ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ Ν.Ο.Π.Ε. ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ Ν.Ο.Π.Ε. ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΕΤΟΣ ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΕΠΙΤΑΞΗ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ (ΑΡ. 18 ΠΑΡ. 3 ΚΑΙ 22 ΠΑΡ. 4 Σ) ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΚΟΥΚΟΒΙΝΟΥ ( Α.Μ )

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ.3-4 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: Η ΕΠΙΤΑΞΗ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ.4-19 Το δικαίωµα της ιδιοκτησίας..4-6 Έννοια της επίταξης πραγµάτων.6-7 Προϋποθέσεις.7-12 Ιστορική αναδροµή Η διάρκεια της επίταξης αναλυτικότερα και η άρση της Αποζηµίωση ιάκριση από συγγενείς έννοιες ΜΕΡΟΣ ΕΥΤΕΡΟ: Η ΕΠΙΤΑΞΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ Το δικαίωµα της εργασίας Έννοια Προϋποθέσεις Ιστορική αναδροµή Η διοικητική πράξη της επίταξης. 28 Επίταξη και απεργία ιάκριση από συγγενικές έννοιες ΟΙ ΥΟ ΜΟΡΦΕΣ ΕΠΙΤΑΞΗΣ ΣΥΓΓΡΙΝΟΜΕΝΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 34 ΠΕΡΙΛΗΨΗ SUMMARY..35 ΛΗΜΜΑΤΑ.35 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το ισχύον στην Ελλάδα Σύνταγµα του 1975/86/01 περιέχει έναν αρκετά λεπτοµερή κατάλογο ατοµικών και κοινωνικών δικαιωµάτων. Το δεύτερο µάλιστα µέρος του, άρθρα 4-25 τιτλοφορείται «ατοµικά και κοινωνικά δικαιώµατα». Σ αυτά συµπεριλαµβάνονται και δύο εξαιρετικά θεµελιώδη δικαιώµατα την ιδιοκτησία και την ελευθερία της εργασίας που απονέµονται απ το ελληνικό Σύνταγµα σε κάθε άνθρωπο, στον καθένα. Χάρη στην καθιέρωση των δικαιωµάτων αυτών µπορεί ο κάθε ένας στην ελληνική επικράτεια να αποκτήσει και να διατηρήσει τα αναγκαία για την επιβίωση και την διαβίωσή του µέσα, να αναπτύξει ελεύθερα την προσωπικότητά του την οποία διαµορφώνει και εκφράζει µέσω της εργασίας του. Αν και θεµελιώδη,όµως τα δικαιώµατα αυτά υφίστανται ποικίλους περιορισµούς που κλιµακώνονται σε ένταση. Απ τους δραστικότερους περιορισµούς που θεµιτά επιβάλλονται στα δύο αυτά δικαιώµατα είναι αυτός που επιβάλλεται µε τον θεσµό της επίταξης. Ο θεσµός αυτός στην πρώτη του µορφή περιορίζει το δικαίωµα της ιδιοκτησίας, µε την έννοια ότι επιβάλλει την προσωρινή στέρηση χρήσης και κάρπωσης συγκεκριµένων ιδιόκτητων πραγµάτων µε στόχο να επιτευχθεί κάποια έκτακτη και άµεση δηµόσια ανάγκη. Πρόκειται, δηλαδή, για την επίταξη πραγµάτων που καθιερώνει το άρθρο 18 παράγραφος 3 του ισχύοντος Συντάγµατος. Η επίταξη πραγµάτων θα αποτελέσει και το πρώτο µέρος της παρούσας εργασίας. Πιο συγκεκριµένα θα γίνει αναφορά στην έννοια της επίταξης πραγµάτων, των προϋποθέσεων επιβολής της, θα επιχειρηθεί επίσης µια σύντοµη ιστορική αναδροµή στον θεσµό καθώς επίσης και µια διάκριση από συγγενικές στην επίταξη πραγµάτων έννοιες. Η δεύτερη µορφή του θεσµού της επίταξης, στη συνέχεια, περιορίζει την ελευθερία της εργασίας και πιο συγκεκριµένα την αρνητική πλευρά του δικαιώµατος, την ελευθερία της µη εργασίας και θεσπίζεται απ το άρθρο 22 παράγραφος 4 του Συντάγµατος. Αναλυτικότερα, επιβάλλει σε συγκεκριµένα άτοµα, µε απειλή ποινικών κυρώσεων την παροχή προσωπικών υπηρεσιών προκειµένου ν αντιµετωπιστούν προσωρινά στρατιωτικές ανάγκες αλλά και κοινωνικές που αφορούν την δηµόσια υγεία ή 3

4 προκαλούνται από θεοµηνία. Η επίταξη προσωπικών υπηρεσιών, όπως αποκαλείται η µορφή αυτή επίταξης θα αποτελέσει το δεύτερο µέρος της εργασίας. Και εδώ αντικείµενο µελέτης θα αποτελέσουν τα επιµέρους θέµατα που θα εξεταστούν και στην επίταξη πραγµάτων. Επιπρόσθετα, θα εξεταστεί η σχέση του άρθρου 22 παράγραφος 4 µε το άρθρο 23 του Συντάγµατος το οποίο θεµελιώνει την συνδικαλιστική ελευθερία, εντοπίζοντας βέβαια στο δικαίωµα της απεργίας που απορρέει απ αυτήν. Θα ακολουθήσει µια σύγκριση των δύο µορφών επίταξης. Στο τέλος θα γίνει η παράθεση των τελικών συµπερασµάτων, της περίληψης της εργασίας όπως επίσης και της βιβλιογραφίας, της νοµολογίας και γενικότερα των πηγών απ τις οποίες αντλήθηκε το υλικό της εργασίας. ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ:Η ΕΠΙΤΑΞΗ ΠΡΑΓΑΜΤΩΝ( άρθρο 18 παρ. 3) ΤΟ ΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ Ι ΙΟΚΤΗΣΙΑΣ Η ιδιοκτησία αναγνωρίζονταν ως εµφυτο, αναπαλλοτρίωτο και αιώνιο δικαίωµα του ανθρώπου ήδη απ τη σχολή του φυσικού δικαίου µε κυριότερο εκπρόσωπο τον J. Locke ο οπίος πρέσβευε ότι είναι ένα απ τα δικαιώµατα που υπήρχαν πριν απ το κράτος και το δίκαιο που πηγάζει απ αυτό, γεγονός που επιβάλλει τον σεβασµό τους. Σηµαντική είναι η αναφορά του Bill of Rights (1776) και της ιακήρυξης των ικαιωµάτων της Γαλλικής Επανάστασης (1789) σε αυτό. Το άρθρο 2, πιο συγκεκριµένα, ορίζει ότι σκοπός κάθε πολιτικής κοινωνίας είναι η διατήρηση των φυσικών και απαράγραπτων δικαιωµάτων του ανθρώπου. Τα δικαιώµατα αυτά είναι η ελευθερία, η ιδιοκτησία, η ασφάλεια και η αντίσταση στην τυραννία. Ειδικότερη αναφορά υπάρχει στο άρθρο17 στο οποίο χαρακτηρίζεται ως «απαραβίαστο και ιερό» δικαίωµα το οποίο εποµένως κανένας δεν µπορεί να στερηθεί εκτός αν το απαιτεί προφανώς δηµόσια ανάγκη νόµιµα διαπιστούµενη, υπό τον όρο δίκαιας και προηγούµενης αποζηµίωσης. Αντίθετα ο J.J.Rousseau ήταν εχθρός της ατοµικής ιδιοκτησίας και πίστευε ότι αυτή αποτελεί κοινωνική λειτουργία και ότι ο κύριος ενός πράγµατος οφείλει να το χρησιµοποιεί όχι µόνο µε γνώµονα το συµφέρον του αλλά και το συµφέρον του κοινωνικού συνόλου. Και τα πρώτο ελληνικά Συντάγµατα κινήθηκαν στο πνεύµα της γαλλικής επανάστασης. 4

5 Προστατευτικές της ιδιοκτησίας διατάξεις περιελάµβαναν τόσο το Σύνταγµα της Γαλλίας του 1791, όσο και του Βελγίου του 1831 στο άρθρο 11. Μετά τον Α Παγκόσµιο Πόλεµο, τα νεώτερα Συντάγµατα έγιναν πιο ελαστικά σχετικά µε την προστασία της ιδιοκτησίας, γεγονός στο οποίο συνέβαλαν οι κοινωνικές και οικονοµικές εξελίξεις εκείνης της περιόδου. Το γερµανικό µάλιστα Σύνταγµα του 1919 στο άρθρο 15 παράγραφος 3 αναφέρει ότι: «η ιδιοκτησία δηµιουργεί υποχρεώσεις. Η χρήση της πρέπει να εξυπηρετεί και το δηµόσιο συµφέρον.». Παρόµοια είναι και η διάταξη του άρθρου 14 παράγραφος 2 του σηµερινού Θεµελιώδους Νόµου της Βόννης του 1949: «Η χρήση της πρέπει να υπηρετεί την κοινή ωφέλεια». Τα ελληνικά Συντάγµατα, τόσο αυτά της περιόδου του υπέρ της ανεξαρτησίας αγώνα, όσο και αυτά του 1844και του 1864 είχαν υιοθετήσει την διατύπωση του άρθρου 17 της ιακήρυξης των ικαιωµάτων του 1789,χωρίς όµως να χαρακτηρίζουν το δικαίωµα της ιδιοκτησίας ιερό και απαραβίαστο. Το 1911 η διάταξη συµπληρώθηκε και ορίστηκε ότι στην αναγκαστική απαλλοτρίωση η αποζηµίωση καθορίζεται πάντα δια της δικαστικής οδού. Το Σύνταγµα του 1927,δε, προχώρησε ακόµη πιο πέρα, αντιµετωπίζοντας το ζήτηµα των επιτάξεων πρώτη φορά στο άρθρο 19. Το Σύνταγµα του 1952 στο άρθρο 17 επανέλαβε αυτές τις διατάξεις που αφορούν την ιδιοκτησία σε δύο άρθρα, το 17 ο και το 18 ο απ τα οποία το πρώτο αναφέρεται στην προστασία της ιδιοκτησίας και στην αναγκαστική απαλλοτρίωση, ενώ το δεύτερο στους περιορισµούς του δικαιώµατος αυτού. Έχει γίνει δεκτό ότι το Σύνταγµα δεν προστατεύει µόνο το δικαίωµα της κυριότητας, αλλά απαγορεύει την προσβολή κάθε εµπράγµατου δικαιώµατος. Σήµερα µάλιστα πρέπει να γίνει δεκτό ότι στο προστατευτικό πεδίο της συνταγµατικής διάταξης εµπίπτουν και τα ενοχικά δικαιώµατα βάσει της Συνθήκης της Ρώµης και του πρόσθετου πρωτοκόλλου που υπογράφηκε το 1952 στο Παρίσι και έχει υπερνοµοθετική ισχύ βάσει του 28 παράγραφος 1 του Συντάγµατος αν και η ισχύς αυτή των διεθνών συµβάσεων αποτελεί αντικείµενο έντονης θεωρητικής διαµάχης. Επιχειρώντας µια λεπτοµερέστερη εξέταση του περιεχοµένου του δικαιώµατος της ιδιοκτησίας αξίζει να αναφέρουµε τις επιµέρους εξουσίες απ τις οποίες αυτό συντίθεται. Πρόκειται για: 1) την εξουσία διατήρησης της ιδιοκτησίας 2)την εξουσία µετατροπής ή µεταποίησης του αντικειµένου της 5

6 3)την εξουσία χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίας 4)την εξουσία διάθεσης του αντικειµένου της Σύµφωνα µε την συνταγµατική διάταξη το δικαίωµα της ιδιοκτησίας τελεί υπό την προστασία του κράτους και αναπτύσσει απόλυτη αµυντική διαπροσωπική ενέργεια. Τελεί βέβαια υπό τον όρο η άσκηση των δικαιωµάτων που απορρέουν απ αυτήν να µην ασκούνται σε βάρος του γενικού συµφέροντος αυτό όµως δεν δίνει το δικαίωµα στο κράτος να έρχεται σε σύγκρουση µε το δικαίωµα της ιδιοκτησίας παρά µόνο στις περιπτώσεις που κάτι τέτοιο όντως επιβάλλεται απ το δηµόσιο συµφέρον. Σε αυτές µόνο τις περιπτώσεις το ίδιο το Σύνταγµα εισάγει και περιορισµούς του δικαιώµατος της ιδιοκτησίας. Με αυτό τον τρόπο έχουµε µια συρρίκνωση του περιεχοµένου της ιδιοκτησίας και όχι την οριοθέτησή του. Το Σύνταγµα αναφέρει ρητά τους περιορισµούς του δικαιώµατος της ιδιοκτησίας στα άρθρα 17 και18. Η κρατική επέµβαση στην ιδιοκτησία εκδηλώνεται µε τρεις διαφορετικούς τρόπους. Εµφανίζεται είτε µε την µορφή της αφαίρεσης του πράγµατος απ τον ιδιοκτήτη και της µετάθεσης της κυριότητας πάνω σ αυτό στη διοίκηση ή σε δηµόσιο νοµικό πρόσωπο ή σε ιδιωτικό νοµικό πρόσωπο όπως συµβαίνει στην περίπτωση της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης(17 παρ. 2 Σ) είτε µε τη µορφή της στέρησης της ελεύθερης χρήσης και κάρπωσης του πράγµατος το οποίο έτσι περιέρχεται στην απλή κατοχή της διοίκησης ή και τρίτου υποδεικνυόµενου απ αυτή όπως στην περίπτωση της επίταξης πραγµάτων ( 18 παρ. 3 Σ). Τρίτη µορφή επέµβασης είναι η επιβολή περιορισµών στην ελευθερη χρηση του πράγµατος χωρίς όµως να αφαιρείται απ τον ιδιοκτήτη η κατοχή του. Τέτοιες περιπτώσεις αποτελούν οι νόµιµοι περιορισµοί χάριν του γενικού συµφέροντος που επιβάλλει η εφαρµογή του άρθρου 17 παρ. 1 του Συντάγµατος. ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΤΑΞΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ Όπως προκύπτει απ την ετυµολογική προέλευση της λέξης επίταξη αυτή προέρχεται απ το ρήµα επιτάσσω ή επιτάττω που σηµαίνει προστάζω, διατάζω. Επίταξη λοιπόν είναι µια διαταγή. Αυτή κατά την οικεία συνταγµατική διάταξη(18 παρ. 3) επιβάλλει την προσωρινή στέρηση της χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίας µε µονοµερή πράξη του κράτους προκειµένου να ικανοποιηθεί κάποια έκτακτη και άµεση δηµόσια ανάγκη. Η 6

7 επίταξη δηλαδή αποτελεί λειτουργικό περιορισµό του δικαιώµατος της ιδιοκτησίας που επιβάλλεται για την εξασφάλιση της λειτουργίας του θεσµού της ιδιοκτησίας. Πρόκειται επίσης για παθητική κύρωση εφόσον ο φορέας της ιδιοκτησίας υποχρεώνεται να ανέχεται την επιβολή του µέτρου αυτού χωρίς να έχει υποχρέωση να προβεί σε κάποια ενέργεια. Συνήθως οι επιτάξεις που διενεργούνται διακρίνονται µε βάση τους λόγους για τους οποίους διενεργούνται ως εξής: -αµυντική ή στρατιωτική ή πολεµική. Τέτοια είναι η επίταξη εκείνη που διενεργείται για την κάλυψη των αναγκών των ενόπλων δυνάµεων σε περίπτωση πολέµου ή επιστράτευσης. -ειρηνική ή κοινωνική ή πολιτική. Τέτοια είναι η επίταξη η οποία επιβάλλεται για την θεραπεία κάποιας άµεσης κοινωνικής ανάγκης που µπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη δηµόσια τάξη ή υγεία. Η επίταξη δηµιουργεί µια ιδίας φύσης έννοµη σχέση δηµοσίου δικαίου. εν αποτελεί ούτε σύµβαση ούτε επιβολή φόρου. Η δε αποζηµίωση που στις περιπτώσεις της επίταξης προβλέπεται ότι καταβάλλεται δεν είναι ούτε τίµηµα ούτε συµφωνηµένο µίσθωµα ούτε ηµερήσια αποζηµίωση. Με την επίταξη επιβάλλεται ειδικό δηµόσιο βάρος το οποί πλήττει την απορρέουσα απ το δικαίωµα της ιδιοκτησίας ελεύθερη χρήση και κάρπωση του πράγµατος το οποίο αφορά. ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ Σε κάθε περίπτωση προκειµένου να επιβληθεί η επίταξη σε πράγµατα πρέπει να πληρούνται οι προϋποθέσεις που σε γενικές γραµµές προβλέπει το Σύνταγµα. Αυτές είναι κατά το Σύνταγµα τρεις και πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά. Πρόκειται για α) την ύπαρξη ειδικού νόµου β) την εξυπηρέτηση αναγκών των ενόπλων δυνάµεων που δηµιουργούνται συνεπεία πολέµου ή επιστράτευσης ή ανάγκης που µπορεί να θέσει σε κίνδυνο την δηµόσια τάξη ή υγεία. Εξετάζοντας την πρώτη προυπόθεση παρατηρούµε ότι ο συντακτικός νοµοθέτης εξουσιοδοτεί τον κοινό νοµοθέτη να θεσπίσει ειδικότερες ρυθµίσιες σχετικά µε τον θεσµό της επίταξης όπως συνάγεται απ την διατύπωση του συνταγµατικού κειµένου «ειδικοί νόµοι ρυθµίζουν...».σαφέστατα δεν πρόκειται για µια εν λευκώ εξουσιοδότηση αλλά αντίθετα σε κάθε περίπτωση µιλάµε για ένα είδος σύµπραξης, αφού πάντα ο κοινός νοµοθέτης πρέπει να σέβεται τις συνταγµατικές επιταγές. Η συνταγµατική διάταξη ορίζει 7

8 το πότε είναι επιτρεπτή η έντονη αυτή επέµβαση της διοίκησης στην σφαίρα της ιδιοκτησίας. Στον κοινό νοµοθέτη παρέχεται ευρεία διακριτική ευχέρεια να καθορίσει τους τρόπους µε τους οποίους θα εκπληρωθούν οι στόχοι που θέτει το Σύνταγµα. Οι αξιολογικές έννοιες πάντως που χρησιµοποιούνται δεν αφήνουν µεγάλα περιθώρια για ευρεία ερµηνευτική προσέγγιση και εξειδίκευσή τους. Σήµερα ισχύουν ειδικότερες νοµοθετικές διατάξεις οι οποίες έχουν ως αντικείµενο την επίταξη πραγµάτων όπως οι ακόλουθες. Ν4442/29 «περί στρατιωτικών και ναυτικών εισφορών και ναυλώσεων» όπως τροποποιήθηκε απ τον ΑΝ 2006/39. Ν 3190/43 Ν1376/46 «περί επιτάξεως ακινήτων προς στέγασιν δηµοσίων υπηρεσιών». Ν 17/1974 «περί πολιτικής σχεδιάσεως εκτάκτου ανάγκης» το οποίο διευρύνει επικίνδυνα τις περιπτώσεις εφαρµογής του εξαιρετικού µέτρου της επίταξης διεκδικώντας εφαρµογή σε κάθε έκτακτη ανάγκη από φυσικά ή άλλα γεγονότα πολεµικά ή όχι, είτε από κάθε είδους ανωµαλίες που έχουν ως αποτέλεσµα τη δηµιουργία ή την απειλή δηµιουργίας εκτεταµένων απωλειών, ζηµιών ή καταστροφών σε έµψυχο και άψυχο υλικό της χώρας και διατάραξη της οικονοµικής και κοινωνικής ζωής της χώρας. Η από 28/7/1978 πράξη νοµοθετικού περιεχοµένου «περί αποκαταστάσεως ζηµιών εκ των σεισµών του 1978 εις την Β. Ελλάδα κ.λ.π.» που κυρώθηκε µε τον νόµο 867/79 και τροποποιήθηκε µε τους Ν1133/81 και Ν 1048/84. Ν 1838/51. Το άρθρο 5 του νόµου αυτού αναφέρει: «επιτρέπεται (η επίταξη) για πράγµατα ή χώρους αναγκαία για την εκτέλεση έργων υπό όρους και αποζηµιώσεις κανονιζοµένους και εγκρινοµένους υπό του υπουργού µετά την γνώµην του κατά το άρθρον 3 συµβουλίου. Εν ταις περιπτώσεις επιτάξεως η αποζηµίωσης καταβάλλεται αµέσως, επιτρεποµένης της περαιτέρω διεκδικήσεως δια της δικαστικής οδού κατά τας κειµένας διατάξεις. 8

9 Η από 1/10/1986 πράξη νοµοθετικού περιεχοµένου «για την αποκατάσταση των ζηµιών των κτηρίων γενικά τις οποίες προκάλεσαν οι σεισµοί της 13 ης και 15 ης Σεπτεµβρίου σε περιοχές του νοµού Μεσσηνίας». Οι ειδικότεροι αυτοί νόµοι ρυθµίζουν κυρίως διοικητικά ζητήµατα της επίταξης και τις οικονοµικές σχέσεις µεταξύ του δηµοσίου και του ιδιοκτήτη του επιτακτού πράγµατος. εύτερη προϋπόθεση είναι η εξυπηρέτηση των αναγκών των ενόπλων δυνάµεων και µάλιστα αυτών που προκύπτουν εξαιτίας πολέµου ή επιστράτευσης, ή κοινωνικών αναγκών που δηµιουργεί η διακινδύνευση της δηµόσιας τάξης ή υγείας.ο συνταγµατικός νοµοθέτης χρησιµοποιεί µια πληθώρα αξιολογικών εννοιών, οι οποίες θα πρέπει να ερµηνεύονται κατά τέτοιο τρόπο ώστε να διαφυλάσσεται όσο το δυνατόν ευρύτερη η περιφέρεια του δικαιώµατος της ιδιοκτησίας. Πιο συγκεκριµένα οι προϋποθέσεις «πόλεµος» και «επιστράτευση» πρέπει να υπάρχουν τόσο από νοµική όσο, κυρίως, και από πραγµατική άποψη να υπάρχει δηλαδή γενικευµένη διεξαγωγή εχθροπραξιών ή έκτακτη και διευρυµένη κινητοποίηση των ενόπλων δυνάµεων αλλά και να έχουν τηρηθεί οι προβλεπόµενες απ το Σύνταγµα διαδικασίες για την κήρυξη πολέµου και επιστράτευσης. Αντίθετα το ΣτΕ στη απόφαση 1677/80 θεωρεί επαρκή την κήρυξη της γενικής επιστράτευσης στο παρελθόν µε Π και την έκτοτε µη άρση της, παρά την ανυπαρξία της στην πραγµατικότητα. Η απόφαση αυτή κατά τον Κ. Χ. Χρυσόγονο υποπίπτει σε δύο σφάλµατα. Πρώτον, αντιστρέφει την ιεραρχία των πηγών του δικαίου, αφού εξαρτά την εφαρµογή του Συντάγµατος απ την έκδοση Π. εύτερον, οδηγεί σε στέρηση της ιδιοκτησίας µέσω µιας αδικαιολόγητα παρατεινόµενης de facto απαλλοτρίωσης, κατά περιγραφή και του άρθρου 17 παρ 1-2 του Συντάγµατος. Στη συνέχεια, οι έννοιες δηµόσια τάξη και δηµόσια υγεία πρέπει να ερµηνεύονται στενά. Έτσι, κίνδυνος για την δηµόσια υγεία προκαλείται όταν δηµιουργούνται οι προϋποθέσεις για πρόκληση, διάδοση και εξάπλωση λοιµωδών, µολυσµατικών ή µεταδοτικών νόσων. Ως δηµόσια τάξη,δε, νοείται η εσωτερική τάξη και ασφάλεια της χώρας. Η επέκταση της επίταξης πέρα απ τα όρια αυτά συστέλλει ασφυκτικά το δικαίωµα της ιδιοκτησίας, αφού επιτρέπει την, προσωρινή έστω, στέρηση της ελεύθερης χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίας προκειµένου να εξυπηρετηθούν κατά το µάλλον ή ήττον 9

10 ρευστές και µεταβαλλόµενες οικονοµικές ή κοινωνικές σκοπιµότητες. Αντίθετα, προβληµατική είναι η άποψη που διατύπωσε το ΣτΕ στην απόφασή του 957/78 ότι θέτει σε κίνδυνο την δηµόσια τάξη «η απειλή σοβαράς διαταράξεως της οικονοµικής και κοινωνικής ζωής της χώρας, ήτις δύναται να συνίσταται και εις την διατάραξην της συνεχούς και οµαλής λειτουργίας των υπό ουσιαστικήν έννοιαν δηµοσίων υπηρεσιών.». Η αντίληψη αυτή διαφοροποιείται και από το ΕΚ, αφού αυτό στην απόφασή του για την υπόθεση Campus Oil Ltd της δέχεται ότι η κατ άρθρο 36 ΣυνθΕΚ έννοια της δηµόσιας τάξης αναφέρεται µόνο στη διαφύλαξη συµφερόντων µη οικονοµικού χαρακτήρα. Η τρίτη προϋπόθεση αναφέρεται στην ύπαρξη έκτακτης και πρόσκαιρης ανάγκης και όχι µιας ανάγκης απ αυτές που καλείται το κράτος να λύσει σε καθηµερινή ή τουλάχιστον τακτική βάση, ούτε βέβαια αυτές που έχει προβλέψει, σχεδιάσει και µελετήσει το κράτος. 1 Η ικανοποίησή της µάλιστα πρέπει να προβάλει τόσο επιτακτική ώστε αν δεν επέλθει να απειλεί να θέσει σε άµεσο κίνδυνο την δηµόσια τάξη ή υγεία. Για να επιβληθεί, λοιπόν, το µέτρο της επίταξης θα πρέπει προηγουµένως να έχει πραγµατοποιηθεί κάθε δυνατή προσπάθεια αντιµετώπισης της κατάστασης και όχι να εφαρµόζεται όποτε το κράτος αργεί αδικαιολόγητα να βρει λύση. Η επίταξη εποµένως δεν καλύπτει σε καµία περίπτωση µια µόνιµη ανάγκη και δεν µπορεί ποτέ να αποτελέσει οριστική λύση. Βασικό της στοιχείο είναι ο παροδικός της χαρακτήρας και η επιβολή της εξαιτίας κάποιου επείγοντος. Ο αιφνιδιασµός του κράτους απ την απρόσµενη. Μη υπολογίσιµη εξέλιξη είναι αυτός που δικαιολογεί τον περιορισµό της ιδιοκτησίας. Στην περίπτωση όµως που µια µόνιµη ανάγκη προβάλλει άµεση κι επιτακτική η επιβολή επίταξης είναι δυνατή ώσπου η ανάγκη αυτή ν αντιµετωπιστεί σε εύλογο κατά τις περιστάσεις χρονικό διάστηµα µε κίνηση της διαδικασίας απαλλοτρίωσης. Συνέπεια του έκτακτου και προσωρινού χαρακτήρα του µέτρου αυτού είναι το ότι δεν επιτρέπεται η διατήρησή της πέρα από ένα εύλογο κατά περίπτωση χρονικό διάστηµα, απαγορεύεται δηλαδή η οριστική στέρηση της ιδιοκτησίας µέσω του θεσµού της επίταξης. Οριστική θεωρείται η απώλεια της ιδιοκτησίας είτε γίνεται µε τέτοια πρόθεση, είτε αφορά αναλωτά πράγµατα που απ τη φύση τους µετά την χρησιµοποίηση τους χάνουν την ουσία τους, όπως συµβαίνει µε τα τρόφιµα ή τα καύσιµα για παράδειγµα, είτε αποσκοπεί στην κάλυψη µόνιµων αναγκών, είτε διαρκεί 1 ΣτΕ 442/1983, 142/1962, 1433/1969, 414/1963, 3385/1995, 746/

11 περισσότερο απ το εύλογο χρονικό διάστηµα. Θα µπορούσαµε να ισχυριστούµε ότι ουσιαστικά εδώ πρόκειται για αναγκαστική απαλλοτρίωση 1 η οποία επέρχεται χωρίς την τυπική έκδοση της οικείας διοικητικής πράξης. Οσον αφορά τον καθορισµό του εύλογου χρονικού διαστήµατος κατά το οποίο διαρκεί η επίταξη, το ΣτΕ προκειµένου να αποφασίσει επ αυτού λαµβάνει υπόψη όλες τις ειδικότερες περιστάσεις και συνθήκες της κάθε περίπτωσης. Σε παλιότερες αποφάσεις του όρισε ότι ο εύλογος χρόνος δεν θα πρέπει να υπερβαίνει την πενταετία χωρίς αυτό να αποτελεί κανόνα ανεπίδεκτο εξαιρέσεων. Η απόφαση του ΣτΕ 87/50 δέχτηκε ότι δεν είχε παρέλθει ο εύλογος χρόνος της επίταξης κατοικίας για την στέγαση ατόµου που είχε εκδιωχθεί απ τις αρχές κατοχής αν και είχε διαρκέσει δεκατέσσερα χρόνια. Εκτός όµως απ τις βασικές αυτές προϋποθέσεις, που αναφέρονται ρητά στο κείµενο του Συντάγµατος, υφίστανται και άλλες οι οποίες πηγάζουν από κάποιες γενικές αρχές που διέπουν την έννοµη τάξη. Αναλυτικότερα, επιτρεπτή είναι η επίταξη µόνο όταν ορίζονται µε σαφήνεια τα κρίσιµα πράγµατα στα οποία θα επιβληθεί το µέτρο και όχι αν έχουµε αόριστη αναφορά στην περιουσία π.χ. κάποιου ατόµου. Ως εκ τούτου η διοίκηση παραβιάζει το Σύνταγµα όταν επειδή για διάφορους λόγους καθυστερεί την καταβολή αποζηµίωσης για την απαλλοτρίωση κάποιων εκτάσεων θεσπίσει νόµο που να εξοµοιώνει µέχρι την καταβολή της αποζηµίωσης την απαλλοτρίωση µε επίταξη και να επιτάσσει γενικά και αόριστα αναφερόµενα πράγµατα. ιαµάχη υπάρχει ακόµη ανάµεσα σε νοµολογία και θεωρία, αν η επίταξη διενεργείται µόνο για τα εµπράγµατα δικαιώµατα, όπως υποστηρίζει η νοµολογία, ή γενικά για όλα τα περιουσιακά δικαιώµατα, σύµφωνα µε την άποψη της θεωρίας. Επιπρόσθετα, η διοίκηση δεν θα πρέπει να επιβάλει καταχρηστικά την επίταξη, κάτι που αποτελεί όριο σε κάθε περιορισµό επιβαλλόµενο σε δικαίωµα. Ακόµη δηλαδή κι αν το κράτος νοµότυπα ασκεί το δικαίωµά του να διενεργήσει επίταξη, η άσκησή του δεν πρέπει να φτάσει σε τέτοια υπερβολή ώστε τελικά να µην µπορεί να γίνει ανεκτή απ την έννοµη τάξη. Μια άλλη γενική αρχή προς την οποία θα πρέπει να συµµορφώνεται η άσκηση της επίταξης είναι η αρχή της αναλογικότητας η οποία µετά την τελευταία συνταγµατική αναθεώρηση προβλέπεται στο άρθρο 25 παρ. 1. Η αρχή αυτή επιβάλλει το µέτρο της 1 ΣτΕ 142/1962, 1433/

12 επίταξης όταν επιβάλλεται να είναι το κατάλληλο µέσο για την επίτευξη του επιδιωκόµενου σκοπού, να µην υπάρχει άλλο µέσο εξίσου αποτελεσµατικό αλλά λιγότερο οδυνηρό και η ωφέλεια η οποία θα επιφέρει να µην είναι δυσανάλογα µικρή σε σύγκριση µε την ζηµία που προκαλεί ο περιορισµός του δικαιώµατος στην ιδιοκτησία. 1 Το ΣτΕ έχει δεχθεί µε την απόφασή του 1236/46 ότι η διοίκηση πρέπει να επιλέξει τον οικονοµικά ισχυρότερο για να επιβληθεί σ αυτό η επίταξη και όχι σε κάποιον ασθενέστερο, αν βέβαια έχει την διακριτική αυτή ευχέρεια. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ Στα πρώτα ελληνικά συντάγµατα δεν υπήρχε αναφορά στο µέτρο της επίταξης. Πρώτη φορά το άρθρο 19 του Συντάγµατος του 1927 αναφερόταν στον θεσµό αυτό. Η ρητή αυτή πρόβλεψη της επίταξης οφείλεται όπως ανέφερε ο. Μπαµπάκος στην αγόρευσή του κατά την συνεδρίαση της 22 ης /2/1927 κατά πρώτο λόγο στην επιδίωξη άρσης της διχογνωµίας που είχε δηµιουργηθεί στη νοµολογία αλλά και τη θεωρία σχετικά µε την έκταση της προστασίας που παρέχει το Σύνταγµα στην ιδιοκτησία και για το αν θα πρέπει να εφαρµοστούν και στην επίταξη οι προϋποθέσεις που θέτει αυτό για την επιβολή αναγκαστικής απαλλοτρίωσης. Κατά δεύτερο λόγο η συνταγµατική αυτή οριοθέτηση της επίταξης θεωρήθηκε ο καταλληλότερος τρόπος για να αντιµετωπιστεί η κατάχρηση που έκανε η διοίκηση µε πλήθος µορφών επεµβάσεων στην ιδιοκτησία. Με βάση όµως τη συνταγµατική διάταξη επίταξη θα επιβάλλονταν πλέον µόνο εφόσον προέκυπτε δηµόσια ωφέλεια και ακολουθούνταν η διαδικασία της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης. Το ΣτΕ το οποίο µάλιστα άρχισε να λειτουργεί µε την σηµερινή του µορφή εκείνο τον καιρό µετά την ψήφιση του ν. 3713/29 µε την απόφαση 223/29 δέχτηκε ότι η προστασία της ιδιοκτησίας αφορά και περιορισµούς χρήσης,τέτοιους που δεν µπορούν να αναχθούν στους γενικούς νόµιµους περιορισµούς. Σε µεταγενέστερες δε αποφάσεις του διατυπώθηκε η άποψη ότι οι νόµοι που προϋπήρχαν του Συντάγµατος εφαρµόζονται µόνο εφόσον αφορούν τον τρόπο διενέργειας της επίταξης και εφόσον συντρέχουν οι ουσιαστικοί όροι που επιβάλλει το Σύνταγµα. Επιβεβαίωσαν επίσης το γεγονός ότι η πολιτεία επιβάλλει επίταξη µόνο στις 1 ΣτΕ 256/1949, 1085/1947, 617/

13 ρητά αναφερόµενες στο Σύνταγµα περιπτώσεις 1 και ότι η επιβολή της διαρκεί µόνο όσο διατηρούνται οι προϋποθέσεις εφαρµογής της. Αναγνωρίστηκε επίσης ρητά και η καθ ύλην αρµοδιότητα του ΣτΕ στο θέµα άρσης της επίταξης. 2 Αργότερα, µε το Σύνταγµα του 1952, κάτω απ την επίδραση των καταστρεπτικών συνεπειών της κατάλυσης της δηµοκρατίας στην χώρα µας και του Β Π. Π. τέθηκαν αυστηρές προϋποθέσεις για την επιβολή της επίταξης. Ήταν επιτρεπτή µόνο στις ρητά αναφερόµενες στο άρθρο 17 του Συντάγµατος περιπτώσεις, και όχι γενικά κι αόριστα για το δηµόσιο συµφέρον. Η διάταξη αυτή µάλιστα παρουσίαζε έντονη οµοιότητα µε την διάταξη 18 παρ. 3 του ισχύοντος συντάγµατος αφού στις προϋποθέσεις που ανέφερε συγκαταλέγονται και αυτές που αναφέρει η σήµερα ισχύουσα διάταξη. Γενικά µια σύντοµη αναφορά στα προηγούµενα συντάγµατα καθιστά φανερό ότι οι λόγοι που επέβαλλαν τη ρητή πρόβλεψη της επίταξης σε συνταγµατικό κι όχι απλά νοµοθετικό επίπεδο, ήταν κατά βάση σχετικοί µε αυθαιρεσίες της ιοίκησης. Η κατοχύρωση του δικαιώµατος στην ιδιοκτησία δεν είναι καθόλου επαρκής αν η διοίκηση επιφυλάσσει στον εαυτό της το δικαίωµα να στερεί πράγµατα απ την ιδιοκτησία των πολιτών ανεξέλεγκτα. Η ασφάλεια δικαίου ήταν άλλωστε ο λόγος για τον οποίο ρυθµίστηκαν λεπτοµερειακά οι προϋποθέσεις της επιβολής επίταξης. Αρχικά ως προϋπόθεση ορίζονταν η εξυπηρέτηση δηµόσιου συµφέροντος. Αργότερα περιορίστηκε στις περιπτώσεις πολέµου ή επιστράτευσης αφενός ή σε κατάσταση διασάλευσης της δηµόσιας τάξης ή προσβολής της δηµόσιας υγείας αφετέρου. Και είναι σηµαντικό ν αναφερθεί ότι ήδη απ το καθεστώς του Συντάγµατος του 52 ο πόλεµος και η επιστράτευση νοούνταν κυρίως ως πραγµατικές και όχι τόσο ως νοµικές καταστάσεις. Ενδιαφέρουσα είναι µια απόφαση του ΣτΕ, εκείνης της περιόδου, συγκεκριµένα η 1193/55 η οποία έκρινέ αντισυνταγµατική τη διάταξη του άρθρου 41 του ενοικιαστσίου εκείνης της χρονιάς η οποία όριζε ότι οι επιτάξεις αστικών ακινήτων που είχαν επιβληθεί για τη στέγαση ορισµένων κατηγοριών προσώπων και υφίστανται κατά την έναρξη ισχύος του ενοικιοστσίου αυτού εξοµοιώνονται µε µίσθωση και εποµένως είναι δυνατή η παράτασή τους σύµφωνα µε όσα κάθε φορά ισχύουν γι αυτές. Η αιτιολογία ήταν ότι έτσι η επίταξη θα υπερέβαινε τον εύλογο χρόνο κάτι το οποίο δεν µπορεί να γίνει αποδεκτό κι επίσης ότι στερούνταν απ τον δικαστή η δυνατότητα να 1 ΣτΕ 2394/ ΣτΕ 423/1930, 486/ 1931, 79/1932, 507/

14 καθορίσει τον εύλογο χρόνο διάρκειας της επίταξης ο οποίος είναι και ο µόνος αρµόδιος να το κάνει. H ΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΤΑΞΗΣ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΤΕΡΑ ΚΑΙ Η ΑΡΣΗ ΤΗΣ Όπως έχει διαπιστωθεί απ τα προηγούµενα η επίταξη είναι απ τη φύση της πράξη προσωρινής ισχύος. Η επίταξη πραγµάτων δεν διαρκεί παρά µόνο για το διάστηµα που είναι απολύτως αναγκαίο για να καλυφθεί η έκτακτη ανάγκη. εν µπορεί λοιπόν να επιβληθεί επ αόριστον αλλά µόνο για το χρονικό εκείνο διάστηµα το οποίο δεν καθιστά την άσκησή της καταχρηστική. Εν τούτοις συναντώνται και αντίθετες ρυθµίσεις του κοινού νοµοθέτη. Ενδεικτικό της περίπτωσης αυτής είναι το άρθρο 22 παρ. 1 του Ν 17/1974 «περί πολιτικής σχεδιάσεως εκτάκτου ανάγκης» το οποίο επιτρέπει την επίταξη και την κτήση κυριότητας αναλώσιµων κινητών. Με τον τρόπο όµως αυτό το πράγµα χάνει την ουσία του, αφού απ τη χρησιµοποίησή του παύει να υπάρχει, και εποµένως η επίταξη καταντά οριστική στέρηση, κάτι που δεν εµπίπτει στην έννοια της επίταξης. Παρόµοια είναι και διάταξη στο νόµο 4442/29 στην οποία προβλέπεται κατάληψη ακινήτου. Στην ουσία οι περιπτώσεις αυτές αποτελούν αναγκαστική απαλλοτρίωση η οποία έχει σκόπιµα χαρακτηριστεί επίταξη ώστε να είναι δυνατή η διενέργεια ενεργειών που προσιδιάζουν στην αναγκαστική απαλλοτρίωση χωρίς την τυπική έκδοση της απαιτούµενης προς τούτο διοικητικής πράξης. Τέτοιων περιπτώσεων επιλαµβάνεται το ΣτΕ το οποίο στη νοµολογία του εµφανίζει άλλοτε µια επιεική στάση απέναντι στη διοίκηση σχετικά µε το εν λόγο θέµα κι άλλοτε όχι. Ακολουθώντας πάντως κανείς το γράµµα και το πνεύµα της συνταγµατικής διάταξης καταλήγει αβίαστα στο συµπέρασµα ότι η επίταξη πρέπει να αίρεται είτε όταν παύσει η ανάγκη που την επέβαλε ή αυτή πλέον πάψει να έχει επιτακτικό χαρακτήρα είτε όταν διατηρείται µεν η έκτακτη και άµεση ανάγκη παρήλθε όµως το χρονικό διάστηµα διάρκειας που το δικαστήριο κρίνει εύλογο. 1 Το ίδιο το ΣτΕ µάλιστα στην απόφασή του 1545/53 διατύπωσε την άποψη ότι µετά την πάροδο του εύλογου χρονικού διαστήµατος 1 ΣτΕ 1948/2001, 4106/1981, 3385/1995, 1063/1998, 3742/1977, 1761/

15 γεννάται υποχρέωση της διοίκησης να άρει την επίταξη ενώ η απόφαση 1974/53 έκρινε ότι υπάρχει παράβαση της κατά το Σύνταγµα προστασίας της ιδιοκτησίας αν παραταθεί η εφαρµογή του µέτρου. 1 Οι αποφάσεις του ΣτΕ 473/53 και1806/53 διατυπώνεται η άποψη ότι µπορεί να αρνηθεί η διοίκηση να άρει την επίταξη αν αιτιολογήσει την αδυναµία εύρεσης άλλης κατάλληλης λύσης. Καταρχήν για να είναι έγκυρη η διοικητική πράξη της επίταξης πρέπει να αναφέρει ρητά την χρονική της διάρκεια. Αν κάτι τέτοιο δεν συµβεί ισχύει το νοµολογιακό όριο της πενταετίας. 2 Σε διαφορετική περίπτωση θα πρόκειται πλέον όχι για επίταξη αλλά για αναγκαστική απαλλοτρίωση. Το δικαστήριο είναι αυτό το οποίο θα κρίνει αν έχει παρέλθει η έκτακτη ανάγκη που προκάλεσε την επίταξη ή θα καθορίσει εκτιµώντας τις ειδικότερες συνθήκες της κάθε συγκεκριµένης περίπτωσης το χρονικό όριο διάρκειας της επίταξης έχοντας πάντα ως γνώµονα και την αποφυγή καταχρηστικής άσκησης του δικαιώµατος επιβολής της. Σε κάθε περίπτωση πάντως η διοικητική πράξη µε την οποία επιβάλλεται η επίταξη, η οποία ως τέτοια απαιτείται να είναι επαρκώς αιτιολογηµένη, µπορεί να αρθεί όπως κάθε διοικητική πράξη. Πιο συγκεκριµένα δηλαδή µπορεί να ανακληθεί απ τη διοίκηση και επειδή δεν είναι επωφελής αυτό µπορεί να συµβεί οποτεδήποτε αν δικαιολογείται λόγω πλάνης. Και ο ίδιος όµως ο διοικούµενος έχει δικαίωµα να προσβάλλει την διοικητική πράξη της επίταξης. Αιτούµενος την άρση της για κατάχρηση εξουσίας ή παράβαση νόµου ή παράλειψη οφειλόµενης νόµιµης ενέργειας. Ο νόµος προβλέπει ανατρεπτική προθεσµία για την διενέργεια των παραπάνω πράξεων, ωστόσο η νοµολογία του ΣτΕ θεωρεί σύµφωνη προς το Σύνταγµα την παροχή απεριόριστης προθεσµίας προσφυγής για τον διοικούµενο, εφόσον έχει το δικαίωµα να προσβάλλει τη διοικητική πράξη. Η προσβολή επιτυγχάνεται µε αίτηση αναίρεσης ενώπιον του ΣτΕ. Κατά της ατοµικής διοικητικής πράξης αυτής επιτρέπεται και αίτηση ακύρωσης ενώπιον του ΣτΕ κατά το άρθρο 95 παρ. 1 στοιχ. α και β. Παράλληλα και την προστασία της κυριότητας µε βάση το αστικό δίκαιο, δηλαδή την διεκδικητική αγωγή. ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ Η αποζηµίωση ως προϋπόθεση για την επιβολή του εξαιρετικού µέτρου της επίταξης δεν αναφέρεται ρητά στο κείµενο του Συντάγµατος. Είναι όµως αδύνατο να µην δίνεται 1 ΣτΕ 1974/1953, 4522/1988, 3456/1998, 1948/ ΣτΕ 605/1953, 940/

16 κάποια αποζηµίωση ως αντάλλαγµα της στέρησης χρήσης και κάρπωσης του πράγµατος. Ορθότερο θα ήταν να κάνουµε δεκτό ότι οι ειδικοί νόµοι που αναφέρονται στον θεσµό της επίταξης, θα έπρεπε να κάνουν λόγο για αποζηµίωση. Εφόσον µάλιστα η συνταγµατική διάταξη εισάγει εξαίρεση στον κανόνα, είναι δυνατή και η εξαίρεση απ τον κανόνα που θέλει την αποζηµίωση να προκαταβάλλεται µε αποτέλεσµα να αρκεί και χρονικά επόµενη αποζηµίωση. Επιπλέον, αυτή δεν είναι αναγκαίο να είναι πλήρης µιας και η επίταξη έχει πρόσκαιρο και έκτακτο χαρακτήρα. Εποµένως, το γενικό συµφέρον προστάζει εν µέρει τον παραµερισµό του ατοµικού συµφέροντος του ιδιοκτήτη. Την καταβολή της αποζηµίωσης ορίζει ο νόµος 4442/29 «περί στρατιωτικών και ναυτικών εισφορών και ναυλώσεων». Σε αυτήν σύµφωνα µε τις αποφάσεις του Αρείου Πάγου 1302/97 και723/03 µόνο το κράτος και όχι ο ιδιώτης που τυχόν ωφελείται απ την επίταξη, για παράδειγµα οι πρόσφυγες που στεγάζονται σε ακίνητο για το οποίο διενεργήθηκε επίταξη. Το κράτος δεν µπορεί να παραπέµψει τον ιδιοκτήτη στους επωφελούµενους. Κατά το άρθρο 7 του ίδιου νόµου η αποζηµίωση δεν είναι πλήρης είναι όµως σε κάθε περίπτωση εύλογη. Καλύπτει αποκλειστικά τη θετική ζηµιά, την αξία δηλαδή χρήσης του αντικειµένου για όσο καιρό την στερήθηκε ο ιδιοκτήτης του και όχι τα τυχόν διαφυγόντα κέρδη. Το δικαστήριο προσπαθώντας να καθορίσει το ύψος της αποζηµίωσης καλείται λοιπόν να απαντήσει στο ερώτηµα τι θα είχε αποφέρει στον ιδιοκτήτη το πράγµα αν δεν είχε διενεργηθεί η επίταξη για το συγκεκριµένε χρονικό διάστηµα. Το Νοµικό Συµβούλιο του Κράτους όµως έκρινε στην υπ αριθµό 108/03 γνωµοδότησή του ότι είναι νόµιµη η καταβολή διαφυγόντων κερδών σε επιχείρηση η οποία διέκοψε την λειτουργία της λόγω επίταξης. Η χρονικά ύστερη της επιβολής του µέτρου καταβολή της αποζηµίωσης είναι λογικά ακόλουθη του γεγονότος ότι η επίταξη επιβάλλεται από κάποια έκτακτη περίσταση. Το άρθρο 10 του ν προβλέπει ότι ο ενδιαφερόµενος µπορεί να υποβάλλει εντός διετίας από την λήξη της διοικητικής πράξης της επίταξης αίτηση για καταβολή της αποζηµίωσης η οποία θα απευθύνεται είτε προς την εκτιµητική επιτροπή είτε στο δικαστήριο του τόπου επίταξης. Αρµόδια για τον καθορισµό της αποζηµίωσης είναι πλέον, µετά τον νόµο 1406/83 τα τακτικά διοικητικά δικαστήρια. Παλιότερα λειτουργούσαν ειδικά δικαστήρια 16

17 στρατιωτικών επιτάξεων, άλλα ναυτικών εισφορών και άλλα αεροπορικών επιτάξεων. Τώρα όµως πλέον η αρµοδιότητα έχει προβλεφθεί υπέρ των τακτικών δικαστηρίων. 1 Ο νόµος βέβαια µπορεί σε ορισµένα είδη επίταξης να ορίζει ότι η αποζηµίωση καθορίζεται από ειδική επιτροπή. Στις περιπτώσεις αυτές ο καθ ου η επίταξη µπορεί να ζητήσει τον δια της δικαστικής οδού καθορισµό της. Μπορεί σε άλλες περιπτώσεις να προβλέπεται και συµφωνία µεταξύ του ιδιοκτήτη και του δηµοσίου. Πιο συγκεκριµένα η αποζηµίωση καθορίζεται ή διοικητικά, κατόπιν προσφυγής κατά της σχετικής απόφασης ενώπιον της αρµόδιας διοικητικής επιτροπής, η δικαστηριακά και ακριβέστερα απ τα διοικητικά δικαστήρια. Έχει εν τούτοις διατυπωθεί και η άποψη ότι αρµόδια είναι τα πολιτικά δικαστήρια που αποτελούν τους φρουρούς των ιδιωτικών δικαιωµάτων, άρα και της ιδιοκτησίας που είναι ένα απ αυτά. 2 Κατά των δικαστικών αποφάσεων που καθορίζουν την αποζηµίωση επιτρέπεται αίτηση ακύρωσης ενώπιον του ΣτΕ ( Σ 95 παρ 1 στοιχ. β), όπως ισχύει και συνολικά κατά της διοικητικής πράξης της επίταξης. ΙΑΚΡΙΣΗ ΑΠΟ ΣΥΓΓΕΝΕΙΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Α) Αναγκαστική απαλλοτρίωση: Ο Ν. Ν. Σαρίπολος πρέσβευε ότι οι επιτάξεις αποτελούν αναγκαστική απαλλοτρίωση. Κατά συνέπεια εφαρµόζονται οι διατάξεις για τον καθορισµό και τον χρόνο καταβολής της αποζηµίωσης στην αναγκαστική απαλλοτρίωση. Όµοια άποψη διατυπώνει και ο Κυριακόπουλος στο ιοικ. ικ. γ, Ο θεσµός της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης προβλέπεται ρητά στο Σύνταγµα ως η βασικότερη µορφή περιορισµού του δικαιώµατος της ιδιοκτησίας. Σχετική ρύθµιση περιέχουν τα άρθρα 17 παρ. 2-7, 18 παρ. 8 και 117 παρ. 4-5 του ισχύοντος Συντάγµατος. Ο θεσµός αυτός συνίσταται στην αφαίρεση της ιδιοκτησίας απ τον δικαιούχο και µεταβίβασή της στο ωφελούµενο κράτος πρωτότυπα. Απ τον καθορισµό της έννοιάς της καθίσταται σαφές ότι υπάρχούν ορισµένες οµοιότητες ανάµεσα σ αυτήν και την επίταξη. Και οι δύο θέτουν περιορισµούς στο δικαίωµα της ιδιοκτησίας. Επίσης, και στις δύο περιπτώσεις ο περιορισµός δικαιολογείται από την ικανοποίηση δηµοσίου συµφέροντος 1 ΑΠ 177/ ΑΠ 71/

18 και πάντως ποτέ για την επίτευξη καθαρά ιδιωτικού συµφέροντος. Τέλος, και στις δύο περιπτώσεις η επιβολή του περιορισµού στο δικαίωµα της ιδιοκτησίας τίθεται µε µονοµερή διοικητική πράξη. Παρ όλες τις οµοιότητές τους θεωρείται µεγάλο σφάλµα να συγχέεται η επίταξη πραγµάτων µε την αναγκαστική απαλλοτρίωση. Αν κάτι τέτοιο ήταν αποδεκτό δεν προχωρούσε ο συντακτικός νοµοθέτης σε χωριστή πρόβλεψη των δύο θεσµών. Είναι πάντως δύσκολο να οριοθετηθούν στην πράξη µε σαφήνεια οι δύο θεσµοί. Η ασάφεια των ορίων µεταξύ των δύο θεσµών προκύπτει σε σηµαντικό βαθµό απ τον περιορισµό της απαλλοτρίωσης στη µεταβίβαση κυριότητας ακινήτων, ώστε η στέρηση ιδιοκτησίας επί κινητών αδιάφορο αν είναι µόνιµη ή προσωρινή και η προσωρινή στέρηση επί ακινήτων να επαφίεται στον θεσµό της επίταξης, αν και η διόγκωση αυτή του θεσµού της επίταξης αγνοεί την δικαιολογητική βάση του και διαρρηγνύει τα ρητά καθοριζόµενα από το σύνταγµα όριά του. Παρά τη σύγχυση που επικρατεί είναι προφανείς ορισµένες βασικές διαφορές ανάµεσα στους δύο θεσµούς. Κυριότερη διαφορά ανάµεσά τους είναι ότι ενώ η επίταξη εµφανίζει προσωρινό χαρακτήρα, η αναγκαστική απαλλοτρίωση, αντίθετα, έχει µόνιµο, οριστικό χαρακτήρα. Αν το εύλογο χρονικό διάστηµα διάρκειας της επίταξης ξεπεραστεί πρόκειται ουσιαστικά για αναγκαστική απαλλοτρίωση και είναι καταχρηστική έως και καταχρηστική η χρήση του όρου επίταξη. Κατά δεύτερο λόγο, προκειµένου να επιβληθεί η αναγκαστική απαλλοτρίωση απαιτείται η ύπαρξη δηµόσιας ωφέλειας αποδεδειγµένης και προβλεπόµενης στον νόµο. Η δηµόσια ωφέλεια είναι µια γενική ρήτρα µε αρκετά ευρύ περιεχόµενο που επιτρέπει την εφαρµογή του µέτρου σχετικά εύκολα. Αντίθετα οι προϋποθέσεις που το άρθρο 18 παρ. 3 του Συντάγµατος απαιτεί δεν αρκούνται σε µια γενική αναφορά του δηµοσίου συµφέροντος. Απαιτείται κοινωνική ανάγκη που θέτει σε κίνδυνο την δηµόσια τάξη ή ασφάλεια είτε ανάγκη των ενόπλων δυνάµεων εν καιρώ πολέµου ή επιστράτευσης. Περιορίζονται τα περιθώρια χρησιµοποίησής της απ την διοίκηση. 1 ιαφορετική είναι τέλος και η προβλεπόµενη σε κάθε περίπτωση αποζηµίωση. Κατ αρχήν στην ρύθµιση της απαλλοτρίωσης υπάρχει ρητή πρόβλεψή της από το Σύνταγµα αντίθετα µε ότι συµβαίνει στην επίταξη. εύτερον για την επιβολή απαλλοτρίωσης 1 ΑΠ 88/

19 απαιτείται προηγούµενη, πλήρης αποζηµίωση που καθορίζεται ύστερα από αίτηση του ενδιαφερόµενου από τα πολιτικά δικαστήρια ενώ στην επίταξη παρέχεται χρονικά επόµενη, απλώς εύλογη διοικητικά ή δια διοικητικών δικαστηρίων προσδιοριζόµενη αποζηµίωση. Απ την διαφορά αυτή στην αποζηµίωση δικαιολογείται και η προτίµηση της διοίκησης η στέρηση της ιδιοκτησίας να χαρακτηρίζεται επίταξη και όχι απαλλοτρίωση. Β) Άλλες έννοιες: Σε ορισµένες δικαστικές αποφάσεις, όπως η 10734/86 του Εφετείου Αθηνών και η 885/52 της ολοµέλειας του ΣτΕ διατυπώθηκε η θεωρία ότι η επίταξη είναι αναγκαστική µίσθωση που δηµιουργείται µε αναγκαστικού δικαίου διατάξεις, χωρίς σύµπραξη του ιδιοκτήτη, µε την προϋπόθεση της προσωρινής στέρησης της χρήσης και κάρπωσης του πράγµατος. Η κρίση αυτή οδήγησε δε στο συµπέρασµα ότι στις περιπτώσεις παράτασης της επίταξης εφαρµόζονται οι επί των αναγκαστικά παρατεινόµενων µισθώσεων κανόνες, οι σχετικοί µόνο µε τον χρόνο καταβολής του τιµήµατος. Επίσης εξαιρετικό και προσωρινό µέτρο που δεν θα πρέπει όµως να συγχέεται µε την επίταξη είναι ο νέος συνταγµατικός θεσµός της προσωρινής στέρησης της χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίας τον οποίο προβλέπει το Σύνταγµα στο άρθρο 18 παρ. 5. Ανάµεσά τους κυριότερη είναι η διαφορά ότι το Σύνταγµα επιτρέπει απ ευθείας στην διοίκηση να προβαίνει σε επιτάξεις και αναθέτει στον νοµοθέτη απλώς την ρύθµιση του τρόπου εφαρµογής της. Αντίθετα, το Σύνταγµα δεν επιτρέπει την άµεση στέρηση της χρήσης και κάρπωσης απ την διοίκηση αλλά παραχωρεί στον νοµοθέτη την εξουσία να την προβλέψει. Αυτός βέβαια µπορεί να την παραχωρήσει στην διοίκηση αν, όταν και όπως θέλει και να την ανακαλέσει οποτεδήποτε. Ως προϋπόθεση τέλος απαιτεί απλώς την ύπαρξη ιδιαίτερων περιστάσεων, κάτι που αφήνει ευρύτερα περιθώρια εφαρµογής της ενώ η αποζηµίωση που ρητά προβλέπεται έχει την µορφή καταβολής ανταλλάγµατος και άρα δεν απαιτείται να είναι χρηµατική. 19

20 MΕΡΟΣ ΕΥΤΕΡΟ:Η ΕΠΙΤΑΞΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ( Άρθρο22 παρ. 4 εδ. β Σ) ΤΟ ΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Καθοριστικό ρόλο στον προσδιορισµό της προσωπικότητας και της κοινωνικής θέσης του ατόµου διαδραµατίζει η εργασία. Αυτή εκτός µέσο βιοπορισµού και εξασφάλισης αγαθών είναι και µέσο πνευµατικής ολοκλήρωσης, ένταξης του ατόµου στην κοινωνία και ανάπτυξης του συνόλου. Είναι λοιπόν αναγκαία η συνταγµατική κατοχύρωση του δικαιώµατος στην εργασία µέσω του άρθρου 22 παρ. 1 Σ. Εργασία εννοούµε όχι µόνο την επαγγελµατική απασχόληση, αλλά το σύνολο των ανθρώπινων δραστηριοτήτων µε εµπορευµατική αξία, µε αµοιβή δηλαδή ή µε δυνατότητα αµοιβής. εν ενδιαφέρει περαιτέρω αν πρόκειται για πνευµατική ή χειρωνακτική εργασία. Κατά την κρατούσα µάλιστα γνώµη προστατεύεται και η εθελοντική εργασία κατά το άρθρο 5 παρ. 1 Σ. Ήδη στο Σύνταγµα της Βαιµάρης του 1919 το δικαίωµα αυτό κατείχε εξέχουσα θέση στον κατάλογο των κοινωνικών δικαιωµάτων. Λίγα χρόνια αργότερα κατοχυρώθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα στο Σύνταγµα του 1927 µε το 22 ο άρθρο του. Η διατύπωση «Η εργασία η τε πνευµατική και σωµατική, διατελεί υπό την προστασίαν του κράτους, µεριµνώντας συστηµατικώς υπέρ της ηθικής και υλικής εξυψώσεως των εργαζοµένων τάξεων, αστικών και αγροτικών.» µοιάζει πολύ αυτή του σηµερινού άρθρου 22. Σήµερα βέβαια η κατοχύρωση δεν επιτυγχάνεται µόνο σε εθνικό επίπεδο, αλλά και διεθνώς. Αναλυτικότερα, το δικαίωµα αυτό προστατεύουν η Γενική ιακήρυξη των ικαιωµάτων του Ανθρώπου του Ο.Η.Ε και πράξεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης κυρίως δε το άρθρο 15 της ΕΣ Α. Θεµελιώδης,επίσης, για την λειτουργία της ένωσης είναι και η κατοχύρωση της ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζοµένων, µια πτυχή της ελευθερίας της εργασίας. H κατοχύρωση του δικαιώµατος στην εργασία παρέχει σε κάθε άτοµο προστασία από επιθετικές ενέργειες εναντίον του οι οποίες επιχειρούνται είτε από το κράτος είτε από ιδιώτες και κυρίως από την ασυδοσία του εργοδότη. Το κράτος οφείλει,επίσης, να 20

21 προστατεύει τον εργαζόµενο από επιβλαβείς ενέργειες τρίτων όπως και να βελτιώνει την υπάρχουσα κατάσταση αλλά και να δηµιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες για απασχόληση των πολιτών. Στις ειδικότερες ελευθερίες του δικαιώµατος της εργασίας περιλαµβάνεται και η ελευθερία της µη εργασίας. Η εργασία συνεπώς δεν αποτελεί σε καµία περίπτωση νοµική υποχρέωση καθώς κάτι τέτοιο εκτός απ την ελευθερία της εργασίας θα ήταν αντίθετο και στην διαφύλαξη της ανθρώπινης αξίας καθώς η επιβολή εξευτελίζει τον άνθρωπο και τον µεταβάλλει σε ετερόβουλο πλάσµα. Αυτή ακριβώς την απαγόρευση αναγκαστικής εργασίας οποιασδήποτε µορφής προβλέπει ρητά το άρθρο 22 παρ. 4, ενισχύοντας την ελευθερία της εργασίας που εδρεύει στο άρθρο 4 παρ. 1 και 3. Η ίδια απαγόρευση υπάρχει και στην ιεθνή Σύµβαση Εργασίας 29 της.ο.ε η οποία κυρώθηκε µε τον Ν. 2079/52 και εποµένως έχει καταστεί εσωτερικό, εθνικό δίκαιο σύµφωνα µε το άρθρο 28 παρ. 1 Σ. Το ίδιο συµβαίνει και µε την ΣΕ 105 του 1957 που κυρώθηκε µε τον Ν. 4221/61 η οποία στο πρώτο της άρθρο προβλέπει ότι «το κράτος έχει την υποχρέωση να καταργήσει την αναγκαστική ή υποχρεωτική εργασία και να µην προσφεύγει σ αυτήν µε οποιαδήποτε µορφή και ειδικότερα µε την µέθοδο της επιστράτευσης και της χρησιµοποίησης του εργατικού δυναµικού για σκοπούς οικονοµικής ανάπτυξης ή σαν µέσο πειθάρχησης στην εργασία ή για συµµετοχή σε απεργία». Άλλωστε ο εξαναγκασµός σε υποχρεωτική εργασία έχει συνδεθεί µε τυραννικά καθεστώτα τα οποία µε αυτό τον τρόπο επιχείρησαν να καταπατήσουν την ελευθερία της βούλησης και άρα θα ήταν αντίθετη και στην δηµοκρατική έννοµη τάξη. Το φαινόµενο βέβαια δεν εκλείπει ολοκληρωτικά κι από δηµοκρατικές κοινωνίες, εµφανίζεται όµως µε την µορφή ποινής σε ποινικούς εγκληµατίες ενόσω εκτίουν την ποινή τους. Όπως προκύπτει απ το 25 παρ. 1 η επιβολή αναγκαστικής εργασίας απαγορεύεται και όταν επιβάλλεται από ιδιώτες, όταν, για παράδειγµα, σε σύµβαση εργασίας περιληφθεί υπέρογκη ποινική ρήτρα κατά του εργαζοµένου για την περίπτωση πρόωρης παραίτησής του. 1 Βέβαια, δεσµεύσεις που επιβάλλονται από ρήτρες σε συµβάσεις και κανονισµούς εφόσον δεν πλήττουν τον πυρήνα του δικαιώµατος αµβλύνουν κάπως την αυστηρότητα των συνταγµατικών απαγορεύσεων γιατί παρεµβάλλεται η αρχή της ελευθερίας των συµβάσεων η οποία συγχωρεί ορισµένες δεσµεύσεις. 1 Εφ.Θεσ 1114/

22 Φορέας του δικαιώµατος είναι, καταρχήν, οποιοσδήποτε, ηµεδαπός ή αλλοδαπός. Μπορεί να εργάζεται στον ιδιωτικό ή τον δηµόσιο τοµέα. Του δικαιώµατος αυτού απολαµβάνουν και τα νοµικά πρόσωπα. Όπως συµβαίνει στα περισσότερα συνταγµατικά κατοχυρωµένα δικαιώµατα το ίδιο το Σύνταγµα εισάγει ρητά περιορισµούς του δικαιώµατος της εργασίας προβλέποντας ένα είδος εξαίρεσης από την απαγόρευση της αναγκαστικής εργασίας. Πρόκειται για τον απλό λειτουργικό περιορισµό που επιβάλλει ο προβλεπόµενος στο άρθρο 22 παρ. 4 εδ. β θεσµός της επίταξης προσωπικών υπηρεσιών. ENNOIA H έννοια της επίταξης προσωπικών υπηρεσιών αναφέρεται ρητά στο ίδιο το Σύνταγµα στο άρθρο22 παρ.4. Στη νοµική επιστήµη έχει διατυπωθεί ο εξής ορισµός της έννοιας βασιζόµενος στο άρθρο αυτό. «Επίταξη εργασίας είναι η κρατική πράξη µε την οποία επιβάλλεται σε συγκεκριµένα άτοµα µε απειλή ποινικών κυρώσεων η παροχή προσωπικών υπηρεσιών προκειµένου να αντιµετωπιστούν προσωρινά στρατιωτικές ανάγκες ή κοινωνικές που αφορούν τη δηµόσια υγεία ή προέρχονται από θεοµηνία». Μιλάµε λοιπόν για την θέληση της κρατικής εξουσίας ώστε µια οµάδα πολιτών να δώσει αναγκαστικά την εργασιακή της ικανότητα προκειµένου να επιτευχθούν οι σκοποί που ορίζει το Σύνταγµα. Σε καµία περίπτωση πάντως δεν παίρνει την µορφή απαγορευµένου καταναγκασµού. εν συγχωρείται δηλαδή χρήση ή απειλή χρήσης βίας, επιβολή διοικητικών κυρώσεων όπως πρόστιµα ή άλλων διοικητικών µέτρων και η απειλή ποινικών κυρώσεων εναντίον όποιου αρνείται να εργαστεί ή η εφαρµογή των άρθρων ΚΠολ εναντίον του ή,υπό προϋποθέσεις, οι υπέρογκες οικονοµικές κυρώσεις. Η επιβολή αυτή αναγκαστικής εργασίας από έναν ισχυρότερο σ έναν ασθενέστερο πρέπει να εφαρµόζεται µε εξαιρετική φειδώ και αυστηρό σεβασµό στη Συνταγµατική διάταξη καθώς στα συνταγµατικά δικαιώµατα και συνεπώς και στο δικαίωµα της εργασίας πρέπει να αποδίδεται το ευρύτερο επιτρεπτό περιεχόµενο. Σε περίπτωση αµφιβολίας δέον είναι να προτάσσεται το συµφέρον του φορέα του δικαιώµατος. Και η επίταξη προσωπικών υπηρεσιών µπορεί να πάρει δύο µορφές, 22

23 Την µορφή της στρατιωτικής επίταξης, η οποία επιβάλλεται για την εξυπηρέτηση στρατιωτικών αναγκών. Την µορφή της πολιτικής επίταξης, η οποία ικανοποιεί κοινωνικές ανάγκες. Η υποχρεωτική προσφορά προσωπικής εργασίας στους ΟΤΑ για την κάλυψη τοπικών αναγκών που προβλέπεται στην ίδια συνταγµατική διάταξη ορθότερο θα ήταν διακριτή απ την επίταξη προσωπικών υπηρεσιών περίπτωση κάτι που άλλωστε προκύπτει και απ την ίδια την διατύπωση του συνταγµατικού κειµένου. Κατοχύρωση του επιτρεπτού της επίταξης αποτελεί και το άρθρο 4 παρ. 3 της ΕΣ Α κατά το οποίο δεν αποτελεί αναγκαστική ή υποχρεωτική εργασία κάθε υπηρεσία στρατιωτικής φύσης και κάθε υπηρεσία ζητούµενη σε περίπτωση κρίσεων ή θεοµηνιών, οι οποίες απειλούν τη ζωή ή την ευδαιµονία του συνόλου. Παρατηρείται λοιπόν ότι Σύνταγµα και ΕΣ Α συµφωνούν για τους λόγους επιβολής της επίταξης. Η διασφάλιση της ΕΣ Α δεν είναι ούτε εντονότερη ούτε σαφέστερη και πιο συγκεκριµένη. Με το µέτρο της επίταξης µπορεί να ζητηθεί οποιοδήποτε είδος εργασίας (πνευµατική, καλλιτεχνική κτλ). 1 Επιπλέον, κατά το ΣτΕ ως επίταξη προσωπικών υπηρεσιών δεν νοείται αποκλειστικά η επίταξη της εργασίας των µισθωτών, προσώπων δηλαδή που παρέχουν εξαρτηµένη εργασία, αλλά και κάθε ικανού προς εργασία ατόµου που ασκεί οποιοδήποτε επάγγελµα, άρα και σε επαγγελµατίες που έχουν την εµπορική ιδιότητα, ή δεν ασκεί κανένα επάγγελµα. 2 Υιοθετείται λοιπόν µια ευρεία ερµηνεία του όρου εργασία που ξεπερνάει την έννοια του επαγγέλµατος. ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ Η επιβολή της επίταξης, για να είναι σύµφωνη µε το Σύνταγµα πρέπει σωρευτικά να πληροί δύο προϋποθέσεις: 1) να ρυθµίζεται από ειδικό νόµο και 2) να συντρέχει περίπτωση πολέµου, επιστράτευσης, ανάγκης για την άµυνα της χώρας, επείγουσας κοινωνικής ανάγκης από θεοµηνία ή ανάγκης που µπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη δηµόσια υγεία. Αναλυτικότερα λοιπόν, η ειδικότερη ρύθµιση των ζητηµάτων της επίταξης προσωπικών υπηρεσιών ανατίθεται στον κοινό νοµοθέτη. Ορθότερο είναι να γίνει δεκτό ότι απαιτείται τυπικός και όχι οποιοσδήποτε ουσιαστικός νόµος. Ο νοµοθέτης όµως δεν 1 Μον.πρωτ.Αθ / ΣτΕ 2960/1983, 2848/1986,686/1987, 687/1987, 2290/

24 είναι απεριόριστος στη ρύθµιση των θεµάτων που αφορούν την επίταξη. Πρέπει πάντα να κινείται στο πλαίσιο που καθορίζει το άρθρο 25 παρ.1 εδ.δ. Άλλωστε η παροχή στον κοινό νοµοθέτη «εν λευκώ» εξουσιοδότησης θα σήµαινε κατάλυση της συνταγµατικής κατοχύρωσης των ατοµικών δικαιωµάτων αφού ο κοινός νοµοθέτης θα ήταν δυνατό να αποκλίνει οποτεδήποτε απ αυτή. Η επίταξη προσωπικών υπηρεσιών µπορεί να επιβληθεί και µε µια κατά το άρθρο 44 παρ.1 πράξη νοµοθετικού περιεχοµένου. Αυτό συµβαίνει γιατί κατά κανόνα όταν θα συντρέχουν οι προϋποθέσεις που απαιτούνται για την επιβολή της επίταξης θα συντρέχουν και αυτές που προβλέπει το Σύνταγµα στο άρθρο 44. Αν δηλαδή υπάρχει εξαιρετικά επείγουσα και απρόβλεπτη ανάγκη που επιτρέπει στον Πτ ύστερα από πρόταση του υπουργικού συµβουλίου να εκδίδει πράξεις νοµοθετικού περιεχοµένου δεν αποκλείεται αυτές να είναι οι έκτακτες και επείγουσες ανάγκες που απαριθµούνται στο άρθρο 22 παρ.4 ως προϋποθέσεις για την επιβολή επίταξης. Ο συντακτικός νοµοθέτης αντιλαµβανόµενος το ιδιαίτερα µεγάλο βάρος του περιορισµού που επιβάλλει επέλεξε να απαριθµήσει περιοριστικά τους λόγους επιβολής του. Προς τούτο απέφυγε τη χρησιµοποίηση γενικών ρητρών όπως δηµόσιο συµφέρον, δηµόσια ωφέλεια ή τάξη, που θα επέτρεπαν ευρύτερη εφαρµογή του µέτρου, και προτίµησε ρήτρες συγκεκριµένου χαρακτήρα. Πρώτη ανάµεσα σ αυτές τοποθετεί το Σύνταγµα τον πόλεµο. Σχετικά µε την ύπαρξη του διατυπώνονται δύο αντίθετες απόψεις. Η πρώτη υποστηρίζει ότι πόλεµος είναι µια εξαιρετική κατάσταση η οποία χαρακτηρίζεται από το ότι η ισχύς του κανονικού δηµοσίου, διεθνούς δικαίου, του δικαίου της ειρήνης, αίρεται κατά την διάρκειά του ανεξάρτητα απ το αν συνοδεύεται ή όχι από στρατιωτικές ή άλλες πράξεις βίας. Η αντίθετη άποψη θεωρεί τον πόλεµο ένα πασίδηλο πραγµατικό γεγονός, την ένοπλη αυτοδικία των υποκειµένων του διεθνούς δικαίου που έχουν νοµική προσωπικότητα, δηλαδή των κρατών. Ορθότερο θα ήταν να δεχθούµε ένα συνδυασµό των δύο απόψεων δίνοντας κατά την κρατούσα άποψη µεγαλύτερη σηµασία στην πραγµατική έννοια του πολέµου παρά στην νοµική. Έτσι η αδικαιολόγητη διατήρηση από µια χώρα της εµπόλεµης κατάστασης µε µια άλλη, όπως συνέβαινε κάποια χρόνια πριν ανάµεσα στην Αλβανία και την Ελλάδα, δεν συνιστά πόλεµο. Στη χώρα µας ο πόλεµος κηρύσσεται,όπως ορίζουν τα άρθρα 35 και 36 του Συντάγµατος, ύστερα από πράξη του Πτ µε προσυπογραφή του αρµόδιου υπουργού. Προβληµατισµός ανακύπτει σχετικά µε το αν ως 24

25 πόλεµος θεωρείται και ο εµφύλιος πόλεµος. Κρατούσα θεωρείται µάλλον η αρνητική απάντηση, αφού ο εµφύλιος δεν κηρύσσεται µε προεδρικό διάταγµα. Ερµηνευτικό ενδιαφέρον παρουσιάζει και η δεύτερη ρήτρα, προϋπόθεση της επίταξης, η επιστράτευση. Αυτή συνάγεται κυρίως απ την έννοια του όρου στην κοινή γλώσσα και την άµεση σύνδεσή της µε την περίπτωση πολέµου. Μεγαλύτερη σηµασία έχει λοιπόν η πραγµατική κατάσταση της έντονης, µαζικής και έκτακτης κινητοποίησης των δυνάµεων της χώρας παρά η νοµική κήρυξή της µε προεδρικό διάταγµα. Οι σχετικές ρυθµίσεις της κοινής νοµοθεσίας και τυχόν διακρίσεις σε γενική και µερική επιστράτευση είναι συνταγµατικά ανεκτές εφόσον ανταποκρίνονται σε µια πραγµατική κατάσταση, όπως την αντιλαµβάνεται το Σύνταγµα στις γενικές διατάξεις του. Σε κάθε περίπτωση αυτό που πρέπει να εξετάζεται είναι αν υπάρχει έκτακτη κινητοποίηση µεγάλου αριθµού ενόπλων δυνάµεων για να αντιµετωπιστεί επικείµενος για την εθνική ασφάλεια κίνδυνος. Μόνο έτσι θα αποφευχθεί η πιθανότητα καταστρατήγησης της ratio της συνταγµατικής διάταξης. Επιπλέον, επίταξη δεν επιτρέπεται για οποιονδήποτε λόγο σε περίοδο επιστράτευσης αλλά µόνο για να εξυπηρετηθούν οι σκοποί που την επέβαλλαν και µόνο εφόσον είναι απόλυτα αναγκαίο. Εν αµφιβολία δεν καταφάσκεται η ύπαρξη επιστράτευσης σε περίπτωση γυµνασίων στρατευµένων ή ασκήσεων στρατιωτικών µονάδων. Τρίτη περίπτωση κατά την οποία είναι δυνατή η εφαρµογή της επίταξης είναι η περίπτωση κατά την οποία αυτή εξυπηρετεί την αντιµετώπιση αµυντικών αναγκών της χώρας. Τέτοιες µπορούν να προκύψουν και σε περίοδο ειρήνης, χωρίς δηλαδή να υπάρχει πόλεµος ή επιστράτευση. Συνήθως προκύπτουν από εντάσεις ανάµεσα σε γειτονικές χώρες για παράδειγµα από την παραβίαση του εναέριου χώρου ή της αιγιαλίτιδας ζώνης µιας χώρας από κάποια άλλη, αλλά και γενικότερα από την αµυντική προετοιµασία ή ετοιµότητα µιας χώρας σε ανύποπτο χρόνο, χωρίς να υφίσταται απειλή της εθνικής ασφάλειας. Φυσικά, η επίταξη ως εξαιρετικό µέτρο θα πρέπει να επιβάλλεται για συγκεκριµένη περίπτωση, µε συγκεκριµένη χρονική διάρκεια κι όχι γενικά κι αφηρηµένα επειδή η χώρα αντιµετωπίζει αυξηµένες αµυντικές ανάγκες. Και οι δύο παραπάνω περιπτώσεις αφορούν την εξωτερική ασφάλεια της χώρας και όχι εσωτερικούς κινδύνους. Αντίθετα, την εσωτερική κατάσταση της χώρας αφορούν οι δύο επόµενες προϋποθέσεις. Κατ αρχήν επιτρέπεται η επιβολή της επίταξης για την 25