ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΧΟΛΗ Ν.Ο.Π.Ε. ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ "ΤΥΠΟΣ ΚΑΙ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ Ν.Ο.Π.Ε. ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ "ΤΥΠΟΣ ΚΑΙ Ι ΙΩΤΙΚΗ ΖΩΗ" ΓΚΙΝΗ ΑΦΡΟ ΙΤΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΑΚΑ. ΕΤΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Α.

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1:ΤΥΠΟΣ ΚΑΙ Ι ΙΩΤΙΚΗ ΖΩΗ (Α ) ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΑΓΑΘΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΚΑΤΟΧΥΡΩΝΟΝΤΑΙ ΣΥΝΤΑΓΜΑ- ΤΙΚΑ 1: Ορισµός εννόµου αγαθού (τύπου)...5 2:1. Συνταγµατική κατοχύρωση και περιεχόµενο του δικαιώµατος ελευθερίας του τύπου Σχέση δικαιώµατος ελευθεροτυπίας µε το δικαίωµα έκφρασης του άρθρου 14, παρ Ειδικότερη αναφορά στα ζητήµατα της ελεύθερης κυκλοφορίας των εντύπων και της αφισοκόλλησης...7 3: Φορείς του δικαιώµατος, διαστάσεις και πεδίο ισχύος του...9 4:Οριοθετήσεις και περιορισµοί της ελευθεροτυπίας...9 5:Ορισµός του προστατευτικού αντικειµένου της ιδιωτικής ζωής :1.απαραβίαστο της ιδιωτικής ζωής: περιεχόµενο και σηµασία της συνταγµατικής προστασίας Ειδικότερα για τις µυστικές επεµβάσεις στον ιδιωτικό βίο :Φορείς, διαστάσεις και πεδίο ισχύος του απαραβίαστου της ιδιωτικής ζωής :Οριοθετήσεις και περιορισµοί του δικαιώµατος..13 1

3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2:ΤΥΠΟΣ ΚΑΙ Ι ΙΩΤΙΚΗ ΖΩΗ (Β ) ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΤΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΑΡΣΗ ΤΗΣ 1:Παράλληλη συνταγµατική κατοχύρωση και κοινά σηµεία αναφοράς των δυο δικαιωµάτων :Η ελευθερία του τύπου ως απειλή κατά του απαραβίαστου του ιδιωτικού βίου :Το νοµικό πρόβληµα της διαπλοκής και η επίλυσή του 1.Η νοµική και πραγµατική σύγκρουση εν γένει στο πεδίο των δυο δικαιωµάτων Προσπάθεια επίλυσης σε επίπεδο γενικής εφαρ- µογής µε την µέθοδο στάθµισης των συµφερόντων και τα ανεπιτυχή αποτελέσµατα στα οποία καταλήγει Προϋποθέσεις προσβολής της ιδιωτικής ζωής από τον τύπο και αποσαφήνιση του προβλήµατος µέσα από τη θεσµική προσαρµογή των δικαιωµάτων...18 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ...20 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...21 ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ...23 ΠΕΡΙΛΗΨΗ-ΛΗΜΜΑΤΑ

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ: ύο από τα βασικότερα και θεµελιωδέστερα δικαιώµατα του ατόµου που κατοχυρώνει το Σύνταγµα του 1975 είναι αυτά του απαραβίαστου του ιδιωτικού βίου αφενός (Σ 9, παρ.1) και της ελευθερίας του τύπου αφετέρου (Σ 14, παρ.2).και τα δυο συναντώνται και συνδέονται άρρηκτα µε την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας (Σ 5, παρ.1), της ο- ποίας αποτελούν εξειδικεύσεις και κατ επέκταση µε την ανθρώπινη αξία (Σ 2, παρ.1), αφού ως έννοια είδους αυτή ταυτίζεται µε την προσωπικότητα, η οποία αποτελεί την αξία κάθε συγκεκριµένου ατόµου, δηλαδή την συνύπαρξη των πνευµατικών, κοινωνικών και υλικών χαρακτηριστικών των ανθρώπων σε συγκεκριµένο άτοµο. Στο περιεχόµενο της ανθρώπινης αξίας ανήκει λοιπόν η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας που αποτελεί την πρωταρχική ελευθερία, θεµελιώδες στοιχείο της και ταυτόχρονα το µητρικό δικαίωµα όλων των µερικότερων ελευθεριών που την εξειδικεύουν. 1 Μια από τις σηµαντικότερες είναι η ελευθερία σκέψης και ιδεών, η οποία προστατεύεται από το σύνταγµα µαζί µε τον τύπο που αποτελεί ιδιαίτερο µέσο έκφρασής τους. Επίσης, ο ιδιωτικός βίος είναι µια από τις µερικότερες εκφάνσεις της προσωπικότητας. Ακόµα και ως ατοµική ελευθερία το δικαίωµα προστατεύει εν γένει την εξουσία του ατόµου να διαµορφώνει ελεύθερα την ιδιωτική του ζωή. 2 Έτσι το δικαίωµα της προσωπικότητας θεωρείται "δικαίωµα πλαίσιο" µε πυρήνα την ανθρώπινη αξία και γύρω από αυτόν κινούνται οι επιµέρους εξουσίες που πληρούν το δικαίωµα αυτό. 3 Η ένασχόληση µε την διαπλοκή των δυο αυτών αξιών παρουσιάζεται στη σύγχρονη εποχή επιβεβληµένη, αφού απασχολεί συχνότερα από ποτέ τα δικαστήρια. Συγκεκριµένα, ενώ παλαιότερα στις αρχαϊκές κοινότητες, κατά τον Durkheim «το άτοµο ήταν απορροφηµένο από την κοινωνία και ακολουθούσε πιστά τις τάσεις της όσο όµως προχωρούµε στην ιστορία, τα πράγµατα αλλάζουν, η προσωπικότητα του ατόµου 4 απελευθερώνεται», δηλαδή στην ιστορία της ανθρωπότητας παρατηρείται µια βαθµιαία απελευθέρωση του ατόµου από την κοινωνία, γεγονός που επιβεβαιώνεται από τη σύγχρονη πραγµατικότητα του τρόπου διαβίωσης στις µεγάλες πόλεις, όπου οι συνθήκες επιτρέπουν στο άτοµο να θωρακισθεί απέναντι στην περιέργεια των άλλων. 1 Βλ. ηµητρόπουλο Α., Συνταγµατικά ικαιώµατα, Ι έκδοση, σελ. 105 & βλ. Καµινή Γ., Παράνοµα αποδεικτικά µέσα και συνταγµατική κατοχύρωση των ατοµικών δικαιω- µάτων, σελ βλ. Καράκωστα Ι., Προσωπικότητα και τύπος, έκδ. 2000, σελ βλ. Durkheim E., Leçons de Sociologie, Physiques des mœurs et du Droit, 1950, σελ. 68 επ. 3

5 Όµως, τα τελευταία χρόνια το επίτευγµα αυτό άρχισε και πάλι να καταρρέει λόγω των κοινωνικών ανακατατάξεων και των τεχνολογικών µεταβολών σε συνδυασµό µε τις ανταγωνιστικές τάσεις που δη- µιουργούνται κυρίως στο επίπεδο του τύπου που αποτελεί τον σηµαντικότερο ίσως φορέα σύγχρονης απειλής κατά της ιδιωτικής ζωής. Και οι τάσεις αυτές εµφανίζονται εξαιτίας της ανόδου των µαζών που εντείνει την περιέργεια και κατά συνέπεια την εµφάνιση νέων επαγγελµατικών οµάδων που έχουν ως βιοποριστικό έργο την παρακολούθηση της ζωής των ατόµων. 5 Έτσι δηµιουργήθηκε ένα νέο νοµικό πρόβληµα για το οποίο θα εκτεθούν αναλυτικά παρακάτω ορισµένες σκέψεις, ώστε, αφού το κάθε δικαίωµα εξεταστεί ανεξάρτητα από το άλλο για να καταστεί σαφές το περιεχόµενό του, στη συνέχεια θα αποσαφηνιστεί και το ζήτηµα της διαπλοκής τους. Στο πλαίσιο της µελέτης αυτής δεν θα γίνει αναφορά στην τηλεόραση και την ραδιοφωνία, καθώς δεν συµπεριλαµβάνονται στην έννοια του τύπου, όπως θα εκτεθεί παρακάτω και υπάρχει γι αυτές ρητή συνταγµατική ρύθµιση (Σ 15, παρ. 1). 5 Βλ. Μιχαηλίδη-Νουάρο, Το απαραβίαστο του ιδιωτικού βίου και η ελευθερία του τύπου, Το Σ 1983, σελ

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1 Το συνταγµατικό κείµενο αντιλαµβάνεται τον όρο "τύπος" µε δυο έννοιες: την υποκειµενική και την αντικειµενική. 6 Το άρθρο 14, παρ. 2 αναφέρεται στην υποκειµενική έννοια του τύπου, δηλαδή στο υποκείµενο, τη µέθοδο παραγωγής του εντύπου. Αντίθετα, στην παράγραφο 1του ίδιου άρθρου ο όρος τύπος γίνεται αντιληπτός µε την αντικειµενική του σηµασία, σύµφωνα µε την οποία ταυτίζεται µε το έντυπο (παραδοσιακή αντίληψη), πρόκειται δηλαδή για το προϊόν του τύπου µε την υποκειµενική έννοια. 7 Το άρθρο 14 προστατεύει ως τύπο, σύµφωνα µε έναν εύστοχο ορισµό που αποδίδει τον τύπο µε ευρεία έννοια, "κάθε προϊόν που παράγεται από την τυπογραφία ή οποιοδήποτε άλλο µηχανικό ή χηµικό µέσο σε όµοια αντίτυπα και χρησιµεύει σε πολλαπλασιασµό ή διάδοση χειρογράφων, εικόνων, παραστάσεων ή συµβόλων σε χαρτί ή άλλη ύλη". 8 Ειδικότερα, για να διαπιστωθεί, αν υπάγεται στην έννοια του τύπου ένα αντικείµενο απαιτείται η διερεύνηση του αν πληροί τη σύνθεση των παρακάτω χαρακτηριστικών: τύπος είναι υλικό αντικείµενο, χωρίς να ενδιαφέρει η ύλη, το οποίο έχει παραχθεί από µέσο µαζικής παραγωγής, µπορεί να απεικονίζει κείµενο, φωτογραφίες ή παραστάσεις, ενώ πολύ ουσιώδες είναι ότι το έντυπο πρέπει να περιέχει µήνυµα, δηλαδή έκφραση γνώµης (σύµφωνα µε την κρατούσα γνώµη). 9 Συνεπώς, δεν υπάγονται, λαµβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, στην έννοια του τύπου αποτυπώµατα ήχου ή κινητής εικόνας, τα οποία άλλωστε προστατεύονται από το άρθρο 15, παρ. 1 µε εξαίρεση κάθε ηχητικό αποτύπωµα οµιλούµενου ή µελωδικού λόγου. Επίσης, δεν αποτελούν τύπο τα έντυπα των δηµοσίων υπηρεσιών ή οργανισµών ή αυτά που εξυπηρετούν αποκλειστικά την οικονοµική, επαγγελµατική και κοινωνική συνεννόηση (π. χ. τιµοκατάλογοι, κοινωνικές προσκλήσεις και αγγελίες. Ακόµα δεν τυγχάνουν συνταγµατικής προστασίας του άρθρου 14 η αναγραφή λέξεων, συνθηµάτων, παραστάσεων ή συµβόλων στους τοίχους ή άλλες επιφάνειες τα οποία αποτελούν µεν έκφραση γνώµης, όµως όχι διά του τύπου βλ. ηµητρόπουλο, όπ. παρ., σελ βλ. αγτόγλου Π.., Συνταγµατικό δίκαιο-ατοµικά δικαιώµατα, έκδ. 1991, σελ. 397 και ηµητρόπουλο, όπ. παρ. σελ βλ. Μάνεση Αρ., Η συνταγµατική προστασία της ελεύθερης κυκλοφορίας των εντύπων και η εφαρµογή της στην πράξη, Το Σ 1977, σελ. 3, Χρυσόγονο Κ., Ατοµικά και κοινωνικά δικαιώ- µατα, 2 η έκδοση, σελ. 283, και Σγουρίτσα Χ., Συνταγµατικόν δίκαιον, τ. β, τεύχ. Β, σελ. 73, έτσι και ο κοινός νοµοθέτης (άρθρο 1, α. ν. 1092/1938) 9 βλ. ηµητρόπουλο, όπ. παρ., σελ βλ. αγτόγλου, όπ. παρ., σελ. 398 και ΑΠ 1241/1976, Το Σ 1977, σελ

7 Τα βιβλία, τέλος, και τα περιοδικά έντυπα (εφηµερίδες και περιοδικά stricto sensu) αποτελούν τη βασικότερη και κυριότερη µορφή εντύπων, διέπονται εποµένως από την προστασία του άρθρου 14 του συντάγµατος. 2 1.Το σύνταγµα, στο πλαίσιο της προστασίας της πνευµατικής υπόστασης του ατόµου και ειδικότερα της ελεύθερης κυκλοφορίας των ιδεών, κατοχυρώνει το θεµελιώδες δικαίωµα της ελευθερίας του τύπου στο άρθρο 14, παρ. 1, όπου ορίζει ότι: "Καθένας µπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και διά του τύπου τους στοχασµούς του τηρώντας τους νόµους του κράτους" και στην παρ. 2, εδ. α, όπου αναφέρει ότι: "Ο τύπος είναι ελεύθερος", το οποίο συγχρόνως αποτελεί κύριο θεµέλιο µιας δηµοκρατικής κοινωνίας. Το άρθρο 14 καθιερώνει όχι µόνο ατοµικό δικαίωµα (παρ. 1) αλλά ταυτόχρονα και θεσµική εγγύηση (παρ. 2). Μέσω της παρ. 1 τονίζεται η ενεργητική διάσταση του δικαιώµατος, δηλαδή το δικαίωµα του καθένα να εκφράζεται ελεύθερα, ενώ η παθητική την συµπληρώνει και δεν κατοχυρώνεται ρητά, προκύπτει όµως από το άρθρο 5, παρ. 1 και σηµαίνει το δικαίωµα παθητικής πληροφόρησης του κοινού. Από την παρ. 2 και την γραµµατική της ερµηνεία δεν συνάγεται υποχρέωση του κράτους για λήψη θετικών µέτρων, προκύπτει όµως από το άρθρο 14, παρ. 2 σε συνδυασµό µε το 25, παρ Συγκεκριµένα, η ελευθεροτυπία διακρίνεται στις εξής µορφές: α) στην ελευθερία έκδοσης, σύνταξης, εκτύπωσης, κυκλοφορίας (αποστολής, διανοµής, πώλησης) και εν γένει διάδοσης εντύπων στο εσωτερικό και εξωτερικό, σε οποιονδήποτε χρόνο, τρόπο, τόπο και µε οποιονδήποτε νόµιµο τίτλο 12, β) την ελευθερία ίδρυσης και λειτουργίας επιχείρησης τύπου και επιλογής και προµήθειας από οπουδήποτε του αναγκαίου υλικού, γ) την ελευθερία της νόµιµης συλλογής πληροφοριών και άλλων στοιχείων, δ) την ελευθερία της σε κάθε χρόνο και µε κάθε τρόπο δηµοσίευσης ειδήσεων, σχολίων, αγγελιών, διαφηµίσεων, ε) την ελευθερία εκλογής και άσκησης συναφών µε τον τύπο επαγγελµάτων και ίδρυσης και λειτουργίας ανάλογων οργανώσεων βλ. Καράκωστα, όπ. παρ., σελ. 22επ. και Χρυσόγονο, όπ. παρ., σελ Συµπεριλαµβάνεται η ελευθερία διορισµού προσωπικού (ΣτΕ 562/80, Το Σ 1980, σελ βλ. και ΑΠ 323/78, Το Σ 1979, σελ βλ. αγτόγλου, όπ. παρ., σελ. 399επ. 6

8 2.Μια έκφανση του µητρικού δικαιώµατος της ελευθερίας είναι η πνευµατική, η ελευθερία σκέψης, στοχασµών και ιδεών, η οποία προστατεύεται στο άρθρο 5, παρ. 1, αφού η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας περιέχει όλες τις επιµέρους ατοµικές ελευθερίες. Μια από αυτές είναι η ελευθερία έκφρασης των ιδεών που κατοχυρώνεται στο άρθρο 14, παρ. 1, τόσο η θετική όσο και η αρνητική, η οποία αποτελεί τον πυρήνα των δικαιωµάτων του πνευµατικού χώρου. Η ελευθερία έκφρασης σχετίζεται µε την ελευθερία του τύπου. Ο τύπος αποτελεί ιδιαίτερο µέσο έκφρασης 14 και η ελευθερία του διασφαλίζει και παρέχει περισσότερες εγγυήσεις για την αποτελεσµατικότερη άσκηση της ελευθερίας έκφρασης των ιδεών κάθε ανθρώπου, µια ελευθερία που επιβάλλεται, αφού η σύγχρονη κοινωνία χαρακτηρίζεται από µια ολοένα αυξανόµενη πολυπλοκότητα και πολυµορφία των αναγκών και των συµφερόντων, κατάσταση που υπαγορεύει την ύπαρξη κοινής γνώµης, ώστε να εκτονωθούν οι κοινωνικές συγκρούσεις που προκύπτουν, ενώ η ελευθερία έκφρασης είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ίδια την ύπαρξη κοινής γνώµης και ο τύπος διευκολύνει ως επιλογή τρόπου έκφρασης της γνώµης αυτής. 15 Τέλος, η ελευθερία έκφρασης των ιδεών, ιδίως δια του τύπου, εκτός από ατοµικό, αποτελεί και πολιτικό δικαίωµα, καθώς συµβάλλει στην ενεργητική συµµετοχή του λαού στη λήψη αποφάσεων και την αυθεντική εκδήλωση της πολιτικής βούλησης. Καθίσταται λοιπόν σαφές ότι η ελευθερία τύπου και έκφρασης τελούν σε στενή σχέση, αφού η µια συντελεί στην πραγµάτωση της άλλης και προϋποθέτει την άλλη. 3.Για την πληρέστερη κατανόηση της ουσίας της συνταγµατικής προστασίας της ελευθεροτυπίας, θα ήταν απαραίτητη η ειδική µνεία στην ελεύθερη κυκλοφορία των εντύπων, καθώς αυτή αποτελεί τον χαρακτηριστικότερο τρόπο εφαρµογής του συνταγµατικού δικαιώµατος στην πράξη, αφού µε την διάδοση πραγµατώνεται ουσιαστικά η έκφραση των ιδεών κάθε ατόµου µέσω του τύπου. Όπως ήδη προαναφέρθηκε, η ελευθερία του τύπου δεν εµφανίζεται µόνο ως ατοµικό αλλά και ως πολιτικό δικαίωµα και ως τέτοιο αποβαίνει στοιχείο και θεµέλιο του δηµοκρατικού πολιτεύµατος. Ως εκ τούτου η συνταγµατική κατοχύρωσή της δεν αφορά το άτοµο µόνο που την εκφράζει, αλλά και τους αποδέκτες της γνώµης αυτής εφόσον επηρεάζει στην διαµόρφωση της πολιτικής συνείδησής τους και την συµµετοχή τους στην λήψη αποφάσεων. 14 Η ελευθερία έκφρασης µέσω του τύπου πραγµατοποιείται µε την δηµοσίευση 15 βλ. Χρυσόγονο, όπ. παρ., σελ

9 Έτσι η έκφραση διά του τύπου απαραίτητα προϋποθέτει δηµοσιότητα, ώστε να υπάρξει ευρύ πεδίο αποδεκτών. Το σύνταγµα λοιπόν ορθά προστατεύει το δικαίωµα αυτό και διασφαλίζει την απρόσκοπτη άσκησή του µε περισσότερα του ενός µέσα. Όµως, στο άρθρο 14, παρ. 1το δικαίωµα φαίνεται να περιορίζεται από την τήρηση των νόµων του κράτους. Ως νόµος νοείται τόσο ο τυπικός µε την οργανική του σηµασία όσο και ο ουσιαστικός, όπως η κανονιστική πράξη της διοίκησης, που όµως προϋποθέτει νοµοθετική εξουσιοδότηση. Οι περιορισµοί που τίθενται δεν είναι, εύλογα, απεριόριστοι αλλά οφείλουν να µην αντίκεινται στο σύνταγµα, να επιβάλλονται από λόγους δηµοσίου συµφέροντος και να µην επιφέρουν την αλλοίωση της ουσίας του δικαιώ- µατος. Εξάλλου το σύνταγµα επιτρέπει τα κατασταλτικά µέτρα (αστική και ποινική ευθύνη, κατάσχεση), ενώ απαγορεύει τα προληπτικά (λογοκρισία, άρθρο 14, παρ. 2). Η ελεύθερη έκφραση δια του τύπου παραβιάζεται, όταν παρεµβάλλονται εµπόδια άµεσα ή έµµεσα στην κυκλοφορία, όπως άδεια αρχής, καθορισµός υψηλής τιµής κ.λ.π.. Το ίδιο ισχύει και για τα υπόλοιπα έντυπα, όπως προκηρύξεις, αφίσες, κονκάρδες, όχι όµως όταν χρησιµοποιούνται για εµπορικούς σκοπούς, γιατί τότε δεν πρόκειται για διάδοση ιδεών αλλά οικονοµικών αγαθών. Ακόµα και οι αστυνοµικές αρχές µε πρόσχηµα την διαφύλαξη της δηµόσιας τάξης και ασφάλειας απαγορεύεται να επιβάλλουν προληπτικά µέτρα αλλά αυτή πρέπει να ασκείται σύµφωνα µε το σύνταγµα και τους νόµους που προβλέπουν τους περιορισµούς, ενώ ισχύει και το τεκµήριο in dubio pro libertate. Μπορούν όµως να ασκούν κατασταλτικά µέτρα, ώστε να συντονίζουν και να εναρµονίζουν την άσκηση του δικαιώµατος µε την προστασία των άλλων, χωρίς όµως να το προσβάλλουν καθαυτό. 16 Ειδικότερα όσον αφορά στο ζήτηµα των αφισοκολλήσεων, θα πρέπει να διασαφηνιστεί ότι η πολιτική αφίσα αποτελεί τύπο άρα τρόπο έκφρασης και διάδοσης των ιδεών και υπάγεται στο άρθρο 14, παρ. 1 και 2. Υπόκεινται δε στις γενικές οριοθετήσεις του άρθρου 5, παρ. 1, αφού η ελευθερία έκφρασης και διάδοσης των στοχασµών αποτελεί ειδική έκφανση του δικαιώµατος ανάπτυξης της προσωπικότητας, αλλά ακόµα κι αν δεν ήταν θα συνέβαινε αυτό λόγω της γενικής τους εφαρµογής. Όµως ακόµα και όταν προσκρούει στις οριοθετήσεις αυτές, µόνο κατασταλτικά θα µπορούσε να επέµβει η αρµόδια αρχή βλ. αναλυτικότερα Μάνεση, όπ. παρ., σελ. 1επ. 17 βλ. Κασιµάτη Γ., Η αντισυνταγµατικότητα της απαγορεύσεως των αφισοκολλήσεων, Το Σ 1977, σελ. 37επ. 8

10 3 Η ελευθερία του τύπου προστατεύεται στο άρθρο 14 τόσο ως θεσµός (παρ. 2), όσο και ως ατοµικό δικαίωµα (παρ. 1), όπως και προηγούµενα αναφέρθηκε, γεγονός που καταδεικνύει τη σηµασία του για την ορθή λειτουργία του δηµοκρατικού πολιτεύµατος. Φορέας έτσι του δικαιώµατος µπορεί να είναι κάθε φυσικό πρόσωπο, είτε πρόκειται για έλληνα πολίτη, είτε για αλλοδαπό ή ανιθαγενή, καθώς επίσης και νοµικό πρόσωπο ιδιωτικού και δηµοσίου δικαίου κατά την κρατούσα σήµερα άποψη. 18 Το δικαίωµα της ελευθεροτυπίας έχει αρχικά αµυντικό περιεχόµενο που στρέφεται τόσο κατά των ιδιωτών (βλ. 25, παρ. 1, εδ. γ ) όσο και κατά του κράτους. Επίσης, διαθέτει προστατευτική προς το κράτος διάσταση, δηλαδή αυτό δεν αρκεί να απέχει από κάθε προσβλητική του δικαιώµατος ενέργεια αλλά ταυτόχρονα υποχρεούται να παράσχει βοήθεια για απόκρουση της επιθετικής δράσης των συνανθρώπων προς τον εκάστοτε φορέα. Τέλος, όπως δέχεται η νοµολογία του ΣτΕ, η ελευθερία του τύπου περιέχει και διασφαλιστικό περιεχόµενο κι έτσι το κράτος υποχρεούται επιπλέον να λαµβάνει τα κατά περίπτωση πρόσφορα θετικού περιεχοµένου µέτρα ώστε να διευκολύνει την άσκησή του Όπως κάθε δικαίωµα, έτσι και αυτό της ελευθερίας του τύπο έχει ανάγκη προσδιορισµού του γενικού περιεχοµένου του, το οποίο θα γίνει µέσα από τις οριοθετήσεις, γενικές και ειδικές. Η εννοιολογική οριοθέτηση, δηλαδή ο απόλυτος προσδιορισµός του προστατευόµενου αγαθού έγινε παραπάνω (βλ. 1 και 2). Από πλευράς ειδικών οριοθετήσεων, από την παρ. 5 του άρθρου 14 προκύπτει αυτή του καθήκοντος αληθείας και στην 3 του ίδιου άρθρου αναφέρονται και άλλες. Όσον αφορά στις γενικές οριοθετήσεις η παρ. 1 του 14 περιέχει αυτήν της τήρησης των νόµων του κράτους, η οποία αποτελεί επαναλαµβανόµενη ρήτρα της υπάρχουσας στο 5, παρ. 1. Στο ίδιο άρθρο προβλέπονται και οι οριοθετήσεις των δικαιωµάτων των άλλων και των χρηστών ηθών και στο 25, παρ. 3 η καταχρηστική άσκηση δικαιώµατος και η κοινωνική οριοθέτηση που απορρέει από την καθηµερινή πρακτική. 18 βλ. ηµητρόπουλο, όπ. παρ., σελ. 273, βλ. όµως και αγτόγλου, όπ. παρ., σελ. 420 ως προς δηµοσίου δικαίου νοµικά πρόσωπα 19 βλ. ΣτΕ 2109/88 Ολ., ι. ικ. 1989, σελ

11 Στο επίπεδο της γενικής εφαρµογής του δικαιώµατος που πραγµατοποιείται στο πλαίσιο των γενικών σχέσεων δεν προβλέπονται άµεσοι ή µετά από επιφύλαξη νόµου έµµεσοι περιορισµοί. Η επανόρθωση όµως των ανακριβειών αποτελεί εξαίρεση της αρνητικής ελευθερίας αλλά στοχεύει στην αποκατάσταση της νοµιµότητας γι αυτό και θεωρείται οιονεί περιορισµός. Αντίθετα σε επίπεδο θεσµικής εφαρµογής περιορισµός µπορεί να επιβληθεί µόνο εφόσον αυτό υπαγορεύεται από την αιτιώδη συνάφεια ανάµεσα στο συγκεκριµένο δικαίωµα και το θεσµό ή την έννοµη σχέση. Χαρακτηριστικό παράδειγµα στην περίπτωση αυτή αποτελεί ο περιορισµός της ελευθερίας του τύπου όταν καλείται να εφαρµοστεί στο θεσµό του ιδιωτικού βίου, πρόβληµα που θα απασχολήσει στη συνέχεια (βλ. κεφ. 2). 5 Στο άρθρο 9, παρ. 1, εδ. β ο συντακτικός νοµοθέτης προστατεύει το έννοµο αγαθό της ιδιωτικής ζωής. Παρόλο που ο προσδιορισµός του όρου αυτού είναι δυσχερής, έχει όµως ιδιαίτερο νοµικό ενδιαφέρον, αφού κατοχυρώνεται από το σύνταγµα και πρέπει να καθοριστεί το προστατευτικό πεδίο του δικαιώµατος. Η ζωή του ανθρώπου περιλαµβάνει τρεις πτυχές: την πολιτική, την οικονοµική και την κοινωνική, ενώ η ιδιωτική ζωή αποτελεί τµήµα της γενικότερης κοινωνικής ζωής. Είναι δηλαδή µια σφαίρα της ανθρώπινης ύπαρξης, στην οποία κανείς δεν µπορεί να εισέλθει χωρίς τη συγκατάθεση του ατόµου, είναι εκείνη που περιορίζεται στο ίδιο το άτοµο (ατοµική ζωή), την οικογένεια (οικογενειακή ζωή) και τον στενό κύκλο φίλων και γνωστών που το περιβάλλει. 20 Με την ευρεία αυτή έννοια, µε την οποία συµφωνεί η πλειονότητα των συγγραφέων, η ιδιωτική ζωή ανάγεται στην πραγµατοποίηση απλών, καθηµερινών ενεργειών, όπως ανταλλαγή επισκέψεων, διασκέδαση, συνάντηση µε πρόσωπα του περιβάλλοντος. προσδιορίζεται έτσι τόσο από κάθε άτοµο χωριστά όσο και από τις τρέχουσες κοινωνικές αντιλήψεις, είναι δηλαδή αποτέλεσµα διττής διαδικασίας και όπου οι δυο παράγοντες συγκλίνουν, το πεδίο αυτό αποτελεί το αγαθό του ιδιωτικού βίου 21. Αντιπαρατάσσεται λοιπόν στον δηµόσιο βίο, δηλαδή στην πολιτική, κοινωνική ή επαγγελµατική ζωή 22 στο βαθµό που συµπεριλαµβάνει τη συναναστροφή ενός ατόµου µε 20 βλ. ηµητρόπουλο, όπ. παρ., σελ βλ. σχετ. αγτόγλου, όπ. παρ., σελ. 272, Καµινή, όπ. παρ., σελ. 176, Καράκωστα, όπ. παρ., σελ βλ. όµως και απόφαση της 26/3/87 (Leander κατά Σουηδίας) του Ευρωπαϊκού ικαστηρίου ικαιω- µάτων του Ανθρώπου, όπου υπάγονται στην ιδιωτική ζωή και πληροφορίες σχετικά µε πολιτική και επαγγελµατική δραστηριότητα, αν διανύθηκε µεγάλο διάστηµα ανάµεσα στη χρήση των πληροφοριών και των γεγονότων επί των οποίων στηρίζονται (Σαρµάς Ι., Η Νοµολογία του Ε...Α. και της επιτροπής, 1998) 10

12 ανοιχτό καταρχήν κύκλο προσώπων ή αποσκοπεί να επηρεάσει τα κοινά ή δηµόσια πράγµατα. Ενώ τελικά ο δηµόσιος βίος είναι ή επιτρέπεται να είναι γνωστός στους τρίτους εν γένει, ο ιδιωτικός χαρακτηρίζεται από µια τάση ενδοστρέφειας και αντιτίθεται στην αδιακρισία των τρίτων. Η ευρύτερη αυτή ιδιωτική ζωή διακρίνεται σε φανερή και απόρρητη και προστατεύονται και οι δυο συνταγµατικά µε διαφορετικό όµως τρόπο. Η εν κρυπτώ ζωή δεν συµπεριλαµβάνεται κατ ανάγκη στην απόρρητη (π.χ. κρυφή τέλεση αδικήµατος), αν δεν συνιστά ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας. Τέλος, τα ευαίσθητα ιδίως προσωπικά δεδοµένα του ατόµου συνδέονται άρρηκτα µε τον ιδιωτικό του βίο και παρότι η προστασία τους θα µπορούσε να συναχθεί από τα άρθρα 5, παρ. 1 και 9, παρ. 1, εδ. β, µετά την αναθεώρηση του 2001 προστέθηκε ρητή ειδική ρύθµιση γι αυτά (άρθρο 9 Α) Το άρθρο 9, παρ. 1, εδ. β και το άρθρο 8 της Ε.Σ..Α. διακηρύσσουν το απαραβίαστο της ιδιωτικής ζωής ("η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του ατόµου είναι απαραβίαστη"), ενώ η προστασία της παρουσιάζει διφυή χαρακτήρα, αφού προστατεύεται ως θεσµός και ως ατοµικό δικαίωµα. Όπως ήδη προαναφέρθηκε, το άτοµο είναι αρµόδιο να προσδιορίσει τα όρια και το περιεχόµενο της ιδιωτικής του ζωής. Το δικαίωµά του αυτό λοιπόν συνίσταται, ως ατοµική ελευθερία, στην εξουσία εν γένει αυτοκαθορισµού, ελεύθερης διαµόρφωσης του πλαισίου του ιδιωτικού βίου και σε αυτήν της αποκάλυψης ή απόκρυψης αυτού και σηµαίνει την απαγόρευση της δηµοσιοποίησής του. εν πρέπει πάντως να συγχέεται αυτό µε την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας, δηλαδή το γενικό δικαίωµα αυτοκαθορισµού και αυτοδιάθεσης των προσώπων που κατοχυρώνεται στο 5, παρ. 1. Άλλωστε τα δυο αυτά δικαιώµατα τελούν σε σχέση ειδικού προς γενικό, αφού κάθε προσβολή του δικαιώµατος του ιδιωτικού βίου σηµαίνει ταυτόχρονα και προσβολή του δικαιώµατος της προσωπικότητας, καθώς η χωρίς τη συγκατάθεση του ατόµου δηµοσιοποίηση της ζωής του δεν τον εµποδίζει µόνο να δια- µορφώσει ελεύθερα τις συναναστροφές του και την καθηµερινότητά του αλλά κατ επέκταση και να αυτοκαθοριστεί σε γενικό επίπεδο. Κατά συνέπεια σε περίπτωση συρροής εφαρµόζεται η ειδική διάταξη του 9. Επίσης το δικαίωµα της ιδιωτικής ζωής είναι ευρύτερο του ασύλου της κατοι κίας (9, παρ. 1, εδ. α ) και του απορρήτου της επικοινωνίας (άρθρο 19) βλ. ηµητρόπουλο, όπ. παρ., σελ βλ. Καµινή, όπ. παρ., σελ. 177επ. 11

13 Τελικά το απαραβίαστο του άρθρου 9 σηµαίνει την προστασία και τη διαφύλαξη της ανάγκης του ανθρώπου να διατηρήσει τη µυστικότητα ορισµένων όψεων της προσωπικής του ζωής, ενώ ο όρος "απαραβίαστη" που χρησιµοποιεί ο συντακτικός νοµοθέτης ισοδυναµεί µε κατοχύρωση ελευθερίας και το κέντρο βάρους της διάταξης πέφτει όχι στον φορέα του δικαιώµατος αλλά στους αποδέκτες της εντολής. Έτσι ειδικότερα απαγορεύεται κάθε επέµβαση, κρατική ή όχι, που θα έχει ως συνέπεια : α) την αναγκαστική συµβίωση ή συστέγαση, β) την αναγκαστική διαµόρφωση της ιδιωτικής ζωής, γ) την οπτικοακουστική παρακολούθηση ή καταγραφή µε οποιονδήποτε τρόπο της ζωής, δ) την υποχρέωση του ατόµου να αποκαλύπτει στοιχεία της ιδ. ζωής και ε) την χρήση µεθόδων ή συσκευών που εκβιάζουν την αποκάλυψη παρά τη θέληση του ατόµου του ιδ. βίου Στο πεδίο της προστασίας της ιδ. ζωής ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το ζήτηµα των µυστικών επεµβάσεων σε αυτήν της κρατικής εξουσίας. Λόγω του ότι η διάταξη του 9 δεν περιέχει επιφύλαξη νόµου, οι µυστικές δραστηριότητες επιτήρησης, παρακολούθησης και αποτύπωσης της φωνής ή της εικόνας από την κρατική εξουσία δεν θεωρούνται θεµιτές. Εξάλλου ο συντακτικός νοµοθέτης το προέβλεψε ρητά, όταν έκρινε αναγκαία την αποδοχή της µυστικής παρακολούθησης (άρ. 19, εδ. β ). Όµως είναι αντισυνταγµατική η µεταφορά του περιορισµού αυτού στο γενικότερο δικαίωµα της ιδ. ζωής, αφού περιλαµβάνεται σε ε- ξαιρετικού χαρακτήρα διάταξη, που δεν δέχεται ευρεία ερµηνεία ή αναλογική εφαρµογή, γεγονός που συνιστά βασική ερµηνευτική αρχή στο χώρο των συντ. δικαιωµάτων, όπου αξιώνεται ασφάλεια δικαίου. Κατά συνέπεια αφενός από τη µυστική επέµβαση προσβάλλεται το δικαίωµα του ατόµου, αφετέρου η χρήση ως αποδεικτικών µέσων των παραπάνω στοιχείων συνιστά βαθύτερη ακόµα προσβολή βλ. αγτόγλου, όπ. παρ., σελ βλ. σχετ. Καµινή, όπ. παρ., σελ.180επ. 12

14 7 Στο άρθρο 9, παρ. 1, εδ. β καθιερώνεται η αντικειµενική αρχή του απαραβίαστου του ιδ. βίου από την οποία απορρέουν τα υποκειµενικά δικαιώµατα των επιµέρους φορέων. Φορείς λοιπόν του δικαιώµατος αυτού είναι τα φυσικά πρόσωπα, όχι µόνο οι έλληνες πολίτες, αλλά και οι αλλοδαποί και ανιθαγενείς, και όχι τα νοµικά πρόσωπα, αφού ούτως ή άλλως δεν νοείται να έχουν ιδιωτική (ατοµική ή οικογενειακή) ζωή. Τα δικαιώµατα που προκύπτουν από την αρχή του άρ.9 έχουν αµυντικό, προστατευτικό, αλλά και διασφαλιστικό περιεχόµενο που προσιδιάζει στη φύση τους. Αυτό σηµαίνει ότι, πρώτον, στρέφονται κατά του κράτους ή των ιδιωτών που µε επιθετικές ενέργειες επιχειρούν να τα προσβάλλουν, δηλαδή έχουν απόλυτη erga omnes ενέργεια, κάτι που προκύπτει και από την λεκτική διατύπωση της διάταξης, δεύτερον, στρέφονται προς το κράτος προκειµένου όχι µόνο να µην παραβιάζει το ίδιο, αλλά να παρέχει αξίωση παροχής βοήθειας σε περίπτωση προσβολής στον αµυνόµενο για την απόκρουση της επίθεσης και, τρίτον, το διασφαλιστικό περιεχόµενο παρέχει αξίωση διαφύλαξης από κινδύνους εκτός αυτών που προέρχονται από ανθρώπους και αξιώσεις για την βελτίωση της θέσης του φορέα. Τελικά λοιπόν το αµυντικό περιεχόµενο του δικαιώµατος εφαρµόζεται όχι µόνο στη σχέση κράτους-πολίτη αλλά και στις σχέσεις των πολιτών µεταξύ τους, εµφανίζει έτσι και διαπροσωπική ενέργεια, διαπίστωση που προκύπτει από το άρθρο 25, παρ. 1, εδ. γ. 8 Οι εννοιολογικές οριοθετήσεις του δικαιώµατος προκύπτουν ήδη από τον προσδιορισµό του περιεχοµένου του, που αναπτύχθηκε παραπάνω, αφού έγινε ανάλυση των εννοιών που αποδίδονται µε τις περιεχόµενες στο σύνταγµα λέξεις. Όσον αφορά στις γενικές οριοθετήσεις, που στην συγκεκριµένη περίπτωση έχουν ελαστικό περιεχόµενο, είναι οι γενικές ρήτρες οι κοινές για όλα τα δικαιώµατα. Στο πλαίσιο της γενικής κυριαρχικής σχέσης το δικαίωµα του ιδ. βίου δεν περιορίζεται άµεσα ή έµµεσα. Στο πλαίσιο δε της ειδικής σχέσης ο περιορισµός θα εξαρτηθεί από την ύπαρξη ή όχι αιτιώδους συνδέσµου. 13

15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 1 Τόσο το δικαίωµα ελευθερίας του τύπου όσο και αυτό του απαραβίαστου του ιδιωτικού βίου κατοχυρώνονται παράλληλα στο ελληνικό σύνταγµα, το µεν στο άρθρο 14, παρ. 2, το δε στο 9, παρ. 1, εδ. β. Εκτός όµως του γεγονότος ότι και τα δυο προστατεύονται συνταγµατικά, έχουν συγχρόνως και κοινά σηµεία αναφοράς καθώς και κοινή αφετηρία. Αρχικά έχουν τις βάσεις τους στην ανώτατη και θεµελιωδέστερη αρχή της ανθρώπινης αξίας, ενώ, όπως όλα τα δικαιώµατα αποτελούν τις συνταγ- µατικές εξειδικεύσεις της. Επίσης, ως έννοια είδους, η αξία ταυτίζεται µε την προσωπικότητα κάθε συγκεκριµένου ατόµου. Η µια από τις τρεις πτυχές της ανθρώπινης αξίας, συνεπώς και της προσωπικότητας, είναι η πνευµατική, στην οποία αντιστοιχεί και η ανάλογη διάσταση της ελευθερίας, η πνευµατική ελευθερία, η ελευθερία σκέψης, στοχασµών και ιδεών. Σε αυτήν υπάγεται και αποτελεί εξειδίκευσή της η ελευθερία του τύπου, η οποία προστατεύεται στο γενικότερο πλαίσιο της ελεύθερης διάδοσης των ιδεών, ως ιδιαίτερο µέσο έκφρασής τους. Όµως µε την προσωπικότητα συνδέεται και η προστασία της ιδιωτικής ζωής, αφού έτσι προστατεύεται το σύνολο των δραστηριοτήτων, όσον αφορά στην φυσική, κοινωνική αλλά και πνευµατική του υπόσταση, δηλαδή µε όλο το φάσµα της προσωπικότητάς του. Κατοχυρώνοντας το απαραβίαστο της ιδιωτικής ζωής στο σύνταγµα παρέχει στο άτοµο ουσιαστικά την εξουσία να διαµορφώνει ελεύθερα τη ζωή του. Αποτελεί λοιπόν και αυτό µια µορφή ελευθερίας ανάπτυξης της προσωπικότητας, η οποία αποτελεί και το µητρικό δικαίωµα όλων των µερικότερων ελευθεριών. Και τα δυο δικαιώµατα συνδέονται λοιπόν άρρηκτα και πηγάζουν από την αρχή της ανθρώπινης αξίας, του δικαιώµατος της προσωπικότητας και την ελευθερία του ανθρώπου εν γένει, ενώ το πρόβληµα προκύπτει από την στιγµή που αυτά καλούνται να συνυπάρξουν. 2 Το δικαίωµα ελευθερίας του τύπου αποτελεί αναµφισβήτητα απαραίτητην προϋπόθεση και θεµέλιο για την ορθή λειτουργία της σύγχρονης δη- µοκρατίας, καθώς διευκολύνει την παράθεση και αντιπαράθεση αντικρουόµενων απόψεων. Επιπροσθέτως, σε ένα τέτοιο πολίτευµα είναι αυτονόητη η ανάγκη διαφύλαξης της ιδιωτικής ζωής του πολίτη, η οποία αποτελεί και απόδειξη της ορθότητας του δηµοκρατικού πολιτεύµατος, καθώς το άτοµο αφήνεται ελεύθερο να αναπτύξει πρωτοβουλίες για την 14

16 προσωπικότητά του και να εκφραστεί, ενώ προστατεύεται και το ύψιστο σε µια δηµοκρατική κοινωνία αγαθό της αξιοπρέπειάς του, που µε διαφορετική αντιµετώπιση θα µπορούσε να διασαλευτεί εκ µέρους των συνανθρώπων αλλά και της κρατικής αυθαιρεσίας. Εντούτοις οι σύγχρονες κοινωνικές αντιλήψεις και συνθήκες έφεραν στο προσκήνιο την, σε πολλές περιπτώσεις, µη αρµονική συνύπαρξη των δυο αυτών βασικών δικαιωµάτων. Συγκεκριµένα, αφενός το άτοµο έχει την ανάγκη εκ φύσεως να διαφυλάξει για το εαυτό του ορισµένα στοιχεία απόρρητα της προσωπικής του ζωής, να θωρακιστεί έναντι των άλλων, ώστε µέσα από την αποµόνωση αυτή ή τη συναναστροφή µε πρόσωπα της οικογένειας ή του περιβάλλοντός του, να βρει την ισορροπία του ψυχική και πνευµατική. Αφετέρου η σύγχρονη ζωή κατακλύζεται από νέα τεχνολογικά επιτεύγµατα, που καθιστούν ευκολότερη τη διείσδυση στη σφαίρα αυτή του απορρήτου και από κοινωνικές ανακατατάξεις, αποδυνάµωση των ηθών και κατά συνέπεια ένταση της περιέργειας των ανθρώπων, φαινόµενα που αποτελούν έδαφος πρόσφορο για επέκταση των ανταγωνιστικών τάσεων που οδηγούν στην εκµετάλλευση των συνθηκών για κερδοσκοπικούς σκοπούς 27. Σε αυτό εξυπηρετεί η εύκολη παρακολούθηση της ιδιωτικής ζωής του ατόµου. Ο τύπος λοιπόν, όπως και τα λοιπά µέσα µαζικής επικοινωνίας, επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους προσφέροντας στο ευρύ κοινό πληροφόρηση σχετικά µε την ιδιωτική σφαίρα, την "µυστική" πλευρά του βίου και της προσωπικότητας του ατόµου. Εποµένως το έννοµο αγαθό της ιδιωτικής ζωής φαίνεται σήµερα να απειλείται από έναν νέο κίνδυνο, του οποίου φορέας είναι ο τύπος, που τείνει να περιορίσει σηµαντικά την εξουσία να διαµορφώνει ελεύθερα τη ζωή του. Τελικά, «η προστασία της προσωπικότητας (στην οποία υπάγεται ο ιδιωτικός βίος) δεν συνιστά απλώς ένα όπλο άµυνας εναντίον των καταχρήσεων από την πλευρά της πολιτικής εξουσίας, αλλά αποτελεί µέσο διαφύλαξης της ακεραιότητας του ατόµου από τους πολυποίκιλους κινδύνους της κοινωνικής συµβίωσης» βλ. Καράκωστα, όπ. παρ., σελ. 21 και Μιχαηλίδη-Νουάρο, όπ. παρ., σελ.370επ. 28 βλ. Műller, Die Grundrechte der Verfassung und Personlichkeitsschutz des Privatrechts, σελ. 5 15

17 3 1.Η σύγχρονη κοινωνική πρακτική έχει αναδείξει την διαπλοκή της ε- λευθερίας του τύπου µε το απαραβίαστο της ιδιωτικής ζωής σε ένα ζήτη- µα µε εξαιρετικά σηµαντικό πραγµατικό και κατά συνέπεια νοµικό ενδιαφέρον, καθώς και οι δυο µορφές ελευθερίας κατέχουν καθοριστικό ρόλο σήµερα, όπως διαπιστώθηκε παραπάνω. Συνήθως το πρόβληµα της διαλοκής εµφανίζεται ως νοµική σύγκρουση µεταξύ των δυο δικαιωµάτων, που όµως κατ ουσίαν στην σύγχρονη έννοµη τάξη δεν υφίσταται, αλλά πρόκειται στην πραγµατικότητα για µια πραγµατική σύγκρουση, δηλαδή µια αποδοκιµαζόµενη νοµικά παραβίαση του δικαιώµατος του ενός φορέα από τον άλλον, έτσι ώστε το ενδιαφέρον να επικεντρώνεται στην διακρίβωση του ποιος είναι ο προσβάλλων-επιτιθέµενος και ποιος ο προσβαλλόµενος-αµυνόµενος και όχι στη στάθµιση των συµφερόντων, αφού είναι αδύνατον να ασκούνται και τα δυο δικαιώµατα νόµιµα και παρόλα αυτά το ένα να περιορίζει το άλλο. Στο πλαίσιο λοιπόν της µελέτης αυτής θα επιχειρηθεί η πραγµατοποίηση της δικαιικής άρσης µιας πραγµατικής κατάστασης ή η νοµική σύνθεση µιας πραγµατικής αντίθεσης και πιο συγκεκριµένα της διείσδυσης του τύπου στην απαραβίαστη βιοτική περιοχή της ιδιωτικής σφαίρας Το δικαίωµα ελευθερίας του τύπου, όπως άλλωστε και κάθε άλλο δικαίωµα, υπόκειται στις γενικές οριοθετήσεις που τίθενται από το σύνταγ- µα, µεταξύ των οποίων και σε αυτές της τήρησης του συντάγµατος και των δικαιωµάτων των άλλων, δηλαδή τα όρια της άσκησής του σταµατούν εκεί που αρχίζουν τα όρια του ιδιωτικού βίου, δεν απαλλάσσεται από την υποχρέωση σεβασµού του. Στο επίπεδο της γενικής αυτής εφαρµογής του δικαιώµατος της ελευθεροτυπίας ο νοµοθέτης επιβάλλει και ορισµένους περιορισµούς σε αυτήν, οι οποίοι αφορούν την απαγόρευση δηµοσιεύσεων που αφορούν την ιδιωτική ζωή και είναι η απαγόρευση δηµοσίευσης, κατά τη διάρκεια και µετά την περάτωση ποινικής δίωξης ή δίκης εγκληµάτων κατά της γενετήσιας ελευθερίας, άµεσων ή έµµεσων πληροφοριών για την ταυτότητα των θυµάτων, η απαγόρευση δηµοσίευσης, επί ποινικής δίωξης ή δίκης εγκληµάτων κατά της τιµής, πληροφοριών και, επί δικών περί διαζυγίου ή ακύρωσης γάµου, πληροφοριών για την ουσία της υπόθεσης, η απαγόρευση δηµοσιοποίησης, επί δικών περί αµφισβήτησης, αποκήρυξης ή αναγνώρισης πατρότητας, πληροφοριών για την ουσία της υπόθεσης ή άµεσων ή έµµεσων πληροφοριών για την 29 βλ. ηµητρόπουλο, όπ. παρ., σελ. 96επ. σχετικά µε το ζήτηµα της σύγκρουσης των δικαιωµάτων 16

18 ταυτότητα ενός των διαδίκων και τέλος λεπτοµερειών για τα αίτια και τον τρόπο τέλεσης πρόσφατης αυτοκτονίας ή απόπειράς της, καθώς και της αναγραφής άµεσων ή έµµεσων πληροφοριών για την ταυτότητα του αποπειραθέντος (ν. 1092/1938, όπως συµπληρώθηκε από το Ν /1953) 30.Η επίλυση λοιπόν του προβλήµατος γίνεται από το νοµοθέτη µόνο σε αυτές τις περιπτώσεις µέσα από µια στάθµιση σε επίπεδο κάποιας εξειδίκευσης, ενώ υφίσταται κενό στις υπόλοιπες περιπτώσεις προσβολής της ιδιωτικής ζωής από τον τύπο που καλείται να πληρωθεί από την νοµολογία. Η κρατούσα στην χώρα µας άποψη υποστηρίζει ότι η σύγκρουση µπορεί να λυθεί µέσα από µια στάθµιση των δυο αγαθών, η οποία όµως, ως γενική και αφηρηµένη, δεν είναι κατ αρχήν δυνατή, αφού κανένα δεν είναι α priori υπέρτερο του άλλου, αλλά πρόκειται για δυο αυτοτελή δικαιώµατα, βασικά στοιχεία του δηµοκρατικού πολιτεύ- µατος. Για τον λόγο αυτό ο νοµοθέτης εξειδίκευσε τις παραπάνω πέντε περιπτώσεις. Όσον αφορά στις υπόλοιπες, η στάθµιση δεν δύναται να πραγµατοποιηθεί βάσει γενικών κανόνων, αλλά βάσει των εκάστοτε συγκεκριµένων συνθηκών κάθε περίπτωσης, άποψη που γίνεται δεκτή και από το Συνταγµατικό ικαστήριο της υτικής Γερµανίας, µια στάθµιση που, αν και δυνατή, δεν είναι καθόλου εύκολη. Αυτό συµβαίνει γιατί η σύγκρουση αυτή δεν αντιµετωπίστηκε ως τέτοια δυο δικαιωµάτων αλλά µετατέθηκε στο πεδίο σύγκρουσης των δυο αντίστοιχων συµφερόντων, του κοινωνικού αιτήµατος πληροφόρησης του κοινού αφενός και του ατοµικού αιτήµατος προάσπισης του ιδιωτικού απορρήτου αφετέρου και της αξιοπρέπειάς του από την αδιακρισία των τρίτων, µε αποτέλεσµα να µην είναι προφανές το που πρέπει να δοθεί προτεραιότητα 31.Πάντως η στάθµιση, όπως και αυτή του νοµοθέτη, οφείλει να γίνεται βάσει της απαράβατης αρχής της αναλογικότητας του άρθρου 25, παρ. 1, εδ. δ (και αναλύεται σε τρεις πτυχές: την αρχή της αναγκαιότητας, της καταλληλότητας του µέσου για την επίτευξη του σκοπού, εδώ του δηµοσίου συµφέροντος πληροφόρησης, και της αναλογικότητας εν στενή εννοία) 32. Οι αντιθέσεις όµως που δηµιουργούνται µεταξύ τύπου και ιδιωτικής ζωής εν επιλύονται ικανοποιητικά µε την µέθοδο στάθµισης των συµφερόντων, όπως ήδη και παραπάνω προαναφέρθηκε, όταν έγινε λόγος για το ζήτηµα της σύγκρουσης των δικαιωµάτων εν γένει. 30 βλ. αγτόγλου, όπ. παρ., σελ βλ. Μαυριά Κ., Το συνταγµατικό δικαίωµα ιδιωτικού βίου, 1982, σελ βλ.σχετ. Μιχαηλίδη Νουάρο, όπ. παρ., σελ. 381επ. και αγτόγλου, όπ. παρ., σελ. 430επ. 17

19 3.Αντίθετα σε ικανοποιητικές διαπιστώσεις σχετικά µε την διαπλοκή τύπου και ιδιωτικής ζωής θα µπορούσε να οδηγήσει η θεσµική εφαρµογή τους. Σε επίπεδο λοιπόν ειδικής σχέσης, ο ιδιωτικός βίος προσβάλλεται, αν µέσα από το δηµοσίευµα έρχονται στο φως της δηµοσιότητας στοιχεία της ζωής του φορέα που πρέπει να έχουν το χαρακτήρα πραγµατικών περιστατικών αλλά και να είναι αληθή 33 διαφορετικά δεν υπάρχει αποκάλυψη άρα ούτε προσβολή 34.Επίσης ο ίδιος ο φορέας της ιδιωτικής ζωής, στον οποίο επαφίεται η περιχάραξη της κοινωνικής του παρουσίας, καθορίζει την έκταση της αξίωσης σεβασµού της. Στο σηµείο αυτό ενδιαφέρον παρουσιάζει η διάκριση από την γερµανική νοµολογία σε πρόσωπα απόλυτης και σχετικής επικαιρότητας που κρίνονται µε βάση το γενικό συµφέρον και τις αντιλήψεις της ηθικής που επικρατούν σε κάθε κοινωνία. Απόλυτης θεωρούνται τόσο όσοι κατέχουν µια εξέχουσα θέση στον δηµόσιο βίο όσο και αυτοί που ασκούν σηµαντική κοινωνική δραστηριότητα, ενώ σχετικής όσοι βρίσκονται στη δηµοσιότητα προσωρινά λόγω κάποιου έκτακτου και εξαιρετικού γεγονότος. 35 Ανάµεσα στα πρόσωπα αυτά και το κοινό αναπτύσσεται έτσι µια αναγνωριζόµενη από το δίκαιο έννοµη σχέση δηµοσιότητας. Στο πλαίσιο της σχέσης αυτής θα κριθεί το θεµιτό ή όχι της επέµβασης στον ιδιωτικό βίο βάσει της θεσµικής εφαρµογής, δηλαδή το ευρισκόµενο στη δηµοσιότητα πρόσωπο θα περιοριστεί στην άσκηση του δικαιώµατος του απαραβίαστου της ιδιωτικής του ζωής, µόνο εφόσον αυτό συνδέεται µε δεσµό αιτιώδους συνάφειας µε τη σχέση δηµοσιότητας και κατά το αναγκαίο µέτρο που αυτή υπαγορεύει. 36 Εποµένως, το µέτρο του απορρήτου της ιδιωτικής σφαίρας είναι µεταβλητό, χωρίς σε κάθε περίπτωση να θίγεται και ο ελάχιστος απαραβίαστος πυρήνας, που περιλαµβάνει λεπτοµέρειες της ενδόµυχης, απόρρητης (σεξουαλικής, συναισθηµατικής) ζωής 37, αλλά µόνο η φανερή ιδιωτική ζωή, αυτή που µπορεί δηλαδή µέσα από την παραπάνω διαδικασία να αποκαλυφθεί 38. Εποµένως τα άτοµα αυτά, των οποίων η σχέση δηµοσιότητας συνδέεται αντικειµενικά µε τη ζωή τους, οφείλουν να ανέχονται την επέµβαση σε αυτήν, ενώ, όταν το ενδιαφέρον του κοινού δεν είναι δικαιολογηµένο, δηλαδή δεν συνδέεται µε την συµπεριφορά των προσώπων ή µε το γενικό συµφέρον, τότε το άτοµο 33 Ενδιαφέρον παρουσιάζουν στο σηµείο αυτό οι αποφάσεις ΕφΑθ 9975/1986, Ελλ νη 28, 1987, σελ. 299επ. και ΕφΑθ 5594/2001, όπου αναφέρεται ότι ακόµα και αν το δηµοσίευµα είναι αναληθές, µπορεί να θίξει την τιµή και την υπόληψη 34 βλ. Καράκωστα, όπ. παρ., σελ βλ. Μιχαηλίδη-Νουάρο, όπ. παρ., σελ. 385επ. και σχετική µε προσωρινής επικαιρότητας πρόσωπο απόφαση ΠληµµΣαµ 34/ βλ. σχετ. ηµητρόπουλο, όπ. παρ., σελ βλ. ΣτΕ 3545/2002, η οποία αναφέρεται στην ερωτική ζωή δηµοσίων προσώπων 38 Εδώ περιλαµβάνεται και η εικόνα του προσώπου, γι αυτό βλ. ΕφΠειρ 954/

20 µπορεί να αξιώσει το σεβασµό της ιδιωτικής του ζωής και να µην ανεχθεί επέµβαση σε αυτήν. 39 Έτσι και τα πρόσωπα που πρόσκαιρα απασχολούν τη δηµοσιότητα, οφείλουν σε αυτό και µόνο το διάστηµα να δεχθούν ως επιτρεπτό τον περιορισµό της άσκησης του δικαιώµατός του. Τελικά, αυτό που διαφοροποιεί την κατάσταση ανάµεσα στα δηµόσια και µη-δηµόσια πρόσωπα είναι η ειδική σχέση της δηµοσιότητας και η θεσµική εφαρµογή λόγω αυτής των δικαιωµάτων, στην οποία οφείλεται και το δικαιολογηµένο ενδιαφέρον που καθιστά την επέµβαση µη-άδικη σύµφωνα µε το κοινό νοµοθέτη (Π.Κ. 367). Λαµβάνοντας τέλος υπόψη τα παραπάνω µπορούν ενδεικτικά να αναφερθούν ορισµένες περιπτώσεις θεµιτών επεµβάσεων: α) η παροχή βιογραφικών στοιχείων χρήσιµων για επιστηµονικούς ή µορφωτικούς σκοπούς, β) η παροχή στοιχείων για το ιδ. βίο των προσώπων που διαδραµατίζουν έναν γενικά ενδιαφέροντα ρόλο στην κοινωνική ζωή και ειδικότερα των στοιχείων που παρέχουν στο κοινό τη δυνατότητα να σχηµατίσει µια σαφή γνώµη για την προσωπικότητα, τις ικανότητες και τις συνήθειες των προσώπων αυτών, από τα οποία µερικά είναι πρότυπα προς µίµηση και άλλα προς αποφυγή, γ) η παροχή πληροφοριών χρήσιµων για τον κοινωνικό έλεγχο που η κοινωνία δικαιούται να ασκεί κατά τις γενικά παραδεκτές αντιλήψεις των µελών της, δ) η ενηµέρωση του κοινού για την εικόνα και τη ζωή εγκληµατιών ή ατόµων επικίνδυνων για τη δηµόσια ή ιδιωτική ασφάλεια και ε) η απαγόρευση δηµοσίευσης, όταν δεν εξυπηρετείται καµία ανάγκη εύλογη αλλά στοχεύει στη διαφήµιση ή άλλους ιδιοτελείς σκοπούς βλ. ΑΠ 854/2002, σχετικά µε υπόθεση δηµοσίευσης στοιχείων του ιδιωτικού βίου προσώπου της επικαιρότητας που είχε εκθέσει το ίδιο κάποια από αυτά 40 βλ. Μιχαηλίδη-Νουάρο, όπ. παρ., σελ

21 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Συµπερασµατικά, η ενασχόληση στο πλαίσιο της εργασίας αυτής, µε το ζήτηµα της διαπλοκής του δικαιώµατος ελευθερίας του τύπου µε αυτό του απαραβίαστου της ιδιωτικής ζωής κατέδειξε τη σηµασία και το µέγεθος του προβλήµατος στην σύγχρονη κοινωνία, το οποίο, όπως οι τάσεις εξέλιξης των ανθρωπίνων σχέσεων και συνθηκών δείχνουν, θα απασχολήσει µελλοντικά τόσο τη θεωρία όσο και την νοµολογία σε µεγαλύτερο βαθµό. Αυτό δε είναι προβλέψιµο εκ των προτέρων, καθώς οι παράγοντες, που όπως αναφέρθηκε στην παραπάνω µελέτη, οδηγούν στην εµφάνιση της σύγκρουσης των δυο δικαιωµάτων (όπως οι τεχνολογικές µεταβολές και οι κοινωνικές ανακατατάξεις που ευνοούν τον ανταγωνισµό ιδιαίτερα στο χώρο των Μ.Μ.Ε.), δεν είναι στατικοί αλλά αναπτύσσονται ραγδαία µε αποτέλεσµα να "παρασύρουν" και το πρόβληµα της διαπλοκής σε συχνότερη εµφάνιση. Εποµένως, καθίσταται επιβεβληµένη και η αναζήτηση του τρόπου αντιµετώπισης του προβλήµατος, ενώ τα ικανοποιητικότερα αποτελέσµατα στο επίπεδο αυτό επιφέρει, όπως είδαµε, η θεσµική προσαρµογή του αγαθού του ιδιωτικού βίου στην έννοµη σχέση της δηµοσιότητας και, αν αυτή δεν υφίσταται για τον συγκεκριµένο φορέα, τότε η επέµβαση του τύπο στη ζωή του αποδεικνύεται αντισυνταγµατική. 20

22 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Durkheim E., Leçons de Sociologie, Physiques des mœurs et du droit, 1950 Műller J. P., Die Grundrechte der Verfassung und Personlichkeitsschutz des Privatrechts, 1964 αγτόγλου Π.., Συνταγµατικό ίκαιο-ατοµικά ικαιώµατα, εκδ. Αντ. Ν Σάκκουλα, Αθήνα-Κοµοτηνή 1991 Καµινής Γ., Παράνοµα αποδεικτικά µέσα και συνταγ- µατική κατοχύρωση των ατοµικών δικαιωµάτων, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα 1998 Καράκωστας Ι., Προσωπικότητα και τύπος, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα 2000 Κασιµάτης Γ., Η αντισυνταγµατικότητα της απαγορεύσεως των αφισοκολλήσεων, Το Σ 1977 Μάνεσης Αρ., Η συνταγµατική προστασία της ελεύθερης κυκλοφορίας των εντύπων και η εφαρµογή της στην πράξη, Το Σ 1977 Μαυριάς Κ., Το συνταγµατικό δικαίωµα ιδιωτικού βίου, 1982 Μιχαηλίδης-Νουάρος Γ., Το απαραβίαστο του ιδιωτικού βίου και η ελευθερία του τύπου, Το Σ 1983 Σαρµάς Ι., Η νοµολογία του Ευρωπαϊκού ικαστηρίου ικαιωµάτων του ανθρώπου και της Επιτροπής, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα

23 Σγουρίτσας Χ., Συνταγµατικόν ίκαιον, τ. Β, τεύχ. β Χρυσόγονος Κ., Ατοµικά και κοινωνικά δικαιώµατα, 2 η έκδοση, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα

24 ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ: ΕφΑθ 9975/1986 (Ελλ νη , σελ. 299επ): "Υπόθεση γενικού γραµµατέα του Υπουργείου" Με την από αγωγή του προς το Μονοµελές Πρωτοδικείο Αθηνών ο εφεσίβλητος ενάγων ισχυρίσθηκε ότι δηµοσίευµα στη στήλη «Κ» της εφηµερίδας «Β» µε εκδότρια την πρώτη και διευθύντρια τη δευτέρα των εναγοµένων, στο οποίο αναφέρονται ψευδή και συκοφαντικά για την καθ όλου προσωπικότητά του γεγονότα, έβλαψε την τιµή και την υπόληψη του, ζήτησε δε, όπως η αγωγή του περιορίσθηκε παραδεκτά µε τις προτάσεις στον πρώτο βαθµό την καταψήφιση εναγοµένων να του καταβάλουν εις ολόκληρων δρχ για χρηµατική ικανοποίηση της ηθικής βλάβης που υπέστη, καθώς και την αναγνώριση οφειλής των επί πλέον µέχρις δρχ. από την ίδια αιτία. Το ανώτερο δικαστήριο εξέδωσε επί της αγωγής αυτής κατά τη διαδικασία των άρθρων 663 εποµ. ΚΠολ, την υπ αριθ. 858/85 απόφαση του µε την οποία δέχθηκε κατά ένα µέρος την αγωγή και επιδίκασε στον ενάγοντα, το συνολικό ποσό των δρχ. το οποίο υποχρεούνται οι ενάγοντες να καταβάλουν εις ολόκληρων. Η κρινόµενη έφεση των εναγοµένων ασκήθηκε νοµότυπα και εµπρόθεσµα αλλά και πληροί όλες τις υπόλοιπες τυπικές προϋποθέσεις του παραδεκτού. Πρέπει για τους λόγους αυτούς να γίνει κατά τύπους δεκτή και να ερευνηθεί για να κριθεί αν είναι και από ουσιαστική άποψη βάσιµη έστω και µε απουσία των εκκαλεσασών, που πρέπει να δικαστούν σαν να είναι παρούσες εξαιτίας της φύσεως της διαφοράς και της εφαρµογής των άρθρων 663 επ. ΚΠολ (αρθ. µόνο ν. 1178/81 περί αστικής ευθύνης του τύπου, σε συνδυασµό προς 672 και ΚΠολ ), αφού αποδεικνύεται ότι νόµιµα και εµπρόθεσµα κλητεύθηκαν στη κατ έφεση δίκη. Με το άρθρο µόνο παράγραφος πρώτη του ν. 1178/81 «περί αστικής ευθύνης του τύπου και άλλων τινών διατάξεων» ορίζεται ότι ο ιδιοκτήτης παντός εντύπου υποχρεούται σε πλήρη αποζηµίωση για την παράνοµη περιουσιακή ζηµιά καθώς και σε χρηµατική ικανοποίηση για την ηθική βλάβη που υπαιτίως προξενήθηκαν µε δηµοσίευµα που θίγει την τιµή ή την υπόληψη παντός ατόµου, έστω και αν η κατά το άρθρο 914 ΑΚ πρόθεση και η κατ άρθρο 920 ΑΚ γνώση ή υπαίτιος άγνοια συντρέχει στον συντάκτη του δηµοσιεύµατος ή αν ούτος είναι άγνωστος, στον εκδότη ή τον διευθυντή συντάξεως του εντύπου. Με την τρίτη παράγραφο εδαφ. α του αυτού άρθρου ορίζεται ότι ο ιδιοκτήτης κάθε εφηµερίδας ή περιοδικού υποχρεούται να ορίζει εκδότη και διευθυντή 23

25 φυσικά πρόσωπα µη καλυπτόµενα υπό ασυλίας ή άλλου λόγου που αίρει το αξιόποινο ή παρακωλύει την ποινική τους δίωξη καθώς και ότι ποινική ευθύνη του ιδιοκτήτη υπάρχει µόνο αν συντρέχουν στο πρόσωπο του οι ιδιότητες του εκδότη ή διευθυντή ή δεν έχει ορίσει εκδότη. Με την τρίτη οµοίως παράγραφο εδάφιο γ ορίζεται ότι σε περίπτωση που ο ιδιοκτήτης δεν έχει ορίσει εκδότη ή διευθυντή µε τ ανωτέρω στοιχεία ή ο ίδιος ο ιδιοκτήτης καλύπτεται από λόγους που καθιστούν αδύνατη ή δυσχερή την ποινική του δίωξη και καταδίκη, το δικαστήριο κωλύεται να αναζητήσει τον πραγµατικά υπεύθυνο της αξιόποινου πράξεως. Με την τέταρτη παράγραφο του αυτού άρθρου ορίζεται ότι οι περί ων το άρθρο τούτο απαιτήσεις εκδικάζονται κατά τη διαδικασία των άρθρων 663 επ. Κπολ και τέλος µε την όγδοη παράγραφο ορίζεται ότι κάθε διάταξη που ρυθµίζει κατ άλλων τρόπο το παρόν θέµα καταργείτε. Όπως προκύπτει από την εισηγητική του ανωτέρω νόµου έκθεση από του Υπουργού Προεδρίας Κυβερνήσεως, µε το νόµο αυτό δεν εισάγεται ουσιαστική απόκλιση από τα ισχύοντα µε τα άρθρα 48 και49 του αν. ν. 1092/83 περί τύπου, που επανήλθε σε ισχύ µε το αρθ. 2 ν. 10/75, αλλά επιδιώκεται η βελτίωση εκείνης που ισχύει κυρίως µε την εκδίκαση των σχετικών απαιτήσεων κατά την εργατική διαδικασία, περιοριζόµενης της ποινικής ευθύνης του ιδιοκτήτη στις ανωτέρω µόνο περιπτώσεις. ηλαδή δεν εθίγησαν, τόσον η κατά τον άρθρων 46 του περί τύπου νόµου ποινική ευθύνη του διευθυντή ή του εκδότη ως αυτουργών των αδικηµάτων εκ προθέσεως ή υπαιτίων κατά το ιδιώνυµο αδίκηµα της αµέλειας αν µε άγνοια τους έγινε το δηµοσίευµα (σχετ. ΑΠ 1238/85 ΝοΒ ), όσο και η κατά το άρθρο 49 του ίδιου νόµου αλληλέγγυος µε τους τυχόν καταδικαζόµενους ευθύνη τους για την καταβολή της αποζηµιώσεως ή χρηµατικής ικανοποιήσεως της ηθικής βλάβης του αδικηθέντα από την προσβολή της τιµής και υπολήψεως του, που έγιναν µε τα επιβλαβές δηµοσίευµα. Ακολουθεί ότι η ευθύνη τους υπάρχει είτε είναι γνωστός ο ιδιοκτήτης είτε όχι και η από ένδικη αγωγή, µε την οποία επιδιώκεται η καταψήφιση της πρώτης των εναγοµένων σαν εκδότριας και της δευτέρας σαν διευθύντρια της εφηµερίδας «Β» στα ποσά που εκτίθενται στην πρώτη σκέψη και συνιστούν χρηµατική ικανοποίηση του ενάγοντα για την ηθική βλάβη που υπέστη από επιβλαβές δηµοσίευµα, είναι νόµιµη και στηρίζεται στα άρθρα 914 και 932 ΑΚ, σε συνδυασµό µε τα αρθ Ποιν. Κώδικα και 46, 48 και 49 του α. ν. 1092/1938, Πρέπει συνεπώς κατ ουσίαν να ερευνηθεί. Με το άρθρο 14 1 και2 του Συντάγµατος 1975 ορίζονται ότι καθένας Μπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και δια του λόγου τους στοχασµούς του τηρώντας τους νόµους του κράτους, καθώς και ότι ο τύπος είναι ελεύθερος, ενώ η λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό µέτρο απαγορεύονται. Με την διάταξη αυτή καθιερώνεται και προστατεύεται η ελευθεροτυπία υπό την τυπική και ουσιαστική της 24

26 µορφή (βλ. σχετικά Κρίππα, η ελευθερία του τύπου έναντι του δικαιώµατος του ιδιωτικού βίου), µε την έννοια ειδικότερα ότι η δηµοσιογραφία δεν ανάγεται µεν σε δηµόσια λειτουργία, επιτελεί όµως κοινωνική αποστολή γιατί προσφέρει υπηρεσία σηµαντική για το λαό (κατά Ν. Σαριπόλον αποτελεί εξουσίαν και κατά ΕφΠαρτ 55/59 Ποιν. Χρ συνιστά άσκηση δηµόσιας λειτουργίας, βλ. πλείονα Φιλιππίδη Προστασία εδικαιολογηµένων Συµφερόντων 1965 σελ. 162 επ.). Υπό την ουσιαστική άποψη, η ελευθεροτυπία κατοχυρώνεται, από την ευρύτητα που διαπιστώνεται η ανώτερη συνταγµατική διάταξη µε τρισκελές, τουλάχιστο περιεχόµενο, δηλαδή την έκφραση των στοχασµών, την πληροφορική (άλλος ειδησεογραφία), καθώς και την άσκηση κριτικής και ελέγχου των δηµοσίων κυρίως πραγµάτων και ειδικότερα των προσώπων που ασκούν δηµόσιο λειτούργηµα ή τελούν σε υπηρεσιακή σχέση µε το δηµόσιο βίο τους. Από το άρθρο 25 3 του ανωτέρω συντάγµατος, που ορίζει ότι η καταχρηστική άσκηση δικαιώµατος δεν επιτρέπεται προκύπτει ότι και το δικαίωµα της ελευθεροτυπίας υπόκειται σε περιορισµούς και ασκείται εντός των ορίων που xαράζουν οι νόµοι του κράτους, οι οποίοι επιδιώκουν, όχι την µε οιονδήποτε τρόπο παρεµπόδιση της ελευθεροτυπίας καθ εαυτής, αλλά την προστασία των άλλων πολιτικών και του κοινωνικού συνόλου από την καταχρηστική άσκηση του δικαιώµατος τη δια του τύπου ελευθέρας εκφράσεως γνώµης ή διαδόσεως πληροφοριών ή ασκήσεως κριτικής. Η υποβολή του δικαιώµατος ελευθεροτυπίας στον ανώτερο περιορισµό προκύπτει και από το άρθρο 10 της από διεθνούς συµβάσεως της Ρώµης για την προστασία των δικαιωµάτων του ανθρώπου και των θεµελιωδών ελευθεριών, που κυρώθηκε αρχικά µε το ν.2329/53 και ξανακυρώθηκε, µετά την καταγγελία της το 1969, µε το ν. δ. 53/74 και έχει ισχύ συνταγµατικής διατάξεως (άρθρο 28 1 ισχύοντος συντάγµατος βλ. περισσότερα Βεγλέρη. Η Σύµβαση των ικαιωµάτων του Ανθρώπου και το Σύνταγµα σελ. 96 επ. και Παραρά το Σύνταγµα 1975 υπό το άρθρο 28), κατά τη δευτέρα παράγραφο του οποίου η άσκηση του δικαιώµατος της ελευθερίας εκφράσεως συνεπάγεται καθήκοντα και ευθύνες και δύναται να υπαχθεί σε περιορισµούς ή κυρώσεις που αποτελούν αναγκαία µέτρα σε δηµοκρατική κοινωνία για την εθνική ασφάλεια, τη δηµόσια τάξη, την προστασία της υπολήψεως και των δικαιωµάτων των τρίτων κλπ. Τα δυσδιάκριτα γενικώς όρια του δικαιώµατος ελευθεροτυπίας από την εφαρµογή των ανωτέρω διατάξεων το ηµεδαπό δίκαιο προσδιορίζει ειδικότερα, σε σχέση µε τις διατάξεις των άρθρων Ποιν. Κώδικα για την προστασία της τιµής και υπολήψεως των τρίτων µε την διάταξη του Ποιν. Κώδικα, µε την οποία ορίζεται ότι δεν συνιστούν άδικη πράξη, µεταξύ άλλων, και εκδηλώσεις προς εκτέλεση νοµίµων καθηκόντων, προς άσκηση νοµίµου εξουσίας ή χάριν διαφυλάξεως (προστασίας) 25