ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ ΣΤΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΙΣΜΟΙ

Transcript

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ ΣΤΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΙΣΜΟΙ 1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΔΙΚΑΙΟ (ΩΣ ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΝΝΟΙΑ) Στην καθημερινή ομιλία χρησιμοποιούμε τη λέξη δίκαιο για να δηλώσουμε αυτό που είναι σωστό, ορθό. Στις οργανωμένες σε κράτη κοινωνίες η λέξη δίκαιο αποκτά περιεχόμενο πιο εξειδικευμένο,γίνεται μια έννοια τεχνική χρησιμοποιούμενη κυρίως από τους νομικούς και απομακρυσμένη από τις ηθικές, φιλοσοφικές και κοινωνιολογικές παραμέτρους της. Ένας κλασσικός λατινικός ορισμός για το δίκαιο ήταν :iuris prudentia est divinarum atque humanarum rerum notitia,iusti atque iniusti scientia (δηλαδή, η μελέτη του δικαίου είναι γνώση των θεϊκών και ανθρώπινων πραγμάτων, επιστήμη του ορθού και του μη ορθού ).Ο ορισμός αυτός, μολονότι ιδιαίτερα σημαντικός, δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα σύγχρονα κοινωνικά δεδομένα. Στη σύγχρονη εποχή, Δίκαιο (με την τεχνική έννοια) είναι το σύστημα των κανόνων που ρυθμίζουν την συμβίωση των μελών μιας οργανωμένης σε κράτος (έννομη τάξη) κοινωνίας. Το Δίκαιο με την τεχνική του έννοια είναι το αντικείμενο της Νομικής Επιστήμης, η οποία αλλιώς λέγεται Επιστήμη του Δικαίου. 2.ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΝΟΝΑΣ ΔΙΚΑΙΟΥ Θεμελιώδης για την Επιστήμη του Δικαίου είναι η έννοια του κανόνα δικαίου. Συνήθως ο κανόνας δικαίου ορίζεται ως o γενικός και αφηρημένος κανόνας που ρυθμίζει ετερόνομα και επιτακτικά την συμβίωση των μελών μιας κοινωνίας. «Γενικός», διότι αφορά ευρέα σύνολα προσώπων και όχι ορισμένα πρόσωπα. «Αφηρημένος», διότι αφορά πλειάδα περιπτώσεων και όχι συγκεκριμένες περιπτώσεις. Το επίρρημα ετερόνομα σημαίνει ότι ο κανόνας δικαίου δεν έχει θεσπισθεί από εκείνον ακριβώς στον οποίο εφαρμόζεται,ενώ το επίρρημα 1

2 επιτακτικά σημαίνει ότι ο κανόνας δικαίου ισχύει υποχρεωτικά, είναι μια προσταγή της Πολιτείας προς τους πολίτες. Στις δημοκρατικές πολιτείες το ετερόνομον του κανόνα δικαίου είναι σχετικό, διότι οι λαοί, ως σύνολα αρχομένων αλλά και αρχόντων πολιτών, αυτόνομα θεσπίζουν τους κανόνες τους. 3.ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Το Δίκαιο διαιρείται σε επιμέρους κλάδους. Βασική είναι η διαίρεση του Δικαίου σε Δημόσιο Δίκαιο και σε Ιδιωτικό Δίκαιο.Δημόσιο Δίκαιο είναι το σύστημα των κανόνων που διέπουν τη λειτουργία, την οργάνωση και τη συγκρότηση της κρατικής εξουσίας,καθώς και τις σχέσεις των πολιτών με αυτήν. Ιδιωτικό Δίκαιο είναι το σύστημα των κανόνων που ρυθμίζουν τις σχέσεις μεταξύ των ιδιωτών. Κλάδοι του Δημοσίου Δικαίου είναι το Συνταγματικό Δίκαιο, το Διοικητικό Δίκαιο, το Φορολογικό Δίκαιο,το Ποινικό Δίκαιο, το Εκκλησιαστικό Δίκαιο.Κλάδοι του Ιδιωτικού Δικαίου είναι το Αστικό Δίκαιο, το Εμπορικό Δίκαιο, το Εργατικό Δίκαιο κ.λπ. Η διάκριση του Δικαίου σε Δημόσιο Δίκαιο και Ιδιωτικό Δίκαιο, και ακολούθως η διαίρεση του Δημοσίου Δικαίου και του Ιδιωτικού Δικαίου σε κλάδους έχει μόνο σχετική (και όχι απόλυτη) ισχύ. Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να θεωρηθεί ότι οι ανωτέρω διακρίσεις είναι στεγανές και ότι σε αυτές εξαντλείται η διαίρεση του δικαίου. Σημειώνουμε ότι σε κάθε περίπτωση συστηματοποιημένες ομάδες κανόνων δικαίου μπορούν να θεωρηθούν κλάδοι Δικαίου: έτσι λ.χ. μιλούμε για Πτωχευτικό Δίκαιο (που ανήκει στο Εμπορικό Δίκαιο),για Κληρονομικό Δίκαιο (που ανήκει στο Αστικό Δίκαιο) κ.ο.κ. 4. ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΑΣ Το ότι οι επαγγελματικές δραστηριότητες του μηχανολόγου διέπονται από δεσμευτικούς νομικούς κανόνες,οι οποίοι αναμένεται να γίνονται όλο και πιο εξειδικευμένοι, διαφοροποιώντας έτσι τις επαγγελματικές δραστηριότητες του μηχανολόγου από άλλες επαγγελματικές δραστηριότητες,μας επιτρέπουν να θεωρήσουμε ένα νέο κλάδο δικαίου : το Δίκαιο της Μηχανολογίας. 2

3 Είναι αλήθεια ότι αυτός ο κλάδος του Δικαίου δεν έχει ακόμη αναγνωρισθεί ως αυτόνομος και ιδιαίτερος κλάδος Δικαίου. Η αναγκαιότητα,όμως, θεωρήσεώς του και παραπέρα προαγωγής και μελέτης του προκύπτει από την εξίσου αδήριτη ανάγκη αφενός να διδαχθεί ο μηχανολόγος βασικά στοιχεία Δικαίου και αφετέρου να συγκεντρωθούν και να ερμηνευθούν συστηματικά οι κανόνες δικαίου που διέπουν τις επαγγελματικές δραστηριότητες στις οποίες ο μηχανολόγος επιδίδεται. Διότι ο μηχανολόγος οφείλει να γνωρίζει ότι για την άσκηση των επαγγελματικών δραστηριοτήτων του δεν αρκεί μόνο να κατέχει εκείνες τις γνώσεις θετικού-τεχνικού περιεχομένου που θα του επιτρέπουν να ασκεί τις συγκεκριμένες δραστηριότητες, που συνιστούν το επάγγελμά του. Η άσκηση του επαγγέλματός του ρυθμίζεται με βάση γενικούς και ειδικότερους κανόνες δικαίου,οι οποίοι δημιουργούν για τον ίδιο, αλλά και για τα άλλα μέλη της κοινωνίας, δικαιώματα και υποχρεώσεις. Η παράβαση των κανόνων αυτών δημιουργεί ευθύνη και επισύρει τις προβλεπόμενες κυρώσεις. 5.ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Για να προσδιορίσουμε τον όρο νομοθεσία μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε είτε το τυπικό κριτήριο είτε το ουσιαστικό κριτήριο. Νομοθεσία με βάση το τυπικό κριτήριο είναι το σύνολο των γραπτών θεσπισμάτων με τα οποία εκδηλώνεται η επίσημη βούληση του Κράτους 1. Νομοθεσία με βάση το ουσιαστικό κριτήριο είναι το σύνολο των γραπτών κρατικών θεσπισμάτων που περιέχουν κανόνες δικαίου. Η νομοθεσία με βάση το ουσιαστικό κριτήριο είναι η κατά κυριολεξία νομοθεσία. Αντίστοιχα διαμορφώνεται η έννοια του νομοθετήματος με βάση το τυπικό κριτήριο (το γραπτό θέσπισμα με το οποίο εκδηλώνεται η επίσημη βούληση του Κράτους) και η έννοια του νομοθετήματος με βάση το ουσιαστικό κριτήριο (το γραπτό κρατικό θέσπισμα που περιέχει κανόνες δικαίου). 1 Ο όρος «νομοθεσία με βάση το τυπικό κριτήριο» και η αντιδιαστολή του από τον όρο «νομοθεσία με βάση το τυπικό κριτήριο» εύλογα θα ξενίσει κάποιους νομικούς, δεδομένου ότι η διάκριση αυτή δεν είναι οικεία στον χώρο των αμιγών νομικών σπουδών. Ωστόσο,είναι αναγκαία, διότι ο μη νομικός αντιλαμβάνεται ως «νομοθεσία» κάθε γραπτό θέσπισμα που δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως είτε περιέχει κανόνες δικαίου (νομοθεσία με βάση το ουσιαστικό κριτήριο, κατά κυριολεξία νομοθεσία) είτε όχι (νομοθεσία με βάση το τυπικό κριτήριο). 3

4 Η σχέση της νομοθεσία υπό τυπική έννοια με το Δίκαιο είναι η εξής: Μερικά νομοθετήματα δεν περιέχουν κανόνες δικαίου λ.χ. ο τυπικός νόμος του ετήσιου οικονομικού προϋπολογισμού της χώρας, τα ρυθμιστικά προεδρικά διατάγματα (π.χ. τα διατάγματα με τα οποία διορίζονται ή παύονται τα μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου). Αντίστοιχα η σχέση της νομοθεσίας υπό ουσιαστική έννοια με το Δίκαιο έχει ως εξής: Οι περισσότεροι κανόνες δικαίου περιέχονται σε νομοθετήματα, αλλά υπάρχουν ορισμένοι κανόνες δικαίου που δεν περιέχονται σε νομοθετήματα λ.χ. οι άγραφοι κανόνες,οι κανόνες δικαίου που θεσπίζονται με συλλογικές διαπραγματεύσεις, καταστατικά σωματείων κλπ. Έτσι, το Δίκαιο και η Νομοθεσία θα μπορούσαν να παρασταθούν γραφικά ως δύο κύκλοι διάλληλοι, οι οποίοι τέμνονται και μερικώς (κατά το μεγαλύτερο τμήμα τους) αλληλοκαλύπτονται. 6. Η ΣΧΕΣΗ ΤΩΝ ΟΡΩΝ «ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΑΣ» ΚΑΙ «ΤΕΧΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ» Στα πλαίσια του μαθήματος αυτού μας ενδιαφέρει ένα τμήμα της «Νομοθεσίας με το ουσιαστικό κριτήριο». Η «Τεχνική Νομοθεσία» είναι οπωσδήποτε νομοθεσία με το ουσιαστικό κριτήριο. Με τον όρο «Τεχνική Νομοθεσία» επικράτησε να δηλώνουμε κατά περίπτωση τον κλάδο Δικαίου που διέπει τις επαγγελματικές δραστηριότητες ενός θετικού επιστήμονα ή τεχνολόγου, αλλά και το αντίστοιχο μάθημα που διδάσκεται στα Α.Ε.Ι. και Τ.Ε.Ι. της χώρας θετικού προσανατολισμού. Έτσι κάνουμε λόγο για Τεχνική Νομοθεσία στον Κλάδο των Πολιτικών Έργων Υποδομής, για Τεχνική Νομοθεσία στον Κλάδο Μηχανολογίας, για Τεχνική Νομοθεσία στον Κλάδο Δομικών Έργων κ.ο.κ. Το περιεχόμενο του αντίστοιχου κλάδου Δικαίου (και βεβαίως η ύλη του σχετικού μαθήματος) διαφοροποιείται κάθε φορά. Δεδομένου ότι ο όρος «Νομοθεσία» αφορά τα γραπτά νομοθετήματα, ο όρος «Τεχνική Νομοθεσία» καλύπτει τον όρο «Δίκαιο (Μηχανολογίας κλπ)» κατά το μεγαλύτερο μέρος του,αλλά όχι εξολοκλήρου. Διότι - όπως έχουμε παραπάνω προείπει και θα αναλύσουμε διεξοδικότερα παρακάτω- Πηγές του Δικαίου δεν είναι 4

5 μόνο τα γραπτά νομοθετήματα,αλλά και οι άγραφοι κανόνες,όπως επίσης και οι αρχές του Δικαίου,οι οποίες δεν καταγράφονται πάντοτε σε γραπτά νομοθετήματα, αλλά συνάγονται από αυτά. Για τον λόγο αυτό ο όρος «Δίκαιο της Μηχανολογίας» είναι πιο ακριβής και πιο πλήρης από τον όρο «Τεχνική Νομοθεσία», για να περιγράψει αυτό το διδασκόμενο μάθημα. 7.ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΝΟΜΟΘΕΤΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΙΕΡΑΡΧΗΣΗ ΤΟΥΣ Τα νομοθετήματα που θεσπίζονται σε μια Πολιτεία διαφοροποιούνται ανάλογα με το κρατικό όργανο που τα θεσπίζει.δεν είναι μεταξύ τους ισότιμα έχουν διαφορετική τυπική ισχύ 2. Θα μπορούσαμε να παραστήσουμε τη Νομοθεσία μιας χώρας,και βέβαια τη Νομοθεσία της Ελλάδας, σαν μια πυραμίδα. Στην πυραμίδα αυτή οι υψηλότερες βαθμίδες έχουν ανώτερη τυπική ισχύ (είναι ισχυρότερες) από τις χαμηλότερες βαθμίδες. Σχόλιο: 7.1. Το Σύνταγμα Στην κορυφή αυτής της πυραμίδας βρίσκεται το Σύνταγμα, ο θεμελιώδης νόμος της χώρας που έχει την ανώτατη τυπική ισχύ. Κανένα νομοθέτημα δεν είναι υπέρτερο από το Σύνταγμα. Στην Ελλάδα ισχύον Σύνταγμα είναι αυτό που θεσπίσθηκε από τον Ε Αναθεωρητική Εθνοσυνέλευση το 1975 (τέθηκε σε ισχύ την 11/6/1975) και τροποποιήθηκε ενμέρει από την ΣΤ Αναθεωρητική Εθνοσυνέλευση το 1986 και την Ζ Αναθεωρητική Εθνοσυνέλευση το 2001.Το Σύνταγμα της Ελλάδας αποτελείται από 123 άρθρα 3. 2 Διαφορετική δύναμη δηλαδή,έτσι ώστε ορισμένα (αυτά που έχουν ανώτερη τυπική ισχύ) να υπερέχουν σε σχέση με άλλα (αυτά που έχουν κατώτερη τυπική ισχύ). 3 Η αρίθμηση των άρθρων του Συντάγματος άρχιζε από το 1 και φθάνει στο 120. Το ισχύον Σύνταγμα στην αρχική μορφή του περιλάμβανε 120 άρθρα. Με την αναθεώρηση του 1986 καταργήθηκε ολικώς ένα άρθρο (το 39Σ),αλλά η αρίθμηση δεν άλλαξε. Με την αναθεώρηση του 2001 προστέθηκαν τέσσερα άρθρα (5 Α,9 Α,100Α, 101 Α ),χωρίς πάλι να μεταβληθεί η αρίθμηση. Έτσι στο σημερινό κείμενο του Συντάγματος η αρίθμηση συνεχίζει να είναι από το 1 έως το 120,αλλά λείπει το άρθρο 39 (που καταργήθηκε από την ΣΤ Αναθεωρητική Εθνοσυνέλευση) και υπάρχουν τέσσερα εμβόλιμα άρθρα με τον δείκτη Α (τα οποία προστέθηκαν από τη Ζ Αναθεωρητική Βουλή). Δηλαδή το ισχύον Σύνταγμα αποτελείται από 123 άρθρα. 5

6 Παράλληλα με το Σύνταγμα ισχύουν Συντακτικές Πράξεις,που θεσπίσθηκαν από την Κυβέρνηση, και Ψηφίσματα, που θεσπίσθηκαν από τη Βουλή, σε συνταγματικά μεταβατικές περιόδους, όταν το Σύνταγμα έχει πάψει πια να ισχύει ή σε περιόδους που ένα καινούριο Σύνταγμα δημιουργείται. Οι Συντακτικές Πράξεις και τα Ψηφίσματα ισχύουν μόνο στο βαθμό που δεν αντιτίθενται στο Σύνταγμα και εφόσον βέβαια το ίδιο το Σύνταγμα επιτρέπει την παράλληλη ισχύ τους,μη καταργώντας τα Διεθνείς συνθήκες και γενικά αναγνωρισμένοι κανόνες δικαίου Στη δεύτερη βαθμίδα της πυραμίδας βρίσκονται οι διεθνείς συνθήκες,τις οποίες έχει συνάψει η χώρα μας ή στις οποίες αυτή έχει προσχωρήσει, καθώς επίσης οι γενικά αναγνωρισμένοι κανόνες του διεθνούς δικαίου. Για την έγκυρη σύναψη διεθνών συνθηκών ή την προσχώρηση σε αυτές απαιτείται νόμος ψηφισμένος από αυξημένη πλειοψηφία της Βουλής. Ιδιαίτερη σημασία για την Ελλάδα έχει η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ενώσεως και των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων -Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (Ε.Κ.Α.Χ.), Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (Ε.Κ.Α.Ε.), Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (Ε.Ο.Κ.) -. Διακρίνουμε την πρωτογενή ευρωπαϊκή νομοθεσία και την παράγωγη ευρωπαϊκή νομοθεσία. Πρωτογενής ευρωπαϊκή νομοθεσία είναι η νομοθεσία που θέσπισαν τα κράτη -μέλη της Ευρωπαϊκής Ενώσεως και των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων από κοινού στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ενώσεως ή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων : δηλαδή η Συνθήκη Ίδρυσης της Ε. Κ. Α. Χ., η Συνθήκη Ίδρυσης της Ε. Κ. Α. Ε., η Συνθήκη Ίδρυσης της Ε. Ο. Κ.,η Συνθήκη του Μάαστριχτ για την Ίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης,οι συνθήκες τροποποίησης αυτών των συνθηκών, οι συνθήκες προσχώρησης νέων κρατών μελών στις Κοινότητες ή στην Ένωση και τα συνοδευτικά πρωτόκολλα και παραρτήματα των προηγούμενων συνθηκών. Παράγωγη ευρωπαϊκή νομοθεσία είναι η νομοθεσία που θέσπισαν τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ενώσεως ή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων τέτοια νομοθετήματα είναι οι κανονισμοί,οι αποφάσεις, οι οδηγίες και οι συστάσεις και οι γνώμες. Ο κανονισμός έχει ισχύ γενική,δεσμευτική ως προς όλα τα κράτη-μέλη της Ένωσης και των Κοινοτήτων και άμεση. Η απόφαση έχει ισχύ ειδική,άμεση και 6

7 δεσμεύει το κράτος-μέλος ή τα κράτη-μέλη στα οποία απευθύνεται. Η οδηγία δεσμεύει το κράτος μέλος στο οποίο απευθύνεται ως προς το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, αλλά αφήνει την επιλογή του τύπου και των μέσων για την υλοποίηση του αποτελέσματος στην αρμοδιότητα των κρατών-μελών 4. Οι συστάσεις και οι γνώμες δεν έχουν άμεση και δεσμευτική ισχύ, παρά μόνο συμβουλευτικό χαρακτήρα. Από τα παραπάνω μπορούμε να συνάγουμε ότι στη δεύτερη βαθμίδα ιεράρχησης της ελληνικής νομοθεσίας ίστανται, μαζί με τις άλλες διεθνείς συνθήκες τις οποίες έχει συνάψει ή στις οποίες έχει προσχωρήσει η χώρα μας, η πρωτογενής ευρωπαϊκή νομοθεσία, οι ευρωπαϊκοί κανονισμοί, οι ευρωπαϊκές αποφάσεις που απευθύνονται προς τη χώρα μας και οι ευρωπαϊκές οδηγίες που απευθύνονται προς τη χώρα μας ως προς το επιδιωκόμενο από αυτές αποτέλεσμα. 7.3.Οι τυπικοί νόμοι Στην τρίτη βαθμίδα της ιεράρχησης της ελληνικής Νομοθεσίας βρίσκονται οι τυπικοί νόμοι, δηλαδή τα νομοθετήματα που έχουν θεσπισθεί από το νομοθετικό όργανο σύμφωνα με τη θεσμοθετημένη νομοπαραγωγική διαδικασία. Μετά την πτώση της στρατιωτικής δικτατορίας ( ), την αποκατάσταση της Δημοκρατίας και την ανάδειξη Βουλής, στην ελληνική έννομη τάξη τυπικός νόμος είναι το θέσπισμα που ψηφίζεται από τη Βουλή και στη συνέχεια εκδίδεται και δημοσιεύεται (στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως ) από τον Αρχηγό του Κράτους (δηλαδή από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας 5 ). Όλοι οι τυπικοί νόμοι αριθμούνται λαμβάνουν έναν αύξοντα αριθμό, με βάση τη χρονολογία της ψηφίσεώς τους, ακολουθεί το έτος της ψηφίσεώς τους και η επικεφαλίδα τους λ.χ. ν.1418/1984 Δημόσια έργα και ρυθμίσεις συναφών θεμάτων,,ν. 2472/1997 «Προστασία του ατόμου από την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα», ν. 3316/2005 «Aνάθεση και εκτέλεση δημοσίων συμβάσεων εκπόνησης μελετών και παροχής 4 Λ.χ. το περιεχόμενο της Οδηγίας 97/66/ΕΚ για την επεξεργασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και προστασίας της ιδιωτικής ζωής στον τηλεπικοινωνιακό τομέα ενσωματώθηκε στην ελληνική έννομη τάξη με τον ν. 2774/ Κατά τις περιόδους στις οποίες το πολίτευμα της Ελλάδας ήταν Βασιλευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία, οι νόμοι που ψηφίζονταν από τη Βουλή κυρώνονταν,εκδίδονταν και δημοσιεύονταν από τον Βασιλιά. Η αρμοδιότητα του Αρχηγού του Κράτους (αρχικώς του Βασιλιά και έπειτα -υπό το καθεστώς του Συντάγματος του του Προέδρου της Δημοκρατίας) να κυρώνει τους νόμους που ψήφιζε η Βουλή καταργήθηκε μετά την Αναθεώρηση του Συντάγματος από την ΣΤ Αναθεωρητική Εθνοσυνέλευση το

8 συναφών υπηρεσιών και άλλες διαταξεις» κλπ. Πριν από τη θέσπιση του Συντάγματος του 1975, σε ανώμαλες πολιτικά περιόδους, παρατηρήθηκε το φαινόμενο να θεσπίζονται νομοθετήματα με ισχύ τυπικού νόμου, αλλά τα οποία δεν παράγονταν σύμφωνα με τη θεσμοθετημένη συνταγματικώς νομοπαραγωγική διαδικασία τέτοια νομοθετήματα, τα οποία (δυστυχώς για τους δημοκρατικούς θεσμούς) δεν ψηφίζονταν από τη Βουλή, ήταν τα νομοθετικά διατάγματα (ν.δ.) και οι αναγκαστικοί νόμοι (α.ν.).το προηγούμενο Σύνταγμα του 1952 προέβλεπε την αρμοδιότητα του τότε Αρχηγού του Κράτους (του Βασιλιά) να εκδίδει νομοθετικά διατάγματα, ύστερα από εξουσιοδότηση της Επιτροπής Νομοθετικής Εξουσιοδότησης της Βουλής και όταν η Βουλή δεν βρισκόταν σε σύνοδο. Ωστόσο νομοθετικά διατάγματα εκδίδονταν σε περίοδο δικτατορίας και σε ανώμαλες πολιτικά περιόδους,παρά τις προϋποθέσεις που έθετε το Σύνταγμα. Αναγκαστικοί νόμοι θεσπίζονταν συνήθως σε περιόδους εθνικών συμφορών, εμφύλιων πολέμων, δικτατοριών ή και γενικώς όποτε η Βουλή αδυνατούσε ή παρακωλυόταν να ασκήσει το νομοθετικό έργο της. Για λόγους ασφάλειας δικαίου, ορισμένα από αυτά τα νομοθετήματα δεν καταργήθηκαν και εξακολουθούν να ισχύουν μέχρι σήμερα λ.χ. το ν. δ της Περί σχεδίων πόλεων, κωμών και συνοικισμών του Κράτους και οικοδομής αυτών Θεσπίσματα της εκτελεστικής λειτουργίας Στην τέταρτη βαθμίδα βρίσκονται τα θεσπίσματα της εκτελεστικής λειτουργίας. Στη σύγχρονη εποχή το πλήθος και η λεπτομερειακή υφή των ζητημάτων που χρειάζονται νομοθετική ρύθμιση καθιστά αδύνατη την αποκλειστική ενασχόληση της νομοθετικής λειτουργίας με το νομοθετικό έργο σε όλη την έκτασή του. Βεβαίως, για να είναι θεμιτή και σύμφωνη με τη δημοκρατική αρχή και την αρχή της διάκρισης των λειτουργιών η παράλληλη απασχόληση της εκτελεστικής λειτουργίας σε νομοθετικά καθήκοντα προαπαιτείται κατά κανόνα είτε η ύπαρξη νομοθετικής εξουσιοδότησης είτε η συνταγματική πρόβλεψη αυτόνομης κανονιστικής αρμοδιότητας οργάνου της εκτελεστικής λειτουργίας.. Ο θεσμός της νομοθετικής εξουσιοδότησης συνίσταται στη μεταβίβαση ορισμένων νομοθετικών αρμοδιοτήτων από τη νομοθετική λειτουργία (η οποία ασκείται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και τη Βουλή από κοινού) σε όργανα της 8

9 εκτελεστικής λειτουργίας,σύμφωνα με τους όρους και τις προϋποθέσεις που θέτει το Σύνταγμα.Νομοθετήματα που εκδίδονται στα πλαίσια του θεσμού της νομοθετικής εξουσιοδότησης είναι τα προεδρικά διατάγματα και οι πράξεις των υποδεέστερων οργάνων 6 της εκτελεστικής λειτουργίας (πράξεις υπουργικού συμβουλίου, υπουργικές αποφάσεις, πράξεις Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης κλπ).απαραίτητη προϋπόθεση της νομοθετικής εξουσιοδότησης είναι η ύπαρξη εξουσιοδοτικής διάταξης, δηλαδή διάταξης τυπικού νόμου που να προβλέπει στη συγκεκριμένη περίπτωση την αρμοδιότητα ενός οργάνου της εκτελεστικής λειτουργίας (διοικητικού οργάνου) να θεσπίσει νομοθέτημα. Προεδρικό διάταγμα (π.δ.) είναι το θέσπισμα του Προέδρου της Δημοκρατίας (το οποίο κατά κανόνα προσυπογράφει ο αρμόδιος υπουργός). Κατά κανόνα κάθε πράξη του Προέδρου της Δημοκρατίας πρέπει να προσυπογράφεται από τον αρμόδιο υπουργό, ο οποίος και φέρει την ευθύνη για το περιεχόμενό της. Τα προεδρικά διατάγματα διακρίνονται σε ρυθμιστικά π.δ.,σε εκτελεστικά π.δ. και σε κανονιστικά π.δ. Ρυθμιστικά π.δ. είναι οι πράξεις του Προέδρου της Δημοκρατίας που εκδίδονται στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων του ως ρυθμιστή του πολιτεύματος (λ.χ. τα προεδρικά διατάγματα διορισμού και παύσης του Πρωθυπουργού και της Κυβέρνησης ). Εκτελεστικά π.δ. είναι τα θεσπίσματα του Προέδρου της Δημοκρατίας, που εκδίδονται για την εκτέλεση νόμων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον -στα πλαίσια αυτού του μαθήματος - παρουσιάζει η κατηγορία των κανονιστικών π.δ. Κανονιστικά π.δ. είναι τα θεσπίσματα του Προέδρου της Δημοκρατίας που περιέχουν κανόνες δικαίου (γι αυτό ονομάζονται κανονιστικά ) και εκδίδονται κατόπιν νομοθετικής εξουσιοδότησης και με προσυπογραφή του αρμόδιου υπουργού για θέματα ειδικά ή για θέματα που καθορίζονται σε γενικό πλαίσιο με νόμους ψηφισμένους από την Ολομέλεια της Βουλής και αφού μεσολαβήσει η επεξεργασία του από το Συμβούλιο της Επικρατείας από τον ορισμό του προεδρικού διατάγματος προκύπτουν και οι προϋποθέσεις θεσπίσεώς του, δηλαδή α)προσυπογραφή του αρμόδιου υπουργού, β)παροχή νομοθετικής εξουσιοδότησης -δηλαδή ύπαρξη εξουσιοδοτικής διάταξης- 6 Λέγονται «υποδεέστερα» όλα τα όργανα της εκτελεστικής λειτουργίας διότι ιεραρχικά βρίσκονται σε κατώτερη, υποδεέστερη θέση από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας,που είναι ο Αρχηγός του Κράτους. Βέβαια, είναι άλλο το ζήτημα ότι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας έχει περισσότερο τυπικές παρά 9

10 για για θέματα ειδικά ή για θέματα που καθορίζονται σε γενικό πλαίσιο με νόμους ψηφισμένους από την Ολομέλεια της Βουλής,γ)επεξεργασία του σχεδίου του π.δ. από το Συμβούλιο της Επικρατείας. Κανονιστικές 7 πράξεις από υποδεέστερα όργανα της διοίκησης επιτρέπεται να εκδοθούν εφόσον υπάρχει νομοθετική εξουσιοδότηση για να ρυθμισθούν θέματα ειδικότερα ή θέματα με τοπικό ενδιαφέρον ή με χαρακτήρα τεχνικό ή λεπτομερειακό. Οι κατόπιν νομοθετικής εξουσιοδότησης κανονιστικές πράξεις των υποδεέστερων οργάνων της διοίκησης (δηλαδή όλων των διοικητικών οργάνων εκτός από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας) λαμβάνουν την ονομασία τους κατά περίπτωση ανάλογα με το όργανο που τα θεσπίζει :έτσι έχουμε τις πράξεις του Υπουργικού Συμβουλίου, τις αποφάσεις του Πρωθυπουργού,τις υπουργικές αποφάσεις, τις αποφάσεις του Νομάρχη, του Δημάρχου, του Δημοτικού Συμβουλίου, του Νομαρχιακού Συμβουλίου κ.ο.κ. Βεβαίως τα όργανα της διοίκησης εκδίδουν και ατομικές πράξεις, οι οποίες δεν περιέχουν κανόνες δικαίου,αλλά αφορούν συγκεκριμένα άτομα ή περιορισμένο αριθμό ατόμων. Σε ορισμένες περιπτώσεις προβλέπεται από το Σύνταγμα αρμοδιότητα της εκτελεστικής λειτουργίας να θεσπίζει νομοθετήματα χωρίς την ύπαρξη νομοθετικής εξουσιοδότησης. Η έκδοση εκτελεστικών π.δ. (που ήδη αναφέραμε) είναι μια περίπτωση άσκησης αυτόνομης κανονιστικής αρμοδιότητας, εάν και εφόσον το εκτελεστικό π.δ. που εκδίδεται περιέχει κανόνα δικαίου. Η πιο σημαντική περίπτωση τέτοιου είδους είναι η περίπτωση της έκδοσης πράξεων νομοθετικού περιεχομένου. Οι πράξεις νομοθετικού περιεχομένου εκδίδονται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας ύστερα από πρόταση του Υπουργικού Συμβουλίου, σε περιπτώσεις εξαιρετικά επείγουσας και απρόβλεπτης ανάγκης οι πράξεις νομοθετικού περιεχομένου εάν μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα δεν υποβληθούν στη Βουλή προς κύρωση και δεν εγκριθούν από αυτή, τότε παύουν να ισχύουν στο εξής. Κατά το διάστημα που η υποβολή της πράξης νομοθετικού περιεχομένου και η κύρωσή της από τη Βουλή εκκρεμεί, η πράξη νομοθετικού περιεχομένου έχει ισχύ τυπικού νόμου,οπότε βρίσκεται στην τρίτη ιεραρχική βαθμίδα της νομοθεσίας. Εξάλλου, εάν ουσιαστικές αρμοδιότητες,ως αποτέλεσμα του ότι δεν εκλέγεται άμεσα από τον Λαό και ότι δεν έχει ευθύνη για τις πράξεις του. 7 Επισημαίνεται ότι ο όρος «κανονιστικός-η-ο» δηλώνει αυτόν-η-ον που περιέχει κανόνες δικαίου. 10

11 κυρωθεί με νόμο εμπρόθεσμα, τότε το περιεχόμενό της καθίσταται περιεχόμενο τυπικού νόμου, οπότε πάλι εξομοιούται με τυπικό νόμο. Νομοθέτημα, του οποίου το περιεχόμενο αντίκειται στο περιεχόμενο νομοθετήματος με ανώτερη τυπική ισχύ δεν ισχύει.στην πυραμίδα της Νομοθεσίας, τα τμήματα που βρίσκονται πιο κάτω πρέπει να είναι σύμφωνα με τα τμήματα που βρίσκονται πιο πάνω. 8.ΙΕΡΑΡΧΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Αντίστοιχη με την ιεράρχηση της Νομοθεσίας (των νομοθετημάτων) είναι και η ιεράρχηση του Δικαίου (των κανόνων Δικαίου).Στην υψηλότερη βαθμίδα βρίσκονται οι κανόνες του Συντάγματος (συνοδευόμενοι από τους κανόνες των Συντακτικών Πράξεων και των Ψηφισμάτων,εφόσον αυτοί δεν αντιτίθενται προς τους κανόνες του Συντάγματος).Ακολουθούν στη δεύτερη βαθμίδα οι κανόνες που περιέχονται στις διεθνείς συνθήκες που σύναψε ή προσχώρησε σε αυτές η Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένου του πρωτογενούς ευρωπαϊκού δικαίου και τμήματος του παράγωγου ευρωπαϊκού δικαίου (κανονισμοί, αποφάσεις, επιδιωκόμενο αποτέλεσμα οδηγιών).έπειτα στην τρίτη βαθμίδα βρίσκονται οι κανόνες δικαίου που περιέχονται σε τυπικούς νόμους και σε όσα νομοθετήματα έχουν εξομοιωθεί από άποψη τυπικής ισχύος με τυπικούς νόμους (δηλαδή στα προγενέστερα του Συντάγματος 1975 νομοθετικά διατάγματα και αναγκαστικούς νόμους). Ακολουθούν στην τέταρτη βαθμίδα οι κανόνες δικαίου που θεσπίσθηκαν με πράξεις της εκτελεστικής λειτουργίας (κανονιστικά προεδρικά διατάγματα και κάθε είδους πράξεις των υποδεέστερων διοικητικών οργάνων). Υπάρχει και πέμπτη βαθμίδα (η οποία δεν υπάρχει στην ιεράρχηση της νομοθεσίας) : πρόκειται για κανόνες που δεν θεσπίσθηκαν άμεσα από κρατικό όργανο, αλλά διαμορφώθηκαν με βάση την ιδιωτική βούληση και περιέχονται σε έθιμα, σε συλλογικές συμβάσεις, σε καταστατικά σωματείων, εταιρειών, ομοσπονδιών, σε κανονισμούς επιχειρήσεων-εκμεταλλεύσεων κλπ. Κανόνας δικαίου που αντίκειται σε κανόνα δικαίου με ανώτερη τυπική ισχύ δεν ισχύει.στην πυραμίδα του Δικαίου,τα τμήματα που βρίσκονται πιο κάτω πρέπει να είναι σύμφωνα με τα τμήματα που βρίσκονται πιο πάνω. 11

12 9.Η Εφημερίδα της Κυβερνήσεως και η Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ενώσεως. Όλα τα νομοθετήματα της Ελλάδας,αλλά και πράξεις της εκτελεστικής λειτουργίας (Δημοσίου και Νομικών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου) δημοσιεύονται στο επίσημο έντυπο του Κράτους που ονομάζεται Εφημερίδα της Κυβερνήσεως 8. Η Εφημερίδα της Κυβερνήσεως εκδίδεται από το Εθνικό Τυπογραφείο. Το έντυπο αυτό εκδίδεται από τη σύσταση του ελληνικού κράτους. Σήμερα αποτελείται από ένδεκα τεύχη. Το Τεύχος Α, όπου δημοσιεύονται τυπικοί νόμοι, προεδρικά διατάγματα και διεθνείς συμβάσεις. Το Τεύχος Β, όπου δημοσιεύονται υπουργικές αποφάσεις. Το Τεύχος Γ, όπου δημοσιεύονται διοικητικές πράξεις που αφορούν την υπηρεσιακή κατάσταση έμμισθων δημοσίων υπαλλήλων. Το Τεύχος Δ, όπου δημοσιεύονται διοικητικές πράξεις που αφορούν την πολεοδομία, τις απαλλοτριώσεις κλπ. Το Τεύχος Αναπτυξιακών Πράξεων. Το Τεύχος Νομικών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου. Το Παράρτημα, όπου δημοσιεύονται οι πίνακες επιτυχόντων σε διαγωνισμούς. Το Δελτίο Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας Το Τεύχος Ανώτατου Ειδικού Δικαστηρίου, όπου δημοσιεύονται οι αποφάσεις του Α.Ε.Δ., από τις οποίες όσες επιλύουν διαφωνία ανώτατων δικαστηρίων (Αρείου Πάγου, Συμβουλίου της Επικρατείας,Ελεγκτικού Συνεδρίου) ως προς την κατ ουσία συνταγματικότητα ή μη διάταξης τυπικού νόμου,έχουν ισχύ τυπικού νόμου. Το Τεύχος Ανώνυμων Εταιρειών και Εταιρειών Περιορισμένης Ευθύνης. Το Τεύχος Προκηρύξεων Α.Σ.Ε.Π. Το Τεύχος Διακηρύξεων Δημοσίων Συμβάσεων (ΔΙΑ.ΔΗ.ΣΥ.),όπου δημοσιεύονται περιλήψεις δημοπρασιών και διαγωνισμοί προμηθειών του Δημοσίου. 8 βλ. οπωσδήποτε την ιστοσελίδα 12

13 Το Τεύχος Οικονομικών των Πολιτικών Κομμάτων και Συνασπισμών Πολιτικών Κομμάτων, όπου δημοσιεύονται οι ειδικές εκθέσεις εκλογικών εσόδων και δαπάνών των Πολιτικών Κομμάτων 9. Κάθε τεύχος απαρτίζεται από φύλλα (Φ.Ε.Κ.), το καθένα από τα οποία φέρει ένδειξη του Τεύχους στο οποίο έχει δημοσιευθεί, έναν αύξοντα αριθμό και την ημερομηνία εκδόσεώς του.π.χ. ΦΕΚ Α 42/ ή ΦΕΚ Α 23/ Συνεπώς, όποιος ενδιαφέρεται να πληροφορηθεί σχετικά με το περιεχόμενο ενός νομοθετήματος μπορεί να ανατρέξει στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Προϋπόθεση βεβαίως της ανεύρεσης του νομοθετήματος είναι να γνωρίζει τον αριθμό Φ.Ε.Κ.,στο οποίο έχει δημοσιευθεί αυτό μπορεί να το μάθει από τα ετήσια κατά τεύχος ευρετήρια της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως.Νομοθετικώς έχει προβλεφθεί η τήρηση αρχείου Εφημερίδας της Κυβερνήσεως σε κάθε Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση προς ενημέρωση των ενδιαφερομένων οπότε ο καθένας έχει δυνατότητα εύκολης πρόσβασης στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως,χωρίς κατανάγκην να έχει εγγραφεί ως συνδρομητής και χωρίς να είναι υποχρεωμένος να καταφύγει στις (συνήθως υπερβολικά δαπανηρές) υπηρεσίες ιδιωτικών επιχειρήσεων. Βεβαίως,υπάρχουν και περιοδικές εκδόσεις δημοσιεύσεων νομοθετημάτων.η πιο πλήρης περιοδική έκδοση όλων των νομοθετημάτων,που θεσπίζονται κάθε έτος, είναι ο Κώδικας Νομικού Βήματος,που εκδίδεται από τον Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών (συνήθως εκδίδεται ένα τεύχος κάθε μήνα). Συλλογές νομοθετημάτων κατά θέματα υπάρχουν πολλές. Αντίστοιχο έντυπο με την Εφημερίδα της Κυβερνήσεως είναι στο χώρο της Ευρωπαϊκής Ενώσεως η Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ενώσεως. Σε αυτό το έντυπο μπορεί να βρει κανείς τη νομοθεσία της Ενώσεως και των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων.H Eπίσημη Εφημερίδα διαιρείται σε δύο μέρη στο L (Lois),όπου δημοσιεύονται τα νομοθετήματα της Ενώσεως (κανονισμοί,αποφάσεις κλπ) και το C (Communications) για τις διάφορες άλλες ανακοινώσεις της Ενώσεως. Παράρτημα της Επίσημης Εφημερίδας είναι οι Εκθέσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Σημαντικές πληροφορίες για τη δραστηριότητα της Ενώσεως μας παρέχει η μηνιαία Έκθεση της Επιτροπής και η ετήσια Έκθεση της Επιτροπής. Επίσης 9 Για πρώτη φορά το Τεύχος αυτό εκδόθηκε στις Σε αυτό το ΦΕΚ δημοσιεύθηκε ο ν. 3316/

14 ιδιαίτερα σημαντική είναι η επίσημη Συλλογή των αποφάσεων του Δικαστηρίου Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. 10.ΟΙ ΕΓΚΥΚΛΙΟΙ Πολλές φορές ο πολίτης έρχεται σε επαφή με το Δίκαιο και τη Νομοθεσία μέσω των λεγόμενων εγκυκλίων (οδηγιών). Οι εγκύκλιοι είναι ερμηνευτικά κείμενα που εκδίδει η Διοίκηση για την ερμηνεία των κανόνων δικαίου που ισχύουν κάθε φορά. Έχουν χαρακτήρα ενημερωτικό και αποσκοπούν να καταστήσουν κατανοητή τη νομοθεσία σε υφιστάμενα διοικητικά όργανα (δημόσιους υπαλλήλους συνήθως), αλλά και στους πολίτες γενικότερα. Οι εγκύκλιοι δεν έχουν νομοθετική (κανονιστική) ισχύ. Είναι «λυσάρια»- «τυφλοσύρτες» για να γίνουν κατανοητά το Δίκαιο και η Νομοθεσία. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ-ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΜΠΕΔΩΣΗ 1.Να παραστήσετε γραφικά την πυραμίδα ιεράρχησης του Δικαίου και της Νομοθεσίας. 2. Να προσδιορίσετε το περιεχόμενο των τεχνικών όρων: «Σύνταγμα», «διεθνείς συνθήκες», «διεθνώς αναγνωρισμένοι κανόνες δικαίου», «τυπικοί νόμοι», «κανονιστικές πράξεις της εκτελεστικής λειτουργίας». 3. Να επισκεφθείτε το Γραφείο Φ.Ε.Κ. μιας Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης και να ενημερωθείτε για τις υπηρεσίες που παρέχει στο κοινό. 4.Σε τι διαφέρει ο όρος «Δίκαιο της Μηχανολογίας» από τον όρο «Τεχνική Νομοθεσία»; Ποιος όρος είναι πιο ακριβής; 11 Σε αυτό το ΦΕΚ δημοσιεύθηκε ο ν. 1418/