PHOTOTHERAPYEUROPE ΣΤΙΣ ΦΥΛΑΚΕΣ

Transcript

1 PHOTOTHERAPYEUROPE ΣΤΙΣ ΦΥΛΑΚΕΣ Ευρωπαϊκά χρηματοδοτούμενο πρόγραμμα που μελετά τη χρήση της φωτοθεραπείας με σκοπό την προαγωγή της συναισθηματικής μάθησης κρατουμένων

2 PHOTOTHERAPYEUROPE στις Φυλακές: Εγχειρίδιο Εισαγωγή: Το Πρόγραμμα PhototherapyEurope στις Φυλακές. 4 Τι Είναι η Φωτοθεραπεία;... 7 Η Πρακτική Εφαρμογή της Φωτοθεραπείας και της Θεραπευτικής Φωτογραφίας στη Φυλακή Σχέδιο Πρώτης Εκπαιδευτικής Συνάντησης: Χρησιμοποιώντας τη Φωτοθεραπεία στο Περιβάλλον της Φυλακής 16 i. Έντυπο: Εμπιστευτικότητα και Εκτίμηση Κινδύνου ii. Έντυπο Αξιολόγησης της Εκπαιδευτικής Συνάντησης Σχέδιο Δεύτερης Εκπαιδευτικής Συνάντησης: Προάγοντας τη Συναισθηματική Μάθηση. 24 i. Έντυπο: Βασικές Συνθήκες ii. Έντυπο Αξιολόγησης/Επισκόπησης της Συμβουλευτικής Συνέντευξης Σχέδιο Τρίτης Εκπαιδευτικής Συνάντησης: Η Χρήση Φωτοκαρτών στη Φωτοθεραπεία.. 31 i. Έντυπο: Βασικές Συμβουλές για την Καταγραφή Σημειώσεων από Φωτοθεραπευτικές Συνεδρίες ii. Έντυπο: Μελέτη Περίπτωσης Σχέδιο Τέταρτης Εκπαιδευτικής Συνάντησης: Η Δημιουργία Φωτοάλμπουμ.. 38 i. Υπόδειγμα Φωτοάλμπουμ.. ii. Έντυπο: Φωτο-συναισθηματική Γραφή: Μελέτη Περίπτωσης στην Προσέγγιση του Φωτοάλμπουμ 5. Σχέδιο Πέμπτης Εκπαιδευτικής Συνάντησης: Η Χρήση της Φωτογραφίας για τον Σκοπό της Επανένταξης και της

3 Απασχολησιμότητας. 51 i. Έντυπο: Μέθοδος Σχέδιο Έκτης Εκπαιδευτικής Συνάντησης: Αυτοπορτρέτο.. 56 Έντυπο: Παράδειγμα Αναφοράς μιας Δραστηριότητας Αυτοπορτρέτου. Εταίροι του Προγράμματος

4 PHOTOTHERAPYEUROPE στις Φυλακές: Εγχειρίδιο Ευρωπαϊκά χρηματοδοτούμενο πρόγραμμα που μελετά τη χρήση της φωτοθεραπείας με σκοπό την προαγωγή της συναισθηματικής μάθησης κρατουμένων Αριθμός προγράμματος: LLP UK-GRUNDTVIG-GMP Το παρόν εγχειρίδιο έχει δημιουργηθεί με στόχο να προσφέρει κατευθυντήριες γραμμές για την εκπαίδευση στην εφαρμογή των σκοπών του προγράμματος με τον τίτλο: PHOTOTHERAPYEUROPE in Prisons Το παρόν έντυπο δημιουργήθηκε με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αποκλειστική ευθύνη για το περιεχόμενό του φέρουν οι εταίροι του προγράμματος και σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι απηχεί τις απόψεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 3

5 Εισαγωγή 4

6 Το Πρόγραμμα Φωτοθεραπείας Το πρόγραμμα Phototherapy Europe (στις Φυλακές) είναι ένα ευρωπαϊκά χρηματοδοτούμενο πρόγραμμα που μελετά τη χρήση της φωτοθεραπείας με σκοπό την προαγωγή της συναισθηματικής μάθησης των κρατουμένων. Η συναισθηματική μάθηση, δηλαδή η διεργασία μέσω της οποίας το άτομο μπορεί να αναπτύξει συναισθηματική νοημοσύνη, έχει να κάνει με την απόκτηση ικανοτήτων και δεξιοτήτων αναγνώρισης, μετάδοσης, απαρτίωσης και ρύθμισης του συναισθήματος και της σκέψης, τόσο του εαυτού όσο και των άλλων (Mayer et al. 2000) 1. Η ανάγκη για συναισθηματική μάθηση στις φυλακές είναι ιδιαίτερα σημαντική, αν λάβουμε υπόψη τη μειωμένη προσαρμογή και αυτεπίγνωση που παρουσιάζουν συχνά οι κρατούμενοι, καθώς και στοιχεία που δείχνουν ότι η συναισθηματική νοημοσύνη ενδέχεται να είναι παράγοντας που επηρεάζει την εγκληματική συμπεριφορά (Santesso et al., 2006) 2. Το ζήτημα αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς έχει υποστηριχθεί ότι η ανάπτυξη της ικανότητας ρύθμισης και διαχείρισης του συναισθήματος αποτελεί ενδεχομένως σημαντικό παράγοντα για την επιτυχή επανένταξη των παραβατών (Gaum et al., 2006) 3 και θεωρείται ότι οδηγεί σε μείωση των επεισοδίων βίας και της αυτοτραυματικής συμπεριφοράς στις φυλακές (Safer Custody, 2002) 4. Με βάση τα ευρήματα αυτά, προέκυψε η πρόταση των εταίρων του προγράμματος σχετικά με την ανάγκη εκπαίδευσης στη συναισθηματική νοημοσύνη. Το παρόν πρόγραμμα, λοιπόν, αποσκοπεί στην προώθηση της χρήσης της φωτοθεραπείας για την προαγωγή της συναισθηματικής μάθησης των κρατουμένων σε φυλακές της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), μέσω της συμμετοχής επτά εταίρων οργανισμών. Η πρωτοποριακή θέσπιση ενός διεθνικού δικτύου και η ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών για τις φυλακές της ΕΕ έχει ιδιαίτερη σημασία, και ειδικά όσον αφορά την παροχή ψυχολογικής θεραπείας, για την προώθηση αλλαγών που αφορούν στη συμπεριφορά και στην ευημερία των κρατουμένων. 1 Mayer, J. D., Salovey, P., & Caruso, D. R. (2000). Models of emotional intelligence.in R.J. Sternberg (ed.), Handbook of intelligene (pp ). Cambridge: Cambridge University Press. 2 Santesso, D. L., Reker,D. L., Schmidt, L. A. & Segalowitz, S. J. (2006). Frontal electroencephalogram activation asymmetri, emotional intelligence, and externalizing behaviours in 10-year-old children. Child Psychiatry and Human Development, 36, Gaum, G., Hoffman, S., & Venter, J. H, (2006). Factors that influence adult recidivism: An exploratory study in Pollsmoor Prison. South African Journal of Psychology, 36(2), Safer Custody Group (2002). Safer Custody Report for 2001: Self-inflicted deaths in Prison Service custody. London: HM Prison Service. 5

7 Συνοπτικά, οι αρχές και σκοποί των προγράμματος Phototherapy Europe στις Φυλακές (PIP) είναι οι εξής: Η δημιουργία μιας σύγχρονης βιβλιογραφικής επισκόπησης σχετικά με την πολιτική και τις πρακτικές της ΕΕ για τις φυλακές, με ειδικότερη αναφορά στις ψυχολογικές παρεμβάσεις σε όλη την ΕΕ. Η δημιουργία και η δοκιμασία τεχνικών και στρατηγικών φωτοθεραπείας, που μπορούν να εφαρμοστούν από ενδιαφερόμενους επαγγελματίες. Η παραγωγή καινοτόμου υλικού φωτοθεραπείας σε έντυπη και διαδικτυακή μορφή για χρήση από επαγγελματίες του χώρου (θεραπευτές μέσω τέχνης, συμβούλους, σωφρονιστικούς υπαλλήλους, ψυχοθεραπευτές, εμψυχωτές ομάδων, και επαγγελματίεςπρόσωπα αναφοράς) που εργάζονται με κρατούμενους σε φυλακές της ΕΕ, με σκοπό τη διευκόλυνση της συναισθηματικής μάθησης. Η εκπαίδευση επαγγελματιών που ασχολούνται με τη συναισθηματική ανάπτυξη των κρατουμένων (θεραπευτές μέσω τέχνης, σύμβουλοι, σωφρονιστικοί υπάλληλοι, ψυχοθεραπευτές, εμψυχωτές ομάδων και επαγγελματίες-πρόσωπα αναφοράς) στη χρήση τεχνικών φωτοθεραπείας. Η αξιολόγηση της χρήσης της φωτοθεραπείας από εκπαιδευόμενους επαγγελματίες μέσω της δημιουργίας μιας βάσης δεδομένων μετά το πέρας της εκπαίδευσης. Το εγχειρίδιο Το εγχειρίδιο χωρίζεται σε τέσσερα μέρη. Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει μια επισκόπηση του ίδιου του προγράμματος, ενώ το δεύτερο μέρος εξηγεί τι είναι η φωτοθεραπεία. Στο δεύτερο μέρος γίνεται και μια σημαντική διάκριση μεταξύ φωτοθεραπείας και θεραπευτικής φωτογραφίας. Στην πρώτη περίπτωση εμπλέκονται θεραπευτές στη διεργασία της φωτοθεραπείας, ενώ στη δεύτερη εμπλέκονται άλλοι επαγγελματίες/εκπαιδευτές στη διεργασία της θεραπευτικής φωτογραφίας στη φυλακή. Ακολουθεί μια σειρά από οδηγούς μαθημάτων που μπορεί να χρησιμοποιήσει κανείς για να εκπαιδεύσει όσους/ες ενδιαφέρονται να εργαστούν στις φυλακές χρησιμοποιώντας αυτήν την προσέγγιση. 6

8 Τι Είναι η Φωτοθεραπεία; 7

9 Τι Είναι η Φωτοθεραπεία; Υπάρχουν διάφοροι παρεμφερείς όροι οι οποίοι χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν την εφαρμογή της φωτογραφίας για θεραπευτικούς σκοπούς. Ο όρος που χρησιμοποιείται συχνότερα είναι η «φωτοθεραπεία». Έτσι αποκαλείται η χρήση της φωτογραφίας σε ένα παραδοσιακό ψυχοθεραπευτικό πλαίσιο. Σε αυτή την προσέγγιση, ο εκπαιδευμένος επαγγελματίας ψυχικής υγείας χρησιμοποιεί αυτές τις τεχνικές για να βοηθήσει τους πελάτες του στο πλαίσιο συνεδριών συμβουλευτικής ή ψυχοθεραπείας. Ορισμένοι από τους όρους που χρησιμοποιούνται στο πλαίσιο αυτής της παράδοσης είναι «θεραπευτική φωτογραφία», «αυτοβιογραφική φωτογραφία», «φωτογραφική αντιμετώπιση του εαυτού» και «φωτογραφικές πολιτισμικές σπουδές». Σύμφωνα με τον Loewenthal (2011) 5 «Στη θεραπεία, οι φωτογραφίες μπορεί να θεωρηθεί πως αποτελούν μια οδό προς το ασυνείδητο ενώ τα νοήματα που οι πελάτες αποδίδουν στη φωτογραφία, τα οποία μπορούμε να υποθέσουμε πως είναι το αποτέλεσμα προβολών του πελάτη, μάλλον συνδέονται με αυτά που είχαν προηγουμένως απωθηθεί. Η απώθηση θεωρείται ένας ασυνείδητος αποκλεισμός αναμνήσεων, παρορμήσεων, επιθυμιών και σκέψεων, οι οποίες είναι πολύ δύσκολο ή μη αποδεκτό να αντιμετωπιστούν στη συνείδηση. «Η ουσία της απώθησης έγκειται απλώς στο ότι απομακρύνει κάποια πράγματα από το συνειδητό και τα κρατά σε απόσταση από αυτό» (Freud 1915, σ. 147) 6» Σε ορισμένα από τα κράτη-εταίρους, καθώς και σε άλλα κράτη της Ευρώπης, δεν υπάρχει παράδοση ψυχοθεραπευτικής εργασίας στο σύστημα των φυλακών. Υπάρχουν κράτη όπου ο επαγγελματικός τίτλος του «ψυχοθεραπευτή» δεν είναι επίσημα θεσμοθετημένος, και μπορεί κανείς να εργαστεί ως ψυχοθεραπευτής χωρίς επίσημη άδεια άσκησης. Στην περίπτωση αυτή, αν κάποιος χρησιμοποιεί τις προσεγγίσεις που περιγράφονται σε αυτό το εγχειρίδιο δεν θα πρέπει να υποστηρίζει πως ασκεί φωτοθεραπεία, αλλά ότι χρησιμοποιεί την προσέγγιση της «θεραπευτικής φωτογραφίας». Ένας τρόπος να αντιληφθούμε τη «φωτοθεραπεία» είναι ως τη χρήση φωτογραφιών στη συνήθη πρακτική της ψυχοθεραπείας και της συμβουλευτικής, στην οποία όμως ο πελάτης επιλέγει, είτε σε ατομική είτε σε ομαδική συνθήκη, μια φωτογραφία που του «λέει κάτι» και που βοηθά να έρθει στην επιφάνεια αυτό που μπορεί να απασχολεί τον ίδιο. 5 Loewenthal, D. (2011). Talking Pictures Therapy: The Use of Photographs in Counselling and Psychotherapy. Στο Halkola κ.ά. (2011). PHOTOTHERAPYEUROPE Learning and Healing with Phototherapy. Αναπαραγωγή από: 6 Freud, S. (1915/1984). The Unconscious. Στο A. Richards (Επιμ.) The Pelican Freud Library: Vol. II. On metaphsychology: The theory of psychoanalysis (σσ ). Harmondworth: Penguin 8

10 Στη «θεραπευτική φωτογραφία», από την άλλη πλευρά, συχνά ο ίδιος ο πελάτης βγάζει φωτογραφίες και με αυτόν τον τρόπο επεξεργάζεται κάποιο σημείο στο οποίο είναι συναισθηματικά περιορισμένος. Σε αυτό το πρόγραμμα, ο όρος «φωτοθεραπεία» χρησιμοποιήθηκε αρχικά για να καλύψει κάθε θεραπευτική χρήση των φωτογραφιών. Μάλιστα η διάκριση μεταξύ φωτοθεραπείας και θεραπευτικής φωτογραφίας δεν είναι πάντοτε προφανής, και ορισμένοι επαγγελματίες στο χώρο χρησιμοποιούν εναλλάξ και τις δύο μεθόδους στην πρακτική τους. Ωστόσο, αυτό που έχει ζωτική σημασία είναι το γεγονός ότι η θεραπευτική πρακτική ρυθμίζεται με διαφορετικούς τρόπους σε διαφορετικές χώρες και ότι αν θέλει κανείς να χρησιμοποιήσει τις προσεγγίσεις που συμπεριλαμβάνονται στο πρόγραμμα «Phototherapy Europe στις Φυλακές» θα πρέπει να ελέγξει τους κανόνες που διέπουν την εφαρμογή της ψυχοθεραπείας και της συμβουλευτικής στη χώρα όπου εργάζεται. Επιπλέον, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η προσέγγιση της φωτοθεραπείας αποφεύγει την παθολογικοποίηση των κρατουμένων. Στο πλαίσιο αυτής της προσέγγισης δεν θεωρείται πως όλοι οι κρατούμενοι υπόκεινται σε κάποια μη φυσιολογική κατάσταση ή πως είναι ψυχολογικά μη υγιείς. Αποτελεί μια προσέγγιση που κυρίως προσφέρει τη δυνατότητα στους κρατούμενους να μιλήσουν για τον εαυτό τους και για ό,τι οι ίδιοι θεωρούν σημαντικό για τον «εαυτό» τους και για τους «άλλους». Τόσο η φωτοθεραπεία όσο και η θεραπευτική φωτογραφία οδηγούν στην ανάπτυξη της συναισθηματικής μάθησης, και αμφότερες χρησιμοποιούν κυρίως μια προσωποκεντρική προσέγγιση (πχ. του Carl Rogers) για την κατανόηση της προσωπικότητας και των ανθρωπίνων σχέσεων. Αντί να περιγράψουμε πιο συγκεκριμένα «τι» είναι η φωτοθεραπεία, οι συγγραφείς του εγχειριδίου επιθυμούμε να καταδείξουμε τον πλούτο αυτής της προσέγγισης μέσω των σχεδίων εκπαίδευσης και των παραδειγμάτων που τα συνοδεύουν, στα επόμενα κεφάλαια. Οι προσεγγίσεις που εφαρμόστηκαν σε αυτό το πρόγραμμα Ως αποτέλεσμα της βιβλιογραφικής ανασκόπησης, συμφωνήθηκε ο κάθε εταίρος να υλοποιήσει τις παρακάτω δράσεις σε δύο φυλακές κατά τη διάρκεια έξι μηνών: 1. Να χρησιμοποιήσει φωτοκάρτες σε έξι ωριαίες ατομικές συνεδρίες (διάρκειας 50 λεπτών) με τουλάχιστον τρεις (ιδανικά τέσσερις) κρατούμενους οι οποίοι συμμετέχουν εθελοντικά σε αυτές τις συνεδρίες συμβουλευτικής / ενδυνάμωσης. Οι συνεδρίες αυτές πραγματοποιούνται από άτομα που δεν έχουν κάποιον άλλο ρόλο (ή οποιαδήποτε συγκεκριμένη επιδίωξη) σε σχέση με τους συγκεκριμένους συμβουλευόμενους και οι 9

11 οποίοι δεν πρόκειται να μεταφέρουν τι είπαν οι κρατούμενοι, παρά μόνο σε περίπτωση που υπάρχει κίνδυνος ο κρατούμενος να βλάψει τον εαυτό του ή κάποιον άλλο. Υλικό προς χρήση: «φασματοκάρτες» (spectro cards), «ομιλούσες εικόνες» (talking pictures cards) του Loewenthal, κολάζ και άλλες παρεμφερείς τεχνικές και υλικά. 2. Τουλάχιστον τρείς (ιδανικά τέσσερις) κρατούμενοι να βοηθηθούν να δημιουργήσουν φωτοάλμπουμ για τα παιδιά τους, χρησιμοποιώντας ως βάση τις «ομιλούσες εικόνες» του Loewenthal. 3. Τουλάχιστον τρεις (ιδανικά τέσσερις) κρατούμενοι να χρησιμοποιήσουν φωτογραφικές μηχανές για να βγάλουν φωτογραφίες συνοδευόμενες από λεζάντες σχετικά με την προετοιμασία αποφυλάκισής τους, με στόχο την αύξηση της πιθανότητας εργασιακής τους πρόσληψης. Κατά τη διάρκεια της φάσης της Έρευνας Δράσης, δοκιμάστηκε από τους εταίρους του προγράμματος και μια τέταρτη προσέγγιση, το πορτραίτο, κατά την οποία τουλάχιστον τρεις (ιδανικά τέσσερις) κρατούμενοι συμμετείχαν σε κάποιας μορφής προσωπογραφία, όπως αυτή ορίστηκε από κάθε εταίρο. Διαπιστώθηκε όμως πως η μέθοδος αυτή δεν μπορεί να γενικευτεί και έτσι δεν εφαρμόστηκε σε κατοπινές δράσεις και εκπαίδευση. 10

12 Η Πρακτική Εφαρμογή της Φωτοθεραπείας και της Θεραπευτικής Φωτογραφίας στη Φυλακή 11

13 Φωτοθεραπεία και Θεραπευτική Φωτογραφία στη Φυλακή Η χρήση της φωτογραφίας στις φυλακές Οι αναγνώστες του εγχειριδίου μπορεί να ξαφνιαστούν από την πρόταση χρήσης φωτογραφιών και φωτογραφικού εξοπλισμού μέσα σε μια φυλακή. Μπορεί κανείς να έχει την εντύπωση ότι η φωτογραφία και οι φυλακές έρχονται σε πλήρη αντίθεση μεταξύ τους. Δεν θα ήταν περίεργο να έχει κανείς μια τέτοια εντύπωση, καθώς κυρίαρχος παράγοντας σε μια φυλακή είναι η διατήρηση της ασφάλειας και η χρήση φωτογραφικών μηχανών θεωρείται συχνά απειλή για την ασφάλεια. Στο σημείο αυτό, θα θέλαμε να τονίσουμε δύο σημεία: A. Μπορεί κανείς να εφαρμόσει τη φωτοθεραπεία στις φυλακές χωρίς να χρησιμοποιήσει φωτογραφικό εξοπλισμό. Όπως θα φανεί από τα παραδείγματα που παραθέτουμε, μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει φωτογραφίες που φέρνει ο σύμβουλος/εκπαιδευτής, ή και φωτογραφίες που ανήκουν στους ίδιους τους κρατούμενους. B. Η σχέση μεταξύ φωτογραφίας και φυλακής δεν είναι καινούρια και δεν περιορίζεται μόνο στη φωτοθεραπεία. Η φωτογραφία έχει χρησιμοποιηθεί στις φυλακές με διάφορες μορφές και σε διάφορα προγράμματα που έχουν υλοποιηθεί παγκοσμίως. Η πρακτική εφαρμογή της φωτοθεραπείας / θεραπευτικής φωτογραφίας Η εφαρμογή της φωτοθεραπείας στις φυλακές συνεπάγεται πολλούς περιορισμούς που δεν συναντά κανείς όταν την ασκεί εκτός φυλακής. Οι περιορισμοί αυτοί διαφέρουν αρκετά από χώρα σε χώρα, αλλά σε γενικές γραμμές μπορούμε να τους χωρίσουμε σε δύο κατηγορίες: τους περιορισμούς που αφορούν τους κανόνες ασφάλειας του συγκεκριμένου πλαισίου και αυτούς που αφορούν την επαφή με άτομα που έχουν καταδικαστεί για εγκληματική συμπεριφορά. Κάθε συμμετέχων στο πρόγραμμα πρέπει να ελέγξει, πριν επισκεφτεί τη φυλακή, τους συγκεκριμένους κανονισμούς της φυλακής που πρόκειται να επισκεφτεί. Οι κανονισμοί αυτοί είναι απλές και συχνά εύλογες οδηγίες. Αν τις ακολουθήσετε, θα κάνετε ευκολότερη τόσο τη 12

14 δική σας ζωή όσο και αυτή της διοίκησης των φυλακών, και θα λάβετε υποστήριξη στην εφαρμογή του προγράμματος στη φυλακή. 7 Αρχές δεοντολογίας της φωτοθεραπείας Είναι σημαντικό να δοθούν οι Αρχές Δεοντολογίας της Φωτοθεραπείας στη διεύθυνση των φυλακών πριν την έναρξη του προγράμματος. Οι παρακάτω είναι οι αρχές δεοντολογίας που ακολουθήθηκαν από τους συμμετέχοντες στο πρόγραμμα. 1. Οποιαδήποτε δημοσίευση σε οποιαδήποτε μορφή και για οποιονδήποτε σκοπό η οποία προκύπτει από το πρόγραμμα Phototherapy Europe στις Φυλακές θα πρέπει να έχει την αποδοχή των αρχών των φυλακών πριν δημοσιοποιηθεί. 2. Οποιαδήποτε δημοσίευση σε οποιαδήποτε μορφή και για οποιονδήποτε σκοπό η οποία προκύπτει από το πρόγραμμα Phototherapy Europe στις Φυλακές θα πρέπει να σέβεται την ανωνυμία των συμμετεχόντων. 3. Όσοι εργάζονται στο πρόγραμμα θα χρησιμοποιούν το υφιστάμενο δεοντολογικό πλαίσιο και τις διαδικασίες για τη διασφάλιση της δεοντολογίας που ισχύουν στη χώρα τους. 4. Ο σύμβουλος θα χειρίζεται ζητήματα πιθανών περιορισμών στην εμπιστευτικότητα με βάση την πολιτική της αρμόδιας θεραπευτικής υπηρεσίας (π.χ. θα ενημερώνει τους συμμετέχοντες στη φωτοθεραπεία ότι θα πρέπει να αναφερθεί στις κατάλληλες αρχές οποιοσδήποτε κίνδυνος σοβαρής βλάβης προς τον εαυτό ή τους άλλους κλπ.). Αυτό θα πρέπει να αναγράφεται στο έντυπο συναίνεσης και να συζητείται πριν την έναρξη των συνεδριών. 5. Θα ακολουθούνται πιστά/αυστηρά οι κανόνες και οι κανονισμοί της χώρας για τις φυλακές. 6. Οι κρατούμενοι παραπέμπονται για θεραπεία με βάση τα κριτήρια σχετικά με τη συμμετοχή σε θεραπεία, που έχει η εκάστοτε συνεργαζόμενη υπηρεσία. Αυτές οι υπηρεσίες αναμένεται ότι θα έχουν εδραιωθεί, έχοντας εξαρχής διασυνδέσεις με υπηρεσίες ψυχικής υγείας, ξεκάθαρους κανονισμούς σχετικά με την ψυχική υγεία και 7 Βλ. επίσης: Working in HM Prisons: A guide for information, advice and guidance practitioners. Πληροφορίες για τον ισχύοντα Σωφρονιστικό Κώδικα: 13

15 καλά διαμορφωμένο σύστημα παραπομπής σε ψυχιάτρους και ψυχολόγους, στο πλαίσιο των οποίων θα πρέπει να εργάζεται ο ερευνητής. 7. Η συμμετοχή στις συνεδρίες είναι αυστηρά εθελοντική. Οι συμμετέχοντες στη φωτοθεραπεία θα προσεγγιστούν μέσα από τις ήδη υφιστάμενες υπηρεσίες. Δεν θα πρέπει να υπάρχει καμία επίπτωση για οποιονδήποτε πιθανό συμμετέχοντα αποφασίσει τελικά να μη συμμετάσχει και δεν θα πρέπει να προσφέρεται καμία χρηματική ανταμοιβή ή άλλο δέλεαρ ως αντάλλαγμα για τη συμμετοχή των κρατουμένων στο πρόγραμμα. 8. Οι σύμβουλοι θα πρέπει να ακολουθούν τους κανόνες υγιεινής και ασφάλειας που ισχύουν κατά τόπο. 9. Οι ατομικές συνεδρίες είναι εμπιστευτικές. Σχέδια εκπαιδευτικών συναντήσεων Ακολουθούν έξι σχέδια εκπαιδευτικών συναντήσεων προς χρήση όσων επιθυμούν να εφαρμόσουν στη χώρα τους τις μεθόδους του προγράμματος Phototherapy Europe στις Φυλακές. Δεν αποτελούν παρά έναν οδηγό, το περιεχόμενο του οποίου ο εκπαιδευτής μπορεί να τροποποιήσει ώστε να αντανακλά τις ιδιαίτερες συνθήκες και παραδόσεις της χώρας του, τόσο όσον αφορά τη δουλειά στις φυλακές όσο και την εκπαίδευση ενηλίκων και την εργασία με αυτούς. Κάθε σχέδιο περιλαμβάνει μια σειρά από δραστηριότητες για κάθε εκπαιδευτική συνάντηση. Προτείνεται οι εκπαιδευτές να συμπληρώσουν αυτές τις δραστηριότητες με άλλες, έτσι ώστε να μπορέσουν οι εκπαιδευόμενοι να αντιληφθούν τη θεωρία, τη θεραπευτική πρακτική και τις φωτοθεραπευτικές μεθόδους που εμπεριέχονται στο πρόγραμμα. Οι εκπαιδευτές καλούνται να δημιουργήσουν και να διανείμουν σημειώσεις και άλλο υλικό, συμπληρωματικά του εγχειριδίου αυτού. Όλοι οι εκπαιδευτές θα πρέπει να συμπληρώσουν ένα ομαδικό συμβόλαιο πριν την έναρξη του εκπαιδευτικού προγράμματος με τους συμμετέχοντες. Σε αυτό θα πρέπει να συμπεριλαμβάνεται συζήτηση για το ζήτημα της εμπιστευτικότητα, κατά την οποία θα τονίζεται σε όλους τους εκπαιδευόμενους ότι θα πρέπει να φροντίσουν τον εαυτό τους κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης και να μην αποκαλύπτουν πληροφορίες για τον εαυτό τους που ενδέχεται να τους κάνουν να νιώσουν ευάλωτοι κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Παρόμοια, οποιαδήποτε 14

16 αναφορά σε πελάτες/ασθενείς και σε συγκεκριμένα εργασιακά πλαίσια θα πρέπει να γίνεται χωρίς να δίνονται πληροφορίες ή υλικό με βάση τα οποία είναι δυνατό να αναγνωριστεί η ταυτότητα των συμμετεχόντων. 15

17 Σχέδιο Πρώτης Εκπαιδευτικής Συνάντησης: Χρησιμοποιώντας τη Φωτοθεραπεία στο Περιβάλλον της Φυλακής Σχέδιο εκπαιδευτικής συνάντησης Διάρκεια Σκοποί και στόχοι Τι αναμένεται να μάθουν οι εκπαιδευόμενοι 1 ώρα Προετοιμασία για εργασία στο περιβάλλον της φυλακής Να διερευνήσουν σε τι μπορεί να διαφέρει η δουλειά με κρατούμενους σε σχέση με άλλες ομάδες. Βοηθητικό υλικό Πίνακας και στυλό. Αποσπάσματα από τις τηλεοπτικές σειρές: Orange is the new Black Scum Δραστηριότητες Οι συμμετέχοντες χωρίζονται σε ομάδες και καταγράφουν πώς νομίζουν ότι μπορεί να διαφέρει η εργασία με κρατούμενους από τη δουλειά με άλλες ομάδες. Προβολή αποσπασμάτων από την τηλεοπτική σειρά Orange is the new Black, ή εναλλακτικά από τη σειρά Scum Συζητιέται πώς τέτοιες «εικόνες» μπορεί να διαμορφώνουν την άποψή μας για το τι να περιμένουμε στη φυλακή. Παρουσιάζονται οι ιδέες στη μεγάλη ομάδα και συζητιούνται. Οι συντονιστές θα πρέπει να συζητήσουν τις ιδέες αυτές και να 16 θέσουν υπό αμφισβήτηση ιδιαίτερα τις προκαταλήψεις, επικρίσεις κλπ.

18 30 λεπτά Θεραπεία με κρατούμενους Παρουσιάζεται σύντομη εισαγωγή για τις δυνατότητες ψυχοθεραπείας που είναι διαθέσιμες στο πλαίσιο της φυλακής. Εισαγωγή στην ψυχοθεραπεία στις φυλακές. 1 ώρα Απόρρητο και εμπιστευτικότητα σχετικά με την πρακτική στις φυλακές Οι εκπαιδευόμενοι θα Παράδειγμα εντύπου: Δήλωση εμπιστευτικότητας ενημερωθούν για θέματα και απορρήτου απορρήτου και εμπιστευτικότητας σε σχέση με τη φωτοθεραπεία στις φυλακές Εισαγωγή σε ζητήματα απορρήτου και εμπιστευτικότητας στη δουλειά με κρατούμενους. Τήρηση αρχείου σημειώσεων τόσο εντός της φυλακής όσο και για το πρόγραμμα Phototherapy Europe στις Φυλακές. 1 ώρα Άρση απορρήτου και εμπιστευτικότητας Οι εκπαιδευόμενοι θα μάθουν πότε έχουν υποχρέωση να άρουν την εμπιστευτικότητα. Υλικό προσομοίωσης ρόλου Άρση απορρήτου και εμπιστευτικότητας παραδείγματα τέτοιων περιπτώσεων. Πότε μπορεί να αρθεί η εμπιστευτικότητα; Υπόδυση ρόλου: δημιουργούνται κάποια σενάρια και οι εκπαιδευόμενοι καλούνται να συζητήσουν και να αποφασίσουν σε ποιο σημείο θα πρέπει να αρθεί το απόρρητο και η εμπιστευτικότητα. 17

19 1 ώρα Επικινδυνότητα Οι εκπαιδευόμενοι θα αποκτήσουν βασικές δεξιότητες στην εκτίμηση της επικινδυνότητας 30 λεπτά Αξιολόγηση Οι εκπαιδευόμενοι θα έχουν τη δυνατότητα να δώσουν ανατροφοδότηση για την εκπαίδευση. Έντυπο αξιολόγησης της συνάντησης Εισαγωγή σε ζητήματα επικινδυνότητας και στην εκτίμηση της επικινδυνότητας. Ζητήματα Αξιολόγηση ασφάλειας της συνάντησης. στη φυλακή. Αναγνώριση των θετικών σημείων της συνάντησης, ιδέες για το τι θα μπορούσε να έχει γίνει καλύτερα και προτάσεις για το πώς θα μπορούσε να βελτιωθεί. 18

20 Εμπιστευτικότητα και εκτίμηση κινδύνου Κάθε χώρα-εταίρος έχει τις δικές της ρήτρες εμπιστευτικότητας και τις δικές της διαδικασίες εκτίμησης κινδύνου όσον αφορά την εργασία στις φυλακές. Είναι σημαντικό να ξεκινήσει κανείς με μια εισαγωγή στις οδηγίες εμπιστευτικότητας, εκτίμησης κινδύνου και δεοντολογικά ορθής πρακτικής με κρατουμένους φυλακών, όπως αυτές ισχύουν στη χώρα του. Οι οδηγίες αυτές θα πρέπει να δοθούν σε όλους τους εκπαιδευόμενους στην πρώτη εκπαιδευτική συνάντηση και προτείνεται να αφιερωθούν τουλάχιστον τρεις εκπαιδευτικές ώρες στη δεοντολογικά ορθή πρακτική σε συνάρτηση με ζητήματα επικινδυνότητας και εμπιστευτικότητας σε χώρους κράτησης. Κάθε χώρα-εταίρος θα πρέπει να βασιστεί στα παρακάτω έγγραφα (εφόσον είναι διαθέσιμα) ως οδηγό για τις εκπαιδευτικές συναντήσεις που αφορούν την εκτίμηση επικινδυνότητας/κινδύνου και την εμπιστευτικότητα και να εξοικειώσει τους εκπαιδευόμενους με αυτά, πριν προχωρήσει στην εκπαίδευση σε δεξιότητες φωτοθεραπείας: Αντίγραφο εντύπου που αφορά τη δεοντολογία και ειδικότερα την εμπιστευτικότητα Αντίγραφο εγγράφων για την εκτίμηση επικινδυνότητας που τυχόν χρησιμοποιήθηκαν Αντίγραφο των κανονισμών της φυλακής Αντίγραφο των κανονισμών εργασίας για τους εργαζόμενους στις φυλακές. Υπόδειγμα δήλωσης με όρους εμπιστευτικότητας Οι δηλώσεις και οι όροι εμπιστευτικότητας μπορεί να διαφέρουν σε διαφορετικές φυλακές και χώρες και σε σχέση με διαφορετικούς πληθυσμούς. Η παρακάτω δήλωση αποτελεί ένα βασικό υπόδειγμα. Πριν ξεκινήσουν την εργασία τους στις φυλακές, οι εκπαιδευόμενοι θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι ο/η κρατούμενος γνωρίζει τα όρια της εμπιστευτικότητας και τις συγκεκριμένες περιστάσεις στις οποίες μπορεί να πρέπει να αρθεί το απόρρητο, κάτι που θα πρέπει και οι εκπαιδευόμενοι επίσης να γνωρίζουν. Υπόδειγμα δήλωσης: Κατά τη διάρκεια των συνεδριών φωτοθεραπείας θα σεβαστώ το απόρρητο της διαδικασίας. Αυτό σημαίνει πως ό,τι μου πείτε θα παραμείνει εμπιστευτικό μεταξύ μας. Ωστόσο, υπάρχουν συγκεκριμένες περιστάσεις όπου μπορεί να μου πείτε κάτι για το οποίο θα χρειαστεί να παραβιάσω το απόρρητο και να αναφέρω ορισμένα πράγματα από όσα μου έχετε πει κατά τη διάρκεια των 19

21 συνεδριών. Περιστάσεις στις οποίες θα πρέπει ενδεχομένως να παραβιάσω το απόρρητο είναι οι εξής: Αν μου αναφέρετε ότι μπορεί να βλάψετε τον εαυτό σας Αν μου αναφέρετε ότι μπορεί να βλάψετε κάποιον άλλο Αν μου αναφέρετε οποιαδήποτε συμπεριφορά που έχει θέσει ή πρόκειται να θέσει σε κίνδυνο ένα παιδί Αν μου αναφέρετε συγκεκριμένες λεπτομέρειες σχετικά με εγκληματικές ενέργειες ή πράξεις (στο παρελθόν ή στο μέλλον) Εξηγώντας δηλώσεις εμπιστευτικότητας και όρους εμπιστευτικότητας σε ευάλωτους ανθρώπους Ορισμένοι από τους ανθρώπους με τους οποίους δουλεύουμε μπορεί να είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι και να έχουν την τάση να παρερμηνεύουν τις δηλώσεις και τους όρους εμπιστευτικότητας. Σε αυτήν την κατηγορία εμπίπτουν ενδεχομένως κάποιοι κρατούμενοι ή ομάδες ατόμων με παραβατική συμπεριφορά. Οι κρατούμενοι είναι επίσης πολύ πιθανότερο να αναφέρουν εγκληματικές ενέργειες και επικίνδυνες συμπεριφορές από ό,τι άλλα άτομα που συνεργάζονται με κάποιον σύμβουλο. Αυτοί είναι και οι συνηθέστεροι λόγοι για τους οποίους θα πρέπει να αρθεί μια συμφωνία εμπιστευτικότητας σε οποιαδήποτε μορφή θεραπείας με οποιονδήποτε πληθυσμό. Για τον λόγο αυτό είναι απαραίτητο όλοι οι σύμβουλοι να έχουν επίγνωση των περιπτώσεων εκείνων όπου μπορεί να χρειαστούν επιπλέον καθοδήγηση και επίβλεψη σχετικά με θέματα εμπιστευτικότητας στις συνεδρίες φωτοθεραπείας. Τέτοια παραδείγματα αποτελούν οι εξής ομάδες: Κρατούμενοι με μαθησιακές δυσκολίες Κρατούμενοι με ψυχιατρικές διαγνώσεις Κρατούμενοι με γνωστικές διαταραχές και διαταραχές της μνήμης Κρατούμενοι που παρουσιάζουν υψηλή επικινδυνότητα (π.χ. όσοι μπορεί να βλάψουν τον εαυτό τους ή παρουσιάζουν τάση αυτοκτονίας) Νεαροί παραβάτες 20

22 Σε αυτές τις περιπτώσεις οι σύμβουλοι είναι καλό: Να επαναλαμβάνουν τη δήλωση και τους όρους εμπιστευτικότητας στην αρχή κάθε συνεδρίας Να παρέχουν παραδείγματα περιπτώσεων όπου το απόρρητο μπορεί να πρέπει να αρθεί Να συζητούν σε βάθος τους λόγους για τους οποίους μπορεί να αρθεί το απόρρητο Να ζητούν από τον κρατούμενο/ευάλωτο άτομο να δείξει ότι κατάλαβε, επαναλαμβάνοντας και εξηγώντας στον σύμβουλο τη δήλωση και τους όρους εμπιστευτικότητας. 21

23 Έντυπο Αξιολόγησης της Εκπαιδευτικής Συνάντησης Όνομα συντονιστή: Θέμα της συνάντησης: Ημ/νία Αναφέρετε ποια είναι κατά τη γνώμη σας τα δυνατά σημεία αυτής της συνάντησης: Αναφέρετε ποιες πτυχές αυτής της συνάντησης θεωρείτε ότι χρειάζονται βελτίωση Παρακαλούμε αξιολογήστε τη συνάντηση με βάση τα παρακάτω Ήταν καλός ο σχεδιασμός και η προετοιμασία της συνάντησης Ο συντονισμός της συνάντησης ήταν καλός Ως εκπαιδευόμενος/η νιώθω ότι έμαθα κάτι Ως εκπαιδευόμενος/η νιώθω ότι θα χρησιμοποιήσω όσα έμαθα Η αλληλεπίδραση εκπαιδευτή/εκπαιδευόμενων ήταν καλή Υπήρχε χρόνος για ερωτήσεις Υπήρχε χρόνος για αλληλεπίδραση με τους υπόλοιπους εκπαιδευόμενους Ο εκπαιδευτής κατέχει καλά το αντικείμενο Υπήρξε ανατροφοδότηση σχετικά με τη συμμετοχή των εκπαιδευόμενων Δεν υπήρξε κάποιο πρόβλημα με τον συντονισμό της συνάντησης Η αξιολόγηση, εφόσον υπήρξε, ήταν σχετική με το θέμα που καλύφθηκε στη συνάντηση Η συνάντηση κράτησε την προσοχή μου Διαφωνώ πολύ Συμφωνώ πολύ Διαφωνώ πολύ Συμφωνώ πολύ Διαφωνώ πολύ Συμφωνώ πολύ Διαφωνώ πολύ Συμφωνώ πολύ Διαφωνώ πολύ Συμφωνώ πολύ Διαφωνώ πολύ Συμφωνώ πολύ Διαφωνώ πολύ Συμφωνώ πολύ Διαφωνώ πολύ Συμφωνώ πολύ Διαφωνώ πολύ Συμφωνώ πολύ Διαφωνώ πολύ Συμφωνώ πολύ Διαφωνώ πολύ Συμφωνώ πολύ Διαφωνώ πολύ Συμφωνώ πολύ Θα ήθελα να προτείνω τα εξής στοιχεία που μπορεί να βελτιώσουν μια παρόμοια συνάντηση: 22

24 Άλλα σχόλια: Σας ευχαριστούμε Ο συντονιστής 23

25 Σχέδιο Δεύτερης Εκπαιδευτικής Συνάντησης: Προάγοντας τη Συναισθηματική Μάθηση Σχέδιο εκπαιδευτικής συνάντησης Διάρκεια Σκοποί και στόχοι Τι αναμένεται να μάθουν οι εκπαιδευόμενοι Βοηθητικό υλικό Δραστηριότητες 1 ώρα και 30 λεπτά Δεξιότητες ακρόασης Θα διερευνήσουν ζητήματα και προβλήματα σχετικά με την ακρόαση και την συναισθηματική απόκριση. Φωτοκάρτες Σε δυάδες κάθε εκπαιδευόμενος επιλέγει μια κάρτα που θεωρεί ότι περιγράφει καλύτερα πώς νιώθει τη δεδομένη στιγμή. Ο καθένας μιλάει επί πέντε λεπτά για τον εαυτό του σε σχέση με την κάρτα. Κατόπιν κάθε εκπαιδευόμενος παρουσιάζει το ζευγάρι του σε όλη την ομάδα, μιλώντας για το πώς νιώθει το ζευγάρι του. Ο εκπαιδευτής κατόπιν διερευνά πού μπορεί να παρουσιάστηκαν δυσκολίες, πού κάποιος μπορεί να ξέχασε κάτι κλπ. 1 ώρα Ακρόαση και συναισθηματική απόκριση Θα συζητήσουν πιθανά προβλήματα στην ακρόαση και στην συναισθηματική απόκριση. Συζητιέται η τελευταία άσκηση, συζητούνται τα προβλήματα στην ακρόαση/απόκριση και το πώς θα βελτιωθούν οι δεξιότητες ακρόασης. Θα αξιολογήσουν τις υπάρχουσες δεξιότητές τους. 24

26 1 ώρα Δεξιότητες παράφρασης και σύνοψης Θα βελτιωθούν οι υπάρχουσες δεξιότητες ακρόασης. Παρουσιάζεται η παράφραση ως δεξιότητα ακρόασης. Σε ζευγάρια, οι εκπαιδευόμενοι επαναλαμβάνουν την προηγούμενη άσκηση χρησιμοποιώντας την παράφραση. Δίνεται ανατροφοδότηση σε όλη την ομάδα. 30 λεπτά Αντανάκλαση του περιεχόμενου και των υποκείμενων συναισθημάτων Θα συνδυάζουν την ακρόαση με την απόκριση και την ερμηνεία. Σε ζευγάρια διερευνάται το περιεχόμενο της αρχικής άσκησης. Συζητιέται πώς μπορεί να διαφέρουν οι ερμηνείες και να αλλάζει να το νόημα. Παρουσίαση στην ομάδα. Να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στις διαφορές της ερμηνείας για την ίδια κάρτα. Συζήτηση στην ομάδα. 1 ώρα Οι Βασικές Συνθήκες του Rogers Παρέχεται γνώση σχετική με βασικές θεραπευτικές θεωρητικές αρχές και δεξιότητες. Εισαγωγή στο έργο του Rogers. Εξήγηση της προσωποκεντρικής προσέγγισης. Διερεύνηση των βασικών συνθηκών και της χρήσης τους. 30 λεπτά Ανασκόπηση των δεξιοτήτων που εξετάστηκαν Παρέχεται χώρος στους εκπαιδευόμενους να εξασκήσουν νέες δεξιότητες. Φωτοκάρτες Αλλάζουν τα ζευγάρια. Ο καθένας επιλέγει μια νέα κάρτα που αντανακλά το πώς νιώθει και το μεταφέρει στο ζευγάρι του, ο οποίος χρησιμοποιεί τις δεξιότητες που διδάχθηκαν και κατόπιν παρουσιάζει το νέο ζευγάρι του στην ομάδα. Συζητιέται στην ομάδα κατά πόσο οι δεξιότητες που διδάχθηκαν οι συμμετέχοντες μπορεί να βελτίωσαν την ακρόαση, τη μνήμη και την απόκριση. 25

27 30 λεπτά Αξιολόγηση και ανατροφοδότηση Παρέχεται χώρος στους εκπαιδευόμενους να δώσουν ανατροφοδότηση, να εξετάσουν τις δεξιότητες που έμαθαν και να προτείνουν ιδέες που μπορεί να βελτιώσουν την εκπαίδευση. Έντυπο αξιολόγησης της συνάντησης Αξιολόγηση της συνάντησης. Αναγνώριση των θετικών στοιχείων της συνάντησης, ιδέες για το τι θα μπορούσε να είχε γίνει καλύτερα και προτάσεις για το πώς μπορεί να βελτιωθεί στο μέλλον η ίδια εκπαιδευτική συνάντηση. 26

28 Έντυπο: Οι Βασικές Συνθήκες Ο Carl Rogers (1957, 1959) υποστήριξε ότι υπάρχουν έξι βασικές συνθήκες στην αποτελεσματική συμβουλευτική, οι οποίες είναι αναγκαίες (δηλαδή, χωρίς αυτές δεν μπορεί να υπάρξει αποτελεσματική αλλαγή) και επαρκείς για να δημιουργηθεί μια επουλωτική/θεραπευτική σχέση. Οι συνθήκες αυτές είναι οι εξής: 1. Η ψυχολογική επαφή μεταξύ θεραπευτή και πελάτη σε μια σχέση στην οποία είναι σημαντικός ο ένας για τον άλλο 2. Η αίσθηση ασυμβατότητας του πελάτη, μια κατάσταση στην οποία οι εμπειρίες και η ψυχολογική επίγνωση του πελάτη δεν αντιστοιχούν με τις εμπειρίες και την ψυχολογική επίγνωση που επιθυμεί 3. Η αυθεντικότητα του θεραπευτή, μια συνθήκη γνησιότητας του θεραπευτή 4. Η άνευ όρων θετική αποδοχή, σύμφωνα με την οποία ο θεραπευτής αποδέχεται τον πελάτη χωρίς όρους και χωρίς να τον επικρίνει 5. Η ενσυναίσθηση, δηλαδή η ικανότητα του θεραπευτή να κατανοεί πλήρως και να συμπονά τον πελάτη 6. Η επικοινωνία, δηλαδή η ικανότητα του θεραπευτή να δείχνει την ενσυναίσθηση και τη άνευ όρων θετική αποδοχή. Ο Rogers ισχυριζόταν ότι οι πιο σημαντικές ή «βασικές» συνθήκες είναι οι εξής: 1. Η άνευ όρων θετική αποδοχή δηλαδή η ικανότητα του θεραπευτή να βρίσκεται σε μια σχέση με τον πελάτη η οποία δεν βασίζεται σε κάποια αξιολόγηση ή σε όρους και προϋποθέσεις, ώστε να μπορέσει ο πελάτης να εμπιστευτεί αρκετά τον θεραπευτή και να μιλήσει με ειλικρίνεια για τον εσωτερικό του κόσμο. 2. Η ενσυναίσθηση δηλαδή η συνθήκη κατά την οποία ο θεραπευτής αντανακλά τις ιδέες και τα συναισθήματα του πελάτη, με τρόπο που δείχνει ότι ο θεραπευτής κατανοεί τον πελάτη «σαν να» βίωνε και ο ίδιος τα συναισθήματα του πελάτη. 3. Αυθεντικότητα δηλαδή η συνθήκη κατά την οποία ο θεραπευτής είναι αληθινός και γνήσιος και ο πελάτης αντιμετωπίζεται ως ίσος. Αν ο 27

29 θεραπευτής βλέπει τον εαυτό του ως αυθεντία, είναι πιθανό ότι ο πελάτης θα διαμορφώσει τις απαντήσεις του έτσι ώστε να συμμορφώνονται με τις προσδοκίες του θεραπευτή. Βιβλιογραφία Rogers, C. (1957) The necessary and sufficient conditions of therapeutic personality change, Journal of Consulting Psychology, 21 (2): Rogers, C. (1959). A Theory of Therapy, Personality and Interpersonal Relationships as Developed in the Client-centered Framework. Στο S. Koch, (Επιμ.) Psychology: A Study of a Science. Vol. 3: Formulations of the Person and the Social Context. New York: McGraw Hill. 28

30 Έντυπο Αξιολόγησης/Επισκόπησης της Συμβουλευτικής Συνέντευξης Όνομα εκπαιδευόμενου συμβούλου: Ημ/νία: Κυκλώστε το νούμερο που θεωρείτε ότι εκφράζει περισσότερο την προσέγγιση του συμβούλου Βαθμός αρχικής αποδοχής/όπως εκφράστηκε μέσα από τη φωνή, τις εκφράσεις του προσώπου και τις κινήσεις του σώματος. Δεξιότητα αντανάκλασης των συναισθημάτων του πελάτη και ικανότητα του συμβούλου να ακολουθεί και να προχωρά αυτά που φέρνει ο πελάτης Βαθμός ενσυναίσθησης που εκφράστηκε λεκτικά και μηλεκτικά. Απουσία αυταρχικότητας και τάσης ελέγχου από τον σύμβουλο Βαθμός στον οποίο ο σύμβουλος εξέφρασε αποδοχή του πελάτη συμπεριλαμβανομένων και των εχθρικών ή αρνητικών συναισθημάτων του πελάτη. Βαθμός στον οποίο δόθηκε στον πελάτη χρόνος να σκεφτεί και το ελεύθερο να εκφράσει τα συναισθήματά του όταν το ήθελε/επέλεξε. Βαθμός στον οποίο ο πελάτης εξέφρασε συναισθήματα και δεν στάθηκε στο περιεχόμενο ή σε απλή συζήτηση/αναφορά γεγονότων. Βαθμός στον οποίο ο πελάτης φαίνεται πως κατάφερε να κατανοήσει κάτι σημαντικό για τον εαυτό του. Βαθμός στον οποίο ο σύμβουλος μπόρεσε να μοιραστεί κοινές εμπειρίες και να υιοθετήσει το προσωπικό πλαίσιο αναφοράς του πελάτη. Ποια θεωρείτε ότι ήταν τα δυνατά σημεία αυτή της συμβουλευτικής συνεδρίας; 29

31 Ποιες δεξιότητες πιστεύετε ότι χρειάζεται να βελτιώσει ο σύμβουλος; 1 Πολύ καλή 2 Καλή 3 Μέτρια 4 Κάτω του μετρίου 5 Κακή 30

32 Σχέδιο Τρίτης Εκπαιδευτικής Συνάντησης: Η Χρήση Φωτοκαρτών στη Φωτοθεραπεία Σχέδιο εκπαιδευτικής συνάντησης Διάρκεια Σκοποί και στόχοι Τι αναμένεται να μάθουν οι Βοηθητικό υλικό Δραστηριότητες εκπαιδευόμενοι 1 ώρα Να εξοικειώσετε τους εκπαιδευόμενους με το υλικό (φωτοκάρτες). Εξοικείωση με τις φωτοκάρτες Φωτοκάρτες Συνέχιση της χρήσης φωτοκαρτών Εξοικείωση με υλικά που χρησιμοποιούνται στη φωτοθεραπεία Φωτοκάρτες Διερεύνηση της χρήσης φωτοκαρτών σε ομάδες 31

33 2 ώρες Να εξασκήσουν τις δεξιότητες που απέκτησαν κατά την προηγούμενη εκπαιδευτική συνάντηση συγκεκριμένα στη χρήση φωτοκαρτών. Οι εκπαιδευόμενοι θα βοηθηθούν να επεξεργαστούν τον κάθε ένα από τους τρεις ρόλους και να διερευνήσουν τις προσωποκεντρικές προσεγγίσεις με τη χρήση φωτοκαρτών. Θα ασκηθούν σε δεξιότητες ενσυναισθητικής ερμηνείας. Φωτοκάρτες Φόρμες ανατροφοδότησης παρατηρητή (Έντυπο: Βασικές συμβουλές για την καταγραφή σημειώσεων από φωτοθεραπευτικές συνεδρίες) Ομαδική άσκηση Σε ομάδες των τριών, ένας συμμετέχων αναλαμβάνει τον ρόλο του πελάτη, ένας του θεραπευτή και ο τρίτος του παρατηρητή. Ο πελάτης διαλέγει μια κάρτα και ο θεραπευτής διερευνά (χρησιμοποιώντας τις βασικές συνθήκες και τις δεξιότητες που διδάχθηκε στη δεύτερη εκπαιδευτική συνάντηση) και βοηθάει τον πελάτη στην ερμηνεία και στη διερεύνηση. Ο παρατηρητής κρατάει σημειώσεις και δίνει ανατροφοδότηση 1 ώρα Να κατανοήσουν την πρακτική και τη διαδικασία της χρήσης φωτοκαρτών. Οι εκπαιδευόμενοι θα βοηθηθούν να κατανοήσουν τη χρήση φωτοκαρτών καθώς και τον τρόπο καταγραφής μιας συνεδρίας και στοχασμού επάνω σε αυτήν. Έντυπο: Φωτοκάρτες με ομιλούσες εικόνες Μελέτη περίπτωσης: Τζον Κάθε ομάδα έχει 15 λεπτά για τον κάθε ρόλο. Οι εκπαιδευόμενοι διαβάζουν το έντυπο ο καθένας ατομικά. Συζητούν το έντυπο σε δυάδες. Τα κύρια συμπεράσματα συζητιούνται στη μεγάλη ομάδα. 30 λεπτά Αξιολόγηση και ανατροφοδότηση Παρέχεται στους εκπαιδευόμενους χώρος για ανατροφοδότηση. Έντυπο αξιολόγησης συνάντησης Αξιολόγηση της συνάντησης. Αναγνώριση των θετικών στοιχείων της συνάντησης, ιδέες για το τι θα μπορούσε να είχε γίνει καλύτερα και προτάσεις για τους τρόπους με τους οποίους η ίδια εκπαιδευτική συνάντηση θα μπορούσε να βελτιωθεί στο μέλλον. 32

34 Έντυπο: Βασικές Συμβουλές για την Καταγραφή Σημειώσεων από Φωτοθεραπευτικές Συνεδρίες Παρακάτω δίνονται μερικές συμβουλές για την καταγραφή των δραστηριοτήτων στις οποίες συμμετέχετε. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε αυτές τις οδηγίες για όλες τις δραστηριότητες που περιλαμβάνονται στον οδηγό: Ημ/νία Διάρκεια: Από: Έως: Τόπος Παρόντες στη δραστηριότητα: Πληροφορίες για τον πελάτη/συμμετέχοντα: Περιγραφή του πελάτη (ή των πελατών) με όρους σχετικούς και χρήσιμους για την κατανόηση της διεργασίας (π.χ. φύλο, ηλικία, εθνοτική καταγωγή, άλλες πιθανά χρήσιμες πληροφορίες, πώς αποφάσισε ο πελάτης να λάβει μέρος στο πρόγραμμα διαδικασία παραπομπής). Σύνοψη κύριου προβλήματος/ζητημάτων που απασχολούν τον συμμετέχοντα από τη δική του οπτική γωνία. Λόγους για τους οποίους ο συμμετέχων αποφάσισε να λάβει μέρος στο πρόγραμμα. Στόχοι των συνεδριών φωτοθεραπείας όπως διαμορφώθηκαν μετά από συζήτηση με τον συμμετέχοντα. Σημειώσεις διεργασίας: Συμπεριλάβετε ζητήματα που συζητήθηκαν με τη σειρά με την οποία ανέκυψαν, συγκεκριμένες φωτοθεραπευτικές ή άλλες δραστηριότητες που χρησιμοποιήθηκαν, την ανταπόκριση των συμμετεχόντων στις δραστηριότητες, αποφάσεις σχετικά με μελλοντικές δράσεις, όποιες άλλες παρατηρήσεις έγιναν από τους συντονιστές και παρατηρήσεις/σκέψεις που προέκυψαν στη συζήτηση της συνεδρίας/εποπτείας. (Συνιστούμε να κρατάτε σημειώσεις που αφορούν τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τις υποθέσεις σας κλπ. ξεχωριστά από την καταγραφή όσων πραγματικά συνέβησαν στη συνεδρία/συνάντηση). Αυτές οι σημειώσεις θα 33

35 πρέπει να θεωρούνται εξαιρετικά απόρρητες. Αξιολόγηση των συνεδριών από τον συμμετέχοντα Αξιολόγηση των συνεδριών από τους συμμετέχοντες. Μπορεί να έχει πιο τυπική μορφή, δηλαδή να συμπεριλαμβάνει δομημένη συνέντευξη ή ερωτηματολόγιο, ή μπορεί να έχει ανεπίσημο χαρακτήρα. Αξιολόγηση των συνεδριών από τον συντονιστή Αξιολόγηση των συνεδριών από τους συντονιστές. Μπορεί να έχει πιο τυπική μορφή, δηλαδή να συμπεριλαμβάνει δομημένη συνέντευξη ή ερωτηματολόγιο, ή μπορεί να έχει ανεπίσημο χαρακτήρα. Καταγραφή των υλικών που παράχθηκαν (Π.χ. φωτογραφίες που χρησιμοποιήθηκαν, φωτοάλμπουμ κλπ.) Θυμηθείτε να εξασφαλίσετε τη συναίνεση των συμμετεχόντων, αν πρόκειται να χρησιμοποιήσετε αυτό το υλικό πέραν του σκοπού της άσκησης (π.χ. σε μια φωτογραφική έκθεση). 34

36 Έντυπο: Ομιλούσες Εικόνες: Η Περίπτωση του Τζον Τα παρακάτω αποτελούν σύντομα αποσπάσματα από σημειώσεις συνεδριών: Ο Τζον είναι 22 ετών και ήρθε εθελοντικά για έξι πενηντάλεπτες συνεδρίες. Συνήθως ξεκινούσε τις συνεδρίες με θετική διάθεση. 1 η συνεδρία: Συμπλήρωσα μαζί με τον Τζον ορισμένα προκαταρκτικά ερωτηματολόγια. Διάλεξε κάποιες φωτογραφίες και μου είπε τι του άρεσε σε αυτές. Αφού μιλήσαμε για αυτές, του είπα: «είπες πως δυσκολεύεσαι να τα βγάλεις πέρα όταν τα πράγματα δεν πάνε καλά, ποιες φωτογραφίες σου έρχονται στο νου σε σχέση με αυτή τη δυσκολία;» Ο Τζον διάλεξε τις φωτογραφίες 3 και 4: «Φαίνεται πως κάτι κακό θα συμβεί στη μελλοντική ή την προηγούμενη γενιά. Μπορεί κάποιος να πεθάνει ή να πάθει σοκ από τα κακά νέα». Μιλήσαμε ακόμη για την επιθυμία του να ταξιδεύσει και την ελπίδα ότι ο γιος του θα επέλεγε να μείνει μαζί του. Ο Τζον τελείωσε λέγοντας ότι δεν ήθελε να έχουν αυτός και η σύντροφός του πολλές ελπίδες «και μετά να τα θαλασσώσει». 2 η συνάντηση: Δεν πρότεινα να χρησιμοποιήσουμε τις φωτογραφίες γιατί ο Τζον φάνηκε να μην τις χρειάζεται για να μπορέσει να μιλήσει. Μιλήσαμε για το ότι δεν ήθελε να τα θαλασσώσει με τον γιο του και την πρώην σύντροφό του. Ο Τζον ένιωθε ότι η σχέση του με την πρώην σύντροφό του ήταν μια «εφηβική υπόθεση» και πως πιθανά θα είχαν χωρίσει μέχρι τώρα. Μίλησε για την ποινή του και για τους αδελφούς του. Μίλησε ξανά για ταξίδια και για άλλη μια φορά έφυγε δείχνοντας ευχαριστημένος. 3 η συνεδρία: Ο Τζον διάλεξε κάρτες, και ένιωσα πως υπήρχε κάτι διαφορετικό σε αυτή τη συνεδρία. Συνήθως ο Τζον φαινόταν σαν να είναι σε πολύ καλύτερη ψυχική κατάσταση από μένα, αλλά αυτή τη φορά αν και ήταν φανερό πως σκεφτόταν πολύ τον γιο του, οι κάρτες που διάλεξε περιείχαν συχνά κάτι πιο προβληματικό στην περιγραφή τους, όπως η φωτογραφία με το χέρι που τη συνδύασε με τον γιο του που προσπαθούσε να το σκάσει και να απομακρυνθεί. Και η φωτογραφία με το ψάρι για την οποία είπε ότι ο γιος του μπορεί να είχε ρίξει στη λεκάνη της τουαλέτας ένα ζωντανό χρυσόψαρο. Και η εικόνα με τις πάπιες την οποία συνέδεσε με τον γιο του που παραλίγο να πέσει στο νερό. Αυτό το μοτίβο συνεχίστηκε και στην ιστορία με τη σύντροφό του, που ο ίδιος νομίζει ότι δεν είναι καλή για εκείνον, αλλά ίσως είναι καλό για τον γιο του να μείνει ο Τζον μαζί της. Στο τέλος έδειχνε πιο κακοδιάθετος, και αυτό με οδήγησε πιθανόν να ισχυριστώ πως το να μιλάει μαζί μου, ακόμη και αν εγείρει δύσκολα θέματα, μπορεί να του είναι βοηθητικό. 35

37 4 η συνεδρία: Ο Τζον άρχισε λέγοντας πως η φυλακή τον καταβάλει συναισθηματικά. Μιλήσαμε για τη μοίρα και τον βαθμό στον οποίο έχει αυτονομία και αυτενέργεια. Η συνεδρία είχε διαφορετική αίσθηση/ ατμόσφαιρα. Έμοιαζε περισσότερο με κουβεντούλα αλλά με τη διαφορά ότι ο Τζον μου ανοίχθηκε σε ό,τι αφορούσε τη μάλλον μπερδεμένη σχέση που είχε με τον πατριό του και είπε πως είναι λίγο πεσμένος, πράγμα πολύ ασυνήθιστο για εκείνον. Επίσης, σκέφτηκα πως το ερώτημά του, για το κατά πόσο έφταιγε η μοίρα του ή είχε τη δυνατότητα να βελτιώσει ο ίδιος τη ζωή του, ήταν μάλλον πολύ σημαντικό. Μου φάνηκε πως αυτό το θέμα, το κατά πόσο είχε τον έλεγχο της ζωής του ώστε να τη βελτιώσει, διαπερνούσε όλη τη συνεδρία, και στο τέλος του είπα ότι είχε μιλήσει για τη μοίρα αυτή ήταν η λέξη που χρησιμοποίησε και πρόσθεσα «ναι αλλά έχουμε και αυτή τη λέξη, την αυτενέργεια», και ο Τζον κούνησε το κεφάλι του καταφατικά. Υπήρχε σε όλους αυτούς του ανθρώπους μια πολύ ισχυρή ελπίδα που τους δίνει η σκέψη των παιδιών τους, αν και κάπου γνωρίζουν ότι στη πραγματικότητα τα πράγματα δεν θα γίνουν όπως τα ονειρεύονται και εδώ τίθεται το ερώτημα του κατά πόσο θα πρέπει ο θεραπευτής να συμμαχεί με αυτή τη φαντασία. Νομίζω ότι μερικές φορές έχει ζωτική σημασία, όπως με τους ασθενείς που ελπίζουν τόσο πολύ πως ένας από τους γονείς τους, που μπορεί να είναι και νεκρός, είναι καλός. Αυτή η ελπίδα τους βοηθάει να επιβιώνουν μέσα σε απίστευτες καταστάσεις, αν και αργότερα στη ζωή τους η ελπίδα αυτή καταλήγει να είναι λιγότερο βοηθητική ή ακόμη και επιβλαβής. 5 η συνεδρία: Ο Τζον ξεκίνησε πάλι με αισιοδοξία ελπίζει να τον στείλουν σε μια ανοιχτή φυλακή όπου περνάς δύο εβδομάδες μέσα και πέντε ημέρες έξω [πρόσεξα πως κάθε φορά είχε την ανάγκη να προσμένει κάτι]. Τον ρώτησα για αυτό που είχε αναφέρει, ότι ήθελε να πάει στο σπίτι για μερικές ημέρες. Είπε πως δεν ήξερε ακόμη, αλλά πως θα μπορούσε να είναι την επόμενη Πέμπτη. Μιλήσαμε για τα χρήματα στη φυλακή, και ο Τζον είπε «Είναι δύσκολο για μερικούς, γιατί μέχρι πρότινος η μαμά τους τούς έστρωνε το κρεβάτι. Είναι ακόμη δυσκολότερο όταν φεύγουν από δω, μερικοί δεν έχουν κανένα. Εγώ είχα τη μάνα μου και τον πατριό μου, και υπάρχουν και μερικοί φίλοι εδώ». Εγώ είπα «τους γνώρισες εδώ;» και ο Τζον απάντησε: «όχι τους γνώριζα από πριν». Τελευταία συνεδρία: Ο Τζον επέλεξε να χρησιμοποιήσει φωτογραφίες πάλι και η παρουσία ανθρώπων, όπως ο πατριός του, είναι πολύ πιο κυρίαρχη μέσα στο δωμάτιο. Μιλάει για όταν πέθανε ο πατέρας του και λέει ότι είναι λίγο στεναχωρημένος. Με ρωτάει αν θα ξαναγυρίσω. Υπήρχαν πολλές σιωπές και μας βοήθησε και τους δύο που μπορούσαμε να κοιτάμε τις φωτογραφίες στο πάτωμα. 36

38 Μέσω αυτών των συνεδριών, ο Τζον φάνηκε να απαρτιώνει καλύτερα τις ελπίδες με τις απογοητεύσεις του. Έδινε την εντύπωση ενός ανθρώπου που ξεκίνησε σαν να είναι όλα πολύ θετικά, αλλά στην πορεία μπόρεσε να εκφράσει τις αμφιβολίες του για το κατά πόσο τα πράγματα θα πήγαιναν όντως καλά, και ένιωσα πως ήμουν κάποιος στον οποίο μπορούσε να μιλήσει, ακόμη και να μοιραστεί την αίσθηση απελπισίας που βίωνε, κάτι που είχε ανάγκη αλλά δεν είχε προηγούμενα καταφέρει να κάνει. Φωτογραφία 1 Φωτογραφία 2 Φωτογραφία 3 Φωτογραφία 4 37

39 Σχέδιο Τέταρτης Εκπαιδευτικής Συνάντησης: Η Δημιουργία Φωτοάλμπουμ Σχέδιο εκπαιδευτικής συνάντησης Διάρκεια Σκοποί και στόχοι Τι αναμένεται να μάθουν οι εκπαιδευόμενοι Βοηθητικό υλικό Δραστηριότητες 1 ώρα Να εξοικειωθούν οι εκπαιδευόμενους με το φωτοάλμπουμ υλικά. Να εξοικειωθούν με την προσέγγιση και τη δημιουργία φωτοάλμπουμ. Φωτοάλμπουμ Εισαγωγή της ομάδας στο φωτοάλμπουμ. Μελετήστε ένα υπόδειγμα και εξηγήστε το σκεπτικό που διέπει αυτή την προσέγγιση. 2 ώρες Να χρησιμοποιήσουν το φωτοάλμπουμστην πράξη. Να ασκηθούν στην πράξη, να δεχθούν ανατροφοδότηση σχετικά με τις δεξιότητές τους. Φωτοάλμπουμ Έντυπα παρατήρησης Σε ομάδες των τριών, ο κάθε συμμετέχων υποδύεται εναλλάξ τον ρόλο του πελάτη, του θεραπευτή και του παρατηρητή. Ο καθένας έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει το δικό του φωτοάλμπουμ, να βοηθήσει κάποιον άλλο να το δημιουργήσει και να παρατηρήσει τη διεργασία. 1 ώρα Να εξασκήσουν τις δεξιότητές τους με τα παρεχόμενα φωτοάλμπουμ. Να χρησιμοποιήσουν τα υλικά, να αναστοχαστούν την πρακτική τους, να χρησιμοποιήσουν σχετικές δεξιότητες. Έντυπο: Φωτοσυναισθηματική γραφή: μια μελέτη περίπτωσης στην προσέγγιση του φωτοάλμπουμ Οι ομάδες επαναλαμβάνουν την άσκηση, χρησιμοποιώντας όλες τις δεξιότητες που διδάχθηκαν στο πρόγραμμα. 38

40 30 λεπτά Αξιολόγηση και ανατροφοδότηση Παρέχεται στους εκπαιδευόμενους χώρος για ανατροφοδότηση. Έντυπο αξιολόγησης συνάντησης Αξιολόγηση της συνάντησης. Αναγνώριση των θετικών στοιχείων της συνάντησης, ιδέες για το τι θα μπορούσε να είχε γίνει καλύτερα και προτάσεις για τους τρόπους με τους οποίους η ίδια εκπαιδευτική συνεδρία θα μπορούσε να βελτιωθεί στο μέλλον. 39

41 Υπόδειγμα Φωτοάλμπουμ 40

42 41

43 42

44 43

45 44

46 45

47 46

48 47

49 Έντυπο: Φωτο-συναισθηματική Γραφή: Μελέτη Περίπτωσης στην Προσέγγιση του Φωτοάλμπουμ Διάρκεια: Έναρξη Σεπτέμβριος 2013, διάρκεια έως Οκτώβριο Τέσσερις συναντήσεις με την ομάδα. Τόπος: Τμήμα Εκπαίδευσης του Γραφείου Κοινωνικών Υπηρεσιών Νέων, Μπολόνια, Ιταλία. Διάρκεια κάθε συνάντησης: 1,5 ώρα. Πληροφορίες για τον πελάτη/συμμετέχοντα: Περιγραφή του πελάτη (ή των πελατών) με όρους που να έχουν σημασία και χρησιμότητα (π.χ. φύλο, ηλικία, εθνικότητα, άλλες πιθανά χρήσιμες πληροφορίες): Ηλικία: Φύλο: τρία κορίτσια, πέντε αγόρια. Εθνικότητα: Ιταλική, Ρουμανική, Μαροκινή. Περιγραφή της προσέγγισης: Κάθε πελάτης επιλέγει μια εικόνα, την αφιερώνει σε ένα ή περισσότερα άτομα, και σημειώνει τι του φέρνει στον νου. Η υποβλητική δύναμη της εικόνας μπορεί να προκαλέσει συνειρμούς, να προάγει την προσωπική έκφραση, την αυτεπίγνωση, και να διευκολύνει διαδράσεις μεταξύ διαφορετικών ατόμων. Στη διαδικασία συμμετέχουν 8 νεαροί ενήλικες και δύο «εμψυχωτές», σε τέσσερις εβδομαδιαίες συναντήσεις διάρκειας μιάμισης ώρας η καθεμία. Σε κάθε συνάντηση οι εμψυχωτές προτείνουν στους συμμετέχοντες να «απαντήσουν» σε κάποιες ερωτήσεις μέσα από την επιλογή εικόνων. Μέσα από τις απαντήσεις δημιουργείται, στο τέλος της διεργασίας, ένα βιβλίο το οποίο μετά δίνεται στους πελάτες. Οι πελάτες συμμετέχουν σε εθελοντική βάση. Λόγοι για τους οποίους ο συμμετέχων αποφάσισε να πάρει μέρος στο πρόγραμμα Δίνεται η δυνατότητα να επιλέξει ελεύθερα αν θα συμμετάσχει ή όχι Έχει την ευκαιρία να μιλήσει για τον εαυτό του χωρίς τον φόβο της επίκρισης Από περιέργεια για έναν διαφορετικό τρόπο δουλειάς, που χρησιμοποιεί εικόνες. 48

50 Στο τέλος των συνεδριών Αξιολόγηση των συνεδριών από τους συμμετέχοντες: Κάθε πελάτης συμπλήρωσε ένα έντυπο αξιολόγησης, με στόχο να αναλύσει τις παρακάτω πτυχές: προηγούμενη συμμετοχή σε παρόμοιες δραστηριότητες, δυσκολίες στη δουλειά με ομάδες, δυσκολίες στη δουλειά με τα συναισθήματα, επίγνωση συγκεκριμένων αλλαγών. Αξιολόγηση των συνεδριών από τους εμψυχωτές: Οι εμψυχωτές συμπλήρωσαν το έντυπο αξιολόγησης και ολοκλήρωσαν τη μελέτη περίπτωσης. Τα κυριότερα θέματα που προέκυψαν είναι τα παρακάτω: Η χρήση της φωτογραφίας ως «εργαλείο διαμεσολάβησης», τόσο στις διαπροσωπικές σχέσεις όσο και στην ενδοσκόπηση του συναισθηματικού κόσμου των συμμετεχόντων. Η ευκαιρία να εκτονώσουν/«κάνουν πέρα» τα συναισθήματα που ένιωσαν κατά τη διάρκεια της δραστηριότητας με τις φωτογραφίες, μέσω της γραφής και του σχεδίου. Η δυνατότητα να δουλέψουν στην πράξη «ενδοσκοπικά» μέσω του γεγονότος ότι τους επιστρέφεται ένα τελικό προϊόν (βιβλίο). 49

51 Ένας από τους δύο εμψυχωτές είχε τον ρόλο του παρατηρητή, κάτι που του επέτρεψε να δουλέψει πιο αβίαστα και χαλαρά, ιδιαίτερα στις ατομικές συνεδρίες. Καταγραφή των υλικών που παρήχθησαν (π.χ. φωτογραφίες που χρησιμοποιήθηκαν, φωτοάλμπουμ κλπ.) μετά από την εξασφάλιση συναίνεσης για τη χρήση τους: Όλα τα υλικά καταγράφηκαν και κρατήθηκαν. 50

52 Σχέδιο Πέμπτης Εκπαιδευτικής Συνάντησης: Η Χρήση της Φωτογραφίας για τον Σκοπό της Επανένταξης και της Απασχολησιμότητας Σχέδιο εκπαιδευτικής συνάντησης Διάρκεια Σκοποί και στόχοι Τι αναμένεται να μάθουν οι εκπαιδευόμενοι Βοηθητικό υλικό Δραστηριότητες 30 λεπτά Να εξοικειωθούν οι συμμετέχοντες με τις έννοιες. Βασική κατανόηση Φωτοκάρτες και πίνακας Εισαγωγή στις βασικές έννοιες 2 ώρες Εισαγωγή στη χρήση υλικών για την απασχολησιμότητα Εισαγωγή στους στόχους της χρήσης της φωτοθεραπείας για την απασχολησιμότητα Εγχειρίδιο: Μέθοδος Εισαγωγή στη φωτοθεραπεία για την απασχολησιμότητα Εισαγωγή στην ανάλυση παραγόντων πεδίου 1 ώρα Σύνδεση δεξιοτήτων, υλικών και ανάλυσης παραγόντων πεδίου Θα αναπτύξουν δεξιότητες στην ανάλυση παραγόντων πεδίου. Θα βελτιώσουν και να αναπτύξουν περαιτέρω τις δεξιότητές τους στη χρήση της ανάλυσης παραγόντων πεδίου για τον σκοπό της επανένταξης και της απασχολησιμότητας. Κάρτες Έντυπα παρατήρησης Εισαγωγή στην ανάλυση παραγόντων πεδίου Δουλειά σε ομάδα με τη χρήση σχετικών υλικών και ανάλυση παραγόντων πεδίου. Θεραπευτής, πελάτης, παρατηρητής. 51

53 1 ώρα Απασχολησιμότητα μέσω φωτοκαρτών: πρακτική εφαρμογή Θα κατανοήσουν πώς μπορούν να εφαρμόσουν την προσέγγιση για την προαγωγή της απασχολησιμότητας. Να συζητηθεί η φωτοσυναισθηματική γραφή από το έντυπο που δόθηκε 30 λεπτά Αξιολόγηση/ανατροφοδότηση Παρέχεται στους εκπαιδευόμενους χώρος για ανατροφοδότηση. Έντυπο αξιολόγησης συνεδρίας Αξιολόγηση της συνάντησης. Αναγνώριση των θετικών στοιχείων της συνάντησης, ιδέες για το τι θα μπορούσε να είχε γίνει καλύτερα και προτάσεις για τους τρόπους με τους οποίους η ίδια εκπαιδευτική συνεδρία θα μπορούσε να βελτιωθεί στο μέλλον. 52

54 Επανένταξη και Απασχολησιμότητα: Μέθοδος Αυτή η προσέγγιση στην απασχολησιμότητα εφαρμόζεται σε διάστημα δύο ημερών με την παρακάτω σειρά και μπορεί να πραγματοποιηθεί ατομικά ή σε ομάδα. Πρώτη ημέρα 1. Εκμάθηση χρήσης φωτογραφικής μηχανής 2. Εξέταση φωτογραφιών και σχολιασμός τους 3. Προσδιορισμός μέσω «καταιγισμού ιδέων» των εξωτερικών παραγόντων που βοηθούν και των εξωτερικών παραγόντων που εμποδίζουν την ανεύρεση εργασίας 4. Οι συμμετέχοντες πηγαίνουν και βγάζουν φωτογραφίες αυτών των εξωτερικών παραγόντων που βοηθούν ή παρεμποδίζουν την ανεύρευση εργασίας 5. Επιστρέφουν και εξετάζουν κριτικά τις φωτογραφίες και σκέφτονται πιθανές λεζάντες για τις φωτογραφίες που επιλέγουν τελικά Δεύτερη ημέρα 1. Οι συμμετέχοντες επαναλαμβάνουν τα παραπάνω βήματα 3 έως 5, αλλά αυτή τη φορά για τους εσωτερικούς και όχι για τους εξωτερικούς παράγοντες που βοηθούν ή εμποδίζουν της ανεύρεση εργασίας. 2. Κάθε συμμετέχων τραβάει μια ευθεία γραμμή που συμβολίζει την ανεύρεση εργασίας και μετά σχηματίζει έναν άξονα και τοποθετεί πάνω από την ευθεία όλους τους εξωτερικούς παράγοντες που θεωρεί σημαντικούς για την ανεύρεση εργασίας, και κάτω από την ευθεία, πάλι σε όλο το μήκος της, όλους τους εξωτερικούς παράγοντες που εμποδίζουν αυτόν τον στόχο. 3. Ο συντονιστής βοηθάει τους συμμετέχοντες να τραβήξουν γραμμές προς τα κάτω για όλους τους εξωτερικούς παράγοντες που επενεργούν βοηθητικά στην ανεύρεση εργασίας, με το μήκος κάθε γραμμής να αντιστοιχεί στη δύναμη κάθε παράγοντα. 4. Παρόμοια, ο συντονιστής βοηθάει τον συμμετέχοντα να τραβήξει γραμμές προς τα πάνω για όλους τους σχετικούς παράγοντες που επηρεάζουν αρνητικά την ανεύρεση εργασίας. 5. Ο συντονιστής κατόπιν βοηθάει τον συμμετέχοντα να αποφασίσει ποιοι παράγοντες υπέρ της ανεύρεσης εργασίας μπορούν ευκολότερα να επιμηκυνθούν (δηλαδή να ενισχυθούν) και στη συνέχεια ποιοι παράγοντες ενάντια στην ανεύρεση εργασίας μπορούν ευκολότερα να μειωθούν (δηλαδή να αποδυναμωθούν). 53

55 6. Ο συντονιστής βοηθάει τον συμμετέχοντα να διαμορφώσει ένα σχέδιο δράσης βασισμένο στο 6 ο βήμα. 7. Η διαδικασία των αμέσως προηγούμενων βημάτων 2-6 επαναλαμβάνεται, αυτή τη φορά για τους εσωτερικούς και όχι για τους εξωτερικούς παράγοντες. Παράδειγμα στην επόμενη σελίδα. 54

56 Παράδειγμα ανάλυσης παραγόντων πεδίου Εξωτερικοί βοηθητικοί παράγοντες και εμπόδια στην ανεύρεση εργασίας: Εκπαίδευση Εμπόδια Αγορά εργασίας Ποινικό μητρώο Φαρμακευτική Αγωγή Βιογραφικό Κακές συστάσεις Διαδίκτυο Φιλανθρωπικά ιδρύματα Γνωριμίες ΟΑΕΔ Επιχειρήσεις Προγράμματα επανένταξης στην εργασία Βοηθητικοί παράγοντες 55

57 Σχέδιο Έκτης Εκπαιδευτικής Συνάντησης: Αυτοπορτρέτο Σχέδιο εκπαιδευτικής συνάντησης Διάρκεια Σκοποί και στόχοι Τι αναμένεται να μάθουν οι εκπαιδευόμενοι 30 λεπτά Διδασκαλία θεωρίας Βασική κατανόηση του εαυτού και της θεραπείας Βοηθητικό υλικό Υλικό των εκπαιδευτών Δραστηριότητες Εισαγωγή στο αυτοπορτρέτο στη θεραπεία 1 ώρα Να εξετασθεί η χρήση του Να χρησιμοποιηθεί η Φωτογραφική μηχανή, εκτυπωτής, Ομαδική δραστηριότητα φωτογράφισης/οι αυτοπορτρέτου στη μέθοδος στην πράξη. φωτογράφος συμμετέχοντες βγάζουν και βγαίνουν θεραπευτική πρακτική. Πεντάλεπτο πορτρέτο Πλήρης φωτογράφιση πορτρέτου φωτογραφίες. Εξέταση της χρήσης της φωτογραφικής μηχανής/τεχνικές για τη φωτογράφιση πορτρέτου GZfro-k Φωτογραφία πορτρέτου 2 ώρες Να χρησιμοποιηθεί το Ο εκπαιδευόμενος θα Η ομάδα χωρίζεται σε τριάδες: πορτρέτο ως εργαλείο στη μάθει πώς να χρησιμοποιεί θεραπευτής, πελάτης και παρατηρητής. θεραπεία. αυτοπορτρέτα στη Επαναλαμβάνονται διεργασίες που 56

58 θεραπεία. καλύφθηκαν σε προηγούμενα σχέδια εκπαδευτικών συναντήσεων 1 ώρα Συγγραφή αναφοράς για τη Ο εκπαιδευόμενος θα Έντυπο: Παράδειγμα αναφοράς για μια Συγγραφή αναφοράς για τα παραπάνω. χρήση του αυτοπορτρέτου μάθει πώς να γράφει μια δραστηριότητα αυτοπορτρέτου αναφορά για τη χρήση και τα οφέλη του αυτοπορτρέτου. 1 ώρα Να χρησιμοποιηθεί το Ο εκπαιδευόμενος θα Έντυπο: Παράδειγμα αναφοράς για μια Συζήτηση μιας μελέτης περίπτωσης πορτρέτο ως εργαλείο στη μάθει πώς να χρησιμοποιεί δραστηριότητα αυτοπορτρέτου θεραπεία. το αυτοπορτρέτο στη θεραπεία. 30 λεπτά Αξιολόγηση Παρέχεται στους Έντυπο αξιολόγησης συνάντησης Αξιολόγηση της συνάντησης. Αναγνώριση /ανατροφοδότηση εκπαιδευόμενους χώρος των θετικών στοιχείων της συνάντησης, για ανατροφοδότηση. ιδέες για το τι θα μπορούσε να είχε γίνει καλύτερα και προτάσεις για τους τρόπους με τους οποίους η ίδια εκπαιδευτική συνεδρία θα μπορούσε να βελτιωθεί στο μέλλον. 57

59 Έντυπο: Παράδειγμα Αναφοράς μιας Δραστηριότητας Αυτοπορτρέτου Αριθμός συμμετεχόντων: 2 κρατούμενοι Αριθμός συνεδριών: 2 Μορφή συνεδριών: Διάρκεια κάθε συνεδρίας: Υλικά που χρησιμοποιήθηκαν: ατομικές 50 λεπτά Φωτογραφίες που λήφθηκαν από κάθε κρατούμενο Περιγραφή: 1 η συνεδρία Η συνεδρία αφιερώθηκε στη λεπτομερή ενημέρωση των συμμετεχόντων σχετικά με τη συγκεκριμένη τεχνική και ταυτόχρονα έγινε και φωτογράφιση. Οι κρατούμενοι εκπαιδεύτηκαν στη χρήση της φωτογραφικής μηχανής και μετά χρησιμοποιήσαμε προσομοίωση ρόλου, ζητώντας από τον ένα κρατούμενο να είναι ο φωτογράφος και από τον άλλο να είναι το μοντέλο. Κατόπιν, οι ρόλοι αντιστράφηκαν. Το μοντέλο είχε τη δυνατότητα να επιλέξει το ντεκόρ στο οποίο ήθελε να φωτογραφηθεί. Όλα αυτά συνέβησαν στον χώρο ψυχαγωγίας των κρατουμένων. Κάθε κρατούμενος έπρεπε να βγάλει πέντε φωτογραφίες του εαυτού του. 2 η συνεδρία Κάθε συμμετέχων έπρεπε να διαλέξει μια εικόνα που του άρεσε περισσότερο από τις πέντε που του έβγαλαν. Μετά καλούνταν να της δώσει έναν τίτλο, να τονίσει/ υπογραμμίσει/ σημειώσει το μήνυμα που περιείχε η φωτογραφία, να περιγράψει τον εαυτό του σε αυτήν, να πει τι πιστεύει πως λείπει από τη φωτογραφία, σε ποιον θα την έδινε, καθώς και τι θα σκέφτονταν η οικογένεια και οι κοντινοί του άνθρωποι αν την έβλεπαν. Στο τέλος κάθε συνεδρίας κάθε κρατούμενος καλούνταν να δώσει ανατροφοδότηση σχετικά με τη χρησιμότητα της τεχνικής. Αξιολόγηση: Τους άρεσε που είχαν τη δυνατότητα να παίξουν τον ρόλο τόσο του φωτογράφου όσο και του μοντέλου Αξιολόγησαν θετικά το γεγονός ότι μπορούσαν να επιλέξουν το ντεκόρ ή να το αλλάξουν 58

60 ειδικά για τη φωτογράφιση Τους εξέπληξε το γεγονός πως μια φωτογραφία μπορούσε να πει τόσα πολλά πράγματα για τον εαυτό τους Αν και είχαν την ευκαιρία να φτιάξουν το δικό τους ντεκόρ, το βρήκαν απρόσωπο και τους υπενθύμιζε το γεγονός ότι είναι κρατούμενοι. 59

61 Εταίροι του Προγράμματος 60

62 Εταίροι του Προγράμματος Πανεπιστήμιο του Roehampton Τον συντονισμό του προγράμματος έχει το Πανεπιστήμιο του Roehampton [University of Roehampton] στο Λονδίνο, στο οποίο υπάγεται το Ερευνητικό Κέντρο για την Εκπαίδευση στη Θεραπεία [Research Centre for Therapeutic Education (RCTE)], το οποίο είναι από τα πιο μεγάλα κέντρα εκπαίδευσης σε πολλές διαφορετικές ψυχολογικές θεραπείες στη Βρετανία, με αντίστοιχα εκπαιδευτικά προγράμματα στη συμβουλευτική, στην ψυχοθεραπεία και στις θεραπείες μέσω τέχνης και στην παιγνιοθεραπεία. Kiipula Καθολικό Πανεπιστήμιο Ο δεύτερος εταίρος είναι το Κέντρο Εκπαίδευσης και Επανένταξης του Kiipula [Kiipula Centre of Education and Rehabilitation (KVC)], στη Φινλανδία, το οποίο παρέχει υπηρεσίες επαγγελματικής ειδικής αγωγής, εκπαίδευσης ενηλίκων, επανένταξης και ανάπτυξης εργασιακής ζωής. Το KVC εξειδικεύεται στην εκπαίδευση ατόμων με μειωμένη εργασιακή και λειτουργική ικανότητα. Διαθέτει μεγάλη εμπειρία στην εργασία με κρατούμενους και εργαζόμενους στις φυλακές. Ο τρίτος εταίρος είναι το Καθολικό Πανεπιστήμιο του Sacro Cuore [Università Cattolica del Sacro Cuore, Italy,] στην Ιταλία. Πρόκειται για το μεγαλύτερο ιδιωτικό πανεπιστήμιο της Ευρώπης, το οποίο με τις πέντε πανεπιστημιουπόλεις του είναι το μοναδικό πανεπιστήμιο στην Ιταλία που λειτουργεί σε πανεθνικό επίπεδο. Η ερευνητική δραστηριότητα του UCSC καλύπτεται από 54 ινστιτούτα και στοχεύει στη μελέτη και στην κατανόηση ζωτικών θεμάτων της ζωής και της κοινωνίας. Το δραστήριο τμήμα κλινικής ψυχολογίας ασχολείται με πολλούς τομείς της ψυχολογίας και της ψυχοθεραπείας. Το εργαστήριο Κλινικής Ψυχολογίας του UCSC ασχολείται ιδιαίτερα με τη χρήση της φωτογραφίας στο πεδίο της ψυχοθεραπείας, ταυτόχρονα και από ερευνητική σκοπιά Ευρωπαϊκός Σύνδεσμος Εκπαίδευσης στη Φυλακή Παράρτημα Μάλτας 61