ΔΥΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΙΚΗ ΛΑΤΡΕΙΑ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΔΥΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΙΚΗ ΛΑΤΡΕΙΑ"

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗΣ Οικονόμου π. Ελευθερίου Μπιλμπίλη ΔΥΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΙΚΗ ΛΑΤΡΕΙΑ ΟΙ ΕΞ ΑΙΤΙΑΣ ΤΗΣ ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΗΣΕΩΣ ΑΛΛΟΙΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΔΥΤΙΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΩΝ ΤΥΠΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΜΕΛΕΤΗ που υποβλήθηκε στο Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας του ΑΠΘ Σύμβουλος Καθηγητής: Αρχιμ. Νικόδημος Σκρέττας Θεσσαλονίκη

2 ΔΥΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΙΚΗ ΛΑΤΡΕΙΑ ΟΙ ΕΞ ΑΙΤΙΑΣ ΤΗΣ ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΗΣΕΩΣ ΑΛΛΟΙΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΔΥΤΙΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΩΝ ΤΥΠΩΝ 2

3 Αφιερώνεται στην σύζηγό μου Άρτεμη, για την υπομονή και την στήριξη, για την ανοχή και την αγάπη. 3

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Με την Χάρη και την βοήθεια του Τρισαγίου Θεού περατώσαμε την συγγραφή της παρούσης Μελέτης. Έπειτα από τις σπουδές στον μεταπτυχιακό κύκλο των τριών εξαμήνων και έχοντας την κατάλληλη προετοιμασία και τις απαραίτητες γνώσεις, για την εκπόνηση της εργασίας αυτής, ήδη κλείνουμε τον πρώτο κύκλο στη θαυμάσια αυτή πορεία της επιστημονικής έρευνας και συγγραφής. Το θέμα που μου δόθηκε από τον σύμβουλο καθηγητή και υπεύθυνο για την σπουδή μου Αρχιμανδρίτη π. Νικόδημο Σκρέττα, τον οποίο ευχαριστώ εκ βάθους καρδίας και εύχομαι ο Θεός να του χαρίζει πνευματική και σωματική υγεία, ήταν κάτι το πρωτόγνωρο. Δεν υπήρχε κάποια προηγούμενη εξειδικευμένη έρευνα, με αποτέλεσμα η σύνθετη αντιμετώπιση των σχετικών ζητημάτων να έχουν ανάγκη ευρύτερης βιβλιογραφίας, ώστε να κατανοηθούν και στη συνέχεια να αναλυθούν. Το θέμα εξ αρχής μας κέντρισε το ενδιαφέρον, γιατί, ασχολούμενοι περισσότερο με την Ορθόδοξη Χριστιανική πίστη και με τα όσα τελούνται στους κόλπους της, κληθήκαμε να αναζητήσουμε, να καταγράψουμε και να σχολιάσουμε μια ξένη και αγνώστου τύπου λατρεία, την Προτεσταντική, και τις παραφυάδες της, όπως η Αγγλικανική. Η χαρά της έρευνας, σε ένα τόσο δύσκολο και πολύ απαιτητικό θέμα, απέδωσε καρπούς που παρουσιάζονται, όσο ήταν δυνατόν καλύτερα, στην ανά χείρας μελέτη. Θα λέγαμε πως η λατρεία που εδώ διερευνάται και ο τρόπος γενικότερα που λατρεύουν οι Διαμαρτυρόμενοι τον Θεό, δεν μοιάζει σχεδόν σε τίποτα με τον Ορθόδοξο Βυζαντινό τύπο που χρησιμοποιούμε στην Ανατολή τόσους αιώνες. Είναι ανάγκη στο σημείο αυτό να αναφέρουμε πως η Ιερή Παράδοση είναι ο θεματοφύλακας της πίστεώς 4

5 μας, που ιδιαιτέρως οι κληρικοί αλλά και ο πιστός λαός πρέπει να διαφυλάξουμε και να μεταδώσουμε στις επόμενες γενεές. Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία έχασε την Ιερή Παράδοση και παρέκλινε από αυτήν. Ευχής έργο να μη πάθουμε και εμείς το ίδιο και να βρεθούν κάποιοι μεταρρυθμιστές, που θα προσπαθήσουν αυθαίρετα να αλλάξουν τα «κακώς» κείμενα, προξενώντας όχι πάντα καλό, αλλά όπως στην προκειμένη περίπτωση αρνητικό αποτέλεσμα. Ως κληρικός της Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας, εκτός από τις γνώσεις που μου έδωσε η ευκαιρία να ασχοληθώ και με άλλες εκκλησίες και ομολογίες, μέσα από την εργασία αυτή, μπόρεσα να κατανοήσω περισσότερο αλλά και να αξιολογήσω μέσα μου το μεγαλείο της ορθόδοξης πίστης μας, που μας δόθηκε από τον ίδιο τον Κύριο Ιησού Χριστό. Η αξία των μυστηρίων και των τελετών δεν είναι απλά κοσμικά γεγονότα που τελούνται μόνο για να τελούνται ως μνημικές ανακλήσεις παρωχημένων γεγονότων, όπως στην Προτεσταντική Εκκλησία. Είναι κάτι βαθύτερο και ουσιώδες καθώς ενεργούν αγιαστικά με την χάρη του Αγίου Πνεύματος. Θερμές ευχαριστίες οφειλετικά απευθύνω στον πνευματικό μου πατέρα Πρωτοπρεσβύτερο Παύλο Καντίνα, για την συμπαράσταση, το ενδιαφέρον και την προτροπή του να ασχοληθώ με περαιτέρω των προπτυχιακών μου σπουδών, αυτές του μεταπτυχιακού κύκλου. Θα ήταν παράλειψη να μην εκφράσω καρδιακές και θερμές ευχαριστίες στη σύζυγο μου Άρτεμη, για την υπομονή της, την αγάπη της και την βοήθειά της στην φιλολογική επεξεργασία του θέματος. 5

6 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΟΙ ΑΙΤΙΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΕΣΑΝ ΤΗΝ ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΗΣΗ 1. Η κατάσταση της εποχής Η τυποποίηση της Ρωμαιοκαθολικής λατρείας κατά την εν λόγω περίοδο Η αντίδραση του Λουθήρου και ευρύτερα του προτεσταντικού κόσμου.28 α. Ο Μαρτίνος Λούθηρος β. Ο Ουλέριχος (Ούλριχ) Ζβίγγλιος γ. Ο Ιωάννης Καλβίνος δ. Η Μεταρρύθμιση στις άλλες χώρες της Δύσης Η εν Τριδέντω Σύνοδος ως αντίδραση και λειτουργική αντίσταση στη μεταρρύθμιση του

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΙΚΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ 1. Μυστήρια α. Το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας β. Το μυστήριο του Βαπτίσματος και του Χρίσματος γ. Το μυστήριο της Μετανοίας και της Εξομολογήσεως δ. Το μυστήριο του Ευχελαίου ε. Το μυστήριο της Ιερωσύνης στ. Το μυστήριο του Γάμου Εορτές Κήρυγμα ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ: Η ΑΓΓΛΙΚΑΝΙΚΗ ΛΑΤΡΕΙΑ ΕΝΑΝΤΙ ΤΩΝ ΥΠΟΛΟΙΠΩΝ ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΙΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΩΝ ΤΥΠΩΝ α. Προλεγόμενα β. Το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας και η διάταξη της Θείας Λειτουργίας γ. Το μυστήριο του Βαπτίσματος δ. Το μυστήριο της Ιερωσύνης

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ: ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΙΣΜΟΥ 1. Οι επαφές του πατριάρχου Ιερεμίου του Τρανού με τους θεολόγους της Τυβίγγης Ορθόδοξη λειτουργική παράδοση και προτεσταντικές παραχαράξεις στη λειτουργική πράξη και θεολογία ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1.Ελληνόγλωσσα Ξενόγλωσσα ΕΠΙΜΕΤΡΟ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

9 ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ Θ.Η.Ε. Αθήναι 1962 εξής. Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαιδεία, εκδ. Μαρτίνου, PG J. P. MIGNE, Patrologiae cursus completus, series Graeca, Παρίσι Montrouge (τόμοι 161.) ΕΠΕ Έλληνες Πατέρες της Εκκλησίας, εκδ. «Γρηγόριος Παλαμάς» (Πατερικές Εκδόσεις), Θεσσαλονίκη 1972 και εξής. ΒΕΠΕΣ Βιβλιοθήκη Ελλήνων Πατέρων και Εκκλησιαστικών Συγγραφέων, εκδ. «Αποστολικής Διακονίας», Αθήνα 1955 και εξής. σ. σελίδα σσ. σελίδες λ.χ. λόγω χάρη 9

10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η διπλωματική εργασία επιβεβαιώνει το επιτυχές κλείσιμο του μεταπτυχιακού κύκλου σπουδών, έχοντας ως σκοπό να παρουσιάσει επιστημονικά και με σαφή τρόπο ένα επιστημονικό θέμα 1, δίνοντας απαντήσεις στους προβληματισμούς και στα προβλήματα γύρω από το ζήτημα που πραγματεύεται. Το θέμα της παρούσας μελέτης είναι εξόχως σημαντικό και πρωτότυπο, γιατί, αφενός μεν η Διαμαρτύρηση υπήρξε θρησκευτική τομή στη σύγχρονη ιστορία και τον δυτικό ιδιαίτερα Χριστιανισμό, αφετέρου δε η σχετική με την προτεσταντική λατρεία έρευνα στον Ελλαδικό χώρο, πέραν της παλαιάς συγγραφής του μακαριστού Π. Τρεμπέλα και τις διάσπαρτες αναφορές νεωτέρων επιστημόνων, που προσέγγισαν λειτουργικά ζητήματα από άλλες αφορμές και από άλλους δρόμους, είναι ακόμη στοιχειώδης. Εξ επόψεως ιστορικής, λειτουργικής και θεολογικής καίριες προσεγγίσεις του Προτεσταντισμού έχουμε από τους Νίκο Ματσούκα, Βλάσσιο Φειδά, τους μακαριστούς Παναγιώτη Τρεμπέλα και Ιωάννη Φουντούλη, και αναφορές από τις άλλες πηγές που χρησιμοποιήσαμε στην βιβλιογραφία. Εμείς εξετάζουμε τη λειτουργική ζωή των πλέον γνωστών προτεσταντικών κλάδων εξ επόψεως ιστορίας και θεολογίας της θείας λατρείας και τις μεθόδους που χρησιμοποιεί η λειτουργική επιστήμη, κυρίως δε την συγκριτική μέθοδο ανάλυσης και αναφοράς του θέματος που αναλύουμε. 1 Πρωτ. ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΖΗΣΗ, Επιστημονική Τεχνογραφία. Πώς γράφεται μια επιστημονική εργασία, εκδ. Βρυέννιος, Θεσσαλονίκη 1997, σ

11 Το θέμα που πραγματευόμαστε στην παρούσα διπλωματική εργασία είναι «ΔΥΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΙΚΗ ΛΑΤΡΕΙΑ. ΟΙ ΕΞ ΑΙΤΙΑΣ ΤΗΣ ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΗΣΕΩΣ ΑΛΛΟΙΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΔΥΤΙΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΩΝ ΤΥΠΩΝ». Όπως αντιλαμβανόμαστε με μια πρώτη ματιά, κατανοώντας τον τίτλο της εργασίας, ο συγγράφων ερευνητής καλείται να παρουσιάσει την κατάσταση που επικράτησε στην Δύση μεταξύ της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και του Προτεσταντισμού, του κινήματος που άλλαξε την ροή της παπικής εκκλησίας και προκάλεσε αναταράξεις σε αυτήν. Η Δυτική Χριστιανοσύνη, αφού αποσχίσθηκε από την Ορθόδοξη Εκκλησία, έχοντας φιλόδοξες και εγωιστικές επιδιώξεις, κατέληξε σε πλάνες. Έγινε αφορμή να σκανδαλισθούν αναρίθμητες ψυχές, αλλά και να εξεγερθούν εναντίον της πολλοί θεολόγοι, κληρικοί και λαϊκοί, και να απαιτήσουν την επάνοδό της στην αληθινή πίστη και το ευαγγελικό ήθος. Τις διαμαρτυρίες και τις υποδείξεις αυτών δεν τις πρόσεξε η Δυτική Εκκλησία. Ή μάλλον τις πρόσεξε, ώστε να φτάσει στο σημείο να καταδιώξει αυτούς πού έδειχναν το σωστό, να καταπνίξει τις διαμαρτυρίες τους και με απειλές και βία να επιβάλει την τάξη. Αλλά οι ιδέες δεν καταπνίγονται με τις διώξεις. Οι διωγμοί κατά των μεταρρυθμιστών και η απολυταρχία των παπών, οι καταχρήσεις και οι πλάνες, έγιναν αφορμή να ταραχθεί έως συγκλονισμού η κατάσταση της εποχής και να δημιουργηθεί το κίνημα της Μεταρρύθμισης, κατά τον 16ο αιώνα. Η Μεταρρύθμιση αυτή συντάραξε ποικιλότροπα όχι μόνο την Δυτική Εκκλησία, αλλά και πολλές Ευρωπαϊκές χώρες. Κέντρο και αφετηρία της υπήρξε η Γερμανία, η οποία δεν μπορούσε να ανεχθεί την τυραννική διοίκηση του πάπα και να δεχθεί τις διάφορες καινοτομίες της Δυτικής Εκκλησίας. Ο γερμανικός λαός, με την θρησκευτική διάθεση και την 11

12 ισχυρή τάση προς φιλοσοφική και επιστημονική έρευνα, ήταν ικανός να αναλάβει κριτική και πολεμική ακόμη και εναντίον των παπών και της Δυτικής Εκκλησίας. Περίμενε την κατάλληλη εποχή και, ακόμη περισσότερο, τον κατάλληλο άνθρωπο. Πίστεψε ότι βρήκε τον άνθρωπο αυτόν στο πρόσωπο του Λουθήρου, γι αυτό και οι επαναστατικές ιδέες του διαδόθηκαν πολύ γρήγορα στην Γερμανία 2. Δυστυχώς όμως ο Λούθηρος και οι συνεχιστές του κινήματος αυτού, ο Ουλέριχος (Ούλριχ) Ζβίγγλιος και ο Ιωάννης Καλβίνος, έπεσαν σε σημαντικότερες πλάνες και λανθασμένες δοξασίες από την Δυτική Εκκλησία όπως θα δούμε παρακάτω. Οι αλλοιώσεις και οι παραχαράξεις που δημιούργησαν οι μεταρρυθμιστές κυρίως στα λειτουργικά ζητήματα, όχι μόνο προκάλεσαν σχίσματα και εμφάνιση νέων ομάδων, που προέρχονταν από το κορμό του Προτεσταντισμού, αλλά έχασαν κάθε έννοια της λατρείας και της παράδοσης που υποστήριζαν ότι θα επανέφεραν, κατηγορώντας πρωτύτερα την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία πως την είχε ξεχάσει στο περιθώριο. Θα πρέπει να αναφέρουμε πως, πριν από την προσπάθεια μας αυτή, πέραν των σποραδικών περιστασιακών αναφορών δεν υπήρξε κάποια έρευνα που να πραγματεύεται εξιδικευμένα το συγκεκριμένο θέμα. Η μέθοδος που ακολουθήσαμε ώστε να επιτευχθεί η ολοκλήρωση της διπλωματικής εργασίας, ήταν καταρχάς η εύρεση και ο εντοπισμός του θέματος. Το βασικό σε μια εργασία είναι το θέμα να είναι ξεκάθαρο και όσο το δυνατόν πρωτότυπο, για αποφυγή αντιγραφών και παρεξηγήσεων. Η ανίχνευση των προβλημάτων και η κατανόηση του θέματος ήταν πολύ σημαντικοί παράγοντες στην συνέχιση της εκπόνησης της εργασίας. Το επόμενο στάδιο ήταν και το πιο σημαντικό, η συλλογή και συγκέντρωση του βιβλιογραφικού υλικού. Τις περισσότερες πηγές τις 2 ΙΩΑΝΝΟΥ Θ. ΚΟΛΙΤΣΑΡΑ, Οι Διαμαρτυρόμενοι, εκδ. Αδελφότητος Θεολόγων η «ΖΩΗ», Αθήνα 1960, σσ

13 βρήκαμε στην πλούσια βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου μας, με τα ηλεκτρονικά συστήματα που υπάρχουν εκεί, άκρως βοηθητικά στην ανίχνευση περισσότερων βοηθημάτων, εγχειριδίων, περιοδικών, εγκυκλοπαιδειών κ.λ.π., που σχετίζονται με το θέμα μας. Τέλος οργανώσαμε το υλικό μας και καταστρώσαμε το περιεχόμενο της πραγματεύσεως σε τέσσερα κεφάλαια. Η δομή της εργασίας μας έχει ως εξής: Στο πρώτο κεφάλαιο με τίτλο ΟΙ ΑΙΤΙΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΕΣΑΝ ΤΗΝ ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΗΣΗ, αναφέρουμε κυρίως ιστορικά γεγονότα της εποχής της Μεταρρυθμίσεως, τα αίτια που προκάλεσαν την αναταραχή αυτή, τους πρωτεργάτες της κινήσεως αυτής (Μαρτίνος Λούθηρος, Ουλέριχος (Ούλριχ) Ζβίγγλιος και Ιωάννης Καλβίνος), καθώς και τις προσπάθειες απόκρουσης της διαμαρτυρήσεως από την Καθολική Εκκλησία. Στο δεύτερο, με τίτλο ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΙΚΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ, παρουσιάζουμε την λειτουργική κίνηση των Προτεσταντών, σχετικά με τα μυστήρια, τις εορτές και το κήρυγμα. Στο τρίτο, με τίτλο Η ΑΓΓΛΙΚΑΝΙΚΗ ΛΑΤΡΕΙΑ ΕΝΑΝΤΙ ΤΩΝ ΥΠΟΛΟΙΠΩΝ ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΙΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΩΝ ΤΥΠΩΝ, πραγματευόμαστε την ιστορία, την δομή και την λατρεία της Αγγλικανικής Εκκλησίας σε σύγκριση τους υπόλοιπους Προτεστάντες. Στο τέταρτο, με τίτλο ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΙΣΜΟΥ, γίνεται αναφορά στις προσπάθειες του πατριάρχου Ιερεμίου του Τρανού με τους θεολόγους της Τυβίγγης και μία σύντομη αναφορά στις παραχαράξεις που προξένησε ο Προτεσταντικός κόσμος εν σχέσει προς την ορθόδοξη λατρεία. Η όλη Μελέτη κατακλείεται από συμπεράσματα, βιβλιογραφία, επίμετρο και παράρτημα. 13

14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΟΙ ΑΙΤΙΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΕΣΑΝ ΤΗΝ ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΗΣΗ 14

15 1. Η κατάσταση της εποχής. Στα τέλη του 15ου αιώνα και στις αρχές του 16ου, στην παρακμή του Μεσαίωνα, ξεκίνησαν τα εμφανή προβλήματα για την ρωμαιοκαθολική εκκλησία. Όπως επισημαίνει στο βιβλίο του ο καθηγητής Νίκος Ματσούκας, πέντε ήταν τα σπουδαιότερα γεγονότα ή καλύτερα γενεσιουργά αίτια που έφεραν κλονισμό στην ζωή της παπικής εκκλησίας και ανάπτυξη του κινήματος της Μεταρρυθμίσεως. Αυτά ήταν α) ο κλονισμός της σχολαστικής θεολογίας, β) η κίνηση του ανθρωπισμού, γ) οι αιρέσεις στο χώρο της Δύσεως που στέφονταν κατά της παπικής ιεροκρατίας, δ) οι μεταρρυθμιστικές ιδέες για το διοικητικό σύστημα της εκκλησίας και ε) ο αγώνας που γίνονταν από τα κράτη της Δύσεως για να αυτονομηθούν 3. α) Η ονομασία σχολαστική θεολογία δήλωνε την θεολογία που καλλιεργούνταν στις σχολές των μοναστηριών στην Δύση. Έτσι το όνομα σχολαστικός σήμαινε ό,τι περίπου και το σημερινό ακαδημαϊκός. Αναπτύχθηκε μεταξύ του 11 ου και 13 ου αιώνα. Η σπουδή στην σχολαστική θεολογία προϋπέθετε προκαταρκτικές σπουδές, το trivium, περιλαμβάνοντας την ρητορική, την γραμματική, την διαλεκτική, και το quadrivium περιλαμβάνοντας και αυτό την αριθμητική, την γεωμετρία, την αστρονομία και την μουσική 4. Βασική αρχή του σχολαστικισμού είναι 3 ΝΙΚΟΥ Α. ΜΑΤΣΟΥΚΑ, Ο Προτεσταντισμός [Φιλοσοφική και Θεολογική βιβλιοθήκη 31], εκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2007, σ.8. 4 Στα μεσαιωνικά πανεπιστήμια το trivium συνετίθετο από τρία αντικείμενα μελέτης: τη γραμματική, τη λογική και τη ρητορική. Η λέξη είναι λατινική και σημαίνει «οι τρεις δρόμοι», αυτοί που σχηματίζουν το θεμέλιο της μεσαιωνικής κλασικής εκπαίδευσης. «Η γραμματική είναι ο μηχανισμός της γλώσσας. Η διαλεκτική είναι η «μηχανική» της σκέψης και της ανάλυσης. Η ρητορική είναι η χρήση της γλώσσας σε ότι αφορά στη διδασκαλία και την καθοδήγηση. Οι τρεις δρόμοι θεωρούνταν προπαρασκευαστικά πεδία για το quadrivium (εκπαίδευση), τους τέσσερις δρόμους δηλαδή, που αντιπροσωπεύονταν 15

16 ο τρόπος έρευνας και η μέθοδος γνώσης, που είναι η λογική, οπότε οι θεολόγοι αυτοί έθεσαν την λογική ως το όργανο της γνώσης, τόσο του κόσμου των επιστημών όσο και του Θεού. Οι σχολαστικοί μελετούσαν τον Θεό και όλα τα θέματα της θεολογίας μέσα από τον στοχασμό, την λογική, τον ορθό λόγο, χρησιμοποιώντας την κλασική μεταφυσική, τον συνδυασμό μεταξύ Πλάτωνος και Αριστοτέλους, κυρίως του δευτέρου. Έτσι, οι σχολαστικοί θεολόγοι έκαναν κατάχρηση της διαλεκτικής μεθόδου για να κατανοήσουν λογικά τα σχετικά με τον Θεό σε μία προσπάθεια να υπερβούν την πατερική θεολογία. Ταύτιζαν την μεθοδολογία της γνώσης τόσο για τον Θεό όσο και για την κτίση. Πήρε κεντρική θέση στη Δύση σε μια προσπάθεια να «συστηματοποιήσει τα δόγματα και συνάμα να πείσει τον πιστό που είχε σχέση με τα γράμματα και την διανόηση» 5, πως αυτό είναι ίδιο με την ορθή διδασκαλία. Η σχολαστική θεολογία αποτελεί ένα μέρος της μεσαιωνικής θεολογίας στην Δύση και διαιρείται στην προσχολαστική θεολογία (9 ος 10 ος αιώνας μ. Χ.), την κυρίως σχολαστική θεολογία, που έφθασε στην ακμή της με τον Θωμά τον Ακινάτη (11 ος 13 ος αιώνας μ. Χ.), και την παρακμή της σχολαστικής θεολογίας, που άρχισε με τον Γουλιέλμο Όκκαμ (14 Ος αιώνας μ. Χ.). Μεγάλοι σχολαστικοί θεολόγοι είναι οι Άνσελμος Καντερβουρίας, Πέτρος Αβαιλάρδος 6, Πέτρος Λομβαρδός, Θωμάς Ακινάτης, Αλέξανδρος Χαλέσιος, Ιωάννης Μποναβεντούρα Αλβέρτος ο Μεγάλος, Ιωάννης Δούνς Σκώτος και τέλος ο Γουλιέλμος από την αριθμητική, τη γεωμετρία, τη μουσική και την αστρονομία. Με τη σειρά του το quadrivium θεωρείτο προπαρασκευαστικό για τη σοβαρή μελέτη της φιλοσοφίας και της θεολογίας. 5 ΝΙΚΟΥ Α. ΜΑΤΣΟΥΚΑ, Ο Προτεσταντισμός, όπ.π., σ Βλ. περισσότερα DAVID NICHOLAS, Η εξέλιξη του Μεσαιωνικού κόσμου. Κοινωνία, διακυβέρνηση και σκέψη στην Ευρώπη, Μετάφραση Μαριάννα Τζιάντζα, εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, Αθήνα 2009, σσ

17 Όκκαμ, που με τον προηγούμενο θεολόγο προκάλεσαν την διάλυση της σχολαστικής θεολογίας 7. Για τους σχολαστικούς θεολόγους της Δύσης, η πίστη και η λογική πειθώ ήταν δυνάμεις συναδελφωμένες. Έτσι η θεία αυθεντία από την μία και η ανθρώπινη γνώση από την άλλη διάρθρωναν με αυστηρά, αμετακίνητα και στατικά περιγράμματα όχι μόνο την εκκλησιαστική αλλά και την πολιτική και πολιτιστική ζωή των ανθρώπων. «Κατά συνέπεια πριν από τις διάφορες μεταρρυθμιστικές κινήσεις έγιναν μερικές αποφασιστικές ανακατατάξεις στον εσωτερικό χώρο της θεολογικής δραστηριότητας του Ρωμαιοκαθολικισμού. Η θεολογική σκέψη και μέσα στο σχολαστικισμό αποκτούσε ευλυγισία και μια δυναμικότητα. Η στατική του μορφή δεν ήταν πια η μοναδική πραγματικότητα. Έτσι θα μπορούσαν να ανοίξουν και νέοι δρόμοι, διαφορετικοί από την αυθεντία του σχολαστικισμού και της παπικής κυριαρχίας. Νέοι δρόμοι και νέες μέθοδοι στην έρευνα και την θεολογία προμήνυαν κάποια επερχόμενη χειραφέτηση της θεολογικής σκέψεως από την οργανωμένη και επίσημη Εκκλησία. Ο κλονισμός της αυθεντίας αυτής επέβαλε την άμεση ανάγκη για μελέτη και εξερεύνηση της Αγίας Γραφής και της παραδόσεως, ενώ κατά τα προηγούμενα χρόνια δεν γινόταν καμία έρευνα, αλλά μόνο ερμηνεία αυτών με βάση τις αρχές της επίσημης Εκκλησίας και του σχολαστικισμού. Μια καθοδηγούμενη θεολογική σκέψη θα μπορούσε να ξεχωρίσει την Αγία Γραφή από την παράδοση και να διαχωρίσει τα δεσμά τους, που στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία σήμαινε μια καταπιεστική αλληλεξάρτηση της Αγίας Γραφής 7 Τα ονόματα των σχολαστικών θεολόγων που αναφέρονται εν συντομία στο κείμενο πάρθηκαν από την Εκκλησιαστική Ιστορία του ΙΩΑΝΝΟΥ Ε. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ, τόμ. Β εκδόσεις Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη και από το βιβλίο του ΝΙΚΟΥ Α. ΜΑΤΣΟΥΚΑ, Ο Προτεσταντισμός, όπ.π., σσ

18 με την παράδοση. Έτσι δημιουργήθηκαν οι πρώτες ισχυρές βάσεις ως προϋποθέσεις για την επερχόμενη θεολογία των μεταρρυθμιστών 8. β) Το κίνημα του ανθρωπισμού ξεκίνησε κυρίως από την Ιταλία. Εκεί εμφανίζονται οι πρόδρομοι της Αναγεννήσεως, ένα κίνημα με στόχο και ενδιαφέρον για την αξία του ανθρώπου και την αυτονόμησή του. Οι κυριότερες αντιλήψεις των υποστηρικτών αυτού του κινήματος ήταν η αναμόρφωση των κληρικών, η μελέτη της Αγίας Γραφής και των συγγραμμάτων των πατέρων, η εξάλειψη της άγνοιας, της ανηθικότητας και των διοικητικών αταξιών 9. Οι ιδέες αυτές που δεν εκφραζόταν μόνο με τον στοχασμό αλλά και με την τέχνη έβλεπαν τον άνθρωπο καθ εαυτόν απαλλαγμένο από προλήψεις και κυρίαρχο της μοίρας του. Έλεγαν ότι ο άνθρωπος ελεύθερος, χαρούμενος και χωρίς πολλούς περιορισμούς, έπρεπε «να αναπτύξει την φύση του αρμονικά, να γίνει ενάρετος, να χαρεί τα ψυχικά και σωματικά του χαρίσματα και να ολοκληρωθεί με την τέχνη και τα γράμματα». Οι καινούργιες αυτές ιδέες καλλιέργησαν ευνοϊκό κλίμα για την διάδοση του Προτεσταντισμού. Καθώς λοιπόν αυτές οι νέες και πρωτοποριακές ιδέες εισέρχονται στην συγκεκριμένη περίοδο, ο Μεσαίωνας χάνει το κύρος του με την θεοκρατική θεμελιώδη αρχή και κερδίζει το πνεύμα της Αναγεννήσεως που έχει ως βασικό στοιχείο τον άνθρωπο 10. Οι ανθρωπιστές προετοίμαζαν το έδαφος για την Μεταρρύθμιση. Βοήθησαν τους ανθρώπους να ερευνήσουν, να ψάξουν ξανά στις πηγές του Χριστιανισμού, μελετώντας συγγράμματα και βιβλία, φυσικά και με τη βοήθεια της τυπογραφίας 11, επέκριναν τις θέσεις της σχολαστικής 8 Όπ.π., σσ ΙΩΑΝΝΟΥ Ε. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ, Εκκλησιαστική Ιστορία, τόμ. Β, εκδ. Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2000, σ ΝΙΚΟΥ Α. ΜΑΤΣΟΥΚΑ, Ο Προτεσταντισμός, όπ.π., σ Με την τυπογραφία εκδόθηκαν πολλά βιβλία, πολλά αντίτυπα της Βουλγάτας και μεταφράσεις. Έτσι αναπτύχθηκε βιβλική κίνηση και πολλοί λαϊκοί διάβαζαν την Αγία 18

19 θεολογίας και ανέπτυξαν έναν νέο τρόπο ερμηνείας της Αγίας Γραφής 12, χωρίς να έχουν καμιά ομοιότητα στην σκέψη συγκριτικά με τους ανθρώπους της εποχής του Μεσαίωνα. Η Ιταλία ήταν το κέντρο, όμως οι ιδέες του κινήματος αυτού εξαπλώνονται στην Ισπανία, στην Γαλλία, στην Αγγλία και στην Γερμανία 13, το μετέπειτα στρατηγείο της Μεταρρύθμισης. Εκτός από τον Λούθηρο περίοπτη θέση στο κίνημα αυτό έχει ο Έρασμος. Οι θέσεις των ανθρωπιστών θα ταρακουνήσουν τα θεμέλια της παπικής εξουσίας και συνάμα της παπικής αυθεντίας 14, αλλά και θα αντιμετωπίσουν ακόμη και με εχθρότητα τους ανθρώπους που ανήκαν στο σώμα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. γ) Οι αιρέσεις που άρχισαν να εμφανίζονται τον 12 ο αιώνα, στον κυρίαρχο κόσμο της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, ήταν αυτές των Καθαρών, των Βαλδίων 15, και των Βογομίλων, οι οποίοι, και διέβρωσαν σημαντικά την μονολιθική εκκλησιαστική αυθεντία του Ρωμαιοκαθολικισμού 16. Οι Καθαροί ήταν μία αίρεση, που προήλθε από τους Βογόμιλους, 17 και εγκαταστάθηκαν στην Δυτική Ευρώπη, διωγμένοι από τους βυζαντινούς Γραφή. Η εκκλησία προσπάθησε να περιορίσει το ρεύμα αυτό, γιατί πίστευε ότι η πηγή των Μεσαιωνικών αιρέσεων ήταν η αυθαίρετη ανάγνωση της Γραφής, αλλά οι αιρέσεις δεν προέρχονται τόσο από την ανάγνωση όσο από την ερμηνεία της Γραφής αντίθετη από εκείνη που παρέδιδαν η Εκκλησία και οι Πατέρες. ΙΩΑΝΝΟΥ Ε. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ, Εκκλησιαστική Ιστορία, όπ.π., σ Όπ.π., σ ΝΙΚΟΥ Α. ΜΑΤΣΟΥΚΑ, Ο Προτεσταντισμός, όπ.π., σ Όπ.π., σ Βλ. περισσότερα DAVID NICHOLAS, Η εξέλιξη του Μεσαιωνικού κόσμου. Κοινωνία, διακυβέρνηση και σκέψη στην Ευρώπη, , ό.π.π., σσ Όπ.π., σ Οι Βογόμιλοι, ήταν μια χριστιανική κοινότητα, η οποία άνθισε στα Βαλκάνια την περίοδο μεταξύ του 10ου αιώνα και του 15ου αιώνα. Εμφανίστηκε στη Βουλγαρία γύρω στο 950 και ενσωμάτωσε κάποια νεομανιχαϊστικά και παυλικιανικά στοιχεία. Η θρησκευτική κίνηση εμφανίστηκε αρχικά στην Αρμενία και τη Μικρά Ασία και δέχτηκε αργότερα σλαβονικές επιδράσεις, που αποσκοπούσαν στη μεταρρύθμιση της προσφάτως ιδρυθείσας Βουλγαρικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Πέρα από την επικράτεια 19

20 τον 12 ο αιώνα 18. Οι λαϊκές μάζες ήταν το κοινό που είχε απήχηση ο λόγος τους χάρη στην αυστηρότητα και στις θέσεις των δασκάλων τους. Εξαπλώθηκε γρήγορα στην Β. Ιταλία, στην Γαλλία και στην Ισπανία, με κέντρα την Φλωρεντία και την Τουλούζη 19. Η βασική τους διδασκαλία ακολουθούσε τις θέσεις των Βογομίλων 20 αποδεχόμενη την Καινή Διαθήκη και κηρύσσοντας μέσα από αυτήν. Τέλος, για να αντιμετωπιστούν οι Καθαροί λόγω της μεγάλης κινητικότητας τους, της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και τα Βαλκάνια (Βουλγαρία, Βοσνία, Σερβία), το βογομιλικό κίνημα επεκτάθηκε μέχρι την Ιταλία, τη Ρηνανία (Γερμανία) και τη Γαλλία. Το θρησκευτικό αυτό κίνημα περιγράφεται και ως Βογομιλισμός. Η ονομασία «Βογόμιλοι» κατά μία εκδοχή επινοήθηκε από έναν μοναχό το 1050 με βάση το όνομα του γνωστότερου δραστήριου κήρυκά τους, του ιερέα Βογόμιλου, δηλαδή «Θεόφιλου» από το βουλγαρικό μπογκομίλ, ο οποίος είχε ως κέντρο της δράσης του τη Φιλιππούπολη, κατά τον 9ο αιώνα, ενώ κατά άλλη εκδοχή τους αποκαλούσαν γενικότερα με αυτό το όνομα που σήμαινε «Θεόφιλοι». Βλ. περισσότερα ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Β. ΓΟΝΗ, Ιστορία των Ορθοδόξων Εκκλησιών Βουλγαρίας και Σερβίας, εκδ. Αρμός, Αθήνα 2001, σσ Όπως επίσης για πληροφορίες σχετικά με τους Βογόμιλους βλ. ΜΑΡΙΑΣ ΝΥΣΤΑΖΟΠΟΥΛΟΥ ΠΕΛΕΚΙΔΟΥ, Οι βαλκανικοί λαοί κατά τους μέσους χρόνους, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1992, σσ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΟΥΚΟΥΣΑ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΒΑΛΑΗ, Θέματα Εκκλησιαστικής Ιστορίας, τόμος Β, εκδ. Μπαρμπουνάκη, Θεσσαλονίκη 2011, σ Όπ.π., σ Κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας των Βογόμιλων αποτελούσε η πεποίθηση ότι ο ορατός, υλικός κόσμος κυβερνάται από τον Σατανά. Απέρριπταν την ιεραρχία της διοικούσας Εκκλησίας και θεωρούσαν εσφαλμένα τα δόγματα που αφορούσαν, μεταξύ άλλων, την απόδοση τιμής στις ιερές εικόνες, στο σταυρό και τα ιερά λείψανα τα οποία θεωρούσαν ειδωλολατρία και στους αγίους και δεν αποδέχονταν εκκλησιαστικά, τον νηπιοβαπτισμό, την Θεία Ευχαριστία και τα δόγματα περί Αειπάρθενου και Θεοτόκου της μητέρας του Ιησού Χριστού. Απέρριπταν γενικά αυτά που θεωρούσαν ως κοσμική και εκκλησιαστική εξουσία, καθώς πίστευαν ότι έχουν ανθρώπινη προέλευση, αρνούμενοι την πληρωμή φόρων και την συμμετοχή στον πόλεμο. Θεωρούσαν τους ναούς της επίσημης Εκκλησίας ως κατοικίες δαιμόνων. Καταδίκαζαν δραστηριότητες που έφερναν τον άνθρωπο κοντά στην ύλη, όπως η κρεοφαγία και η οινοποσία, και τηρούσαν αυστηρές νηστείες. Η ηθική τους αυστηρότητα αναγνωριζόταν ακόμη και από τους εχθρούς τους. Τέλος δήλωναν πίστη στον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα. Βλ περισσότερα ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Β. ΓΟΝΗ, Ιστορία των Ορθοδόξων Εκκλησιών Βουλγαρίας και Σερβίας, όπ.π., σσ Όπως επίσης βλ. ΜΑΡΙΑΣ ΝΥΣΤΑΖΟΠΟΥΛΟΥ ΠΕΛΕΚΙΔΟΥ, Οι βαλκανικοί λαοί κατά τους μέσους χρόνους, όπ.π., σσ

21 επιστρατεύτηκαν μοναστικά τάγματα, όπως των Δομινικανών, και η Ιερά Εξέταση 21. Οι Βάλδιοι ιδρύθηκαν από τον γάλλο Πέτρο Βάλδο 22 στην Λυών της Γαλλίας, έχοντας ομοιότητες με τους Καθαρούς και τις διδασκαλίες τους 23. Δεν δέχονταν τα μυστήρια των κληρικών και τα θεωρούσαν άκυρα, απέρριπταν τα συγχωροχάρτια, τα μνημόσυνα και τη διδασκαλία γύρω από το καθαρτήριο. Όπως και οι Καθαροί εκδιώχθηκαν από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία με αποτέλεσμα να διαλυθούν. δ) Περισσότερη όμως ζημιά στο άκαμπτο εκκλησιαστικό οικοδόμημα έκαναν οι ιδέες των καθηγητών Πανεπιστημίου Ιωάννη Ουίκλιφ και Ιωάννη Χους, οι οποίοι αμφισβήτησαν το πρωτείο και την αρχηγία του πάπα, αλλά και την απεριόριστη εξουσία του ιερατείου στο σύνολό της. Ο Ιωάννης Ουίκλιφ ήταν καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης 24, με γνωστικό αντικείμενο την θεολογία και την φιλοσοφία. Ο αγώνας του ήταν κυρίως να αφεθεί ελεύθερη η εκκλησία της Αγγλίας από την χειραγώγηση της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Κατά την άποψή του, όλα τα μέλη της εκκλησίας είχαν την χάρη της ιεροσύνης 25, γι αυτό και απέρριπτε τον πάπα και την ιεροσύνη που αυτός είχε και την μετέδιδε 21 ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΟΥΚΟΥΣΑ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΒΑΛΑΗ, Θέματα Εκκλησιαστικής Ιστορίας, όπ.π., σ Η ύπαρξη του Πέτρου Βάλδου γίνεται γνωστή αρχικά από δύο μεσαιωνικά χρονικά. Το πρώτο είναι το Chronicon universale του ανωνύμου της Λυών (Chronicon universale anonimi Laudensis, MGH SS , αγγλική μετάφραση R. I. MOORE, The Birth of Popular Heresy, London 1975, σσ και W. L. WAKEFIELD- A. P. EVANS, Heresies of the High Middle Ages, New York 1969, σσ ), και το δεύτερο, το Vita Alexandri Papae III, του Ριχάρδου του Πουατιέ (Vita Alexandri Papae III, ed. G. GONET, Enchiridion fontium valdensium du IIIe Concile de Lateran au Synode de Chanforan ( ), Torre Pellice 1958, τ. 1 σσ ). 23 ΝΙΚΟΥ Α. ΜΑΤΣΟΥΚΑ, Ο Προτεσταντισμός, όπ.π., σ ΝΙΚΟΥ Α. ΜΑΤΣΟΥΚΑ, Ο Προτεσταντισμός, όπ.π., σ Όπ.π., σ

22 στους ανθρώπους του ιερατείου. Δέχονταν τα μυστήρια και την Αγία Γραφή, δίχως την βοήθεια της παραδόσεως για την ερμηνεία της. Ο δεύτερος, ο Ιωάννης Χούς, διορίστηκε καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Πράγας. Επηρεάστηκε από τα έργα του Ουίκλιφ και, αφού χειροτονήθηκε ιερέας, κήρυττε τις ιδέες 26 του και τις διδασκαλίες του. Ήταν πεπεισμένος ότι η Εκκλησία αποτελείται από σεσωσμένους, με κεφαλή τον Χριστό και όχι τον πάπα, με φτωχική ζωή για τους χριστιανούς και με νόμο την Καινή Διαθήκη 27. Προκλήθηκαν μεγάλες ταραχές και συγκλήθηκαν σύνοδοι από την στάση του αυτή και πέθανε φυλακισμένος. Το θάρρος και η σοβαρότητα, αλλά και ο βαθύς τους πόθος για την βελτίωση της Εκκλησίας και την αλλαγή του παπικού κατεστημένου, οδήγησαν σε μεταρρυθμιστικές ιδέες αντίθετες προς την παπική αυθεντία, με σκοπό να περιοριστεί η εξουσία που κατείχε από μόνος του ο πάπας και να αναπτυχθεί το συνοδικό σύστημα 28. Τα βασικά χαρακτηριστικά των προδρόμων αυτών της μεταρρυθμίσεως του Λουθήρου θα μπορούσαν να συνοψιστούν στον μονομερή τονισμό της Αγίας Γραφής, στην απόρριψη της Παραδόσεως και της παπικής αυθεντίας, αλλά και στον τονισμό της εθνικής εκκλησίας σε αντίθεση με τη διεθνικότητα του παπισμού 29. Τόσο δηλαδή ο Ουίκλιφ όσο και ο Χους εμφανίζουν σε δογματικά ζητήματα θέσεις, οι οποίες ταυτίζονται σχεδόν εξολοκλήρου με εκείνες που κήρυξε ο Λούθηρος μετά από έναν αιώνα περίπου. ε) Τελευταίο σημαντικό αίτιο γεγονός ήταν η τάση κατά τον 14 ο αιώνα, χειραφετήσεως των βασιλέων και ηγεμόνων της Δύσεως από την παπική 26 ΙΩΑΝΝΟΥ Ε. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ, Εκκλησιαστική Ιστορία, όπ.π., σ Όπ.π., σ ΝΙΚΟΥ Α. ΜΑΤΣΟΥΚΑ, Ο Προτεσταντισμός, όπ.π., σ ΙΩΑΝΝΟΥ Ε. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ, Εκκλησιαστική Ιστορία, όπ.π., σ

23 εξάρτηση. Αυτή από άλλη οδό συνέβαλε αποφασιστικά στη δημιουργία των κατάλληλων προϋποθέσεων, ώστε να γεννηθεί, να εξαπλωθεί και να γίνει ασμένως αποδεκτό από πλήθος κόσμου το κίνημα της Διαμαρτυρίας, ο Προτεσταντισμός. Οι ηγεμόνες και οι βασιλιάδες 30 ήταν αντίθετοι με την στρατηγική που ήθελε να περάσει ο πάπας, ώστε να δημιουργηθεί ένα ενιαίο χριστιανικό σύνολο στην Ευρώπη, Αγγλία, Γαλλία, Ισπανία και Γερμανία, ελέγχοντας έτσι αυτές τις περιοχές με τον δικό του τρόπο. Η δυσαρέσκεια βασιλέων και ηγεμόνων οδήγησε στην διάσπαση της ενότητας αυτής υπό τον πάπα και άνοιξε τον δρόμο να αναπτυχθούν οι νέες θρησκευτικές και πολιτιστικές ιδέες 31, δίχως να επηρεάζονται από την παπική εξουσία, αλλά και να την απειλούν ενίοτε σε μεγάλο βαθμό. Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, στην δυσμενή κατάσταση που έφθασε με τις ενέργειες του πάπα, δεν ήταν σε θέση να ικανοποιήσει «το θρησκευτικό αίσθημα» 32 των πιστών. Εγκλωβισμένη στα υλικά και εγκόσμια πράγματα και χάνοντας την σταθερότητά της στα όσα θα έπρεπε να πρεσβεύει 33, έδωσε την ευκαιρία στους Μεταρρυθμιστές να δημιουργήσουν ένα νέο πνευματικό και κοινωνικό κλίμα. Ήταν η ώρα του Λουθήρου να αναπληρώσει το κενό που είχε δημιουργήσει ο πάπας στο λαό και να πραγματοποιήσει τους ανεκπλήρωτους πόθους του. 30 ΝΙΚΟΥ Α. ΜΑΤΣΟΥΚΑ, Ο Προτεσταντισμός, όπ.π., σ Όπ.π., σ ΙΩΑΝΝΟΥ Ε. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ, Εκκλησιαστική Ιστορία, όπ.π., σ Βλ. ΒΛΑΣΙΟΥ ΙΩ. ΦΕΙΔΑ, Εκκλησιαστική Ιστορία, τόμος Β, Από την Εικονομαχία μέχρι τη Μεταρρύθμιση, Αθήναι 2002, σσ Εννοούνται εδώ και δεν αναφέρονται, χάριν συντομίας, η παπική εξουσία, το πρωτείο και το αλάθητο, η προσπάθεια εξεύρεσης χρημάτων από φόρους, οι τιμωρίες και η Ιερά Εξέταση, η ανηθικότητα των λαϊκών και των κληρικών και το σύστημα εκλογής που σχετιζόνταν με την τάξη των ευγενών. 23

24 2. Η τυποποίηση της ρωμαιοκαθολικής λατρείας κατά την εν λόγω περίοδο. Προκειμένου να παρουσιάσουμε την εικόνα της ρωμαιοκαθολικής λατρείας κατά την εν λόγω περίοδο, θα πρέπει να δούμε τη διαμόρφωσή της λίγο πιο πριν 34, για να μπορέσουμε να σχηματίσουμε μία ολοκληρωμένη άποψη για την επικράτηση αυτού του τύπου στις κατά τόπους εκκλησίες 35 που εξουσίαζε ο πάπας. Η θεία λατρεία ήταν και παραμένει το σημαντικότερο στοιχείο στην πνευματική ζωή ενός χριστιανού. Έτσι και στην Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία το αίσθημα αυτό ήταν βαθύ. Όμως, έπειτα από τις ασυνέπειες και τον ανήθικο βίο των ανθρώπων που αποτελούσαν την ιεραρχία και τον κλήρο, ο κόσμος αντιδρούσε και αισθανόταν μια δυσφορία απέναντι στους λειτουργούς 36. Η θεία λειτουργία είχε διαμορφωθεί κατά τον «παλαιό ρωμαϊκό τύπο» και, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο αείμνηστος καθηγητής Παναγιώτης Τρεμπέλας, η ρωμαϊκή θεία λειτουργία διακρινόνταν από την σοβαρότητα και το λακωνικό ύφος της γλώσσας της 37, που διαδόθηκε σε όλες σχεδόν τις περιοχές της Δύσης, επιβάλλοντας να τελείται η θεία λειτουργία σε αυτή και αποκτώντας μία θέση ανάμεσα στις ιερές γλώσσες ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ Ν. ΤΡΕΜΠΕΛΑ, Λειτουργικοί τύποι της Δύσεως και Διαμαρτυρομένων Agenda (Συμβολαί εις την ιστορίαν της Χριστιανικής Λατρείας), τόμος Γ, εκδ. Αδελφότητος Θεολόγων «Ο Σωτήρ», Αθήναι, Οκτώβριος 1993, σ Στις εκκλησίες της Ιταλίας, Γαλλίας, Αγγλίας και Γερμανίας. 36 ΒΛΑΣΙΟΥ ΙΩ. ΦΕΙΔΑ, Εκκλησιαστική Ιστορία, τόμος Β, όπ.π., σ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ Ν. ΤΡΕΜΠΕΛΑ, Λειτουργικοί τύποι της Δύσεως και Διαμαρτυρομένων Agenda, όπ.π., σ Ιερές γλώσσες θεωρούνταν η ελληνική, η λατινική και η εβραϊκή. 24

25 Οι Ρωμαϊκές λειτουργικές οδηγίες 39 μας πιστοποιούν ότι, από τον τρόπο ανακυκλήσεως των ευαγγελικών και αποστολικών αναγνωσμάτων έως και το μυστήριο της μεταλήψεως των πιστών, ο τύπος λατρείας είναι ο ίδιος με ελάχιστες προσθήκες σε κάποιες περιοχές 40. Κατά την εν λόγω περίοδο διακρίνονται τα μυστήρια 41 από τις μυστηριακές τελετές 42 και καθιερώνεται ο αριθμός επτά για τα μυστήρια. Εμφανίζεται και εδραιώνεται η πολυφωνία στην ψαλμωδία ξεκινώντας από την Γαλλία και επικρατώντας και στις άλλες περιοχές 43. Μέσα από τις αναφορές για τους πολέμους και τις επιδρομές στους λαούς της Δύσης, μαθαίνουμε για τις περιόδους νηστείας 44, αλλά και τις ανακωχές των εχθροπραξιών, όταν συνέπιπταν με σημαντικά χριστιανικά γεγονότα. Τα μοναστικά τάγματα των Βενεδικτίνων, των Δομινικανών, των Φραγκισκανών, του Κλουκιανού και κάποια ακόμη βοήθησαν στο έργο της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Έκαναν μεγάλη προσπάθεια να εξαλείψουν τις διαφορές ανάμεσα στα κράτη της Δύσης 45, να αναπτύξουν τα γράμματα και να συνεχίσουν την μοναστική παράδοση, αλλά και να 39 Στα λατινικά: ordines. 40 ΒΛΑΣΙΟΥ ΙΩ. ΦΕΙΔΑ, Εκκλησιαστική Ιστορία, τόμος Β, Από την Εικονομαχία μέχρι τη Μεταρρύθμιση, όπ.π., σ Sancramenta 42 Sancramentalia 43 ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ Ν. ΤΡΕΜΠΕΛΑ, Λειτουργικοί τύποι της Δύσεως και Διαμαρτυρομένων Agenda, όπ.π., σ Ενδεικτικά αναφέρουμε από τη νηστεία των Χριστουγέννων μέχρι την εορτή των Επιφανείων, από τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή μέχρι την Κυριακή του Θωμά και από την Κυριακή προ της Αναλήψεως μέχρι την εβδομάδα μετά την Πεντηκοστή. (Σύνοδος Ναρβόννης 1054). Η παύση των εχθροπραξιών ονομάστηκε «Ανακωχή του Θεού», Treuga Dei στα λατινικά, και εφαρμόστηκε σε πολλές περιπτώσεις στη συνέχεια. Βλ. περισσότερα ΒΛΑΣΙΟΥ ΙΩ. ΦΕΙΔΑ, Εκκλησιαστική Ιστορία, όπ.π., σ Κάποιες από τις διαφορές ήταν ότι σε ορισμένα κράτη υπήρχαν ειδωλολατρικά έθιμα γάμου, κηδείας, μαγεία και παγανιστικές δοξασίες. 25

26 εξαλείψουν τα λάθη του κλήρου και να δώσουν στους πιστούς βαθύτερα το αίσθημα της μυστηριακής ζωής. Η διατήρηση της ξεχωριστής μεταλήψεως άρτου και οίνου επικράτησε και σε αυτή την περίοδο, αλλά λόγω του φόβου και για άλλους πρακτικούς λόγους καθιερώθηκε η χρήση του άζυμου άρτου (όστια), και όχι του ένζυμου 46, ώστε να μην πέφτουν μαργαρίτες από τους πιστούς. Απαγορεύτηκε η μετάληψη των τιμίων δώρων από τα νήπια, ως απόρροια της πεποίθησης ότι το βάπτισμα ήταν παροχή όλων των χαρισμάτων για αυτή την ηλικία. Το χρίσμα μετατίθεται για την ηλικία των ετών και επικρατεί το διά ραντισμού βάπτισμα 47. Ακόμη έχουμε ύψωση - ανάδειξη του καθαγιασμένου άρτου, ώστε να βλέπουν οι πιστοί τα συμβαίνοντα στο θυσιαστήριο 48, ο δε ιερέας λειτουργούσε πλέον στραμμένος προς αυτούς. Όμως η θεία λειτουργία έπαψε να είναι για όλο τον κόσμο και να είναι συλλογική, ομαδική. Κατάντησε υπόθεση ιδιωτική με ιδιοτελείς σκοπούς 49 και χάνοντας τον πραγματικό της σκοπό, να μεταλαμβάνει ο λαός την θεία κοινωνία. Έχουμε έτσι επικράτηση της μη συχνής 50 τελέσεως της θείας λειτουργίας 51 και απαγόρευση της μετάληψης από τους λαϊκούς. Το 46 Η χρήση του άζυμου και η αντίληψη πως στην μετάληψη λαμβάνουμε το σώμα του νεκρού και όχι του αναστάντος Χριστού αποδοκιμάστηκε από τον πατριάρχη Αντιοχείας Πέτρο Γ, κατά τον 9 ο αιώνα, με επιστολή του και στον πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Μιχαήλ Κηρουλάριο αλλά και στον λατίνο αρχιεπίσκοπο Ακυληίας Δομίνικο. Βλ. περισσότερα ΒΛΑΣΙΟΥ ΙΩ. ΦΕΙΔΑ, Εκκλησιαστική Ιστορία, όπ.π., σ Όπ.π., σ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ Ν. ΤΡΕΜΠΕΛΑ, Λειτουργικοί τύποι της Δύσεως και Διαμαρτυρομένων Agenda, όπ.π., σ Όπ.π., σ Βλ. περισσότερα για την συχνότητα της τελέσεως της θείας λειτουργίας στην Ορθόδοξη Εκκλησία Αρχιμ. ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΣΚΡΕΤΤΑ, Η θεία ευχαριστία και τα προνόμια της Κυριακής κατά την διδασκαλία των κολλυβάδων [Σειρά: Κανονικά και Λειτουργικά 7], εκδ. Μυγδονία, Θεσσαλονίκη 2008, σσ Σε κάποιες ενορίες θεσπίστηκε να τελείται η θεία λειτουργία μόνο τις Κυριακές και τις μεγάλες εορτές. 26

27 ζήτημα αντιμετωπίστηκε από τον Θωμά τον Ακινάτη, τον μεγάλο σχολαστικό θεολόγο και επικριτή των θέσεων αυτών 52. Η θεία λειτουργία έγινε θέαμα για τον λαό, σε μία δυσνόητη γλώσσα ακόμη και για τους κληρικούς, οι περισσότεροι εκ των οποίων ήταν πολύ χαμηλής μορφώσεως, με μυστική ανάγνωση των ευχών την ώρα της τέλεσης και με παρακμή του κηρύγματος 53. Η λατρεία ήταν σε πλήρη σχεδόν εξαθλίωση, χωρίς ελπίδα εξυγίανσης αυτής της καταστάσεως 54. Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφέρουμε πως η δυτική λατρεία αποκτά κάποιους συμβολισμούς, που μέχρι τώρα δεν είχε. Η δημιουργία μεγαλειωδών οικοδομημάτων, οι τελετές με τα πολλά θυσιαστήρια και τις λειψανοθήκες, οι λιτανείες, η λατρεία της Παναγίας, η αναπαράσταση της φάτνης και η λατρεία του Εσταυρωμένου Ιησού 55 συμβάλλουν σε ένα νέο τρόπο λατρείας. Τέλος το μυστήριο της εξομολογήσεως γνωρίζει μεγάλη άνθηση αυτήν την εποχή στη Δύση, τόσο με τη διδασκαλία για το καθαρτήριο πυρ, όσο και για την άφεση των αμαρτιών 56. Οι πνευματικές τιμωρίες εξαλείφονταν και σε αυτήν αλλά και στην μεταθανάτια ζωή. Οι πιστοί προσέφεραν χρήματα, τα οποία πήγαιναν στα ταμεία της εκκλησίας και ήταν ένας τρόπος εξαγοράς αμαρτιών, αλλά και ένας τρόπος εξεύρεσης χρημάτων, για να καλυφθούν οι πολυτελείς ανάγκες του πάπα και του 52 Αντιμετωπίστηκε και επιλύθηκε το φαινόμενο αυτό με την συμβολή του Θωμά του Ακινάτη, που λειτουργούσε καθημερινά και προέτρεπε τους πιστούς να μεταλαμβάνουν, αν δεν είχαν σοβαρά αμαρτήματα. Επίσης ο Πέτρος Νταμιάνι και ο Πέτρος Λομβαρδός συνιστούσαν και αυτοί την καθημερινή μετάληψη. Βλ. περισσότερα ΒΛΑΣΙΟΥ ΙΩ. ΦΕΙΔΑ, Εκκλησιαστική Ιστορία, όπ.π., σ. 430 όπως και ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ Ν. ΤΡΕΜΠΕΛΑ, Λειτουργικοί τύποι της Δύσεως και Διαμαρτυρομένων Agenda, όπ.π., σ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ Ν. ΤΡΕΜΠΕΛΑ, Λειτουργικοί τύποι της Δύσεως και Διαμαρτυρομένων Agenda, όπ.π., σ Βλ. περισσότερα ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ Ι. ΣΚΑΛΤΣΗ, Λειτουργικές μελέτες II, εκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2006, σ Όπ.π., σ ΒΛΑΣΙΟΥ ΙΩ. ΦΕΙΔΑ, Εκκλησιαστική Ιστορία, όπ.π., σ

28 ιερατείου. Η βεβαίωση της συγχωρήσεως των αμαρτιών του κάθε πιστού 57 ήταν τα λεγόμενα συγχωροχάρτια 58, που στην ουσία πωλούνταν στον απλό λαό έναντι χρηματικού ποσού. Διαπιστώνουμε πως χρειαζόταν αλλαγές στον τύπο της ρωμαιοκαθολικής λατρείας, γι αυτό και η μεταρρυθμιστική κίνηση, με πρωτεργάτη τον Λούθηρο, αλλάζει συγκλονιστικά και ενίοτε ραγδαία τα δεδομένα της εποχής. 57 Όπ.π., σ Το συγχωροχάρτι, ή καλύτερα οι λυσίποινες αφέσεις στα λατινικά indulgentia, ήταν ένα έγγραφο το οποίο βεβαίωνε άφεση αμαρτιών και το οποίο χορηγούνταν έναντι χρημάτων, υποσχέσεων ή άλλων παραχωρήσεων από εκκλησιαστική αρχή. Θεολογικό έρεισμα των συγχωροχαρτιών αποτελούσε η αντίληψη της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας ότι η εξομολόγηση δεν αρκεί για να άρει όλες τις συνέπειες της αμαρτίας, αλλά ότι κάποιες από αυτές παρέμεναν και μετά, μπορούσαν όμως να αντισταθμιστούν από το «πλεόνασμα» καλοσύνης των αγίων, το οποίο διαχειριζόταν η Εκκλησία και συγκεκριμένα ο Πάπας. Η πρακτική αξιομισθία της πώλησης συγχωροχαρτιών βρήκε ευρεία εφαρμογή στη Δύση ιδίως κατά τον Μεσαίωνα. Δεν καταδικάστηκε ποτέ επίσημα από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, η πρακτική αυτή μαρτυρείται στην πράξη έως και τον 20ό αιώνα. 28

29 3. Η αντίδραση του Λουθήρου και ευρύτερα του προτεσταντικού κόσμου. Το 1517 η ενότητα των χριστιανών διαβρώθηκε βαθύτερα και ίσως ανεπανόρθωτα με την εντυπωσιακή διακήρυξη ανεξαρτησίας από την ήδη διεφθαρμένη Λατινο-Ρωμαϊκή Εκκλησία, που έκανε ο Μαρτίνος Λούθηρος. Αυτό που ξεκίνησε ως μία προσπάθεια να μεταρρυθμίσει τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία στη Δύση σύντομα εξελίχθηκε στο πιο καταστροφικό σχίσμα που συνέβη ποτέ στην Δυτική Εκκλησία. Η Μεταρρύθμιση 59 τελικά μεταρρύθμισε πολύ λίγο τη Ρωμαϊκή Εκκλησία, ενώ δημιούργησε μάλλον μία ανταγωνιστική δική της αυγουστινιανή θρησκεία. Κατά τον Μάξγουελ, στο κίνημα αλλά και γενικότερα στην εξέλιξη της Μεταρρύθμισης διακρίθηκαν πέντε μορφές λειτουργικής αναγέννησης, που εκπροσωπούνταν από τους Λούθηρο στη Γερμανία, Ζβίγγλιο στην Ελβετία, Μπούσερ στο Στρασβούργο, Καλβίνο στο Στρασβούργο και στην Γενεύη και Γκράνμερ στην Αγγλία. Στην συνέχεια αναφέρουμε για τον καθένα κάποια στοιχεία αλλά και γενικότερα τις απόψεις τους και την πορεία του κινήματος αυτού. 59 Η μεταρρυθμιστική κίνηση των προτεσταντών είναι μία παγκόσμια ευρύτερα αποδεκτή κίνηση που ξεκίνησε τον 16 ο αιώνα από την δυτική χριστιανοσύνη. Encyclopedia of Religion, by Lindsay Jones, Machillan Reference, 2nd edition, USA 2005, τ. 11, σ

30 α. Ο Μαρτίνος Λούθηρος. Ο Μαρτίνος Λούθηρος γεννήθηκε στις 10 Νοεμβρίου 1483 στην μικρή πόλη Eisleben και πέρασε τα παιδικά και εφηβικά χρόνια του στο κοντινό Mansfeld. Οι επιχειρήσεις του πατέρα του επέτρεψαν στο Λούθηρο μία καλή εκπαίδευση και το 1501 γράφτηκε στο πανεπιστήμιο της Erfurt 60, για να σπουδάσει νομική και φιλοσοφία, όπου επηρεάστηκε η σκέψη του από τους λατίνους κλασσικούς. Ένα σημαντικό γεγονός τον κάνει να αναθεωρήσει και να αλλάξει κατεύθυνση προς το καλύτερο 61 και να γίνει μοναχός. Το έγινε μοναχός ατό τάγμα των Αυγουστινιανών ερημιτών. Μετά από δύο χρόνια, το 1507, γίνεται και ιερέας. Και τώρα διά νηστειών και προσευχών αγωνίζεται για την σωτηρία της ψυχής του. Η καλπάζουσα παρακμή της παπικής Εκκλησίας έγινε ιδιαίτερα αισθητή στη Γερμανία, πατρίδα του Λουθήρου. Ο δομινικανός μοναχός Ιωάννης Τέτζελ πωλούσε "συγχωροχάρτια". Ο υπέρ - ευαίσθητος Λούθηρος αντέδρασε σφοδρώς. Ο ναός των ανακτόρων της Βιτεμβέργης ήταν αφιερωμένος στους Αγίους Πάντες. Στις 31 Οκτωβρίου 1517, παραμονή της εορτής των Αγίων Πάντων, ο Λούθηρος θυροκόλλησε στο ναό αυτό 95 θέσεις λατινιστί κατά "των αφέσεων" ΙΩΑΝΝΟΥ Ε. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ, Εκκλησιαστική Ιστορία, όπ.π., σ Ο ξαφνικός θάνατος ενός αγαπημένου φίλου του και η σωτηρία του από ένα κεραυνό που έπεσε δίπλα του, χωρίς να τον βλάψει, σε μία θύελλα, ήταν τα γεγονότα που του άλλαξαν τη ζωή και τον παρακίνησαν να σκέφτεται περισσότερο την σωτηρία της ψυχής του. 62 ΙΩΑΝΝΟΥ Ε. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ, Εκκλησιαστική Ιστορία, όπ.π., σ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΟΥΚΟΥΣΑ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΒΑΛΑΗ, Θέματα Εκκλησιαστικής Ιστορίας, όπ.π., σ Βλ. και Επίμετρο αναλυτικά τις θέσεις αυτές σσ Όπως και ΙΩΑΝΝΟΥ Ε. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ, Εκκλησιαστική Ιστορία, όπ.π., σ Βλ. περισσότερα και Αρχιμ. ΕΛΠΙΔΟΦΟΡΟΥ ΛΑΜΠΡΥΝΙΑΔΗ, Οι ενενήντα πέντε θέσεις του Λουθήρου. Ιστορικοθεολογική θεώρηση. Κείμενο Μετάφραση Σχόλια. Θεσσαλονίκη

31 Οι διδασκαλίες του Λουθήρου διαδόθηκαν αστραπιαία 64. Άλλοι τις δεχόντουσαν, άλλοι τις απέρριπταν. Ο πάπας Λέων ο 10 ος επενέβη. Ο Λούθηρος, τον Μάρτιο του 1518, απάντησε ότι δεν απαρνείται τις διδασκαλίες του. Παράλληλα η Ιερά Εξέταση του έστειλε και "κλήση". Το 1520 ο πάπας Λέων ο 10 ος εξέδωσε προκαταρκτική "βούλα". Απαιτούσε από τον Λούθηρο να απαρνηθεί τις λανθασμένες του απόψεις και απειλούσε ότι αν δεν συμμορφωνόταν, θα αναθεματιζόταν. Ταυτόχρονα διέταζε την καύση των συγγραμμάτων του. Ο Λούθηρος δεν άλλαζε πορεία. Έτσι, μετά από πέντε μήνες, Οκτώβριος 1520, στη Λουβαίν του Βελγίου και στην Κολωνία της Γερμανίας, έκαψαν τα συγγράμματά του κατά διαταγή του πάπα 65. Το Δεκέμβριο ο Λούθηρος προέβη σε αντίποινα. Στις 10 του μηνός αυτού πρωί-πρωί, έξω από την πόλη Βυρτεμβέργη, στον ιερό τόπο των θανατικών εκτελέσεων της Ιεράς Εξετάσεως, ο Λούθηρος έκαψε το Κανονικό Δίκαιο της παπικής Εκκλησίας ενώπιον πολλών φίλων, οπαδών και συναδέλφων του καθηγητών πανεπιστημίου. Στο τέλος, πέταξε στο πυρ και την "βούλα" που τον απειλούσε με "ανάθεμα". Τον Ιανουάριο του 1521 ο πάπας Λέων ο 10 ος εξέδωσε την τελική βούλα 66 που αναθεμάτιζε τον Λούθηρο. Κατά της βούλας του Αντίχριστου ήταν η περιφρονητική απάντηση του Λούθηρου. Το τεντωμένο σχοινί, που τέντωναν συνεχώς και οι δύο αντίπαλοι, κόπηκε. Και επήλθε η ρήξη ανάμεσα στους Λούθηρο και στην παπική Εκκλησία. 64 Κυρίως έπειτα από την καύση του κειμένου διαμαρτυρίας από τον Τέτζελ. Η ανησυχία της παπικής Εκκλησίας ήταν μεγάλη, γι αυτό έγιναν προσπάθειες μεταστροφής του Λουθήρου με τους απεσταλμένους καρδινάλιο Κατεγάνους και Κάρολο Μίλτιτς. Βλ. περισσότερα ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΟΥΚΟΥΣΑ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΒΑΛΑΗ, Θέματα Εκκλησιαστικής Ιστορίας, όπ.π., σ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΟΥΚΟΥΣΑ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΒΑΛΑΗ, Θέματα Εκκλησιαστικής Ιστορίας, όπ.π., σ Exsurge Domine, στα λατινικά. 31

32 Μετά απ' αυτά ο Λούθηρος πήρε τον δρόμο του. Ανάμεσα σε άλλα, φρόντισε και να παντρευτεί. Η Αικατερίνη Φον Μπόρα από ηλικίας δέκα ετών ασπάσθηκε την μοναχική ζωή. Παρέμεινε στο μοναστήρι της 14 ολόκληρα χρόνια. Σε ηλικία 24 ετών απαρνήθηκε τον μοναχισμό. Και, παρέα με οκτώ άλλες μοναχές, έφυγε κρυφά από το μοναστήρι. Η πρώην μοναχή Αικατερίνη προσέτρεξε στον Λούθηρο για πνευματική υποστήριξη. Ο Λούθηρος την συμπάθησε. Και το 1526 ο πρώην μοναχός και κληρικός παντρεύτηκε την 27χρονη πρώην μοναχή Αικατερίνα Φον Μπόρα. Ο Λούθηρος ήταν τότε 42 ετών. Απέκτησε μαζί της έξι παιδιά 67. Πέθανε το Ο Λούθηρος, καθώς ήταν ρωμαιοκαθολικός ιερέας, γνώριζε την τάξη της λατρείας και σχεδόν το καθετί σχετικά με αυτήν. Όπως αναφέραμε μεγάλωσε σε Μοναστικά κέντρα που τον βοήθησαν αρκετά να μυηθεί από κοντά στον ρωμαϊκό τρόπο λατρείας 68. Πέρα από τα ιστορικά και βιογραφικά στοιχεία που παραθέσαμε για τον Λούθηρο, επιβάλλεται να αναφερθούμε και στις απόψεις και διδασκαλίες του. Κήρυττε πως η Αγία Γραφή είναι η μοναδική πηγή της χριστιανικής αλήθειας, δεν δεχόταν το παπικό πρωτείο και τις οικουμενικές συνόδους, ως προς την αυθεντία τους, και αναγνώρισε και υιοθέτησε την διδασκαλία του Γιαν Χους, ενός εκ των προδρόμων της Μεταρρύθμισης 69. Οι θεολογικές του απόψεις, εκτός από τον κατάλογο των 95 θέσεων της Διαμαρτυρίας, εκφράστηκαν και διαδόθηκαν μέσα από τρεις 67 ΜERY E. WIESNER HANKS, Πρώιμη Νεότερη Ευρώπη , [Σειρά: Ευρωπαϊκή Ιστορία και Ιστορική Σκέψη], με τη συνεργασία του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ. Διεύθυνση σειράς: Κώστας Γαγανάκης, Κώστας Ράπτης. Εκδόσεις Ξιφάρας, Αθήνα 2008, σ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ Ν. ΤΡΕΜΠΕΛΑ, Λειτουργικοί τύποι της Δύσεως και Διαμαρτυρομένων Agenda, όπ.π., σ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΟΥΚΟΥΣΑ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΒΑΛΑΗ, Θέματα Εκκλησιαστικής Ιστορίας, όπ.π., σ

33 πραγματείες 70 που δημοσίευσε πριν την παπική βούλα. Η πρώτη, με τίτλο «Προς τους χριστιανούς ευγενείς του Γερμανικού Έθνους, για τη βελτίωση της χριστιανικής καταστάσεως», είχε μεγάλη απήχηση και ανταπόκριση σε όλη την χώρα. Ως θέμα της είχε την επίκριση του συστήματος και της παπικής εξουσίας και την εξύψωση του αισθήματος ευθύνης που έπρεπε να έχουν οι λαϊκοί στην διοίκηση της εκκλησίας 71. Η σωτηρία του ανθρώπου, υποστήριζε, γίνεται μόνο μέσω της πίστεως 72 και ότι όλοι οι πιστοί είναι «ιερείς εν Χριστώ» και μπορούν να κοινωνούν άρτο και οίνο συχνά και χωρίς στέρηση, όταν τελείται η Θ. Ευχαριστία 73. Η φορολογία και η κακή διοίκηση του πάπα έπρεπε να σταματήσουν και να διαχωριστεί η έννοια του λειτουργήματος και της διακονίας από το αξίωμα και τις κοσμικές εξουσίες. Στην δεύτερη, με τίτλο «Περί της Βαβυλωνείου αιχμαλωσίας της Εκκλησίας», κάνει μια σφοδρή επίθεση στην δογματική διδασκαλία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Δεν δέχονταν το ιερατείο και τον μοναχισμό, όπως επίσης την παράδοση της θ. λατρείας 74. Οι άγιοι, οι εικόνες, οι εκκλησιαστικοί κανόνες, οι ιερές αποδημίες, όπως πρέσβευε, είναι ανθρώπινα υποκατάστατα για την συγχώρηση των αμαρτιών. Από τα μυστήρια 75 δεχόταν μόνο το Βάπτισμα και την θ. Ευχαριστία 76, 70 ΙΩΑΝΝΟΥ Ε. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ, Εκκλησιαστική Ιστορία, όπ.π., σ Όπ.π. σ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΟΥΚΟΥΣΑ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΒΑΛΑΗ, Θέματα Εκκλησιαστικής Ιστορίας, όπ.π., σ Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, όπως αναφέραμε στην προηγούμενη ενότητα, είχε απαγορεύσει την συχνή τέλεση της Θ. Λειτουργίας και την μετάληψη οίνου και άρτου, τακτικά από τους λαϊκούς. Η πρώτη του πραγματεία είχε τον ρόλο απόκρουσης της καταστάσεως αυτής. 74 ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΟΥΚΟΥΣΑ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΒΑΛΑΗ, Θέματα Εκκλησιαστικής Ιστορίας, όπ.π., σ Η μοναδική αξία των μυστηρίων, έγραφε, είναι η μαρτυρία της θείας υποσχέσεως που λαβαίνει ο χριστιανός ελεύθερα με την πίστη. Σφραγίζει την ένωση του πιστού με τον Χριστό και την συγχώρηση των αμαρτιών, του καθώς ενισχύεται η πίστη του. Βλ. 33

34 σύμφωνα πάντα, κατ αυτόν, με την ρήση του Ευαγγελίου 77. Απέδιδε μία μικρή αξία στην μετάνοια. Τέλος η τρίτη του πραγματεία, με τίτλο «Περί Χριστιανικής ελευθερίας», καθορίζει ποια είναι, κατά την άποψη του, η προσωπική ελευθερία, με συστάσεις και προτροπές προς τον πάπα να δεχθεί και να ενστερνισθεί τις απόψεις του αυτές 78. Το μεγαλύτερο μέρος των ανθρώπων αποδέχτηκε τις απόψεις αυτές και η επανάσταση αναπτυσσόταν με πολύ γρήγορους ρυθμούς. Δεν έλειψαν οι πολιτικές παρεμβάσεις, κυρίως από τον αυτοκράτορα Κάρολο τον Ε, αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας της Γερμανίας. Μπροστά στον κίνδυνο διάσπασης της πνευματικής ενότητας της Γερμανίας, συγκάλεσε τη Δίαιτα 79, για να ακούσει τις απόψεις του Λουθήρου. Ο Λούθηρος καταδικάστηκε και πάλι ως αιρετικός από τον αυτοκράτορα, που ήταν με το μέρος του πάπα, δίνοντας και έναν πολιτικό χαρακτήρα στο κίνημα της Μεταρρύθμισης, πυροδοτώντας όμως περισσότερα Π. ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΥ, Περί αιρέσεων, (τρείς ομιλίες απομαγνητοφωνημένες), Ι. Μονή Κομνηνείου Στομίου, Λάρισα, σ Δέχονταν το μυστήριο της θ. Ευχαριστίας αλλά όχι την μετουσίωση. 77 ΙΩΑΝΝΟΥ Ε. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ, Εκκλησιαστική Ιστορία, όπ.π., σ Όπως και ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΟΥΚΟΥΣΑ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΒΑΛΑΗ, Θέματα Εκκλησιαστικής Ιστορίας, όπ.π., σ Μερικές από τις απόψεις του ήταν πως ο χριστιανός άνθρωπος είναι ελεύθερος και δεν υπακούει σε κανέναν, είναι ταπεινός υπηρέτης και σε όλους υπακούει. Δικαιώθηκε με την πίστη, βρίσκεται σε νέα σχέση με τον Χριστό, δεσμεύεται από την αγάπη να συμμορφωθεί στην ζωή του και να βοηθήσει τον πλησίον του σύμφωνα με το θέλημα του Θεού. Βλ. περισσότερα ΙΩΑΝΝΟΥ Ε. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ, Εκκλησιαστική Ιστορία, όπ.π., σ Η Δίαιτα ήταν μια συνέλευση αντιπροσώπων του κλήρου, των ευγενών και των αστών. Συνεκλήθη στην Βορματία (Βορμς) το 1521, στην Νυρεμβέργη το 1522 και στη Σπάιερ το 1526 και το 1529 ξανά. Ο Λούθηρος και οι λουθηρανοί ηγεμόνες, μετά τη καταδίκη του Λουθηρανισμού από τη «Δίαιτα του Σπάιερ», το 1529 υπέβαλαν γραπτή διαμαρτυρία. Αργότερα υπεβλήθη η λεγόμενη Αυγουσταία Ομολογία που συνέταξε ο Μελάχθων και εγκρίθηκε από τον Λούθηρο, για τη δίωξη των θρησκευτικών τους πεποιθήσεων. Από τη διαμαρτυρία αυτή ονομάστηκαν Προτεστάντες (διαμαρτυρόμενοι), και λατ. Protestus. 34

35 παράλληλα μεγάλες εξεγέρσεις και φιλονικίες, δίχως να υπάρχει κλίμα συνεννόησης και καταλλαγής. 35

36 β. Ο Ουλέριχος (Ούλριχ) Ζβίγγλιος. Η κρίση του παπισμού δεν περιορίσθηκε στη Γερμανία, πατρίδα του Λουθήρου, επεκτάθηκε και στην Ελβετία. Σημειώθηκαν και εδώ οι αντιδράσεις για τα ίδια θέματα, με πρωταγωνιστή τον ρωμαιοκαθολικό κληρικό Ουλ. Ζβίγγλιο ( ) 80. Αν και ασπάσθηκε τις μεταρρυθμιστικές απόψεις του Λουθήρου, γρήγορα ανέπτυξε δική του δράση και εμφανίστηκε πιο φιλελεύθερος και ριζοσπαστικός από εκείνον, αφού ο Ζβίγγλιος με τον Λούθηρο δεν είχαν καλές σχέσεις, όπως καταγράφεται στις πηγές 81. Ήταν οπαδός του Εράσμου και ηγέτης της Μεταρρύθμισης στην Ελβετία. Ως ιερέας του καθολικού ναού της Ζυρίχης παρεμπόδισε τον μοναχό Βερνάρδο Σαμσών να μπει στο ναό προς πώληση των συγχωροχαρτίων και το πέτυχε με τον διωγμό του από την Ζυρίχη 82. Ως προς τις απόψεις του, απαίτησε την κατάργηση των νηστειών, καθώς σε καιρό νηστείας έκανε επιδεικτικά πλούσιο τραπέζι, τρώγοντας ο ίδιος κρέας. Κατάργησε τα μοναστήρια, κάνοντάς τα εκπαιδευτήρια κ.α. Απαίτησε προπάντων κατάργηση της αγαμίας του κλήρου, ο ίδιος ων 80 ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΟΥΚΟΥΣΑ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΒΑΛΑΗ, Θέματα Εκκλησιαστικής Ιστορίας, όπ.π., σ Οι σχέσεις Λουθήρου και Ζβιγγλίου ήταν εχθρικές. Ο ένας μισούσε τον άλλο. Να τι έγραφε το 1528 ο Λούθηρος για τον Ζβίγγλιο: «Ομολογώ, για λογαριασμό μου, ότι θεωρώ αυτόν τον Ζβίγγλιον με το δόγμα του μαζί, σαν ένα χριστιανό επτά φορές χειρότερο, γιατί είναι παπιστής». Και ο Ζβίγγλιος την ίδια χρονιά έγραφε για τον Λούθηρο: «Θέλω να καταδικασθώ, αν δεν ξεπεράσει τον Φάμπερ σε τρέλα, τον Εκ σε ανηθικότητα, τον Κοχλάους σε αλαζονεία, και για να μιλήσω σύντομα όλους τους κακούς σε κακία». HELMOUTH DE GLAZENAP, Παγκόσμιος ιστορία των θρησκειών, Μετάφραση Νικηφόρου Βρεττάκου, Εκδοτικός οίκος Περ. Σύψα - Χρ. Σιαμαντά, Αθήνα σελ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΟΥΚΟΥΣΑ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΒΑΛΑΗ, Θέματα Εκκλησιαστικής Ιστορίας, όπ.π., σ

4. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ (1517-1555)

4. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ (1517-1555) 4. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ (1517-1555) Συμπλήρωση κενών ακόλουθες λέξεις (τρεις λέξεις περισσεύουν): Ρώμη, Βυζάντιο, βούλλα, συγχωροχάρτι, επιστήμη, Αναγέννηση, Μεσαίωνας, τυπογραφία. Από τα τέλη του

Διαβάστε περισσότερα

1. Στα αποστολικά χρόνια, η Θεία Ευχαριστία γινόταν διαφορετικά από τον τρόπο που έγινε τη βραδιά του Μυστικού Δείπνου.

1. Στα αποστολικά χρόνια, η Θεία Ευχαριστία γινόταν διαφορετικά από τον τρόπο που έγινε τη βραδιά του Μυστικού Δείπνου. ΜΑΘΗΜΑ 22 ο ΙΔΡΥΣΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ Θ.ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΣ Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές ή λανθασμένες, σύμφωνα με την ιστορία της αρχαίας Εκκλησίας, γράφοντας δίπλα στον αριθμό κάθε

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΕΡΓΙΑΝΝΙΔΗ ΣΤΑΘΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΜΑ: ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΕΡΓΙΑΝΝΙΔΗ ΣΤΑΘΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΜΑ: ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΕΡΓΙΑΝΝΙΔΗ ΣΤΑΘΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΜΑ: ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΣΧΊΣΜΑ Με τον όρο Σχίσμα εννοούμε τη διάσπαση της χριστιανικής εκκλησίας σε Ανατολική Ορθόδοξη και Δυτική Καθολική, που συνέβη

Διαβάστε περισσότερα

Εκτός από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία που γνωρίσαμε στην προηγούμενη ενότητα, υπάρχει μία ακόμα μεγάλη ομάδα Χριστιανών: οι Προτεστάντες.

Εκτός από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία που γνωρίσαμε στην προηγούμενη ενότητα, υπάρχει μία ακόμα μεγάλη ομάδα Χριστιανών: οι Προτεστάντες. Οι Προτεστάντες στην εποχή μας ΑΦΟΡΜΗΣΗ Εκτός από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία που γνωρίσαμε στην προηγούμενη ενότητα, υπάρχει μία ακόμα μεγάλη ομάδα Χριστιανών: οι Προτεστάντες. Θα μάθουμε τις βασικές αρχές

Διαβάστε περισσότερα

Θρησκευτικά Α Λυκείου GI_A_THI_0_10296 Απαντήσεις των θεμάτων ΘΕΜΑ Α1

Θρησκευτικά Α Λυκείου GI_A_THI_0_10296 Απαντήσεις των θεμάτων ΘΕΜΑ Α1 Θρησκευτικά Α Λυκείου GI_A_THI_0_10296 Απαντήσεις των θεμάτων ΘΕΜΑ Α1 α) Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5 επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας,

Διαβάστε περισσότερα

Χριστιανική Γραμματεία ΙIΙ

Χριστιανική Γραμματεία ΙIΙ Χριστιανική Γραμματεία ΙIΙ Ενότητα 2-Δ Β10: Αιρετικοί θεολόγοι της Δύσης Αναστάσιος Γ. Μαράς, Δρ Θ. Πρόγραμμα Ιερατικών Σπουδών Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Η θεολογική διδασκαλία της προς Εβραίους. Οι βασικές θέσεις και οι ιδιαιτερότητες της επιστολής σε σχέση με τα υπόλοιπα βιβλία της Κ.Δ.

Η θεολογική διδασκαλία της προς Εβραίους. Οι βασικές θέσεις και οι ιδιαιτερότητες της επιστολής σε σχέση με τα υπόλοιπα βιβλία της Κ.Δ. Η θεολογική διδασκαλία της προς Εβραίους Οι βασικές θέσεις και οι ιδιαιτερότητες της επιστολής σε σχέση με τα υπόλοιπα βιβλία της Κ.Δ. Διαπιστώσεις Α. Δεν εντοπίζονται άμεσοι φιλολογικοί δεσμοί με τους

Διαβάστε περισσότερα

Το ιστορικό πλαίσιο της παλαμικής διδασκαλίας: ο βίος του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά

Το ιστορικό πλαίσιο της παλαμικής διδασκαλίας: ο βίος του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά 19 Νοεμβρίου 2018 Το ιστορικό πλαίσιο της παλαμικής διδασκαλίας: ο βίος του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά Θρησκεία / Πατερική Θεολογία Alexander Milenkovits, Θεολόγος 1. Βίος του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά Ο Άγιος

Διαβάστε περισσότερα

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη. 1. Ο χώρος τέλεσης της χριστιανικής λατρείας ονομάστηκε ναός

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη. 1. Ο χώρος τέλεσης της χριστιανικής λατρείας ονομάστηκε ναός ΜΑΘΗΜΑ 2 Ο ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη σωστή απάντηση από τις αντίστοιχες φράσεις α, β, γ. 1. Ο χώρος τέλεσης

Διαβάστε περισσότερα

Ορθοδοξία & Νεωτερικότητα Ο ρόλος της Μεταρρύθμισης

Ορθοδοξία & Νεωτερικότητα Ο ρόλος της Μεταρρύθμισης 14 Σεπτεμβρίου 2013 Ορθοδοξία & Νεωτερικότητα Ο ρόλος της Μεταρρύθμισης Θρησκεία / Κοινωνικά θέματα Περνάμε σήμερα στην επόμενη συνέχεια (https://www.pemptousia.gr/?p=55257) της μελέτης της Δρ Ειρήνης

Διαβάστε περισσότερα

2. ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ

2. ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ 2. ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ Συμπλήρωση κενών ακόλουθες λέξεις (τρεις λέξεις περισσεύουν): βιβλιοθήκη, Βαλκανική, ανθρωπιστικός, πανεπιστήμιο, χειρόγραφο, Ιταλική, τυπογραφία, σπάνιος. Η Αναγέννηση και

Διαβάστε περισσότερα

(άγιο μύρο / τριήμερη / ολόλευκα / κολυμβήθρας / κατάδυση) «Στο χρίσμα, ο ιερέας χρίει τον.. σ όλα τα μέρη του σώματός του με

(άγιο μύρο / τριήμερη / ολόλευκα / κολυμβήθρας / κατάδυση) «Στο χρίσμα, ο ιερέας χρίει τον.. σ όλα τα μέρη του σώματός του με ΜΑΘΗΜΑ 21 Ο ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΒΑΠΤΙΣΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΙΣΜΑΤΟΣ Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις κατάλληλες λέξεις ή φράσεις που δίνονται στην παρένθεση. Σε κάθε κενό αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ. 1. Θέματα Ερμηνείας και Θεολογίας των Επιστολών του Αποστόλου Παύλου. 2. Πατερική Ερμηνευτική.

ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ. 1. Θέματα Ερμηνείας και Θεολογίας των Επιστολών του Αποστόλου Παύλου. 2. Πατερική Ερμηνευτική. ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ECTS ECTS 1. Mεθοδολογία και κριτική του κειμένου της Καινής Διαθήκης. 2. Ζητήματα Ερμηνείας και Ερμηνευτικής της Καινής

Διαβάστε περισσότερα

β. εκφράζουν αλήθειες για τον Χριστό, τη Θεοτόκο, την Αγία Τριάδα, τους αγίους

β. εκφράζουν αλήθειες για τον Χριστό, τη Θεοτόκο, την Αγία Τριάδα, τους αγίους ΜΑΘΗΜΑ 30 Ο 31 Ο ΥΜΝΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΗ ΛΑΤΡΕΙΑ Να συμπληρώσετε την πρόταση επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, από τις φράσεις α, β, γ, δ. Να τεκμηριώσετε με συντομία την επιλογή

Διαβάστε περισσότερα

Μαθημα 1. Η λατρεία στη ζωή των πιστών σήμερα

Μαθημα 1. Η λατρεία στη ζωή των πιστών σήμερα Μαθημα 1. Η λατρεία στη ζωή των πιστών σήμερα ΣΤΟΧΟΙ: Οι μαθητές να 1. Διατυπώνουν τους προβληματισμούς τους γύρω από τη λατρεία. 2. Υποστηρίζουν με επιχειρήματα ότι στη χριστιανική θρησκεία η λατρεία

Διαβάστε περισσότερα

α. αποτελούνταν από τους Αποστόλους και όσους βαπτίστηκαν την ημέρα της Πεντηκοστής.

α. αποτελούνταν από τους Αποστόλους και όσους βαπτίστηκαν την ημέρα της Πεντηκοστής. ΜΑΘΗΜΑ 15 Ο ΣΥΝΑΓΜΕΝΟΙ ΣΤΗ Θ. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ Να συμπληρώσετε την παρακάτω πρόταση επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, από τις φράσεις α, β, γ, δ. Να τεκμηριώσετε με συντομία

Διαβάστε περισσότερα

1. Η «Λειτουργία των πιστών» αφορά μόνο τους βαπτισμένους χριστιανούς. 4. Στη Θεία Λειτουργία οι πιστοί παρακαλούν τον Θεό να έχουν ειρηνικό θάνατο.

1. Η «Λειτουργία των πιστών» αφορά μόνο τους βαπτισμένους χριστιανούς. 4. Στη Θεία Λειτουργία οι πιστοί παρακαλούν τον Θεό να έχουν ειρηνικό θάνατο. ΜΑΘΗΜΑ 23 ο ΤΟ ΒΑΘΥΤΕΡΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΣ Να συμπληρώσετε την παρακάτω πρόταση επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, από τις φράσεις α, β, γ, δ. Να τεκμηριώσετε

Διαβάστε περισσότερα

1 ο - ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

1 ο - ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ 1 ο - ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Θέμα: Η ενότητα σώματος και ψυχής: το μυστήριο του Ευχελαίου (κεφ.27) Σχολείο:Περιφερειακό Λύκειο Αγίου Χαραλάμπους, Έμπα Τάξη:Α Λυκείου Καθηγητής: Νικόλαος Καραμπάς Π.Μ.Π.: 16951

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 11 Ο Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ

ΜΑΘΗΜΑ 11 Ο Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑ 11 Ο Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, από τις αντίστοιχες φράσεις α, β,

Διαβάστε περισσότερα

Χριστιανική Γραμματεία ΙIΙ

Χριστιανική Γραμματεία ΙIΙ Χριστιανική Γραμματεία ΙIΙ Ενότητα 2-Δ Β7: Διάλυση του Σχολαστικισμού- Γουλιέλμος Όκκαμ Αναστάσιος Γ. Μαράς, Δρ Θ. Πρόγραμμα Ιερατικών Σπουδών Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες

Διαβάστε περισσότερα

β. έχει κατοχυρωμένο το απόρρητο και από την Εκκλησία και από την Πολιτεία

β. έχει κατοχυρωμένο το απόρρητο και από την Εκκλησία και από την Πολιτεία ΜΑΘΗΜΑ 24 Ο ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ Να συμπληρώσετε την παρακάτω πρόταση επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, από τις φράσεις α, β, γ, δ. Να τεκμηριώσετε με συντομία

Διαβάστε περισσότερα

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ http://hallofpeople.com/gr/bio/aquinas.php ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ Ο μεγαλύτερος και σπουδαιότερος φιλόσοφος του δευτέρου μισού του Μεσαίωνα ήταν ο Θωμάς ο Ακινάτης, που έζησε από το 1225 ως το 1274. Υπήρξε ο σημαντικότερος

Διαβάστε περισσότερα

3 ο Δημοτικό Σχολείο Βροντάδου Χίου Οι Τρεις Ιεράρχες, η ζωή και το έργο τους. Χίος, 29 Ιανουαρίου 2016 Εκπαιδευτικός: Κωσταρή Αντωνία

3 ο Δημοτικό Σχολείο Βροντάδου Χίου Οι Τρεις Ιεράρχες, η ζωή και το έργο τους. Χίος, 29 Ιανουαρίου 2016 Εκπαιδευτικός: Κωσταρή Αντωνία 3 ο Δημοτικό Σχολείο Βροντάδου Χίου Οι Τρεις Ιεράρχες, η ζωή και το έργο τους Χίος, 29 Ιανουαρίου 2016 Εκπαιδευτικός: Κωσταρή Αντωνία Εισαγωγή Και οι τρεις γεννήθηκαν τον 4ο αιώνα μ.χ., στα Βυζαντινά Χρόνια.

Διαβάστε περισσότερα

4. Η διάδοση του Χριστιανισμού στους Μοραβούς και τους Βουλγάρους

4. Η διάδοση του Χριστιανισμού στους Μοραβούς και τους Βουλγάρους I. ΠΑΓΙΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΚΑΙ ΤΗ Μ. ΑΣΙΑ 4. Η διάδοση του Χριστιανισμού στους Μοραβούς και τους Βουλγάρους (σελ. 39-40) Ο Μιχαήλ Γ ως αρματοδρόμος στα ανάκτορα του Αγίου Μάμαντα.

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι αυτό που καθιστά την ορθοδοξία μοναδική;. Παρακάτω καταγράφεται η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα.

Τι είναι αυτό που καθιστά την ορθοδοξία μοναδική;. Παρακάτω καταγράφεται η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα. ixthis.gr Πηγή του θέματος : http://www.ixthis.gr/show-content.phpconid=475 2011-02-11. - 14:07 pm. Τίτλος θέματος Τι είναι αυτό που καθιστά την ορθοδοξία μοναδική;. Πληροφορίες θέματος Το θέμα αυτό έχει

Διαβάστε περισσότερα

2. Αναγέννηση και ανθρωπισμός

2. Αναγέννηση και ανθρωπισμός κεφάλαιο 6 ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΧΩΡΩΝ ΩΣ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΒΕΣΤΦΑΛΙΑΣ (1453-1648) 2. Αναγέννηση και ανθρωπισμός Ορισμός Πρόκειται για μια γενικότερη πνευματική

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ

ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ ΕΠΟ 10-1 η Γραπτή Εργασία 2008-2009 Εξετάστε τις σχέσεις κοσμικής και εκκλησιαστικής εξουσίας στην Καθολική Δύση από τον 5ο έως και τον 13ο αιώνα. Ενισχύεται ή αποδυναμώνεται η εκκλησιαστική εξουσία σε

Διαβάστε περισσότερα

Τμήμα Θεολογίας Α.Π.Θ. LOGO

Τμήμα Θεολογίας Α.Π.Θ. LOGO Τμήμα Θεολογίας Α.Π.Θ. LOGO Γιατί να επιλέξω το Τμήμα Θεολογίας; Τι σπουδές θα κάνω; Θα βρω μετά δουλειά; Προβληματική Προοπτικές Το Τμήμα Θεολογίας αποτελεί, μαζί με το Τμήμα Κοινωνικής και Ποιμαντικής

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣ: ΚΟΙΝ. : ΘΕΜΑ: Οδηγίες για τη διδασκαλία μαθημάτων του Γενικού και του Εσπερινού Γενικού Λυκείου

ΠΡΟΣ: ΚΟΙΝ. : ΘΕΜΑ: Οδηγίες για τη διδασκαλία μαθημάτων του Γενικού και του Εσπερινού Γενικού Λυκείου ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΕΝΙΑΙΟΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ Π/ΘΜΙΑΣ & Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ Δ/ΝΣΗ ΣΠΟΥΔΩΝ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ ----- Βαθμός Ασφαλείας: Να διατηρηθεί μέχρι: Βαθ. Προτεραιότητας:

Διαβάστε περισσότερα

Πατρ τ ιάρχης Αλ εξα εξ νδρείας ένας από τους πέντε μεγάλους Πατέρες της Ανατολικής Εκκλησίας

Πατρ τ ιάρχης Αλ εξα εξ νδρείας ένας από τους πέντε μεγάλους Πατέρες της Ανατολικής Εκκλησίας Ο Μέγας Αθανάσιος: αγωνιστής της ορθής πίστης Πατριάρχης Αλεξανδρείας Πατριάρχης Αλεξανδρείας ένας από τους πέντε μεγάλους Πατέρες της Ανατολικής Εκκλησίας των πρώτων χριστιανικών αιώνων (Μέγας Αθανάσιος,

Διαβάστε περισσότερα

10. ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ - ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΚΛΗΡΙΚΩΝ

10. ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ - ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΚΛΗΡΙΚΩΝ 10. ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΚΛΗΡΙΚΩΝ Συντονιστής: Πανοσιολογιώτατος Αρχιμανδρίτης π. Συμεών Βολιώτης, Θεολόγος Νομικός, Εφημέριος Ι.Ν. Αγ. Φανουρίου Ιλίου 11. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ Σ Συντονιστής:

Διαβάστε περισσότερα

ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ : Εθνικόν και Καποδιαστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών ΑΡ. ΠΙΣΤΩΤΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ECTS ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ Α/Α

ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ : Εθνικόν και Καποδιαστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών ΑΡ. ΠΙΣΤΩΤΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ECTS ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ Α/Α ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ : Εθνικόν και Καποδιαστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013 _ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ Α/Α ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΕΞΑΜΗΝΟ ΚΩΔΙΚΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 1 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 1 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 1 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Συναγμένοι στη Θεία Ευχαριστία: Η ουσία της Εκκλησίας. Διδ. Εν. 15

Συναγμένοι στη Θεία Ευχαριστία: Η ουσία της Εκκλησίας. Διδ. Εν. 15 Συναγμένοι στη Θεία Ευχαριστία: Η ουσία της Εκκλησίας Διδ. Εν. 15 α) Η εξάπλωση της Εκκλησίας Μετά την Πεντηκοστή, η νέα πραγματικότητα που δημιουργείται στον κόσμο, η Εκκλησία, ζει και κινείται σε μια

Διαβάστε περισσότερα

Ποτέ δεν έλειψαν από το Άγιον Όρος οι έμπειροι πνευματικοί πατέρες

Ποτέ δεν έλειψαν από το Άγιον Όρος οι έμπειροι πνευματικοί πατέρες 1 Ιουνίου 2018 Ποτέ δεν έλειψαν από το Άγιον Όρος οι έμπειροι πνευματικοί πατέρες Άγιον Όρος / Αγιορείτικες Ιχνογραφές Γέροντας Πλακίδας Ντεσέιγ, Καθηγούμενος Ι.Μ. Αγίου Αντωνίου του Μεγάλου στη Γαλλία

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΕΙΟ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΕΙΟ ΕΛΛΑΔΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΕΙΟ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ 1. ΣΥΝΤΟΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ 14 ΙΟΥΝΙΟΥ 1925 Ιδρύεται το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. 1942 Αρχίζει

Διαβάστε περισσότερα

Η ΠΡΟΣ ΕΒΡΑΙΟΥΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ

Η ΠΡΟΣ ΕΒΡΑΙΟΥΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ Η ΠΡΟΣ ΕΒΡΑΙΟΥΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ Το κείμενο Οι θεολογικές έριδες Οι ερμηνευτές πατέρες Οι εκκλησιαστικές διαμάχες Η ΠΡΟΣ ΕΒΡΑΙΟΥΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Ο Τριαδικός Θεός: οι γιορτές της Πεντηκοστής και του Αγίου Πνεύματος. Διδ. Εν. 14

Ο Τριαδικός Θεός: οι γιορτές της Πεντηκοστής και του Αγίου Πνεύματος. Διδ. Εν. 14 Ο Τριαδικός Θεός: οι γιορτές της Πεντηκοστής και του Αγίου Πνεύματος Διδ. Εν. 14 Σαράντα ημέρες μετά το Πάσχα η Εκκλησία μας γιορτάζει την Ανάληψη του Κυρίου στους ουρανούς Με την Ανάληψη, επισφραγίζεται

Διαβάστε περισσότερα

Διαφωτισμός και Επανάσταση. 3 ο μάθημα

Διαφωτισμός και Επανάσταση. 3 ο μάθημα Διαφωτισμός και Επανάσταση 3 ο μάθημα 24.10.2018 Διαφωτισμός Τι πρεσβεύουν οι Διαφωτιστές; 1. τον ορθολογισμό και την πίστη στην πρόοδο, 2. αλλαγές σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης δράσης (στους πολιτικοκοινωνικούς

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΕ ΘΕΣΕΙΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΕ ΘΕΣΕΙΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΕ ΘΕΣΕΙΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΑΝΔΡΕΣ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ: 1ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΩΡΑΙΟΚΑΣΤΡΟΥ ΤΑΞΗ: Β ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΑΘΗΤΩΝ: 23 ΑΓΟΡΙΑ: 13 ΚΟΡΙΤΣΙΑ: 10 ΕΚΠΟΝΗΣΗ: ΛΙΑΠΗ ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ:

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ 1 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ: 1-23 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2016 Α ΕΤΟΣ Ιστορία Νεοελληνικής Εκπαίδευσης και

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΘΕΟΛΟΓΟΥΣ

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΘΕΟΛΟΓΟΥΣ ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΘΕΟΛΟΓΟΥΣ Οι ερωτήσεις προέρχονται από την τράπεζα των χιλιάδων θεμάτων του γνωστικού αντικειμένου των θεολόγων που επιμελήθηκε η εξειδικευμένη ομάδα εισηγητών των Πανεπιστημιακών Φροντιστηρίων

Διαβάστε περισσότερα

Η αυτοκάθαρση στην Εκκλησία (Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου)

Η αυτοκάθαρση στην Εκκλησία (Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου) Η αυτοκάθαρση στην Εκκλησία (Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου) Date : Μαΐου 7, 2006 Τα σύγχρονα γεγονότα που αφορούν τα λεγόμενα σκάνδαλα στην Εκκλησία ερμηνεύονται ποικιλοτρόπως,

Διαβάστε περισσότερα

Α ΕΞΑΜΗΝΟ. Επιλέγονται τρία (3) από τα παραπάνω προσφερόμενα μαθήματα. ΣΥΝΟΛΟ (επί των επιλεγομένων μαθημάτων) 30 Β ΕΞΑΜΗΝΟ

Α ΕΞΑΜΗΝΟ. Επιλέγονται τρία (3) από τα παραπάνω προσφερόμενα μαθήματα. ΣΥΝΟΛΟ (επί των επιλεγομένων μαθημάτων) 30 Β ΕΞΑΜΗΝΟ Το σύνολο των Πιστωτικών Μονάδων (), που απαιτούνται για την απόκτηση του Μ.Δ.Ε., ανέρχονται σε 120. Αναλυτικότερα το πρόγραμμα των μαθημάτων διαμορφώνεται ανά κατεύθυνση ως εξής: 1. ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΒΙΒΛΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. Παγκόσμια Ιστορία 2: Ο άνθρωπος απέναντι στο Θείο. Διδάσκουσα: αν. καθ. Μαρία Ευθυμίου, Πανεπιστήμιο Αθηνών

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. Παγκόσμια Ιστορία 2: Ο άνθρωπος απέναντι στο Θείο. Διδάσκουσα: αν. καθ. Μαρία Ευθυμίου, Πανεπιστήμιο Αθηνών ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Παγκόσμια Ιστορία 2: Ο άνθρωπος απέναντι στο Θείο Διδάσκουσα: αν. καθ. Μαρία Ευθυμίου, Πανεπιστήμιο Αθηνών Εβδομάδα 1: Οι θρησκείες των γεωργών / Ανατολικές θρησκείες, μέρος 1 ο 1.1:

Διαβάστε περισσότερα

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ Σεπτέμβριος 2015 Α ΤΑΞΗ (Δίωρο πρώτο τετράμηνο) 1.(ΔΕ 2) Το νόημα και η εξέλιξη της χριστιανικής λατρείας. (ΔΕ 3) Ο Χριστός εγκαινιάζει την αληθινή λατρεία. (ΔΕ 4) Με τη λατρεία εκφράζουμε

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ ΚΟΛΑΣΗ ΑΣΚΗΣΗ - ΣΩΤΗΡΙ

ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ ΚΟΛΑΣΗ ΑΣΚΗΣΗ - ΣΩΤΗΡΙ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ ΚΟΛΑΣΗ ΑΣΚΗΣΗ - ΣΩΤΗΡΙ Στα κυριότερα θρησκεύματ 15 ο ΓΕΛ Θεσσαλονίκης Διερευνητική Εργασία της Β Λυκείου ΓΕΝΙΚ Α Χριστιανισμός, ονομάζεται το θρησκευτικό σύστημα πίστης, το οποίο αναγνωρίζει

Διαβάστε περισσότερα

Χριστιανική Γραμματεία ΙIΙ

Χριστιανική Γραμματεία ΙIΙ Χριστιανική Γραμματεία ΙIΙ Ενότητα 2-Δ Α6: Οι θεολόγοι του 13ου αιώνα Αναστάσιος Γ. Μαράς, Δρ Θ. Πρόγραμμα Ιερατικών Σπουδών Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 1 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 1 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 1 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή

32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή 32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή Η Θεσσαλονίκη, από τα πρώτα βυζαντινά χρόνια, είναι η δεύτερη σημαντική πόλη της αυτοκρατορίας. Αναπτύσσει σπουδαία εμπορική, πνευματική και πολιτική κίνηση, την

Διαβάστε περισσότερα

Ωρολόγιο Πρόγραμμα. Εξάμηνο Κωδικός Μάθημα Διδάσκων Ημέρα Ώρα

Ωρολόγιο Πρόγραμμα. Εξάμηνο Κωδικός Μάθημα Διδάσκων Ημέρα Ώρα ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ Α' Κύκλος Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών Χειμερινό Εξάμηνο Ακαδημαϊκού Έτους 2018-19 ΠΑΛΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ 1 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ: 1-24 ΙΟΥΝΙΟΥ 2016 Β ΕΞΑΜΗΝΟ Γενική Εκκλησιαστική Ιστορία Ιστορία

Διαβάστε περισσότερα

Τμήμα Θεολογίας Α.Π.Θ. LOGO

Τμήμα Θεολογίας Α.Π.Θ. LOGO Τμήμα Θεολογίας Α.Π.Θ. LOGO Γιατί να επιλέξω το Τμήμα Θεολογίας; Τι σπουδές θα κάνω; Θα βρω μετά δουλειά; Προβληματική Προοπτικές Το Τμήμα Θεολογίας αποτελεί, μαζί με το Τμήμα Κοινωνικής και Ποιμαντικής

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 2 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 2 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 2 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Πανήγυρη Αγίου Γεωργίου 2016

Πανήγυρη Αγίου Γεωργίου 2016 1 Πανήγυρη Αγίου Γεωργίου 2016 Αγαπητοί μου Αδελφοί, λίγες ημέρες μετά από τη λαμπρή πανήγυρη της Ανάστασης του Κυρίου, πλημμυρισμένοι από πνευματική χαρά εορτάζουμε σήμερα τον Μεγαλομάρτυρα Άγιο Γεώργιο,

Διαβάστε περισσότερα

Την περασμένη Κυριακή αρχίσαμε τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή με το Γάμο της Κανά, όπου το νερό μετατράπηκε σε κρασί.

Την περασμένη Κυριακή αρχίσαμε τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή με το Γάμο της Κανά, όπου το νερό μετατράπηκε σε κρασί. Την περασμένη Κυριακή αρχίσαμε τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή με το Γάμο της Κανά, όπου το νερό μετατράπηκε σε κρασί. Το θαύμα αυτό μας δείχνει ότι η Μεγάλη Τεσσαρακοστή είναι η περίοδος για αλλαγή στον άνθρωπο.

Διαβάστε περισσότερα

200 χρόνια της Ελληνικής βιβλικής εταιρείας στην Κέρκυρα

200 χρόνια της Ελληνικής βιβλικής εταιρείας στην Κέρκυρα 17/02/2019 200 χρόνια Ελληνικής βιβλικής εταιρείας στην Κέρκυρα Μητροπολιτικό Έργο / Ι.Μ. Κερκύρας, Παξών και Διαποντίων Νήσων Το πρωί του Σαββάτου 16 Φεβρουαρίου 2019 πραγματοποιήθηκε στο Πνευματικό Κέντρο,

Διαβάστε περισσότερα

ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΓΙΑ ΠΤΥΧΙΟΥΧΟΥΣ ΑΛΛΩΝ ΣΧΟΛΩΝ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΥ ΕΤΟΥΣ 2013-2014 ΑΝΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ

ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΓΙΑ ΠΤΥΧΙΟΥΧΟΥΣ ΑΛΛΩΝ ΣΧΟΛΩΝ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΥ ΕΤΟΥΣ 2013-2014 ΑΝΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΓΙΑ ΠΤΥΧΙΟΥΧΟΥΣ ΑΛΛΩΝ ΣΧΟΛΩΝ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΥ ΕΤΟΥΣ 2013-2014 ΑΝΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΑΓΙΑΣ ΓΡΑΦΗΣ Αριστοτέλειο, Ερμού 61 ), Γραμματολογία τ.α, ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΠΑΤΕΡΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΚΑΙ ΑΓΙΟΛΟΓΙΑΣ Αριστοτέλειο,

Διαβάστε περισσότερα

Οι άγιοι απόστολοι Παύλος και Βαρνάβας

Οι άγιοι απόστολοι Παύλος και Βαρνάβας Το άνοιγμα του Χριστιανισμού στον εθνικό κόσμο Οι άγιοι απόστολοι Παύλος και Βαρνάβας Ο Βαρνάβας Υπήρξε πιθανώς ένας από τους εβδομήκοντα αποστόλους του Κυρίου. Γεννήθηκε στη Σαλαμίνα της Κύπρου. Το πραγματικό

Διαβάστε περισσότερα

Ωρολόγιο Πρόγραμμα. Εξάμηνο Κωδικός Μάθημα Διδάσκων Ημέρα Ώρα

Ωρολόγιο Πρόγραμμα. Εξάμηνο Κωδικός Μάθημα Διδάσκων Ημέρα Ώρα ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ Α' Κύκλος Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών Χειμερινό Εξάμηνο Ακαδημαϊκού Έτους 2017-18 Ωρολόγιο Πρόγραμμα

Διαβάστε περισσότερα

Γιατί μελετούμε την Αγία Γραφή;

Γιατί μελετούμε την Αγία Γραφή; Γιατί μελετούμε την Αγία Γραφή; Ποιες γνώμες έχετε ακούσει για τη Βίβλο; Τι θα θέλατε να μάθετε γι αυτή; Είναι ένα σπουδαίο βιβλίο Το πιο πολυδιαβασμένο στον κόσμο. Το πρώτο που τυπώθηκε από τον Γουτεμβέργιο

Διαβάστε περισσότερα

κάντε κλικ στη Τρίτη επιλογή : Οι Θεσσαλονικείς αδελφοί ισαπόστολοι Κύριλλος και Μεθόδιος

κάντε κλικ στη Τρίτη επιλογή : Οι Θεσσαλονικείς αδελφοί ισαπόστολοι Κύριλλος και Μεθόδιος ΤΑΞΗ Δ ΜΑΘΗΜΑ : ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: Κύριλλος και Μεθόδιος : Ιεραπόστολοι στους σλαβικούς λαούς. ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ 1. Να αντιληφθούν οι μαθητές ότι μέσα από την ιεραποστολή του Κυρίλλου

Διαβάστε περισσότερα

ΛΕΟΝΤΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ

ΛΕΟΝΤΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΛΕΟΝΤΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ 2014 Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή «Αυτός σήκωσε τις αμαρτίες μας με το ίδιο Του το σώμα στο σταυρό, για να πεθάνουμε κι εμείς ως προς την αμαρτία και να

Διαβάστε περισσότερα

ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Α ΕΞΑΜΗΝΟ. 3 5 ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΟΣ Χρήστος Καραγιάννης ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΟΣ Αλεξάνδρα Παλάντζα 30693

ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Α ΕΞΑΜΗΝΟ. 3 5 ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΟΣ Χρήστος Καραγιάννης ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΟΣ Αλεξάνδρα Παλάντζα 30693 ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΩΡΕΣ/ Δ.Μ. ECTS ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΔΑΣΚΩΝ/ΟΥΣΑ ΚΩΔ. Εισαγωγή στη Παλαιά Διαθήκη Εισαγωγή στη Καινή Διαθήκη Γενική Εκκλησιαστική Ιστορία Α Αρχαία Εβραϊκή Γλώσσα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΧΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ Θ.Ε.: ΕΠΟ 11 Κοινωνική και οικονομική ιστορία της Ευρώπης

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΧΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ Θ.Ε.: ΕΠΟ 11 Κοινωνική και οικονομική ιστορία της Ευρώπης ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΧΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ Θ.Ε.: ΕΠΟ 11 Κοινωνική και οικονομική ιστορία της Ευρώπης 2 η εργασία 2012 13 ΘΕΜΑ: «Στις παραμονές της λεγόμενης βιομηχανικής επανάστασης,

Διαβάστε περισσότερα

Η ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ.ΤΟΥ ΔΡΟΜΟΥ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ.

Η ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ.ΤΟΥ ΔΡΟΜΟΥ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ. 29/2, Τετάρτη των Τεφρών. Αρχή της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Η Θεία Λειτουργία στις 19.00 στον Ιερό Καθολικό Μητροπολιτικό Ναό (Ντόμο) με την επίθεση της τέφρας. ΟΛΗ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη προκαλώντας θρησκευτικές και πολιτικές ταραχές και συγκρούσεις.

Στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη προκαλώντας θρησκευτικές και πολιτικές ταραχές και συγκρούσεις. Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ Η Μεταρρύθμιση εξαπλώθηκε ταχύτατα Στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη προκαλώντας θρησκευτικές και πολιτικές ταραχές και συγκρούσεις. 1529: Η Δίαιτα αποκηρύσσει τον Λουθηρανισμό

Διαβάστε περισσότερα

Το Συνέδριο του Π.Σ.'Ε'. στον Άγιο Ανδρέα Αττικής, μέσα από συνεντεύξεις του πρεσβ. Πέτρου Χίρς

Το Συνέδριο του Π.Σ.'Ε'. στον Άγιο Ανδρέα Αττικής, μέσα από συνεντεύξεις του πρεσβ. Πέτρου Χίρς Το Συνέδριο του Π.Σ.'Ε'. στον Άγιο Ανδρέα Αττικής, μέσα από συνεντεύξεις του πρεσβ. Πέτρου Χίρς Date : Μαΐου 4, 2006 Ο π. Πέτρος Χιρς αμερικανός στην καταγωγή, πρώην προτεστάντης και νυν ορθόδοξος ιερεύς

Διαβάστε περισσότερα

Χριστιανική Γραμματεία ΙIΙ

Χριστιανική Γραμματεία ΙIΙ Χριστιανική Γραμματεία ΙIΙ Ενότητα 2-Ε Α1: Λουθηρανοί Αναστάσιος Γ. Μαράς, Δρ Θ. Πρόγραμμα Ιερατικών Σπουδών Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ

ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ 3 o ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ Σ.Χ. ΕΤΟΣ 2011-2012 ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: «ΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΓΕΙΤΟΝΕΣ ΜΑΣ» ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ Εργασία της μαθήτριας:

Διαβάστε περισσότερα

ISSP 1998 Religion II. - Questionnaire - Cyprus

ISSP 1998 Religion II. - Questionnaire - Cyprus ISSP 1998 Religion II - Questionnaire - Cyprus Για σας. Είμαστε από το Κέντρο Ερευνών του Cyprus College. Kάνουμε μια διεθνή έρευνα για κοινωνικές και ηθικές αντιλήψεις. Η έρευνα αυτή γίνεται ταυτόχρονα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΣΤΗΝΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ

ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΣΤΗΝΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΣΤΗΝΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ εμφανίζεται ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΙΤΑΛΙΑ Επηρεάζεται από το ελληνικό και ρωμαϊκό πολιτισμό ΟΥΜΑΝΙΣΜΟΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΑΤΡΟ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ Αξία στον ΝΤΑ ΒΙΝΤΣΙ ΣΑΙΞΠΗΡ ΚΟΠΕΡΝΙΚΟΣ Άνθρωπο ΜΙΧΑΗΛ

Διαβάστε περισσότερα

Χριστιανικές Πρακτικές

Χριστιανικές Πρακτικές Χριστιανικές Πρακτικές του David Batty Οδηγός Μελέτης Έκδοση 5 Χριστιανικές Πρακτικές Οδηγός Μελέτης 5η έκδοση του David Batty Σημείωση: Τα εδάφια της Βίβλου όπου αυτά αναφέρονται, είναι από τη νεοελληνική

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΡΑΔΙΠΠΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: Βαθμός: Ολογράφως:..

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΡΑΔΙΠΠΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: Βαθμός: Ολογράφως:.. ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΡΑΔΙΠΠΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2014 2015 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 5-6 -2015 ΤΑΞΗ: Β Χρόνος: 2 ώρες Βαθμός: Ολογράφως:.. Υπογραφή καθηγητή:.. Ονοματεπώνυμο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ» 1.

Διαβάστε περισσότερα

Θρησκευτικά Α Λυκείου GI_A_THI_0_8712 Απαντήσεις των θεμάτων ΘΕΜΑ Α1

Θρησκευτικά Α Λυκείου GI_A_THI_0_8712 Απαντήσεις των θεμάτων ΘΕΜΑ Α1 Θρησκευτικά Α Λυκείου GI_A_THI_0_8712 Απαντήσεις των θεμάτων ΘΕΜΑ Α1 α) Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές ή λανθασμένες, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, γράφοντας δίπλα στον αριθμό

Διαβάστε περισσότερα

Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις

Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις ΜΑΘΗΜΑ 8 Ο ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ: Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΕΝΑΝΘΡΩΠΗΣΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις κατάλληλες λέξεις που δίνονται στην παρένθεση. Σε κάθε κενό αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ 3 ΙΕΡΑΡΧΕΣ: Βασίλειος

ΟΙ 3 ΙΕΡΑΡΧΕΣ: Βασίλειος ΟΙ 3 ΙΕΡΑΡΧΕΣ: Βασίλειος ο Μέγας Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός Ιωάννης ο Χρυσόστομος Ποιοί ήταν; Πού έζησαν; Τί έκαναν; Δρ. Χρυσόστομος Παπασπύρου 30 Ιανουαρίου 2015 Βασίλειος ο Μέγας (330-379) Ο Βασίλειος ο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ 1 of 5 14/4/2014 12:35 ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ 14-4-2014 Ερώτηση παρακίνησης: 1 Τα Χριστούγεννα η Εκκλησία γιορτάζει: τη Θεία Ενανθρώπηση τη Θεία Ευχαριστία τη Βάπτιση του Χριστού Ερώτηση παρακίνησης:

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ Ενότητα 7: ΕΝΤΑΞΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Πρόγραμμα Ιερατικών Σπουδών Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons.

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 7 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 7 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 7 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Ε Ξ Α Μ Η Ν Ο Α Υ Π Ο Χ Ρ Ε Ω Τ Ι Κ Α Ε Π Ι Λ Ε Γ Ο Μ Ε Ν Α

Ε Ξ Α Μ Η Ν Ο Α Υ Π Ο Χ Ρ Ε Ω Τ Ι Κ Α Ε Π Ι Λ Ε Γ Ο Μ Ε Ν Α ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΑΚΑΔ. ΕΤΟΣ 2011-2012 Α - Εισαγωγή στην Π.Δ. 6 30663 - Γενική Εκκλ. Ιστορία Α 6 30587 - Εισαγωγή στην Κ.Δ. 5 30670 - Αρχαία Εβραϊκή

Διαβάστε περισσότερα

Τμήμα Θεολογίας. Αννα Κόλτσιου Νικήτα Αναπλ. Καθηγήτρια

Τμήμα Θεολογίας. Αννα Κόλτσιου Νικήτα Αναπλ. Καθηγήτρια Τμήμα Θεολογίας Α.Π.Θ. Αννα Κόλτσιου Νικήτα Αναπλ. Καθηγήτρια ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ Α. ΤΟΜΕΙΣ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ Το Τμήμα Θεολογίας της Θεολογικής

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το Άγιο Πνεύμα και Πνευματικότητα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το Άγιο Πνεύμα και Πνευματικότητα ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το Άγιο Πνεύμα και Πνευματικότητα Όλοι λίγο πολύ έχουμε ακούσει τα λόγια: «Σε βαπτίζω στο όνομα του Πατρός, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος» είτε έχουμε βαπτιστεί είτε όχι (δείτε Ματθ. 28/κη

Διαβάστε περισσότερα

Kalogirou, Dimitra. Neapolis University

Kalogirou, Dimitra. Neapolis University Neapolis University HEPHAESTUS Repository School of Health Sciences http://hephaestus.nup.ac.cy Master Degree Thesis 2015 þÿÿ¹ º ¹½É½¹º Â Ä ¾µ¹Â Äɽ þÿãä ÃŽ ÀĹº º±¹ ÃÄ ½ ɱ½ Kalogirou, Dimitra þÿ Á̳Á±¼¼±

Διαβάστε περισσότερα

Ελληνιστική Περίοδος Πολιτισμός. Τάξη: Α4 Ονόματα μαθητών : Παρλιάρου Βάσω Σφήκας Ηλίας

Ελληνιστική Περίοδος Πολιτισμός. Τάξη: Α4 Ονόματα μαθητών : Παρλιάρου Βάσω Σφήκας Ηλίας Ελληνιστική Περίοδος Πολιτισμός Τάξη: Α4 Ονόματα μαθητών : Παρλιάρου Βάσω Σφήκας Ηλίας ελληνιστικός ονομάστηκε o πολιτισμός που προήλθε από τη σύνθεση ελληνικών και ανατολικών στοιχείων κατά τους τρεις

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ στα αποσπάσματα των εγχειριδίων που ακολουθούν : 1]προσέξτε α) το όνομα του Βυζαντίου β) το μέγεθος

ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ στα αποσπάσματα των εγχειριδίων που ακολουθούν : 1]προσέξτε α) το όνομα του Βυζαντίου β) το μέγεθος ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ στα αποσπάσματα των εγχειριδίων που ακολουθούν : 1]προσέξτε α) το όνομα του Βυζαντίου β) το μέγεθος και τον τόνο της αποτίμησης γ) τα στοιχεία της ιστορικής

Διαβάστε περισσότερα

Επιτρέπεται να αρθρώνει η Εκκλησία πολιτικό λόγο;

Επιτρέπεται να αρθρώνει η Εκκλησία πολιτικό λόγο; 15 Ιανουαρίου 2019 Επιτρέπεται να αρθρώνει η Εκκλησία πολιτικό λόγο; Θρησκεία / Κοινωνικά θέματα Γεώργιος Παύλος, Καθηγητής Φυσικής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο και Δρ Φιλοσοφίας Α.Π.Θ. Βεβαίως η Εκκλησιαστική

Διαβάστε περισσότερα

Β Ι Ο - Ε Ρ Γ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1965 και διαμένει στη Θεσσαλονίκη. Είναι έγγαμος με ένα παιδί. ΣΠOYΔEΣ AKAΔHMAΪKOI TITΛOI

Β Ι Ο - Ε Ρ Γ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1965 και διαμένει στη Θεσσαλονίκη. Είναι έγγαμος με ένα παιδί. ΣΠOYΔEΣ AKAΔHMAΪKOI TITΛOI APIΣTOTEΛEIO ΠANEΠIΣTHMIO ΘEΣΣAΛONIKHΣ ΘEOΛOΓIKH ΣXOΛH TMHMA ΠOIMANTIKHΣ KAI KOINΩNIKHΣ ΘEOΛOΓIAΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΚΑΙΟ, ΟΡΓΑΝΩΣΗ, ΖΩΗ ΚΑΙ ΔΙΑΚΟΝΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΩΤΣΙΟΠΟΥΛΟΣ ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ. Ενότητα 5: Οι διαστάσεις της ηθικής. ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Τμήμα Ιερατικών Σπουδών

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ. Ενότητα 5: Οι διαστάσεις της ηθικής. ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Τμήμα Ιερατικών Σπουδών ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ Ενότητα 5: Οι διαστάσεις της ηθικής ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Τμήμα Ιερατικών Σπουδών Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη σωστή απάντηση από τις αντίστοιχες φράσεις α, β, γ:

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη σωστή απάντηση από τις αντίστοιχες φράσεις α, β, γ: ΜΑΘΗΜΑ 18 Ο ΟΙ ΑΓΙΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη σωστή απάντηση από τις αντίστοιχες φράσεις α, β, γ: 1. Η αποκατάσταση της προσκύνησης των εικόνων

Διαβάστε περισσότερα

Φανερωμένη Η εορτή της Παναγίας Φανερωμένης μας συγκεντρώνει και μας φέρνει σήμερα εδώ. Σήμερα εορτάζει η Παναγία, η μητέρα μας, η Ελπίδα

Φανερωμένη Η εορτή της Παναγίας Φανερωμένης μας συγκεντρώνει και μας φέρνει σήμερα εδώ. Σήμερα εορτάζει η Παναγία, η μητέρα μας, η Ελπίδα Φανερωμένη 2017.09.24 Η εορτή της Παναγίας Φανερωμένης μας συγκεντρώνει και μας φέρνει σήμερα εδώ. Σήμερα εορτάζει η Παναγία, η μητέρα μας, η Ελπίδα μας και εμείς οι χριστιανοί της Σύρου, αλλά και ευλαβείς

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι το Άγιο Πνεύμα. Διδ. Εν. 8

Τι είναι το Άγιο Πνεύμα. Διδ. Εν. 8 Τι είναι το Άγιο Πνεύμα Διδ. Εν. 8 Κεντρικό γεγονός στη ζωή της Εκκλησίας Το Άγιο Πνεύμα επιφοίτησε στους αποστόλους και παραμένει στην Εκκλησία ως Παράκλητος, για να καθοδηγεί τους πιστούς «Εἰς πᾶσαν

Διαβάστε περισσότερα

Μικρό Νηστειοδρόμιο - Οι νηστείες της Εκκλησίας μας

Μικρό Νηστειοδρόμιο - Οι νηστείες της Εκκλησίας μας Μικρό Νηστειοδρόμιο - Οι νηστείες της Εκκλησίας μας 1. Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή: Αρχίζει την Καθαρά Δευτέρα και τελειώνει την Κυριακή της Αναστάσεως. Είναι η πιο αυστηρή νηστεία όλου του χρόνου (λάδι καταλύουμε

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ Αθηναγόρας και Οικουμένη:

ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ Αθηναγόρας και Οικουμένη: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ Αθηναγόρας και Οικουμένη: 70 Χρόνια από την εκλογή του Πατριάρχη Αθηναγόρα στον Οικουμενικό Θρόνο και από την ίδρυση του Π.Σ.Ε. 19-20

Διαβάστε περισσότερα

σοβαρές αντιδράσεις, ιδιαίτερα στις ευρωπαϊκές επαρχίες, λόγω των

σοβαρές αντιδράσεις, ιδιαίτερα στις ευρωπαϊκές επαρχίες, λόγω των ΚΕΦ. 5. Η ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ (726 843) πρωτεργάτες: Λέων Γ, Κωνσταντίνος Ε (Ίσαυροι) ιδεολογική βάση: ανεικονικές αντιλήψεις κατοίκων Ανατολικών επαρχιών επιχείρημα: η απεικόνιση του θείου δε συμβιβάζεται με

Διαβάστε περισσότερα

Πατήρ Αβραάμ Μάθημα - Τρία Η ζωή του Αβραάμ: Σύγχρονη εφαρμογή. Οδηγός μελέτης

Πατήρ Αβραάμ Μάθημα - Τρία Η ζωή του Αβραάμ: Σύγχρονη εφαρμογή. Οδηγός μελέτης Πατήρ Αβραάμ Μάθημα - Τρία Η ζωή του Αβραάμ: Σύγχρονη εφαρμογή Οδηγός μελέτης Περιεχόμενα Περίγραμμα Ένα περίγραμμα του μαθήματος, Σημειώσεις Το περίγραμμα το μαθήματος; με αποσπάσματα και περιλήψεις του

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΩΤΕΡΗΣ ΚΑΙ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΩΤΕΡΗΣ ΚΑΙ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΩΤΕΡΗΣ ΚΑΙ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΓΡΑΠΤΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2017 ΓΙΑ ΕΓΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΣΤΟΥΣ ΠΙΝΑΚΕΣ ΔΙΟΡΙΣΙΜΩΝ Εξεταζόμενο μάθημα: ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΓΙΑΣ ΦΙΛΟΘΕΗΣ 19-21, ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ FAX: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

ΑΓΙΑΣ ΦΙΛΟΘΕΗΣ 19-21, ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ FAX: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΑΓΙΑΣ ΦΙΛΟΘΕΗΣ 19-21, 105 56 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ. 2103352364 FAX: 2103237654 www.iaath.gr, E-Mail: ipe.iaath@gmail.com ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ 5 Η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Μαθημα 2. Το νοημα και η εξελιξη της χριστιανικης Λατρειας

Μαθημα 2. Το νοημα και η εξελιξη της χριστιανικης Λατρειας Μαθημα 2. Το νοημα και η εξελιξη της χριστιανικης Λατρειας ΣΤΟΧΟΙ: Οι μαθητές να 1. Διατυπώνουν τον ορισμό της «λατρείας» και να εξηγούν το νόημα και το θεμέλιό της. 2. Εξηγούν τα χαρακτηριστικά της ορθόδοξης

Διαβάστε περισσότερα