ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. Η ανθρωποκτονία εκ προθέσεως τις τελευταίες δεκαετίες από τη σκοπιά της εγκληματολογίας και της κοινωνιολογίας του δικαίου

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η ανθρωποκτονία εκ προθέσεως τις τελευταίες δεκαετίες από τη σκοπιά της εγκληματολογίας και της κοινωνιολογίας του δικαίου Επιβλέπων Καθηγητής: Ιντζεσίλογλου Νικόλαος Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια: Παπαδογούλα Δέσποινα (Α.Μ. 346) Θεσ/νίκη, Νοέμβριος 2013

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή 5 Κεφάλαιο 1 ο : Τι επιβάλλει τη διεπιστημονική προσέγγιση της ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως και ο ρόλος της κοινωνιολογίας του δικαίου στο αίτημα για διεπιστημονικότητα 1.1. Γενικά για την ανάγκη της διεπιστημονικότητας Οι θέσεις του E. Durkheim για το έγκλημα Το ποινικό φαινόμενο ως κοινωνικό φαινόμενο Η συμβολή της κοινωνιολογίας του δικαίου στη διεπιστημονική προσέγγιση του νομικού φαινομένου 12 Κεφάλαιο 2 ο : Ποινική προσέγγιση της ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως 2.1. Εισαγωγικές επισημάνσεις Οι ανθρωποκτονίες με πρόθεση (άρθρo 299 παρ.1 και 2 ΠΚ) και το μεταξύ τους κριτήριο διάκρισης Αντικειμενική Υπόσταση Υποκειμενική Υπόσταση Ποινική Κύρωση 26 Κεφάλαιο 3 ο : Βασικές εγκληματολογικές θεωρήσεις 3.1. Εισαγωγικές επισημάνσεις Οι βιολογικές θεωρίες Η θεωρία του C. Lombroso (ο «εγκληματίας» άνθρωπος) Οι θεωρίες για τη σχέση εγκλήματος και σωματικής κατασκευής Κληρονομικότητα και έγκλημα Οι ψυχολογικές θεωρίες Οι κοινωνιολογικές θεωρίες Οι μαρξιστικές θεωρίες Η γαλλική κοινωνιολογική σχολή Θεωρίες κοινωνικής δομής (το έγκλημα ως σύμπτωμα κοινωνικής αποδιοργάνωσης) E. Durkheim R. Merton Άλλες κοινωνιολογικές θεωρίες 41 2

3 3.5. Συμπέρασμα 42 Κεφάλαιο 4 ο : Η ανθρωποκτονία από πρόθεση στην Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες (στατιστική εικόνα, έρευνες και πορίσματα) 4.1. Η στατιστική εικόνα Η ανθρωποκτονία από πρόθεση ( κίνητρα-λόγοι διάπραξης) Η σχέση δράστη θύματος Χωροχρονικά πλαίσια τέλεσης ανθρωποκτονίας Συμπέρασμα..54 Κεφάλαιο 5 ο : Ανθρωποκτονία και μέσα μαζικής επικοινωνίας 5.1. Εισαγωγικά Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας και επιλογή ειδήσεων Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας και έγκλημα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας και στερεοτυπικές αντιλήψεις Έγκλημα και λογοτεχνία Συμπέρασμα..66 Κεφάλαιο 6 ο : Η ανθρωποκτονία υπό το πρίσμα της κοινωνιολογίας του δικαίου 6.1. Εισαγωγικά Ποινική Δικαιοσύνη: ο ρόλος του δικαστή Ποινική δικαιοσύνη και κοινή γνώμη Η κοινωνική αντίδραση στο έγκλημα: στάσεις και απόψεις των κοινωνικών μελών για την ποινή Διάθεση των κοινωνών για συνδρομή της ποινικής δικαιοσύνης στο έργο της Συμπέρασμα..81 Κεφάλαιο 7 ο : Αντεγκληματική Πολιτική 7.1. Εισαγωγικές επισημάνσεις Πώς ο φόβος του εγκλήματος επηρεάζει τη χάραξη της αντεγκληματικής πολιτικής Ανάγκη επαναπροσανατολισμού της αντεγκληματικής πολιτικής Προαπαιτούμενα χάραξης ορθολογικής πολιτικής Η έμφαση στην πρόληψη: μία πρόταση αντιμετώπισης της ανθρωποκτονίας..88 Συμπεράσματα-επίλογος.91 3

4 Βιβλιογραφία..94 4

5 Εισαγωγή Το έγκλημα είναι ένα πολυδιάστατο κοινωνικό φαινόμενο που κατά καιρούς απασχόλησε και συνεχίζει να απασχολεί μελετητές προερχόμενους από διάφορους επιστημονικούς χώρους (ψυχολόγους, κοινωνιολόγους, εγκληματολόγους, θεολόγους, ιστορικούς κλπ). Τόνοι μελάνης έχουν χυθεί στο πλαίσιο της προσπάθειας να προσεγγιστεί το παραπάνω φαινόμενο, να εξακριβωθούν οι αιτίες του και να προταθούν τρόποι πρόληψής του. Στην παρούσα εργασία το ενδιαφέρον μας θα επικεντρωθεί σ ένα συγκεκριμένο έγκλημα η απαξία του οποίου είναι μεγάλη καθώς το έννομο αγαθό- το αγαθό δηλαδή που τυποποιείται στο ποινικό δίκαιο και ανάγεται σε έννομο αφού το ίδιο το δίκαιο αναγνωρίζει σ αυτό το επιμέρους συμφέρον καθολικότητα, καθιστώντας το αξία 1 - που θίγεται είναι αυτό που στη συνείδηση του κόσμου έχει την υπέρτατη αξία, η ζωή του ανθρώπου. Άρα, το έγκλημα που η παρούσα εργασία φιλοδοξεί να προσεγγίσει και να μελετήσει διάφορες πτυχές του είναι η ανθρωποκτονία. Με κριτήριο το βαθμό υπαιτιότητας του δράστη το έγκλημα της ανθρωποκτονίας υποδιαιρείται σε δύο επιμέρους μορφές, την ανθρωποκτονία εκ προθέσεως και την ανθρωποκτονία εξ αμελείας. Αυτή που θα μας απασχολήσει εν προκειμένω είναι η πρώτη, ήτοι η εκ προθέσεως ανθρωποκτονία. Συγκεκριμένα θα επιχειρηθεί μια επαφή με το υπό εξέταση αντικείμενο από όχι αμιγώς άποψη θετικού ποινικού δικαίου, αλλά παράλληλα από την οπτική της εγκληματολογίας και της κοινωνιολογίας του δικαίου. Στις σελίδες που ακολουθούν θα δοθούν απαντήσεις σε κρίσιμα ερωτήματα όπως: τι είναι αυτό που καθιστά αναγκαία τη διεπιστημονική μελέτη της ανθρωποκτονίας, πώς στοιχειοθετείται το έγκλημα της ανθρωποκτονίας με βάση τη νομοτυπική του μορφή, ποιες θεμελιώδεις εγκληματολογικές θεωρίες κατά καιρούς προσπάθησαν να εντοπίσουν τους αιτιολογικούς παράγοντες του εγκλήματος γενικότερα (συνεπώς και της ανθρωποκτονίας ειδικότερα). Επίσης θα δοθεί 1 Μανωλεδάκης Ι. : «Ποινικό Δίκαιο, άρθρα 1-49, Επιτομή γενικού μέρους», Θεσ/νίκη: Σάκκουλας, 2001, σελ.124 5

6 συνοπτικά και ενδεικτικά μία στατιστική εικόνα των ανθρωποκτονιών στην Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες με βάση έρευνες που διεξήχθησαν. Ας σημειωθεί ότι η ενασχόληση με τα μεταξύ άλλων παραπάνω ζητήματα εκ των πραγμάτων δεν μπορεί να έχει εξαντλητικό χαρακτήρα, αλλά αποσκοπεί να λειτουργήσει ως αφορμή προβληματισμού γύρω από ένα έγκλημα που όχι άδικα προκαλεί την κοινωνική κατακραυγή. Καθόλου τυχαίο εξάλλου δεν είναι το γεγονός ότι ανέκαθεν για το δράστη της προσβολής του εννόμου αγαθού της ζωής η κοινωνία επεφύλασσε και επιφυλάσσει σοβαρότατες κυρώσεις. Εν ολίγοις η βαρύτητα της ποινής που απειλείται για το έγκλημα της ανθρωποκτονίας, ως απάντηση της οργανωμένης κοινωνίας στην προσβολή που λαμβάνει χώρα καταδεικνύει τη σοβαρότητα του εγκλήματος και την αναμφίλεκτη απαξία του. Κεφάλαιο 1 ο : Τι επιβάλλει τη διεπιστημονική προσέγγιση της ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως και ο ρόλος της κοινωνιολογίας του δικαίου στο αίτημα για διεπιστημονικότητα 1.1. Γενικά για την ανάγκη της διεπιστημονικότητας Στην εποχή της απόλυτης εξειδίκευσης προβάλλει όλο και πιο επιτακτικό το αίτημα για διεπιστημονικότητα, ήτοι για επικοινωνία μεταξύ διάφορων επιστημονικών κλάδων και ειδικοτήτων και υπέρβαση των εμποδίων που ορθώνονται στη μεταξύ τους συνεργασία. Το αίτημα για επικοινωνία και αλληλεπίδραση των επιμέρους επιστημονικών εξειδικεύσεων κάθε άλλο παρά θεωρητικό χαρακτήρα έχει. Απεναντίας υπάρχει μια ξεκάθαρη πρακτική διάστασή του με δεδομένο ότι η διεπιστημονικότητα ως αναγκαιότητα πηγάζει από την πολυπλοκότητα και τη σύνθετη φύση των υπό μελέτη φαινομένων. Μια πολυπλοκότητα που οι επιστημονικές εξειδικεύσεις ούσες εσωστρεφείς και απομονωμένες η μία από την άλλη αποδεικνύονται τουλάχιστον ανεπαρκείς για να την διαχειριστούν και να την αντιμετωπίσουν. Σε καμία περίπτωση δεν προτείνεται η κατάργηση των ειδικοτήτων ούτε αμφισβητείται η αξία των επιτευγμάτων και των κατακτήσεων που συντελέστηκαν συνεπεία της εξειδίκευσης. Η διεπιστημονικότητα δεν αναιρεί τίποτα από τα παραπάνω, επιτάσσει απλά μια όχι περιορισμένη και 6

7 κοντόφθαλμη οπτική των υπό εξέταση φαινομένων. Και πώς το αίτημα για επικοινωνία των ειδικοτήτων και κατ επέκταση για ευρύτερη οπτική θα μετουσιωθεί σε πράξη αν οι ίδιοι οι επιστήμονες των διάφορων ειδικοτήτων δε συνειδητοποιήσουν πόσο εγωιστική και απόλυτη είναι η εκ μέρους τους πεποίθηση περί κατοχής όλης της αλήθειας; Με λίγα λόγια η υλοποίηση του αιτήματος για διεπιστημονικότητα προϋποθέτει αναθεώρηση της στάσης των διάφορων επιστημονικών κλάδων, οι οποίοι, μέχρι πρότινος τουλάχιστον, κλείνονταν στον εαυτό τους αρνούμενοι πάσης φύσεως συμπόρευση με τις λοιπές ειδικότητες. Η επιθυμητή αυτή αναθεώρηση και η προθυμία για επικοινωνία μπορούν να προκύψουν μέσω της αυτοπαρατήρησης και της αυτοκριτικής, καθώς μόνο αυτές οδηγούν αναπόφευκτα στο συμπέρασμα της αδυναμίας των επιστημονικών εξειδικεύσεων να συλλάβει η καθεμία ξεχωριστά ένα μελετώμενο φαινόμενο στην ολότητά του. 2 Αν η διεπιστημονικότητα είναι η νέα τάση που διαμορφώνεται, για τους λόγους που εκτέθηκαν παραπάνω, στη μελέτη των κοινωνικών φαινομένων γίνεται αντιληπτό ότι και το νομικό φαινόμενο, ως κοινωνικό, χρήζει διεπιστημονικής προσέγγισης. Τμήμα δε του νομικού φαινομένου συνιστά το ποινικό φαινόμενο ενώ και η ανθρωποκτονία που θα μας απασχολήσει ιδιαίτερα στα πλαίσια της παρούσας είναι και αυτή με τη σειρά της μια έκφανση του ποινικού φαινομένου. Συνεπώς επιβάλλεται για την πληρέστερη σύλληψη της ως ενός εγκλήματος με ιδιαίτερη βαρύτητα και απαξία η μελέτη της υπό το πρίσμα τόσο του ποινικού δικαίου όσο και της εγκληματολογίας. Κι αυτή που αναλαμβάνει να γεφυρώσει το χάσμα και να διασφαλίσει την οικοδόμηση μιας σχέσης αλληλεπίδρασης μεταξύ τους δεν είναι άλλη από την κοινωνιολογία του δικαίου. Και το πράττει με τον τρόπο που θα δούμε παρακάτω Οι θέσεις του E. Durkheim για το έγκλημα 2 Ιντζεσίλογλου Ν. : «Κοινωνιολογία του Δικαίου, Εισαγωγή σε μια ρεαλιστική νομική επιστήμη, Διεπιστημονική προσέγγιση του νομικού φαινομένου», Θεσ/νίκη: Σάκκουλας, 2012, σελ

8 Στόχος του παρόντος κεφαλαίου, όπως ενδεχομένως μπορεί να έχει γίνει ήδη σαφές με όσα προεκτέθηκαν περί διεπιστημονικότητας, είναι να καταδειχθεί ότι ο πολυσύνθετος χαρακτήρας του εγκλήματος της ανθρωποκτονίας επιβάλλει τη μελέτη του από την οπτική περισσότερων της μιας επιστημονικών εξειδικεύσεων. Είναι τέτοια η πολυπλοκότητα του υπό εξέταση ζητήματος που η αποκλειστική του προσέγγιση υπό το πρίσμα του θετικού ποινικού δικαίου είναι αδύνατο να τη συλλάβει. Μια ανάλογη προσέγγιση είναι μονοδιάστατη και άρα ανεπαρκής καθώς παραβλέπει τον έντονα κοινωνικά χαρακτήρα της ανθρωποκτονίας. Για την κοινωνική διάσταση εξάλλου του εγκλήματος εν γένει έκανε λόγο ένας μεγάλος διανοητής ο Emile Durkheim. Ο E. Durkheim με το έργο του άσκησε μεγάλη επιρροή στη γαλλική νομική σκέψη και στην ουσία άνοιξε το δρόμο σε όλους τους νομικούς που ήταν πρόθυμοι να διευρύνουν την οπτική τους για το δίκαιο 3. Μια τέτοια διευρυμένη οπτική άλλωστε φιλοδοξεί και η παρούσα εργασία να υιοθετήσει κατά τη μελέτη της ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως. Κρίνεται σκόπιμη λοιπόν στο σημείο αυτό μια σύντομη αναφορά στις βασικές θέσεις του Durkheim για το δίκαιο γενικότερα και το έγκλημα ειδικότερα. Η τεράστια συμβολή του Durkheim στην κοινωνιολογική σκέψη έγκειται στην ανάδειξη της κοινωνιολογίας ως αυτόνομης επιστήμης. Αυτή την ανεξαρτησία την κηρύσσει στους «Κανόνες της Κοινωνιολογικής Μεθόδου» όπου ουσιαστικά ορίζει την κοινωνιολογία σαν τη μελέτη των κοινωνικών γεγονότων. 4 Τα δε κοινωνικά γεγονότα κατά τον Durkheim συνίστανται σε τρόπους του δραν, του σκέπτεσθαι και του αισθάνεσθαι, εξωτερικούς σε σχέση με το άτομο και προικισμένους με μία δύναμη εξαναγκασμού χάρη στην οποία του επιβάλλονται. 5 Κοινωνικό γεγονός μάλιστα, υποστηρίζει ο Durhheim, αποτελεί και το έγκλημα. Πράγματι ο Durkheim όσον αφορά στο έγκλημα δεν εστίασε αποκλειστικά στο συνηθισμένο πλαίσιο «νόμιμου-παράνομου», όπως 3 ο.α σελ Durkheim E. (μτφρ.-επιμέλεια Μουσούρη Λ.): «Οι κανόνες της κοινωνιολογικής μεθόδου», Αθήνα: Gutenberg, 1978, σελ.24 5 ο.α σελ. 67 8

9 προαναφέρθηκε δε επεσήμανε ότι αυτό δεν περιορίζεται σε νομικό γεγονός αλλά συνιστά κοινωνικό γεγονός. 6 Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η θέση του Durkheim για το κριτήριο διάκρισης μιας εγκληματικής από μια μη εγκληματική συμπεριφορά. Αυτό δε συνίσταται σε κάποιο ιδιαίτερο γνώρισμα της ίδιας της συμπεριφοράς, αλλά στον τρόπο με τον οποίο αντιδρά η κοινωνία απέναντι στη συμπεριφορά αυτή. Ανάλογα δηλαδή με το πώς θα αντιδράσει η κοινωνία σε μια ανθρωποκτονία π.χ. αυτή μπορεί να χαρακτηριστεί είτε φόνος είτε ηρωική πράξη. 7 Σύμφωνα με τον Durkheim το έγκλημα δεν περιορίζεται σε νομικό γεγονόςόπως υπογραμμίστηκε παραπάνω- αλλά συνιστά ένα κοινωνικό φαινόμενο και μάλιστα ένα λειτουργικό κοινωνικό φαινόμενο. Ο λειτουργικός του χαρακτήρας είναι διττός αφού το έγκλημα αφ ενός συντελεί στη δημιουργία αιτήματος για εντατικοποίηση του κοινωνικού ελέγχου και αφ ετέρου συμβάλλει στην ενίσχυση των κοινωνικά κρατουσών ηθικών και νομικών αξιών δίνοντας αφορμή για επιβολή ποινών. Άρα, το έγκλημα για την κοινωνία είναι ό, τι ο πόνος για το βιολογικό οργανισμό. Μπορεί να είναι ένα δυσάρεστο φαινόμενο αλλά παράλληλα κρούει τον κώδωνα του κινδύνου στην κοινωνία επισημαίνοντας ότι κάτι δε λειτουργεί σωστά. Ενεργοποιούνται λοιπόν οι μηχανισμοί αντίδρασης της κοινωνίας και μέσω των επιβληθεισών ποινών για τα εγκλήματα που τελέστηκαν, η έννομη τάξη αποκαθίσταται ενώ επανέρχεται και η διασαλευθείσα κοινωνική τάξη. Συμπερασματικά για τον Durkheim ακόμη και το έγκλημα είναι απαραίτητο σε μια κοινωνία αφού εκ του αποτελέσματος φαίνεται να επιτελεί τη λειτουργία της ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής. 8 Αν απ όσα αναφέρθηκαν ακροθιγώς σχετικά με τις θέσεις του Durkheim για το έγκλημα πρέπει να εντυπωθεί κάτι αυτό είναι η κοινωνική διάσταση του εγκλήματος η οποία επ ουδενί δεν πρέπει να παραβλέπεται ή να υποτιμάται Το ποινικό φαινόμενο ως κοινωνικό φαινόμενο 6 Λάζος Γ. : «Κριτική Εγκληματολογία», Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη, 2007, σελ Ιντζεσίλογλου Ν. : «Κοινωνιολογία του Δικαίου, Εισαγωγή σε μια ρεαλιστική νομική επιστήμη, Διεπιστημονική προσέγγιση του νομικού φαινομένου», Θεσ/νίκη: Σάκκουλας, 2012, σελ ο.α σελ

10 Ο νομικός θετικισμός υπήρξε αναντίρρητα ένα τεράστιο ρεύμα- με ποικίλες εκδοχές και διακλαδώσεις- που επηρέασε και καθοδήγησε τη νομική σκέψη σε όλη τη διάρκεια του 19 ου αιώνα, ως έναν τουλάχιστον βαθμό και του 20 ου αιώνα. Στην ουσία ο νομικός θετικισμός έτεινε σε μια υποστασιοποίηση των νομικών αρχών και εννοιών και αντιμετώπιζε τις νομικές ρυθμίσεις με τρόπο άκριτο σαν να ήταν δόγματα υπεράνω κριτικής. 9 Παρά τις ενδεχόμενες διαφοροποιήσεις των επιμέρους εκδοχών του νομικού θετικισμού- ο οποίος είδαμε ότι συνιστά ένα πολυπλόκαμο ρεύμα νομικής σκέψης- ο κοινός παρονομαστής είναι η προσήλωση στο δόγμα των κανόνων του ισχύοντος νομικού συστήματος και η συνακόλουθη τυπολογική προσέγγισή τους. Άρα, ο νομικός θετικισμός οδηγεί αναπόφευκτα σε μια νομική τυποκρατία που θεωρεί το δίκαιο ένα κλειστό σύστημα αυτονομημένο από την κοινωνία. Δίκαιο και κοινωνία για τους θιασώτες του νομικού θετικισμού είναι δύο δρόμοι παράλληλοι που δε συναντιούνται ποτέ ενώ γι αυτούς ο νομικός στο πλαίσιο αναζήτησης του αληθινού νοήματος των κανόνων δικαίου πρέπει να απεμπολήσει κάθε κοινωνική ή πολιτική εκτίμηση υποτασσόμενος πλήρως στην τυπική τους ισχύ. 10 Το δίκαιο όμως έχει έναν εγγενή κοινωνικό χαρακτήρα και βασική αποστολή κάθε νομικού που δεν επιθυμεί να παραμείνει εγκλωβισμένος στο νομοθετικιστικό και συνεπώς τυπολατρικό πνεύμα είναι να αξιοποιήσει τη διευρυμένη προοπτική που όπως θα δούμε παρακάτω προσφέρει απλόχερα η κοινωνιολογία του δικαίου-κατά τη μελέτη του νομικού φαινομένου. Αυτή η υπέρβαση του περιορισμένου οπτικού πεδίου και αντικειμένου μελέτης του νομικού θετικισμού είναι όχι απλά μια ευχή αλλά ένα επιτακτικό αίτημα και όσον αφορά στο ποινικό φαινόμενο ειδικότερα. Κι αυτό γιατί το ποινικό φαινόμενο διαθέτει αναντίρρητα κοινωνικό περιεχόμενο, γεγονός που προκύπτει αβίαστα από τον ορισμό και την ανάλυση των στοιχείων του. Με τον όρο ποινικό φαινόμενο λοιπόν νοείται η μορφή εκείνη της κοινωνικής παθολογίας, που έγκειται στην προσβολή βασικών στοιχείων-αγαθών της κοινωνικής ζωής από τους ίδιους τους ανθρώπους και στην αντίδραση 9 Σταμάτης Κ.: «Η θεμελίωση των νομικών κρίσεων, εισαγωγή στη μεθοδολογία του δικαίου», Θεσ/νίκη: Σάκκουλας, 2002, σελ Παπαχρίστος Θ.: «Κοινωνιολογία του Δικαίου», Αθήνα: Σάκκουλας, 1999, σελ

11 (απάντηση) στην προσβολή αυτή από τους φορείς των αγαθών που προσβλήθηκαν και σε πιο εξελιγμένη φάση από την κυρίαρχη, την υπερέχουσα δύναμη (εξουσία) μέσα στον κοινωνικό χώρο. 11 Από τον παραπάνω ορισμό συνάγεται ότι τα βασικά στοιχεία που συγκροτούν το «ποινικό φαινόμενο» είναι τα ακόλουθα τρία: α) τα κοινωνικά αγαθά β) το έγκλημα ως προσβολή των αγαθών αυτών και γ) η απάντηση της οργανωμένης κοινωνίας σ αυτή την προσβολή. Οι αντίστοιχες έννοιες που αναφέρονται σ αυτά τα στοιχεία- έννομο αγαθό, έγκλημα, ποινή- αποτελούν τις τρεις θεμελιώδεις έννοιες της ποινικής επιστήμης. Τα έννομα αγαθά εκφράζουν τη θέση, το έγκλημα την αντίθεση και η ποινή τη σύνθεση (δηλ. την άρνηση της αντίθεσης και τη μετάβαση σε νέα θέση). 12 Ως κοινωνικά αγαθά νοούνται (υλικά) αντικείμενα του εξωτερικού κόσμου, αντιληπτά με τις αισθήσεις ή φυσικές ή κοινωνικές ιδιότητες αυτών των αντικειμένων που ικανοποιούν βιοτικές ανάγκες και εξυπηρετούν αντίστοιχα βιοτικά συμφέροντα των μελών της κοινωνίας, γι αυτό και αποτελούν ουσιώδη στοιχεία της κοινωνικής ζωής. 13 Το δεύτερο στοιχείο του ποινικού φαινομένου, η προσβολή των κοινωνικών αγαθών είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τον προσδιορισμό των κοινωνικών αγαθών. Αν ένα αντικείμενο δεν έχει ιδιαίτερη σημασία σε συγκεκριμένη κοινωνία και η προσβολή του δεν μπορεί να έχει απαξία και να προκαλεί την κοινωνική αποδοκιμασία. Συνεπώς η έννοια του εγκλήματος συνάγεται από τον προσδιορισμό των κοινωνικών αγαθών. 14 Τέλος, η ποινή, η αντίδραση δηλαδή της κοινωνίας στις προσβολές των αγαθών είναι και αυτή συνυφασμένη με το έγκλημα. Λογικά το προϋποθέτει αλλά παράλληλα και το προσδιορίζει αφού ως έγκλημα θα μπορούσε να οριστεί η πράξη που επισύρει την ποινή κατά του υποκειμένου της. 15 Είναι σαφές ότι μεταξύ των τριών ανωτέρω στοιχείων που συγκροτούν το ποινικό φαινόμενο υπάρχει μια σχέση αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασης, 11 Μανωλεδάκης Ι. : «Ποινικό Δίκαιο, άρθρα 1-49, Επιτομή γενικού μέρους», Θεσ/νίκη: Σάκκουλας,2001, σελ ο.α σελ ο.α σελ ο.α σελ ο.α σελ

12 όπως επίσης είναι σαφές ότι ο έντονα κοινωνικός χαρακτήρας του ποινικού φαινομένου επιβάλλει την προσέγγισή του από όλες τις πιθανές πλευρές. Μια ανάλογη προσέγγιση δεν μπορεί να εξασφαλίσει η προσκόλληση στη δογματική επιστήμη του δικαίου. Το ζητούμενο είναι η μετεξέλιξη της επιστήμης του δικαίου σε μια πραγματικά κοινωνική επιστήμη πράγμα που μπορεί να επιτευχθεί μόνο με το άνοιγμα αυτής στο ιστορικοκοινωνικό γίγνεσθαι. Με άλλα λόγια η μελέτη του ποινικού φαινομένου και του νομικού φαινομένου γενικότερα προϋποθέτει μία γόνιμη επικοινωνία της δογματικής του δικαίου και της κοινωνιολογίας. Και είναι η κοινωνιολογία του δικαίου αυτή που διασφαλίζει την πολυπόθητη επικοινωνία Η συμβολή της κοινωνιολογίας του δικαίου στη διεπιστημονική προσέγγιση του νομικού φαινομένου Στην αρχή του κεφαλαίου έγινε λόγος για την ανάγκη διεπιστημονικής μελέτης των κοινωνικών φαινομένων, μια ανάγκη που υπαγορεύεται από την πολυπλοκότητά τους. Κοινωνικό όμως είναι και το νομικό φαινόμενο που μας ενδιαφέρει εν προκειμένω- δεδομένου ότι αντικείμενο μελέτης της παρούσας εργασίας είναι η ανθρωποκτονία- συνεπώς και αυτό πρέπει να προσεγγίζεται διεπιστημονικά. Το ερώτημα που ανακύπτει και στο οποίο θα επιχειρηθεί μία απάντηση παρακάτω- είναι η κοινωνιολογία του δικαίου τι ρόλο μπορεί να διαδραματίσει και σε ποιο βαθμό προκειμένου η διεπιστημονικότητα κατά τη μελέτη του νομικού φαινομένου να γίνει πράξη. Προηγουμένως όμως πρέπει να απαντηθεί ένα άλλο εξίσου κρίσιμο ερώτημα: ποια είναι η φύση της κοινωνιολογίας του δικαίου, είναι κλάδος της κοινωνιολογίας ή μήπως της νομικής επιστήμης ή ακόμα και ξεχωριστός κλάδος. Η προσπάθεια εντοπισμού της ακριβούς θέσης της κοινωνιολογίας του δικαίου έγινε αφορμή για πάμπολλες επιστημονικές έριδες. 16 Ιντζεσίλογλου Ν. : «Κοινωνιολογία του Δικαίου, Εισαγωγή σε μια ρεαλιστική νομική επιστήμη, Διεπιστημονική προσέγγιση του νομικού φαινομένου», Θεσ/νίκη: Σάκκουλας, 2012, σελ

13 Είναι γεγονός ότι οι κοινωνιολόγοι ενδιαφέρονται στο πλαίσιο της επιστήμης τους για το δίκαιο όπως και οι νομικοί στο πλαίσιο της δογματικής νομικής επιστήμης επιχειρούν τη συνεκτίμηση των κοινωνικών παραμέτρων του νομικού φαινομένου. Υπάρχει λοιπόν ένα ενδιαφέρον των κοινωνιολόγων για το ρόλο του δικαίου στην κοινωνία και αντίστοιχα ένα ενδιαφέρον των νομικών για το ρόλο της κοινωνίας στο δίκαιο. 17 Αμφότερες όμως οι προσεγγίσεις είναι αποσπασματικές. Το δίκαιο χρήζει μιας ολοκληρωμένης κοινωνιολογικής προσέγγισης, η οποία με τη σειρά της προϋποθέτει ότι κοινωνιολογία και δογματική νομική επιστήμη θα επικοινωνούν αλληλοτροφοδοτούμενες. Έρχεται λοιπόν γέφυρα επικοινωνίας να γίνει η κοινωνιολογία του δικαίου η οποία θυμίζει έντονα τον Ιανό, τον αρχαίο θεό των Ρωμαίων με τα δύο πρόσωπα. Όπως διττή είναι η φύση του δικαίου- κοινωνικό φαινόμενο με ιδιαίτερη κανονιστικότητα- έτσι η κοινωνιολογία του δικαίου διαθέτει δύο πρόσωπα: το ένα είναι στραμμένο προς το εσωτερικό του νομικού συστήματος και το άλλο προς τα έξω, ήτοι προς την κοινωνική πραγματικότητα. 18 Παρ όλα αυτά η κοινωνιολογία του δικαίου δε συνιστά επιμέρους κλάδο της γενικής κοινωνιολογίας ούτε αφ ετέρου το γνωστικό της αντικείμενο ταυτίζεται μ εκείνο της νομικής επιστήμης, δεδομένου ότι η τελευταία περιορίζεται στη δογματική προσέγγιση των νομικών κανόνων. 19 Τουναντίον, η κοινωνιολογία του δικαίου διαθέτει αυτοτέλεια γιατί μόνο ως αυτοτελής επιστημονικός κλάδος θα μπορούσε να επιτύχει το ευκταίο που δεν είναι άλλο από τη μελέτη του δικαίου στην καθολικότητά του, τόσο στην πραγματική του, όσο και στην κανονιστική του διάσταση. Μόνο με τον τρόπο αυτό είναι δυνατή η συνολική γνώση της νομικής κοινωνικής πραγματικότητας. 20 Με άλλα λόγια η πρόσβαση στο δίκαιο ως κοινωνικό φαινόμενο μεν με κανονιστική ιδιαιτερότητα δε, είναι εφικτή χάρη στην ύπαρξη της κοινωνιολογίας του δικαίου ως επιστημονικού κλάδου αυτονομημένου τόσο 17 Παπαχρίστος Θ.: «Κοινωνιολογία του Δικαίου», Αθήνα: Σάκκουλας, 1999, σελ ο.α σελ Παπαχρίστος Θ.: «Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία του Δικαίου», Αθήνα: Σάκκουλας, 1984, σελ ο.α σελ

14 από την κοινωνιολογία όσο και από τη νομική επιστήμη. 21 Στην ουσία η απώτερη φιλοδοξία της κοινωνιολογίας του δικαίου είναι να μεταβάλει τον προσανατολισμό της νομικής σκέψης, να την απαλλάξει από τη νομική τυποκρατία και το φορμαλισμό και να την στρέψει προς την κοινωνική πραγματικότητα. Έχοντας οριοθετήσει το γνωστικό αντικείμενο της κοινωνιολογίας του δικαίου μπορούμε εύκολα να απαντήσουμε και στο ερώτημα που μας απασχολεί, πώς δηλαδή η κοινωνιολογία του δικαίου συνεισφέρει στη διεπιστημονική μελέτη του νομικού φαινομένου ανοίγοντας το δρόμο σε μια ρεαλιστική νομική επιστήμη. Συνεισφέρει λοιπόν στην πραγμάτωση της διεπιστημονικότητας επειδή το γνωστικό της αντικείμενο είναι τέτοιο που την οδηγεί στο να λειτουργήσει ως δίαυλος επικοινωνίας ανάμεσα στην κοινωνιολογία και τη νομική επιστήμη. Εν ολίγοις ο ρόλος της κοινωνιολογίας του δικαίου προκειμένου το νομικό φαινόμενο να προσεγγιστεί διεπιστημονικά συνοψίζεται στα κάτωθι: α) καταδεικνύει με τρόπο πειστικό την αναγκαιότητα της συνεργασίας μεταξύ νομικής επιστήμης και κοινωνιολογίας β) αίρει τα εμπόδια που παρακωλύουν την επικοινωνία νομικών και κοινωνιολόγων γ) δημιουργεί στις μεταξύ τους σχέσεις κλίμα εμπιστοσύνης δ) τους παρέχει τα απαραίτητα για την επίτευξη της μεταξύ τους διεπιστημονικής εργασίας εννοιολογικά μέσα και μεθοδολογικά εργαλεία. 22 Μπορεί στο παρελθόν η κοινωνιολογία του δικαίου υπό το κράτος του νομικού θετικισμού να βρέθηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα στο περιθώριομπορεί κανείς να πει ότι εφυτοζώησε κατά καιρούς στα περιθώρια της γενικής κοινωνιολογίας 23 - ωστόσο ο σημαντικός ρόλος της έχει στο μεταξύ αναδειχθεί ώστε να αναχθεί σε αυτονομημένο επιστημονικό κλάδο. Κι ο ρόλος της όπως επανειλημμένα τονίστηκε είναι να θέσει τα θεμέλια για την κοινωνιολογική διερεύνηση των φαινομένων με την οποία, όπως παρατηρεί και ο Sinzheimer, 21 Παπαχρίστος Θ.: «Κοινωνιολογία του Δικαίου», Αθήνα: Σάκκουλας, 1999, σελ Ιντζεσίλογλου Ν. : «Κοινωνιολογία του Δικαίου, Εισαγωγή σε μια ρεαλιστική νομική επιστήμη, Διεπιστημονική προσέγγιση του νομικού φαινομένου», Θεσ/νίκη: Σάκκουλας, 2012, σελ Αλιμπράντης Ν.: «Η Κοινωνιολογία του Δικαίου στην Ελλάδα»,Νομικό Βήμα, 1980,σελ

15 δεν είναι το αντικείμενο της νομικής επιστήμης που μεταβάλλεται, είναι ο τρόπος παρατηρήσεώς του που διευρύνεται. 24 Μια τέτοια διευρυμένη παρατήρηση της ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως θα επιχειρηθεί παρακάτω τόσο από την οπτική γωνία του ποινικού δικαίου όσο και της εγκληματολογίας. Κεφάλαιο 2 ο : Ποινική προσέγγιση της ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως 2.1. Εισαγωγικές επισημάνσεις Στο προηγούμενο κεφάλαιο είδαμε πώς η κοινωνιολογία του δικαίου αποτελεί μία πυξίδα που προσανατολίζει τη σκέψη του νομικού προς την κατεύθυνση της υπέρβασης του νομικού φορμαλισμού και αντίστοιχα προς αυτή της ρεαλιστικής προσέγγισης του νομικού φαινομένου. Είδαμε επίσης ότι λόγω της πολυδιάστατης φύσης του τόσο το νομικό φαινόμενο γενικότερα όσο και το ποινικό ειδικότερα χρήζουν διεπιστημονικής μελέτης. Μια τέτοια μελέτη θα αποπειραθούμε να κάνουμε και για την εκ προθέσεως ανθρωποκτονία, ενώ στο παρόν κεφάλαιο θα εστιάσουμε στην ποινική διάσταση του υπό εξέταση ζητήματος. Ένας από τους λόγους που η ανθρωποκτονία έχει συγκεντρώσει κατά καιρούς το ενδιαφέρον τόσων μελετητών από διάφορους επιστημονικούς κλάδους είναι η σοβαρότητά της. Η ανθρωποκτονία θεωρείται ως το σοβαρότερο έγκλημα όχι μόνο του δικού μας ποινικού νόμου αλλά και όλων των ποινικών νόμων ανά τη γη. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε το γεγονός ότι η ανθρωποκτονία μαζί με την εσχάτη προδοσία ήταν τα μόνα εγκλήματα που τιμωρούνταν με την ποινή του θανάτου και διαζευκτικά με ισόβια κάθειρξη, έως την κατάργηση της θανατικής ποινής στη χώρα μας το Από θεολογική άποψη και ιδίως κατά τη χριστιανική αντίληψη οποιοσδήποτε άνθρωπος, ως εικόνα και ομοίωση του θεού, είναι σεβαστός και επομένως η ζωή κάθε ανθρώπου είναι ιερή με την έννοια ότι ουδείς έχει δικαίωμα να την 24 ο.α σελ Κουράκης Ν.: «Η ανθρωποκτονία χθες, σήμερα, αύριο-βασικά πορίσματα Επιστημονικού Συμποσίου για την ανθρωποκτονία», Ποινική Δικαιοσύνη 11, 1999, σελ

16 αφαιρέσει. Έτσι, σύμφωνα με τη θεολογική οπτική η ανθρωποκτονία είναι θανάσιμο αμάρτημα, διότι πυρήνας της είναι ο εγωισμός, ο οποίος και αυτός απ την πλευρά του αντιμετωπίζεται ως θανάσιμο αμάρτημα. Σε πολιτικό επίπεδο τώρα, η σοβαρότητα του εγκλήματος της ανθρωποκτονίας θεμελιώνεται στην απόρριψη του ανθρωποκτόνου από την κοινωνία, καθώς ο τελευταίος υποκαθίσταται στις εξουσίες όχι μόνο του θεού, αλλά και του κράτους, το οποίο έως την εποχή του Διαφωτισμού ήταν ο εκφραστής και της θείας εξουσίας. 26 Το βαρύτατο και σοβαρότατο- για τους λόγους που είδαμε- έγκλημα της ανθρωποκτονίας εντάσσεται στα εγκλήματα κατά της ζωής. Πριν όμως αναλύσουμε- όπως επιβάλλει η ποινική προσέγγιση- τα επιμέρους στοιχεία του άρθρου 299 του Ποινικού Κώδικα, όπου και τυποποιείται το έγκλημα της ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως είναι αναγκαίες κάποιες εισαγωγικές παρατηρήσεις. Το ΙΕ κεφάλαιο του ειδικού μέρους του Ποινικού Κώδικα, που τιτλοφορείται εγκλήματα κατά της ζωής προστατεύει όπως εύγλωττα δηλώνει ο τίτλος του το έννομο αγαθό της ανθρώπινης ζωής. Στο σημείο αυτό να υπενθυμίσουμε ότι τα έννομα αγαθά είναι (υλικά) αντικείμενα του εξωτερικού κόσμου αντιληπτά με τις αισθήσεις μας ή φυσικές ή κοινωνικές ιδιότητες αυτών των αντικειμένων, που ικανοποιούν βιοτικές ανάγκες- και εξυπηρετούν αντίστοιχα συμφέροντα- των μελών της κοινωνίας, αποτελώντας έτσι ουσιώδη στοιχεία της κοινωνικής ζωής. Τα αντικείμενα αυτά έχουν ένα φυσικό ή κοινωνικό προορισμό ικανοποιώντας κάποια ανάγκη. Αυτή η ζωτική σημασία τους δημιουργεί συμφέρον (είτε στο άτομο που έχει ή ενσαρκώνει το αντικείμενο ή την ιδιότητα είτε στο κοινωνικό σύνολο όταν η ανάγκη που ικανοποιείται ανήκει σ αυτό) για τη διατήρηση του αγαθού. 27 Τώρα τα εγκλήματα που θίγουν το έννομο αγαθό της ζωής μπορούν να διακριθούν σε εγκλήματα βλάβης και εγκλήματα διακινδύνευσης της ζωής. 28 Στα εγκλήματα βλάβης της ζωής εντάσσεται και η ανθρωποκτονία εκ 26 ο.α σελ Μανωλεδάκης Ι. : «Ποινικό Δίκαιο, άρθρα 1-49, Επιτομή γενικού μέρους», Θεσ/νίκη: Σάκκουλας,2001, σελ Σημειώσεις Ουσιαστικού Ποινικού Δικαίου, Θεσ/νίκη: Υπηρεσία Δημοσιευμάτων, 1988, σελ. 1 16

17 προθέσεως που μας ενδιαφέρει εν προκειμένω. Το έγκλημα της ανθρωποκτονίας από πρόθεση τυποποιείται μάλιστα σε τρεις διατάξεις στα άρθρα 299, 300 και 303 του Ποινικού Κώδικα. 29 Για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας θα σταθούμε στο άρθρο 299 ΠΚ. Ειδικότερα, αναλύοντας το εν λόγω άρθρο θα ασχοληθούμε με την αντικειμενική υπόσταση, την υποκειμενική υπόσταση και τέλος την απειλούμενη ποινική κύρωση. Προηγουμένως όμως κρίνεται σκόπιμη μία σύντομη αναφορά στη διάκριση που γίνεται στις δύο παραγράφους του άρθρου 299 ΠΚ Οι ανθρωποκτονίες με πρόθεση (άρθρo 299 παρ.1 και 2 ΠΚ) και το μεταξύ τους κριτήριο διάκρισης Το άρθρο 299 ΠΚ ορίζει τα ακόλουθα: 1. Όποιος με πρόθεση σκότωσε άλλον τιμωρείται με την ποινή του θανάτου ή με ισόβια κάθειρξη. 2. Αν η πράξη αποφασίστηκε και εκτελέστηκε σε βρασμό ψυχικής ορμής, επιβάλλεται η ποινή της πρόσκαιρης κάθειρξης. 30 Είναι προφανές ότι στο άρθρο 299 ΠΚ τυποποιούνται δύο μορφές του εγκλήματος της ανθρωποκτονίας με πρόθεση, εκείνη της πρώτης παραγράφου, που δεν έχει κανέναν ρητό περαιτέρω περιορισμό και εκείνη της δεύτερης παραγράφου που απαιτεί βρασμό ψυχικής ορμής κατά την απόφαση και εκτέλεση της ανθρωποκτονίας. 31 Αυτή η κλιμάκωση των ανθρωποκτονιών εκ προθέσεως σε βαρύτερες και ελαφρότερες είναι χαρακτηριστικό όλων των νομοθεσιών και φυσικά και της προϊσχύσασας στην ελληνική έννομη τάξη, όμως τα κριτήρια διάκρισης διαφέρουν. Για παράδειγμα στον Ποινικό Νόμο η διάκριση εδραζόταν βασικά στο απρομελέτητο ή μη της ανθρωποκτονίας και στην πρώτη περίπτωση 29 Συμεωνίδου-Καστανίδου Ε.: «Ποινικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος», Αθήνα: Σάκκουλας, 1999, σελ Κάκκαλης Π. κλπ.: «Ποινικός Κώδικας, Σχόλια- Νομολογία- Βιβλιογραφία- Αιτιολογικές Εκθέσεις, τόμος δεύτερος, άρθρα Ποινικού Κώδικα», Νομική Βιβλιοθήκη, 2000, σελ Παύλου Σ. και Μπέκας Γ.: «Ποινικό 3, Εγκλήματα κατά της Ιδιοκτησίας Περιουσίας και Ζωής», Αθήνα: Σάκκουλας, 2011, σελ

18 υπήρχε αναίρεση, ενώ στη δεύτερη φόνος. 32 Συγκεκριμένα ο ελληνικός Ποινικός Νόμος του 1834 όριζε ότι εκείνος ο οποίος «εκ προμελέτης» αποφάσιζε ή «εσκεμμένως» εκτελούσε την ανθρωποκτονία τιμωρούνταν για φόνο με ποινή θανάτου (άρθρο 288 ΠΝ) ενώ εκείνος ο οποίος «απρομελετήτως εις βρασμόν ψυχικής ορμής» αποφάσιζε και εκτελούσε το έγκλημα, τιμωρούνταν ως ένοχος αναίρεσης, κατά το άρθρο 293 ΠΝ, με μικρότερες ποινές. Ωστόσο, τα στοιχεία της «προμελέτης» και της «εσκεμμένης» τέλεσης του εγκλήματος αποτέλεσαν αντικείμενο έντονης κριτικής απ την πλευρά της επιστήμης λόγω της ασάφειάς τους. Για το λόγο αυτό οι συντάκτες του νέου Ποινικού Κώδικα έκριναν σκόπιμη την κατάργησή τους. 33 Έτσι, το νέο κριτήριο διάκρισης μεταξύ των δύο παραγράφων του άρθρου 299 του ισχύοντος Ποινικού Κώδικα εντοπίζεται πλέον στην απόφαση/εκτέλεση του εγκλήματος σε κατάσταση ψυχικής ηρεμίας ή αντίθετα ψυχικής ορμής. Τίθεται εύλογα το ερώτημα σε τι συνίσταται ο βρασμός ψυχικής ορμής, το στοιχείο δηλαδή εκείνο που όταν συντρέχει οδηγεί σε ηπιότερη μεταχείριση του δράστη της ανθρωποκτονίας αφού η προβλεπόμενη ποινική κύρωση είναι αυτή της πρόσκαιρης κάθειρξης. Σύμφωνα με τη νομολογία λοιπόν ως βρασμός ψυχικής ορμής νοείται συνήθως κάθε ψυχική υπερδιέγερση που προκαλείται από την αιφνίδια υπερένταση συναισθήματος ή πάθους, όπως οργής, θλίψης, ζήλιας κλπ και αποκλείει τη σκέψη, δηλαδή τη στάθμιση των αιτίων που ωθούν προς την τέλεση του εγκλήματος και εκείνων που απωθούν από την τέλεσή του. 34 Χαρακτηριστικό επομένως γνώρισμα της ψυχικής ορμής θεωρείται κατά βάση ο αποκλεισμός της σκέψης, απαιτείται όμως επιπρόσθετα ο αποκλεισμός αυτός να προκύπτει αιτιωδώς από την αιφνίδια υπερένταση συναισθήματος ή πάθους. 32 ο.α σελ. 468 και Παπαγεωργίου-Γονατάς Σ.: «Ανθρωποκτονία με Πρόθεση- Από τη Θεωρία στην Πράξη», Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη,2012, σελ Συμεωνίδου-Καστανίδου Ε.: «Ποινικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος», Αθήνα: Σάκκουλας, 1999, σελ Ανδρουλάκης Ν.: «Ποινικόν Δίκαιον Ειδικόν Μέρος»,Αθήνα-Κομοτηνή: Σάκκουλας, 1974, σελ

19 Στη νομολογία επίσης γίνεται δεκτό ότι ο βρασμός ψυχικής ορμής δε φτάνει σε σημείο ώστε να δημιουργεί διατάραξη της συνείδησης που προκαλεί ανικανότητα ή και ελαττωμένη ικανότητα για καταλογισμό κατά τα άρθρα 34 και 36 ΠΚ. 35 Τέλος, κατά την πάγια νομολογία του Αρείου Πάγου για την εφαρμογή του άρθρου 299 παρ. 1 ΠΚ απαιτείται να διαπιστωθεί ότι ο δράστης είτε αποφάσισε είτε εκτέλεσε την πράξη σε ήρεμη ψυχική κατάσταση, ενώ ομόφωνα επίσης γίνεται δεκτό ότι από την έλλειψη βρασμού ψυχικής ορμής δεν τεκμαίρεται η ύπαρξη ψυχικής ηρεμίας. 36 Από τον ορισμό του βρασμού ψυχικής ορμής, έτσι όπως έχει νομολογιακά διαμορφωθεί, προκύπτουν κάποια ζητήματα που χρήζουν διευκρίνισης. Για παράδειγμα, τι θα συμβεί στην περίπτωση που ο δράστης της ανθρωποκτονίας αποφασίζει και εκτελεί το έγκλημα ενώ βρίσκεται σε κατάσταση που δεν αποκλείει εντελώς τη δυνατότητα σκέψης, αλλά αποκλείει τη δυνατότητα ήρεμης σκέψης, ήτοι τη δυνατότητα ψύχραιμης στάθμισης των αιτίων που ωθούν στην τέλεση του εγκλήματος κι εκείνων που την αποτρέπουν. Σύμφωνα με τη νομολογιακή παραδοχή- που είδαμε παραπάνω- ότι ο βρασμός ψυχικής ορμής αποκλείει ολοκληρωτικά τη σκέψη, στην περίπτωση αυτή το 299 παρ. 2 ΠΚ δεν μπορεί να εφαρμοστεί. Εξίσου προβληματική όμως είναι και η εφαρμογή του 299 παρ. 1 ΠΚ, αφού είναι δύσκολο να καταφαθεί η κατάσταση ψυχικής ηρεμίας. 37 Άρα, είναι προφανές ότι χρειάζεται ένας επαναπροσδιορισμός της έννοιας της ψυχικής ορμής προς την κατεύθυνση της παραδοχής ότι η ψυχική ορμή συνεπάγεται μεν την έλλειψη συνειδησιακής διαύγειας που αποκλείει την ήρεμη σκέψη, χωρίς να φτάνει δε απαραίτητα στο σημείο να αποκλείει ολοκληρωτικά τη σκέψη. 38 Όσον αφορά τώρα στο σημείο του νομολογιακού ορισμού του βρασμού ψυχικής ορμής που κάνει λόγο για ψυχική υπερδιέγερση προκαλούμενη από αιφνίδια υπερένταση συναισθήματος ή πάθους, να σημειωθεί ότι βρασμός 35 Συμεωνίδου-Καστανίδου Ε.: «Εγκλήματα κατά της ζωής (άρθρα ΠΚ)», Θεσ/νίκη: Σάκκουλας,2001, σελ ο.α σελ ο.α σελ ο.α. σελ

20 ψυχικής ορμής μπορεί κάλλιστα να νοηθεί ακόμη κι αν η υπερένταση αυτή δεν είναι ξαφνική ή απότομη. Λ.χ. όταν θύμα και δράστης έχουν μια μακροχρόνια αντιδικία που αυξάνει σταδιακά το εκατέρωθεν μίσος, η υπερένταση του μίσους σε δεδομένη στιγμή ούτε απότομη μπορεί να χαρακτηριστεί ούτε φυσικά αιφνίδια. Παρ όλ αυτά ακόμα κι αυτή η βαθμιαία και σταδιακή υπερένταση είναι ικανή να αποκλείσει τη στιγμή που το έγκλημα αποφασίζεται και τελείται την ήρεμη σκέψη. Συνεπώς ο βρασμός ψυχικής ορμής δεν είναι έννοια ταυτόσημη με τις αψιθυμίες, αλλά ευρύτερη από αυτές τις οποίες και περιλαμβάνει. 39 Με άλλα λόγια η απαίτηση της νομολογίας για την κατάφαση του βρασμού ψυχικής ορμής να συντρέχει ο όρος η συναισθηματική υπερένταση να είναι αιφνίδια δε φαίνεται ιδιαίτερα πειστική. Το να χρησιμοποιούνται ορισμένες πρακτικές ενδείξεις για τη διαπίστωση του βρασμού ψυχικής ορμής, όπως το αιφνίδιο της απόφασης, το απαράσκευο της εκτέλεσης κλπ, δεν μπορούν να ανάγουν τα παραπάνω σε κριτήρια. 40 Συμπερασματικά και επαναδιατυπώνοντας τον ορισμό της νομολογίας μπορούμε να αποδώσουμε το βρασμό ψυχικής ορμής ως κάθε υπερδιέγερση συναισθήματος ή πάθους που αποκλείει την ήρεμη σκέψη και κυριαρχεί στην απόφαση και εκτέλεση του εγκλήματος. 41 Ή εναλλακτικά πρόκειται για μια ψυχική κατάσταση συναισθηματικής έξαψης, ιδιαίτερα μεγάλης έντασης, που εμποδίζει τη λειτουργία των ανασταλτικών μηχανισμών του υπερεγώ του δράστη, ο οποίος αποφασίζει και περνά στην πράξη, χωρίς να μπορέσει να σταθμίσει τη σημασία της ανθρωποκτονίας, που εκείνη την ώρα εμφανίζεται ως μονόδρομος. 42 Κατά ρητή επιταγή του νόμου το έγκλημα της ανθρωποκτονίας τελείται σε βρασμό ψυχικής ορμής όταν ο δράστης τελεί στην κατάσταση αυτή τόσο κατά 39 ο.α σελ Παύλου Σ. και Μπέκας Γ.: «Ποινικό 3, Εγκλήματα κατά της Ιδιοκτησίας Περιουσίας και Ζωής», Αθήνα: Σάκκουλας, 2011, σελ Συμεωνίδου-Καστανίδου Ε.: «Εγκλήματα κατά της ζωής (άρθρα ΠΚ)», Θεσ/νίκη: Σάκκουλας, 2001, σελ Παύλου Σ. και Μπέκας Γ.: «Ποινικό 3, Εγκλήματα κατά της Ιδιοκτησίας Περιουσίας και Ζωής», Αθήνα: Σάκκουλας, 2011, σελ

21 τη λήψη της απόφασης όσο και κατά την τέλεση της ανθρωποκτονίας. 43 Μάλιστα, μολονότι υποστηρίζεται και το αντίθετο, ο βρασμός ψυχικής ορμής πρέπει να διαρκεί σε όλο το μεσοδιάστημα μεταξύ απόφασης και εκτέλεσης. 44 Στη θεωρία και τη νομολογία γίνεται δεκτό ότι ο βρασμός ψυχικής ορμής εμφανίζει συνήθως μικρή χρονική διάρκεια. Όμως είναι δυνατό να διαρκέσει για μεγάλο χρονικό διάστημα, για ώρες ή και για μέρες ακόμα. Το γεγονός ότι το γράμμα του νόμου επιβάλλει την ύπαρξη του βρασμού ψυχικής ορμής και κατά την απόφαση και την εκτέλεση της πράξης δε σημαίνει και δε συνεπάγεται ότι απόφαση και εκτέλεση πρέπει απαραίτητα να συμπίπτουν χρονικά ή να πραγματοποιούνται στον ίδιο τόπο. 45 Σίγουρα η πάροδος μεγάλου χρόνου είναι μια ένδειξη έλλειψης βρασμού, αλλά από μόνο του το γεγονός ότι μεσολάβησε ένα ικανό χρονικό διάστημα ανάμεσα σε απόφαση και εκτέλεση δεν αρκεί για τον αποκλεισμό της εφαρμογής του 299 παρ. 2 ΠΚ, αφού είναι πιθανό η έξαψη να διατηρήθηκε σε όλο αυτό το διάστημα. 46 Εν ολίγοις, για τη διάρκεια του βρασμού ψυχικής δεν μπορούν να διατυπωθούν γενικές αρχές και απαρέγκλιτοι κανόνες. Η κρίση δηλαδή για το χρόνο που μπορεί αυτός να διαρκεί πρέπει να είναι εξατομικευμένη. Το ζήτημα είναι πραγματικό και συνεπώς εξαρτάται κατά κύριο λόγο από την ιδιοσυγκρασία του δράστη και όλες τις περιστάσεις απόφασης και εκτέλεσης της πράξης Αντικειμενική Υπόσταση 43 Δραγάτσης Γ.: «Επιτομή Ποινικού Δικαίου Ειδικό Μέρος», Αθήνα: Σάκκουλας, 1997, σελ Παύλου Σ. και Μπέκας Γ.: «Ποινικό 3, Εγκλήματα κατά της Ιδιοκτησίας Περιουσίας και Ζωής», Αθήνα: Σάκκουλας, 2011, σελ Συμεωνίδου-Καστανίδου Ε.: «Εγκλήματα κατά της ζωής (άρθρα ΠΚ)», Θεσ/νίκη: Σάκκουλας, 2001, σελ. 284 και Φιλιππίδης Τ.: «Μαθήματα Ποινικού Δικαίου-Ειδικόν Μέροςτεύχος α», Θεσ/νίκη: Σάκκουλας, 1979, σελ Παύλου Σ. και Μπέκας Γ.: «Ποινικό 3, Εγκλήματα κατά της Ιδιοκτησίας Περιουσίας και Ζωής», Αθήνα: Σάκκουλας, 2011, σελ Συμεωνίδου-Καστανίδου Ε.: «Εγκλήματα κατά της ζωής (άρθρα ΠΚ)», Θεσ/νίκη: Σάκκουλας, 2001, σελ

22 Σύμφωνα με το άρθρο 299 ΠΚ η αντικειμενική υπόσταση του εγκλήματος της ανθρωποκτονίας είναι «όποιος σκότωσε άλλον». Από την παραπάνω διατύπωση προκύπτει ότι υποκείμενο του εγκλήματος μπορεί να είναι οποιοσδήποτε άνθρωπος- εκτός του φορέα της ζωής που προσβάλλεται- άρα πρόκειται για ένα έγκλημα κοινό. Υλικό αντικείμενο του εγκλήματος είναι οποιοσδήποτε άλλος άνθρωπος. Από το κείμενο του νόμου συνάγεται επίσης ότι για να καταφαθεί το έγκλημα της ανθρωποκτονίας πρέπει να έχει επέλθει το αποτέλεσμα του θανάτου, πρέπει δηλαδή ο δράστης της ανθρωποκτονίας να έχει προκαλέσει το εν λόγω αποτέλεσμα και μεταξύ της συμπεριφοράς του και του θανάτου να υπάρχει αιτιώδης συνάφεια. 48 Η ανθρωποκτονία συνεπώς συνιστά έγκλημα βλάβης. 49 Επιπρόσθετα, καθώς το αποτέλεσμα του θανάτου μπορεί να διακριθεί από τη μυϊκή ενέργεια του δράστη, η ανθρωποκτονία συγκαταλέγεται στα ουσιαστικά εγκλήματα ή αποτελέσματος. 50 Μπορεί δε να πραγματωθεί με οποιαδήποτε θετική ενέργεια ή με παράλειψη «νόμω οφειλόμενης ενέργειας» που οδηγεί στην καταστροφή της ζωής του ανθρώπου. 51 Η οποιαδήποτε ενέργεια θα πρέπει να χωρά στα λεκτικά όρια της έννοιας θανάτωση και να είναι αντικειμενικά πρόσφορη να προκαλέσει το θάνατο. 52 Με άλλα λόγια, καθώς η πράξη θανάτωσης δεν ορίζεται ρητά, αρκεί οποιαδήποτε αυτοκυβερνούμενη μυϊκή ενέργεια, εφ όσον αυτή παράγει 48 ο.α σελ. 294 και Παύλου Σ. και Μπέκας Γ.: «Ποινικό 3, Εγκλήματα κατά της Ιδιοκτησίας Περιουσίας και Ζωής», Αθήνα: Σάκκουλας, 2011, σελ Συμεωνίδου-Καστανίδου Ε.: «Εγκλήματα κατά της ζωής (άρθρα ΠΚ)», Θεσ/νίκη: Σάκκουλας, 2001, σελ ο.α σελ. 295 και Σημειώσεις Ουσιαστικού Ποινικού Δικαίου, Θεσ/νίκη: Υπηρεσία Δημοσιευμάτων, 1988, σελ Κάκκαλης Π. κλπ.: «Ποινικός Κώδικας, Σχόλια- Νομολογία- Βιβλιογραφία- Αιτιολογικές Εκθέσεις, τόμος δεύτερος, άρθρα Ποινικού Κώδικα», Νομική Βιβλιοθήκη, 2000, σελ Παύλου Σ. και Μπέκας Γ.: «Ποινικό 3, Εγκλήματα κατά της Ιδιοκτησίας Περιουσίας και Ζωής», Αθήνα: Σάκκουλας, 2011, σελ

23 αιτιωδώς το αποτέλεσμα του θανάτου, οδηγεί δηλαδή σε ανακοπή λειτουργίας του εγκεφάλου. 53 Ο τρόπος τώρα καθώς και τα μέσα θανάτωσης ουδόλως περιορίζονται από το νόμο 54, άρα η ανθρωποκτονία μπορεί να τελεστεί με γυμνά χέρια (στραγγαλισμός), με αγχέμαχο όπλο (μαχαίρωμα), με πυροβόλο όπλο, με ρίψη οποιουδήποτε αντικειμένου, με ρίψη του θύματος σε συνθήκες που αυτές θα προκαλέσουν το θάνατο (πέταγμα στη θάλασσα ή σε γκρεμό), με δημιουργία συνθηκών που αυτές θα προκαλέσουν το θάνατο ( κατασκευή παγίδας, τοποθέτηση εκρηκτικού μηχανισμού) κ.ο.κ. 55 Ακόμη και με ψυχική επενέργεια πάνω στο θύμα (λ.χ. με την πρόκληση ισχυρού τρόμου) είναι δυνατό να επέλθει το αποτέλεσμα του θανάτου. 56 Όπως προαναφέρθηκε όμως η ανθρωποκτονία είναι ουσιαστικό, δηλαδή έγκλημα αποτελέσματος, συνεπώς η τέλεση της είναι δυνατή όχι μόνο με θετική ενέργεια αλλά και παράλειψη, με την προϋπόθεση ότι ο δράστης ενώ έχει ιδιαίτερη νομική υποχρέωση να αποτρέψει την επέλευση του θανάτου παραλείπει να την αποτρέψει. Ως παραλειφθείσα θεωρείται εκείνη η ενέργεια που θα μπορούσε αντικειμενικά να αποτρέψει το αποτέλεσμα και στην οποία ο δράστης μπορούσε να προβεί Υποκειμενική Υπόσταση Όπως σημειώθηκε παραπάνω για τη στοιχειοθέτηση του εγκλήματος της εκ προθέσεως ανθρωποκτονίας απαιτείται αντικειμενικά αφαίρεση της ζωής 53 Συμεωνίδου-Καστανίδου Ε.: «Εγκλήματα κατά της ζωής (άρθρα ΠΚ)», Θεσ/νίκη: Σάκκουλας, 2001, σελ Γάφος Η.: «Ποινικόν Δίκαιον-Ειδικόν Μέρος-τεύχος δ (άρθρα )», Αθήνα: Σάκκουλας, 1963, σελ και Φιλιππίδης Τ.: «Μαθήματα Ποινικού Δικαίου-Ειδικόν Μέροςτεύχος α», Θεσ/νίκη: Σάκκουλας, 1979, σελ Παύλου Σ. και Μπέκας Γ.: «Ποινικό 3, Εγκλήματα κατά της Ιδιοκτησίας Περιουσίας και Ζωής», Αθήνα: Σάκκουλας, 2011, σελ. 476 και Φιλιππίδης Τ.: «Μαθήματα Ποινικού Δικαίου- Ειδικόν Μέρος-τεύχος α», Θεσ/νίκη: Σάκκουλας, 1979, σελ Ανδρουλάκης Ν.: «Ποινικόν Δίκαιον Ειδικόν Μέρος», Αθήνα-Κομοτηνή: Σάκκουλας,1974, σελ Παύλου Σ. και Μπέκας Γ.: «Ποινικό 3, Εγκλήματα κατά της Ιδιοκτησίας Περιουσίας και Ζωής», Αθήνα: Σάκκουλας, 2011, σελ

24 άλλου με θετική ενέργεια ή παράλειψη οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας. 58 Για την πλήρωση της υποκειμενικής υπόστασης απαιτείται δόλος και μάλιστα οποιουδήποτε βαθμού. Ο δόλος δηλαδή μπορεί να είναι είτε άμεσος, και να περιλαμβάνει τη γνώση των αντικειμενικών στοιχείων της πράξης καθώς και τη βούληση καταστροφής της ζωής άλλου ανθρώπου,.είτε ενδεχόμενος. Στη δεύτερη περίπτωση ο δόλος συνίσταται στο ότι, παρά το γεγονός ότι ο δράστης θεώρησε ως πιθανό αποτέλεσμα της ενέργειας ή παράλειψης το θάνατο του άλλου, εν τούτοις προχώρησε και αποδέχθηκε το ενδεχόμενο αυτό αποτέλεσμα της πράξης του. 59 Σημειωτέον ότι όταν η ανθρωποκτονία τελείται με παράλειψη, ο δόλος του δράστη πρέπει να καλύπτει και την ύπαρξη της ιδιαίτερης νομικής υποχρέωσης. 60 Εξυπακούεται επίσης ότι ο δόλος (άμεσος ή ενδεχόμενος) πρέπει να καλύπτει όλα τα στοιχεία της αντικειμενικής υπόστασης καθώς και να περιλαμβάνει και την πρόβλεψη της αιτιώδους διαδρομής κατά τα ουσιώδη σημεία της. Παρεκκλίσεις από αυτήν, που βρίσκονται όμως μέσα στα πλαίσια της γενικής πείρας της ζωής είναι άνευ σημασίας. 61 Αυτό σημαίνει εν ολίγοις ότι ο τρόπος επέλευσης του θανάτου, εξαιτίας της πράξης δε χρειάζεται να καλύπτεται από το δόλο του δράστη. Αν π.χ. ο Α σπρώχνει το Β από μια γέφυρα για να πέσει στο ποτάμι και να πνιγεί, ο Β όμως πεθαίνει γιατί κατά την πτώση του χτυπά το κεφάλι του σε μια πέτρα, υπάρχει ολοκληρωμένη ανθρωποκτονία. 62 Ένα ζήτημα που μπορεί να ανακύψει όταν εξετάζεται αν υπάρχει δόλος ανθρωποκτονίας ή όχι είναι το ακόλουθο: ο Α θέλει να σκοτώσει το Β, αλλά πυροβολεί και σκοτώνει το Γ, νομίζοντας ότι αυτός είναι ο Β. Εφ όσον η 58 Κάκκαλης Π. κλπ.: «Ποινικός Κώδικας, Σχόλια- Νομολογία- Βιβλιογραφία- Αιτιολογικές Εκθέσεις, τόμος δεύτερος, άρθρα Ποινικού Κώδικα», Νομική Βιβλιοθήκη, 2000, σελ Δραγάτσης Γ.: «Επιτομή Ποινικού Δικαίου Ειδικό Μέρος», Αθήνα: Σάκκουλας, 1997, σελ Συμεωνίδου-Καστανίδου Ε.: «Ποινικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος», Αθήνα: Σάκκουλας, 1999, σελ Σημειώσεις Ουσιαστικού Ποινικού Δικαίου, Θεσ/νίκη: Υπηρεσία Δημοσιευμάτων, 1988, σελ Συμεωνίδου-Καστανίδου Ε.: «Εγκλήματα κατά της ζωής (άρθρα ΠΚ)», Θεσ/νίκη: Σάκκουλας, 2001, σελ

25 ταυτότητα του θύματος δεν εντάσσεται στην αντικειμενική υπόσταση του εγκλήματος της εκ προθέσεως ανθρωποκτονίας είναι προφανές ότι η ποινική ευθύνη του δράστη δεν επηρεάζεται. Έτσι, στο προαναφερθέν παράδειγμα ο Α ευθύνεται για ανθρωποκτονία με πρόθεση γιατί η πλάνη περί το πρόσωπο αφήνει ανέπαφη την ποινική του ευθύνη. 63 Πάντως το ίσως πιο δυσχερές πρόβλημα στο χώρο της υποκειμενικής υπόστασης είναι η δικανική απόδειξη του ανθρωποκτόνου δόλου. Ακόμη πιο δύσκολο είναι το έργο του δικαστή όταν πρέπει να διαπιστώσει αν υπάρχει ενδεχόμενος δόλος ή απλά ενσυνείδητη αμέλεια καθώς τα όρια μεταξύ των δύο μορφών υπαιτιότητας είναι δυσδιάκριτα. Στο σημείο αυτό κρίνεται σκόπιμο να υπενθυμίσουμε ότι ο δράστης ενός εγκλήματος δρα με ενδεχόμενο δόλο όταν αποδέχεται τη φυσική μεταβολή ως αποτέλεσμα της θεληματικής μυϊκής ενέργειας (κίνησης ή αδράνειας), γνωρίζοντας το ενδεχόμενο αιτιακής σύνδεσης ανάμεσα σ αυτή και στο αποτέλεσμα που τελικά αποδέχεται. 64 Αντίθετα από ενσυνείδητη αμέλεια πράττει όταν γνωρίζοντας το ενδεχόμενο αιτιακής σύνδεσης της θεληματικής μυϊκής του ενέργειας προς το φυσικό αποτέλεσμα συνεχίζει αυτή την ενέργεια ελπίζοντας ότι το αποτέλεσμα δε θα πραγματωθεί. 65 Από τα παραπάνω προκύπτει με σαφήνεια ότι η ειδοποιός διαφορά μεταξύ ενδεχόμενου δόλου και ενσυνείδητης αμέλειας έγκειται στην αποδοχή ή μη του αποτελέσματος αντίστοιχα. Η διαπίστωση λοιπόν της αποδοχής ή μη του αποτελέσματος- που συνιστά και το διαφοροποιητικό στοιχείο ενδεχόμενου δόλου και ενσυνείδητης αμέλειας- είναι ιδιαίτερα δύσκολη υπόθεση με την οποία ο δικαστής έρχεται αντιμέτωπος πολύ συχνά στο πλαίσιο του ελέγχου που διενεργεί για το αν πληρούνται τα στοιχεία της υποκειμενικής υπόστασης του άρθρου 299 ΠΚ ή όχι. Ο ανθρωποκτόνος δόλος, λοιπόν, πρέπει να συνάγεται από ενδείξεις εμπειρικά παρατηρήσιμες που να δημιουργούν απόλυτη βεβαιότητα ότι ο 63 ο.α. σελ Μανωλεδάκης Ι. : «Ποινικό Δίκαιο, άρθρα 1-49, Επιτομή γενικού μέρους», Θεσ/νίκη: Σάκκουλας, 2001, σελ ο.α σελ

26 δράστης γνώριζε, ως ενδεχόμενο έστω, ότι με την πράξη του θα προκαλέσει το θάνατο προσώπου και αποδεχόταν το αποτέλεσμα αυτό. 66 Ως θετικές ενδείξεις επιδίωξης ή αποδοχής του θανάτου προβάλλονται: τα μέσα τέλεσης της πράξης, το σημείο του σώματος που στοχεύεται να πληγεί, ο αριθμός πληγμάτων και γενικότερα η ένταση της επίθεσης, η απόσταση του θύματος από το δράστη. 67 Αντίθετα, αρνητικές ενδείξεις του ανθρωποκτόνου δόλου θεωρούνται ενδεικτικά οι ακόλουθες: η μη αξιοποίηση πυροβόλου όπλου που μπορούσε να χρησιμοποιηθεί, η ιδιαίτερη σκοπευτική ικανότητα του δράστη, παρά την οποία και από μικρή απόσταση, δεν σκότωσε το θύμα, ο μειωμένος καταλογισμός λόγω μέθης που εμποδίζει τη συνειδητοποίηση από το δράστη των συνεπειών της συμπεριφοράς του κλπ. 68 Αξίζει να σημειωθεί πάντως ότι αυτή η κωδικοποίηση των ενδείξεων για την ύπαρξη ή μη ανθρωποκτόνου δόλου δεν πρέπει να αναχθεί σε γενικό κριτήριο εφαρμοστέο απαρέγκλιτα σε κάθε περίπτωση. Απεναντίας, πρέπει σε κάθε περίπτωση να συνεκτιμάται το σύνολο των εμπειρικά παρατηρήσιμων ενδείξεων, τόσο εκείνων που ωθούν στην αποδοχή του δόλου, όσο και εκείνων που δημιουργούν εύλογες αμφιβολίες για τον ανθρωποκτόνο δόλο του δράστη. 69 Άρα, οι ενδείξεις αυτές δεν οδηγούν αυτόματα και το δίχως άλλο στην κατάφαση ή άρνηση του ανθρωποκτόνου δόλου, χωρίς να προηγηθεί η αξιολόγησή τους από το δικαστή Ποινική Κύρωση 66 Συμεωνίδου-Καστανίδου Ε.: «Εγκλήματα κατά της ζωής (άρθρα ΠΚ)», Θεσ/νίκη: Σάκκουλας, 2001, σελ Παύλου Σ. και Μπέκας Γ.: «Ποινικό 3, Εγκλήματα κατά της Ιδιοκτησίας Περιουσίας και Ζωής», Αθήνα: Σάκκουλας, 2011, σελ και Συμεωνίδου-Καστανίδου Ε.: «Εγκλήματα κατά της ζωής (άρθρα ΠΚ)», Θεσ/νίκη: Σάκκουλας, 2001, σελ Παύλου Σ. και Μπέκας Γ.: «Ποινικό 3, Εγκλήματα κατά της Ιδιοκτησίας Περιουσίας και Ζωής», Αθήνα: Σάκκουλας, 2011, σελ Συμεωνίδου-Καστανίδου Ε.: «Εγκλήματα κατά της ζωής (άρθρα ΠΚ)», Θεσ/νίκη: Σάκκουλας, 2001, σελ

27 Όπως είδαμε και αναφέραμε παραπάνω το άρθρο 299 στην πρώτη παράγραφο προβλέπει την ποινή του θανάτου ή την ισόβια κάθειρξη για όποιον με πρόθεση σκότωσε άλλον. Μετά όμως την κατάργηση της θανατικής ποινής με το άρθρο 33 παρ.1 του ν. 2172/93 70 η ανθρωποκτονία εκ προθέσεως που τελείται σε ήρεμη ψυχική κατάσταση απειλείται μόνο με την ποινή της ισόβιας κάθειρξης. Αν συντρέχει ο όρος του βρασμού ψυχικής ορμής η προβλεπόμενη ποινή είναι αυτή της πρόσκαιρης κάθειρξης. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα πορίσματα μιας έρευνας που διεξήχθη με στόχο αφ ενός να εξακριβωθεί η γνώση που έχουν οι Έλληνες πολίτες για τις ποινές που προβλέπει ο νόμος για μια σειρά αδικημάτων και αφ ετέρου να καταγραφεί η άποψή τους σχετικά με τη βαρύτητα των ποινών και την καταλληλότητά τους για την αντιμετώπιση αυτών των αξιόποινων πράξεων. Ειδικά για την ανθρωποκτονία εκ προθέσεως προέκυψε ότι η πλειοψηφία του δείγματος (το 71,3%) γνώριζε την απειλούμενη ποινή. Το 10% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι θα απαντούσε με θανατική ποινή ενώ το 22,5% επιθυμούσε ηπιότερη τιμώρηση από την ισόβια κάθειρξη. 71 Το έγκλημα της ανθρωποκτονίας είναι ιδιαίτερα «προσφιλές» στα ΜΜΕ, τα οποία κατακόρον το προβάλλουν αφιερώνοντας χώρο και χρόνο, συνεπώς το γεγονός ότι το 71,3% των ερωτηθέντων γνωρίζει ή εν πάση περιπτώσει υποθέτει σωστά την απειλούμενη ποινή δεν ξαφνιάζει. Όπως δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι υπάρχει ένα 10% του δείγματος που εμφορείται από την άποψη ότι λόγω της σπουδαιότητας του αγαθού της ζωής η προσβολή του πρέπει να συνεπάγεται αυστηρή τιμωρία ακόμα κι αν αυτό σημαίνει επιβολή της θανατικής ποινής. 70 Μαργαρίτης Λ. και Παρασκευόπουλος Ν.: «Ποινολογία άρθρα ΠΚ» Θεσ/νίκη: Σάκκουλας, 2000, σελ.71. Στο άρθρο 33 παρ.1 του ν. 2172/93 οριζόταν: «Η ποινή του θανάτου καταργείται. Όπου στις κείμενες διατάξεις προβλέπεται για ορισμένη αξιόποινη πράξη αποκλειστικώς η ποινή του θανάτου, νοείται ότι απειλείται η ποινή της ισόβιας κάθειρξης. Αν η ποινή του θανάτου προβλέπεται διαζευκτικώς με άλλη ποινή, νοείται ότι απειλείται μόνο η τελευταία» 71 Παπαμιχαήλ Σ.: «Εγκλήματα κατά της ζωής-σεξουαλικά εγκλήματα-εγκλήματα με θύματα γυναίκες και ανηλίκους», Ποινική Δικαιοσύνη 8-9, 2002, σελ