ΒΙΒΛΙΟ ΕΡΥΘΡΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΤΩΝ ΣΠΑΝΙΩΝ & ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΩΝ ΦΥΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΒΙΒΛΙΟ ΕΡΥΘΡΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΤΩΝ ΣΠΑΝΙΩΝ & ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΩΝ ΦΥΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ"

Ἰωσῆς Φλέσσας
7 χρόνια πριν
Προβολές:

1 ΒΙΒΛΙΟ ΕΡΥΘΡΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΤΩΝ ΣΠΑΝΙΩΝ & ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΩΝ ΦΥΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΤΟΜΟΣ ΠΡΩΤΟΣ A - D Επιτροπή Έκδοσης: Δημήτριος Φοίτος, Θεοφάνης Κωνσταντινίδης & Γεωργία Καμάρη Επιμέλεια κειμένων: Πέπη Μπαρέκα ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΟΤΑΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΑΤΡΑ 2009

2 THE RED DATA BOOK OF RARE AND THREATENED PLANTS OF GREECE VOLUME ONE A - D Edited by Dimitrios Phitos, Theophanis Constantinidis & Georgia Kamari Assisted by Pepy Bareka HELLENIC ΒΟΤΑΝΙCAL SOCIETY PATRAS 2009

3 Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική, καθώς και η απόδοση του περιεχομένου του βιβλίου με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια της Επιτροπής Έκδοσης του βιβλίου, σύμφωνα με τον νόμο και τους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΟΤΑΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Εργαστήριο Βοτανικής Τμήμα Βιολογίας Πανεπιστήμιο Πατρών ΠΑΤΡΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ & ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης Επιχειρησιακού Προγράμματος «Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη» Αεροπόρου Παπαναστασίου ΑΘΗΝΑ ΙSBN: Σελιδοποίηση-Εκτύπωση: ΚΑΤΑΓΡΑΜΜΑ - Γραφικές Τέχνες, ΑΦΟΙ ΤΕΡΖΗ Ο.Ε

4 Campanula pangea Hartvig Τρωτό (VU) Campanulaceae Campanula pangea Hartvig in Willdenowia 28: 65 (1998). Τύπος: [Ελλάς (ΝΕ), Μακεδονία, Νομός Καβάλας] Mt Pangeon, E part, by road from Akrovounion to the TV station, 1250 m, Fagus forest, limestone 4 Jul. 1985, Univ. Copenhagen Excurs. no. 47 (Ολότυπος: C). Περιγραφή: Αδρότριχο, διετές φυτό με ατρακτοειδές ρίζωμα. Βλαστός απλός, μονήρης, ή σπανιότερα περισσότεροι του ενός, ύψους cm, κυλινδρικός έως γωνιώδης στο επάνω τμήμα. Φύλλα βάσης και κατώτερα φύλλα βλαστού ωοειδή έως τριγωνικά-ωοειδή, 5-8 x 3-5 cm, καρδιόσχημα στη βάση τους, αδρώς δις πριονωτά, συχνά ελαφρώς λυρόμορφα-πτεροσχιδή. Μίσχος κατώτερων φύλλων έως 12 cm. Μεσαία φύλλα μικρότερα και στενότερα με βραχύτερο ±πτερυγωτό μίσχο, πριονωτά. Ανώτερα φύλλα λογχοειδή, άμισχα, τα κορυφαία (που υποβαστάζουν τα επάκρια κεφάλια) διευρυμένα στη βάση τους. Συνταξιανθία βοτρυοειδής (χαλαρός στάχυς) με απομακρυσμένα κεφάλια, καθένα από τα οποία περιλαμβάνει 3-5 άνθη χωρίς ποδίσκο (το επάκριο κεφάλιο περιλαμβάνει έως περίπου 10 άνθη). Βράκτια ωοειδή έως ωοειδή-λογχοειδή, μήκους 6-15 mm, με διευρυμένη λευκωπή και πορφυρόχροη βάση. Λοβοί κάλυκα 4 x 1(-1,5) mm, γραμμοειδείς και αποστρογυλωμένοι στην κορυφή, ελαφρώς βραχύτεροι από τη λεία ωοθήκη, δίχως εξαρτήματα, με σκληρές βλεφαρίδες στα κράσπεδα και εμφανή, λευκόχροη και κατερχόμενη κεντρική νεύρωση. Στεφάνη κυανοϊώδης, mm, στενά κωδωνοειδής, διαιρεμένη κατά το 1/3 σε 5 οξύληκτους λοβούς, με αδρές τρίχες στις νευρώσεις και με αραιές, μακριές, απαλές και καμπτόμενες τρίχες στο εσωτερικό της. Ανθήρες 4-5 mm. Στύλος υπέρου έως 25 mm, ελαφρώς προεξέχων, στίγμα υπέρου τρισχιδές, 1,5-3 mm. Κάψα ανορθωμένη, ευρέως ωοειδής, μήκους 5-6 mm, γωνιώδης, με έντονες νευρώσεις και λεπτά τοιχώματα, η οποία διανοίγεται με πόρους στη βάση της. Σπέρματα ελλειπτικά-αντωοειδή, περίπου 1 x 0,5 mm. Φύεται συχνά μαζί με άλλα κοινά είδη όπως Tanacetum vulgare, Achillea millefolium, Origanum vulgare subsp. hirtum, Hypericum perforatum, Clinopodium vulgare subsp. arundanum, Centaurea affinis, Rubus idaeus, Cirsium ligulare, Clematis vitalba, Tussilago farfara. Ταξινομικά σχόλια: Η Campanula pangea διακρίνεται από τις συγγενείς ομάδες ειδών του γένους Campanula με βάση τη μορφή της επάκριας ταξιανθίας με τα πολυάριθμα κεφάλια άμισχων ανθέων, τις ανορθωμένες κάψες, οι οποίες διανοίγονται με 3 πόρους στη βάση τους, τα διευρυμένα στη βάση τους, συχνά έγχρωμα βράκτια και την απουσία εξαρτημάτων μεταξύ των οδοντώσεων του κάλυκα (Hartvig 1998). Ανήκει στη sectio Involucratae [C. sect. Medium subsect. Involucratae, Fedorov (1957)]. Ωστόσο, κανένα είδος σε αυτή τη sectio δεν παρουσιάζει τον ιδιαίτερο συνδυασμό ταξινομικών χαρακτήρων της C. pangea, δηλαδή τα τριγωνικά-ωοειδή φύλλα με μακρύ μίσχο και καρδιόσχημη βάση, τη διετή διάρκεια ζωής και το ατρακτοειδές ρίζωμα (Hartvig 1998). Φύλλα βάσεως παρόμοια με αυτά της C. pangea απαντούν, μεταξύ άλλων, σε είδη της sectio Campanula (C. subsect. Eucodon). Ωστόσο, τα φυτά σε αυτή τη sectio είναι όλα πολυετή και χαρακτηρίζονται από κεκλιμένες κάψες, όπως για παράδειγμα η C. trachelium L. subsp. athoa (Boiss. & Heldr.) Hayek, που απαντά στην ίδια περιοχή με την C. pangea. Εξ άλλου, taxa με φύλλα παρόμοια με αυτά της C. pangea και διετή διάρκεια ζωής απαντούν επίσης στη Χρωματοσωμικός αριθμός: Άγνωστος. Περίοδος ανθοφορίας: Ιούνιος και Ιούλιος (σπανίως μέχρι τα μέσα Αυγούστου). Γεωγραφική εξάπλωση: Τοπικό ενδημικό είδος της Β. Ελλάδας. Μέχρι σήμερα είναι γνωστό μόνον από τη ΝΑ. και τη ΒΔ. πλευρά του όρους Παγγαίου, σε υψόμετρο που κυμαίνεται από έως m. Βιότοπος: Το είδος απαντά σε βραχώδεις εξάρσεις ασβεστολίθου ή/και σχιστολίθου, εντός ή σε ανοίγματα και περιθώρια της ορεινής ζώνης της οξυάς, καθώς και σε πλευρές δασικών δρόμων και κράσπεδα μονοπατιών. Προτιμά ηλιόλουστες ανοικτές θέσεις χωρίς ή με αραιή ξυλώδη βλάστηση, η οποία συνήθως έχει υπερβοσκηθεί. Γεωγραφική εξάπλωση του ενδημικού είδους Campanula pangea. 187

Άτομο και ταξιανθίες της Campanula pangea από το όρος Παγγαίο. (Φωτ. Ν. Κρίγκας). sectio Elatae (C. subsect. Cordifoliae), όπως για παράδειγμα η C. sclerotricha Boiss.

5 Άτομο και ταξιανθίες της Campanula pangea από το όρος Παγγαίο. (Φωτ. Ν. Κρίγκας). sectio Elatae (C. subsect. Cordifoliae), όπως για παράδειγμα η C. sclerotricha Boiss. της ιρανοτουρανικής φυτογεωγραφικής περιοχής. Τα φυτά αυτά ωστόσο χαρακτηρίζονται από κεκλιμένες κάψες και καλά αναπτυγμένα εξαρτήματα μεταξύ των οδοντώσεων του κάλυκα (Hartvig 1998). Κατάσταση πληθυσμών: Μέχρι σήμερα η Campanula pangea έχει εντοπισθεί σε τρεις τουλάχιστον διαφορετικές περιοχές του όρους Παγγαίου: (α) στην Α. πλευρά του όρους, στην περιοχή των δασικών λυομένων και την περιοχή Μαύρα Νερά, (β) στη ΒΔ. πλευρά του όρους, στην περιοχή μετά από το Μοναστήρι Θείας Αναλήψεως προς την κορυφή και (γ) στην περιοχή Τσεκούρ Μάντρα. Γενικά, η γνωστή περιοχή εξάπλωσης της C. pangea στο όρος Παγγαίο καλύπτει μια έκταση τουλάχιστον 10 km 2. Σε αυτή την περιοχή, το είδος σχηματίζει σχετικά αραιούς υποπληθυσμούς, που αποτελούνται από διάσπαρτα μεμονωμένα άτομα ή ολιγομελείς συστάδες ατόμων, που σε ορισμένες μόνο περιπτώσεις μπορεί να φτάνουν τα άτομα ανά 50 m 2. Η εξέταση δύο από τους γνωστούς υποπληθυσμούς της C. pangea στο πεδίο έδειξε ότι πιθανότατα υπάρχουν λιγότερα από ενήλικα άτομα στη φύση. Η παρουσία επιπροσθέτων μικρών ή ενδιάμεσου μεγέθους υποπληθυσμών της C. pangea σε άλλα ανοίγματα της ζώνης της οξυάς, καθώς και σε πλευρές άλλων δασικών δρόμων και μονοπατιών του όρους Παγγαίου θα πρέπει να θεωρείται αναμενόμενη, σε υψόμετρο από έως 188

6 1.700 m. Αν και διενεργήθηκαν προσπάθειες ανεύρεσης πληθυσμών του είδους σε γειτονικά ορεινά συστήματα, όπως για παράδειγμα στο όρος Μενοίκιο, μέχρι σήμερα η C. pangea δεν έχει εντοπισθεί αλλού. Το γεγονός αυτό ωστόσο δεν αποκλείει την ύπαρξη άλλων υποπληθυσμών του είδους σε ορεινά συστήματα, που γειτνιάζουν με το όρος Παγγαίο. Κίνδυνοι και χαρακτηρισμός κατηγορίας απειλής: Η γνωστή περιοχή εξάπλωσης της Campanula pangea στο όρος Παγγαίο παρουσιάζει μεγάλα κενά που δημιουργούνται από αμιγές δάσος οξυάς. Με εξαίρεση τα άτομα της C. pangea που φύονται σε βραχώδεις εξάρσεις εντός της ζώνης της οξυάς, οι παρατηρήσεις πεδίου δείχνουν ότι σχεδόν όλα τα φυτά στις πλευρές του οδικού δικτύου είχαν υποστεί έντονη βόσκηση με αποτέλεσμα την καταστροφή του ανθοφόρου τμήματός τους. Επιπροσθέτως, ένας από τους μεγαλύτερους υποπληθυσμούς του είδους στην περιοχή που περιβάλλει τα δασικά λυόμενα, κατά την καλοκαιρινή τουλάχιστον περίοδο, εμφανίζει μεγάλο αριθμό επισκεπτών που μπορεί να κόβουν το φυτό. Οι γνωστοί υποπληθυσμοί της C. pangea κινδυνεύουν, καθώς μπορούν να επηρεασθούν αρνητικά είτε από σημαντικές αλλαγές στη δομή της συνυπάρχουσας βλάστησης είτε από αρνητικές ενέργειες που προκαλούνται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Ενέργειες όπως τα εκτεταμένα κατασκευαστικά έργα και/ή διαπλάτυνση οδικών αρτηριών πρόσβασης στον ορεινό όγκο του Παγγαίου θα απειλούσαν, θα μετέβαλαν ή θα κατέστρεφαν τα ενδιαιτήματα αυτού του είδους και γι αυτό το λόγο θα πρέπει να πραγματοποιούνται με ιδιαίτερη προσοχή ή να αποφεύγονται. Εξαιτίας της, μέχρι σήμερα γνωστής, μικρής περιοχής εξάπλωσής της C. pangea, των διάσπαρτων και σχετικά μικρού ή μεσαίου μεγέθους υποπληθυσμών της, της ελλιπούς γνώσης της βιολογίας του είδους και της πιθανότητας ελάττωσης των αρχικών πληθυσμών και στηριζόμενοι στα κριτήρια B2a,b(iv), C2a(i) και D2 της IUCN (2001), προτείνεται το είδος να ενταχθεί στην κατηγορία των Τρωτών (VU). Μέτρα προστασίας: Μέχρι στιγμής δεν έχουν ληφθεί συγκεκριμένα μέτρα για την προστασία των υποπληθυσμών και των ενδιαιτημάτων της Campanula pangea. Ως αποτελεσματική δράση για τη διατήρηση των υποπληθυσμών του είδους προτείνεται η αποφυγή μεταβολών στη δομή της βλάστησης και η αποφυγή καταστρεπτικών ενεργειών στα ενδιαιτήματά της, όπως η ανέγερση κτισμάτων ή ο μηχανικός καθαρισμός της βλάστησης. Οποιεσδήποτε δραστικές ενέργειες, στις περιοχές όπου φύεται το συγκεκριμένο είδος, θα πρέπει να πραγματοποιούνται με ιδιαίτερη προσοχή. Προτείνονται δράσεις ήπιας τουριστικής εκμετάλλευσης της περιοχής, καθώς και η αποφυγή της μηχανικής κοπής και του καθαρισμού της βλάστησης στα δασικά λυόμενα της περιοχής του Παγγαίου. Θα μπορούσε να γίνει οριοθέτηση των θέσεων, στις οποίες φύονται οι υποπληθυσμοί της C. pangea στην εν λόγω περιοχή με τοποθέτηση σχετικών ενημερωτικών πινακίδων. Η ετήσια καταγραφή και παρακολούθηση των ατόμων της C. pangea, ιδιαίτερα κατά την εποχή της ανθοφορίας, θα επιτρέψει μια καλύτερη εικόνα της δυναμικής των υποπληθυσμών της. Οι προσπάθειες ανεύρεσης άλλων υποπληθυσμών και/ή νέων περιοχών εξάπλωσης του είδους σε γειτνιάζοντα ορεινά συστήματα θα πρέπει να συνεχισθούν. Για την ex situ διατήρηση και προστασία του είδους, σπέρματα από 5 διαφορετικά φυτά συλλέχθηκαν προκειμένου να καλλιεργηθούν στο Βαλκανικό Βοτανικό Κήπο Κρουσσίων, του Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Έρευνας. Νικόλαος Κρίγκας & Θεοφάνης Κωνσταντινίδης 189

Σχετικά έγγραφα

ΒΙΒΛΙΟ ΕΡΥΘΡΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΤΩΝ ΣΠΑΝΙΩΝ & ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΩΝ ΦΥΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

ΒΙΒΛΙΟ ΕΡΥΘΡΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΤΩΝ ΣΠΑΝΙΩΝ & ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΩΝ ΦΥΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΤΟΜΟΣ ΠΡΩΤΟΣ A - D Επιτροπή Έκδοσης: Δημήτριος Φοίτος, Θεοφάνης Κωνσταντινίδης & Γεωργία Καμάρη Επιμέλεια κειμένων: Πέπη Μπαρέκα ΕΛΛΗΝΙΚΗ