ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2002

Transcript

1 ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2002 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1 ο Στις ερωτήσεις 1-5, να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα του το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 1. Ποιο από τα παρακάτω στοιχεία θεωρείται μικροθρεπτικό; α. άνθρακας β. οξυγόνο γ. άζωτο δ. ιώδιο. 2. Τα ενδοσπόρια σχηματίζονται από: α. φυτά β. DNA ιούς γ. βακτήρια δ. RNA ιούς. 3. Ποιο από τα παρακάτω όργανα χαρακτηρίζεται πρωτογενές λεμφοειδές όργανο; α. σπλήνας β. αμυγδαλές γ. θύμος αδένας δ. γαστρεντερικός σωλήνας. 4. Μεγάλες ποσότητες ανοσοσφαιρινών εκκρίνονται από: α. φυσικά κύτταρα φονιάδες β. μακροφάγα γ. πλασματοκύτταρα δ. βοηθητικά Τ λεμφοκύτταρα. 5. Κατά την απονιτροποίηση: α. το μοριακό άζωτο μετατρέπεται σε νιτρικά ιόντα β. η αμμωνία μετατρέπεται σε νιτρικά ιόντα γ. οι πρωτεΐνες διασπώνται σε αμμωνία δ. τα νιτρικά ιόντα μετατρέπονται σε μοριακό άζωτο. Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 1

2 ΘΕΜΑ 2ο 1. Να αναφέρετε τους μηχανισμούς δράσης των αντιβιοτικών. Μονάδες Γιατί τα τροπικά δάση είναι τελείως ακατάλληλα για γεωργία; Μονάδες 4 3. Με ποια κριτήρια κατατάσσονται δύο οργανισμοί στο ίδιο είδος; Μονάδες 6 ΘΕΜΑ 3ο 1. Ποιες λειτουργίες επιτελούν τα Τ λεμφοκύτταρα; Μονάδες 9 2. Να αναφέρετε τους ρόλους των αντισωμάτων. Μονάδες 4 3. Ένας άνθρωπος μολύνεται από ένα παθογόνο βακτήριο που παράγει μία εξωτοξίνη. Στον άνθρωπο αυτό δεν εκδηλώνεται ασθένεια. Να εξηγήσετε τους πιθανούς λόγους για τους οποίους ο άνθρωπος αυτός δεν νοσεί. Μονάδες 12 Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 2

3 ΘΕΜΑ 4ο Σε ένα θαλάσσιο οικοσύστημα παρατηρείται το παρακάτω υποθετικό τροφικό πλέγμα: 1. Να εξηγήσετε σε ποιο τροφικό επίπεδο ανήκουν οι παρακάτω οργανισμοί: σκουμπρί, σαρδέλα, φώκια. Μονάδες 6 2. Αν μειωθεί σημαντικά ο πληθυσμός της σουπιάς, να εξηγήσετε ποιες επιπτώσεις θα παρατηρηθούν στους πληθυσμούς των: κωπηπόδων, διατόμων, σκουληκιών. Μονάδες 9 3. Με δεδομένο ότι ο κύκλος του αζώτου που ισχύει στα υδάτινα οικοσυστήματα λειτουργεί ανάλογα με τα χερσαία οικοσυστήματα και το φυτοπλαγκτόν των υδάτινων οικοσυστημάτων αντιστοιχεί με τα φυτά των χερσαίων οικοσυστημάτων, να εξηγήσετε γιατί παρατηρείται μεταβολή της συγκέντρωσης των νιτρικών ιόντων ( NO3 ) σε βάθος μέτρα όπως φαίνεται στο παρακάτω διάγραμμα. Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 3

4 0 Mονάδες 10 Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 4

5 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1 ο 1. δ - ιώδιο σελ γ - βακτήρια σελ γ - θύμος αδένας σελ γ - πλασματοκύτταρα σελ δ - τα νιτρικά άζωτο. σελ. 61 ΘΕΜΑ 2 ο 1. Η δράση των αντιβιοτικών συνίσταται στην αναστολή (παρεμπόδιση) κάποιας ειδικής βιοχημικής αντίδρασης του οργανισμού. Παρόλη τη φαινομενική το βακτήριο παίρνει θρεπτικά συστατικά και να αποβάλλει άχρηστα. (σελ. 123). 2. Εκτός από τους υγροτόπους, τα τροπικά δάση είναι άλλος τύπος συστήματος που κάθε μέρα συρρικνώνεται τα συστήματα αυτά είναι σχεδόν αδύνατο να επανέλθουν στην προηγούμενη κατάστασή τους. (σελ ). 3. Η καθημερινή εμπειρία μας διδάσκει ότι υπάρχουν διάφορες κατηγορίες οργανισμών. Ξέρουμε όλοι παρεμβάλλεται η υποκειμενικότητα του ερευνητή. (σελ. 6-7). ΘΕΜΑ 3 ο 1. Τα Τ-λεμφοκύτταρα είναι απαραίτητα για την πλήρη έκφραση της ανοσίας και συμμετέχουν σε πολλές λειτουργίες για τις οποίες έχουν πάρει ειδικές ονομασίες. Τα πιο σημαντικά Τ-κύτταρα παρεμποδιστές (τ 5 ). (σελ. 107) Τα Τ-κυτταροτοξικά κύτταρα έχουν ως στόχο την καταστροφή των εισβολέων (κυτταρική ανοσία). (σελ. 113) 2. Αντισώματα ονομάζονται τα μόρια των πρωτεϊνών που συνδέονται ειδικά με αντιγόνα. Τα αντισώματα αντισωματική δράση τους, (σελ. 108). Ένα είδος μηχανισμών της ανοσοβιολογικής απάντησης ή ειδικής αντίστασης είναι αυτοί που έχουν ως "μεσολαβητή" κυτταρικά προϊόντα του λεμφικού ιστού, τα αντισώματα και του συλλογικού αποτελούν τη χυμική ανοσία. (σελ. 112). Το αντίσωμα αντιδρά με το αντιγόνο με αποτέλεσμα την καταστροφή του αντιγόνου ή την αδρανοποίηση του οργανισμού (σχέση κλειδιού - κλειδαριάς). Ενεργοποίηση του συμπληρώματος. (σελ. 113). Στην περίπτωση της βλαπτικής υπερευαισθησίας τα αλλεργιογόνα προκαλούν αλλεργικές δηλώσεις, εξυπηρετούμενες με ανοσοσφαιρίνες Ε (IgE). (σελ. 115) 3. Στον άνθρωπο εκδηλώνεται η προστατευτική υπερευαισθησία. Διάφορες ουσίες που παράγουν τα μικρόβια προκαλούν βλάβες στον άνθρωπο διαφορετικά όργανα και προκαλεί διαφορετικά συμπτώματα. (σελ. 89). Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 5

6 Το ανοσοβιολογικό σύστημα, όταν πρωτοσυναντήσει αντίδραση (περίπου φορές μεγαλύτερη παραγωγή αντισωμάτων). (σελ. 105). Τα κύτταρα μνήμης θα ενεργοποιηθούν μόνο σε περίπτωση παράγονται μεγαλύτερος). (σελ. 113). Ο οργανισμός μπορεί να ανοσοποιηθεί ενεργητικά με τα εμβόλια. Τα εμβόλια μπορούν να περιέχουν: - Νεκρά (αδρανοποιημένα) βακτήρια, - Ατοξίνες. Οι ατοξίνες ικανότητα. (σελ. 121). Ο άνθρωπος μπορεί να δεχθεί ορό με έτοιμα αντισώματα για την εξωτοξίνη του βακτηρίου. ΘΕΜΑ 4 ο 1. Σε σχέση με τις τροφικές ανάγκες κατώτερο τροφικό επίπεδο προς το ανώτερο (σελ. 53). Το τροφικό επίπεδο στο οποίο κατατάσσονται οι οργανισμοί καθορίζεται από το ανώτερο επίπεδο στο οποίο ανήκει η τροφή τους. Το σκουμπρί στηρίζεται τροφικά σε κριλ, σαρδέλες και χέλια. Το τροφικό του επίπεδο είναι αυτό των καταναλωτών 4ης τάξης. Η σαρδέλα τρέφεται με σκουλήκια και διάτομα και ανήκει στους Καταναλωτές 2ης τάξης. Η φώκια καταναλώνει σκουμπριά και ρέγγες και ανήκει στους Καταναλωτές 5ης τάξης. 2. Η μείωση στον πληθυσμό της σουπιάς θα έχει θετική επίδραση στον πληθυσμό των κοπηπόδων. Ο πληθυσμός τους θα αυξηθεί, καθώς, μειώνεται ο πληθυσμός των θηρευτών. Ο αντίκτυπος όμως στους πληθυσμούς των διατόμων και των σκουληκιών θα είναι αρνητικός. Τα διάτομα θα μειωθούν πληθυσμιακά, καθώς οι θηρευτές - κωπήποδα θα αυξηθούν. Ομοίως και τα σκουλήκια θα παρουσιάσουν μείωση, ως αναμενόμενο αποτέλεσμα του περιορισμού της μοναδικής πηγής τροφής τους που είναι τα διάτομα. 3. Τα φυτά δέσμευσαν. (σελ. 50). Όσο αυξάνει το βάθος μειώνεται η διαθεσιμότητα σε φως, άρα δεν είναι δυνατή η φωτοσύνθεση. Κατά συνέπεια οι παραγωγοί περιορίζονται μόνο στην εύφωτη ζώνη δηλ. μέχρι εκεί που φτάνει το ηλιακό φως, τα νιτρικά ιόντα δεσμεύονται από τους παραγωγούς, καθώς είναι απαραίτητα για τη σύνθεση της οργανικής ύλης. Παραταύτα, η παραγωγή σταματά. NO από τους μικροοργανισμούς που διασπούν πρωτεΐνες δεν 3 Συνεπώς, η αύξηση στη συγκέντρωση των NO 3 καθώς αυξάνει το βάθος, εξηγήται από την μείωση των παραγωγών, μια και το φως μειώνεται και τον περιορισμό κατά συνέπεια της δέσμευσης NO 3 αλλά και τη συνεχιζόμενη παραγωγή τους από τους μικροοργανισμούς που διασπούν πρωτεΐνες σε ΝΗ 3 και αυτούς που την οξειδώνουν σε NO. 3 Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 6

7 ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΤΑΞΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2003 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1 ο Στις ερωτήσεις 1-5, να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα του το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 1. Τα κύτταρα που παράγουν ιντερφερόνες έχουν μολυνθεί από: α. βακτήρια β. ιούς γ. πλασμώδια δ. πρωτόζωα. 2. Η σύφιλη οφείλεται σε: α. βακτήρια β. πρωτόζωα γ. μύκητες δ. ιούς. 3. Ως καταναλωτές πρώτης τάξεως χαρακτηρίζονται: α. τα σαρκοφάγα ζώα β. τα βακτήρια και οι μύκητες γ. τα φυτοφάγα ζώα δ. οι αποικοδομητές. 4. Το φυτοπλαγκτόν ανήκει: α. στους παραγωγούς β. στους καταναλωτές γ. στους αποικοδομητές δ. στα πρωτόζωα. 5. Τα λοιμώδη νοσήματα οφείλονται: α. στην υπεριώδη ακτινοβολία β. σε ακραίες τιμές θερμοκρασίας γ. σε παθογόνους μικροοργανισμούς δ. στη ρύπανση της ατμόσφαιρας. ΘΕΜΑ 2ο 1. Τι είναι τα δερματόφυτα; 2. Με ποιους τρόπους μεταδίδεται το AIDS; Μονάδες 4 3. Να ορίσετε το φαινόμενο της αλλεργίας. Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 1

8 4. Τι ονομάζεται οικοσύστημα; 5. Να αναφέρετε τις συνέπειες του φαινομένου της όξινης βροχής. Μονάδες 6 ΘΕΜΑ 3ο Α. Δύο οικολογικοί τρόποι εμπλουτισμού του εδάφους με άζωτο είναι η χρήση των περιττωμάτων των ζώων (κοπριά) και η αμειψισπορά. Να περιγράψετε τις διεργασίες με τις οποίες οι δύο αυτοί τρόποι συμβάλλουν στον εμπλουτισμό του εδάφους σε νιτρικά ιόντα. Μονάδες 16 Β. Η χρήση χημικών λιπασμάτων οδηγεί στο φαινόμενο του ευτροφισμού. Να εξηγήσετε το φαινόμενο αυτό. Μονάδες 9 ΘΕΜΑ 4ο Ένας άνθρωπος μολύνεται από έναν ιό για πρώτη φορά. Το παρακάτω διάγραμμα απεικονίζει τις συγκεντρώσεις αντιγόνων και αντισωμάτων αυτού του ανθρώπου κατά τη διάρκεια της λοίμωξης. 1. Ποια καμπύλη αντιστοιχεί στα αντιγόνα και ποια στα αντισώματα; Να εξηγήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 3 Μονάδες Πώς συμβάλλει ο πυρετός στην καταπολέμηση του ιού από τον οποίο μολύνθηκε ο συγκεκριμένος άνθρωπος; Μονάδες 6 Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 2

9 3. Στην περίπτωση που ο άνθρωπος αυτός μολυνθεί για δεύτερη φορά από τον ίδιο ιό, να αναφέρετε ποια κύτταρα του ανοσοβιολογικού του μηχανισμού θα ενεργοποιηθούν. Μονάδες 6 Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 3

10 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1 ο 1. β - ιούς 2. α - βακτήρια 3. γ - φυτοφάγα ζώα 4. α - παραγωγούς 5. γ - σε παθογόνους μικροοργανισμούς ΘΕΜΑ 2 ο 1. Τα δερματόφυτα αποτελούν μια ειδική κατηγορία μυκήτων (ευκαρυωτικοί μονοκύτταροι ή κοινοκυτταρικοί οργανισμοί) που προσβάλλουν το δέρμα, ιδιαίτερα το τριχωτό μέρος της κεφαλής αλλά και τις μεσοδακτύλιες περιοχές των ποδιών προκαλώντας ερυθρότητα και έντονο κνησμό. (Σχολ. Βιβλίο σελ. 13). 2. Μετάδοση της ασθένειας : Στον οργανισμό του ανθρώπου ο ιός ανιχνεύεται, με τους ασπασμούς κατά τις κοινωνικές εκδηλώσεις, με την κοινή χρήση σκευών φαγητού. (Σχολ. Βιβλίο σελ. 47). 3. Η ενεργοποίηση του ανοσοβιολογικού συστήματος του οργανισμού από παράγοντες που υπάρχουν στο περιβάλλον του, όπως για παράδειγμα στα τρόφιμα ή στα φάρμακα, και οι οποίοι δεν είναι παθογόνοι ή γενικώς επικίνδυνοι για την υγεία ονομάζεται αλλεργία (Σχολ. Βιβλίο σελ. 41). 4. Η έννοια του οικοσυστήματος αποτελεί θεμελιώδη έννοια για την Οικολογία. Το οικοσύστημα είναι ένα σύστημα μελέτης που περιλαμβάνει τους βιοτικούς παράγοντες μιας περιοχής, δηλαδή το σύνολο των οργανισμών που ζουν σ' αυτήν, τους αβιοτικούς παράγοντες της περιοχής, καθώς και το σύνολο των αλληλεπιδράσεων που αναπτύσσονται μεταξύ τους. (Σχολ. Βιβλίο σελ. 69). 5. Εξαιτίας του φαινομένου της όξινης βροχής καταστρέφεται το φύλλωμα των δένδρων, ελαττώνεται η γονιμότητα του εδάφους και θανατώνονται οι φυτικοί και ζωικοί οργανισμοί των υδάτινων οικοσυστημάτων. Το ίδιο όμως φαινόμενο προκαλεί καταστροφές και στα ιστορικά αρχιτεκτονικά μνημεία και στα έργα τέχνης που είναι κατασκευασμένα από μάρμαρο, γιατί τα οξέα που περιέχονται στη βροχή διαβρώνουν τις εξωτερικές επιφάνειές τους. (Σχολ. Βιβλίο σελ. 107) Συμπληρωματικά: Η όξινη βροχή αποτελεί έναν από τους λόγους καταστροφής και ερημοποίησης των οικοσυστημάτων. ΘΕΜΑ 3 ο Α. Χρήση περιττωμάτων των ζώων (κοπριά) Τόσο τα φυτά όσο και τα ζώα εγκαταλείπουν στο έδαφος νεκρή οργανική ύλη (καρπούς, φύλλα, νεκρά σώματα, τρίχωμα κ.λ.π.) που φυσικά περιέχει άζωτο. Τα ζώα επιπροσθέτως αποβάλλουν αζωτούχα προϊόντα του μεταβολισμού τους, όπως είναι η ουρία, το ουρικό οξύ και τα περιττώματα. Όλες αυτές οι ουσίες διασπώνται από τους αποικοδομητές του εδάφους μέσα από μια διαδικασία που καταλήγει στην παραγωγή αμμωνίας. Η αμμωνία που συγκεντρώνεται στο έδαφος, υφιστάμενη τη Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 4

11 δράση των νιτροποιητικών βακτηρίων του εδάφους, μετατρέπεται τελικά σε νιτρικά ιόντα τα οποία στη συνέχεια παραλαμβάνονται από τα φυτά. (Σχολ. Βιβλίο σελ. 86) Αμειψισπορά Αμειψισπορά είναι η εναλλαγή στην καλλιέργεια σιτηρών και ψυχανθών (φέρουν στις ρίζες τους αζωτοδεσμευτικά βακτήρια), έτσι ώστε το έδαφος να εμπλουτίζεται με άζωτο, μέσω της βιολογικής αζωτοδέσμευσης. Η βιολογική αζωτοδέσμευση πραγματοποιείται από ελεύθερους ή συμβιωτικούς μικροοργανισμούς. Σημαντικότερα αζωτοδεσμευτικά βακτήρια είναι αυτά που ζουν συμβιωτικά στις ρίζες των ψυχανθών (όπως είναι το τριφύλλι, η μπιζελιά, η φασολιά, η φακή, η σόγια) σε ειδικά εξογκώματα (φυμάτια). Αυτά τα βακτήρια έχουν την ικανότητα να δεσμεύουν το ατμοσφαιρικό άζωτο και να το μετατρέπουν σε νιτρικά ιόντα τα οποία στη συνέχεια μπορούν να απορροφηθούν από τα ψυχανθή......η βιολογική αζωτοδέσμευση κατέχει το 90% της σχολικής αζωτοδέσμευσης. (Σχολ. Βιβλίο σελ ) Β. Με την ανακάλυψη της μεθόδου παραγωγής αζωτούχων λιπασμάτων από το ατμοσφαιρικό άζωτο... στο φαινόμενο του ευτροφισμού. Ο ευτροφισμός προκαλείται και με την απόρριψη στα υδάτινα οικοσυστήματα τεράστιων ποσοτήτων αστικών λυμάτων. (Σχολ. Βιβλίο σελ. 88) Στις διαταραχές που προκαλούν τα αστικά και αγροτικά λύματα στα υδάτινα οικοσυστήματα περιλαμβάνεται εκτός των άλλων και το φαινόμενο του ευτροφισμού. Όσον αφορά στο φαινόμενο αυτό, το υδάτινο οικοσύστημα, αφού δεχτεί..., γεγονός που πλήττει τους ανώτερους οργανισμούς του οικοσυστήματος, όπως τα ψάρια, που πεθαίνουν από ασφυξία. (Σχολ. Βιβλίο σελ ) ΘΕΜΑ 4 ο 1. Καμπύλη Α: Συγκέντρωση ΑΝΤΙΓΟΝΩΝ Καμπύλη Β: Συγκέντρωση ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΩΝ Στο διάγραμμα τα αντιγόνα (καμπύλη Α) έχουν στην αρχή πολύ μικρή τιμή και κατόπιν για κάποιο διάστημα αυξάνονται. Η μεταβολή τους αυτή μπορεί να δείχνει την εγκατάσταση και τον πολλαπλασιασμό των παθογόνων μικροβίων στον οργανισμό. Δηλαδή πρόκειται για λοίμωξη. Κατόπιν όμως αντιδρά το ανοσοβιολογικό σύστημα, οπότε αρχίζει η εξουδετέρωση των αντιγόνων. Η καμπύλη Β παρουσιάζει την παραγωγή των αντισωμάτων σ έναν οργανισμό που μολύνεται για πρώτη φορά από ένα αντιγόνο, κάτι που γίνεται αντιληπτό από τη χρονική καθυστέρηση στην αντίδραση του οργανισμού. Η αύξηση συγκέντρωσης των αντισωμάτων γίνεται με χαμηλό σχετικά ρυθμό, ενώ στο τέλος σχεδόν όλα τα αντισώματα δαπανώνται για την εξόντωση του ιού. Είναι γεγονός ότι ο παθογόνος παράγοντας προλαβαίνει να πολλαπλασιαστεί σημαντικά πριν αντιδράσει το ανοσοβιολογικό σύστημα. 2. Πυρετός: Ο οργανισμός διαθέτει ως αποτέλεσμα την αναστολή του πολλαπλασιασμού των ιών. Επιπλέον ενισχύεται η δράση των φαγοκυττάρων (Σχολ. Βιβλίο σελ ) 3. Τη δεύτερη φορά που θα μολυνθεί ο άνθρωπος από τον ίδιο ιό, θα ενεργοποιηθεί η δευτερογενής ανοσοβιολογική απόκριση. Συγκεκριμένα θα ενεργοποιηθούν τα Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 5

12 κύτταρα μνήμης και των τριών κατηγοριών (Β λεμφοκύτταρα μνήμης, Τ λεμφοκύτταρα μνήμης από κυτταροτοξικά Τ λεμφοκύτταρα) δεδομένου πώς εναντίον μιας ιικής λοίμωξης ενεργοποιείται και η χημική και η κυτταρική ανοσία. Στη συνέχεια ξεκινά αμέσως η έκκριση αντισωμάτων. Στο τέλος η ανοσοβιολογική απόκριση ολοκληρώνεται και σταματά την κατάλληλη στιγμή με την βοήθεια τόσο των κατασταλτικών Τ λεμφοκυττάρων, όσο και των προϊόντων της ίδιας της ανοσοβιολογικής απόκρισης. Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 6

13 ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ 2004 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1 ο Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό καθεμιάς από τις παρακάτω ημιτελείς προτάσεις 1 έως 5 και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη λέξη ή τη φράση που συμπληρώνει σωστά την ημιτελή πρόταση. 1. Οι οροί περιέχουν... α. αντιγόνα. β. Β λεμφοκύτταρα. γ. αντισώματα. δ. λυσοζύμη. 2. Η πολυομυελίτιδα οφείλεται σε... α. βακτήριο. β. ιό. γ. πρωτόζωο. δ. μύκητα. 3. Ο ιός HIV περιέχει... α. DNA. β. RNA. γ. DNA και αντίστροφη μεταγραφάση. δ. RNA και αντίστροφη μεταγραφάση. 4. Το φαινόμενο του θερμοκηπίου οφείλεται σε αυξημένη συγκέντρωση στην ατμόσφαιρα του... α. μονοξειδίου του αζώτου. β. διοξειδίου του άνθρακα. γ. διοξειδίου του θείου. δ. διοξειδίου του αζώτου. 5. Στο φαινόμενο της βιοσυσσώρευσης η συγκέντρωση της μη βιοδιασπώμενης ουσίας... α. ελαττώνεται, όσο προχωράμε στα ανώτερα τροφικά επίπεδα. β. αυξάνεται, όσο προχωράμε στα ανώτερα τροφικά επίπεδα. γ. παραμένει σταθερή σε όλα τα τροφικά επίπεδα. δ. παραμένει σταθερή, επειδή μεταβολίζεται. Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 1

14 ΘΕΜΑ 2 ο Να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις: 1. Ποιο είναι το κριτήριο, στις περισσότερες περιπτώσεις, για να χαρακτηριστεί ένας ρύπος απειλή για το περιβάλλον; 2. Ποιες είναι οι επιπτώσεις της υπεριώδους ακτινοβολίας στους οργανισμούς; 3. Ένα από τα συμπτώματα με τα οποία εκδηλώνεται η φλεγμονή, μετά τον τραυματισμό του δέρματος από αιχμηρό αντικείμενο και την είσοδο παθογόνων μικροοργανισμών, είναι και ο πόνος. Πού οφείλεται το σύμπτωμα αυτό; 4. Πώς προκαλείται το φωτοχημικό νέφος; 5. Με ποιους τρόπους μπορεί να μεταδοθεί η ηπατίτιδα C; ΘΕΜΑ 3 ο Οι περισσότεροι μικροοργανισμοί είναι χρήσιμοι ή και απαραίτητοι για τον άνθρωπο. 1. Κάποιοι μικροοργανισμοί χαρακτηρίζονται ως δυνητικά παθογόνοι. Πότε βλάπτουν και πότε ωφελούν τον ανθρώπινο οργανισμό; Μονάδες Από ποιους μικροοργανισμούς παράγονται και με ποιους μηχανισμούς δρουν τα αντιβιοτικά; Μονάδες Ποιοι μικροοργανισμοί χαρακτηρίζονται ως αποικοδομητές και ποιος είναι ο ρόλος τους στη λειτουργία του οικοσυστήματος; Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 2

15 ΘΕΜΑ 4 ο Η μεταβολή της βιομάζας των παραγωγών που αντιστοιχεί σε 1 m 2 επιφανείας ενός χερσαίου, παραδείγματος χάρη φρυγανικού, οικοσυστήματος φαίνεται στη γραφική παράσταση που ακολουθεί. Να υπολογίσετε την καθαρή πρωτογενή παραγωγικότητα από το Νοέμβριο έως τον Απρίλιο (Μονάδες 4), να περιγράψετε τη μέθοδο με την οποία μπορεί να προσδιοριστεί η καθαρή πρωτογενής παραγωγικότητα σε ένα φρυγανικό οικοσύστημα (), να αναφέρετε τους παράγοντες που καθορίζουν το μέγεθος της πρωτογενούς παραγωγικότητας σε ένα χερσαίο οικοσύστημα (Μονάδες 10), και τέλος να αναφέρετε τέσσερα φυτά που αφθονούν σε ένα τυπικό φρυγανικό οικοσύστημα, καθώς και το λόγο για τον οποίο αναπτύσσονται σε αυτό τον τύπο οικοσυστήματος (Μονάδες 6). Μονάδες 25 Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 3

16 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1 ο 1. γ (αντισώματα) 2. β (ιό) 3. δ (RNA και αντίστροφη μεταγραφάση) 4. β (CO 2 ) 5. β (αυξάνεται, όσο προχωράμε στα ανώτερα επίπεδα) ΘΕΜΑ 2 ο 1. Σχολ. Βιβλίο σελ. 103: Στις περισσότερες περιπτώσεις κριτήριο για την απειλή από ό,τι εισάγεται στο οικοσύστημα. 2. Σχολ. Βιβλίο σελ. 105: Το όζον στα ανώτερα επίπεδα της ατμόσφαιρας σχηματίζει στοιβάδα που απορροφά ένα σημαντικό μέρος της υπεριώδους ακτινοβολίας. Η ακτινοβολία αυτή: - έχει θανατηφόρο δράση στους μονοκύτταρους οργανισμούς - προκαλεί μεταλλάξεις στο DNA - προκαλεί καταρράκτη και - καρκίνο του δέρματος 3. Σχολ. Βιβλίο σελ. 33: Ο πόνος οφείλεται στον τραυματισμό των απολήξεων των νευρικών κυττάρων και στη δράση σε αυτά τοξινών που απελευθερώνονται από τους μικροοργανισμούς. 4. Σχολ. Βιβλίο σελ. 105: Προκαλείται από την αντίδραση μιας σειράς ουσιών ακτινοβολίας. (Στις ουσίες αυτές, που ονομάζονται πρωτογενείς ρύποι... PAN) 5. Σχολ. Βιβλίο σελ. 26: Η ηπατίτιδα C είναι σεξουαλικώς μεταδιδόμενο νόσημα που οφείλεται σε ιό. Τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα. σεξουαλική επαφή. Εκτός από τη σεξουαλική επαφή, τα περισσότερα. στο έμβρυο. ΘΕΜΑ 3 ο 1. Σχολ. Βιβλίο σελ. 11: Οι περισσότεροι μικροοργανισμοί όχι μόνο δεν είναι βλαβεροί... ως δυνητικά παθογόνοι. 2. Σχολ. Βιβλίο σελ. 25: Τα αντιβιοτικά είναι χημικές ουσίες με αντιμικροβιακή δράση που παράγονται από μικροοργανισμούς όπως τα βακτήρια και οι μύκητες. Τα αντιβιοτικά δρουν πλασματικής μεμβράνης. 3. Σχολ. Βιβλίο σελ. 71: Στους αποικοδομητές ανήκουν. φυτικούς οργανισμούς. Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 4

17 ΘΕΜΑ 4 ο - Η καθαρή πρωτογενής παραγωγικότητα του χερσαίου αυτού οικοσύστηματος ανέρχεται σε 200g/m 2 / πεντάμηνο (Νοέμβριος - Απρίλιος). - Σχολ. Βιβλίο σελ. 79: Μια απλή μέθοδος για τον υπολογισμό της καθαρής πρωτογενούς παραγωγικότητας ενός οικοσυστήματος είναι ο θερισμός. Επισκεπτόμαστε το οικοσύστημα και θερίζουμε καθαρή πρωτογενή παραγωγικότητα. - Σχολ. Βιβλίο σελ. 79: Οι κύριοι παράγοντες που καθορίζουν (μόνο για χερσαία οικοσυστήματα). - Σχολ. Βιβλίο σελ. 79: Θυμάρι, λαδανιά, ρίγανη, λεβάντα (ασφάκα, γαλαστοιβή). Τα φυτά αυτά επιβιώνουν στο μακρύ και άνυδρο καλοκαίρι. Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 5

18 ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ 2005 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1 Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό καθεμιάς από τις παρακάτω ημιτελείς προτάσεις 1 έως 5 και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη λέξη ή τη φράση, η οποία συμπληρώνει σωστά την ημιτελή πρόταση. 1. Η είσοδος ενός παθογόνου μικροοργανισμού στον ανθρώπινο οργανισμό χαρακτηρίζεται ως α. λοίμωξη. β. αλλεργία. γ. μόλυνση. δ. μετάδοση. 2. Στο σάλιο, στον ιδρώτα και στα δάκρυα υπάρχει α. βλέννα. β. συμπλήρωμα. γ. ιντερφερόνη. δ. λυσοζύμη. 3. Στα πρωτογενή λεμφικά όργανα ανήκει α. ο σπλήνας. β. οι αμυγδαλές. γ. ο μυελός των οστών. δ. το πάγκρεας. 4. Ως ανεστραμμένη πυραμίδα μπορεί να χαρακτηριστεί α. μια τροφική πυραμίδα ενέργειας. β. μια τροφική πυραμίδα βιομάζας. γ. μια τροφική πυραμίδα πληθυσμού με παρασιτικές σχέσεις. δ. κάθε τροφική πυραμίδα ενέργειας και βιομάζας. 5. Η εξασθένηση της στοιβάδας του όζοντος οφείλεται α. στους χλωροφθοράνθρακες. β. στους υδροφθοράνθρακες. γ. στην υπεριώδη ακτινοβολία. δ. στην υπέρυθρη ακτινοβολία. Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 1

19 ΘΕΜΑ 2 Να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις: 1. Πώς δημιουργείται η όξινη βροχή; Μονάδες 7 2. Ποιοι παράγοντες ευνοούν την εκδήλωση πυρκαγιάς στα μεσογειακά οικοσυστήματα; Μονάδες 6 3. Γιατί τα αντιβιοτικά δεν είναι αποτελεσματικά έναντι των ιών; Μονάδες 6 4. Ποιοι κανόνες προσωπικής και δημόσιας υγιεινής, σε σχέση με τη διατροφή, αποτελούν αναγκαίες προϋποθέσεις για την αποφυγή μετάδοσης ασθενειών που οφείλονται σε παθογόνους μικροοργανισμούς; Μονάδες 6 ΘΕΜΑ 3 Α. Τι είναι τα αντιγόνα ιστοσυμβατότητας και σε ποια περίπτωση προκαλούν την απόρριψη μοσχευμάτων; Μονάδες 9 Β. Να περιγράψετε τα δύο χαρακτηριστικά που κάνουν τους μηχανισμούς ειδικής άμυνας να ξεχωρίζουν από αυτούς της μη ειδικής άμυνας. Μονάδες 8 Γ. Ορισμένες παθολογικές καταστάσεις του οργανισμού ονομάζονται αυτοάνοσα νοσήματα. Πώς ο οργανισμός στρέφεται εναντίον των δικών του συστατικών; Μονάδες 8 Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 2

20 ΘΕΜΑ 4 Δίνεται το παρακάτω διάγραμμα: ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΟ ΑΖΩΤΟ α β 1 2 β ΦΥΤΑ 3 ΝΙΤΡΙΚΑ ΙΟΝΤΑ β ΝΕΚΡΗ ΟΡΓΑΝΙΚΗ ΥΛΗ 5 ΑΜΜΩΝΙΑ 4 Να γράψετε τα ονόματα των οργανισμών που αντιστοιχούν στις θέσεις 1, 2, 3, 4, 5 (μονάδες 10) και των διαδικασιών α, β (μονάδες 6). Στη συνέχεια να περιγράψετε τη διαδικασία β (μονάδες 9). Μονάδες 25 Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 3

21 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1 1-γ 2-δ 3-γ 4-γ 5-α ΘΕΜΑ 2 1. Η ηφαιστειακή δραστηριότητα, οι διεργασίες αποικοδόμησης των οργανικών ουσιών από τα βακτήρια του εδάφους και κυρίως η καύση υγρών καυσίμων απελευθερώνουν στην ατμόσφαιρα διάφορα οξείδια του αζώτου και διοξείδιο του θείου. Τα αέρια αυτά. αφού πρώτα μετατραπούν, με την επίδραση των υδρατμών της ατμόσφαιρας, σε νιτρικό και θειώδης οξύ αντίστοιχα, επιστρέφουν στην επιφάνεια της Γης διαλυμένα στο νερό της βροχής, στο χιόνι, στην ομίχλη ή στο χαλάζι. Όταν οι συγκεντρώσεις των οξειδίων αυτών δεν είναι αυξημένες, το νιτρικό και το θειώδης οξύ που βρίσκονται διαλυμένα στο νερό της βροχής την καθιστούν ελαφρά όξινη, καθώς έχει τιμή γύρω στο 5,6 ph. Στις περιοχές όμως στις οποίες η ατμόσφαιρα έχει επιβαρυνθεί με μεγάλες συγκεντρώσεις των οξειδίων αυτών, είτε διότι γίνεται εντατική καύση υγρών καυσίμων είτε διότι οι ρύποι αυτοί έχουν μεταφερθεί με τον άνεμο, μεγαλώνει και η ποσότητα του νιτρικού και του θειώδους οξέος που βρίσκονται διαλυμένα στο νερό της βροχής. Έτσι όμως η βροχή γίνεται περισσότερο όξινη, καθώς η τιμή του ph της μπορεί να πέσει αρκετά κάτω από το Το μεσογειακό κλίμα χαρακτηρίζεται από αλληλοδιαδοχή ενός υγρού και σχετικά ήπιου θερμοκρασιακά χειμώνα με ένα θερμό και ξερό καλοκαίρι που ευνοεί την εκδήλωση της φωτιάς λόγω των υψηλών θερμοκρασιών, της μεγάλης ξηρασίας και της συσσώρευσης μη αποικοδομημένων ξερών φύλλων στο έδαφος. 3. Τα αντιβιοτικά δρουν επιλεκτικά, με την έννοια ότι βλάπτουν μόνο τους μικροοργανισμούς και όχι τα κύτταρα του ανθρώπου. Επειδή τα αντιβιοτικά, γενικά, δρουν αναστέλλοντας την παραγωγή ουσιών στα βακτήρια, στους μύκητες και στα πρωτόζωα, δεν είναι αποτελεσματικά έναντι των ιών, καθώς αυτοί δε διαθέτουν δικό τους μεταβολικό μηχανισμό, αφού αποτελούν υποχρεωτικά κυτταρικά παράσιτα. Επίσης από τη σελίδα 18: Γιατί οι ιοί εξασφαλίζουν από τον ξενιστή τους μηχανισμούς αντιγραφής, μεταγραφής και μετάφρασης, καθώς και τα περισσότερα ένζυμα που τους είναι απαραίτητα για τις λειτουργίες αυτές. 4. Η υιοθέτηση και η τήρηση των κανόνων προσωπικής και δημόσιας υγιεινής αποτελούν αναγκαίες προϋποθέσεις για την αποφυγή μετάδοσης ασθενειών που οφείλονται σε παθογόνους μικροοργανισμούς. Το δέρμα, τα μαλλιά και ειδικά τα χέρια πρέπει να πλένονται τακτικά. Τρόφιμα, όπως τα λαχανικά, θα πρέπει να πλένονται καλά, ενώ άλλα, όπως το γάλα, θα πρέπει να παστεριώνονται. Με την παστερίωση το γάλα θερμαίνεται στους 62º C για μισή ώρα, οπότε καταστρέφονται όλα τα παθογόνα αλλά και τα περισσότερα μη παθογόνα μικρόβια, ενώ συγχρόνως διατηρείται η γεύση του. Το νερό θα πρέπει να χλωριώνεται και η χλωρίωσή του να ελέγχεται συνεχώς, έτσι ώστε να μην υπάρχει η δυνατότητα ανάπτυξης παθογόνων μικροοργανισμών. Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 4

22 ΘΕΜΑ 3 Σημείωση: Δε χρειάζεται να αναφερθεί ότι το δέρμα και τα μαλλιά πρέπει να πλένονται τακτικά. Α. Το τμήμα του μικροβίου που εκτίθεται από τα αντιγονοπαρουσιαστικά κύτταρα συνδέεται με μία πρωτεΐνη της επιφάνειας των μακροφάγων, χαρακτηριστική για κάθε άτομο, η οποία ονομάζεται αντιγόνο ιστοσυμβατότητας. Τα αντιγονοπαρουσιαστικά μακροφάγα εκθέτουν στην επιφάνειά τους τμήματα του μικροβίου, που έχουν εγκλωβίσει και καταστρέψει, συνδεδεμένα με τα αντιγόνα ιστοσυμβατότητας προκειμένου να ενεργοποιηθούν τα βοηθητικά Τ-λεμφοκύτταρα κατά το πρώτο στάδιο της ανοσοβιολογικής απόκρισης του οργανισμού. Στην επιφάνεια ορισμένης κατηγορίας κυττάρων (π.χ. των μακροφάγων) υπάρχουν πρωτεΐνες που ονομάζονται αντιγόνα ιστοσυμβατότητας, ο συνδυασμός των οποίων είναι χαρακτηριστικός και μοναδικός για κάθε άτομο. Σε ορισμένες παθολογικές καταστάσεις κρίνεται απαραίτητη η μεταμόσχευση ιστών ή οργάνων για την επιβεβαίωση ενός ατόμου. Ωστόσο, στην περίπτωση που τα αντιγόνα ιστοσυμβατότητας των μοσχευμάτων (ιστών ή οργάνων) του δότη παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές με αυτά του δέκτη, τότε ενεργοποιείται το ανοσοβιολογικό σύστημα του δέκτη και απορρίπτει το μόσχευμα. Β. Οι μηχανισμοί ειδικής άμυνας διαθέτουν δύο χαρακτηριστικά που τους κάνουν να ξεχωρίζουν από τους μηχανισμούς μη ειδικής άμυνας. Αυτά είναι: α. η εξειδίκευση, που σημαίνει ότι τα προϊόντα της ανοσοβιολογικής απόκρισης θα δράσουν μόνο εναντίον της ουσίας που προκάλεσε την παραγωγή τους, και β. η μνήμη, που είναι ικανότητα του οργανισμού να «θυμάται» τα αντιγόνα με τα οποία έχει έλθει σε επαφή, έτσι ώστε μετά από μια πιθανή δεύτερη έκθεσή του σ' αυτά να αντιδρά γρηγορότερα. Επίσης μπορεί να αναφερθεί πιο αναλυτικά, ότι η ανοσοβιολογική απόκριση παράγει εξειδικευμένα κύτταρα (π.χ. λεμφοκύτταρα) και εξειδικευμένα κυτταρικά προϊόντα (π.χ. αντισώματα) που θα δράσουν μόνον εναντίον της ουσίας που προκάλεσε την παραγωγή τους. Γ. Σε ορισμένες παθολογικές καταστάσεις, που ονομάζονται αυτοάνοσα νοσήματα, ο οργανισμός στρέφεται εναντίον των δικών του συστατικών, είτε παράγοντας αντισώματα (αυτοαντισώματα) που αναγνωρίζουν σαν ξένα και καταστρέφουν τα δικά του κύτταρα είτε ενεργοποιώντας κύτταρα που κατευθύνονται εναντίον των κυττάρων του οργανισμού. Τα κύτταρα τα οποία στρέφονται εναντίον των κυττάρων του οργανισμού είναι τα κυτταροτοξικά Τ-λεμφοκύτταρα, που ανήκουν στην κυτταρική ανοσία. Σημείωση: Στην απάντηση μπορεί να συμπεριληφθεί και το εξής τμήμα: Αν και η αιτιολογία των αυτοάνοσων νοσημάτων δεν έχει ακόμη διευκρινιστεί πλήρως, έχουν ωστόσο διατυπωθεί μερικές υποθέσεις που επιχειρούν να ερμηνεύσουν την εμφάνισή τους. Ανάμεσα σ' αυτές είναι και οι εξής: Ένας ιός μπορεί να «δανειστεί» πρωτεΐνες του κυττάρου - ξενιστή και να τις ενσωματώσει στο έλυτρό του. Το ανοσοβιολογικό του σύστημα θεωρεί τις πρωτεΐνες αυτές ξένες και στρέφεται εναντίον του ιού, αλλά και εναντίον όσων κυττάρων τις φέρουν, δηλαδή των κυττάρων του ίδιου του οργανισμού. Τα Τ-λεμφοκύτταρα δεν έχουν «μάθει» να ξεχωρίζουν ορισμένα συστατικά των κυττάρων του ίδιου του οργανισμού από συστατικά ξένων κυττάρων, με αποτέλεσμα να επιτίθενται και στα κύτταρα του οργανισμού. Για παράδειγμα, συστατικά των κυττάρων των βαλβίδων της καρδιάς μοιάζουν με συστατικά Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 5

23 ΘΕΜΑ 4 ορισμένων βακτηρίων που δρουν ως αντιγόνα. Μετά από μια πιθανή μόλυνση από ένα τέτοιο βακτήριο τα αντισώματα που παράγονται στρέφονται και εναντίον κυττάρων του οργανισμού. Μεταβάλλεται κάποιο συστατικό στα κύτταρα του οργανισμού ή εμφανίζεται ένα νέο, με αποτέλεσμα αυτά να αναγνωρίζονται σαν ξένα και να ενεργοποιούν το ανοσοβιολογικό σύστημα. Συστατικά κυττάρων του οργανισμού που ανήκουν σε ιστούς οι οποίοι δεν αιματώνονται έντονα αναγνωρίζονται σαν ξένα (π.χ. περίπτωση ανάπτυξης καταρράκτη). Τα ονόματα των οργανισμών είναι: 1. Απονιτροποιητικά βακτήρια 2. Ελεύθερα ή συμβιωτικά αζωτοδεσμευτικά βακτήρια 3. Καταναλωτές (ζώα) 4. Αποικοδομητές (βακτήρια και μύκητες του εδάφους) 5. Νιτροποιητικά βακτήρια Τα ονόματα των διαδικασιών είναι: α. Βιολογική αζωτοδέσμευση β. Ατμοσφαιρική αζωτοδέσμευση Κατά την ατμοσφαιρική αζωτοδέσμευση το άζωτο της ατμόσφαιρας αντιδρά είτε με τους υδρατμούς, σχηματίζοντας αμμωνία, είτε με το ατμοσφαιρικό οξυγόνο, σχηματίζοντας νιτρικά ιόντα. Η απαραίτητη ενέργεια προσφέρεται από τις ηλεκτρικές εκκενώσεις (αστραπές, κεραυνοί). Η αμμωνία και τα νιτρικά ιόντα μεταφέρονται με τη βροχή στο έδαφος. Η ατμοσφαιρική αζωτοδέσμευση κατέχει το 10% της συνολικής αζωτοδέσμευσης. Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 6

24 ' 2006 μ μ μ 5 μμ, μ μ.. μ μ μ... μ μ μ μ. μ.... μ.. μ μ μ μ. μ.... μ.. μ μ. 5 : Keystone

25 5. μ. μ.. μ.... μ. 5 2 :. ; 4 2. μ μ μ μ μ μ ; 7 3. μ μ, μ. μ ; 8 4. μ ; 6 3. μ μ. μ, μ μ.. μ ; 3 2. ; 7 : Keystone 2

26 . μ μ, ( 3) μ μ μ ; ( 2). 5 4 μ μ μ μ ( ) ( μ ) μ ( 8) μ. ( 5). μ μ 2 3 ; ( 2). μ μ 000 Joules, μ. ( 3). μ, μ μ μ. μ μ μ. μ (, ) μ. ( 7) 25 : Keystone 3

27 , «...» «....» , «μ μ...» «... μ.. 32» , «...» « » , «...» «...μ» , «μ» «....» , «...» «... μ.» , «,...» «... μ μ μ μ.» 4 μ : : Keystone 4

28 : :. 2 :,. 3 :,, 4 : 5 : 2 3. μ 00KJ «μ 0% μ 90%.». 08.., «μ μ...» «... μ μ,.». 09» μ μ. μ μ μ. : Keystone 5

29 ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ 2007 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1ο Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό καθεμιάς από τις παρακάτω ημιτελείς προτάσεις 1 έως 5 και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη λέξη ή τη φράση, η οποία συμπληρώνει σωστά την ημιτελή πρόταση. 1. Τα πρωτόζωα είναι α. πολυκύτταροι ευκαρυωτικοί οργανισμοί. β. μονοκύτταροι ευκαρυωτικοί οργανισμοί. γ. μονοκύτταροι προκαρυωτικοί οργανισμοί. δ. ακυτταρικές μορφές ζωής. 2. Αζωτοδέσμευση ονομάζεται η διαδικασία μετατροπής του ατμοσφαιρικού αζώτου σε μορφές αξιοποιήσιμες από τους α. αποικοδομητές. β. παραγωγούς. γ. καταναλωτές πρώτης τάξης. δ. καταναλωτές δεύτερης τάξης. 3. Το τμήμα του φλοιού της γης και της ατμόσφαιρας που επιτρέπει την ύπαρξη ζωής ονομάζεται α. βιόσφαιρα. β. βιότοπος. γ. οικοσύστημα. δ. βιοκοινότητα. 4. Τα αντιβιοτικά δεν είναι αποτελεσματικά έναντι των α. βακτηρίων. β. πρωτοζώων. γ. ιών. δ. μυκήτων. 5. Οι οροί, μέσω των οποίων επιτυγχάνεται παθητική ανοσία, περιέχουν α. νεκρούς μικροοργανισμούς. β. εξασθενημένους μικροοργανισμούς. γ. τμήματα μικροοργανισμών. δ. έτοιμα αντισώματα. Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 1

30 ΘΕΜΑ 2ο Να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις: 1. Με ποιους τρόπους μπορεί να μεταδοθεί ο ιός HIV που προκαλεί την ασθένεια AIDS; Μονάδες 6 2. Ποια είναι η δομή του βακτηριακού κυττάρου; Μονάδες 9 3. Οι πολυκύτταροι φυτικοί οργανισμοί, τα φύκη και τα κυανοβακτήρια υπάγονται στους παραγωγούς. Ποιοι οργανισμοί χαρακτηρίζονται ως παραγωγοί; Μονάδες 4 4. Πολλοί επιστήμονες πιστεύουν ότι λόγω της βαθμιαίας αύξησης της συγκέντρωσης του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, το 2040 η μέση θερμοκρασία του πλανήτη μας θα έχει αυξηθεί κατά 5 C. Ποιες θα είναι οι πιθανές περιβαλλοντικές επιπτώσεις για τον πλανήτη από αυτή την αύξηση; Μονάδες 6 ΘΕΜΑ 3ο Όταν ο άνθρωπος μολύνεται από παθογόνους μικροοργανισμούς μπορεί να εμφανίσει πυρετό. 1. Με ποιους τρόπους μεταδίδονται οι παθογόνοι μικροοργανισμοί στον άνθρωπο; Μονάδες 9 2. Ποιες είναι οι πύλες εισόδου των παθογόνων μικροοργανισμών στο ανθρώπινο σώμα; Μονάδες 4 3. Με ποιους τρόπους ο πυρετός συμβάλλει στην αντιμετώπιση μιας γενικευμένης μικροβιακής μόλυνσης; Μονάδες 12 Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 2

31 ΘΕΜΑ 4ο Στο παρακάτω σχήμα απεικονίζεται μια περιοχή στην οποία συνυπάρχουν δάσος κωνοφόρων (Α), βιομηχανικές μονάδες (Β), καλλιεργούμενοι αγροί (Γ) και μια λίμνη (Δ). Η κυκλοφορία του νερού στην περιοχή στηρίζεται στην εξάτμιση, στη διαπνοή των φυτών και στις κατακρημνίσεις. Τι ονομάζουμε διαπνοή (μονάδες 5) και ποιος είναι ο ρόλος της; (μονάδες 8) Ποιες είναι οι επιπτώσεις της όξινης βροχής στους οργανισμούς της περιοχής; (μονάδες 6) Κατά την καλλιέργεια των φυτών στους αγρούς δίπλα στη λίμνη χρησιμοποιήθηκαν μεγάλες ποσότητες μη βιοδιασπώμενου εντομοκτόνου. Από μετρήσεις που έγιναν στην περιοχή βρέθηκε μεγάλη συγκέντρωση από το συγκεκριμένο εντομοκτόνο σε πολλά από τα ψαροπούλια της λίμνης (Δ). Να εξηγήσετε το φαινόμενο (μονάδες 6). Μονάδες 25 Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 3

32 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1ο 1. β 2. β 3. α 4. γ 5. δ ΘΕΜΑ 2ο 1. Σελ. 47. Σχολ. Βιβλίο, από «Μετάδοση της ασθένειας. Στον οργανισμό του ανθρώπου...» έως «...με την κοινή χρήση σκευών φαγητού» 2. Σελ. 13. Σχολ. Βιβλίο, από «Βακτήρια. Τα βακτήρια είναι προκαρυωτικοί οργανισμοί,...» έως «...η σύνθεση των πρωτεϊνών». Επίσης εδώ να προστεθεί ότι τα βακτήρια μπορεί να διαθέτουν μαστίγια ή βλεφαρίδες για την κίνηση τους. 3. Σελ. 70. Σχολ. Βιβλίο, από «Οι παραγωγοί...» έως «...τα φύκη και τα κυανοβακτήρια.» 4. Σελ Σχολ. Βιβλίο, από «Αν η πρόβλεψη αυτή επιβεβαιωθεί...» έως «...να μετατραπούν σε άγονες και αντίστροφα.» ΘΕΜΑ 3ο 1. Σελ. 23. Σχολ. Βιβλίο, από «Οι παθογόνοι μικροοργανισμοί» έως «...έχουν μολυνθεί από μολυσμένο άτομο.» Επίσης απο το Σχολ. βιβλίο σελ.26, από «Τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα...» έως «...απο την μολυσμένη μητέρα στο έμβρυο.» 2. Σελ. 23. Σχολ. Βιβλίο, από «Συνήθως εισέρχονται στον οργανισμό...» έως «...το στομάχι, ο κόλπος.». Επίσης θα μπορούσε να αναφερθεί ότι βλεννογόνοι υπάρχουν και στα μάτια και στην αναπνευστική οδό. 3. Σελ. 33. Σχολ. Βιβλίο, από «Πυρετός: Ο οργανισμός μας διαθέτει έναν ομοιοστατικό μηχανισμό...» έως «...ενισχύει την δράση των φαγοκυττάρων. σελ 34.» Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 4

33 ΘΕΜΑ 4ο Σελ. 88. Σχολ. Βιβλίο, από «...διαπνοή, που είναι η απομάκρυνση του νερού μέσω των στομάτων, των πόρων δηλαδή της επιδερμίδας των φύλλων...» έως «...με πύλη εισόδου τα φυτά.» Σελ Σχολ. Βιβλίο, από «Έτσι όμως η βροχή γίνεται περισσότερο όξινη...» έως «...θανατώνονται οι φυτικοί και ζωικοί οργανισμοί.» Σελ Σχολ. Βιβλίο. Εδώ θα αναφερθεί το φαινόμενο της βιοσυσσώρευσης. Σύμφωνα μ αυτό η συγκέντρωση μιας μή βιοδιασπώμενης ουσίας αυξάνει στους ιστούς των οργανισμών καθώς προχωρούμε κατά μήκος της τροφικής αλυσίδας. Αυτό συμβαίνει γιατί η ποσότητα του εντομοκτόνου που παρασύρθηκε απο τα νερά της βροχής και έπεσε στην λίμνη παραμένει η ίδια στους οργανισμούς κάθε τροφικού επιπέδου. Αυτό συμβαίνει γιατί δεν διασπάται, δεν μεταβολίζεται και δεν φεύγει με τις απεκκρίσεις των οργανισμών,άρα περνάει αδιάσπαστο απο το φυτοπλαγκτόν της λίμνης στο ζωοπλαγκτόν και μετά στα ψάρια και τελικά στα ψαροπούλια της λίμνης. Όμως η βιομάζα των οργανισμών μειώνεται καθώς προχωράμε στα ανώτερα τροφικά επίπεδα. Άρα η συγκέντρωση που ισούται με την ποσότητα του εντομοκτόνου προς την βιομάζα των οργανισμών θα αυξάνεται. Επίσης εδώ θα μπορούσε να αναφερθεί και το παράδειγμα του βιβλίου στην Σελ Σχολ. Βιβλίο, από «Ας παρακολουθήσουμε...έως...η συγκέντρωση μιας μη βιοδιασπώμενης ουσίας.» Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 5

34 ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ 2008 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1ο Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό καθεμιάς από τις παρακάτω ημιτελείς προτάσεις 1 έως 5 και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη λέξη ή στη φράση, η οποία συμπληρώνει σωστά την ημιτελή πρόταση. 1. Οι ιοί διαθέτουν α. καψίδιο. β. κυτταρική μεμβράνη. γ. κυτταρικό τοίχωμα. δ. όλα τα παραπάνω. 2. Τα βακτήρια σε αντίξοες συνθήκες σχηματίζουν α. εκβλάστημα. β. ενδοσπόρια. γ. έλυτρα. δ. ψευδοπόδια. 3. Οι υφές παρατηρούνται α. στα βακτήρια. β. στους μύκητες. γ. στα πρωτόζωα. δ. στους ιούς. 4. Ως αυτότροφοι οργανισμοί χαρακτηρίζονται α. οι καταναλωτές Α τάξης. β. οι παραγωγοί. γ. οι αποικοδομητές. δ. οι καταναλωτές Β τάξης. 5. Στους αβιοτικούς παράγοντες ενός οικοσυστήματος περιλαμβάνονται α. οι μύκητες. β. τα βακτήρια. γ. οι παραγωγοί. δ. η ηλιοφάνεια. Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 1

35 ΘΕΜΑ 2ο Να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις: 1. Τι είναι αλλεργία; Ποιο είναι συνήθως το αποτέλεσμα των αλλεργιών; Μονάδες 6 2. Τι ονομάζεται ομοιόσταση; 3. Πού οφείλεται το γεγονός ότι μόνο το 10% περίπου της ενέργειας ενός τροφικού επιπέδου περνάει στο επόμενο, ενώ το 90% της ενέργειας χάνεται; Μονάδες 8 4. Ποιοι οργανισμοί ανήκουν στους αποικοδομητές και ποια η σημασία τους για το οικοσύστημα; Μονάδες 6 ΘΕΜΑ 3ο Όταν μια ξένη προς τον ανθρώπινο οργανισμό ουσία (αντιγόνο) εισέρχεται σε αυτόν, τότε ο οργανισμός μπορεί να αντιδράσει και με μηχανισμούς ειδικής άμυνας, παράγοντας εξειδικευμένα κύτταρα και κυτταρικά προϊόντα (αντισώματα). 1. Ποιοι παράγοντες μπορούν να δράσουν ως αντιγόνα; Μονάδες 8 2. Ποια είναι τα πρωτογενή και ποια τα δευτερογενή λεμφικά όργανα του ανοσοβιολογικού συστήματος και πού πραγματοποιείται η ανοσολογική απόκριση; Μονάδες 8 3. Κάθε αντίσωμα συνδέεται εκλεκτικά με το συγκεκριμένο αντιγόνο που προκάλεσε την παραγωγή του. Ποιο είναι το αποτέλεσμα της σύνδεσης αντιγόνου αντισώματος; Μονάδες 9 ΘΕΜΑ 4ο Ο άνθρακας είναι το χημικό στοιχείο με βάση το οποίο δομούνται όλες οι οργανικές ενώσεις και συνεπώς όλα τα βιολογικά μακρομόρια. Στο παρακάτω διάγραμμα φαίνεται η πορεία του άνθρακα σε ένα οικοσύστημα στο οποίο ζουν οι εξής οργανισμοί: φίδια, ποώδη φυτά, ποντίκια, μύκητες και βακτήρια. Γ α Γ (ατμόσφαιρα) Γ β Γ β Γ β Γ 4 Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 2

36 Να γράψετε τα ονόματα των οργανισμών που αντιστοιχούν στις θέσεις 1, 2, 3, 4 (μονάδες 4) και τη θέση τους στην τροφική αλυσίδα που σχηματίζεται (μονάδες 4), καθώς και τα ονόματα των διαδικασιών α, β (μονάδες 6) και την ονομασία της χημικής ένωσης στις θέσεις Γ (μονάδες 2). Με ποιες ενέργειες ο άνθρωπος παρεμβαίνει στον κύκλο του άνθρακα; (μονάδες 9). Μονάδες 25 Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 3

37 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1ο 1. α 2. β 3. β 4. β 5. δ ΘΕΜΑ 2ο 1. Σελ.41 Σχολ.Βιβλίο. «Η ενεργοποίηση του ανοσοβιολογικού συστήματος του οργανισμού»...έως... «Η χρήση αντιισταμινικών φαρμάκων ενδείκνυται για την καταπολέμηση των συμπτωμάτων της αλλεργίας.» 2. Σελ.9. Σχολ.Βιβλίο, από «Η ικανότητα του οργανισμού...» έως «ομοιόσταση.» 3. Σελ.77. Σχολ.Βιβλίο, από «Έχει υπολογιστεί...» έως «...τα οποία αποικοδομούνται.» 4. Σελ.71. Σχολ.Βιβλίο, από «Στους αποικοδομητές...» έως «...εκ νέου από τους φυτικούς οργανισμούς.» ΘΕΜΑ 3ο 1. Σελ.34. Σχολ.Βιβλίο, από «Ως αντιγόνο μπορεί να δράσει...» έως «...ορός από άλλα άτομα ή ζώα». Επίσης, προαιρετικά, θα μπορούσε να αναφερθεί ότι ως αντιγόνο μπορεί να δράσει κύτταρο καρκινικό ή κύτταρο μεταμοσχευμένου ιστού ή κύτταρο μολυσμένο από ιό (Σελ. 38. Σχολ. Βιβλίου). 2. Σελ.34. Σχολ.Βιβλίο, από «Το ανοσοβιολογικό σύστημα αποτελείται...» έως «...πραγματοποιείται η ανοσοβιολογική απόκριση.» 3. Σελ.36. Σχολ.Βιβλίο, από «Η σύνδεση αντιγόνου αντισώματος...» έως «...με σκοπό την ολοκληρωτική του καταστροφή.» Επίσης Σελ. 35 Σχολ. Βιβλίο. Θα μπορούσε να αναφερθεί ότι κάθε Β λεμφοκύτταρο διαθέτει υποδοχείς-αντισώματα... έως... από τις οποίες παράγονται οι εξής κατηγορίες κυττάρων (τα πλασματοκύτταρα και τα Β- λεμφοκύτταρα μνήμης). Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 4

38 ΘΕΜΑ 4ο Ο οργανισμός 1 είναι τα ποώδη φυτά και ανήκουν στους παραγωγούς. Ο οργανισμός 2 είναι τα ποντίκια και ανήκουν στους καταναλωτές 1 ης τάξης. Ο οργανισμός 3 είναι τα φίδια και ανήκουν στους καταναλωτές 2 ης τάξης. Ο οργανισμός 4 είναι οι μύκητες και τα βακτήρια και ανήκουν στους αποικοδομητές. Η διαδικασία α είναι η φωτοσύνθεση και η διαδικασία β είναι η κυτταρική αναπνοή Η χημική ένωση Γ είναι το διοξείδιο του άνθρακα Σελ. 85 Σχολ. Βιβλίο. από «Με την Βιομηχανική επανάσταση»...έως... «δυσάρεστες συνέπειες για το κλίμα του πλανήτη.» Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 5

39 ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ 2009 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1ο Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό καθεμιάς από τις παρακάτω ημιτελείς προτάσεις 1 έως 5 και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη λέξη ή στη φράση, η οποία συμπληρώνει σωστά την ημιτελή πρόταση. 1. Η παθητική ανοσία αποκτάται α. με τον θηλασμό. β. με τον εμβολιασμό. γ. με προηγούμενη μόλυνση. δ. με αντιβιοτικά. 2. Η ερημοποίηση ενός χερσαίου οικοσυστήματος μπορεί να προκληθεί από α. την όξινη βροχή. β. τον ευτροφισμό. γ. την ηχορρύπανση. δ. τη φωτοσύνθεση. 3. Το φαινόμενο του θερμοκηπίου προκαλείται από τη συγκέντρωση στην ατμόσφαιρα των α. μονοξειδίου του άνθρακα και υδρογόνου. β. μονοξειδίου του άνθρακα και οξειδίων του αζώτου. γ. διοξειδίου του άνθρακα και υδρατμών. δ. διοξειδίου του θείου και οξυγόνου. 4. Τα αυτοαντισώματα καταστρέφουν α. μόνο τους ιούς. β. τα αλλεργιογόνα. γ. τα δερματόφυτα. δ. τα κύτταρα ή τα συστατικά του ίδιου του οργανισμού. 5. Η απομάκρυνση του νερού από τα στόματα των φύλλων ονομάζεται α. κυτταρική αναπνοή. β. διαπνοή. γ. φωτοσύνθεση. δ. αποικοδόμηση. Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 1

40 ΘΕΜΑ 2ο 1. Να περιγράψετε πώς ο βλεννογόνος της αναπνευστικής οδού συνιστά αποτελεσματικό φραγμό στην είσοδο των μικροβίων στον ανθρώπινο οργανισμό. Μονάδες 8 2. Ποιος είναι ο ρόλος των αποικοδομητών στον κύκλο του αζώτου; 3. Σε ποια κατηγορία ιών ανήκει ο ιός ΗΙV; (μονάδες 2) Να περιγράψετε τη δομή του ιού ΗΙV. (μονάδες 7). Ποιες κατηγορίες ανθρώπινων κυττάρων προσβάλλει ο ιός ΗΙV; (μονάδες 3) Μονάδες 12 ΘΕΜΑ 3ο Α. Όταν το όζον βρίσκεται στα ανώτερα επίπεδα της ατμόσφαιρας, σχηματίζει στιβάδα που διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στη διατήρηση της ζωής. 1. Ποιος είναι ο ρόλος του όζοντος στη στιβάδα αυτή; Μονάδες 2 2. Ποια είναι η αιτία της εξασθένησης της στιβάδας του όζοντος; (μονάδες 2). Ποιες είναι οι επιπτώσεις της εξασθένησής της στους ζωντανούς οργανισμούς; (μονάδες 8) Μονάδες 10 Β. Το όζον στα κατώτερα επίπεδα της ατμόσφαιρας αποτελεί δευτερογενή ρύπο του φωτοχημικού νέφους. Ποιον άλλο δευτερογενή ρύπο γνωρίζετε; (μονάδα 1) Πώς παράγονται οι δευτερογενείς ρύποι; (μονάδες 4) Ποιες είναι οι επιπτώσεις τους στην υγεία του ανθρώπου; (μονάδες 8) Μονάδες 13 ΘΕΜΑ 4ο Ένας άνθρωπος μολύνεται από ένα είδος παθογόνου βακτηρίου, το οποίο παράγει μια τοξίνη και του προκαλεί ασθένεια. α. Σε ποιες κατηγορίες διακρίνονται οι τοξίνες και πώς απειλούν την υγεία του ασθενούς; Μονάδες 8 β. Ποιες προϋποθέσεις πρέπει να ικανοποιεί μια ασθένεια για να θεωρηθεί λοιμώδης; Μονάδες 9 γ. Για την αντιμετώπιση του παθογόνου βακτηρίου χορηγήθηκε στον ασθενή αντιβιοτικό. Με ποιους μηχανισμούς δρουν τα αντιβιοτικά; Μονάδες 8 Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 2

41 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Θέμα 1ο 1. α, 2. α, 3. γ, 4. δ, 5. β Θέμα 2ο 1. σελ. 32 Οι βλεννογόνοι του σώματος από την αναπνευστική οδό. 2. σελ. 86 Τόσο τα φυτά παραγωγή αμμωνίας. 3. σελ. 47 Δομή του ιού Επιπλέον, σελ. 20 Το γενετικό υλικό του HIV περιλαμβάνει δύο μονόκλωνα πανομοιότυπα μόρια RNA, καθένα από τα οποία είναι συνδεδεμένο με ένα μόριο αντίστροφης μεταγραφάσης, ένα ένζυμο που καταλύει την αντίστροφη μεταγραφή, δηλαδή τη σύνθεση DNA με πρότυπο RNA. Θέμα 3ο Α. 1. σελ. 105 Αν και το όζον μέρος της υπεριώδους ακτινοβολίας. 2. σελ Από τη δεκαετία του 1970 για τις δυσμενείς επιπτώσεις στους οργανισμούς. Επιπλέον, Η ακτινοβολία.και καρκίνο του δέρματος. Όσον αφορά στις αιτίες της εξασθένησης της στιβάδας του όζοντος θα μπορούσε να γίνει και αναφορά στην πρόταση: Το χλώριο των χλωροφθορανθράκων είναι καταστρεπτικό για το όζον. Β. σελ. 105 Το PAN (νιτρικό υπεροξυακετύλιο). Παράγονται της ηλιακής ακτινοβολίας. Από τους δευτερογενείς φυσικά οικοσυστήματα. Επίσης μπορεί να συμπεριληφθεί το τμήμα: Τα οξείδια του αζώτου...εμφυσήματος. Σελ. 105 Θέμα 4ο α. σελ. 23 Πολλά βακτήρια συγκεκριμένα όργανα. β. σελ. 23 Οι προϋποθέσεις αυτές ονομάζονται κριτήρια του Κοχ. Σύμφωνα με τα κριτήρια απομονωθεί εκ νέου από αυτά. γ. σελ. 25 Τα αντιβιοτικά στη λειτουργία της πλασματικής μεμβράνης. Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 3

42 ΘΕΜΑ Α ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ 2010 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό καθεμιάς από τις παρακάτω ημιτελείς προτάσεις Α1 έως Α5 και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη λέξη ή στη φράση, η οποία συμπληρώνει σωστά την ημιτελή πρόταση. Α1 Α2 Α3 Α4 Α5 Η πενικιλίνη παράγεται από α. βακτήριο β. μύκητα γ. πρωτόζωο δ. ιό Το τοξόπλασμα είναι α. βακτήριο β. δερματόφυτο γ. πρωτόζωο δ. ιός Μικροοργανισμοί του εδάφους που τρέφονται με νεκρή οργανική ύλη είναι οι α. παραγωγοί β. καταναλωτές πρώτης τάξης γ. αποικοδομητές δ. αυτότροφοι οργανισμοί Τα βακτήρια διαθέτουν α. έλυτρο β. ψευδοπόδια γ. πυρήνα δ. κυτταρικό τοίχωμα Η παθητική ανοσία αποκτάται με α. ορό αντισωμάτων β. αντιβιοτικό γ. εμβόλιο δ. προπερδίνη Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 1

43 ΘΕΜΑ Β Β1 Β2 Β3 Ποια χαρακτηριστικά παραδείγματα αποδεικνύουν πως τα μεσογειακά οικοσυστήματα μπορούν να επανακάμψουν μετά από πυρκαγιά, σε χρονικό διάστημα λιγότερο από δέκα χρόνια. Μονάδες 6 Οι μύκητες αναπαράγονται και με εκβλάστηση. Να περιγράψετε αυτή τη διαδικασία. Να γράψετε στο τετράδιό σας τα γράμματα της Στήλης Ι και δίπλα σε κάθε γράμμα τον αριθμό της Στήλης ΙΙ, που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. Δύο στοιχεία της Στήλης ΙΙ περισσεύουν. ΣΤΗΛΗ Ι ΣΤΗΛΗ ΙΙ α. Διοξείδιο του άνθρακα 1. Φωτοχημικό νέφος β. Χλωροφθοράνθρακες 2. Βιοσυσσώρευση γ. Νιτρικά και φωσφορικά άλατα 3. Ευτροφισμός δ. Μονοξείδιο του άνθρακα και το νιτρικό υπεροξυακετύλιο (ΡΑΝ) 4. Αποψίλωση 5. Φαινόμενο θερμοκηπίου 6. Εξασθένηση της στιβάδας του όζοντος Β4 Να εξηγήσετε τα δύο χαρακτηριστικά που διαθέτουν οι μηχανισμοί ειδικής άμυνας που τους κάνουν να ξεχωρίζουν από τους μηχανισμούς μη ειδικής άμυνας. Μονάδες 6 ΘΕΜΑ Γ Γ1 Να εξηγήσετε πώς η αμειψισπορά αποτελεί οικολογικό τρόπο εμπλουτισμού του εδάφους με άζωτο. Μονάδες 8 Γ2 Τι ονομάζεται διαπνοή και ποιος είναι ο ρόλος της ; Μονάδες 8 Γ3 Αν το δέρμα ενός ανθρώπου τραυματιστεί από ένα αιχμηρό αντικείμενο και κάποιοι παθογόνοι μικροοργανισμοί καταφέρουν να εισβάλουν στον οργανισμό του ανθρώπου από το τραύμα, εκδηλώνεται στη συγκεκριμένη περιοχή φλεγμονή. Στη φλεγμονή μεταξύ των άλλων προκαλείται τοπικό οίδημα και σχηματίζονται ινώδες και πύον. Να εξηγήσετε γιατί σχηματίζεται Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 2

44 το ινώδες (μονάδες 3), πώς δρα το πλάσμα στη συγκεκριμένη περιοχή (μονάδες 3) και από τι σχηματίζεται το πύον (μονάδες 3). Μονάδες 9 ΘΕΜΑ Δ Σε μια βραχονησίδα του Αιγαίου υπάρχουν πολλά θαμνώδη φυτά. Την άνοιξη τα φυτά ανθίζουν και εμφανίζονται κίτρινα λουλούδια. Την ίδια εποχή εμφανίζονται και πεταλούδες που τρέφονται από τα λουλούδια. Στην βραχονησίδα ζουν και εντομοφάγα πτηνά που τρέφονται με πεταλούδες. Ο πληθυσμός των πεταλούδων εμφανίζει πολύ περισσότερα κίτρινα άτομα και λιγότερα ιώδη (μωβ ) άτομα. Δ1 Δ2 Δ3 Να διατυπώσετε την έννοια του είδους, όσον αφορά τους φυτικούς και ζωϊκούς οργανισμούς που αναφέρονται στο οικοσύστημα της βραχονησίδας. Μονάδες 7 Να εξηγήσετε γιατί οι κίτρινες πεταλούδες είναι πολύ περισσότερες από τις ιώδεις (μωβ) πεταλούδες. Μονάδες 8 Να εξηγήσετε πώς θα δράσει η φυσική επιλογή στη σύσταση του πληθυσμού των πεταλούδων ως προς το χρωματισμό τους, εάν παρατηρηθεί μεταβολή του χρώματος των λουλουδιών από κίτρινο σε ιώδες (μωβ). Μονάδες 10 Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 3

45 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α Α1. β Α2. γ Α3. γ Α4. δ Α5. α ΘΕΜΑ Β Β1. Σελ. 101: Χαρακτηριστικά παραδείγματα μηχανισμών αναγέννησης. αποτελούν ο σχηματισμός νέων βλαστών και φύλλων από υπόγειους οφθαλμούς, η αυξημένη φύτρωση σπερμάτων που διασκορπίστηκαν λόγω της φωτιάς. Β2. Σελ. 13: Πολλοί από τους μύκητες πολλαπλασιάζονται μονογονικά με εκβλάστηση. Σ αυτούς τους τελευταίους σχηματίζεται σε κάποιο σημείο του αρχικού κυττάρου ένα εξόγκωμα, το εκβλάστημα, το οποίο, όταν αναπτυχθεί αρκετά, είτε παραμένει ενωμένο με το γονικό οργανισμό είτε αποκόβεται από αυτόν και ζει πλέον ως αυτοτελής οργανισμός. Β3. α. 5 β. 6 γ. 3 δ. 1 Β4. Σελ. 34: «Οι μηχανισμοί ειδικής άμυνας διαθέτουν δύο χαρακτηριστικά που τους κάνουν να ξεχωρίζουν από τους μηχανισμούς μη ειδικής άμυνας. Αυτά είναι: α. η εξειδίκευση, που σημαίνει ότι τα προϊόντα της ανοσοβιολογικής απόκρισης θα δράσουν μόνο εναντίον της ουσίας που προκάλεσε την παραγωγή τους, και β. η μνήμη, που είναι η ικανότητα του οργανισμού να «θυμάται» τα αντιγόνα με τα οποία έχει έλθει σε επαφή, έτσι ώστε μετά από μια πιθανή δεύτερη έκθεσή του σ αυτά να αντιδρά γρηγορότερα.». ΘΕΜΑ Γ Γ1. Σελ. 88: «Αμειψισπορά είναι η εναλλαγή στην καλλιέργεια σιτηρών και ψυχανθών, έτσι ώστε το έδαφος να εμπλουτίζεται με άζωτο και να μην εξασθενεί. Την ιδιότητα των ψυχανθών να φέρουν στις ρίζες τους αζωτοδεσμευτικά βακτήρια αξιοποιεί η παραδοσιακή γεωργική πρακτική της αμειψισποράς. Σημαντικότερα αζωτοδεσμευτικά βακτήρια είναι αυτά που ζουν συμβιωτικά στις ρίζες των ψυχανθών (όπως είναι το τριφύλλι, η μπιζελιά, η φασολιά, η φακή, η σόγια) σε ειδικά εξογκώματα (φυμάτια). Αυτά τα βακτήρια έχουν την ικανότητα να δεσμεύουν το ατμοσφαιρικό άζωτο και να το μετατρέπουν σε νιτρικά ιόντα, τα Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 4

46 οποία μπορούν να απορροφηθούν από τα ψυχανθή αλλά και να εμπλουτίσουν το έδαφος.» Γ2. Σελ. 88: «Διαπνοή, είναι η απομάκρυνση του νερού μέσω των στομάτων, των πόρων δηλαδή της επιδερμίδας των φύλλων. Το νερό του εδάφους, που είναι πλούσιο σε θρεπτικά στοιχεία, απορροφάται από τις ρίζες των φυτών και κυκλοφορεί στο εσωτερικό τους. Φθάνοντας το νερό στα φύλλα απομακρύνεται με τη διαπνοή από τα στόματά τους. Η διαπνοή, αποτελώντας την «κινητήρια δύναμη» για τη μεταφορά των θρεπτικών στοιχείων στο εσωτερικό των φυτικών οργανισμών, συνδέεται αναπόσπαστα με τους βιογεωχημικούς κύκλους των στοιχείων που εισέρχονται στις τροφικές αλυσίδες των οικοσυστημάτων με πύλη εισόδου τα φυτά.» Γ3. Σελ. 33: «Το αίμα στην περιοχή του τραύματος θα πήξει σύντομα με τη δημιουργία ενός πλέγματος πρωτεϊνικής σύστασης, το οποίο ονομάζεται ινώδες. Ο σχηματισμός του ινώδους σταματά την αιμορραγία και εμποδίζει την είσοδο άλλων μικροοργανισμών. Λόγω της διαστολής των αγγείων το πλάσμα του αίματος διαχέεται στους γύρω ιστούς, προκαλώντας τοπικό οίδημα (πρήξιμο). Το πλάσμα περιέχει αντιμικροβιακές ουσίες, οι οποίες καταστρέφουν τους μικροοργανισμούς ή ενεργοποιούν τη διαδικασία της φαγοκυττάρωσης. Επιπλέον χημικές ουσίες, που απελευθερώνονται είτε από τα τραυματισμένα κύτταρα είτε από τους μικροοργανισμούς, προσελκύουν φαγοκύτταρα, τα οποία φτάνουν με την κυκλοφορία του αίματος στο σημείο της φλεγμονής οπού δρουν καταστρέφοντας τους παθογόνους μικροοργανισμούς. Στο «πεδίο της μάχης» που διεξάγεται μεταξύ των μικροβίων και των κυττάρων τα οποία υπερασπίζονται την υγεία μας υπάρχουν φυσικά απώλειες και από τα δύο «στρατόπεδα»: νεκρά φαγοκύτταρα και νεκροί μικροοργανισμοί σχηματίζουν ένα παχύρρευστο κιτρινωπό υγρό, το πύον.» ΘΕΜΑ Δ Δ1. Σελ. 121: «Το είδος περιλαμβάνει το σύνολο των διαφορετικών πληθυσμών ή, με άλλα λόγια, το σύνολο όλων των οργανισμών που μπορούν να αναπαραχθούν μεταξύ τους και να αποκτήσουν γόνιμους απογόνους. Η έννοια του είδους αντιπροσωπεύει ένα φυσικό όριο, καθώς περιλαμβάνει μόνο τους οργανισμούς που αναπαράγονται μεταξύ τους. Προαιρετικά: Και οι τρεις οργανισμοί που αναφέρονται αναπαράγονται με αμφιγονία (τα φυτά αναπαράγονται και με αυτογονιμοποίηση, αλλά όχι μόνο). Επομένως και για τα τρία είδη ισχύει το μειξιολογικό κριτήριο. Κάτι που θα μπορούσε να θεωρηθεί επίσης σωστό για τα φυτά: Αξίζει ωστόσο να αναφερθεί ότι ο ορισμός του είδους που δόθηκε έχει περιορισμούς. Ο βασικότερος από όλους είναι το γεγονός ότι όλοι οι οργανισμοί δεν αναπαράγονται με την επαφή με άτομο διαφορετικού φύλου (τα φυτά). Στην περίπτωση αυτή αντί του μειξιολογικού κριτηρίου εφαρμόζεται το τυπολογικό κριτήριο, δηλαδή το κριτήριο της ομοιότητας μεταξύ των οργανισμών. Όταν δύο οργανισμοί έχουν κοινά μορφολογικά και βιοχημικά χαρακτηριστικά, ομαδοποιούνται στο ίδιο είδος.) Τεχνική Επεξεργασία: Keystone 5