζηεκνληθψλ, ηερληθψλ θαη θνηλσληθννηθνλνκηθψλ πιεξνθνξηψλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ θαηαλφεζε ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο, ηηο πηζαλέο επηπηψζεηο ηεο θαη ηηο επηινγέο γηα πξνζαξκνγή θαη κεηξηαζκφ. ην IPCC θαη ηνλ Al Gore απνλεκήζεθε ην Νφκπει Δηξήλεο γηα ην Ληζνζηαηηθή πίεζε: ε δχλακε πνπ αζθείηαη ζε έλα πέηξσκα θάησ απφ ηελ επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο απφ ηα ππεξθείκελα πεηξψκαηα. Η ιηζνζηαηηθή πίεζε απμάλεη κε ην βάζνο. Μηθξνζεηζκηθόηεηα: ειαθξά δφλεζε ή θξαδαζκφο ζην θινηφ ηεο γεο, πνπ δελ ζρεηίδεηαη κε ζεηζκνχο, θαη πνπ κπνξεί λα πξνθιεζεί απφ δηάθνξα θπζηθά ή ηερλεηά κέζα. ph: ην κέηξν ηεο νμχηεηαο ελφο δηαιχκαηνο φηαλ ην ph είλαη 7, ην δηάιπκα είλαη νπδέηεξν. Πέηξσκα-θάιπκκα: αδηαπέξαην ζηξψκα πεηξσκάησλ πνπ δξα σο εκπφδην ζηελ θίλεζε ξεπζηψλ θαη αεξίσλ θαη ην νπνίν δηακνξθψλεη κηα παγίδα φηαλ ππέξθεηηαη ελφο ηακηεπηήξα. Πνξώδεο: πνζνζηφ ηνπ θαηλνκεληθνχ φγθνπ ελφο πεηξψκαηνο πνπ δελ θαηαιακβάλεηαη απφ νξπθηά. Σα θελά απηά νλνκάδνληαη πφξνη θαη κπνξνχλ λα πιεξσζνχλ απφ δηάθνξα ξεπζηά ζπλήζσο, ζε βαζηά πεηξψκαηα απηφ ην ξεπζηφ είλαη αικπξφ λεξφ αιιά κπνξεί επίζεο λα είλαη πεηξέιαην ή αέξην φπσο ην κεζάλην ή επίζεο θπζηθά ζρεκαηηζκέλν CO 2. Σακηεπηήξαο: ζψκα πεηξψκαηνο ή ηδήκαηνο, πνπ είλαη επαξθψο πνξψδεο θαη (δηα)πεξαηφ, ψζηε λα θηινμελεί θαη λα απνζεθεχεη CO 2. Φακκίηεο θαη αζβεζηφιηζνη είλαη ηα πην θνηλά πεηξψκαηα ηακηεπηήξσλ. Τδξνθνξέαο: (δηα)πεξαηφ ζψκα πεηξψκαηνο πνπ πεξηέρεη λεξφ. Οη πην επηθαλεηαθνί πδξνθνξείο πεξηέρνπλ γιπθφ λεξφ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα αλζξψπηλε θαηαλάισζε. Απηνί πνπ βξίζθνληαη ζε κεγαιχηεξν βάζνο είλαη γεκάηνη κε αικπξφ λεξφ, ην νπνίν είλαη αθαηάιιειν γηα ρξήζεηο πνπ αθνξνχλ αλζξψπηλεο αλάγθεο. Ολνκάδνληαη αικπξνί πδξνθνξείο. Τπεξθείκελα: ηα γεσινγηθά ζηξψκαηα πνπ βξίζθνληαη κεηαμχ ηνπ πεηξψκαηνο-θαιχκκαηνο ηνπ ηακηεπηήξα θαη ηεο επηθάλεηαο ηεο γεο (ή ηνπ ζαιάζζηνπ βπζνχ). Τπεξθξίζηκν: ε θαηάζηαζε ελφο ξεπζηνχ ζε ηηκέο πίεζεο θαη ζεξκνθξαζίαο πάλσ απφ ηηο θξίζηκεο ηηκέο (31,03 ν C θαη 7,38 ΜΡa γηα ην CO 2 ). Οη ηδηφηεηεο ηέηνησλ ξεπζηψλ κεηαβάιινληαη ζπλερψο, απφ ηελ πην αέξηα κνξθή ζε ρακειέο πηέζεηο ζε πην πγξή κνξθή ζε πςειέο πηέζεηο. Φπζηθό αλάινγν: έλαο ηακηεπηήξαο θπζηθνχ CO 2. Τπάξρνπλ ζέζεηο κε δηαξξνέο θαη ζέζεηο ρσξίο δηαξξνέο θαη ε κειέηε ηνπο κπνξεί λα βειηηψζεη ηελ θαηαλφεζή καο γηα ηελ ηχρε ηνπ CO 2 ζε καθξνρξφληα βάζε ζηα βαζηά γεσινγηθά ζπζηήκαηα.

19 Ση είλαη ην CO 2 GeoNet; Σν CO 2 GeoNet είλαη ε Δπξσπατθή επηζηεκνληθή θνηλφηεηα ζηελ νπνία κπνξείο λα απεπζπλζείο γηα ζαθείο θαη εθηελείο πιεξνθνξίεο γηα ηε γεσινγηθή απνζήθεπζε ηνπ CO 2, κηα θαηλνηφκν θαη δσηηθήο ζεκαζίαο ηερλνινγία κεηξηαζκνχ ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο. Σν CO 2 GeoNet ηδξχζεθε απφ ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή σο έλα Γίθηπν Αξηζηείαο ζηα πιαίζηα ηνπ 6 νπ Πξνγξάκκαηνο Πιαηζίνπ (ζχκβαζε FP6 ηεο EE ). πλδέεη 13 ηλζηηηνχηα απφ 7 Δπξσπατθέο ρψξεο, φια κε πςειφ δηεζλέο πξνθίι θαη θξίζηκε κάδα αλαθνξηθά κε ηελ έξεπλα ζηε γεσινγηθή απνζήθεπζε ηνπ CO 2. Σν 2008, ην CO 2 GeoNet ελεγξάθε σο κηα κε θεξδνζθνπηθή Έλσζε ζχκθσλα κε ην Γαιιηθφ Γίθαην έηζη ψζηε λα ζπλερίζεη ηηο δξαζηεξηφηεηέο ηνπ θαη κεηά ην ηέινο ηεο ππνζηήξημεο απφ ηελ ΔΔ. Σν CO 2 GeoNet έρεη επξεία εκπεηξία ζε εξεπλεηηθά έξγα πνπ αληηκεησπίδνπλ: ηνλ ηακηεπηήξα, ην πέηξσκα-θάιπκκα, ηηο πηζαλέο δηαδξνκέο κεηαλάζηεπζεο ηνπ CO 2 κέρξη ηελ επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο, ηα εξγαιεία παξαθνινχζεζεο, ηηο πηζαλέο επηπηψζεηο ζηνπο αλζξψπνπο θαη ηα νηθνζπζηήκαηα, ηε δεκφζηα αληίιεςε θαη επηθνηλσλία. Σν CO 2 GeoNet πξνζθέξεη κηα πνηθηιία ππεξεζηψλ ζε ηέζζεξηο θχξηνπο ηνκείο: 1) θνηλή έξεπλα, 2) εθπαίδεπζε, θαηάξηηζε θαη αλάπηπμε ηθαλνηήησλ, 3) επηζηεκνληθέο ζπκβνπιέο, 4) πιεξνθφξεζε θαη επηθνηλσλία. Σν CO 2 GeoNet έρεη απνθηήζεη ζηαδηαθά δχλακε θαη έρεη γίλεη κηα δηαξθήο θαη ηζρπξή επηζηεκνληθή αλαθνξά θαη απζεληία ζηελ Δπξψπε, πνπ κπνξεί λα παξέρεη ηελ απαξαίηεηε επηζηεκνληθή ππνζηήξημε γηα ηελ επξείαο θιίκαθαο θαη αζθαιή αλάπηπμε ηεο γεσινγηθήο απνζήθεπζεο ηνπ CO 2. Η δηεχξπλζε απηήο ηεο θνηλφηεηαο ψζηε λα δψζεη παλεπξσπατθή θάιπςε είλαη ζε εμέιημε κέζσ ηνπ Έξγνπ CGS Europe, κηαο Γξάζεο πληνληζκνχ πνπ ρξεκαηνδνηείηαη απφ ην FP7 ηεο ΔΔ ( ). Σν CGS Europe ζπλδέεη ηνλ ππξήλα ηεο Έλσζεο CO 2 GeoNet κε 21 άιια εξεπλεηηθά ηλζηηηνχηα, θαιχπηνληαο έηζη 28 Δπξσπατθέο ρψξεο (24 Κξάηε Μέιε θαη 4 πλδεδεκέλεο Υψξεο). αλ απνηέιεζκα, κηα νκάδα - δεμακελή κεξηθψλ εθαηνληάδσλ επηζηεκφλσλ είλαη δηαζέζηκε, ηθαλή λα αζρνιεζεί κε φιεο ηηο πηπρέο ηεο γεσινγηθήο απνζήθεπζεο ηνπ CO 2 κέζσ δηεπηζηεκνληθήο ελνπνίεζεο. θνπφο καο είλαη λα εθνδηάδνληαη νη ελδηαθεξφκελνη θαη ην θνηλφ κε αλεμάξηεηεο θαη επηζηεκνληθά έγθπξεο πιεξνθνξίεο γηα ηε γεσινγηθή απνζήθεπζε ηνπ CO 2. CO 2 GeoNet: ην Δπξσπατθό Γίθηπν Αξηζηείαο ζηε Γεσινγηθή Απνζήθεπζε ηνπ CO 2 BGR (Γεξκαλία), BGS (Hλ. Βαζίιεην), BRGM (Γαιιία), GEUS (Γαλία), HWU (Ηλ. Βαζίιεην), IFPEN (Γαιιία), IMPERIAL (Ηλσκ. Βαζίιεην), NIVA (Ννξβεγία), OGS (Ιηαιία), IRIS (Ννξβεγία), SPR Sintef (Ννξβεγία), TNO (Οιιαλδία), URS (Ιηαιία) CGS Europe: ε Παλ-Δπξσπατθή Γξάζε πληνληζκνύ γηα ηε Γεσινγηθή Απνζήθεπζε ηνπ CO 2 CO 2 GeoNet (ηα 13 κέιε πνπ αλαθέξνληαη παξαπάλσ), CzGS (Γεκνθξαηία ηεο Σζερίαο), GBA (Απζηξία), GEΟΔCOMAR (Ρνπκαλία), GEO-INZ (ινβελία), G-IGME (Διιάδα), GSI (Ιξιαλδία), GTC (Ληζνπαλία), GTK (Φηλιαλδία), LEGMC (Λεηνλία), ELGI (Οπγγαξία), LNEG (Πνξηνγαιία), METU-PAL (Σνπξθία), PGI-NRI (Πνισλία), RBINS-GSB (Βέιγην), SGU (νπεδία), SGUDS (ινβαθία), S- IGME (Ιζπαλία), SU (Βνπιγαξία), TTUGI (Δζζνλία), UB (εξβία), UNIZG-RGNF (Κξναηία) Σν CO 2 GeoNet έρεη θεξδίζεη επξεία αλαγλώξηζε ζηελ Δπξσπατθή θαη δηεζλή ζθελή To CO 2 GeoNet επηδνθηκάδεηαη θαη ππνζηεξίδεηαη απφ ην Carbon Sequestration Leadership Forum (Καζνδεγεηηθφ Φφξνπκ γηα ηε δέζκεπζε θαη απνζήθεπζε ηνπ Άλζξαθα, CSLF) Σν CO 2 GeoNet ζπλεξγάδεηαη ζηελά κε ην Πξφγξακκα Αεξίσλ Θεξκνθεπίνπ ηνπ Γηεζλνχο Οξγαληζκνχ Δλέξγεηαο (IEAGHG) Τπόβαζξν ηνπ θπιιαδίνπ Πξνθεηκέλνπ λα απμεζεί ε γλψζε θαη επαηζζεηνπνίεζε ηνπ θνηλνχ γηα ηε γεσινγηθή απνζήθεπζε ηνπ CO 2, ην CO 2 GeoNet αληηκεηψπηζε ην θπξίαξρν εξψηεκα: «Ση ζεκαίλεη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα γεσινγηθή απνζήθεπζε ηνπ CO 2 ;». Μηα νκάδα δηαπξεπψλ επηζηεκφλσλ απφ ην CO 2 GeoNet ζπλέηαμε επίθαηξεο απαληήζεηο ζε έμη ζπλαθείο εξσηήζεηο, πνπ βαζίδνληαη ζηελ έξεπλα θαη ηελ εκπεηξία ζε παγθφζκην επίπεδν. Ο ζηφρνο απηήο ηεο ελέξγεηαο είλαη λα παξαζρεζεί ζαθήο θαη αληηθεηκεληθή επηζηεκνληθή πιεξνθφξεζε ζε έλα επξχ θνηλφ θαη λα ελζαξξπλζεί ν δηάινγνο ζηα νπζηψδε εξσηήκαηα πνπ αθνξνχλ ηα ηερληθά δεηήκαηα ηεο γεσινγηθήο απνζήθεπζεο ηνπ CO 2. Η εξγαζία απηή, πνπ ζπλνςίδεηαη ζην παξφλ θπιιάδην, παξνπζηάζηεθε θαηά ηε δηάξθεηα κηαο εκεξίδαο Δθπαίδεπζεο θαη Γηαιφγνπ πνπ έιαβε ρψξα ζην Παξίζη ζηηο 3 Οθησβξίνπ Σν θπιιάδην «Ση ζεκαίλεη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα γεσινγηθή απνζήθεπζε ηνπ CO 2 ;» είλαη δηαζέζηκν γηα θαηέβαζκα (download) ζε πνιιέο γιψζζεο ζηελ ηζηνζειίδα: Ση ζεκαίλεη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα γεσινγηθή απνζήθεπζε ηνπ CO 2 ;

20 Δθηππψζεθε ην 2013 CO 2 GeoNet Το Εσρωπαϊκό Δίκτσο Αριστείας στη γεωλογική αποθήκεσση τοσ CO 2 Γραμματεία: info@co2geonet.com BGS Natural Environment Research Council-British Geological Survey, BGR Bundesanstalt für Geowissenschaften und Rohstoffe, BRGM Bureau de Recherches Géologiques et Minières, GEUS Geological Survey of Denmark and Greenland, HWU Heriot-Watt University, IFPEN IFP Energies nouvelles, IMPERIAL Imperial College of Science, Technology and Medicine, NIVA Norwegian Institute for Water Research, OGS Istituto Nazionale di Oceanografia e di Geofisica Sperimentale, IRIS International Research Institute of Stavanger, SPR SINTEF Petroleumsforskning AS, TNO Netherlands Organisation for Applied Scientific Research, URS Università di Roma La Sapienza-CERI Η Ελληνική έκδοζη μεηαθπάζηηκε και εκηςπώθηκε ζηα πλαίζια ηος έπγος ηος FP7 CGS Europe Pan-European coordination action on CO 2 Geological Storage από ηο Ινζηιηούηο Γεωλογικών και Μεηαλλεςηικών Επεςνών και Μελεηών (Ι.Γ.Μ.Ε.Μ.) ηος Εθνικού Κένηπος Βιώζιμηρ και Αειθόπος Ανάπηςξηρ (Ε.Κ.Β.Α.Α.) 20 ISBN:

ΦΥΣΙΚΗ ΤΩΝ ΡΕΥΣΤΩΝ. G. Mitsou

ΦΥΣΙΚΗ ΤΩΝ ΡΕΥΣΤΩΝ. G. Mitsou ΦΥΣΙΚΗ ΤΩΝ ΡΕΥΣΤΩΝ ηαηηθή ηωλ ξεπζηώλ (Τδξνζηαηηθή) Ση είλαη ηα ξεπζηά - Γεληθά Ππθλόηεηα Πίεζε Μεηαβνιή ηεο πίεζεο ζπλαξηήζεη ηνπ βάζνπο Αξρή ηνπ Pascal Τδξνζηαηηθή πίεζε Αηκνζθαηξηθή πίεζε Απόιπηε &

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΤ ΜΑΡΙΑ ΣΖΑΜΟΤΡΑΝΗ ΕΛΕΝΗ ΟΤΣΖΙΟΤ ΑΤΓΕΡΙΝΗ ΧΑΙΔΕΜΕΝΑΚΗ ΝΑΣΑΛΙΑ

ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΤ ΜΑΡΙΑ ΣΖΑΜΟΤΡΑΝΗ ΕΛΕΝΗ ΟΤΣΖΙΟΤ ΑΤΓΕΡΙΝΗ ΧΑΙΔΕΜΕΝΑΚΗ ΝΑΣΑΛΙΑ 1 ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΤ ΜΑΡΙΑ ΣΖΑΜΟΤΡΑΝΗ ΕΛΕΝΗ ΟΤΣΖΙΟΤ ΑΤΓΕΡΙΝΗ ΧΑΙΔΕΜΕΝΑΚΗ ΝΑΣΑΛΙΑ ΝΟΗΠΚΝΠ 2 Τν πεηξέιαην, πνπ κεξηθέο θνξέο ζηελ θαζεκεξηλή γιώζζα απνθαιείηαη θαη μαύπορ σπςσόρ ή τσάι τος Ρέξαρ, είλαη

Διαβάστε περισσότερα

Ανάπτυξη Ελληνικής τεχνολογίας μηχανών ηλεκτροπαραγωγής ORC

Ανάπτυξη Ελληνικής τεχνολογίας μηχανών ηλεκτροπαραγωγής ORC Εθνικό Συνέδριο «Γεωθερμική Ηλεκτροπαραγωγή» Ξενοδοχείο Divani Caravel Αθήνα 20 Νοεμβρίου 2013 Ανάπτυξη Ελληνικής τεχνολογίας μηχανών ηλεκτροπαραγωγής ORC Α.Μπένου, Ι. Χωροπανίτης Τμήμα Γεωθερμικής Ενέργειας

Διαβάστε περισσότερα

ΑΛΛΑΓΗ ΟΝΟΜΑΣΟ ΚΑΙ ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΙΑ, ΚΟΙΝΟΥΡΗΣΟΙ ΦΑΚΕΛΟΙ ΚΑΙ ΕΚΣΤΠΩΣΕ ΣΑ WINDOWS XP

ΑΛΛΑΓΗ ΟΝΟΜΑΣΟ ΚΑΙ ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΙΑ, ΚΟΙΝΟΥΡΗΣΟΙ ΦΑΚΕΛΟΙ ΚΑΙ ΕΚΣΤΠΩΣΕ ΣΑ WINDOWS XP ΑΛΛΑΓΗ ΟΝΟΜΑΣΟ ΚΑΙ ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΙΑ, ΚΟΙΝΟΥΡΗΣΟΙ ΦΑΚΕΛΟΙ ΚΑΙ ΕΚΣΤΠΩΣΕ ΣΑ WINDOWS XP ηότοι εργαζηηρίοσ ην πιαίζην ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ εξγαζηεξίνπ ζα παξνπζηαζηνύλ βαζηθέο ιεηηνπξγίεο ησλ Windows XP πνπ ζρεηίδνληαη

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΟ 13. Ποσοτικές Μέθοδοι. θαη λα ππνινγίζεηε ην θόζηνο γηα 10000 παξαγόκελα πξντόληα. Να ζρεδηαζηεί γηα εύξνο πξντόλησλ έσο 30000.

ΔΕΟ 13. Ποσοτικές Μέθοδοι. θαη λα ππνινγίζεηε ην θόζηνο γηα 10000 παξαγόκελα πξντόληα. Να ζρεδηαζηεί γηα εύξνο πξντόλησλ έσο 30000. ΔΕΟ 13 Ποσοτικές Μέθοδοι Σσνάρηηζη Κόζηοσς C(), μέζο κόζηος C()/. Παράδειγμα 1 Μηα εηαηξεία δαπαλά γηα θάζε πξντόλ Α πνπ παξάγεη 0.0 λ.κ. Τα πάγηα έμνδα ηεο εηαηξείαο είλαη 800 λ.κ. Ζεηείηαη 1) Να πεξηγξάςεηε

Διαβάστε περισσότερα

Α. Εηζαγσγή ηεο έλλνηαο ηεο ηξηγσλνκεηξηθήο εμίζσζεο κε αξρηθό παξάδεηγκα ηελ εκx = 2

Α. Εηζαγσγή ηεο έλλνηαο ηεο ηξηγσλνκεηξηθήο εμίζσζεο κε αξρηθό παξάδεηγκα ηελ εκx = 2 ΣΡΙΓΩΝΟΜΔΣΡΙΚΔ EΞΙΩΔΙ Πνηα παξαδείγκαηα εμηζώζεσλ ή θαη πξνβιεκάησλ πηζηεύεηαη όηη είλαη θαηάιιεια γηα ηελ επίιπζε ηνπο θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο δηδαθηηθήο δηαδηθαζίαο κέζα ζηελ ηάμε; 1 ε ΓΙΓΑΚΣΙΚΗ ΩΡΑ Α.

Διαβάστε περισσότερα

Κευάλαιο 8 Μονοπωλιακή Συμπεριφορά- Πολλαπλή Τιμολόγηση

Κευάλαιο 8 Μονοπωλιακή Συμπεριφορά- Πολλαπλή Τιμολόγηση Κευάλαιο 8 Μονοπωλιακή Συμπεριφορά- Πολλαπλή Τιμολόγηση Πώς πρέπει να τιμολογεί ένα μονοπώλιο; Μέρξη ζηηγκήο ην κνλνπώιην έρεη ζεσξεζεί ζαλ κηα επηρείξεζε ε νπνία πσιεί ην πξντόλ ηεο ζε θάζε πειάηε ζηελ

Διαβάστε περισσότερα

Κεθάλαιο 1. Ενόηηηα 2 Πλάνο Μάρκεηινγκ. Εξγαιεία Μάξθεηηλγθ. Dr. Andrea Grimm Dr. Astin Malschinger

Κεθάλαιο 1. Ενόηηηα 2 Πλάνο Μάρκεηινγκ. Εξγαιεία Μάξθεηηλγθ. Dr. Andrea Grimm Dr. Astin Malschinger Κεθάλαιο 1 Ενόηηηα 2 Πλάνο Μάρκεηινγκ Εξγαιεία Μάξθεηηλγθ Dr. Andrea Grimm Dr. Astin Malschinger ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΝΟΤΗΤΑ 2 ΠΛΑΝΟ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ Κεθάιαην 1: Εξγαιεία Μάξθεηηλγθ Σπγγξαθείο: Δξ. Andrea Grimm, Δξ.

Διαβάστε περισσότερα

ΓΗΑΓΩΝΗΣΜΑ ΣΤΑ ΜΑΘΖΜΑΤΗΚΑ. Ύλη: Μιγαδικοί-Σσναρηήζεις-Παράγωγοι Θεη.-Τετν. Καη Εήηημα 1 ο :

ΓΗΑΓΩΝΗΣΜΑ ΣΤΑ ΜΑΘΖΜΑΤΗΚΑ. Ύλη: Μιγαδικοί-Σσναρηήζεις-Παράγωγοι Θεη.-Τετν. Καη Εήηημα 1 ο : ΓΗΑΓΩΝΗΣΜΑ ΣΤΑ ΜΑΘΖΜΑΤΗΚΑ Ον/μο:.. Γ Λσκείοσ Ύλη: Μιγαδικοί-Σσναρηήζεις-Παράγωγοι Θεη.-Τετν. Καη. 11-1-11 Εήηημα 1 ο : Α. Γηα ηελ ζπλάξηεζε f, λα βξείηε ην δηάζηεκα ζην νπνίν είλαη παξαγσγίζηκε θαζώο θαη

Διαβάστε περισσότερα

Ενδεικτικά Θέματα Στατιστικής ΙΙ

Ενδεικτικά Θέματα Στατιστικής ΙΙ Ενδεικτικά Θέματα Στατιστικής ΙΙ Θέματα. Έζησ όηη ζε δείγκα 35 θαηνηθηώλ πνπ ελνηθηάδνληαη ζε θνηηεηέο ζηελ Κνδάλε βξέζεθε ην κέζν κεληαίν κίζζσκα ζηα 5 επξώ, ελώ ζην Ζξάθιεην ην κέζν κεληαίν κίζζσκα ζε

Διαβάστε περισσότερα

ΑΙΟΛΙΚΑ ΠΑΡΚΑ. Δρώτηση 1

ΑΙΟΛΙΚΑ ΠΑΡΚΑ. Δρώτηση 1 ΑΙΟΛΙΚΑ ΠΑΡΚΑ Πνιινί άλζξσπνη πηζηεύνπλ όηη ν άλεκνο ζα έπξεπε λα αληηθαηαζηήζεη ην πεηξέιαην θαη ην θάξβνπλν σο πεγή ελέξγεηαο γηα ηελ παξαγσγή ειεθηξηζκνύ. Οη θαηαζθεπέο πνπ θαίλνληαη ζηελ εηθόλα είλαη

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΤΗΛΙΑΚΑ. Η Μηκή ζθέθηεθε έλαλ ηξόπν, γηα λα ζπγθξίλεη κεξηθά δηαθνξεηηθά αληειηαθά πξντόληα. Απηή θαη ν Νηίλνο ζπλέιεμαλ ηα αθόινπζα πιηθά:

ΑΝΤΗΛΙΑΚΑ. Η Μηκή ζθέθηεθε έλαλ ηξόπν, γηα λα ζπγθξίλεη κεξηθά δηαθνξεηηθά αληειηαθά πξντόληα. Απηή θαη ν Νηίλνο ζπλέιεμαλ ηα αθόινπζα πιηθά: ΑΝΤΗΛΙΑΚΑ Η Μηκή θαη ν Νηίλνο αλαξσηήζεθαλ πνην αληειηαθό πξντόλ παξέρεη ηελ θαιύηεξε πξνζηαζία ζην δέξκα ηνπο. Τα αληειηαθά πξντόληα έρνπλ έλα δείθηε αληειηαθήο πξνζηαζίαο (SPF), ν νπνίνο δείρλεη πόζν

Διαβάστε περισσότερα

Απνηειέζκαηα Εξσηεκαηνινγίνπ 2o ηεηξάκελν 2011-12

Απνηειέζκαηα Εξσηεκαηνινγίνπ 2o ηεηξάκελν 2011-12 Απνηειέζκαηα Εξσηεκαηνινγίνπ 2o ηεηξάκελν 11-12 Project 6: Ταμίδη κε ηε Μεραλή ηνπ Φξόλνπ Υπεύζπλνη Καζεγεηέο: Ε. Μπηιαλάθε Φ. Αλησλάηνο Δρώηηζη 3: Πνηα από ηα παξαθάησ ΜΜΕ ηεξαξρείηε από πιεπξάο ζεκαζίαο;

Διαβάστε περισσότερα

Γιπθόδε + Ομπγόλν Δηνμείδην ηνπ άλζξαθα + Νεξό + Ελέξγεηα

Γιπθόδε + Ομπγόλν Δηνμείδην ηνπ άλζξαθα + Νεξό + Ελέξγεηα 4. ΑΝΑΠΝΟΗ Η δηάζπαζε ηεο γιπθόδεο γίλεηαη κέζα ζηα θύηηαξα, νλνκάδεηαη θπηηαξηθή αλαπλνή θαη εμαζθαιίδεη ηελ ελέξγεηα πνπ είλαη απαξαίηεηε ζην θύηηαξν. Η δηάζπαζε γίλεηαη κε ηελ παξνπζία νμπγόλνπ θαη

Διαβάστε περισσότερα

Αιγόξηζκνη Γνκή επηινγήο. Πνιιαπιή Δπηινγή Δκθωιεπκέλεο Δπηινγέο. Δηζαγωγή ζηηο Αξρέο ηεο Δπηζηήκεο ηωλ Η/Υ. introcsprinciples.wordpress.

Αιγόξηζκνη Γνκή επηινγήο. Πνιιαπιή Δπηινγή Δκθωιεπκέλεο Δπηινγέο. Δηζαγωγή ζηηο Αξρέο ηεο Δπηζηήκεο ηωλ Η/Υ. introcsprinciples.wordpress. Αιγόξηζκνη 2.2.7.3 Γνκή επηινγήο Πνιιαπιή Δπηινγή Δκθωιεπκέλεο Δπηινγέο Δηζαγωγή ζηηο Αξρέο ηεο Δπηζηήκεο ηωλ Η/Υ 1 Πνιιαπιή Δληνιή Δπηινγήο Αν ζπλζήθε_1 ηόηε εληνιέο_1 αλλιώς_αν ζπλζήθε_2 ηόηε εληνιέο_2...

Διαβάστε περισσότερα

Αζκήζεις ζτ.βιβλίοσ ζελίδας 13 14

Αζκήζεις ζτ.βιβλίοσ ζελίδας 13 14 .1.10 ζκήζεις ζτ.βιβλίοσ ζελίδας 13 14 Ερωηήζεις Καηανόηζης 1. ύν δηαθνξεηηθέο επζείεο κπνξεί λα έρνπλ θαλέλα θνηλό ζεκείν Έλα θνηλό ζεκείν i ύν θνηλά ζεκεία iλ) Άπεηξα θνηλά ζεκεία ηηηνινγήζηε ηελ απάληεζε

Διαβάστε περισσότερα

H ΜΑΓΕΙΑ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ

H ΜΑΓΕΙΑ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ H ΜΑΓΕΙΑ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ Φξεζηκόηεηα καζεκαηηθώλ Αξρή θαηακέηξεζεο Όζα έδσζαλ νη Έιιελεο... Τξίγσλνη αξηζκνί Τεηξάγσλνη αξηζκνί Δπηκήθεηο αξηζκνί Πξώηνη αξηζκνί Αξηζκνί κε μερσξηζηέο ηδηόηεηεο Γίδπκνη πξώηνη

Διαβάστε περισσότερα

ΛΙΜΝΗ ΤΣΑΝΤ. Σρήκα 1. Σρήκα 2

ΛΙΜΝΗ ΤΣΑΝΤ. Σρήκα 1. Σρήκα 2 ΛΙΜΝΗ ΤΣΑΝΤ Τν Σρήκα 1 δείρλεη ηελ αιιαγή ηεο ζηάζκεο ηεο Λίκλεο Τζαλη, ζηε Σαράξα ηεο Βόξεηαο Αθξηθήο. Η Λίκλε Τζαλη εμαθαλίζηεθε ηειείσο γύξσ ζην 20.000 π.χ., θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ηειεπηαίαο επνρήο ησλ

Διαβάστε περισσότερα

Κεθάλαιο 7. Πξνζθνξά ηνπ θιάδνπ Μ. ΨΥΛΛΑΚΗ

Κεθάλαιο 7. Πξνζθνξά ηνπ θιάδνπ Μ. ΨΥΛΛΑΚΗ Κεθάλαιο 7 Πξνζθνξά ηνπ θιάδνπ 1 Προζθορά ανηαγωνιζηικού κλάδοσ Πώο πξέπεη λα ζπλδπαζηνύλ νη απνθάζεηο πξνζθνξάο ησλ πνιιώλ επηκέξνπο επηρεηξήζεσλ ελόο αληαγσληζηηθνύ θιάδνπ γηα λα βξνύκε ηελ θακπύιε πξνζθνξάο

Διαβάστε περισσότερα

Μονοψϊνιο. Αγνξά κε ιίγνπο αγνξαζηέο. Δύναμη μονοψωνίος Η ηθαλόηεηα πνπ έρεη ν αγνξαζηήο λα επεξεάζεη ηελ ηηκή ηνπ αγαζνύ.

Μονοψϊνιο. Αγνξά κε ιίγνπο αγνξαζηέο. Δύναμη μονοψωνίος Η ηθαλόηεηα πνπ έρεη ν αγνξαζηήο λα επεξεάζεη ηελ ηηκή ηνπ αγαζνύ. Μονοψϊνιο Ολιγοψώνιο Αγνξά κε ιίγνπο αγνξαζηέο. Δύναμη μονοψωνίος Η ηθαλόηεηα πνπ έρεη ν αγνξαζηήο λα επεξεάζεη ηελ ηηκή ηνπ αγαζνύ. Οπιακή αξία Δπηπξόζζεηα νθέιε από ηελ ρξήζε/θαηαλάισζε κηαο επηπξόζζεηε

Διαβάστε περισσότερα

Σπληήξεζε ηξνθίκσλ ρσξίο ρεκηθά πξόζζεηα PROJECT B ΛΥΚΕΙΟΥ 2 014-15

Σπληήξεζε ηξνθίκσλ ρσξίο ρεκηθά πξόζζεηα PROJECT B ΛΥΚΕΙΟΥ 2 014-15 Σπληήξεζε ηξνθίκσλ ρσξίο ρεκηθά πξόζζεηα PROJECT B ΛΥΚΕΙΟΥ 2 014-15 Εηζαγσγή Οη ηερληθέο ζπληήξεζεο ηξνθίκσλ έρνπλ ζθνπό : α) λα παξεκπνδίζνπλ αλεπηζύκεηεο κεηαβνιέο ζηα ραξαθηεξηζηηθά (γεύζε - ρξώκα -

Διαβάστε περισσότερα

EL Eνωμένη στην πολυμορυία EL A8-0046/92. Τροπολογία. Sylvie Goddyn εμ νλόκαηνο ηεο νκάδαο ENF

EL Eνωμένη στην πολυμορυία EL A8-0046/92. Τροπολογία. Sylvie Goddyn εμ νλόκαηνο ηεο νκάδαο ENF 21.10.2015 A8-0046/92 92 Σημείο 8 (8) Οη βηηακίλεο, ηα αλόξγαλα ζπζηαηηθά θαη άιιεο νπζίεο πνπ πξννξίδνληαη γηα ρξήζε ζε ζπκπιεξώκαηα δηαηξνθήο ή γηα πξνζζήθε ζε ηξόθηκα φπσο ηα παξαζθεπάζκαηα γηα βξέθε

Διαβάστε περισσότερα

Οργάνωση και Δομή Παρουσιάσεων

Οργάνωση και Δομή Παρουσιάσεων Οργάνωση και Δομή Παρουσιάσεων Οη παξνπζηάζεηο κε βνήζεηα ηνπ ππνινγηζηή γίλνληαη κε πξνγξάκκαηα παξνπζηάζεσλ, όπσο ην OpenOffice.org Impress [1] θαη ην Microsoft Office PowerPoint [2]. Απηά ηα πξνγξάκκαηα

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΤΔΡΗΓΟΝΙΚΩΝ ΒΛΑΒΩΝ ΚΑΤΑ ΤΑ ICDAS II ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΔ ΒΑΣΗ ΤΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΔΞΔΤΑΣΗ

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΤΔΡΗΓΟΝΙΚΩΝ ΒΛΑΒΩΝ ΚΑΤΑ ΤΑ ICDAS II ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΔ ΒΑΣΗ ΤΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΔΞΔΤΑΣΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΤΔΡΗΓΟΝΙΚΩΝ ΒΛΑΒΩΝ ΚΑΤΑ ΤΑ ICDAS II ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΜΔ ΒΑΣΗ ΤΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΔΞΔΤΑΣΗ Κιηληθή ηαμηλόκεζε ηνπ βαζκνύ ηεξεδνληθήο βιάβεο ηωλ νπώλ θαη ζρηζκώλ καζεηηθώλ επηθαλεηώλ θαηά ICDAS 1 νο Βαζκόο

Διαβάστε περισσότερα

ΟΠΤΙΚΗ Α. ΑΝΑΚΛΑΣΖ - ΓΗΑΘΛΑΣΖ

ΟΠΤΙΚΗ Α. ΑΝΑΚΛΑΣΖ - ΓΗΑΘΛΑΣΖ ΟΠΤΙΚΗ Α. ΑΝΑΚΛΑΣΖ - ΓΗΑΘΛΑΣΖ. Μία αθηίλα θωηόο πξνζπίπηεη κε κία γωλία ζ ζηε επάλω επηθάλεηα ελόο θύβνπ από πνιπεζηέξα ν νπνίνο έρεη δείθηε δηάζιαζεο ε =,49 (ζρήκα ). Βξείηε πνηα ζα είλαη ε κέγηζηε γωλία

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑΣΑ ΦΩΣΟΓΡΑΦΙΑ. Ειζαγωγή ζηη Φωηογραθία. Χριζηάκης Σαζεΐδης EFIAP

ΜΑΘΗΜΑΣΑ ΦΩΣΟΓΡΑΦΙΑ. Ειζαγωγή ζηη Φωηογραθία. Χριζηάκης Σαζεΐδης EFIAP ΜΑΘΗΜΑΣΑ ΦΩΣΟΓΡΑΦΙΑ Ειζαγωγή ζηη Φωηογραθία Χριζηάκης Σαζεΐδης EFIAP 1 ΜΑΘΗΜΑ 6 ο Προγράμμαηα θωηογραθικών μηχανών Επιλογέας προγραμμάηων Μαο δίλεη ηε δπλαηόηεηα λα ειέγμνπκε ην άλνηγκα δηαθξάγκαηνο θαη

Διαβάστε περισσότερα

ΑΓΩΜΘΡΘΙΞΘ ΤΩΠΞΘ ΡΘΡ ΛΘΙΠΕΡ ΗΚΘΙΘΕΡ ΛΘΤΑΗΚΘΔΗΡ Τ.

ΑΓΩΜΘΡΘΙΞΘ ΤΩΠΞΘ ΡΘΡ ΛΘΙΠΕΡ ΗΚΘΙΘΕΡ ΛΘΤΑΗΚΘΔΗΡ Τ. ΑΓΩΜΘΡΘΙΞΘ ΤΩΠΞΘ ΡΘΡ ΛΘΙΠΕΡ ΗΚΘΙΘΕΡ ΟΑIΤΜΘΔΘ ΡΕ ΛΕΓΑΚΞ ΓΗΟΕΔΞ 11V11 ΗΚΘΙΘΑ 6-10 ΤΠΞΜΩΜ ΛΕΘΞΜΕΙΗΛΑΑ ΞΣ ΟΑΘΤΜΘΔΘΞΣ ΡΕ ΛΕΓΑΚΞ ΓΗΟΕΔΞ ΓΘΑ ΟΑΘΙΕΡ ΗΚΘΙΘΑΡ 6-10 ΕΩΜ Η ΔΘΑΔΠΞΛΗ ΑΟΞ Η ΛΘΑ ΕΡΘΑ ΡΗΜ ΑΚΚΗ ΕΘΜΑΘ ΛΕΓΑΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Α Ρ Η Σ Ο Σ Δ Λ Δ Η Ο Π Α Ν Δ Π Η Σ Ζ Μ Η Ο Θ Δ Α Λ Ο Ν Η Κ Ζ

Α Ρ Η Σ Ο Σ Δ Λ Δ Η Ο Π Α Ν Δ Π Η Σ Ζ Μ Η Ο Θ Δ Α Λ Ο Ν Η Κ Ζ Α Ρ Η Σ Ο Σ Δ Λ Δ Η Ο Π Α Ν Δ Π Η Σ Ζ Μ Η Ο Θ Δ Α Λ Ο Ν Η Κ Ζ ΣΜΖΜΑ ΓΔΩΛΟΓΗΑ ΔΡΓΑΣΖΡΗΟ ΣΔΥΝΗΚΖ ΓΔΩΛΟΓΗΑ ΜΑΘΖΜΑ: ΤΕΧΝΙΚΗ ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΓΗΓΑΚΟΝΣΔ: Β. ΥΡΖΣΑΡΑ, Καθ. ΔΞΑΜΖΝΟ: 7 ο Β. ΜΑΡΗΝΟ, Δπ.Καθ. Φεβροσάριος

Διαβάστε περισσότερα

Διαηιμήζεις για Αιολικά Πάρκα. Κώδικες 28, 78 και 84

Διαηιμήζεις για Αιολικά Πάρκα. Κώδικες 28, 78 και 84 Διαηιμήζεις για Αιολικά Πάρκα Κώδικες 28, 78 και 84 Διαηιμήζεις για Αιολικά Πάρκα Οη Διαηιμήζεις για Αιολικά Πάρκα εθαξκόδνληαη γηα ηελ απνξξνθνύκελε ελέξγεηα από Αηνιηθά Πάξθα πνπ είλαη ζπλδεδεκέλα ζην

Διαβάστε περισσότερα

Γηαηάμεηο Αλίρλεπζεο Γηαξξνώλ (λεξνύ θαπζίκωλ ρεκηθώλ )

Γηαηάμεηο Αλίρλεπζεο Γηαξξνώλ (λεξνύ θαπζίκωλ ρεκηθώλ ) Γηαηάμεηο Αλίρλεπζεο Γηαξξνώλ (λεξνύ θαπζίκωλ ρεκηθώλ ) Τν πξόβιεκα - Γηαξξνή λεξνύ Αθόκε θαη κηα κηθξή δηαξξνή λεξνύ κπνξεί λα πξνθαιέζεη θαηαζηξνθή αλ δελ αληρλεπζεί εγθαίξσο Δηαξξνή κπνξεί λα πξνέιζεη

Διαβάστε περισσότερα

Κεθάιαην 20. Ελαχιστοποίηση του κόστους

Κεθάιαην 20. Ελαχιστοποίηση του κόστους Κεθάιαην 0 Ελαχιστοποίηση του κόστους Ειαρηζηνπνίεζε ηνπ θόζηνπο Μηα επηρείξεζε ειαρηζηνπνηεί ην θόζηνο ηεο αλ παξάγεη νπνηνδήπνηε δεδνκέλν επίπεδν πξντόληνο y 0 ζην κηθξόηεξν δπλαηό ζπλνιηθό θόζηνο. Τν

Διαβάστε περισσότερα

Διατείριση Φσσικών Καταστρουών: ACTIVE LANDSLIDE INVENTORY MAPPING AND SUSCEPTIBILITY ZONING

Διατείριση Φσσικών Καταστρουών: ACTIVE LANDSLIDE INVENTORY MAPPING AND SUSCEPTIBILITY ZONING Διατείριση Φσσικών Καταστρουών: ACTIVE LANDSLIDE INVENTORY MAPPING AND SUSCEPTIBILITY ZONING Ναηαιία Σπαλνύ, spanou@igme.gr & natspanou@gmail.com Τερληθόο Γεσιόγνο (M.Sc.) Πεξηγξαθή Χάξηεο ρσξηθήο θαηαλνκήο

Διαβάστε περισσότερα

Κόληξα πιαθέ ζαιάζζεο κε δηαζηάζεηο 40Υ40 εθ. Καξθηά 3 θηιά πεξίπνπ κε κήθνο ηξηπιάζην από ην πάρνο ηνπ μύινπ θπξί κεγάιν θαη ππνκνλή

Κόληξα πιαθέ ζαιάζζεο κε δηαζηάζεηο 40Υ40 εθ. Καξθηά 3 θηιά πεξίπνπ κε κήθνο ηξηπιάζην από ην πάρνο ηνπ μύινπ θπξί κεγάιν θαη ππνκνλή Δξγαιεία Καηαζθεπέο 1 Δ.Κ.Φ.Δ. ΥΑΝΙΩΝ ΠΡΩΣΟΒΑΘΜΙΑ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ ΔΝΟΣΗΣΑ 10 ε : ΜΗΥΑΝΙΚΗ ΜΔΡΟ Β ΠΙΔΗ ΔΡΓΑΛΔΙΑ ΚΑΣΑΚΔΤΔ Καηαζθεπή 1: Καξέθια θαθίξε Όξγαλα Τιηθά Κόληξα πιαθέ ζαιάζζεο κε δηαζηάζεηο 40Υ40 εθ.

Διαβάστε περισσότερα

Δξγαζηεξηαθή άζθεζε 03. Σηεξενγξαθηθή πξνβνιή ζην δίθηπν Wulf

Δξγαζηεξηαθή άζθεζε 03. Σηεξενγξαθηθή πξνβνιή ζην δίθηπν Wulf Δξγαζηεξηαθή άζθεζε 03 Σηεξενγξαθηθή πξνβνιή ζην δίθηπν Wulf Ζιίαο Χαηδεζενδσξίδεο Οθηώβξηνο / Ννέκβξηνο 2004 Τη είλαη ην δίθηπν Wulf Δπίπεδν ζην νπνίν κπνξνύκε λα αλαπαξαζηήζνπκε ηξηζδηάζηαηα ζρήκαηα,

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. Οξηδόληηα θαη θαηαθόξπθε κεηαηόπηζε παξαβνιήο

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. Οξηδόληηα θαη θαηαθόξπθε κεηαηόπηζε παξαβνιήο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Οξηδόληηα θαη θαηαθόξπθε κεηαηόπηζε παξαβνιήο 1 ε Δξαζηεξηόηεηα Αλνίμηε ην αξρείν «Μεηαηόπηζε παξαβνιήο.ggb». Με ηε καύξε γξακκή παξηζηάλεηαη ε γξαθηθή παξάζηαζε ηεο f(x)=αx 2 πνπ ζα ηελ

Διαβάστε περισσότερα

Η απνξξόθεζε ηνπ νξαηνύ θσηόο γίλεηαη κέζσ ρξσζηηθώλ νπζηώλ πνπ νλνκάδνληαη τλωροθύλλες.

Η απνξξόθεζε ηνπ νξαηνύ θσηόο γίλεηαη κέζσ ρξσζηηθώλ νπζηώλ πνπ νλνκάδνληαη τλωροθύλλες. ΦΩΣΟΤΝΘΔΗ Δλαιιαθηηθή δηεξγαζία παξαγσγήο ελέξγεηαο Υξεζηκνπνηείηαη από ηνπο νλνκαδόκελνπο θσηνζπλζεηηθνύο νξγαληζκνύο Οπζηαζηηθά ε αληίζηξνθε δηεξγαζία ηεο αλαπλνήο πλίζηαηαη ζηελ δέζκεπζε ειηαθήο ελέξγεηαο

Διαβάστε περισσότερα

Εςθςή ζςζηήμαηα επισειπήζεων και αξιολόγηζη

Εςθςή ζςζηήμαηα επισειπήζεων και αξιολόγηζη Εςθςή ζςζηήμαηα επισειπήζεων και αξιολόγηζη Μάθημα 11 Τμήμα Μάπκεηινγκ και Διοίκηζηρ Λειηοςπγιών Τα δηαγξάκκαηα θαηάζηαζεο (state diagrams) ρξεζηκνπνηνύληαη γηα λα βνεζήζνπλ ηνλ πξνγξακκαηηζηή λα θαηαιάβεη

Διαβάστε περισσότερα

Άσκηση 1 - Μοπυοποίηση Κειμένου

Άσκηση 1 - Μοπυοποίηση Κειμένου Άσκηση 1 - Μοπυοποίηση Κειμένου Σηηο παξαθάησ γξακκέο εθαξκόζηε ηε κνξθνπνίεζε πνπ πεξηγξάθνπλ Γξακκή κε έληνλε γξαθή Γξακκή κε πιάγηα γξαθή Γξακκή κε ππνγξακκηζκέλε γξαθή Γξακκή κε Arial Font κεγέζνπο

Διαβάστε περισσότερα

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΣΚΥΤΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2015 ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ Τεηάπηη 28 Ιανουαπίου 2015 ΛΔΥΚΩΣΙΑ Τάξη: Α Γυμναζίου

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΣΚΥΤΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2015 ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ Τεηάπηη 28 Ιανουαπίου 2015 ΛΔΥΚΩΣΙΑ Τάξη: Α Γυμναζίου ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΣΚΥΤΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2015 ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ Τεηάπηη 28 Ιανουαπίου 2015 ΛΔΥΚΩΣΙΑ Τάξη: Α Γυμναζίου ΠΡΟΒΛΗΜΑ Σε έλα ηνπξλνπά βόιετ δήισζαλ ζπκκεηνρή νκάδεο Γπκλαζίσλ ηεο Κύπξνπ.

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΩΣΟΚΟΛΛΑ ΓΙΑΥΔΙΡΗΗ ΣΩΝ ΣΔΡΗΓΟΝΙΚΩΝ ΒΛΑΒΩΝ Δ ΔΝΗΛΙΚΔ

ΠΡΩΣΟΚΟΛΛΑ ΓΙΑΥΔΙΡΗΗ ΣΩΝ ΣΔΡΗΓΟΝΙΚΩΝ ΒΛΑΒΩΝ Δ ΔΝΗΛΙΚΔ ΠΡΩΣΟΚΟΛΛΑ ΓΙΑΥΔΙΡΗΗ ΣΩΝ ΣΔΡΗΓΟΝΙΚΩΝ ΒΛΑΒΩΝ Δ ΔΝΗΛΙΚΔ Σν ζύγρξνλν πξόηππν αληηκεηώπηζεο ηεο ηεξεδόλαο ελειίθσλ δελ εζηηάδεηαη κόλν ζηελ απνθαηάζηαζε ησλ ηεξεδνληθώλ βιαβώλ πνπ έρνπλ εθδεισζεί, αιιά έρεη

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Α ΛΤΚΕΙΟΤ ΓΕΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Σχολικό έτος: 2011-2012 Καθηγήτριες: Κεφαλληνού Λουκία- Καλλία Αθηνά ΙΙ. ΟΙ ΑΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΠΟ ΣΟΤ ΠΡΟΙΣΟΡΙΚΟΤ ΥΡΟΝΟΤ ΕΩ ΚΑΙ ΣΟ Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ 1. ΕΛΛΗΝΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Δξγαιεία Καηαζθεπέο 1 Σάμε Δ Δ.Κ.Φ.Δ. ΥΑΝΗΩΝ ΠΡΩΣΟΒΑΘΜΗΑ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ. ΔΝΟΣΖΣΑ 2 ε : ΤΛΗΚΑ ΩΜΑΣΑ ΔΡΓΑΛΔΗΑ ΚΑΣΑΚΔΤΔ. Καηαζθεπή 1: Ογθνκεηξηθό δνρείν

Δξγαιεία Καηαζθεπέο 1 Σάμε Δ Δ.Κ.Φ.Δ. ΥΑΝΗΩΝ ΠΡΩΣΟΒΑΘΜΗΑ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ. ΔΝΟΣΖΣΑ 2 ε : ΤΛΗΚΑ ΩΜΑΣΑ ΔΡΓΑΛΔΗΑ ΚΑΣΑΚΔΤΔ. Καηαζθεπή 1: Ογθνκεηξηθό δνρείν Δξγαιεία Καηαζθεπέο 1 Δ.Κ.Φ.Δ. ΥΑΝΗΩΝ ΠΡΩΣΟΒΑΘΜΗΑ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΔΝΟΣΖΣΑ 2 ε : ΤΛΗΚΑ ΩΜΑΣΑ ΔΡΓΑΛΔΗΑ ΚΑΣΑΚΔΤΔ Καηαζθεπή 1: Ογθνκεηξηθό δνρείν Καηαζθεπάδνπκε έλα νγθνκεηξηθό δνρείν από πιαζηηθό κπνπθάιη λεξνύ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΔΛΛΑΓΗΚΔ ΔΞΔΣΑΔΗ Γ ΣΑΞΖ ΖΜΔΡΖΗΟΤ ΓΔΝΗΚΟΤ ΛΤΚΔΗΟΤ ΚΑΗ ΔΠΑΛ ΣΔΣΑΡΣΖ 25 ΜΑΨΟΤ 2016 ΔΞΔΣΑΕΟΜΔΝΟ ΜΑΘΖΜΑ: ΑΡΥΔ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΘΔΧΡΗΑ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΗΜΟΤ - ΔΠΗΛΟΓΖ

ΠΑΝΔΛΛΑΓΗΚΔ ΔΞΔΣΑΔΗ Γ ΣΑΞΖ ΖΜΔΡΖΗΟΤ ΓΔΝΗΚΟΤ ΛΤΚΔΗΟΤ ΚΑΗ ΔΠΑΛ ΣΔΣΑΡΣΖ 25 ΜΑΨΟΤ 2016 ΔΞΔΣΑΕΟΜΔΝΟ ΜΑΘΖΜΑ: ΑΡΥΔ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΘΔΧΡΗΑ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΗΜΟΤ - ΔΠΗΛΟΓΖ ΠΑΝΔΛΛΑΓΗΚΔ ΔΞΔΣΑΔΗ Γ ΣΑΞΖ ΖΜΔΡΖΗΟΤ ΓΔΝΗΚΟΤ ΛΤΚΔΗΟΤ ΚΑΗ ΔΠΑΛ ΣΔΣΑΡΣΖ 25 ΜΑΨΟΤ 2016 ΔΞΔΣΑΕΟΜΔΝΟ ΜΑΘΖΜΑ: ΑΡΥΔ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΘΔΧΡΗΑ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΗΜΟΤ - ΔΠΗΛΟΓΖ (Δλδεηθηηθέο Απαληήζεηο) ΘΔΜΑ Α Α1. α. Σωζηό β. Λάζνο

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΔΙΣ ΓΙΚΤΥΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ II ΔΠΑΛ

ΑΠΑΝΤΗΣΔΙΣ ΓΙΚΤΥΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ II ΔΠΑΛ ΑΠΑΝΤΗΣΔΙΣ ΓΙΚΤΥΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ II ΔΠΑΛ ΘΔΜΑ Α Α1. α. Σ β. Σ γ. Λ δ. Λ ε. Λ ζη. Σ Α2. Γ Α3. 1. γ 2. ε 3. δ 4. α Β1. ΘΔΜΑ Β Οη ηειηθνί ππνινγηζηέο παίξλνπλ απνθάζεηο δξνκνιόγεζεο κόλν γηα ηα δηθά ηνπο απηνδύλακα

Διαβάστε περισσότερα

Ονομαηεπώνυμο: Μάθημα: Υλη: Δπιμέλεια διαγωνίζμαηος: Αξιολόγηζη :

Ονομαηεπώνυμο: Μάθημα: Υλη: Δπιμέλεια διαγωνίζμαηος: Αξιολόγηζη : Ονομαηεπώνυμο: Μάθημα: Υλη: Δπιμέλεια διαγωνίζμαηος: Αξιολόγηζη : Θέμα Α. Σηιρ επωηήζειρ πολλαπλήρ επιλογήρ πος ακολοςθούν ζημειώζηε ζηο γπαπηό ζαρ ηον απιθμό ηηρ επώηηζηρ και δίπλα ηην ένδειξη ηηρ ζωζηήρ

Διαβάστε περισσότερα

Α Ο Κ Η Α Μ Α Ζ Η Η Ρ Η ( S E A R C H )

Α Ο Κ Η Α Μ Α Ζ Η Η Ρ Η ( S E A R C H ) Ξ G O O G L E S C H O L A R Α Ο Ξ Ε Κ Ε Θ Λ Θ Α Λ Η Τ Α Μ Η Α Μ Α Ζ Η Η Ρ Η Ρ Οξαγκαηνπνηώληαο αλαδήηεζε ζην GoogleScholar (http://scholar.google.com/) ν ρξήζηεο κπνξεί λα εληνπίζεη πιηθό αθαδεκαϊθνύ θαη

Διαβάστε περισσότερα

Σημεία Ασύπματηρ Ππόσβασηρ (Hot-Spots)

Σημεία Ασύπματηρ Ππόσβασηρ (Hot-Spots) Σημεία Ασύπματηρ Ππόσβασηρ (Hot-Spots) 1.1 Σςνοπτική Πεπιγπαυή Hot Spots Σα ζεκεία αζύξκαηεο πξόζβαζεο πνπ επηιέρζεθαλ αλαθέξνληαη ζηνλ επόκελν πίλαθα θαη παξνπζηάδνληαη αλαιπηηθά ζηηο επόκελεο παξαγξάθνπο.

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ. Ύλη: Εσθύγραμμη Κίνηζη

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ. Ύλη: Εσθύγραμμη Κίνηζη ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ Είμαζηε ηυχεροί που είμαζηε δάζκαλοι Ον/μο:.. A Λσκείοσ Ύλη: Εσθύγραμμη Κίνηζη 8-11-2015 Θέμα 1 ο : 1. Η εμίζωζε θίλεζεο ελόο θηλεηνύ πνπ θηλείηαη επζύγξακκα είλαη ε x = 5t. Πνηα

Διαβάστε περισσότερα

ΙNCOFRUIT - (HELLAS).

ΙNCOFRUIT - (HELLAS). Πξνο ΟΛΑ ΤΑ ΜΔΛΗ Κε Σπλάδειθε Θέκα: Ιζπαλία & Γεξκαλία 5 ε ΔΒΓΟΜΑΓΑ 2011 (31 Ιαλ έσο 30 Φεβξ.2011) Παξαζέηνπκε θαησηέξσ: Αλαζθόπεζε ηεο 4 εο εβδνκάδνο 2011 κε ηηο ηηκέο ησλ εζπεξηδνεηδώλ πνπ δηακνξθώζεθαλ

Διαβάστε περισσότερα

ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ

ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ Α/Α : 0_1379/50 1. Όηαλ ινηπόλ ήξζαλ [νη πξέζβεηο ζηελ Αζήλα], αθνύ ζπλέιαβαλ νη Αζελαίνη θαη ηνπο πξέζβεηο σο ππνθηλεηέο ζηάζεο θαη όζνπο έπεηζαλ [νη πξέζβεηο], ηνπο ζπγθέληξσζαλ γηα αζθάιεηα ζηελ Αίγηλα.

Διαβάστε περισσότερα

Σύνθεζη ηαλανηώζεων. Έζησ έλα ζώκα πνπ εθηειεί ηαπηόρξνλα δύν αξκνληθέο ηαιαληώζεηο ηεο ίδηαο ζπρλόηεηαο πνπ πεξηγξάθνληαη από ηηο παξαθάησ εμηζώζεηο:

Σύνθεζη ηαλανηώζεων. Έζησ έλα ζώκα πνπ εθηειεί ηαπηόρξνλα δύν αξκνληθέο ηαιαληώζεηο ηεο ίδηαο ζπρλόηεηαο πνπ πεξηγξάθνληαη από ηηο παξαθάησ εμηζώζεηο: Σύνθεζη ηαλανηώζεων Α. Σύλζεζε δύν α.α.η ηεο ίδιας ζστνόηηηας Έζησ έλα ζώκα πνπ εθηειεί ηαπηόρξνλα δύν αξκνληθέο ηαιαληώζεηο ηεο ίδηαο ζπρλόηεηαο πνπ πεξηγξάθνληαη από ηηο παξαθάησ εμηζώζεηο: Η απνκάθξπλζε

Διαβάστε περισσότερα

Πανελλήνια Έρεσνα «Καηαναλωηής & Ελληνικό Προϊόν»

Πανελλήνια Έρεσνα «Καηαναλωηής & Ελληνικό Προϊόν» Πανελλήνια Έρεσνα «Καηαναλωηής & Ελληνικό Προϊόν» Γεώργιος Μπάληας, Οικονομικό Πανεπιζηήμιο Αθηνών Προκόπης Θεοδωρίδης, Πανεπιζηήμιο Παηρών Ταπηόηεηα ηεο έξεπλαο Σθνπόο: Αλίρλεπζε ηεο αγνξαζηηθήο ζπκπεξηθνξάο

Διαβάστε περισσότερα

Δπηιέγνληαο ην «Πξνεπηινγή» θάζε θνξά πνπ ζα ζπλδέεζηε ζηελ εθαξκνγή ζα βξίζθεζηε ζηε λέα ρξήζε.

Δπηιέγνληαο ην «Πξνεπηινγή» θάζε θνξά πνπ ζα ζπλδέεζηε ζηελ εθαξκνγή ζα βξίζθεζηε ζηε λέα ρξήζε. ΑΝΟΙΓΜΑ ΝΔΑ ΥΡΗΗ 1. Γεκηνπξγείηε ηε λέα ρξήζε από ηελ επηινγή «Παξάκεηξνη/Παξάκεηξνη Δηαηξίαο/Γηαρείξηζε Δηαηξηώλ». Πιεθηξνινγείηε ηνλ θσδηθό ηεο εηαηξίαο ζαο θαη παηάηε Enter. Σηελ έλδεημε «Υξήζεηο» παηάηε

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ 4 ΣΥΝΔΥΑΣΤΙΚΑ ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ 4 ΣΥΝΔΥΑΣΤΙΚΑ ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ 4 ΣΥΝΔΥΑΣΤΙΚΑ ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ 1. ρεδίαζε πλδπαζηηθνύ Κπθιώκαηνο Έλα ζπλδπαζηηθό θύθισκα (Κ) έρεη ηξεηο εηζόδνπο A, B θαη C θαη κία έμνδν Y Y=A B+AC Να θαηαζθεπάζεηε ην ράξηε Karnaugh. B 0

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΛΕΣΗ E.O.K. ΜΕ ΑΙΘΗΣΗΡΑ ΘΕΗ

ΜΕΛΕΣΗ E.O.K. ΜΕ ΑΙΘΗΣΗΡΑ ΘΕΗ ΜΕΛΕΣΗ E.O.K. ΜΕ ΑΙΘΗΣΗΡΑ ΘΕΗ ΦΤΛΛΟ ΕΡΓΑΙΑ (Θεοδώρα Γιώηη, Νικόλας Καραηάζιος- Τπεύθσνη εκ/κος Λ. Παπαηζίμπα) ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΤΜΗΜΑ:.., ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:.// Σε ακαμίδην πνπ κπνξεί λα θηλείηαη ρσξίο ηξηβέο πάλσ

Διαβάστε περισσότερα

Να ζρεδηάζεηο ηξόπνπο ζύλδεζεο κηαο κπαηαξίαο θαη ελόο ιακπηήξα ώζηε ν ιακπηήξαο λα θσηνβνιεί.

Να ζρεδηάζεηο ηξόπνπο ζύλδεζεο κηαο κπαηαξίαο θαη ελόο ιακπηήξα ώζηε ν ιακπηήξαο λα θσηνβνιεί. ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Απλό ηλεκτπικό κύκλυμα Η δηδαζθαιία ηνπ απινύ ειεθηξηθνύ θπθιώκαηνο ππάξρεη ζην κάζεκα «Φπζηθά» ηεο Ε ηάμεο ηνπ δεκνηηθνύ θαη επαλαιακβάλεηαη ζην κάζεκα ηεο Φπζηθήο ζηε Γ ηάμε ηνπ Γπκλαζίνπ.

Διαβάστε περισσότερα

iii. iv. γηα ηελ νπνία ηζρύνπλ: f (1) 2 θαη

iii. iv. γηα ηελ νπνία ηζρύνπλ: f (1) 2 θαη ΔΠΑΝΑΛΗΠΣΙΚΑ ΘΔΜΑΣΑ ΣΟ ΓΙΑΦΟΡΙΚΟ ΛΟΓΙΜΟ Μάρτιος 0 ΘΔΜΑ Να ππνινγίζεηε ηα όξηα: i ii lim 0 0 lim iii iv lim e 0 lim e 0 ΘΔΜΑ Γίλεηαη ε άξηηα ζπλάξηεζε '( ) ( ) γηα θάζε 0 * : R R γηα ηελ νπνία ηζρύνπλ:

Διαβάστε περισσότερα

ΘΔΚΑ ΡΖΠ ΑΛΑΓΛΩΟΗΠΖΠ

ΘΔΚΑ ΡΖΠ ΑΛΑΓΛΩΟΗΠΖΠ ΘΔΚΑ ΡΖΠ ΑΛΑΓΛΩΟΗΠΖΠ 1.Απηόο πνπ ζα αλαγλσξηζηεί απνπζηάδεη γηα πνιύ θαηξό. 2.Δπηζηξέθεη κε πιαζηή ηαπηόηεηα ή κεηακνξθσκέλνο. 3.Απνκνλώλνληαη ηα δύν πξόζσπα 4.Άξζε κεηακόξθσζεο 5.Απνθάιπςε 6.Ακθηβνιίεο-απνδεηθηηθά

Διαβάστε περισσότερα

TOOLBOOK (μάθημα 2) Δεκηνπξγία βηβιίνπ θαη ζειίδσλ ΠΡΟΑΡΜΟΓΗ: ΒΑΛΚΑΝΙΩΣΗ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟ ΠΕ19 1 TOOLBOOK ΜΑΘΗΜΑ 2

TOOLBOOK (μάθημα 2) Δεκηνπξγία βηβιίνπ θαη ζειίδσλ ΠΡΟΑΡΜΟΓΗ: ΒΑΛΚΑΝΙΩΣΗ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟ ΠΕ19 1 TOOLBOOK ΜΑΘΗΜΑ 2 TOOLBOOK (μάθημα 2) Δεκηνπξγία βηβιίνπ θαη ζειίδσλ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟ ΠΕ19 1 Δημιουργία σελίδων και βιβλίων Έλα θαηλνύξην βηβιίν πεξηέρεη κία άδεηα ζειίδα κε έλα άδεην background. Δελ κπνξνύκε λα μερσξίζνπκε

Διαβάστε περισσότερα

Φςζική Πποζαναηολιζμού Γ Λςκείος. Αζκήζειρ Ταλανηώζειρ 1 ο Φςλλάδιο

Φςζική Πποζαναηολιζμού Γ Λςκείος. Αζκήζειρ Ταλανηώζειρ 1 ο Φςλλάδιο Φςζική Πποζαναηολιζμού Γ Λςκείος Αζκήζειρ Ταλανηώζειρ 1 ο Φςλλάδιο Επιμέλεια: Αγκανάκηρ Α. Παναγιώηηρ Επωηήζειρ Σωζηό- Λάθορ Να χαπακηηπίζεηε ηιρ παπακάηω πποηάζειρ ωρ ζωζηέρ ή λάθορ: 1. Η ηαιάλησζε είλαη

Διαβάστε περισσότερα

x-1 x (x-1) x 5x 2. Να απινπνηεζνύλ ηα θιάζκαηα, έηζη ώζηε λα κελ ππάξρνπλ ξηδηθά ζηνπο 22, 55, 15, 42, 93, 10 5, 12

x-1 x (x-1) x 5x 2. Να απινπνηεζνύλ ηα θιάζκαηα, έηζη ώζηε λα κελ ππάξρνπλ ξηδηθά ζηνπο 22, 55, 15, 42, 93, 10 5, 12 ΑΚΖΔΗ ΤΜΝΑΗΟΤ - ΚΤΚΛΟ ΠΡΩΣΟ - - ηα πνηεο ηηκέο ηνπ ηα παξαθάησ θιάζκαηα δελ νξίδνληαη ; (Τπόδεημε : έλα θιάζκα νξίδεηαη αλ ν παξνλνκαζηήο είλαη δηάθνξνο ηνπ κεδελόο) - (-) - (-) - Να απινπνηεζνύλ ηα θιάζκαηα

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦ. 2.3 ΑΠΟΛΤΣΗ ΣΘΜΗ ΠΡΑΓΜΑΣΘΚΟΤ ΑΡΘΘΜΟΤ

ΚΕΦ. 2.3 ΑΠΟΛΤΣΗ ΣΘΜΗ ΠΡΑΓΜΑΣΘΚΟΤ ΑΡΘΘΜΟΤ ΚΕΦ..3 ΑΠΟΛΤΣΗ ΣΘΜΗ ΠΡΑΓΜΑΣΘΚΟΤ ΑΡΘΘΜΟΤ Οπιζμόρ απόλςηηρ ηιμήρ: Σηνλ άμνλα ησλ πξαγκαηηθώλ αξηζκώλ ζεσξνύκε έλαλ αξηζκό α πνπ ζπκβνιίδεηαη κε ην ζεκείν Α. Η απόζηαζε ηνπ ζεκείνπ Α από ηελ αξρή Ο, δειαδή

Διαβάστε περισσότερα

Απαντήσεις θέματος 2. Παξαθάησ αθνινπζεί αλαιπηηθή επίιπζε ησλ εξσηεκάησλ.

Απαντήσεις θέματος 2. Παξαθάησ αθνινπζεί αλαιπηηθή επίιπζε ησλ εξσηεκάησλ. Απαντήσεις θέματος 2 Απηά πνπ έπξεπε λα γξάςεηε (δελ ρξεηαδόηαλ δηθαηνιόγεζε εθηόο από ην Γ) Α return a*b; Β 0:acegf2, 1: acegf23, 2: acegf234, 3:acegf2345, 4:acegf23456, 5:acegf234567, 6:acegf2345678,

Διαβάστε περισσότερα

Μέζνδνη ραξαθηεξηζκνύ πιηθώλ Δξγαζηεξηαθή άζθεζε 8: Μαγλεηηθέο Μεηξήζεηο Ηκεξνκελία δηεμαγσγήο: 26/5/2010

Μέζνδνη ραξαθηεξηζκνύ πιηθώλ Δξγαζηεξηαθή άζθεζε 8: Μαγλεηηθέο Μεηξήζεηο Ηκεξνκελία δηεμαγσγήο: 26/5/2010 Μέζνδνη ραξαθηεξηζκνύ πιηθώλ Δξγαζηεξηαθή άζθεζε 8: Μαγλεηηθέο Μεηξήζεηο Ηκεξνκελία δηεμαγσγήο: 26/5/2010 ΕΙΑΓΩΓΗ: Τα δηάθνξα πιηθά, αλάινγα κε ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο εληόο καγλεηηθνύ πεδίνπ δηαθξίλνληαη

Διαβάστε περισσότερα

Βάσεις Δεδομέμωμ. Εξγαζηήξην V. Τκήκα Πιεξνθνξηθήο ΑΠΘ 2015-2016

Βάσεις Δεδομέμωμ. Εξγαζηήξην V. Τκήκα Πιεξνθνξηθήο ΑΠΘ 2015-2016 Βάσεις Δεδομέμωμ Εξγαζηήξην V Τκήκα Πιεξνθνξηθήο ΑΠΘ 2015-2016 2 Σκοπός του 5 ου εργαστηρίου Σθνπόο απηνύ ηνπ εξγαζηεξίνπ είλαη: ε κειέηε ζύλζεησλ εξσηεκάησλ ζύλδεζεο ζε δύν ή πεξηζζόηεξεο ζρέζεηο ε κειέηε

Διαβάστε περισσότερα

ΔΦΑΡΜΟΜΔΝΑ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΑ ΣΗ ΧΗΜΔΙΑ Ι ΘΔΜΑΣΑ Α επηέκβξηνο 2009. 1. Να ππνινγηζηνύλ νη κεξηθέο παξάγσγνη πξώηεο ηάμεο ηεο ζπλάξηεζεο f(x,y) =

ΔΦΑΡΜΟΜΔΝΑ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΑ ΣΗ ΧΗΜΔΙΑ Ι ΘΔΜΑΣΑ Α επηέκβξηνο 2009. 1. Να ππνινγηζηνύλ νη κεξηθέο παξάγσγνη πξώηεο ηάμεο ηεο ζπλάξηεζεο f(x,y) = ΘΔΜΑΣΑ Α επηέκβξηνο 9. Να ππνινγηζηνύλ νη κεξηθέο παξάγσγνη πξώηεο ηάμεο ηεο ζπλάξηεζεο f(,y) = y.. Να ππνινγηζηνύλ ηα νινθιεξώκαηα: a) ln b) a) 3cos b) e sin 4. Να ππνινγηζηεί ην νινθιήξσκα: S ( y) 3

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΔΡΟΜΟ ΠΡΟ ΣΟ «ΑΕΙΦΟΡΟ ΧΟΛΕΙΟ» ένα φωτογπαφικό ταξίδι

Ο ΔΡΟΜΟ ΠΡΟ ΣΟ «ΑΕΙΦΟΡΟ ΧΟΛΕΙΟ» ένα φωτογπαφικό ταξίδι Ο ΔΡΟΜΟ ΠΡΟ ΣΟ «ΑΕΙΦΟΡΟ ΧΟΛΕΙΟ» ένα φωτογπαφικό ταξίδι ηα Δθπαηδεπηήξηα Πάλνπ ππνζηεξίδνπκε ηελ άπνςε όηη ην «αεηθόξν ζρνιείν» είλαη έλα όξακα εθηθηό. Η εθπαίδεπζε γηα ηελ αεηθνξία δελ είλαη κάζεκα, αιιά

Διαβάστε περισσότερα

Constructors and Destructors in C++

Constructors and Destructors in C++ Constructors and Destructors in C++ Σύνθεζη Πνιύ ζπρλά ζηε C++ κία θιάζε κπνξεί λα πεξηέρεη ζαλ κέιεδεδνκέλα αληηθείκελα άιισλ θιάζεσλ. Πνηα είλαη ε ζεηξά κε ηελ νπνία δεκηνπξγνύληαη θαη θαηαζηξέθνληαη

Διαβάστε περισσότερα

ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΕΚΔΟΗ 8.0.0

ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΕΚΔΟΗ 8.0.0 ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΕΚΔΟΗ 8.0.0 Γενικά Η έθδνζε 8.0.0 ηνπ ελόηεηεο: Business ERP, πεξηιακβάλεη λέεο ιεηηνπξγίεο πνπ αλαιύνληαη ζηηο παξαθάησ Γεληθόηεξε ιεηηνπξγία ηεο εθαξκνγήο Εκπνξηθή Δηαρείξηζε 7/2/2013 SingularLogic

Διαβάστε περισσότερα

ΕΞΟΡΤΞΗ & ΚΑΣΑΚΕΤΕ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ ΜΑΘΗΜΑ 43

ΕΞΟΡΤΞΗ & ΚΑΣΑΚΕΤΕ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ ΜΑΘΗΜΑ 43 ΕΞΟΡΤΞΗ & ΚΑΣΑΚΕΤΕ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ ΜΑΘΗΜΑ 43 Κα ακαθένεηε 5 εονςπασθέξ πώνεξ θαη κα βνείηε ημ είδμξ ημο μνοθημύ ημοξ πιμύημο. Πμημη πανάγμκηεξ επηηνέπμοκ ηεκ θαηαζθεοή μεγάιςκ ηεπκηθώκ ένγςκ; Ε ελόνολε (ελαγςγή

Διαβάστε περισσότερα

7. ΚΑΤΑΧΩΡΗΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ. 3. Έλαο θαηαρσξεηήο SISO ησλ 4 bits έρεη: α) Μία είζνδν, β) Δύν εηζόδνπο, γ) Σέζζεξεηο εηζόδνπο.

7. ΚΑΤΑΧΩΡΗΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ. 3. Έλαο θαηαρσξεηήο SISO ησλ 4 bits έρεη: α) Μία είζνδν, β) Δύν εηζόδνπο, γ) Σέζζεξεηο εηζόδνπο. 7. ΚΑΤΑΧΩΡΗΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1. Ση είλαη έλαο θαηαρσξεηήο; O θαηαρσξεηήο είλαη κηα νκάδα από flip-flop πνπ κπνξεί λα απνζεθεύζεη πξνζσξηλά ςεθηαθή πιεξνθνξία. Μπνξεί λα δηαηεξήζεη ηα δεδνκέλα ηνπ

Διαβάστε περισσότερα

10). ΣΤΠΟΠΟΙΗΜΕΝΕ ΠΑΡΟΥΕ ΜΣ ΚΑΙ ΥΣ

10). ΣΤΠΟΠΟΙΗΜΕΝΕ ΠΑΡΟΥΕ ΜΣ ΚΑΙ ΥΣ 10). ΣΤΠΟΠΟΙΗΜΕΝΕ ΠΑΡΟΥΕ ΜΣ ΚΑΙ ΥΣ Σσποποιημένες παροτές ΥΣ Γηα ηελ ειεθηξνδόηεζε θάζε εζωηεξηθήο εγθαηάζηαζεο θαηαζθεπάδεηαη κία από ηηο «ηππνπνηεκέλεο» παξνρέο πνπ αλαθέξνληαη παξαθάηω. Γηα θάζε ηππνπνηεκέλε

Διαβάστε περισσότερα

ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ

ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ ΜΑΘΗΜΑ : ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ Α/Α : 0_1382/153 1. Καη όηαλ έγηλε ε ππνρώξεζε αξγά ην απόγεπκα, επεηδή θνβήζεθαλ νη νιηγαξρηθνί κήπσο νη δεκνθξαηηθνί, αθνύ θάλνπλ επίζεζε, θαηαιάβνπλ

Διαβάστε περισσότερα

ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΚΟ ΣΧΔΓΙΟ ΙΙ

ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΚΟ ΣΧΔΓΙΟ ΙΙ 1 Σ. Δ. Ι. ΓΤ Σ Ι Κ Η Μ Α Κ Δ Γ Ο Ν Ι Α ΥΟΛΗ ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΔΦΑΡΜΟΓΩΝ Σ Μ Η Μ Α Μ Η Υ Α Ν ΟΛΟ Γ Ι Α Δξγαζηήξην Μεραλνπξγηθώλ Καηεξγαζηώλ & CAD ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΚΟ ΣΧΔΓΙΟ ΙΙ ΜΑΘΗΜΑ 2: Πνηόηεηα Δπηθάλεηαο Γξ. Βαξύηεο

Διαβάστε περισσότερα

α) ηε κεηαηόπηζε x όηαλ ην ζώκα έρεη κέγηζην ξπζκό κεηαβνιήο ζέζεο δ) ην κέγηζην ξπζκό κεηαβνιήο ηεο ηαρύηεηαο

α) ηε κεηαηόπηζε x όηαλ ην ζώκα έρεη κέγηζην ξπζκό κεηαβνιήο ζέζεο δ) ην κέγηζην ξπζκό κεηαβνιήο ηεο ηαρύηεηαο Έξγν ελέξγεηα 3 (Λύζε) Σώκα κάδαο m = 4Kg εξεκεί ζηε βάζε θεθιηκέλνπ επηπέδνπ γσλίαο θιίζεο ζ κε εκζ = 0,6 θαη ζπλζ = 0,8. Τν ζώκα αξρίδεη λα δέρεηαη νξηδόληηα δύλακε θαη μεθηλά λα αλεβαίλεη ζην θεθιηκέλν

Διαβάστε περισσότερα

Οινθιεξωκέλεο ιύζεηο γηα ηελ γαιαθηνβηνκεραλία

Οινθιεξωκέλεο ιύζεηο γηα ηελ γαιαθηνβηνκεραλία ΧΗΜΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ Α.Ε Οινθιεξωκέλεο ιύζεηο γηα ηελ γαιαθηνβηνκεραλία Πνηνί είκαζηε Η ΜΙΝΔΡΑΛ ΥΗΜΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΣΑ Α.Δ. μεθίλεζε ηελ πνξεία ηεο ην 1976. Από ηελ αξρή ζπλεξγαζηήθακε κε πξωηνπόξνπο εηαηξείεο ζηνλ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΤΜΕΡΙΜΟ - ΠΕΣΡΟΥΗΜΙΚΑ

ΠΟΛΤΜΕΡΙΜΟ - ΠΕΣΡΟΥΗΜΙΚΑ ΠΟΛΤΜΕΡΙΜΟ - ΠΕΣΡΟΥΗΜΙΚΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΣΑ Ο πολσμεριζμός Πολσμεριζμός είναι η τημική ανηίδραζη καηά ηην οποία πολλά μόρια ίδιων ή διαθορεηικών οργανικών ενώζεων, ποσ ονομάζονηαι μονομερή, ενώνονηαι και ζτημαηίζοσν

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΙΑ/Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 08/09/2014

ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΙΑ/Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 08/09/2014 ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ 204-205 ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΙΑ/Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 08/09/204 A ΟΜΑΓΑ Οδηγία: Να γράυεηε ζηο ηεηράδιο ζας ηον αριθμό κάθε μιας από ηις παρακάηφ ερφηήζεις Α.-Α.8 και

Διαβάστε περισσότερα

Παιχνίδι γλωζζικής καηανόηζης με ζχήμαηα!

Παιχνίδι γλωζζικής καηανόηζης με ζχήμαηα! Cpyright 2013 Λόγος & Επικοινωνία // All rights Reserved Παιχνίδι γλωζζικής καηανόηζης με ζχήμαηα! Αυηό ηο παιχνίδι έχει ζηόχους: 1. ηελ εθγύκλαζε ηεο αθνπζηηθήο κλήκεο ησλ παηδηώλ 2. ηελ εμάζθεζε ζηελ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΔΣΑΙΡΔΙΑ ΠΑΓΚΤΠΡΙΟ ΓΙΑΓΩΝΙ ΜΟ

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΔΣΑΙΡΔΙΑ ΠΑΓΚΤΠΡΙΟ ΓΙΑΓΩΝΙ ΜΟ ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΔΣΑΙΡΔΙΑ ΠΑΓΚΤΠΡΙΟ ΓΙΑΓΩΝΙ ΜΟ Α ΛΤΚΔΙΟΤ Ζμεπομηνία: 18/12/10 Ώπα εξέτασηρ: 09:30-12:30 ΠΡΟΣΕΙΝΟΜΕΝΕ ΛΤ ΕΙ 1. Δίλεηαη ην πνιπώλπκν Αλ θαη., λα βξείηε ην ηειεπηαίν ςεθίν ηνπ αξηζκνύ έρνπκε:

Διαβάστε περισσότερα

ΚΔΝΑΚ θαη ιέβεηεο. Ζκεξίδα 20/11/2010. Σσηήξεο Καηζηκίραο Γξ. Μεραλνιόγνο Μεραληθόο. Γεληθόο Γξακκαηέαο β ΔΝ.Δ.ΔΠΙ.Θ.Δ. Αζήλα 20.11.

ΚΔΝΑΚ θαη ιέβεηεο. Ζκεξίδα 20/11/2010. Σσηήξεο Καηζηκίραο Γξ. Μεραλνιόγνο Μεραληθόο. Γεληθόο Γξακκαηέαο β ΔΝ.Δ.ΔΠΙ.Θ.Δ. Αζήλα 20.11. Ζκεξίδα 2/11/21 ΚΔΝΑΚ θαη ιέβεηεο Σσηήξεο Καηζηκίραο Γξ. Μεραλνιόγνο Μεραληθόο Γεληθόο Γξακκαηέαο β ΔΝ.Δ.ΔΠΙ.Θ.Δ. Αζήλα 2.11.21 Πεγέο ελέξγεηαο Σπλ. Πξσηνγελήο Δλέξγεηα = Σ Καηαλ. Δλέξγεηα θαπζίκνπ x Σπλη.

Διαβάστε περισσότερα

Η/Υ A ΤΑΞΕΩΣ ΑΕ 2010-2011. Συστήματα Αρίθμησης. Υποπλοίαρχος Ν. Πετράκος ΠΝ

Η/Υ A ΤΑΞΕΩΣ ΑΕ 2010-2011. Συστήματα Αρίθμησης. Υποπλοίαρχος Ν. Πετράκος ΠΝ Συστήματα Αρίθμησης Υποπλοίαρχος Ν. Πετράκος ΠΝ 1 Ειζαγωγή Τν bit είλαη ε πην βαζηθή κνλάδα κέηξεζεο. Είλαη κία θαηάζηαζε on ή off ζε έλα ςεθηαθό θύθισκα. Άιιεο θνξέο είλαη κία θαηάζηαζε high ή low voltage

Διαβάστε περισσότερα

B-Δέλδξα. Τα B-δέλδξα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα ηε αλαπαξάζηαζε πνιύ κεγάισλ ιεμηθώλ πνπ είλαη απνζεθεπκέλα ζην δίζθν.

B-Δέλδξα. Τα B-δέλδξα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα ηε αλαπαξάζηαζε πνιύ κεγάισλ ιεμηθώλ πνπ είλαη απνζεθεπκέλα ζην δίζθν. B-Δέλδξα Τα B-δέλδξα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα ηε αλαπαξάζηαζε πνιύ κεγάισλ ιεμηθώλ πνπ είλαη απνζεθεπκέλα ζην δίζθν. Δέλδξα AVL n = 2 30 = 10 9 (πεξίπνπ). 30

Διαβάστε περισσότερα

Άζκηζη ζτέζης κόζηοσς-τρόνοσ (Cost Time trade off) Καηαζκεσαζηική ΑΔ

Άζκηζη ζτέζης κόζηοσς-τρόνοσ (Cost Time trade off) Καηαζκεσαζηική ΑΔ Άζκηζη ζτέζης κόζηοσς-τρόνοσ (Cost Time trade off) Καηαζκεσαζηική Δίζηε μησανικόρ διοίκηζηρ μεγάληρ καηαζκεςαζηικήρ εηαιπείαρ και καλείζηε να ςλοποιήζεηε ηο έπγο πος πεπιγπάθεηαι από ηον Πίνακα 1. Κωδ.

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ Δ. ΔΤΡΔΗ ΣΟΤ ΜΔΣΑΥΗΜΑΣΙΜΟΤ FOURIER ΓΙΑΦΟΡΩΝ ΗΜΑΣΩΝ

ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ Δ. ΔΤΡΔΗ ΣΟΤ ΜΔΣΑΥΗΜΑΣΙΜΟΤ FOURIER ΓΙΑΦΟΡΩΝ ΗΜΑΣΩΝ ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ Δ. ΔΤΡΔΗ ΣΟΤ ΜΔΣΑΥΗΜΑΣΙΜΟΤ FOURIER ΓΙΑΦΟΡΩΝ ΗΜΑΣΩΝ Εδώ ζα ππνινγίζνπκε ην κεηαζρεκαηηζκό Fourier κεξηθώλ αθόκα ζεκάησλ, πξνζπαζώληαο λα μεθηλήζνπκε από ην κεηαζρεκαηηζκό Fourier γλσζηώλ ζεκάησλ

Διαβάστε περισσότερα

ΥΡΙΣΟΤΓΔΝΝΙΑΣΙΚΔ ΚΑΣΑΚΔΤΔ

ΥΡΙΣΟΤΓΔΝΝΙΑΣΙΚΔ ΚΑΣΑΚΔΤΔ ΥΡΙΣΟΤΓΔΝΝΙΑΣΙΚΔ ΚΑΣΑΚΔΤΔ 1) Υξηζηνπγελληάηηθα ειαηάθηα θάξηα ή θαδξάθη θάξηα ή θαδξάθη Τιηθά πνπ ζα ρξεηαζηνύκε: Υαξηί θάλζνλ καύξν γηα ην θόλην, πξάζηλν γηα ηα ειαηάθηα, θόθθηλν γηα ηα αζηεξάθηα Απιό

Διαβάστε περισσότερα

Δπαστηπιότητα 1 - ανάπτςξη, μεταγλώττιση, αποσυαλμάτωση και. εκτέλεση ππογπάμματορ

Δπαστηπιότητα 1 - ανάπτςξη, μεταγλώττιση, αποσυαλμάτωση και. εκτέλεση ππογπάμματορ 1 Δπαστηπιότητα 1 - ανάπτςξη, μεταγλώττιση, αποσυαλμάτωση και εκτέλεση ππογπάμματορ Κάζε πξσί ν Karel μππλάεη ζην θξεβάηη ηνπ όηαλ έλα ξνκπόη-εθεκεξηδνπώιεο ηνπ πεηάεη ηελ εθεκεξίδα, πνπ αλαπαξηζηάλεηαη

Διαβάστε περισσότερα

Σήκαηα Β Α Γ Γ Δ Λ Η Σ Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ο Υ Γ Ι Α Λ Δ Ξ Η - ( 2 ) ΕΙΣΑΓΨΓΗ ΣΤΙΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΨΝΙΕΣ

Σήκαηα Β Α Γ Γ Δ Λ Η Σ Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ο Υ Γ Ι Α Λ Δ Ξ Η - ( 2 ) ΕΙΣΑΓΨΓΗ ΣΤΙΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΨΝΙΕΣ Σήκαηα 1 Β Α Γ Γ Δ Λ Η Σ Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ο Υ Γ Ι Α Λ Δ Ξ Η - ( 2 ) Σήκαηα Οξηζκόο ζήκαηνο Ταμηλόκεζε ζεκάησλ Σεηξέο Fourier Μεηαζρεκαηηζκόο Fourier Σπλέιημε Σπζρέηηζε θαη Φαζκαηηθή Ππθλόηεηα 2 Οξηζκόο Σήκαηνο

Διαβάστε περισσότερα

ΡΤΘΜΙΕΙ ΔΙΚΣΤΟΤ ΣΑ WINDOWS

ΡΤΘΜΙΕΙ ΔΙΚΣΤΟΤ ΣΑ WINDOWS ηότοι εργαζηηρίοσ ΡΤΘΜΙΕΙ ΔΙΚΣΤΟΤ ΣΑ WINDOWS ην πιαίζην ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ εξγαζηεξίνπ ζα παξνπζηαζηεί ε δηαδηθαζία ηωλ ξπζκίζεωλ δηθηύνπ ζε ιεηηνπξγηθό ζύζηεκα Windows XP. Η δηαδηθαζία ζε γεληθέο γξακκέο

Διαβάστε περισσότερα

Γοκή επαλάιευες Δληοιές Όζο & Μέτρης_όηοσ

Γοκή επαλάιευες Δληοιές Όζο & Μέτρης_όηοσ Αιγόξηζκνη 2.2.7.4 Γοκή επαλάιευες Δληοιές Όζο & Μέτρης_όηοσ Εηζαγσγή ζηηο Αξρέο ηεο Επηζηήκεο ησλ Η/Υ 1 Άζθεζε 34 ζει 53 Έλα ςεθηαθό θσηνγξαθηθό άικπνπκ έρεη απνζεθεπηηθό ρώξν N Mbytes. Να αλαπηύμεηε

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΥΔ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΔΩΡΙΑ ΛΤΔΙ ΓΙΑΓΩΝΙΜΑΣΟ ΚΔΦΑΛΑΙΟΤ 2

ΑΡΥΔ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΔΩΡΙΑ ΛΤΔΙ ΓΙΑΓΩΝΙΜΑΣΟ ΚΔΦΑΛΑΙΟΤ 2 ΑΥΔ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΔΩΙΑ ΛΤΔΙ ΙΑΩΝΙΜΑΣΟ ΚΔΦΑΛΑΙΟΤ 2 1: Λάζος (είλαη ηζνζθειήο ππεξβνιή) Α2: Λάζος (ην ζεηηθό πξόζεκν ζεκαίλεη όηη ε Πνζνζηηαία Μεηαβνιή Δηζνδήκαηνο θαη ε Πνζνζηηαία Μεηαβνιή Πνζόηεηαο ήηαλ

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στοςρ κβαντικούρ ςπολογιστέρ και αλγόπιθμοςρ. Γηδάζθωλ : Φνπληνπιάθεο Αληώληνο

Εισαγωγή στοςρ κβαντικούρ ςπολογιστέρ και αλγόπιθμοςρ. Γηδάζθωλ : Φνπληνπιάθεο Αληώληνο Εισαγωγή στοςρ κβαντικούρ ςπολογιστέρ και αλγόπιθμοςρ. Γηδάζθωλ : Φνπληνπιάθεο Αληώληνο Θεματικές Ενότητες 1. Απιέο έλλνηεο θβαληηθήο κεραληθήο θαη ην ζύζηεκα δύν θβαληηθώλ θαηαζηάζεωλ. 2. Qubit θαη θβαληηθόο

Διαβάστε περισσότερα

Ασκήσεις Οπτική και Κύματα

Ασκήσεις Οπτική και Κύματα Παλεπηζηήκην Κξήηεο Τκήκα Επηζηήκεο θαη Τερλνινγίαο Υιηθώλ Ασκήσεις Οπτική και Κύματα Δηδάζθσλ: Δεκήηξεο Παπάδνγινπ Email: dpapa@materials.uc.gr Άλυτες Ασκήσεις: 1. Να πξνζδηνξίζεηε αλ νη αθόινπζεο ζπλαξηήζεηο

Διαβάστε περισσότερα

ΔΛΔΓΥΟ ΔΜΒΟΛΙΑΣΙΚΗ ΚΑΛΤΦΗ Δ ΠΑΙΓΙΑ ΠΡΟΥΟΛΙΚΗ ΚΑΙ ΥΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΣΟΤ ΝΟΜΟΤ ΚΔΡΚΤΡΑ

ΔΛΔΓΥΟ ΔΜΒΟΛΙΑΣΙΚΗ ΚΑΛΤΦΗ Δ ΠΑΙΓΙΑ ΠΡΟΥΟΛΙΚΗ ΚΑΙ ΥΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΣΟΤ ΝΟΜΟΤ ΚΔΡΚΤΡΑ ΔΛΔΓΥΟ ΔΜΒΟΛΙΑΣΙΚΗ ΚΑΛΤΦΗ Δ ΠΑΙΓΙΑ ΠΡΟΥΟΛΙΚΗ ΚΑΙ ΥΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΣΟΤ ΝΟΜΟΤ ΚΔΡΚΤΡΑ 24 ο ΠΑΝΔΛΛΗΝΙΟ ΤΝΔΓΡΙΟ ΔΛΛΗΝΙΚΗ ΔΣΑΙΡΔΙΑ ΚΟΙΝΧΝΙΚΗ ΠΑΙΓΙΑΣΡΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΟΑΓΧΓΗ ΣΗ ΤΓΔΙΑ ΠΙΝΟΤΛΑ ΔΤΡΤΓΙΚΗ ΒΑΡΚΑΡΗ ΠΟΛΤΚΡΙΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

Τάπηα με ππάζo, bacon και θέηα by Madame Ginger

Τάπηα με ππάζo, bacon και θέηα by Madame Ginger Τάπηα με ππάζo, bacon και θέηα by Madame Ginger 1 θύιιν ζθνιηάηαο 2 πξάζα 150 γξ. bacon 150 γξ. θέηα ΓΧΓΧΝΗ 100 γξ. γξαβηέξα ΓΧΓΧΝΗ 1 θ.ζ. ειαηόιαδν Κόβνπκε ηα πξάζα ζε ιεπηέο ξνδέιεο. Κόβνπκε ην bacon

Διαβάστε περισσότερα

Οδηγίες τρήζης για λειηοσργία μεηαθοράς καναλιών ζε υηθιακό δέκηη OST-7060 HD

Οδηγίες τρήζης για λειηοσργία μεηαθοράς καναλιών ζε υηθιακό δέκηη OST-7060 HD Οδηγίες τρήζης για λειηοσργία μεηαθοράς καναλιών ζε υηθιακό δέκηη OST-7060 HD Γηα ηε δηεπθόιπλζή ζαο θαηά ην switch-off ηεο πεξηνρήο ηεο Πεινπνλλήζνπ έρνπκε πξνζζέζεη ζηνπο ςεθηαθνύο καο δέθηεο κία λέα,

Διαβάστε περισσότερα

Διαδικαζία μεηαθοράς δεδομένων Εκκαθαριζηικής για ηο Eιδικό ζημείωμα περαίωζης Φ.Π.Α

Διαδικαζία μεηαθοράς δεδομένων Εκκαθαριζηικής για ηο Eιδικό ζημείωμα περαίωζης Φ.Π.Α Διαδικαζία μεηαθοράς δεδομένων Εκκαθαριζηικής για ηο Eιδικό ζημείωμα περαίωζης Φ.Π.Α Σει.1 Σο ζςγκεκπιμένο εγσειπίδιο δημιοςπγήθηκε για να βοηθήζει ηην καηανόηζη ηηρ διαδικαζίαρ μεηαθοπάρ δεδομένων ηηρ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Α Γυμνασίου ΥΟΛΕΙΟ..

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Α Γυμνασίου ΥΟΛΕΙΟ.. ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Α Γυμνασίου έλαξμεο 09.30 ιήμεο 09.45 Σην παξαθάησ ζρήκα θαίλεηαη ηκήκα ελόο πνιενδνκηθνύ ζρεδίνπ κηαο πόιεο. Οη ζθηαζκέλεο

Διαβάστε περισσότερα

x x x x tan(2 x) x 2 2x x 1

x x x x tan(2 x) x 2 2x x 1 ΘΕΡΙΝΟ ΣΜΗΜΑ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΑ Ι ΕΠΑΝΑΛΗΠΣΙΚΕ ΑΚΗΕΙ ΜΕΡΟ Ι 1. Να γίλνπλ νη γξαθηθέο παξαζηάζεηο ησλ παξαθάησ ζπλαξηήζεσλ. t ( i) e ( ii) ln( ) ( iii). Να βξεζεί ην Π.Ο., ν ηύπνο ηεο αλίζηξνθεο θαη ην Π.Τ. ησλ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕ ΕΞΕΣΑΕΙ Γ ΣΑΞΗ ΗΜΕΡΗΙΟΤ ΓΕΝΙΚΟΤ ΛΤΚΕΙΟΤ & ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕ ΕΞΕΣΑΕΙ Γ ΣΑΞΗ ΗΜΕΡΗΙΟΤ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β )

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕ ΕΞΕΣΑΕΙ Γ ΣΑΞΗ ΗΜΕΡΗΙΟΤ ΓΕΝΙΚΟΤ ΛΤΚΕΙΟΤ & ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕ ΕΞΕΣΑΕΙ Γ ΣΑΞΗ ΗΜΕΡΗΙΟΤ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕ ΕΞΕΣΑΕΙ Γ ΣΑΞΗ ΗΜΕΡΗΙΟΤ ΓΕΝΙΚΟΤ ΛΤΚΕΙΟΤ & ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕ ΕΞΕΣΑΕΙ Γ ΣΑΞΗ ΗΜΕΡΗΙΟΤ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: /0/03 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΘΔΜΑ Α ΠΡΟΣΕΙΝΟΜΕΝΕ ΑΠΑΝΣΗΕΙ ΘΕΜΑΣΩΝ Α.

Διαβάστε περισσότερα