Πρόγραμμα & Περιλήψεις

Transcript

1 2ο Συνέδριο Προϊστορικής Αρχαιολογίας 4-7 Δεκεμβρίου 2008 Κτίριο "Αλέξανδρος Δελμούζος" Αμφιθέατρο "Δημήτρης Σαράτσης" Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Βόλος Πρόγραμμα & Περιλήψεις Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ΙΓ Εφορεία Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων, ΥΠΠΟ Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

2 Οργανωτική Επιτροπή Κώστας Κωτσάκης, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Αργυρούλα Δουλγέρη - Ιντζεσίλογλου, ΙΓ Εφορεία Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων, Υπουργείο Πολιτισμού Αντίκλεια Μουνδρέα-Αγραφιώτη, Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Οργανωτική στήριξη Συνεδρίου Χριστίνα Μητσοπούλου, Eργαστήριο Αρχαιολογίας Τμήματος ΙΑΚΑ, ΠΘ Ζωή Μαλακασιώτη, ΙΓ ΕΠΚΑ, ΥΠΠΟ Ευαγγελία Σκαφιδά, ΙΓ ΕΠΚΑ, ΥΠΠΟ Βάσω Ροντήρη, ΙΓ ΕΠΚΑ, ΥΠΠΟ Κωνσταντίνος Βουζαξάκης, ΙΓ ΕΠΚΑ, ΥΠΠΟ Ιωάννα Αυγερινού, ΙΓ ΕΠΚΑ, ΥΠΠΟ (γραμματεία) Υπεύθυνος ιστοσελίδας Θέμης Ντάλλας, Webmaster Τμήματος ΙΑΚΑ, ΠΘ Γραφιστική Επιμέλεια Ν. Βαλασιάδης Συνεργάτης ΑΠΘ, Σχεδιασμός ιστοσελίδας και αφίσας συνεδρίου Επιστημονική Επιτροπή Βασιλική Αδρύμη-Σισμάνη, Διευθ. ΑΙΘΣ, ΥΠΠΟ Στέλιος Ανδρέου, Καθ. Προϊστορικής Αρχαιολογίας, ΑΠΘ Βιβή Βασιλοπούλου, Γεν. Διευθύντρια ΠΚΑ, ΥΠΠΟ Λίλιαν Καραλή, Καθ. Προϊστορικής Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ Κατερίνα Κόπακα, Αν. Καθ. Προϊστορικής Αρχαιολογίας, ΠΚ Νίνα Κυπαρίσση-Αποστολίκα, Διευθ. ΕΠΣ Νοτ. Ελλάδας, ΥΠΠΟ Γιάννος Λώλος, Αν. Καθ. Προϊστορικής Αρχαιολογίας, ΠΙ Αλέξανδρος Μαζαράκης-Αινιάν, Καθ. Κλασικής Αρχαιολογίας ΠΘ Ελένη Μαντζουράνη, Καθ. Προϊστορικής Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ Ανθή Μπάτζιου-Ευσταθίου, Διευθ. ΙΕ ΕΠΚΑ, ΥΠΠΟ Ανδρέας Ντάρλας, Διευθ. ΕΠΣ Βορ. Ελλάδας, ΥΠΠΟ Αικατερίνη Παπαευθυμίου-Παπανθίμου, Καθ. Προϊστορικής Αρχαιολογίας, ΑΠΘ Νάγια Πολυχρονάκου-Σγουρίτσα, Καθ. Προϊστορικής Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ Ίρις Τζαχίλη, Αν. Καθ. Προϊστορικής Αρχαιολογίας, ΠΚ Μιχάλης Φωτιάδης, Αν. Καθ. Προϊστορικής Αρχαιολογίας, ΠΙ Λεωνίδας Χατζηαγγελάκης, Διευθ. ΛΔ ΕΠΚΑ, ΥΠΠΟ 2ο Συνέδριο Προϊστορικής Αρχαιολογίας

3 Οικονομική Υποστήριξη του Συνεδρίου Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας: Τμήμα ΙΑΚΑ, Προπτυχιακό & Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών. Επιτροπή Ερευνών ΠΘ Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, Διεύθυνση Μεταπτυχιακών Σπουδών και Έρευνας ΙΓ' Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Μαγνησίας, Υπουργείο Πολιτισμού Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας 2ο Συνέδριο Προϊστορικής Αρχαιολογίας

4 Πρόγραμμα 4-7 Δεκεμβρίου 2008

5 2ο Συνέδριο Προϊστορικής Αρχαιολογίας Συνεδρίες Πέμπτη 4/12/2008 1η ΣΥΝΕΔΡΙΑ Από την Παλαιολιθική στη Μεσολιθική σ1 Παρασκευή 5/12/2008 2η ΣΥΝΕΔΡΙΑ Οι πολλαπλές διαστάσεις του χώρου σ2 3η ΣΥΝΕΔΡΙΑ Υλικός Πολιτισμός: Κεραμική σ2 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΩΝ ΤΟΙΧΟΥ σ3 4η ΣΥΝΕΔΡΙΑ Υλικός πολιτισμός και οι ερμηνείες του I σ3 5η ΣΥΝΕΔΡΙΑ Υλικός πολιτισμός και οι ερμηνείες του II σ4 Σάββατο 6/12/2008 6η ΣΥΝΕΔΡΙΑ Θεωρία και Μέθοδοι Ι σ4 7η ΣΥΝΕΔΡΙΑ Θεωρία και Μέθοδοι ΙI σ5 8η ΣΥΝΕΔΡΙΑ Αφιερωμένη στον Χρήστο Τσούντα σ5 9η ΣΥΝΕΔΡΙΑ Αφιερωμένη στον Χρήστο Τσούντα σ6 ΤΙΜΗΤΙΚΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗ σ6 Κυριακή 7/12/ η ΣΥΝΕΔΡΙΑ Θεωρία και Μέθοδοι ΙΙΙ σ6 11η ΣΥΝΕΔΡΙΑ Αρχαιολογία και Κοινωνία σ7 Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ΙΓ Εφορεία Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων, ΥΠΠΟ Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

6 2ο Συνέδριο Προϊστορικής Αρχαιολογίας Πρόγραμμα Πέμπτη 4/12/ :00-17:00 Υποδοχή Συνέδρων - Εγγραφές στο Συνέδριο 17:00-17:30 ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ 1η ΣΥΝΕΔΡΙΑ Από την Παλαιολιθική στη Νεολιθική Προεδρείο: Γ. Χουρμουζιάδης και Αλ. Μαζαράκης - Αινιάν 17:30-17:45 ΝΤΑΡΛΑΣ Ανδρέας Ι. H παλαιολιθική έρευνα στην Ελλάδα και οι προοπτικές ανάπτυξής της: πόσο αναπόφευκτο είναι το πέρασμα από μια «ηρωική εποχή» και ποιος ο ρόλος των σωστικών επεμβάσεων 17:45-18:00 ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΥ Ελένη και ΤΟΥΡΛΟΥΚΗΣ Βαγγέλης 18:00-18:15 ΛΙΓΚΟΒΑΝΛΗΣ Στέφανος και ΠΑΠΟΥΛΙΑ Χριστίνα 18:15-18:30 ΠΑΠΟΥΛΙΑ Χριστίνα και ΛΙΓΚΟΒΑΝΛΗΣ Στέφανος 18:30-19:00 ΣΥΖΗΤΗΣΗ 19:00-19:30 ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ Απώτατη προϊστορία της Ελλάδας: θεωρίες, αρχαιολογική μαρτυρία, νέες προσεγγίσεις Η παρουσία και η χρήση των εργαλείων με αμφιπρόσωπη επεξεργασία (bifaces) στον ελλαδικό χώρο κατά την Παλαιολιθική Επιφανειακές έρευνες, στρωματογραφία και παλίμψηστα. Η ερυθρογή (terra rossa) της Ηπείρου και οι παλαιολιθικές υπαίθριες θέσεις 19:30-19:45 ΚΟΤΖΑΜΠΟΠΟΥΛΟΥ Ελένη Ορεινά κοινωνικά τοπία και μακρά διάρκεια: μία προσέγγιση της ανώτερης παλαιολιθικής ζωοαρχαιολογικής μαρτυρίας από την Ήπειρο 19:45-20:00 ΕΛΕΦΑΝΤΗ Παρασκευή Συμβολικές συνιστώσες στη σχέση εμψύχων και αψύχων στην παλαιολιθική αρχαιολογία 20:00-20:15 ΚΥΠΑΡΙΣΣΗ-ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΑ Νίνα Θεώρηση της θεσσαλικής Μεσολιθικής μέσα από τα ευρήματα του σπηλαίου Θεόπετρας. Νεότερα δεδομένα από τον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο 20:15-20:30 ΣΑΜΨΩΝ Αδαμάντιος, KOZLOWSKI J., KACZANOWSKA M. Mesolithic adaptations in the Aegean. A new perspective 20:30-20:45 REINGRUBER Agathe The Beginning of the Neolithic in Eastern Greece and Western Anatolia 20:45-21:15 ΣΥΖΗΤΗΣΗ 1

7 2ο Συνέδριο Προϊστορικής Αρχαιολογίας Παρασκευή 5/12/2008 2η ΣΥΝΕΔΡΙΑ Οι πολλαπλές διαστάσεις του χώρου Προεδρείο: Ν. Κυπαρίσση Αποστολίκα και Α.Ι. Ντάρλας 09:00-09:15 ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΑΣ Ορέστης και ΚΥΠΑΡΙΣΣΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΑ Νίνα Μετακινήσεις προϊστορικών πληθυσμών στη Θεσσαλία. Μια νέα θέση στο οροπέδιο της Λίμνης Πλαστήρα και η πιθανή της σχέση με ήδη γνωστές θέσεις στην περιοχή: προβλήματα και περιορισμοί 09:15-09:30 ΚΑΤΣΑΡΟΥ-ΤΖΕΒΕΛΕΚΗ Στέλλα 09:30-09:45 ΣΤΡΑΤΟΥΛΗ Γεωργία και ΜΠΕΚΙΑΡΗΣ Τάσος Το σπήλαιο ως δυναμικός τόπος νοημάτων και συμβολισμών στη Νεολιθική: κριτική επανεξέταση των στερεότυπων εξηγήσεων Η αρχαιολογία των λάκκων: πρακτικές και χώροι (εν-) απόθεσης στη νεολιθική της Βόρειας Ελλάδας 09:45-10:00 ΤΖΕΒΕΛΕΚΙΔΗ Βάσω Θάβοντας το δείπνο: η συμβολή της ζωοαρχαιολογικής έρευνας στην αναγνώριση δομημένων εναποθέσεων (structured deposition) στη Νεολιθική Εποχή: η περίπτωση της Τούμπας Κρεμαστής-Κοιλάδας 10:00-10:15 ΤΟΥΦΕΞΗΣ Γιώργος Μορφές νεολιθικών οικισμών στη θεσσαλική πεδιάδα: ερωτήματα, κανόνες και εξαιρέσεις 10:15-10:30 ΠΑΠΠΑ Μαρία Οι διαφοροποιήσεις στην κοινωνική δομή των νεολιθικών οικισμών της Κεντρικής Μακεδονίας και η αποτύπωσή τους στο χώρο 10:30-10:45 ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Κωνσταντίνος Η μελέτη της πολεοδομίας στη Μινωική Κρήτη: Μια ιστοριογραφική προσέγγιση 10:45-11:15 ΣΥΖΗΤΗΣΗ 11:15-11:45 ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ 3η ΣΥΝΕΔΡΙΑ Υλικός Πολιτισμός: Κεραμική Προεδρείο: Κ. Γαλλής και Αδ. Σάμψων 11:45-12:00 ΑΛΟΥΠΗ-ΣΙΩΤΗ Ελένη Προϊστορική χειροποίητη κεραμική, τεχνολογία και «ήπια» μαγειρική: επιστροφή στη αρχή; 12:00-12:15 ΧΟΛΕΒΑ Μαρία Κεραμική τεχνολογία: θεωρητικές προσεγγίσεις και μεθοδολογικά εργαλεία 12:15-12:30 ΠΕΝΤΕΔΕΚΑ Αρετή Κεραμικές πράξεις στο χώρο: δίκτυα ανταλλαγής της κεραμικής στη νεολιθική Θεσσαλία 12:30-12:45 ΔΗΜΟΥΛΑ Αναστασία & ΠΕΝΤΕΔΕΚΑ Αρετή Εκατό χρόνια μετά: τέμνοντας την κεραμική του Σέσκλου 12:45-13:00 WIJNEN Mies, ΡΟΝΤΗΡΗ Βάσω, ΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗ Αιμιλία Μια πρώτη προσέγγιση στην κεραμική τεχνολογία της νεολιθικής εγκατάστασης στη θέση "Καμάρα" 13:00-13:15 ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Ελένη Κεραμική και κοινωνικές πρακτικές στις κοινότητες της Ηπείρου κατά την Εποχή του Χαλκού 13:15-13:30 ΚΥΡΙΑΤΖΗ Ευαγγελία Μετάδοση της τεχνολογικής γνώσης και μετακινήσεις τεχνιτών στο ευρύτερο προϊστορικό Αιγαίο 13:30-14:00 ΣΥΖΗΤΗΣΗ 2

8 2ο Συνέδριο Προϊστορικής Αρχαιολογίας Παρασκευή 5/12/ :00-14:30 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΩΝ ΤΟΙΧΟΥ ΡΟΥΣΙΩΤΗ Δήμητρα ΤΟΠΑ Χαρά και ΣΚΑΦΙΔΑ Ευαγγελία Αστικά ιερά στην Πελοπόννησο της Ύστερης Εποχής του Χαλκού. Προσεγγίσεις στην πολεοδομική οργάνωση Μελέτη ζωγραφικής επιφάνειας σε λίθινα και πήλινα αντικείμενα: Η περίπτωση των νεολιθικών ειδωλίων του Διμηνίου 4η ΣΥΝΕΔΡΙΑ Υλικός πολιτισμός και οι ερμηνείες του I Προεδρείο: Λ. Παρλαμά και P. Halstead 16:30-16:45 ΣΑΜΨΩΝ Αδαμάντιος, ΚΑΤΣΑΡΟΥ-ΤΖΕΒΕΛΕΚΗ Στέλλα, ΜΑΣΤΡΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ Βάγια Χώρος και αντικείμενα κοινωνικού και συλλογικού συμβολισμού στο νεολιθικό οικισμό της Φτελιάς Μυκόνου 16:45-17:00 ΤΣΟΡΑΚΗ Χριστίνα Ερμηνευτικές προσεγγίσεις λίθινης τεχνολογίας: το παράδειγμα της τριπτής λιθοτεχνίας από τον νεολιθικό οικισμό του Μακρυγιάλου 17:00-17:15 ΚΑΡΑΜΠΑΤΣΩΛΗ Άννα Τεχνική εξειδίκευση στην παραγωγή οψιανού κατά την Πρωτοελλαδική Εποχή : μια συγκριτική μελέτη 17:15-17:30 ΝΑΝΟΓΛΟΥ Στράτος και ΠΑΠΠΑ Μαρία 17:30-17:45 CHAPMAN John, GAYDARSKA Bisserka, ΣΚΑΦΙΔΑ Ευαγγελία, ΣΟΥΒΑΤΖΗ Στέλλα «Σκεύος έχον σχήμα κολούρου πυραμίδος» Νέες προσεγγίσεις στην ανάλυση και ερμηνεία των οστρέινων δακτυλίων από Spondylus από το νεολιθικό οικισμό του Διμηνίου 17:45-18:00 ΓΕΩΡΓΟΥΛΑΚΗ Ελένη Η πολυσημία των κινητών ευρημάτων στους προανακτορικούς και παλαιονακτορικούς μινωικούς τάφους. Ερμηνευτική προσέγγιση 18:00-18:15 ΦΙΛΙΠΠΑ-TOUCHAIS Άννα Η πρακτική των intra muros ταφών στην Εποχή του Χαλκού: κοινωνική και ιδεολογική διάσταση του φαινομένου 18:15-18:30 ΚΑΚΑΒΟΓΙΑΝΝΗ Όλγα Σχετικά με τους υπόγειους λαξευτούς θαλάμους στα Μεσόγεια Αττικής 18:30-19:00 ΣΥΖΗΤΗΣΗ 19:00-19:30 ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ 3

9 2ο Συνέδριο Προϊστορικής Αρχαιολογίας Παρασκευή 5/12/2008 5η ΣΥΝΕΔΡΙΑ Υλικός πολιτισμός και οι ερμηνείες του II Προεδρείο: Ν. Πολυχρονάκου Σγουρίτσα και Φ. Δακορώνια 19:30-19:45 ΓΑΛΛΗ Ειρήνη Κατηγορίες και όρια στην αρχαιολογική έρευνα. Η περίπτωση της κρητικής προϊστοριολογίας 19:45-20:00 ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗ Ηρώ Μέθοδοι κατηγοριοποίησης ηπειρωτικής κεραμικής της Μέσης και Πρώιμης Ύστερης Εποχής του Χαλκού: συγκλίσεις και αποκλίσεις 20:00-20:15 ΚΡΙΓΚΑ Δήμητρα και ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Νίκος Θεωρία των Παγκόσμιων Συστημάτων (World Systems Theory)- Η συμβολή της στην κατανόηση της Μέσης και Ύστερης Εποχής του Χαλκού στο Αιγαίο 20:15-20:30 ΦΑΠΠΑΣ Ιωάννης Αρχαιολογικά δεδομένα, επιγραφικά τεκμήρια και έξωθεν μαρτυρίες: το τρίπτυχο των πηγών για τη μελέτη της Ύστερης Εποχής του Χαλκού 20:30-20:45 ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Μαρία Φωτεινή 20:45-21:00 ΜΠΑΣΙΑΚΟΣ Ιωάννης και ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Μυρτώ Ο τύμβος της Αταλάντης Διάτρητες μεταλλουργικές κάμινοι στο χώρο του Αιγαίου: μια καινοτομία της 3 ης π. Χ. χιλιετίας 21:00-21:15 ΒΑΡΟΥΦΑΚΗΣ Γιώργος Ο σίδηρος στα ομηρικά έπη: Όμηρος - ένας ευαίσθητος οικολόγος 21:15-21:45 ΣΥΖΗΤΗΣΗ Σάββατο 6/12/2008 6η ΣΥΝΕΔΡΙΑ Θεωρία και Μέθοδοι Ι Προεδρείο: Ελ. Μαντζουράνη και Al. Benvenuti 09:00-09:15 ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Μυρτώ Η παραγωγή των μετάλλων στο νότιο Αιγαίο κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού 09:15-09:30 ΧΑΤΖΗΤΟΥΛΟΥΣΗΣ Σταμάτης Ι. και ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΗΣ Γεώργιος Χ. Το κενό της αρχαιολογίας των ένυδρων θέσεων στον ελλαδικό χώρο. Το παράδειγμα του λιμναίου νεολιθικού οικισμού στο Δισπηλιό Καστοριάς 09:30-09:45 ΙΣΑΑΚΙΔΟΥ Βαλασία Ζωοαρχαιολογία και Προϊστορία στην Ελλάδα 09:45-10:00 ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ Σεβαστή Προσεγγίσεις σε θέματα διατροφής από τα σκελετικά κατάλοιπα στο προϊστορικό Αιγαίο 10:00-10:15 ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Αναστασία Υγεία, διατροφή και κοινωνικές προεκτάσεις στην Νεολιθική Ελλάδα από τη μελέτη του ανθρώπινου οστεολογικού υλικού 10:15-10:30 HALSTEAD Paul Παρόν και παρελθόν Εθνοαρχαιολογία, Λαογραφία και Προϊστορία στην Ελλάδα 10:30-11:00 ΣΥΖΗΤΗΣΗ 4

10 2ο Συνέδριο Προϊστορικής Αρχαιολογίας 11:00-11:30 ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ Σάββατο 6/12/2008 7η ΣΥΝΕΔΡΙΑ Θεωρία και Μέθοδοι ΙI Προεδρείο: Β. Αδρύμη Σισμάνη και Λ. Παπάζογλου - Μανιουδάκη 11:30-11:45 ΓΑΛΛΗΣ Κωνσταντίνος Ενδείξεις για τη χρήση των ανθρωπόμορφων νεολιθικών ειδωλίων, από την ανασκαφή στον οικισμό και το νεκροταφείο της Πλατειάς Μαγούλας Ζάρκου 11:45-12:00 ΜΑΡΑΓΚΟΥ Χριστίνα Λειτουργικότητα και φαντασιακό: αντιθέσεις και συμπληρωματικότητα 12:00-12:15 ΝΑΝΟΓΛΟΥ Στράτος Πρακτικές αναπαράστασης στη Νεολιθική Ελλάδα: μεθοδολογικές προτάσεις 12:15-12:30 ΚΑΤΑΠΟΤΗ Δέσποινα Δεν υπήρξαμε ποτέ μεταμοντέρνοι: Σκέψεις και προβληματισμοί γύρω από τις σύγχρονες θεωρητικές τάσεις στην αρχαιολογική έρευνα και πράξη 12:30-12:45 ΔΑΜΗΛΑΤΗ Κρίστη Από τον Marx στον Mauss και την υλικά μη παραγωγική διάσταση του πλούτου 12:45-13:00 BENVENUTI Alberto G. Η αρχαιολογική έρευνα και η ιστορικο-διαλεκτική εξήγηση 13:00-13:15 ΠΕΡΠΕΡΑΚΗ Ολυμπία Επαναπροσδιορίζοντας τη μελέτη της «κοινωνικής οργάνωσης»: Η περίπτωση της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού στη νότια ηπειρωτική Ελλάδα 13:15-13:30 ΔΑΚΟΡΩΝΙΑ Φανουρία Τι δεν ήταν οι Δωριείς! 13:30-14:00 ΣΥΖΗΤΗΣΗ 8η ΣΥΝΕΔΡΙΑ Αφιερωμένη στον Χρήστο Τσούντα Προεδρείο: Χρ. Ντούμας και Β. Πετράκος 16:00-16:15 ΚΑΡΑΔΗΜΑΣ Νεκτάριος Η συμβολή του Χρήστου Τσούντα στην προϊστορική αιγαιακή αρχαιολογία και ειδικότερα στη δημιουργία όρων και χρονολογικών περιόδων 16:15-16:30 ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ-MΑΝΙΟΥΔΑΚΗ Λένα 16:30-16:45 ΔΟΥΛΓΕΡΗ ΙΝΤΖΕΣΙΛΟΓΛΟΥ Αργυρούλα 16:45-17:00 ΠΟΛΥΧΡΟΝΑΚΟΥ-ΣΓΟΥΡΙΤΣΑ Νάγια Aπό την ανασκαφή στο Mουσείο. O Xρήστος Tσούντας Έφορος της Προϊστορικής Συλλογής του Eθνικού Aρχαιολογικού Mουσείου Χρήστος Τσούντας: από το Στενίμαχο στη Θεσσαλία Χρήστος Τσούντας : Αρχαιολόγος πεδίου και Ακαδημαϊκός δάσκαλος 17:00-17:15 ΜΑΡΘΑΡΗ Μαρίζα Βαδίζοντας στα ίχνη του Χ. Τσούντα : η αρχαιολογία των προϊστορικών Κυκλάδων στην εποχή του Τσούντα και σήμερα 5

11 2ο Συνέδριο Προϊστορικής Αρχαιολογίας 17:15-17:30 ΣΩΦΡΟΝΙΔΟΥ Μαρίνα Η άφιξη του Χρ. Τσούντα στη Θεσσαλία ως αφετηρία της Νεολιθικής έρευνας στην Ελλάδα 17:30-17:45 ΜΟΥΝΔΡΕΑ-ΑΓΡΑΦΙΩΤΗ Αντίκλεια Από τον Τσούντα στον Wace: θεωρήσεις και κατονομασίες της προϊστορικής Θεσσαλίας 17:45-18:00 ΚΩΤΣΑΚΗΣ Κώστας Ο Τσούντας και οι νεολιθικές σπουδές στην Ελλάδα 18:00-18:30 ΣΥΖΗΤΗΣΗ Σάββατο 6/12/2008 9η ΣΥΝΕΔΡΙΑ Αφιερωμένη στον Χρήστο Τσούντα Προεδρείο: Αργ. Δουλγέρη Ιντζεσίλογλου, Κ. Κωτσάκης και Αντ. Μουνδρέα - Αγραφιώτη 18:30-19:00 ΠΕΤΡΑΚΟΣ Βασίλειος Χρήστος Τσούντας ( ) 19:00-19:30 ΝΤΟΥΜΑΣ Χρίστος Ο Τσούντας και εμείς: 100 χρόνια μετά 19:30-20:00 ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΗΣ Γιώργος Χ. Το «ιστορικό» περιεχόμενο της Προϊστορίας 20:00-21:00 ΤΙΜΗΤΙΚΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗ Τιμώμενοι: Μαρία Θεοχάρη Γιώργος Χουρμουζιάδης Κώστας Γαλλής Κυριακή 7/12/ η ΣΥΝΕΔΡΙΑ Θεωρία και Μέθοδοι ΙΙΙ Προεδρείο: Α. Μπάτζιου Ευσταθίου και Ο. Κακαβογιάννη 09:00-09:15 ΒΟΥΖΑΞΑΚΗΣ Κωνσταντίνος Θεωρητικοί και μεθοδολογικοί προβληματισμοί με αφορμή την πραγματοποίηση επιφανειακής έρευνας στην επαρχία Αλμυρού 09:15-09:30 ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ Μερκούριος Αξιολογώντας τις περιηγήσεις και τις συστηματικές έρευνας επιφανείας σε νησιωτικό πλαίσιο: η περίπτωση της Αλάσαρνας στην Κω 09:30-09:45 ΚΡΑΧΤΟΠΟΥΛΟΥ Αθανασία Γεωαρχαιολογία, αποκατάσταση του τοπίου και αρχαιότητες 09:45-10:00 ΜΑΥΡΙΔΗΣ Φάνης Νησιωτική αρχαιολογία: ένας ανεξάρτητος τομέας έρευνας της προϊστορίας του Αιγαίου; Προβλήματα μεθοδολογίας, ερμηνείας του πολιτισμικού φαινομένου και εναλλακτικές προσεγγίσεις 6

12 2ο Συνέδριο Προϊστορικής Αρχαιολογίας 10:00-10:15 ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Κωνσταντίνος Προκλήσεις στην αρχαιολογία του 21ου αιώνα: εικονική πραγματικότητα, ένα σύγχρονο εργαλείο στην αρχαιολογική έρευνα. Η περίπτωση του Μινωικού νεκροταφείου στο Φουρνί Αρχανών 10:15-10:30 ΒΑΒΟΥΡΑΝΑΚΗΣ Γεώργιος Ο ρόλος των ψηφιακών αναπαραστάσεων στη μελέτη και ερμηνεία της προϊστορικής αρχιτεκτονικής 10:30-10:45 ΣΥΖΗΤΗΣΗ 10:45-11:15 ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ Κυριακή 7/12/ η ΣΥΝΕΔΡΙΑ Αρχαιολογία και Κοινωνία Προεδρείο: Λ. Χατζηαγγελάκης και Μ. Μαρθάρη 11:15-11:30 ΜΕΡΟΥΣΗΣ Νίκος και ΣΤΕΦΑΝΗ Λιάνα Οι θεωρητικοί και μεθοδολογικοί προσανατολισμοί της προϊστορικής αρχαιολογίας στην Ελλάδα μέσα από τις σελίδες δύο αρχαιολογικών περιοδικών (Αρχαιολογικό Δελτίο και Αρχαιολογικά Ανάλεκτα εξ Αθηνών) 11:30-11:45 ΑΛΜΑΤΖΗ Αθηνά Η ιστορία των προϊστορικών ανασκαφών στη Μακεδονία από τις αρχές του 20ου αιώνα ως και τη δεκαετία του :45-12:00 ΤΟΥΛΟΥΜΗΣ Κοσμάς «Με τη μόνιμη εγκατάσταση γεννιέται η έννοια της πατρίδας»: η αναπλαισίωση της προϊστορικής αρχαιολογίας στη σύγχρονη εκπαίδευση 12:00-12:15 ΜΟΥΛΙΟΥ Μάρλεν και ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Στρατής Αναπαραστάσεις και αναγνώσεις του προϊστορικού παρελθόντος στο αρχαιολογικό μουσείο του 21ου αιώνα. Προ-κλήσεις και προ-τάσεις 12:15-12:30 ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΗ Αναστασία Στον προθάλαμο των ελληνικών αρχαιολογικών μουσείων 12:30-12:45 ΣΥΖΗΤΗΣΗ 12:45-13:30 ΚΛΕΙΣΙΜΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ - ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ 7

13 Περιλήψεις Ανακοινώσεων

14 BENVENUTI Alberto Η αρχαιολογική έρευνα και η ιστορικο-διαλεκτική εξήγηση Η επιμονή με την οποία στις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες τείνουμε όλο και περισσότερο να προτείνουμε μια αντίθεση αποκλειστικώς ανάμεσα στην εξήγηση των θετικών επιστημών και την ιστορική ανάγνωση δεν είναι σε θέση να κρύψει τελείως τα ίχνη μιας σημαντικής αφαίρεσης, εκείνης της ιστορικο-διαλεκτικής εξήγησης. Μια εξήγηση που προσπαθεί να συλλάβει τις σταθερές, τις επαναλαμβανόμενες συνθήκες, όχι την ψευδαίσθηση ότι μπορούμε να ανακαλύψουμε τις αιτίες, με στόχο να διαπιστωθεί η αντίθεση σε σχέση με άλλες σταθερές, με επαναλαμβανόμενες συνθήκες, και πιθανώς τα αποτελέσματα της αντίθεσης αυτής: μια εξήγηση που τοποθετείται απέναντι στα γεγονότα, για να επιβεβαιώσει όχι τόσο το απρόβλεπτο ή, αντίθετα, το προβλέψιμο, αλλά τον εν δυνάμει ρόλο άρνησης και υπέρβασης του υπάρχοντος. Στην προ-προϊστορική αρχαιολογία το πρόβλημα είναι όμως πιο συγκεκριμένο και μπορεί να διατυπωθεί ως εξής: σε ποιους αρχαιολογικούς δείκτες πρέπει να αναζητηθεί η επαλήθευση της εγκυρότητας μιας εξήγησης ιστορικο-διαλεκτικού τύπου; Η απάντηση που μπορεί να προταθεί είναι ότι μπορεί να αποδειχθεί η ύπαρξη αρχαιολογικών στοιχείων, «τύπων», η λειτουργία των οποίων δεν είναι το αποτέλεσμα του ρόλου που τους έχει ανατεθεί από το «πολιτιστικό» σύστημα στο οποίο είναι ενταγμένοι, αλλά μπορεί, αντίθετα, να αλλάζει ως έκφραση ενεργειών κοινωνικών ομάδων στο πλαίσιο πολύπλοκων κοινωνιών. Η αλλαγή αυτή μπορεί να είναι τέτοιας φύσης, ώστε να συμβάλλει στον καθορισμό, έστω και φαινομενικά, μιας συνολικής μετατροπής του συστήματος ή, αν προτιμάει κανείς, να αποτελεί μια ιδιαίτερα πρόωρη αποκαλυπτική ένδειξη αυτής της μετατροπής που είναι ήδη σε εξέλιξη. Λαμβάνοντας ως δεδομένο ότι η διαλεκτική άρνηση μπορεί να γίνει αντιληπτή αρχαιολογικά μέσω των αλλαγών της λειτουργικής σημασίας ενός συγκεκριμένου αρχαιολογικού στοιχείου, τότε αυτό θα ισχύει και σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, ξεκινώντας, για παράδειγμα, από τις θρησκευτικές και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Πίσω από αυτές, δικαιολογημένα μπορεί κανείς να υποθέσει την ύπαρξη δράσης συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων, όμως ο καθορισμός των ομάδων αυτών δεν είναι καθόλου εύκολος. CHAPMAN John, GAYDARSKA Bisserka, ΣΚΑΦΙΔΑ Ευαγγελία, ΣΟΥΒΑΤΖΗ Στέλλα Νέες προσεγγίσεις στην ανάλυση και ερμηνεία των οστρέινων δακτυλίων από Spondylus που προέρχονται από τον νεολιθικό οικισμό του Διμηνίου Η προσέγγιση των οστρέινων δακτυλίων από Spondylus από τον νεολιθικό οικισμό του Διμηνίου, υπό το πρίσμα της κατασκευαστικής τους ακολουθίας (chaỉne opératoire), της βιογραφίας τους (biographical approach) και της ανάλυσης των συμφραζομένων της απόρριψής τους, μας δίνει τη δυνατότητα να κατανοήσουμε τη μακρά και σύνθετη ιστορία της ζωής τους, καθώς και τον πολυδιάστατο χαρακτήρα τους. Τα αποτελέσματα της προσπάθειας επανένωσης των σπασμένων οστρέινων δακτυλίων από διαφορετικά χωρικά συμφραζόμενα μας δίνουν σημαντικές πληροφορίες, τόσο για την κοινωνική δομή όσο και για τις κοινωνικές σχέσεις των μελών της νεολιθικής κοινότητας του Διμηνίου. Τέλος, στην παρούσα ανακοίνωση επιχειρείται η συγκριτική ανάλυση του συνόλου των οστρέινων δακτυλίων που προέρχονται από τον νεολιθικό οικισμό του Διμηνίου με εκείνα που προέρχονται από τα νεκροταφεία της Εποχής του Χαλκού Durankulak και Varna, στις βουλγαρικές ακτές της Μαύρης Θάλασσας. 1

15 HALSTEAD Paul Παρόν και παρελθόν - Εθνοαρχαιολογία, Λαογραφία και Προϊστορία στην Ελλάδα Η χρήση του παρόντος συνειδητή ή υποσυνείδητη με στόχο την κατανόηση των αρχαιολογικών δεδομένων είναι βασική αρχή της αρχαιολογικής ερμηνείας. Στην περίπτωση της ελληνικής προϊστορίας, σημαντικό ρόλο έχει παίξει η αναλογία με σύγχρονες ή τουλάχιστον πρόσφατες γεωργο-κτηνοτροφικές πρακτικές στον ίδιο τον ελλαδικό χώρο. Αυτό οφείλεται στη σχετικά πρόσφατη μηχανοποίηση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας, στην επιβίωση μικρών χωριών στην επαρχία και σε μια πλούσια παράδοση λαογραφικής έρευνας. Στόχος της παρούσας ανακοίνωσης θα είναι η συζήτηση των προβλημάτων, αλλά κυρίως της συμβολής της αναλογικής προσέγγισης στην ερμηνεία των κοινωνιών της Νεολιθικής και της Εποχής του Χαλκού στην Ελλάδα. REINGRUBER Agathe The Beginning of the Neolithic in Eastern Greece and Western Anatolia 100 years of intensive research of the Neolithic in Greece have been initiated by Chr. Tsountas excavations in Thessaly. In an international effort scholars were able to provide the basis for the understanding of the Neolithic material culture. Different Archaeological schools with different approaches elaborated comprehensive typological and chronological schemes, among them scholars like V. Milojčić, D. Theocharis and S. Weinberg. Beyond such descriptive approaches and definitions of periods and subperiods, questions concerning the transition from the Mesolithic to the Neolithic were discussed controversially. The idea of a Preceramic period in the eastern part of the Aegean was accepted by both archaeologists in favour of an autochthonous development, since an incipient Neolithic without pottery would point to a local development. Scientists favouring the colonization model, also sustained the high 14C-data for the beginning of the Neolithic around 7000 BC, since this age would correspond to the latest phase of the PPN in the Near East. WIJNEN Mies, ΡΟΝΤΗΡΗ Βάσω, ΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗ Αιμιλία Μια πρώτη προσέγγιση στην κεραμική τεχνολογία της νεολιθικής εγκατάστασης στη θέση "Καμάρα" Η νεολιθική εγκατάσταση στη θέση "Καμάρα" της Σούρπης ερευνήθηκε σε τρεις διαφορετικές περιπτώσεις: Σε σωστική ανασκαφή σε έργα διαπλάτυνσης του εθνικού δρόμου και σε έργα του Ο.Τ.Ε., καθώς και σε επιφανειακή έρευνα του Πανεπ/μίου του Gröningen και της Εφορείας του Βόλου. Αφορμή για μια κοινή μελέτη υπήρξε η πρόταση του Reinder Reinders για ένα άρθρο σε ολλανδικό περιοδικό. Ως βαθύτερο κίνητρο, όμως, θεωρήθηκαν οι διττοί προβληματισμοί που έβαζε η ίδια η θέση: 1. Μεγάλη κάλυψη σε επιφανειακά ευρήματα και μόνο μία νεολιθική φάση 2. Μικρή ανασκαφική έρευνα και πολλά ευρήματα. 3. Επίπεδη θέση ή μαγούλα; Η ανακοίνωση, βασισμένη στη μακροσκοπική ανάλυση ενός δείγματος της κεραμικής, ασχολείται με τα παραπάνω, σε μια πρώτη προσπάθεια προσδιορισμού της χρήσης του χώρου και της ένταξής του στον νεολιθικό "ιστό" της πεδιάδας του Αλμυρού. 2

16 ΑΘΑΝΑΣΑΚΗ Κατερίνα, ΓΑΛΛΗ Ειρήνη Κατηγορίες και όρια στην αρχαιολογική έρευνα. Η περίπτωση της κρητικής προϊστοριολογίας Στην αρχαιολογική έρευνα, βασικά μεθοδολογικά εργαλεία παρουσίασης, κατανόησης και ερμηνείας αποτελούν η κατηγοριοποίηση και η ταξινόμηση. Και τα δυο αμβλύνουν την ανομοιομορφία και δημιουργούν περιγεγραμμένο χώρο για όλα, μετασχηματίζοντας τις αταύτιστες μονάδες σε διαχειρίσιμες ενότητες με κάποιες κοινές, αναγκαίες ή επαρκείς ιδιότητες και σαφή, ξεκάθαρα όρια. Οι μηχανισμοί της κατηγοριοποίησης και τα ταξινομικά συστήματα στην αρχαιολογική θεωρία, ως νοητική διαδικασία που δε διαχωρίζεται από την αρχαιολογική πρακτική, δεν είναι ούτε χρονικά στατικοί ούτε ιδεολογικά ανεξάρτητοι. Κατηγορίες και όρια, που προέρχονται είτε από εμπειρικές διαπιστώσεις είτε από παγιωμένες θεωρήσεις, αλλάζουν ή αναθεωρούνται, πάντα σε συνάρτηση με αλλαγές στην αρχαιολογική σκέψη και στα ερμηνευτικά σχήματα του παρελθόντος. Πώς διαμορφώνονται οι υπάρχουσες κατηγοριοποιήσεις και ταξινομήσεις, και σε ποιό βαθμό επικαιροποιούνται στο νέο διευρυμένο διεπιστημονικό πλαίσιο της σύγχρονης προϊστοριολογίας; Χαρακτηριστικά παραδείγματα αντλούνται από το χώρο της κρητικής έρευνας, χώρο ο οποίος στην έρευνα της προϊστορίας παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με την υπόλοιπη Ελλάδα, αλλά και σημαντικές ιδιαιτερότητες. ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Κωνσταντίνος Η μελέτη της πολεοδομίας στη Μινωική Κρήτη: Μια ιστοριογραφική προσέγγιση Η κατανόηση των βασικών αρχών σχεδιασμού μιας πόλης δίνει τη δυνατότητα στους μελετητές του αρχαίου κόσμου να βγάλουν πολύτιμα χωρικά, αρχιτεκτονικά, κοινωνικά, ανθρωπολογικά και άλλα συμπεράσματα. Παρ όλα αυτά, οι πολεοδομικές μελέτες που αφορούν στον μινωικό πολιτισμό είναι λίγες, και από αυτές ακόμα λιγότερες έχουν πραγματοποιηθεί από πολεοδόμους, γεωγράφους ή αρχιτέκτονες, τους κατεξοχήν δηλαδή ειδικούς σε θέματα πολεοδομίας. Η εισήγηση αυτή έχει δύο στόχους. Ο πρώτος είναι να παρουσιαστούν εν συντομία οι θεωρητικές και μεθοδολογικές προσεγγίσεις του χώρου τα τελευταία εκατό χρόνια, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στο αστικό τοπίο και στην πολεοδομία. Έτσι, θα διαφανεί το θεωρητικό πλαίσιο μέσα στο οποίο έδρασαν οι μελετητές του μινωικού πολιτισμού. Ο δεύτερος και σημαντικότερος στόχος είναι η κριτική παρουσίαση των μελετών που έχουν εκπονηθεί για τις μινωικές πόλεις κατά τον τελευταίο αιώνα. Η εισήγηση αρχίζει με αναφορά στις μελέτες του Evans, του πατέρα της μινωικής αρχαιολογίας, και συνεχίζει με τις δύο μελέτες του Hutchinson τη δεκαετία του 50 (Prehistoric Town Planning in Crete και Prehistoric Town Planning in and around the Aegean), που αποτελούν την πρώτη προσπάθεια να αναλυθεί ο πολεοδομικός σχεδιασμός ως ξεχωριστό και αυτόνομο αντικείμενο μελέτης. Πλησιάζοντας προς το τέλος του 20ου αιώνα παρατηρείται εντονότερο ενδιαφέρον για την πολεοδομική ανάλυση των μινωικών πόλεων (Branigan, Whitelaw και άλλοι). Στις μελέτες αυτές διαφαίνονται νέες προσεγγίσεις στην πολεοδομία του μινωικού κόσμου, οι οποίες αντανακλούν τις νέες τάσεις στην αντίληψη και μελέτη του χώρου. ΑΛΜΑΤΖΗ Αθηνά Η ιστορία των προϊστορικών ανασκαφών στη Μακεδονία από τις αρχές του 20ου αιώνα ως και τη δεκαετία του 1960 Μέσα από το πρωτότυπο υλικό των ανασκαφικών ημερολογίων, αλλά και από τα δημοσιεύματα, επιχειρείται μια παρουσίαση της ιστορικής διαδρομής των προϊστορικών ανασκαφικών ερευνών στη Μακεδονία. Η αναδρομή ξεκινά με τις πρώτες έρευνες των Ρώσων στον Άγιο Παντελεήμονα, περιλαμβάνει τις έρευνες των γαλλοβρετανικών στρατευμάτων στην περιοχή της Θες/νίκης, του W.A.Heurtley, του Αν. Κεραμόπουλου στη Δυτική Μακεδονία, του Μ. Ανδρόνικου στη Βεργίνα, 3

17 του Δ. Λαζαρίδη στην Αμφίπολη και ολοκληρώνεται με τις συστηματικές ανασκαφές των Γάλλων στο Ντικιλί Τας και των Άγγλων στη Νέα Νικομήδεια και τους Σιταγρούς. ΑΛΟΥΠΗ - ΣΙΩΤΗ Ελένη Προϊστορική χειροποίητη κεραμική, κεραμική τεχνολογία και «ήπια» μαγειρική: επιστροφή στη αρχή; Εξετάζονται οι δύο μεγάλες κατηγορίες χρηστικών σκευών της Νεολιθικής και της Εποχής του Χαλκού, αυτή της σκοτεινόχρωμης στιλβωτής και της γραπτής ανοιχτόχρωμου βάθους, με βάση τα τεχνολογικά τους χαρακτηριστικά, και δίνονται παραδείγματα από θέσεις της νεολιθικής και της Εποχής του Χαλκού στη Βόρεια Ελλάδα (Κίτρινη Λίμνη, Μάνδαλο), Αιγαίο (Φτελιά Μυκόνου, Σάλιαγκο, Μάνικα) και Κύπρο. Η ύπαρξη επιχρίσματος και γραπτής διακόσμησης διευκολύνει τη συσχέτιση των προϊόντων με τις πρώτες ύλες του περιβάλλοντος χώρου, ενώ εθνοαρχαιολογικά δεδομένα από τα μέρη όπου επιβιώνουν πρώιμες πρακτικές βοηθούν στη κατανόηση των συνθηκών παραγωγής. Στις αρχές του 21ου αιώνα ο όρος «κεραμική τεχνολογία» παραπέμπει πλέον στα βιομηχανικά κεραμικά υλικά υψηλής τεχνολογίας, έχοντας σημαντικά απομακρυνθεί από το πρωταρχικό κεραμικό προϊόν της όπτησης αργίλων, που τείνει να εκλείψει. Η ευκολία διάδοσης και διάθεσης της εξειδικευμένης πληροφορίας τα τελευταία χρόνια και η ευαισθητοποίηση του καταναλωτικού κοινού σε θέματα υγείας και περιβάλλοντος οδήγησαν στον εντοπισμό και ανάδειξη των στιλβωτών κεραμικών σκευών που παράγονται σε περιοχές της Άπω Ανατολής (Ινδονησία), της Αφρικής (Μάλι, Νιγηρία, Μαρόκο) και της Νότιας Αμερικής (Κολομβία, Μεξικό) και στη διάθεση τους είτε στις μεγάλες αγορές της Ευρώπης και της Αμερικής είτε μέσω διαδικτύου. Τα τελευταία προωθούνται σήμερα ως επιτραπέζια και μαγειρικά σκεύη, φιλικά προς το περιβάλλον και τον άνθρωπο -παραγωγό και καταναλωτή-, διαφημίζοντας την ήπια μαγειρική (organic cooking) σε χαμηλή θερμοκρασία, για την ποιότητα της γεύσης και τη διατήρηση της θρεπτικής αξίας των τροφών. Στην εργασία επιχειρείται η τεχνολογική σύγκριση αρχαίων και σύγχρονων αγγείων μέσα από τις αναλύσεις, την αναπαραγωγή στο εργαστήριο και την εμπειρία της χρήσης τους. ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΑΣ Ορέστης, ΚΥΠΑΡΙΣΣΗ - ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΑ Νίνα Μετακινήσεις προϊστορικών πληθυσμών στη Θεσσαλία. Μια νέα θέση στο οροπέδιο της Λίμνης Πλαστήρα και η πιθανή της σχέση με ήδη γνωστές θέσεις στην περιοχή: προβλήματα και περιορισμοί Σε υψόμετρο 800 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας και σε απόσταση περίπου 50 χιλιομέτρων νοτιοδυτικά του σπηλαίου της Θεόπετρας -στο οροπέδιο της τεχνητής Λίμνης Πλαστήρα- εντοπίστηκε μια νέα θέση πλούσια σε προϊστορικά ευρήματα διαφόρων περιόδων. Η έρευνα πεδίου που ξεκίνησε πριν τέσσερα χρόνια και συνεχίζεται ακόμη έχει αποδώσει πληθώρα ευρημάτων της παλαιολιθικής αλλά και της νεολιθικής περιόδου. Τα παλαιολιθικά ευρήματα είναι μέχρις στιγμής όλα επιφανειακά, ενώ κατά την έρευνα πεδίου το 2006 είχαμε τη χαρά να εντοπίσουμε μια νεολιθική θέση που ανασκάπτεται ήδη. Από τη μελέτη του παλαιολιθικού υλικού προκύπτει ότι τα ευρήματα υπάγονται στη Μέση και στην Ανώτερη Παλαιολιθική, ενώ η νεολιθική θέση εκτιμάται ότι ανήκει στη Μέση Νεολιθική περίοδο. Ο διαχρονικός χαρακτήρας της χρήσης του οροπεδίου γεννά ποικίλα και σημαντικά ερωτήματα ως προς τη φύση των μετακινήσεων των προϊστορικών πληθυσμών, την εποχικότητα της θέσης, την επίγνωση που είχε ο προϊστορικός άνθρωπος για το άμεσο, αλλά και το ευρύτερο περιβάλλον καθώς και για τη δυνατότητα προγραμματισμού κατά τη Μέση Παλαιολιθική περίοδο. Οι απαντήσεις σε όλα αυτά τα ερωτήματα θα προκύψουν μόνο αν καταφέρουμε να συναρτήσουμε τη νέα θέση με το γενικότερο πλαίσιο των ήδη γνωστών προϊστορικών θέσεων της περιοχής, παλαιολιθικών και νεολιθικών. Τα στοιχεία που έχουμε στα χέρια μας είναι αρκετά, αλλά τα προβλήματα και οι περιορισμοί που προκύπτουν στην πορεία της μελέτης μπορούν να καθορίσουν σε μεγάλο βαθμό την ασφάλεια των συμπερασμάτων μας. 4

18 ΒΑΒΟΥΡΑΝΑΚΗΣ Γεώργιος Ο ρόλος των ψηφιακών αναπαραστάσεων στη μελέτη και ερμηνεία της προϊστορικής αρχιτεκτονικής Για την καταγραφή και την αποκατάσταση των αρχιτεκτονικών λειψάνων χρησιμοποιούνται πλέον ευρέως εφαρμογές ψηφιακής τεχνολογίας, όπως λογισμικό σχεδίασης (π.χ. AutoCAD), τρισδιάστατος σχεδιασμός και εικονικές αποκαταστάσεις (π.χ. γλώσσα VRML). Η παρούσα ανακοίνωση θα αναφερθεί σε ερευνητικά προγράμματα ψηφιακής αποκατάστασης προϊστορικών κτιρίων στην Ελλάδα (π.χ. Τούμπα Θεσσαλονίκης, Τσούγκιζα, Κομμός στην Κρήτη κ.ά.) με σκοπό να φωτίσει τον επιστημολογικό ρόλο των εικόνων αυτών στη μελέτη και ερμηνεία των αρχιτεκτονικών καταλοίπων. Ο ρόλος αυτός ποικίλλει κατά περίπτωση, από τη χρήση των αποκαταστάσεων στη διαλεύκανση θεμάτων στρωματογραφίας και χρήσης των αρχιτεκτονικών στοιχείων, έως την απλή αποτύπωση της τελικής ερμηνείας των αρχαιολόγων για τη μορφή και τη σημασία των ανασκαμμένων κτιριακών καταλοίπων. Μέσα από την ποικιλομορφία αυτή είναι δυνατόν να φανεί ότι το μέτρο της ενεργούς αξιοποίησης των ψηφιακών αποκαταστάσεων στην αρχαιολογική έρευνα είναι συνάρτηση των επιστημολογικών αναζητήσεων των εκάστοτε ανασκαφέων ή μελετητών. Η ανακοίνωση ασχολείται επίσης με την εξαιρετικά έντονη επίδραση που ασκούν οι ψηφιακές αποκαταστάσεις, σε σχέση με τα παλαιότερα συμβατικά τεχνικά σχέδια (π.χ. αξονομετρικά σχέδια) και τις ελεύθερες ζωγραφικές απόψεις. Η επίδραση αυτή αποδίδεται συνήθως στον νεωτερισμό της ψηφιακής τεχνολογίας, καθώς και στον ιδιαίτερα ακριβή ρεαλισμό των εικόνων αυτών. Αντίθετα, εδώ θα υποστηριχθεί ότι, όπως κάθε εικόνα, οι ψηφιακές αποκαταστάσεις δεν είναι πιστές αναπαραστάσεις της πραγματικότητας, αλλά τρόπος σχηματισμού άποψης για την υλική πραγματικότητα του παρελθόντος. Η επίδρασή τους οφείλεται στον ολοκληρωτικό, υπερ-ρεαλιστικό τους χαρακτήρα, ο οποίος όχι μόνο αμβλύνει την κριτική ικανότητα του θεατή της εικόνας, αλλά αφαιρεί και τη δυνατότητα ανάπτυξης επιστημονικού διαλόγου. Τέλος, διατυπώνονται σκέψεις σχετικά με πιθανές μεθοδολογικές θεραπείες των παραπάνω αδυναμιών. ΒΑΡΟΥΦΑΚΗΣ Γιώργος Ο σίδηρος στα ομηρικά έπη. Όμηρος - ένας ευαίσθητος οικολόγος Ο Όμηρος είχε εντυπωσιασθεί τόσο πολύ από τις μαγικές ιδιότητες του σιδήρου να μετατρέπεται σε χάλυβα και να σκληραίνει με τη θερμική κατεργασία της βαφής, ώστε τον αναφέρει επανειλημμένα στα έπη του, αν και ο Τρωικός πόλεμος πραγματοποιείται σε μια εποχή, κατά την οποία ο χαλκός και τα κράματά του χρησιμοποιούνται κυρίως στην κατασκευή όπλων και εργαλείων. Πολλές φορές, όμως, θυμάται ότι, στη μακρινή εποχή της Ιλιάδας, ο σίδηρος ήταν ένα πολύτιμο μέταλλο και η κατοχή του αποτελούσε μια ένδειξη πλούτου. Η παρούσα εργασία αναφέρεται στην έρευνα του συγγραφέα γύρω από σιδερένια δαχτυλίδια-σφραγίδες (16ος- 14ο αι. π.χ.), τα οποία εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου Κρήτης και στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών και ενισχύουν την άποψη ότι πράγματι ο σίδηρος ήταν ένα πολύτιμο μέταλλο κατά τη Μινωική και Μυκηναϊκή Εποχή. Ο Όμηρος, μάλιστα, αναφέρει περιπτώσεις κατά τις οποίες ευγενείς Τρωαδίτες, που είχαν συλληφθεί από ηγέτες των Αχαιών, όπως ήταν ο Μενέλαος, ο Αγαμέμνων και άλλοι, ζητούν να μην εκτελεστούν και σε αντάλλαγμα να προσφέρουν οι δικοί του ως λύτρα «χρυσό, χαλκό και αστραφτερό σίδηρο». Σε άλλες πάλι περιπτώσεις, ο Όμηρος αναφέρει την προσφορά σιδερένιων επάθλων σε αθλητικούς αγώνες. Μια τέτοια περίπτωση ήταν οι επικήδειοι αγώνες που οργάνωσε ο Αχιλλέας στη μνήμη του αγαπημένου του φίλου, του Πατρόκλου, και προσέφερε «λέβητες, τρίποδες και ένα τεμάχιο σιδήρου τόσο μεγάλο, που θα μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες του σε σίδηρο για τα επόμενα πέντε χρόνια». Ο Όμηρος, όμως, είναι τόσο εντυπωσιασμένος από τις μαγικές ιδιότητες του σιδήρου (ή καλύτερα του χάλυβα) να σκληραίνει με τη βαφή, ώστε όταν περιγράφει στην Οδύσσεια με πολύ γλαφυρό τρόπο την τύφλωση του Πολύφημου από τον Οδυσσέα, κάνει αναφορά σ αυτή τη θερμική κατεργασία του σιδήρου «όπως ο χαλκιάς για το τρανό πελέκι, το 5

19 χώνει στο κρύο το νερό, χοχλοβουίζει εκείνο και δύναμη στο σίδερο γεννώντας, έτσι τσίριζε το μάτι (του Πολύφημου) στο λιόξυλο τριγύρω». Η όλη σκηνή αποτελεί μια σαφή αναφορά στην εντυπωσιακή θερμική κατεργασία του χάλυβα. Τέλος, η παρούσα εργασία κλείνει με αναφορά στην ευαισθησία του Ομήρου για την καταστροφή του περιβάλλοντος ο Όμηρος καταδικάζει όλους τους εμπολέμους για τη βαρβαρότητα που επιδεικνύουν μολύνοντας τον ποταμό Σκάμανδρο με το αίμα και τα πτώματα των αντιπάλων, καθώς και για τον ανεπίτρεπτο εμπρησμό των δασών. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Ελένη Κεραμική και κοινωνικές πρακτικές στις κοινότητες της Ηπείρου κατά την Εποχή του Χαλκού Η Ήπειρος συχνά περιγράφεται στη βιβλιογραφία ως μία απομονωμένη-ορεινή περιοχή στην περιφέρεια του λεγόμενου «Μυκηναϊκού» κόσμου, γεγονός που οφείλεται κυρίως στον μικρό αριθμό των εντοπισμένων θέσεων της Εποχής του Χαλκού. Για τον λόγο αυτό οι κάτοικοί της κατά την Εποχή του Χαλκού- αλλά και αργότερα- θεωρούνται συντηρητικοί και πρωτόγονοι. Κάτω από αυτό το πρίσμα, η παρουσία κάποιων κοινών στοιχείων με τα μυκηναϊκά κέντρα της νότιας Ελλάδας έχει ερμηνευθεί ως αποτέλεσμα παθητικής υιοθέτησης προϊόντων ενός «ανώτερου» πολιτισμού. Η παρούσα ανακοίνωση, μέσα από τη μελέτη των διαδικασιών παραγωγής, διακίνησης και κατανάλωσης της, τοπικής και εισαγμένης, χειροποίητης και τροχήλατης κεραμικής της Εποχής του Χαλκού θα επιχειρήσει να ανιχνεύσει τις κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές διαστάσεις των αγγείων στο πλαίσιο των τοπικών κοινοτήτων της Ηπείρου κατά την περίοδο αυτή. ΒΟΥΖΑΞΑΚΗΣ Κωνσταντίνος Θεωρητικοί και μεθοδολογικοί προβληματισμοί με αφορμή την πραγματοποίηση επιφανειακής έρευνας στην επαρχία Αλμυρού Οι επιφανειακές έρευνες αποτελούν μια καθιερωμένη και διαδεδομένη μορφή αρχαιολογικής έρευνας, τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο όσο και στην περιοχή της Μεσογείου και στην Ελλάδα ειδικότερα. Με αφορμή την πραγματοποίηση επιφανειακής έρευνας στην ευρύτερη περιοχή της πεδιάδας του Αλμυρού, θα αναπτυχθούν διάφορα θέματα σχετικά με θεωρητικά προβλήματα αλλά και με προτάσεις πάνω στη μεθοδολογία διεξαγωγής ανάλογων ερευνών. ΓΑΛΛΗΣ Κωνσταντίνος Ενδείξεις για τη χρήση των ανθρωπόμορφων νεολιθικών ειδωλίων, από την ανασκαφή στον οικισμό και το νεκροταφείο της Πλατειάς Μαγούλας Ζάρκου Γίνεται συγκριτική εξέταση ενός σχηματοποιημένου ειδωλίου που βρέθηκε στο νεκροταφείο καύσεων της Πλατειάς Μαγούλας Ζάρκου επάνω από τεφροδόχο, με ειδώλια της ίδιας περιόδου που βρέθηκαν στον οικισμό μέσα σε πρόπλασμα σπιτιού. Το πρόπλασμα είχε κατατεθεί ως προσφορά θεμελίωσης κοντά στην εστία, κάτω από το δάπεδο σπιτιού της αρχής της Νεότερης Νεολιθικής, φάση Τσαγγλιού Λάρισας (περ π. Χ.). Από τη σύγκριση μπορεί να φανεί ότι το σχηματικό ειδώλιο του νεκροταφείου εικονίζει άρρεν άτομο, νεαρής ηλικίας. Η ανθρωπολογική εξέταση των οστών μέσα στην τεφροδόχο έδειξε ότι ανήκουν σε νέο άτομο, μάλλον άρρεν. Οι παρατηρήσεις οδηγούν στο συμπέρασμα ότι κάποια ανθρωπόμορφα ειδώλια σχετίζονταν άμεσα (δηλ. ως προς το φύλο και την ηλικία) με τα άτομα για τα οποία προορίζονταν. 6

20 ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Μυρτώ Η παραγωγή των μετάλλων στο νότιο Αιγαίο κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού Η αρχαιομεταλλουργική έρευνα στο προϊστορικό Αιγαίο επικεντρωνόταν για μεγάλο διάστημα, σχεδόν εξ ολοκλήρου, σε ερωτήματα σχετικά με την προέλευση και τη διακίνηση των μετάλλων. Ως εκ τούτου, συμπεράσματα για την εξόρρυξη των μετάλλων και τη σημασία κάποιων περιοχών έναντι άλλων στη διάθεση των απαραίτητων πρώτων υλών συνάγονταν έμμεσα από τις προσπάθειες αυτές. Εγγενείς περιορισμοί που απαντώνται στις μελέτες προέλευσης μετάλλων, καθώς και τα συγκεκριμένα προβλήματα που αναγνωρίζονται στη μέχρι τώρα εφαρμογή τους στο προϊστορικό Αιγαίο οδηγούν σε μια κριτική ανασκόπηση της προσέγγισης αυτής. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια νέα τάση στην έρευνα, η οποία, μέσα από πιο ολοκληρωμένες και διεπιστημονικές προσεγγίσεις, δίνει τώρα έμφαση { στην παραγωγή των μετάλλων. Από πρόσφατες μελέτες σε θέσεις που σχετίζονται με την παραγωγή χαλκού, μολύβδου και αργύρου κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού στο νότιο Αιγαίο και συγκεκριμένα στις Κυκλάδες, την Αττική, και την Κρήτη, προκύπτει πληθώρα νέων αρχαιολογικών και αναλυτικών δεδομένων. Η παρούσα εργασία αποσκοπεί σε μια σύνθεση των δεδομένων αυτών, προσεγγίζοντας θέματα που αφορούν στην οργάνωση της παραγωγής των μετάλλων κατά την περίοδο αυτή. Ειδικότερα, εξετάζεται η ποικιλόμορφη εικόνα που προκύπτει μέχρι τώρα ως προς τη χωροταξική κατανομή των διαφορετικών σταδίων της παραγωγής, την κλίμακα, τις τεχνολογικές ομοιότητες ή διαφοροποιήσεις, τη σχέση με γνωστούς οικισμούς. Διαπιστώνονται συγκεκριμένα μεθοδολογικά προβλήματα και ζητήματα για περαιτέρω έρευνα, ενώ τονίζονται οι δυνατότητες που προκύπτουν για την κατανόηση της οργάνωσης της παραγωγής και του κοινωνικοπολιτικού ρόλου των μετάλλων στις προϊστορικές κοινωνίες. ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ Μερκούριος Αξιολογώντας τις περιηγήσεις και τις συστηματικές έρευνες επιφανείας σε νησιωτικό πλαίσιο: η περίπτωση της Αλάσαρνας στην Κω Η συστηματική επιφανειακή έρευνα έχει εξελιχθεί τα τελευταία χρόνια σε ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για τους αρχαιολόγους. Ενώ, όμως, η μέθοδος εφαρμόζεται εκτεταμένα στην ηπειρωτική Ελλάδα και την Κρήτη, στα νησιά του Αιγαίου είναι αρκετά περιορισμένη. Η παρουσίαση αυτή θα επικεντρωθεί στη συστηματική επιφανειακή έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην Αλάσσαρνα της Κω από το Πανεπιστήμιο Αθηνών, με έμφαση στις προϊστορικές θέσεις που επισημάνθηκαν. Ταυτόχρονα, θα παρουσιασθούν τα αποτελέσματα παλαιότερων περιηγήσεων, που πραγματοποιήθηκαν στο νησί κυρίως κατά τη δεκαετία του 1960, καθώς και τα ερωτήματα που έθεσαν. Με τον τρόπο αυτό θα αξιολογηθούν τόσο τα αποτελέσματα της συστηματικής επιφανειακής έρευνας, σε σχέση με αυτά των περιηγήσεων, όσο και τα πλεονεκτήματα της πρώτης μεθόδου για την έρευνα της προϊστορικής αρχαιολογίας στο νησιωτικό πλαίσιο εν γένει. Τέλος, θα γίνει κατανοητό ποια ερωτήματα μπορούν τα τεθούν από τις δύο μεθόδους και σε ποιο βαθμό μπορούν να απαντηθούν. ΓΕΩΡΓΟΥΛΑΚΗ Ελένη Η πολυσημία των κινητών ευρημάτων στους προανακτορικούς και παλαιονακτορικούς μινωικούς τάφους. Ερμηνευτική προσέγγιση O αρχαιολόγος που ασχολείται με τα ταφικά έθιμα μιας προϊστορικής κοινωνίας έρχεται αντιμέτωπος με διάφορα ερωτήματα: πώς προετοιμαζόταν ο ειδικός χώρος (τάφος) που δεχόταν το νεκρό σώμα, τί διαδικασία ακολουθείτο από τη στιγμή του θανάτου μέχρι την ώρα της ταφής, ποιο ήταν το είδος και η ποιότητα των κτερισμάτων που συνόδευαν τον νεκρό στην τελευταία του κατοικία. Στην πραγματικότητα, ο όρος "ταφικά έθιμα" είναι πολυσήμαντος τα ταφικά έθιμα σχετίζονται τόσο με το οικονομικό επίπεδο ενός λαού όσο και με την τεχνογνωσία, όπως αυτά 7

21 αποτυπώνονται στην ταφική αρχιτεκτονική και τα κτερίσματα, αλλά και με τις θρησκευτικές αντιλήψεις αυτού του λαού για τον θάνατο, και με τη σχέση των επιγόνων με τους νεκρούς. Tο πιο δύσκολο για τον αρχαιολόγο είναι, με βάση τα υλικά κατάλοιπα, να μπορέσει να υπεισέλθει, κατά το δυνατόν, στον συμβολισμό των ταφικών εθίμων. Σ αυτά τα πλαίσια θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε και να ερμηνεύσουμε την πολυσημία των κινητών ευρημάτων που ανακαλύφθηκαν σε μινωικά ταφικά σύνολα. Στην Προανακτορική και Παλαιοανακτορική Περίοδο, οι νεκροί θάβονταν σε μια προορισμένη γι' αυτό τον σκοπό τοποθεσία, σε προεξέχουσα θέση και κοντά στον αντίστοιχο οικισμό, σε ομαδικό τάφο ή και κατ ευθείαν στο χώμα. Η ταφή του νεκρού σε έναν προκαθορισμένο χώρο και η τοποθέτηση κτερισμάτων συνόδευαν όλους τους νεκρούς, ανεξάρτητα από το φύλο, τον πλούτο ή την κοινωνική τάξη. Tα κτερίσματα τα αποτελούσαν κεραμική, κοσμήματα, εργαλεία, αντικείμενα συμβολικού-θρησκευτικού χαρακτήρα (ειδώλια) και αντικείμενα που πιθανόν να είχαν, εκτός από χρηστική, και κάποια συμβολική αξία (π.χ. σφραγίδες). Βέβαια, τα πολυτελή αντικείμενα (σφραγίδες, κοσμήματα) που παρατηρούνται σε ορισμένους τάφους είναι ενδεικτικά της κοινωνικής θέσης ή του πλούτου του νεκρού. Μπορεί να υποτεθεί ότι ο νεκρός κατοικούσε μετά θάνατον στον τάφο, χρησιμοποιώντας τα προσωπικά του αντικείμενα, ακόμη και τα λατρευτικά (ειδώλια). Τα κτερίσματα περιλαμβάνουν και πήλινες απομιμήσεις, σε μικρό μέγεθος, αντικειμένων της καθημερινής ζωής, όπως φλασκιά, πυξίδες, βάσεις για τη στήριξη άλλων αντικειμένων και εργαλεία, όπως τριπτήρες και κοπείς. Από την άλλη πλευρά, απομιμήσεις πολύ μεγαλύτερων "αντικειμένων", όπως κάρα, βάρκες και πατητήρια για την παραγωγή κρασιού, θάβονταν επίσης με τους νεκρούς. Το πρόβλημα της κτερισματικής χρήσης απομιμήσεων αντικειμένων της καθημερινής ζωής έχει γίνει αντικείμενο διεξοδικής συζήτησης στη βιβλιογραφία. Δυστυχώς, επειδή διάφοροι συγγραφείς πραγματεύονται τον κάθε τύπο αντικειμένων χωριστά, έχουν δοθεί διαφορετικές ερμηνείες. Ενδεικτικά αναφέρουμε τη σύνδεση των πλοίων με θρησκευτικές δοξασίες, δηλαδή με το "ταξίδι του νεκρού στον Kάτω Kόσμο". Ωστόσο, αν εξετάσουμε τις απομιμήσεις ως σύνολο και σε συνδυασμό με τα ταφικά συνευρήματα οδηγούμαστε σε μία άλλη ερμηνεία: η ποικιλία των απεικονιζόμενων αντικειμένων υποδεικνύει απομιμήσεις πραγμάτων που θα είχε χρησιμοποιήσει ο νεκρός στη διάρκεια της ζωής του (εργαλεία, αγγεία). Mετά θάνατον, τα παραπάνω αντικείμενα, σε μικρότερο μέγεθος, θα "συνόδευαν" τον νεκρό στον τάφο ως κτερίσματα. Από την άλλη πλευρά, μερικά από αυτά (πλοίο, πατητήρι, κάρο) μπορούν να θεωρηθούν ενδεικτικά της επίγειας ασχολίας του νεκρού. Επειδή οι απομιμήσεις αντικειμένων της καθημερινής ζωής κατασκευάζονταν ειδικά για ταφική χρήση, μπορεί να υποτεθεί ότι οι εν λόγω απομιμήσεις συνόδευαν νεκρούς που ανήκαν σε κάπως ανώτερο οικονομικό επίπεδο. Ανθρωπόμορφα σκεύη συνόδευαν σαν κτερίσματα τους νεκρούς δεδομένου ότι πολλά απ' αυτά παριστάνουν μία γυναίκα, πολλοί ερευνητές διατύπωσαν την άποψη ότι απεικονίζουν θεότητες με συγκεκριμένες ιδιότητες. Mάλιστα, ο P. Warren διαπιστώνει στην Kρήτη μια μορφή πολυθεΐας ήδη την τρίτη χιλιετία π.x. Στις παραπάνω ερμηνείες ίσως ελλοχεύουν κάποιοι κίνδυνοι. Είναι γνωστό ότι η μελέτη της θρησκείας πληθυσμιακών στρωμάτων των οποίων τα γραπτά μνημεία δεν έχουν αποκρυπτογραφηθεί, όπως συμβαίνει με τη Mινωική Kρήτη, είναι εξαιρετικά δύσκολη. Oι ερευνητές έχουν στη διάθεσή τους μόνο τα αρχαιολογικά δεδομένα, η ερμηνεία των οποίων καθίσταται συχνά προβληματική λόγω της έλλειψης παραλλήλων, ή την ημιτελή αρχαιολογική έρευνα. Πολλοί μελετητές προσπάθησαν να θεραπεύσουν τα κενά που υπάρχουν, όσον αφορά τις πραγματικές μας γνώσεις γύρω από τη μινωική θρησκεία και χρησιμοποίησαν τη λεγόμενη συγκριτική μέθοδο. Bάσει αυτής της μεθόδου, ανάγουν φαινόμενα της προϊστορικής εποχής σε αντίστοιχα των ιστορικών χρόνων, για τα οποία υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες. Ωστόσο, αν και η συγκριτική μέθοδος συνεισφέρει στη γνώση μιας προϊστορικής κοινωνίας, η υπέρμετρη χρήση της μπορεί να οδηγήσει σε παρερμηνείες. Καλό είναι να τεθούν τα μινωικά ανθρωπόμορφα σκεύη στη σωστή τους βάση. Πρέπει να εξεταστούν με προσοχή τα συνευρήματα και να γίνει αναφορά και σε σκεύη άλλων σχημάτων που χρονολογούνται την ίδια εποχή. Έτσι, τα ερωτήματα που αφορούν αφ ενός μεν την ακριβή χρήση των εν λόγω σκευών και αφ' ετέρου την πρώιμη ύπαρξη πολυθεϊστικού συστήματος στην Mινωική Kρήτη, θα απαντηθούν μέσα σε ορθά πλαίσια. Αποθέσεις αγγείων ποικίλης τυπολογίας και ποιότητας κατάλληλα για υγρά, βρέθηκαν σε 8

22 συγκεκριμένα σημεία των τάφων ή των νεκροταφείων. Χαρακτηριστική είναι και η ανακάλυψη παρόμοιων αγγείων σε πρωτογενείς ταφές που χαρακτηρίζονται από φανερή έλλειψη άλλων συνοδευτικών αντικειμένων. Mπορούμε να υποθέσουμε ότι τα αγγεία αυτά δεν ήταν απλά κτερίσματα, αλλά υπολείμματα κάποιας νεκρικής τελετής (συμβολική χειρονομία, σπονδή σε ένδειξη σεβασμού ή πρόποση εις μνήμην του νεκρού [?]). Η τελετή αυτή φαίνεται ότι γινόταν και για τους οικονομικά ασθενέστερους νεκρούς, οι οποίοι που δεν κατείχαν προσωπικά αντικείμενα. Επίσης, δεν διαπιστώνεται ότι οι κοινωνικά ανώτερες τάξεις απολάμβαναν κάποια ιδιαίτερη τιμή ή τελετουργία. Τα παραπάνω φανερώνουν το καθαρά συμβολικό περιεχόμενο της τελετουργίας. ΔΑΚΟΡΩΝΙΑ Φανουρία Τί δεν ήταν οι Δωριείς! Νέα ευρήματα, προερχόμενα από τον ελλαδικό χώρο και κλιμακούμενα χρονολογικά από την ύστερη εποχή του χαλκού (ΥΕ ΙΙΙ) μέχρι και την πρώιμη Εποχή του Σιδήρου (ΠΓ), τα οποία αποκαλύφθηκαν, ανασκάφηκαν και δημοσιεύτηκαν τα τελευταία τριάντα χρόνια, μας αναγκάζουν να αναθεωρήσουμε όλες τις παλαιές θεωρίες σχετικά με τη φυσιογνωμία των Δωριέων και τον ρόλο που αυτοί έπαιξαν στη διαμόρφωση της ιστορίας των Ελλήνων. Η ανακοίνωση επικεντρώνεται στα χαρακτηριστικά εκείνα που αμέσως ή εμμέσως αποδόθηκαν στους Δωριείς, είτε από τις αρχαίες πηγές είτε από τη σύγχρονη έρευνα, αλλά δεν υποστηρίζονται από τα αντίστοιχα αρχαιολογικά ευρήματα. ΔΑΜΗΛΑΤΗ Κρίστη Από τον Marx στον Mauss και την υλικά μη παραγωγική διάσταση του πλούτου Σε γενικές γραμμές, η Εποχή του Χαλκού στο Αιγαίο θεωρείται μια περίοδος σταθμός στην ευρωπαϊκή προϊστορία, δεδομένου ότι σηματοδοτεί την εμφάνιση θεσμοθετημένων κοινωνικών ανισοτήτων και τον σχηματισμό κρατικών δομών εξουσίας, οι οποίες συνδέονται με τον ανακτορικό πολιτισμό. Από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι σήμερα, οι έρευνες στα μινωικά ανακτορικά συγκροτήματα παρέχουν σαφείς ενδείξεις για την παρουσία διαστρωματωμένων κοινωνιών. Από την άλλη πλευρά, οι μη ανακτορικές κοινωνίες της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού θεωρούνται εξελικτικές βαθμίδες προς τις σύνθετες δομές κράτους και τις ανισότητες των ανακτορικών χρόνων. Πιο συγκεκριμένα, η παρουσία των ανισοτήτων έχει θεωρηθεί ως το αποτέλεσμα της εντατικοποίησης της αγροτικής παραγωγής και των τρόπων με τους οποίους ο έλεγχος στην εργασία και στο αγροτικό προϊόν μεταφράζεται σε σχέσεις κοινωνικών ανισοτήτων. Σύγχρονες μελέτες επιμένουν {ότι η συγκεκριμένη διαδικασία υπονόμευσε την αυτονομία του οικιακού τρόπου παραγωγής (Domestic Mode of Production), δημιουργώντας οικονομική αλληλεξάρτηση και θεσμικές αλλαγές (θεσμός κράτους). Εν συντομία, η παρουσία ή η απουσία εξουσίας και κοινωνικών ανισοτήτων συμπεραίνεται αυτομάτως και κατά κύριο λόγο από την παρουσία ή την απουσία του πλούτου σε συγκεκριμένα τμήματα της κοινωνίας. Έτσι, λοιπόν, ο πλούτος θεωρείται η καθολική μονάδα μέτρησης της αξίας, η οποία αφενός αντανακλά και αφετέρου κατασκευάζει, μέσα από την παραγωγή, την κυκλοφορία και την επανεπένδυσή της σε οικονομικά παραγωγικές δραστηριότητες, κοινωνικές ανισότητες. Παρακολουθώντας τις παραδοσιακές αρχαιολογικές προσεγγίσεις του «πλούτου», μπορούμε να συμφωνήσουμε με τους Berthoud και Sabelli ότι είναι η υλικά παραγωγική (Materially Productive) διάστασή του δηλαδή η επένδυση του πλούτου αναπαράγει τις δυνάμεις και τις σχέσεις παραγωγής εκείνη η οποία θεωρείται το κλειδί στη δημιουργία σχέσεων ανισότητας. Κατά τη γνώμη μου, η ορθότητα της παραπάνω θέσης, η οποία παραπέμπει στην καπιταλιστική λογική του σύγχρονου κόσμου, μπορεί εύκολα να αμφισβητηθεί. Αμφισβητείται όχι μόνο σε θεωρητικό επίπεδο, για τη σαθρή της συλλογιστική ή για τις προκαταλήψεις και τα μυθεύματα με τα οποία συνεχίζει να τροφοδοτεί γενεές αρχαιολόγων στην πραγμάτευση των κοινωνικών φαινομένων, αλλά και στο αρχαιολογικό 9

23 πεδίο, καθώς δεν αφήνει τα ευρήματα να «μιλήσουν» απαλλαγμένα από τους αστικούς μύθους του καπιταλισμού. Με βάση τα σημερινά αρχαιολογικά δεδομένα το πρωτομινωικό τοπίο δεν φαίνεται να δίνει ξεκάθαρη έμφαση σε αξιόλογη παραγωγική επένδυση και επανεπένδυση στη γεωργία. Ωστόσο, η έλλειψη έμφασης στην παραγωγική διάσταση του πλούτου κατά την Πρωτομινωική Εποχή δεν πρέπει να μας οδηγεί σε βεβιασμένα συμπεράσματα περί έλλειψης κοινωνικής πολυπλοκότητας ή απουσίας δομών εξουσίας και ανισοτήτων. Αντίθετα, πρέπει να επανατοποθετήσουμε στο προσκήνιο την κεντρική ιδέα του Mauss, σύμφωνα με την οποία δομές κύρους, ισχύος και ανισοτήτων μπορούν να δημιουργηθούν μέσω πρακτικών, όπως η θεαματική ανάλωση /κατανάλωση ή η συμβολική καταστροφή πλούτου, η γενναιόδωρη παροχή υλικών ή μη υλικών αγαθών, το δώρο κ.α. Τέτοιου είδους πρακτικές, οι οποίες εστιάζουν στη μη παραγωγική διάσταση του πλούτου, αν και με πρώτη μάτια εύκολα θα χαρακτηρίζονταν αντιοικονομικές, στην πραγματικότητα δημιουργούν ένα συμβολικό κεφάλαιο, το οποίο μπορεί να αποτελέσει ένα εξαιρετικής σημασίας εργαλείο σε παιχνίδια εξουσίας. ΔΗΜΟΥΛΑ Αναστασία, ΠΕΝΤΕΔΕΚΑ Αρετή Εκατό χρόνια μετά: τέμνοντας την κεραμική του Σέσκλου Έχει περάσει ακριβώς ένας αιώνας από την πρώτη δημοσίευση της κεραμικής του Σέσκλου, κατά τη διάρκεια του οποίου είδαν το φως νέες μελέτες και δημοσιεύσεις του υλικού που χρησιμοποίησαν διαφορετικά μεθοδολογικά εργαλεία και ακολούθησαν τις θεωρητικές αναζητήσεις κάθε εποχής. Καινοτομία στις μελέτες αυτές αποτέλεσε η εισαγωγή της χρήσης αναλυτικών τεχνικών, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 80. Πιο συγκεκριμένα, η χρήση της μεθόδου της κεραμικής πετρογραφίας προσέφερε πολύτιμα δεδομένα που αφορούν ζητήματα τεχνολογίας και προέλευσης των κεραμικών υλών. Η μέθοδος χρησιμοποιήθηκε σε μία σειρά μελετών της κεραμικής του Σέσκλου (Wijnen 1982, Κωτσάκης 1983, Κυριατζή & Πεντεδέκα υπό προετοιμασία), αλλά και σε μελέτες που ασχολούνται με ευρύτερα ζητήματα της θεσσαλικής κεραμικής (Schneider et al 1991, Πεντεδέκα 2008, Δημουλά υπό προετοιμασία). Η παρούσα μελέτη αποσκοπεί στη συγκεντρωτική παρουσίαση και επανεξέταση των αναλυτικών δεδομένων που αφορούν στην κεραμική του Σέσκλου, υπό το πρίσμα των μεθοδολογικών εξελίξεων στον αναλυτικό τομέα (κεραμική πετρογραφία, χημικές αναλύσεις), των σύγχρονων θεωρητικών τάσεων στη μελέτη του υλικού πολιτισμού, καθώς και των επίκαιρων ερωτημάτων σχετικά με τη θεσσαλική νεολιθική. Κεντρικό σημείο της προσέγγισης αυτής αποτελεί ο τρόπος με τον οποίο η χρήση των αναλυτικών τεχνικών διαμόρφωσε τις αντιλήψεις μας για τη ζωή σε ένα νεολιθικό οικισμό, έπειτα από έναν αιώνα έρευνας. ΔΟΥΛΓΕΡΗ - ΙΝΤΖΕΣΙΛΟΓΛΟΥ Αργυρούλα Xρήστος Tσούντας. Από το Στενίμαχο στη Θεσσαλία. O (η) Στενί(ή)μαχος της Ανατολικής Ρωμυλίας (σημερινό Asenovgrad της Βουλγαρίας), όπου γεννήθηκε το 1857 και έζησε τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια ο Xρήστος Tσούντας, γόνος παλαιάς και επιφανούς οικογένειας της πόλης, παρουσιάζεται όπως ήταν στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν ήκμαζε ακόμη εκεί ο Ελληνισμός. Στη συνέχεια ανιχνεύονται τα βήματα του πρωτοπόρου αρχαιολόγου στη Θεσσαλία και ειδικότερα στην πόλη του Bόλου κατά τη διάρκεια της εδώ παραμονής του το χρονικό διάστημα , που συμπίπτει με την εγκατάσταση Στενιμαχιτών προσφύγων στην περιοχή των Παλαιών Bόλου. Ακόμη διερευνώνται οι σχέσεις του και οι επαφές του με πρόσωπα της εποχής, όπως ο Νικόλαος Γιαννόπουλος, καθώς και η απήχηση της παρουσίας του και του έργου του στην τοπική κοινωνία. 10