Συμμετοχή και ενδυνάμωση των νέων στα κοινά, με έμφαση στην καταπολέμηση φαινομένων κοινωνικού αποκλεισμού στην εποχή της κρίσης

Transcript

1 Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου Σχολή Κοινωνικών Επιστημών Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων Ερευνητική Ομάδα «Πολιτική Τεχνολογία» Συμμετοχή και ενδυνάμωση των νέων στα κοινά, με έμφαση στην καταπολέμηση φαινομένων κοινωνικού αποκλεισμού στην εποχή της κρίσης Tο σχέδιο αυτό χρηματοδοτήθηκε με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η παρούσα ανακοίνωση δεσμεύει μόνο τον συντάκτη της και η Επιτροπή δεν ευθύνεται για τυχόν χρήση των πληροφοριών που περιέχονται σε αυτήν. 1

2 Περιεχόμενα Συμμετοχή και ενδυνάμωση των νέων στα κοινά, με έμφαση στην καταπολέμηση φαινομένων κοινωνικού αποκλεισμού στην εποχή της κρίσης... 1 Εισαγωγή... 3 Αίτια του προβλήματος της μαθητικής διαρροής... 4 Συνέπειες του προβλήματος της μαθητικής διαρροής... 5 Από το "Δέντρο Προβλημάτων" στο "Δέντρο Λύσεων"... 7 Σχέδια δράσης των νέων για την αντιμετώπιση (3) αιτίων της μαθητικής διαρροής... 8 Προτάσεις πολιτικής Αντί Επιλόγου

3 Εισαγωγή Το πρόγραμμα Συμμετοχή και ενδυνάμωση των νέων στα κοινά, με έμφαση στην καταπολέμηση φαινομένων κοινωνικού αποκλεισμού στην εποχή της κρίσης είναι ένα ερευνητικό έργο που υλοποιήθηκε από τον Μάρτιο του 2013 μέχρι τον Ιούλιο του 2013, με στόχο την ενίσχυση της ενεργούς συμμετοχής και ενδυνάμωσης των νέων στην αντιμετώπιση φαινομένων κοινωνικού αποκλεισμού στην εποχή της κρίσης. Ειδικότερα εστιάζει στο φαινόμενο της σχολικής εγκατάλειψης, η οποία με βάση τα επίσημα στατιστικά στοιχεία είναι ιδιαίτερα υψηλή στην περιοχή της Δυτικής Αττικής και της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο δράσης της ερευνητικής ομάδας «Πολιτική Τεχνολογία» με την συνεργασία σχολείων αλλά και φορέων όπως η Φιλική Φωλιά της Ελευσίνας και ο Επιστημονικός Όμιλος Νέων Πολιτικών Επιστημόνων Κορίνθου. Η «Πολιτική Τεχνολογία» [ ] την οποία συντονίζει ο Επίκουρος Καθηγητής κ. Νικήτας-Σπύρος Κουτσούκης, έχει την έδρα της στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Οι Πρωτοβουλίες Νέων αφορούν σε δράσεις άτυπης εκπαίδευσης και διαβούλευσης που συντονίζονται από πολιτικούς επιστήμονες και έχουν ως στόχο την καταγραφή και τεκμηρίωση των αντιλήψεων των νέων σχετικά με τα αίτια και τις συνέπειες του κοινωνικού αποκλεισμού και ειδικότερα του φαινομένου της μαθητικής διαρροής. Επίσης έχουν στόχο την εθάρρυνση της συμμετοχής των νέων στην καταπολέμηση των αιτίων του προβλήματος, καθώς και στην ενεργό παραγωγή πολιτικής σχετικής με την αντιμετώπισή του και κυρίως την πρόληψή του. Για το σκοπό αυτό, συστήθηκαν ομάδες εργασίας (3 ομάδες Χ 10 περίπου νέοι η κάθε μία) με σκοπό την ανάπτυξη συγκεκριμένων προτάσεων σχετικά με τη συμμετοχή των νέων στη καταπολέμηση του φαινομένου της σχολικής διαρροής. Στις ομάδες εργασίας συμμετείχαν μαθητές λυκείου και φοιτητές πανεπιστημίου. Πιο συγκεκριμένα, στις δράσεις που πραγματοποιήθηκαν περιλαμβάνονται: (α) εκπαίδευση στα εργαλεία ανάλυσης κοινωνικών προβλημάτων και σχεδιασμού συλλογικών δράσεων β) δια ζώσης και ηλεκτρονική διαβούλευση η οποία περιλάμβανε και τη συμπλήρωση σχετικού ερωτηματολογίου με στόχο την καταγραφή και ιεράρχηση των πιο σημαντικών αιτίων του κοινωνικού αποκλεισμού και της σχολικής διαρροής (γ) σε βάθος ανάλυση του προβλήματος της μαθητικής διαρροής και συζήτηση πιθανών λύσεων με τη χρήση σχετικών εργαλείων ανάλυσης (δ) επιλογή 3 αιτίων του προβλήματος της μαθητικής διαρροής και ανάπτυξη συγκεκριμένων σχεδίων δράσης στην υλοποίηση των οποίων μπορούν να συμβάλλουν οι νέοι σε συνεργασία με κοινωνικούς φορείς. Οι ομάδες επικεντρώθηκαν σε ενέργειες που είναι εφικτές και άμεσα εφαρμόσιμες για κάθε ένα από τα επιλεγμένα αίτια, ταυτόχρονα με την επισήμανση των προϋποθέσεων και των απαιτήσεων. Στο σχέδιο δράσης, κύριο ζητούμενο είναι η ενεργοποίηση και η συμμετοχή των νέων για την αντιμετώπιση προβλημάτων που τους αφορούν. Επισημαίνεται ότι το περιεχόμενο του σχεδίου δράσης, ήτοι οι ενέργειες, οι ανθρώπινοι πόροι και οι διαδικασίες που θα απαιτούνται για την υλοποίησή του, προέρχονται εξ ολοκλήρου, από το δομημένο διάλογο των ομάδων εργασίας. Επιστημονική επιμέλεια - Σύνταξη Ε. Βαθάκου, Ν.-Σ. Κουτσούκης, Π. Σκλιας. Συλλογή στοιχείων και πρωτογενής επεξεργασία: Άννα Πασχάλη 3

4 Αίτια του προβλήματος της μαθητικής διαρροής Κατά την διάρκεια της Α συνάντησης των ομάδων εργασίας έγινε καταγραφή, ιεράρχηση και ανάλυση των πιο σημαντικών αιτίων του προβλήματος της σχολικής διαρροής. Από την διαδικασία αυτή προέκυψε ότι οι νέοι θεωρούν σημαντικότερα αίτια τα εξής: (1) Έλλειψη χρημάτων της οικογένειας για κάλυψη βασικών εξόδων σχολείου (2) Βία στο σχολείο είτε από εκπαιδευτικούς είτε από συμμαθητές/ιες (3) Μίμηση φίλων / συγγενών που εγκατέλειψαν το σχολείο (4) Ανάγκες της οικογένειας για υποστήριξη στο σπίτι (5) Έλλειψη ενδιαφέροντος για το σχολείο (6) Ανεπαρκείς εκπαιδευτικοί (7) Έλλειψη δεξιοτήτων δημιουργικής επίλυσης προβλημάτων. Πιο κάτω ακολουθεί σύντομη περιγραφή των αιτίων και των συνεπειών τους, όπως προέκυψε μέσα από την συζήτηση η οποία έγινε με την χρήση του εργαλείου ανάλυσης «Δέντρο Προβλημάτων / Λύσεων». Έλλειψη χρημάτων για κάλυψη βασικών εξόδων σχολείου Η έλλειψη χρημάτων για την κάλυψη των βασικών αναγκών του σχολείου αναδείχθηκε σαν ένα βασικό αίτιο της σχολικής διαρροής. H αγορά των απαραίτητων (σχολικά είδη, ρουχισμός) για να πάει ένα παιδί στο σχολείο για κάποιες οικογένειες, ιδιαίτερα την εποχή της οικονομική κρίσης που διανύει η χώρα, αποτελεί δυσβάσταχτο βάρος το οποίο δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν, με αποτέλεσμα να στερούν απ τα παιδιά τους το δικαίωμα στην παιδεία. Συχνά στην δεινή οικονομική κατάσταση προστίθεται και η αδιαφορία ή και αρνητική στάση της οικογένειας όσον αφορά στο σχολείο και στην ολοκλήρωση της βασικής εκπαίδευσης. Ανάγκες της οικογένειας για βοήθεια στο σπίτι Σε μερικές περιπτώσεις, τα παιδιά αναγκάζονται να εγκαταλείψουν πρόωρα το σχολείο, προκειμένου να συνεισφέρουν πρακτικά στην οικογένεια, για παράδειγμα προσέχοντας τα μικρότερα αδέρφια τους στο σπίτι. Σε νοικοκυριά όπου αναγκάζονται να εργαστούν κι οι δύο γονείς προκειμένου ν ανταπεξέλθουν οικονομικά η επιλογή αυτή μερικές φορές αποτελεί επιλογή επιβίωσης. Βία στο σχολείο Από τη συζήτηση που έγινε με τις ομάδες των νέων η χρήση βίας καταγράφεται ως ένα σημαντικό αίτιο του φαινομένου της σχολικής διαρροής. Το πρόβλημα της Βίας στο σχολείο εκδηλώνεται με πολλές μορφές. Έτσι λοιπόν η Βία μπορεί να είναι λεκτική ή / και φυσική βία. Επίσης μπορεί ενίοτε να ξεκινά ως λεκτική και να κλιμακώνεται ως φυσική βία. Επιπλέον ο φυσικός αυτουργός της βίας μπορεί να είναι είτε (συμ)μαθητές / ιες (bulliying) είτε εκπαιδευτικοί. Χαρακτηριστικά μέλη μιας ομάδας αναφέρθηκαν σε περιστατικά τα οποία έχουν ζήσει όπου εκπαιδευτικοί απευθύνονταν με τρόπο ιδιαίτερα υποτιμητικό / προσβλητικό σε μαθητές και ενίοτε πετούσαν βιβλία μέσα στην τάξη ως μέσο εκφοβισμού ή και χειροδικούσαν. Μίμηση κακών προτύπων Συχνά τα παιδιά εγκαταλείπουν το σχολείο μιμούμενα φίλους τους, μεγαλύτερα αδέρφια τους ή άλλους νέους που έχουν και αυτοί εγκαταλείψει το σχολείο. Αυτό συμβαίνει λόγω χαμηλής αυτοπεποίθησης των νέων σε μια ευαίσθητη ηλικία αλλά και λόγω έλλειψης άλλων θετικών προτύπων αναφοράς. Επίσης μέσα από τον διάλογο που πραγματοποιήθηκε αναδείχθηκε και η σημασία της άγνοιας όσον αφορά τις συνέπειες της μαθητικής διαρροής σε βάθος χρόνου στην ζωή των ίδιων αλλά και στην εξέλιξη / ανάπτυξη του στενού και ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος τους. Η άγνοια αυτή λειτουργεί συνδυαστικά με τη μίμηση κακών προτύπων. 4

5 Έλλειψη ενδιαφέροντος για το σχολείο Κατά τη διάρκεια της συζήτησης για τα ενδεχόμενα αίτια της σχολικής διαρροής, οι νέοι ανέφεραν πως σε κάποιες περιπτώσεις παιδιών που εγκατέλειψαν το σχολείο, σημαντικό ρόλο έπαιξε η έλλειψη ενδιαφέροντος για το σχολείο. Η μέθοδος διδασκαλίας, η δομή των μαθημάτων καθώς κι ύλη, καθιστούν το σχολείο έναν από τους λιγότερο ελκυστικούς χώρους για έναν νέο σήμερα. Ανεπαρκείς εκπαιδευτικοί Η παρουσία των εκπαιδευτικών είναι καθοριστικής σημασίας για την στάση των νέων απέναντι στο σχολείο. Όπως αναφέρθηκε στις συζητήσεις που πραγματοποιήθηκαν, διακριτική μεταχείριση μαθητών, ανιαρός τρόπος διδασκαλίας καθώς κι η έλλειψη σωστής κι επαρκούς κατάρτισης των εκπαιδευτικών, μπορούν ν αποθαρρύνουν ένα νέο απ το να συνεχίσει τις σπουδές του. Έλλειψη δεξιοτήτων δημιουργικής επίλυσης διαφορών Προβλήματα και συγκρούσεις εμφανίζονται συχνά στο σχολείο, στον προαύλιο χώρο ή / και στις τάξεις δημιουργώντας ένταση και αρνητικό κλίμα στις σχέσεις μαθητών. Μερικές φορές η αντιμετώπιση αυτών γίνεται με αδέξιο τρόπο οδηγώντας στην συσσώρευση έντασης και αρνητικών συναισθημάτων. Είναι σημαντικό λοιπόν οι εκπαιδευτικοί να έχουν την γνώση και την εμπειρία να διαχειρίζονται και να επιλύουν ειρηνικά και δημιουργικά τις όποιες διαφορές προκύπτουν εντός του σχολικού χώρου, καθιστώντας αυτές ευκαιρίες για μάθηση και ανάπτυξη, προσωπική και συλλογική. Επίσης είναι σημαντικό να εκπαιδευτούν οι ίδιοι οι μαθητές σε τεχνικές δημιουργικής διαχείρισης προβλημάτων / συγκρούσεων. Συνέπειες του προβλήματος της μαθητικής διαρροής Η εγκατάλειψη του σχολείου και η μη ολοκλήρωση της βασικής εκπαίδευσης έχει πολλαπλές συνέπειες όσον αφορά όχι μόνο την προσωπική ανάπτυξη του ατόμου (επαγγελματική, πνευματική, ψυχολογική, κοινωνική), αλλά και την ανάπτυξη ενός τόπου, κοινωνική, οικονομική και πολιτική. Στην συνέχεια παρουσιάζονται οι συνέπειες της μαθητικής διαρροής όπως τις κατέγραψαν οι νέοι στο "Δέντρο του Προβλήματος" της Μαθητικής Διαρροής. Συνέπειες όσον αφορά την επαγγελματική αποκατάσταση του ατόμου Οι αποκλεισμένοι απ την παιδεία πολίτες, βλέπουν το εύρος των εργασιακών τους επιλογών να συρρικνώνεται, καθώς περιορίζονται σε θέσεις ανειδίκευτης εργασίας στις οποίες υποαμείβονται σε σχέση με τα ανώτερα επίπεδα της εργασιακής πυραμίδας. Αυτό έχει πολλαπλά αποτελέσματα τόσο για τους νέους όσο και για την κοινωνία συνολικότερα. Η ανειδίκευτη εργασία έχει ως αποτέλεσμα την χαμηλή αμοιβή των εργαζομένων και κατ' επέκταση συχνά οδηγεί στην αναπαραγωγή του κύκλου της φτώχειας. Όσον αφορά την κοινωνία, η αύξηση του ποσοστού των ανειδίκευτων εργατών σημαίνει πτώση του ποσοστού εξειδίκευσης στον παραγωγικό τομέα, κάτι που έχει αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της χώρας γενικότερα. 5

6 Έλλειψη κριτικής σκέψης - κακές πολιτικές επιλογές - επιπτώσεις για την Δημοκρατία Η πρόωρη διακοπή της εκπαίδευσης έχει αποτέλεσμα το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο των πολιτών, την άγνοια όσον αφορά σημαντικά θέματα και ακόμα πιο σημαντικό την έλλειψη κριτικής σκέψης. Αυτά τα στοιχεία όμως αντανακλούν και στις επιλογές που κάνουν οι πολίτες όσον αφορά στην εκπροσώπησή τους σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο και κατ' επέκταση οι επιλογές αυτές αντανακλούν στη λειτουργία της δημοκρατίας μιας χώρας. Προβλήματα κοινωνικής συνοχής Οι νέοι που τελικά αποφασίζουν να εγκαταλείψουν το σχολείο, ίσως στο μέλλον αποτελέσουν κι οι ίδιοι πρότυπα άλλων νέων, διευρύνοντας έτσι το φαινόμενο της σχολικής διαρροής και δημιουργώντας έναν «κύκλο» κοινωνικά αποκλεισμένων ατόμων, λόγω των μειωμένων προσόντων τους. Αυτή η μορφή κοινωνικού αποκλεισμού, μπορεί να πυροδοτήσει αντιδραστικές συμπεριφορές ωθώντας τους σε αντικοινωνικές δραστηριότητες όπως η χρήση ναρκωτικών ή / και εγκληματικές πράξεις, κλοπές και ληστείες, φαινόμενα δηλαδή τα οποία διαταράσσουν την κοινωνική συνοχή. Στην συνέχεια ακολουθεί το «Δέντρο του προβλήματος» της μαθητικής διαρροής, μια γραφική αναπαράσταση των αιτίων και των συνεπειών του προβλήματος, σχ.1 Δ ΔΕΝΤΡΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ σχ.1 Συνέπειες Αναπαραγω γή κύκλου φτώχειας Χαμηλό εισόδη μα/ανε ργία Ανειδίκευτοι εργάτες Αρνητικές επιπτώσεις στην οικον +κοινων ανάπτυξη της χώρας Πρόβλημα προσωπική ς ανάπτυξης Επιπτώσεις για την δημοκρατία Έλλειψη κριτικής ικανότητας = κακές πολιτικές επιλογές Αμόρφωτοι πολίτες Πρόβλημα κοινωνικής συνοχής Κίνδυνοι εγκληματικότητ ας, ναρκωτικά κτλ Κακές παρέες Κύριο Πρόβλημα Mαθητική Διαρροή Αίτια Έλλειψη χρημάτων για κάλυψη βασικών εξόδων σχολείου Ανάγκες οικογένειας κρατάνε μικρότερα αδέρφια Κακή συμπεριφορά εκπαιδ/κών (βία, διακρίσεις, αδιαφορία) Έλλειψη αξιολόγησης / σχετ. εκπαίδευσης Βία στο σχολείο από παιδιά Βαρετό σχολείο Έλλειψη δεξιοτήτων ειρηνικής επίλυσης προβλημάτων από δασκάλους + παιδιά Μίμηση φίλων που εγκατέλειψα ν το σχολ 6

7 Από το "Δέντρο Προβλημάτων" στο "Δέντρο Λύσεων" Στην δουλειά που κάναμε με τους νέους χρησιμοποίησαμε το αναλυτικό εργαλείο του "Δέντρου Προβλημάτων / Λύσεων" ως πρώτο βήμα για την παραγωγή συγκεκριμένων προτάσεων για την αντιμετώπιση του προβλήματος της μαθητικής διαρροής. Το "Δέντρο του Προβλήματος" της Μαθητικής Διαρροής το οποίο είδαμε πιο πάνω, μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε δέντρο λύσεων ή αλλιώς στόχων. Αρκεί να μετατραπεί κάθε αρνητική δήλωση την οποία περιλαμβάνει το δέντρο προβλημάτων σε θετική δήλωση. Ακολουθεί το «Δέντρο του προβλήματος» της μαθητικής διαρροής αντεστραμμένο, ως «Δέντρο Λύσεων», μια γραφική αναπαράσταση των στόχων που θα μπορούσαν να έχουν δράσεις για την αντιμετώπιση του προβλήματος και των επιπτώσεων αυτών Σχ. 2 Δ ΔΕΝΤΡΟ ΛΥΣΕΩΝ σχ.2 ικανοποιητ ικό εισόδημα/ περισσότερ Αποτελέσματα ες ευκαιρίες απασχόληση ς εξειδίκευμ ένοι εργάτες Γενικός Στόχος Επιμέρους Στόχοι Ο κύκλος φτώχειας θα σπάσει Εξεύρεση χρημάτων για κάλυψη βασικών εξόδων σχολ Θετικές επιπτώσεις στην οικον +κοινων ανάπτυξη της χώρας Ευκαιρίες προσωπικής ανάπτυξης Δημιουργία δομών στήριξης οικογενειών (παιδ. Σταθμοί) Θετικές επιπτώσεις για την δημοκρατία Πολίτες με κριτική σκέψη και ευθύνη = καλές πολιτικές επιλογές Μορφωμένοι πολίτες Αντιμετώπιση της Mαθητικής Διαρροής Βελτίωση συμπεριφοράς εκπαιδ/κών Αξιολόγηση εκπαιδευτικών & κατάρτιση Πρόληψη της Βίας στο σχολείο Επίτευξη κοινωνικής συνοχής Εξουδετέρωση κινδύνων εγκληματικότ ητας, ναρκωτικά κτλ Καλές παρέες/περιβ άλλον με στόχους κτλ Βελτίωση της διδασκαλία ς/ενδιαφέρ ουσες δραστηριότ ητες Εκπαίδευση για δημιουργική επίλυση προβλημάτων/διαφορών δασκάλους + παιδιά Ενίσχυση αυτοπεποίθ ησης 7

8 Σχέδια δράσης των νέων για την αντιμετώπιση (3) αιτίων της μαθητικής διαρροής Οι ομάδες εργασίας επέλεξαν τρία (3) αίτια του προβλήματος της μαθητικής διαρροής τα οποία θεωρούν ιδιαίτερα σημαντικά για να αναπτύξουν προτάσεις τις οποίες θα μπορούσαν να εφαρμόσουν οι ίδιοι οι νέοι στο σχολείο τους ή στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο κινούνται. Τα τρία (3) αίτια τα οποία επέλεξαν είναι τα εξής: 1. Μίμηση κακών προτύπων 2. Έλλειψη ενδιαφέροντος για το σχολείο 3. Βία στο σχολείο από τους εκπαιδευτικούς προς τους μαθητές / ιες Πιο κάτω ακολουθούν αναλυτικά οι προτάσεις των νέων για πρωτοβουλίες τις οποίες οι ίδιοι οι νέοι μπορούν ν' αναλάβουν για να αντιμετωπίσουν τα πιο πάνω αίτια. Μίμηση κακών προτύπων Διοργάνωση συζήτησης όπου θα αναλυθούν οι πολλαπλές αρνητικές συνέπειες που μπορεί να έχει η εγκατάλειψη του σχολείου. Η συζήτηση θα μπορούσε να γίνει με χρήση βιωματικών μεθοδολογιών και αναλυτικών εργαλείων όπως την τεχνική του World Cafe και το Δέντρο Προβλημάτων / Λύσεων, ούτως ώστε να εμπλέξει ενεργά τους νέους και να τους βοηθήσει να ανακαλύψουν γνώση που διαθέτουν όπως έγινε και στις συναντήσεις του παρόντος προγράμματος. Μικρές παρουσιάσεις από εξειδικευμένους επιστήμονες (πχ. ψυχολόγους) θα μπορούσαν να φωτίσουν πτυχές του ζητήματος και να βοηθήσουν τα παιδιά να συνειδητοποιήσουν καλύτερα το υπό συζήτηση θέμα. Διοργάνωση εκδήλωσης με στόχο την προβολή θετικών προτύπων. Για παράδειγμα στην εκδήλωση θα μπορούσαν να μιλήσουν άνθρωποι οι οποίοι με επιτυχία αντιμετώπισαν και ξεπέρασαν δυσκολίες στην ζωή τους, απολαμβάνοντας στην συνέχεια την επιτυχία και την αναγνώριση. Σε μια τέτοια εκδήλωση θα μπορούσαν να μιλήσουν κάποιοι άνθρωποι του πνεύματος ή επιτυχημένοι επαγγελματίες οι οποίοι είχαν δύσκολα παιδικά/εφηβικά χρόνια, κινδύνεψαν κάποια στιγμή να εγκαταλείψουν το σχολείο, αλλά παρ' όλα αυτά συνέχισαν και δικαιώθηκε η επιλογή τους αυτή μέσα από την ζωή. Τα παιδιά να διαβάσουν συγκεκριμένα βιβλία ή / και να δουν ταινίες που προβάλλουν θετικά πρότυπα και να συζητήσουν στην συνέχεια μέσα στην τάξη το θέμα. Αυτό θα μπορούσε να γίνει στο πλαίσιο κάποιων μαθημάτων ή και ως μια δραστηριότητα εκτός του σχολικού προγράμματος, για παράδειγμα ένα απόγευμα, στην οποία να προσκληθούν και οι γονείς να συμμετάσχουν. Επίσης, οι εκπαιδευτικοί θα μπορούσαν να παροτρύνουν τα παιδιά να δουλέψουν ομαδικά πάνω σε διαφορετικά ερωτήματα που προκύπτουν από το ίδιο βιβλίο/ταινία ούτως ώστε να δοθεί το έναυσμα για γόνιμο διάλογο και συνεργασία μεταξύ τους. 8

9 Υποστήριξη των παιδιών μέσα από το περιβάλλον τους, φίλους, οικογένειασυγγενείς, σχολική κοινότητα. Όλοι χρειάζεται να είναι σε επιφυλακή. Συχνά υπάρχουν σημάδια τα οποία προειδοποιούν για το ενδεχόμενο της εγκατάλειψης του σχολείου από κάποιους νέους. Αυτά τα σημάδια θα πρέπει να γίνονται γρήγορα αντιληπτά και ν' αναλαμβάνονται πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση των προβλημάτων. Μερικές φορές οι ίδιοι οι ενήλικες δεν γνωρίζουν πως ν' αντιμετωπίσουν τέτοιες καταστάσεις. Γι' αυτό είναι σημαντικό να παρέχονται κάποιες συμβουλές, να γίνουν συναντήσεις όπου αυτό το θέμα θα συζητηθεί ανοιχτά και καλές πρακτικές θα παρουσιαστούν. Έλλειψη ενδιαφέροντος για το σχολείο Να θεσμοθετηθεί κάθε εβδομάδα σε κάθε τάξη να γίνεται μια μικρή συζήτηση όπου θα εκφράζονται και θα καταγράφονται οι απόψεις των παιδιών σχετικά με το σχολείο, την εικόνα που έχουν σχηματίσει γι αυτό και τα καθημερινά προβλήματα τα οποία αντιμετωπίζουν. Η συζήτηση αυτή θα πρέπει να γίνεται με τεχνικές και μεθοδολογίες που θα ενθαρρύνουν τη συμμετοχή των παιδιών, και την ελεύθερη έκφραση. Επίσης το αποτέλεσμα της διαδικασίας θα πρέπει να αξιοποιείται και να αναλαμβάνονται πρωτοβουλίες στις οποίες οι ίδιοι οι νέοι θα συμμετέχουν, για την αντιμετώπιση προβλημάτων που εντοπίζονται. Εισαγωγή νέων μεθόδων διδασκαλίας, με τη χρήση πολυμέσων κι άλλων εργαλείων που θα αυξήσουν τη διαδραστικότητα του μαθήματος και θα το κάνουν πιο ενδιαφέρον για τους μαθητές. Επιπλέον ομαδικές και όχι ατομικές εργασίες, σύμφωνα με τα ενδιαφέροντα των νέων, μπορούν να κινητοποιήσουν τους νέους και να τους διδάξουν αξίες ζωής και σημαντικές δεξιότητες διαπροσωπικής επικοινωνίας. Δυνατότητα των μαθητών να «ζουν» το μάθημα. Όσο πιο άμεση είναι η επαφή με το αντικείμενο του μαθήματος, τόσο καλύτερη είναι η κατανόησή του καθώς και το ενδιαφέρον των νέων γι αυτό. Κάποια απ τα μαθήματα αρχαίων ελληνικών ή ιστορίας, θα μπορούσαν να πραγματοποιούνται σε ιστορικά μνημεία κι αρχαιολογικούς χώρους, όπως άλλωστε και τα μαθήματα φυσικής ή χημείας να πραγματοποιούνται σε εργαστήρια ή και στη φύση αντί για τις κλειστές σχολικές αίθουσες. Εισαγωγή κάποιας μορφής τέχνης στη διδασκαλία. Όσο πιο διασκεδαστικό είναι ένα μάθημα, τόσο μεγαλύτερο ενδιαφέρον προσελκύει. Η διάνθιση του μαθήματος για παράδειγμα με ταινίες με θέμα το αντικείμενο του μαθήματος, κάνουν την αποτύπωση του αντικειμένου του μαθήματος πιο εύκολη και πιο ευχάριστη, και σίγουρα καθόλου βαρετή. Προτάσεις για την αντιμετώπιση της Βίας (λεκτικής ή σωματικής) στο σχολείο από τους εκπαιδευτικούς Καταγραφή περιστατικών κακής συμπεριφοράς εκπαιδευτικών (σωματικής ή / και λεκτικής βίας, διακρίσεων κτλ) από τα ίδια τα παιδιά με τρόπο όσο το δυνατό πιο αντικειμενικό και με στοιχεία (πραγματικά περιστατικά, χώρο/τάξη που συνέβη το περιστατικό, ημερομηνίες κτλ.) 9

10 Συζήτηση στην τάξη όπου έχει παρουσιαστεί το πρόβλημα για την αντιμετώπιση αυτού. Στην συζήτηση αυτή τα ίδια τα παιδιά θα πρέπει να δουν με κριτική ματιά και αντικειμενικότητα και την δική τους συμπεριφορά η οποία κάποιες φορές πυροδοτεί ένταση στο σχολείο. Επιπλέον ενδέχεται να χρειαστεί η υποστήριξη κάποιου μεγαλύτερου ο οποίος θα βοηθήσει στην διευκόλυνση του διαλόγου. Τα παιδιά μπορούν να απευθυνθούν και να ζητήσουν την υποστήριξη κάποιου άλλου εκπαιδευτικού ή και του διευθυντή του σχολείου. Συζήτηση με τον διευθυντή του σχολείου και προσπάθεια από κοινού με τους νέους και τους εκπαιδευτικούς για να βρεθεί μια λύση. Μελέτη σχετικών κειμένων που έχουν γραφεί από ειδικούς κοινωνιολόγους, ψυχολόγους για καλύτερη κατανόηση του προβλήματος. Ενημέρωση για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των μαθητών και ενημέρωση για σχετική εγκύκλιο του Υπουργείου Παιδείας. Αν δεν υπάρξει ανταπόκριση στις προσπάθειες οι οποίες θα γίνουν εντός του σχολείου, μπορεί να γίνει έκκληση για βοήθεια σε άλλους φορείς όπως η Φιλική Φωλιά, ο Σύμβουλος Εκπαίδευσης, ο Συνήγορος του Παιδιού και το Υπουργείο Παιδείας. Θα μπορούσε επίσης να διοργανωθεί μια εκδήλωση όπως για παράδειγμα μια ανοιχτή συζήτηση σχετικά με το θέμα αυτό με τη συμμετοχή των εκπαιδευτικών, γονέων αλλά και ειδικών της τοπικής κοινωνίας (ψυχολόγους, κοινωνιολόγους κτλ). Η εκδήλωση αυτή θα μπορούσε να γίνει στο σχολείο ή σε κάποιο χώρο του Δήμου. Στην συζήτηση το θέμα θα μπορούσε να τεθεί με τρόπο θετικό ούτως ώστε να μην αποτελέσει πεδίο άγονης αντιπαράθεσης αλλά μια ευκαιρία αναστοχασμού για παιδιά και εκπαιδευτικούς. Για παράδειγμα η έμφαση θα μπορούσε να τεθεί στις ανάγκες των παιδιών και το τι θα ήθελαν και τι δεν θα ήθελαν από τους εκπαιδευτικούς τους. Στην συζήτηση αυτή κακές συμπεριφορές εκπαιδευτικών θα μπορούσαν να παρουσιαστούν ως παραδείγματα προς αποφυγήν και καλές συμπεριφορές ως παραδείγματα προς μίμηση. Επίσης τα παιδιά, με την βοήθεια κάποιου συμβούλου θα μπορούσαν να γράψουν ένα άρθρο για κάποιο έντυπο μέσο όπου να εκφράσουν την άποψή τους. Το κείμενο θα μπορούσε να αποσταλεί και στα σχολεία τους και στις αντίστοιχες αρχές όπως στον διευθυντή εκπαίδευσης της περιοχής. Προτάσεις πολιτικής Αναφορικά με το πρόβλημα της μαθητικής διαρροής οι νέοι προτείνουν τα εξής: Η Πολιτεία να: Ενισχύσει το κράτος πρόνοιας και να προβλέψει την κατάλληλη υποστήριξη για οικογένειες οι οποίες αντιμετωπίζουν σοβαρά οικονομικά προβλήματα, 10

11 ούτως ώστε να εξασφαλιστεί η δυνατότητα των νέων να ολοκληρώνουν τουλάχιστον την βασική εκπαίδευση. Δομές όπως παιδικοί σταθμοί και νηπιαγωγεία να λειτουργούν αποτελεσματικά ούτως ώστε όταν δουλεύουν και οι δύο γονείς να εξασφαλίζονται τα μικρότερα παιδιά και να μην χρειάζεται να διακόψουν το σχολείο τα μεγαλύτερα αδέρφια τους για να τα φροντίζουν. Να προωθηθεί με ειδική εγκύκλιο εκπαιδευτικό υλικό σχετικά με το θέμα της βίας στο σχολείο και να υλοποιηθούν κατάλληλες δραστηριότητες εκπαίδευσης. Να εκπαιδευτούν οι σύμβουλοι εκπαίδευσης και οι εκπαιδευτικοί όσον αφορά την αποτελεσματική διαχείριση του προβλήματος της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου και των πιθανών αιτίων αυτού. Να αναπτυχθούν εργαλεία παρακολούθησης και έγκαιρης προειδοποίησης για περιπτώσεις νέων που ενδέχεται να εγκαταλείψουν το σχολείο. Η τοπική αυτοδιοίκηση, με όργανα τα οποία ήδη διαθέτει όπως επιτροπές για τα σχολεία αλλά και για τον Πολιτισμό/Περιβάλλον/Αθλητισμό να αναπτύξει πιο στενούς δεσμούς με τις σχολικές μονάδες και να υποστηρίζει όπου χρειάζεται την λειτουργία τους δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στο πρόβλημα της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου. Θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η μαθητική διαρροή αποτελεί πρόβλημα όλης της κοινωνίας. Αντί Επιλόγου Από την ανάλυση του προβλήματος και την παρουσίαση των προτάσεων που έγιναν από τους νέους για την αντιμετώπιση του προβλήματος της μαθητικής διαρροής προκύπτει ότι το πρόβλημα της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου είναι περίπλοκο ζήτημα και η λύση του αφορά το σύνολο της κοινωνίας. Γίνεται σαφές ότι το πρόβλημα της μαθητικής διαρροής αφορά και την Πολιτεία με τις δομές υποστήριξης που πρέπει να διαθέτει, το ίδιο το σχολείο ως μια υγιή μονάδα σε διαρκή επαγρύπνιση για το συμφέρον των νέων και την ευρύτερη κοινωνία με τους θεσμούς της, όπως τους Συλλόγους Γονέων και Κηδεμόνων και τις επιτροπές λειτουργίας των Σχολείων μέσα στους Δήμους. Μα πάνω απ' όλους αφορά τους ίδιους τους νέους οι οποίοι είναι και στο επίκεντρο αυτης της συζήτησης. Σημειώνεται εδώ ότι όταν ξεκινήσαμε τον διάλογο για το πρόβλημα της Μαθητικής Διαρροής οι νέοι αρχικά εξέφρασαν τον φόβο ότι δεν γνωρίζουν και πολλά για το θέμα. Στην συνέχεια, αφού τέθηκε το πλαίσιο της συζήτησης και έγινε κατανοητός ο τρόπος της δουλειάς μας, άρχισαν να καταθέτουν τις απόψεις τους οι οποίες ήταν καίριες και αντανακλούσαν γνώση και εμπειρία που διαθέτουν οι νέοι. Έτσι στο τέλος της συζήτησης, με έκπληξη, οι νέοι διαπίστωναν ότι ξέρουν πολύ καλά τα αίτια και τις συνέπειες του ζητήματος. Επίσης από τις προτάσεις που κατεγράφησαν προκύπτει ότι οι ίδιοι οι νέοι μπορούν με την κατάλληλη υποστήριξη να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν συλλογικές δράσεις που θα αφορούν την βελτίωση της καθημερινότητάς τους. Η ευθύνη μας λοιπόν έγκειται στην υποστήριξη που πρέπει να παρέχουμε στους νέους. Χρειάζεται να δημιουργήσουμε τον χώρο για να εκφραστούν ελεύθερα και να τους ενθαρρύνουμε, παρέχοντάς τους επίσης τις κατάλληλες μεθοδολογίες/τεχνικές σκέψης/διαλόγου/σχεδιασμού συλλογικών και συνεργατικών δράσεων. Η συνεργασία της ερευνητικής ομάδας Πολιτική Τεχνολογία με τις ομάδες των νέων και τους φορείς τους ανέδειξε επιτυχώς μερικές δυνατότητες συνεργασίας που 11

12 υπάρχουν μεταξύ των πολιτών και των φορέων τους και της επιστημονικήςακαδημαϊκής κοινότητας για την αντιμετώπιση κοινωνικών προβλημάτων σε τοπικό επίπεδο. Σημειώνεται ότι μέσω του προγράμματος αυτού έχει δημιουργηθεί πλέον ένας δεσμός συνεργασίας μεταξύ του Πανεπιστημίου και των νέων και των κοινωνικών φορέων που συμμετείχαν. Εξάλλου, φορείς και νέοι ζήτησαν την υποστήριξη του Πανεπιστημίου και της επιστημονικής του ομάδας και στο μέλλον σε ανάλογες δράσεις. Ήδη, παρασχέθηκε εκπαιδευτικό υλικό για βιωματικές ασκήσεις / δράσεις και ξεκίνησε μια γόνιμη συνεργασία μεταξύ της επιστημονικής ομάδας του πανεπιστημίου και φορέων που συμμετείχαν στη δράση. Τέλος, ελπίζουμε ότι το παρόν Σχέδιο Δράσης το οποίο θα είναι προσβάσιμο από οποιονδήποτε ενδιαφέρεται για το θέμα της Μαθητικής Διαρροής, μέσω της ιστοσελίδας του προγράμματος, μπορεί ν' αποτελέσει πηγή έμπνευσης για νέους και φορείς οι οποίοι ενδιαφέρονται να αναλάβουν κάποια πρωτοβουλία για το θέμα αυτό. 12