Έκθεση αποτελεσμάτων 2010

Transcript

1 Παρακολούθησης Πληθυσμών του είδους Macrovipera schweizeri στη νήσο Μήλο Έκθεση αποτελεσμάτων 2010 Υπεύθυνος Μελέτης: Ι. Ιωαννίδης Αθήνα, Σεπτέμβριος 2010 Εταιρεία για τη Μελέτη και Διαχείριση του Φυσικού και Ανθρωπογενούς Περιβάλλοντος

2 Παρακολούθησης Πληθυσμών του είδους Macrovipera schweizeri στη νήσο Μήλο Έκθεση αποτελεσμάτων 2010 Ι. Ιωαννίδης Αθήνα, Σεπτέμβριος 2010 ΒΙΟΣΦΑΙΡΑ 1

3 ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ/ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΠΕΔΙΟΥ: Ιωάννης Ιωαννίδης Βιολόγος, M.Sc. Περιβαλλοντικών μελετών Η ανάλυση των αποτελεσμάτων και η επιμέλεια της παρούσας αναφοράς έγινε από τον Ι. Ιωαννίδη. Στις εργασίες πεδίου για την οχιά της Μήλου, κατά την διάρκεια της Άνοιξης του 2010, συμμετείχε εθελοντικά ο Ronald Laan τον οποίο και ευχαριστούμε για την βοήθεια του. ΒΙΟΣΦΑΙΡΑ 2

4 Εισαγωγή Η περιβαλλοντική αξία της Δ. Μήλου Η Δυτική Μήλος είναι μία περιοχή μεγάλης περιβαλλοντικής σημασίας καθώς διαθέτει εκτεταμένες φυσικές περιοχές μεσογειακών οικοσυστημάτων, πολύτιμα χαρακτηριστικά τοπίου και πολλά είδη τα οποία η Ελλάδα προστατεύει τόσο βάση της εθνικής νομοθεσίας όσο και βάση των διεθνών συμβάσεων που έχει επικυρώσει. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται δύο είδη προτεραιότητας της Κοινοτικής Οδηγίας 92/43: η Οχιά της Μήλου (Macrovipera schweizeri), η Μεσογειακή φώκια (Monachus monachus), καθώς και ορισμένα είδη πουλιών προτεραιότητας βάση της Κοινοτικής Οδηγίας 79/409, κυρίως μεταναστευτικών. Η Δυτική Μήλος χαρακτηρίζεται από την πολύ περιορισμένη ανθρώπινη παρουσία με λίγους μικρούς οικισμούς και γεωργικές κατοικίες. Οι μόνες δραστηριότητες είναι οι μικρής έκτασης γεωργικές και κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις και η σχετικά περιορισμένη ακόμα παρουσία εξορυκτικών δραστηριοτήτων. Η παρούσα κατάσταση παρέχει όλες τις απαραίτητες ευκαιρίες ώστε η διαφύλαξη του περιβαλλοντικού χαρακτήρα της Δυτικής Μήλου να ενταχθεί στην προοπτική της αειφόρου ανάπτυξης του νησιού. Απόρροια της αξίας της ήταν να εξεταστεί -σε πρώτη προσέγγιση- ολόκληρη και εν συνεχεία να ενταχθεί ως δύο επιμέρους περιοχές στο δίκτυο Natura 2000 (GR , GR ). Η οριστικοποίηση των δύο αυτών προτεινόμενων για ένταξη περιοχών στο δίκτυο Natura 2000 και των ορίων τους λαμβάνει υπόψη και τα επιστημονικά στοιχεία που έχουν προσφάτως συγκεντρωθεί (Έκθεση «Μέτρα Διαχείρισης Ειδών» του «Προγράμματος Βιοτόπου Οχιάς της Μήλου» - ΜΓΦΙ 1998, και «Ε.Π.Μ. Δυτικής Μήλου»). Η Δυτική Μήλος έχει τις ακόλουθες φυσικές ιδιαιτερότητες που της προσδίδουν ιδιαίτερη οικολογική αξία και αποτελούν κριτήρια για την προστασία και ανάδειξη του φυσικού της περιβάλλοντος: Γεωγραφική απομόνωση. Συγκριτικά με τα υπόλοιπα κύρια νησιά των Κυκλάδων η Μήλος παρουσιάζει έντονα χαρακτηριστικά γεωγραφικής απομόνωσης και αυτό γίνεται φανερό από τον μεγάλο αριθμό ενδημικών ειδών και υποειδών που βρίσκονται μόνο σε αυτή την περιοχή. Έντονο ανάγλυφο με βουνά Έντονο ανάγλυφο με κυριότερο ορεινό όγκο αυτόν του Προφήτη Ηλία. Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον των ορεινών αυτών περιοχών συνδέεται με την συμβολή τους -έμμεσα ή άμεσα- στη ρύθμιση του μικροκλίματος, στη διαμόρφωση της γεωμορφολογίας και των υδροφορέων της περιοχής καθώς και στη σύνθεση της βλάστησης αλλά και της πανίδας της. ΒΙΟΣΦΑΙΡΑ 3

5 Σημαντικό αριθμό φυσικών οικοτόπων Περιλαμβάνονται 20 τύποι οικοτόπων του Παρατήματος Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, από τους οποίους τρεις (3) είναι οικότοποι προτεραιότητας. Πρόκειται για σχετικά μεγάλο αριθμό οικοτόπων. Πολλές ρεματιές στις οποίες σχηματίζονται μικρές επιφανειακές συγκεντρώσεις νερού, που διατηρούνται για μεγάλο σχετικά χρονικό διάστημα, ιδιαίτερα σημαντικές για τους εξαρτώμενους τύπους οικοτόπων (όπως παραρεμάτια βλάστηση) και τη σχετική χλωρίδα και πανίδα. Περιορισμένη ανθρώπινη παρουσία και σχετικά περιορισμένες ανθρώπινες δραστηριότητες που θα μπορούσαν να έχουν αρνητικές επιδράσεις στο φυσικό περιβάλλον της περιοχής. Εκτεταμένες φυσικές και ημιφυσικές περιοχές Στην δυτική Μήλο υπάρχουν σχετικά μεγάλες περιοχές που διατηρούνται σε καλή φυσική κατάσταση. Επιπρόσθετα υπάρχουν περιοχές όπου οι δυσμενείς για το φυσικό περιβάλλον ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν σήμερα σημαντικά περιοριστεί με αποτέλεσμα να βρίσκονται σε ανάκαμψη. Οι εν λόγω περιοχές χαρακτηρίζονται ως ημιφυσικές, είναι συνήθως εγκαταλελειμμένοι αγροί και έχουν ιδιαίτερη σημασία λόγω των πόρων που προσφέρουν σε ορισμένα είδη ορνιθοπανίδας. Σημειώνεται ότι οι φυσικές και ημιφυσικές εκτάσεις έχουν περιοριστεί πολύ τα τελευταία χρόνια στα περισσότερα νησιά των Κυκλάδων λόγω της διάνοιξης νέων δρόμων, της κατασκευής δημοσίων και ιδιωτικών έργων, της οικοπεδοποίησης, των τουριστικών εγκαταστάσεων, κ.λπ. Εκτεταμένους παράκτιους γκρεμούς Η δυτική Μήλος χαρακτηρίζεται από την παρουσία εκτεταμένων απόκρημνων παράκτιων γκρεμών ειδικά στις νοτιοδυτικές και νότιες ακτές. Αυτές οι απόκρημνες περιοχές είναι φυσικά καταφύγια για αρκετά είδη πανίδας και χλωρίδας που έχουν προσαρμοστεί να διαβιώνουν ή/ και να αναπαράγονται σε τέτοιες περιοχές. Σπάνια είδη πανίδας και χλωρίδας Η Δυτική Μήλος διατηρεί ένα σημαντικό αριθμό σπάνιων και απειλούμενων ή/ και ενδημικών ειδών ερπετών, πουλιών και ασπόνδυλων. Αυτό όμως που την καθιστά μοναδική είναι η παρουσία δύο ειδών προτεραιότητας του παραρτήματος ΙΙ της 92/43/ΕΕ, η Οχιά της Μήλου και η Μεσογειακή Φώκια. Η χλωρίδα της επίσης περιλαμβάνει τουλάχιστον 22 σημαντικά είδη. ΒΙΟΣΦΑΙΡΑ 4

6 Τέλος, αξίζει να αναφερθεί η παρουσία αξιόλογων γεωφυσικών σχηματισμών, αρχαιολογικών και ιστορικών μνημείων καθώς και η σημαντική αξία της περιοχής όσον αφορά το γεωφυσικό της πλούτο. Λόγω της ιδιαίτερης σημασίας της Δ. Μήλου και των μεγάλων δυνατοτήτων και ευκαιριών που προσφέρει το φυσικό περιβάλλον της πραγματοποιήθηκε κατά την περίοδο το Έργο «ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΒΙΟΤΟΠΩΝ ΚΑΙ ΕΙΔΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ NATURA 2000 ΝΗ- ΣΟΥ ΜΗΛΟΥ» στο πλαίσιο του Μέτρου 2.3. «Προστασία Φυσικού Περιβάλλοντος» του Περιφερειακού Επιχειρησιακού Προγράμματος Νοτίου Αιγαίου Το Έργο περιλάμβανε τρία Υποέργα τα ακόλουθα. Υποέργο 1o: Μήλο Υποέργο 2o: & Προβολής Υποέργο 3o: Μήλο Πρόγραμμα Παρακολούθησης Παραμέτρων Φυσικού Περιβάλλοντος Στη Δυτική Ανάδειξη Βιοτόπων Περιοχών Natura 2000 Νήσου Μήλου / Δράσεις Ενημέρωσης Σχεδιασμός Και Κατασκευή Ειδικών Περασμάτων Για Την Πανίδα Στη Δυτική ΒΙΟΣΦΑΙΡΑ 5

7 Σχετικά με την οχιά της Μήλου (Macrovipera schweizeri) Η Οχιά της Μήλου είναι ενδημικό είδος των Κυκλάδων και η παγκόσμια εξάπλωση του περιορίζεται στα νησιά Μήλος, Κίμωλος, Πολύαιγος και Σίφνος. Ποσοστό μεγαλύτερο του 60% του συνολικού πληθυσμού του είδους βρίσκεται στην Δυτική Μήλο. Είναι προστατευόμενο είδος και απαγορεύεται η σύλληψη, κατοχή ή θανάτωσή του καθώς και το εμπόριο ζωντανών ή νεκρών ατόμων. Προστατεύεται με βάση την ελληνική νομοθεσία (Π.Δ. 67/81, ΦΕΚ 23 Α / ), τις Συμβάσεις Ουάσιγκτον και Βέρνης και την Οδηγία 92/ 43 της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο Παράρτημα ΙΙ της οποίας περιλαμβάνεται ως είδος προτεραιότητας που απαιτεί αυστηρή προστασία, δηλαδή στην ίδια κατηγορία με την Μεσογειακή φώκια και την Θαλάσσια χελώνα. Ενδεικτικό της ιδιαίτερης σημασίας που έχει η προστασία αυτού του είδους μέσα στα πλαίσια της διαφύλαξης της βιοποικιλότητας και της ευρωπαϊκής φυσικής κληρονομιάς είναι το γεγονός ότι το έτος 2000 πραγματοποιήθηκε επιτόπια αυτοψία από την Σύμβαση της Βέρνης στη Δ. Μήλο. Η αυτοψία αυτή οδήγησε στην έκδοση της Σύστασης Νο 84/2000 από την Μόνιμη Επιτροπή της Σύμβασης με την οποία ζητείται η λήψη μιας σειράς συγκεκριμένων μέτρων για την προστασία της οχιάς και του ενδιαιτήματος της. Όσον αφορά τα θεσμικά μέτρα που ζητούνται εκπονήθηκε στο πλαίσιο του ΕΠΠΕΡ του Β ΚΠΣ η απαιτούμενη «Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Δ. Μήλου» ενώ ένα μεγάλο μέρος της Δ.. Μήλου περιλαμβάνεται στην τελική περιοχή Natura 2000, η οποία προτάθηκε από το ΥΠΕΧΩΔΕ. Εκτός των θεσμικών μέτρων ζητείται και η ανάληψη συγκεκριμένων δράσεων και η κατασκευή ορισμένων έργων για την αποτελεσματική προστασία του είδους. Αυτά αφορούν: Έργα για την μείωση της θνησιμότητας του είδους στους δρόμους της Δυτικής Μήλου. Συνέχιση του προγράμματος επιστημονικής παρακολούθησης (monitoring) της οχιάς της Μήλου και των βιοτόπων της. Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των κατοίκων της Μήλου. Διατήρηση και ενίσχυση της επόπτευσης-φύλαξης για αποφυγή της παράνομης συλλογής. Η μη συμμόρφωση με την προαναφερθείσα Σύσταση οδήγησε το 2006 στην καταδίκη της Ελλάδας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Όπως αναφέρεται και στην απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου «η Ελληνική Δημοκρατία, μη λαμβάνοντας (...) τα απαραίτητα μέτρα για τη θέσπιση και εφαρμογή ενός αποτελεσματικού συστήματος αυστηρής προστασίας της οχιάς Vipera schweizeri στη Μήλο, ( ) παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει από την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας». Τον Δεκέμβριο του 2006 δημοσιεύτηκε στο φύλλο 1071 της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως η Κ.Υ.Α. με θέμα «Καθορισμός όρων και περιορισμών για την προστασία, διατήρηση και διαχεί- ΒΙΟΣΦΑΙΡΑ 6

8 ριση της φύσης και του τοπίου σε χερσαία και υδάτινα τμήματα της δυτικής Μήλου». Σύμφωνα με την Κ.Υ.Α. ολόκληρη η δυτική Μήλος χωρίζεται σε τέσσερις Ζώνες Προστασίας. Στη Ζώνη Ι εντάσσονται οκτώ περιοχές, σχετικά μικρής έκτασης, οι περισσότερες από τις οποίες είναι σημαντικές για την οχιά, ενώ η Ζώνη ΙΙ αποτελεί ουσιαστικά μια ενιαία περιοχή η οποία περικλείει και ενοποιεί τις περιοχές της Ζώνης Ι, με την εξαίρεση της Αχιβαδολίμνης και των Αλυκών. Σε μεγάλο βαθμό οι όροι για αυτές τις δύο Ζώνες είναι παρόμοιοι, καθώς ουσιαστικά απαγορεύονται οι εξορύξεις και η δόμηση, ενώ τίθενται όροι και για τις υπόλοιπες δραστηριότητες που παρέχουν έναν ικανοποιητικό βαθμό προστασίας στους οικοτόπους της δυτικής Μήλου. Παρόμοιο καθεστώς προστασίας παρέχει η ΚΥΑ και στη Ζώνη ΙV η οποία αφορά τις ακτές της νοτιοδυτικής Μήλου. Η ζώνη αυτή διαφοροποιείται από τις προηγούμενες στο ότι περιλαμβάνει κυρίως θαλάσσιο χώρο μαζί με δύο, σχετικά μικρής έκτασης, περιοχές ξηράς που και αυτές έχουν ένα σχετικό ενδιαφέρον για την οχιά της Μήλου. Το υπόλοιπο τμήμα της δυτικής Μήλου εντάσσεται στη Ζώνη ΙΙΙ (Περιοχή Προστασίας Π10). Οι όροι προστασίας σε αυτή τη Ζώνη διαφοροποιούνται αισθητά από τις άλλες τρεις. Με την παρούσα μελέτη επιχειρείται να καλυφθεί το κενό επιστημονικής παρακολούθησης που προέκυψε μετά την ολοκλήρωση του έργου «ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΒΙΟΤΟΠΩΝ ΚΑΙ ΕΙΔΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ NATURA 2000 ΝΗΣΟΥ ΜΗΛΟΥ» έτσι ώστε να υπάρχουν διαθέσιμα επαρκή στοιχεία για την ορθή εκπλήρωση των εθνικών υποχρεώσεων που προκύπτουν από την οδηγία 92/43, μια από τις απαιτήσεις της οποίας είναι η υποβολή εξαετών εκθέσεων για την κατάσταση διατήρησης των οικοτόπων και των ειδών που περιλαμβάνονται σε αυτήν. ΒΙΟΣΦΑΙΡΑ 7

9 Πυκνότητα πληθυσμών Μεθοδολογία Η αφθονία ενός πληθυσμού είναι ένα από τα σημαντικότερα μεγέθη που μετρώνται στα προγράμματα παρακολούθησης ειδών, καθώς συχνά αποτελεί καθοριστική παράμετρο για την λήψη διαχειριστικών αποφάσεων. Η μέτρηση της αφθονίας (Ν), δηλαδή του συνολικού αριθμού ατόμων ενός είδους σε μια δεδομένη περιοχή μεγάλης έκτασης δεν είναι δυνατόν να γίνει άμεσα. Αυτό που μετράται είναι η πυκνότητα (D), δηλαδή ο αριθμός των ατόμων ανά μονάδα επιφανείας, και κατά προτίμηση ανά μονάδα επιφανείας κατάλληλου βιοτόπου. Το μέγεθος αυτό είναι δυνατόν να αναχθεί σε συνολικό πληθυσμό, εάν είναι γνωστή η εξάπλωση του είδους και η συνολική επιφάνεια κατάλληλου βιοτόπου. Η μέθοδος που εφαρμόζεται για την μέτρηση της πυκνότητας των πληθυσμών στηρίζεται στη συλλογή, σήμανση και επανασυλλογή ατόμων. Μια σειρά από προϋποθέσεις είναι απαραίτητο να τηρούνται για την επιτυχή εφαρμογή αυτής της μεθόδου περιλαμβανομένων και των ακολούθων. * Ίση και ανεξάρτητη πιθανότητα σύλληψης. * Όχι μεταβολές στην αναλογία σημασμένων- μη σημασμένων (θνησιμότητα ή μετανάστευση). * Ομογενής κατανομή σημαδεμένων στο σύνολο του πληθυσμού. Κατά την εφαρμογή αυτής της μεθόδου για την οχιά της Μήλου καθορίζονται δειγματοληπτικές επιφάνειες με μέγεθος έως ένα τετραγωνικό χιλιόμετρο, και σε αυτές γίνονται συστηματικές δειγματοληψίες. Η κάθε δειγματοληψία γίνεται με την μέθοδο της γενικής ερπετολογικής έρευνας κατά την οποία ο ερευνητής κινείται μέσα στα όρια της δειγματοληπτικής επιφάνειας ψάχνοντας σε όλα τα κατάλληλα μικροενδιαιτήματα -κάτω από πέτρες,, θάμνους, στις ρεματιές ή και πάνω σε δέντρα το Φθινόπωρο-. Ο χρόνος πραγματοποίησης των δειγματοληψιών συμπίπτει με τον χρόνο δραστηριοποίησης του είδους, γίνονται δηλαδή κατά την διάρκεια της ημέρας την ά- νοιξη και κατά την διάρκεια της νύκτας το καλοκαίρι και το φθινόπωρο. Σε κάθε δειγματοληψία απαιτούνται τουλάχιστον δύο ερευνητές τόσο για την πιο πλήρη κάλυψη της περιοχής όσο και για λόγους ασφαλείας. Όσα ζώα βρίσκονται συλλέγονται, μετρώνται, ζυγίζονται, καταγράφεται το φύλο, η ηλικία, η αναπαραγωγική κατάσταση καθώς και πιθανά προβλήματα, μαρκάρονται, φωτογραφίζονται και απελευθερώνονται. Αντίστοιχα στοιχεία καταγράφονται και κατά τις μελλοντικές επανασυλλήψεις του ίδιου ατόμου. Η μέθοδος "μαρκαρίσματος" που προτιμάται είναι αυτή των παθητικών πομπών (PIT tags). Ένα μικροτσίπ πολύ μικρών διαστάσεων (2Χ11mm) και επενδεδυμένο με γυαλί bioglass εμφυτεύεται κάτω από το δέρμα της οχιάς. Κάθε μικροτσίπ έχει έναν συγκεκριμένο, μοναδικό κωδικό που "διαβάζεται" στην οθόνη ενός φορητού δέκτη διαμέσου ενός κύματος χαμηλής συχνότητας. Τα μικροτσίπ αυτά δεν χρειάζονται μπαταρίες, γιατί είναι παθητικά τα ΒΙΟΣΦΑΙΡΑ 8

10 στοιχεία τους και μπορούν να αναγνωριστούν μόνο με επανασύλληψη. Αυτή η μέθοδος δεν βλάπτει τα ζώα με κανένα τρόπο, είναι εύκολη στην εφαρμογή της και έχει το πλεονέκτημα ότι κάθε ζώο μαρκάρεται και μπορεί να αναγνωρισθεί σ' ολόκληρη τη ζωή του. Η πυκνότητα των πληθυσμών υπολογίζεται με στατιστική επεξεργασία των νέων ευρέσεων και επανευρέσεων στις διαδοχικές δειγματοληψίες, συνήθως με την μέθοδο Lincoln-Peterson με μετατροπή κατά Bailey. Η μέθοδος της σύλληψης /επανασύλληψης πρέπει να πραγματοποιείται από εξειδικευμένο προσωπικό. Η κάθε δειγματοληψία απαιτεί περί τις πέντε ημέρες για συγκέντρωση επαρκούς δείγματος. Χρειάζονται δύο δειγματοληψίες σε κάθε δειγματοληπτική περίοδο ενώ για την συγκέντρωση επαρκών στοιχείων απαιτούνται δύο δειγματοληπτικές περίοδοι, μια κατά την άνοιξη και μία νωρίς το φθινόπωρο. Αυτό οφείλεται στο ότι συνήθως, στις συνθήκες της περιοχής, το κάθε δείγμα αντιπροσωπεύει μικρό μέρος του συνολικού πληθυσμού, με αποτέλεσμα να χρειάζεται αρκετός χρόνος δειγματοληψιών για συγκέντρωση επαρκούς δείγματος. Παρά τις δυσκολίες που παρουσιάζει, αυτή η μέθοδος είναι ο μόνος αξιόπιστος και αντικειμενικός τρόπος περιγραφής της πληθυσμιακής κατάστασης καθώς δεν στηρίζεται σε υποκειμενικές αξιολογήσεις των ερευνητών. Αποτελέσματα και συζήτηση Κατά την διάρκεια του έτους 2010, πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις πυκνότητας πληθυσμών με την μέθοδο σύλληψης /επανασύλληψης σε δύο περιοχές για τις οποίες υπάρχουν μακροχρόνια δεδομένα. Οι περιοχές αυτές με βάση την αρίθμηση των προηγούμενών ετών ήταν οι ακόλουθες: Περιοχή 1. Περιοχή με ρεματιά, μεγάλους θάμνους και εγκαταλελειμμένες καλλιέργειες με πεζούλες. Η περιοχή βόσκεται κυρίως από κατσίκες και γειτνιάζει στο βόρειο και δυτικό της τμήμα με την μεγάλη πυρκαγιά του Προφήτη Ηλία. Έχει έκταση 0,87 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Για την περιοχή αυτή υπάρχουν στοιχεία από το Μετά το 2006 η συγκεκριμένη περιοχή μελέτης επεκτάθηκε προς τα νότια και προστέθηκαν άλλα 0,33 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Τα όρια αυτά ακολουθήθηκαν και κατά το Από τα στοιχεία που λαμβάνονται είναι δυνατόν να διαχωριστεί η θέση σύλληψης ενός ατόμου κάτι που καθιστά δυνατό τον υπολογισμό της πυκνότητας των πληθυσμών τόσο στα παλιά όρια, για λόγους σύγκρισης, όσο και στο σύνολο της περιοχής. Περιοχή 2. Περιοχή με ρεματιά που διατηρεί κάποιες νερολακούβες στο μεγαλύτερο μέρος του χρόνου. Έχει μεγάλους θάμνους μερικά ελαιόδεντρα και πεζούλες. Η βόσκηση είναι αρκετά έντονη κυρίως από κατσίκες. Έχει έκταση 0,81 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Οι δειγματοληψίες πραγματοποιήθηκαν κατά την διάρκεια των μηνών Μάιος (15 ημέρες πεδίου), και Ιούλιος 2010 (8 ημέρες πεδίου με νυχτερινές δειγματοληψίες). ΒΙΟΣΦΑΙΡΑ 9

11 Χάρτης θέσεων δειγματοληπτικών επιφανειών. Ακολουθείται η αρίθμηση του κειμένου. Για την περιοχή Νο 1, με βάση τα όρια όπως περιγράφηκαν, ο πληθυσμός υπολογίστηκε στα 57.6 άτομα δηλαδή η πυκνότητα του πληθυσμού ήταν 48 άτομα /km 2. Αν περιοριστούμε στα δεδομένα από τα παλαιά όρια της περιοχής όπου υπάρχουν συγκρίσιμα στοιχεία, ο πληθυσμός υπολογίζεται στα 40 άτομα, που αντιστοιχεί σε πυκνότητα πληθυσμού 47 άτομα /km 2. Ο μέσος όρος των μετρήσεων πυκνότητας πληθυσμών κατά την περίοδο ήταν 51 άτομα /km 2 ενώ κατά την περίοδο ήταν 46 άτομα /km 2. Η διαφορά που παρατηρείται είναι μέσα στα όρια του στατιστικού σφάλματος και γενικά ο πληθυσμός φαίνεται ότι διατηρείται σταθερός. Οι διακυμάνσεις που παρατηρήθηκαν θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως φυσικές ή και να αποδοθούν στην μετακίνηση ατόμων από και προς την παρακείμενη περιοχή μετά την φωτιά του Κατά το 2010, διαπιστώθηκε ομαλή κατανομή των ατόμων στις δύο υποπεριοχές σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια και κυρίως με τα χρόνια αμέσως μετά την φωτιά, κάτι που υποδηλώνει μια ομαλοποίηση της κατάστασης των πληθυσμών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η επανασύλληψη κατά το 2010 δύο ατόμων από τα οποία το ένα είχε σημαδευτεί για πρώτη φόρα πριν από 13 χρόνια και το άλλο πριν από 11. Εκτός των άλλων στοιχείων που έδωσαν αυτά τα ζώα είναι σημαντικό να επισημανθεί το πόσο ασφαλής και μακρο- ΒΙΟΣΦΑΙΡΑ 10

12 πρόθεσμη είναι η μέθοδος σήμανσης με microchip. Το μεγαλύτερο ποσοστό των φιδιών στην περιοχή 1 διαθέτει αυτή την στιγμή microchip. Για την περιοχή Νο 2, ο πληθυσμός υπολογίστηκε στα 51.8 άτομα δηλαδή η πυκνότητα του πληθυσμού ήταν 64 άτομα /km 2. Όπως φαίνεται και από το σχετικό διάγραμμα η πυκνότητα αυτή είναι μεγαλύτερη από τις αντίστοιχες της περιόδου αλλά μικρότερη από την περίοδο Η σημαντική μείωση της πυκνότητας των πληθυσμών που παρατηρήθηκε από το 2007 στην περιοχή 2 δεν μπορεί να αποδοθεί σε φυσική θνησιμότητα καθώς κάτι τέτοιο δεν υποστηρίζεται από τις μετρήσεις σε άλλες περιοχές ούτε παρατηρήθηκε κάποια άλλη μεταβολή στην περιοχή αυτή που θα δικαιολογούσε κάτι τέτοιο. Αντίθετα υπάρχουν ενδείξεις ότι συσχετίζεται με ανθρωπογενή αίτια, με πιο πιθανή την λαθροσυλλογή και λιγότερο την εσκεμμένη καταδίωξη. Συγκεκριμένα η κατανομή των ζώων που βρέθηκαν δεν είναι ομοιόμορφη σε όλη την περιοχή όπως συνέβαινε έως το Κατά το 2007 και το 2008 τα περισσότερα ζώα βρέθηκαν στα πιο απομακρυσμένα και δυσπρόσιτα σημεία ενώ στα πιο «γνωστά» σημεία τα ζώα ήταν πλέον ελάχιστα. Πρόσφατα επίσης μάθαμε για κάποιον γερμανό υπήκοο που εκδιώχθηκε από την DGHT (Deutsche Gesellschaft für Herpetologie und Terrarienkunde) γιατί είχε παράνομα στην κατοχή του οχιές από την Μήλο. Δεν είναι δυνατόν να αποδειχθεί σύνδεση των δύο αυτών γεγονότων αλλά καταβάλλονται προσπάθειες να σκαναριστούν ορισμένα ζώα που πουλήθηκαν στην Γερμανία και στην Ελβετία. Αν προέρχονται από την περιοχή 2 υπάρχουν πολλές πιθανότητες κάποιο από αυτά να είναι μαρκαρισμένο με microchip. Το 2010 φαίνεται ότι ο πληθυσμός αρχίζει να εμφανίζει κάποια σημάδια ανάκαμψης όχι τόσο λόγω την μικρής αριθμητικής αύξησης που είναι μέσα στα όρια του στατιστικού σφάλματος, όσο λόγω της βελτιωμένης εικόνας των θέσεων εύρεσης των ζώων που πλησιάζει περισσότερο την εικόνα της κανονικής κατανομής. ΒΙΟΣΦΑΙΡΑ 11

13 ΒΙΟΣΦΑΙΡΑ 12

14 Συνολικός πληθυσμός Για τον υπολογισμό του συνολικού πληθυσμού στη Μήλο χρησιμοποιήθηκε, κατά το παρελθόν, η μέθοδος της αναγωγής των γνωστών πυκνοτήτων πληθυσμού στο σύνολο των ευρύτερων περιοχών (Α, Β και Γ) με παρόμοια χαρακτηριστικά και ανάλογα εκτιμώμενα μεγέθη πληθυσμού. Για να επιτευχθεί καλύτερη προσέγγιση στο θέμα του συνολικού πληθυσμού, από το 2006 η δυτική Μήλος χωρίστηκε σε υποπεριοχές και επιχειρήθηκε είτε εκτίμηση της τάξης μεγέθους των πληθυσμών με την μέθοδο του «δείκτη παρατηρήσεων» είτε μέτρηση των πληθυσμών με την μέθοδο της «συλλογής- επανασυλλογής». Συνολικά η δυτική Μήλος χωρίστηκε σε 20 υποπεριοχές όπως παρουσιάζονται στον σχετικό χάρτη. Κατά το 2010 έγιναν μικρές βελτιώσεις στα όρια των υποπεριοχών ενώ αναθεωρήθηκαν τα στοιχεία, βάση των νέων δεδομένων πεδίου, για τις υποπεριοχές 5, 6, 9, 13, 14, 17 και 18. Το άθροισμα των πληθυσμών των υποπεριοχών είναι η καλύτερη δυνατή προσέγγιση που έχουμε μέχρι σήμερα για τον συνολικό πληθυσμό της δυτικής Μήλου. Σύμφωνα με τα αναθεωρημένα στοιχεία του 2010 ο πληθυσμός της δυτικής Μήλου υπολογίζεται στα άτομα. Η τιμή αυτή βρίσκεται κοντά στο «πιο πιθανό» μέγεθος πληθυσμού της δυτικής Μήλου που εκτιμήθηκε στην παρακολούθηση του 2005 (1.887 άτομα) και φυσικά είναι πολύ μικρότερη από το «αισιόδοξο σενάριο» της ίδιας έκθεσης (2.842 άτομα). ΒΙΟΣΦΑΙΡΑ 13

15 Αντίστοιχη προσέγγιση χρησιμοποιήθηκε κατά το παρελθόν και για την ανατολική Μήλο. Βέβαια ο διαχωρισμός των υποπεριοχών ήταν πιο αδρομερής, λόγω των σχετικά περιορισμένων δεδομένων σε σχέση με την δυτική Μήλο. Η περιοχή χωρίστηκε σε πρώτη φάση σε 12 υποπεριοχές και χρησιμοποιήθηκαν εκτιμήσεις πυκνότητας πληθυσμών και μετρήσεις όπου υπήρχαν διαθέσιμες. Το άθροισμα εκτιμούμενων των πληθυσμών των υποπεριοχών της ανατολικής Μήλου ανέρχεται σε άτομα. Τα στοιχεία αυτά δεν ανανεώθηκαν κατά το Ο συνολικός πληθυσμός της Μήλου εκτιμάται γύρω στα άτομα. Η τιμή αυτή είναι πιο κοντά στην υψηλή τιμή της εκτίμησης του 2005 ( άτομα) και έχει λάβει υπόψη της και την σημαντική μείωση που παρατηρήθηκε στον τομέα 10. Το ότι ο εκτιμώμενος συνολικός πληθυσμός εξακολουθεί να είναι γύρω στις άτομα οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην υποεκτίμηση του πληθυσμού της ανατολικής Μήλου που γινόταν κατά το παρελθόν. ΒΙΟΣΦΑΙΡΑ 14

16 Θνησιμότητα στους δρόμους Ένας μεγάλος αριθμός από οχιές σκοτώνονται κάθε χρόνο στους δρόμους της Μήλου. Αναφορές σε αυτό το θέμα έχουν γίνει σε παλαιότερες εργασίες (van Mook 1986, Langton 1992) χωρίς να δίνονται συγκεκριμένα στοιχεία. Στην εργασία των Andrèn et el αναφέρεται ότι πάνω από 1000 άτομα πρέπει να σκοτώνονται κάθε χρόνο σε όλο το οδικό δίκτυο της Μήλου. Όταν συγκεντρώθηκαν περισσότερα στοιχεία φάνηκε ότι ο αριθμός αυτός ήταν υπερβολικός. Η υπερεκτίμηση αποδίδεται στο ότι ο υπολογισμός στηριζόταν σε στοιχεία ενός μόνο έτους και στο ότι έγινε αναγωγή στοιχείων προερχόμενων από ένα τμήμα δρόμου μήκους 13 Km σε ολόκληρο το οδικό δίκτυο της Μήλου με την ίδια βαρύτητα. Με βάση τα στοιχεία της πενταετίας η θνησιμότητα υπολογίσθηκε σε 450 άτομα τον χρόνο (ΜΓΦΙ, 1998). Τα φορτηγά μεταφοράς ορυκτών θεωρούνται σχεδόν αποκλειστικά υπεύθυνα για τα νεκρά ζώα στο μεγαλύτερο μέρος της δυτικής Μήλου καθώς είναι τα περισσότερα και συχνά -ιδίως την νύχτα- τα μόνα οχήματα που κυκλοφορούν σε αυτό τον δρόμο. Προτάθηκε τότε η επιβολή κάποιων περιορισμών στις μετακινήσεις για τα φορτηγά των εταιρειών. Μόνος εφικτός περιορισμός ήταν αυτός των νυχτερινών δρομολογίων κατά το καλοκαίρι στην δυτική Μήλο. Εκτιμήθηκε ότι θα είχε σαν αποτέλεσμα την αποφυγή περισσοτέρων από 100 θανάτων ατόμων οχιάς. Σε κάποιο βαθμό τα νυχτερινά δρομολόγια κατά το καλοκαίρι έχουν περιοριστεί ενώ και συνολικά μετά την εγκατάλειψη του λατομείου στο Ραλάκι από την S&B είναι μικρότερος ο αριθμός των φορτηγών που εκτελούν δρομολόγια στη Δ. Μήλο. Μεθοδολογία Για τον υπολογισμό της θνησιμότητας στους δρόμους εφαρμόστηκε η ίδια μεθοδολογία με τις προηγούμενες μελέτες έτσι ώστε τα αποτελέσματα να είναι συγκρίσιμα. Το τμήμα του δρόμου, συνολικού μήκους 13 Km, από την Αχιβαδόλιμνη έως τον Ξηρόκαμπο αποτελεί δείκτη των αποτελεσμάτων της παρουσίας δρόμου σε καλό βιότοπο οχιάς. Ο δρόμος αυτός παρακολουθήθηκε συστηματικά με καθημερινή επανάληψη κατά την διάρκεια των δειγματοληψιών μας και αραιότερη κατά τις υπόλοιπες περιόδους. Στοιχεία θνησιμότητας συγκεντρώθηκαν και από άλλα τμήματα του οδικού δικτύου άλλα με μικρότερη συχνότητα επανάληψης για να αποτελέσουν συγκριτικό υλικό. Παράλληλα πραγματοποιήθηκαν και διαδρομές στην ανατολική Μήλο. Τα δείγματα ομαδοποιήθηκαν σε δύο κατηγορίες ανάλογα με την περίοδο ενεργοποίησης της οχιάς (ημερήσια ή νυχτερινή δραστηριότητα). Είναι γνωστό από τις μέχρι τώρα μελέτες ότι την Άνοιξη οι οχιές είναι δραστήριες κατά την διάρκεια της ημέρας, το Καλοκαίρι κατά την διάρκεια της νύκτας ενώ το Φθινόπωρο μετακινούνται κυρίως νύκτα καθώς οι ημερήσιες μετακινήσεις, όποτε πραγματοποιούνται, αφορούν μικρές αποστάσεις. Την Άνοιξη οι περισσότεροι θάνατοι παρατηρούνται μεταξύ 09:00 έως 17:00 ενώ το Καλοκαίρι οι μετακινήσεις αρχίζουν συνήθως γύρω στις 20:30 και νεκρά ζώα στους δρόμους αρχίζουν να εμφανίζονται από τις 21:00. Πρέπει να τονιστεί ότι οι αριθμοί των νεκρών φιδιών που καταγράφονται αποτελούν το ελάχιστο της πραγματικής θνησιμότητας καθώς κάποια μπορούν να συρθούν και να πεθάνουν δίπλα από τον δρόμο ενώ κάποια νεκρά μπορούν να φαγωθούν από άλλα ζώα, κυρίως αρπακτικά πουλιά, με αποτέλεσμα ΒΙΟΣΦΑΙΡΑ 15

17 να μην είναι δυνατή η καταμέτρηση τους. Για να αποφευχθεί η απώλεια στοιχείων οι δειγματοληπτικές διαδρομές πραγματοποιούνται νωρίς το πρωί κατά την διάρκεια της περιόδου νυκτερινής δραστηριότητας και το απόγευμα κατά την Άνοιξη. Τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν μας δίνουν τον αριθμό των νεκρών ζώων/ ημέρα για τα τμήματα του δρόμου που καλύφθηκαν. Εκτίμηση του συνολικού αριθμού νεκρών ζώων μπορεί να γίνει με δύο παραδοχές: Η μέση θνησιμότητα σε περιοχές μεγάλης και μικρής πυκνότητας οχιάς είναι αντίστοιχη με αυτή των τμημάτων που πραγματοποιήθηκαν οι δειγματοληψίες. Η μέση θνησιμότητα κατά την διάρκεια των δειγματοληπτικών περιόδων αντιπροσωπεύει την μέση θνησιμότητα καθ όλη την ενεργή περίοδο. Με βάση τις θερμοκρασίες έχει υπολογιστεί ότι κατά μέσο όρο 77 ημέρες τον χρόνο προσφέρονται για ημερήσια δραστηριότητα και 104 για νυκτερινή. Το οδικό δίκτυο με βάση μόνο τους δρόμους εκείνους που παρουσιάζουν καθημερινή κίνηση είτε από Ι.Χ. αυτοκίνητα είτε από οχήματα των λατομείων μπορεί να χωριστεί σε δύο κατηγορίες: Δρόμοι που περνάνε από σημαντικές για την οχιά περιοχές με μήκος περίπου 25 Km και δρόμοι σε υποβαθμισμένες περιοχές και περιοχές χαμηλής πυκνότητας πληθυσμών με μήκος περίπου 60 Km. Αποτελέσματα και συζήτηση Κατά το 2010 δειγματοληπτικές διαδρομές πραγματοποιήθηκαν σε 14 ημέρες κατά την περίοδο ημερήσιας δραστηριότητας και 8 ημέρες με νυκτερινή δραστηριοποίηση. Για το τμήμα του δρόμου συνολικού μήκους 13 Km από την Αχιβαδόλιμνη έως τον Ξηρόκαμπο ο μέσος όρος κατά την περίοδο ημερήσιας δραστηριότητας (Άνοιξη) ήταν για το ,65 νεκρά ζώα/ ημέρα και κατά την περίοδο νυχτερινής δραστηριότητας 0,53 νεκρά/ ημέρα. Οι αριθμοί αυτοί είναι μειωμένοι σε σχέση με τους μέσους όρους της περιόδου όταν κατά την άνοιξη ο μέσος όρος ήταν 1,2 νεκρά ζώα/ ημέρα και πολύ κοντά στους μέσους όρους της περιόδου Σε σχέση βέβαια με το ελάχιστο του 2007 παρατηρείται αύξηση τόσο την άνοιξη όσο και το καλοκαίρι. Αυτό μπορεί να αποδοθεί στην μειωμένη κινητικότητα σημαντικού ποσοστού του πληθυσμού της οχιάς το 2007 λόγω των ιδιαίτερων κλιματολογικών συνθηκών. Μείωση της θνησιμότητας παρατηρείται και το καλοκαίρι, όπου από έναν μέσο όρο 0,8 της περιόδου , το διάστημα κατέβηκε στο 0,3. Στους δρόμους που διασχίζουν λιγότερο σημαντικές περιοχές οι αντίστοιχοι μέσοι όροι ανά 20 χιλιόμετρα δρόμου ήταν σε σχετικά υψηλά επίπεδα γύρο στα 0,2 νεκρά ζώα/ ημέρα τόσο την άνοιξη όσο και το καλοκαίρι του 2008 ενώ σημαντικότερη αύξηση παρατηρήθηκε την άνοιξη του 2009 με 0,4 νεκρά ζώα/ ημέρα. ΒΙΟΣΦΑΙΡΑ 16

18 Με αναγωγή των δεδομένων αυτών σε ετήσια βάση χρησιμοποιώντας τα δεδομένα για τους χρόνους δραστηριοποίησης που προαναφέρθηκαν και σε ολόκληρο το μήκος του οδικού δικτύου με σχετικά συχνή κυκλοφορία οχημάτων, ο συνολικός αριθμός των νεκρών ζώων για το 2010 εκτιμάται σε 301 οχιές. Ο αριθμός αυτός είναι ο μεγαλύτερος μετά το 2000 αλλά σημαντικά μικρότερος από τον εκτιμούμενο μέσο όρο της περιόδου (περί τα 436 άτομα/ έτος). ΒΙΟΣΦΑΙΡΑ 17

19 Η μείωση της θνησιμότητας κατά την περίοδο νυκτερινής δραστηριότητας σε σχέση με την περίοδο είχε αποδοθεί κατά την προηγούμενη μελέτη στην μείωση της νυκτερινής κυκλοφορίας των φορτηγών των εξορυκτικών εταιρειών. Η μείωση που παρατηρείται όμως την άνοιξη δεν μπορεί να αποδοθεί στον περιορισμό της κυκλοφορίας οχημάτων καθώς κάτι τέτοιο δεν έχει συμβεί. Για το 2006 παρουσιάστηκαν στοιχεία που εμφανίζουν μια μικρή μείωση των εμφανίσεων ζωντανών φιδιών στους δρόμους που μπορεί να σχετίζεται με μείωση της πυκνότητας των πληθυσμών της οχιάς εκατέρωθεν των δρόμων. Η διαφορά αυτή δεν ήταν όμως στατιστικά σημαντική. Η αύξηση της θνησιμότητας κατά το 2010 συνδέεται περισσότερο με την αυξημένη θνησιμότητα κατά την περίοδο νυχτερινής δραστηριοποίησης. Καθώς δεν ήταν ιδιαίτερα σημαντική μπορεί να αποδοθεί σε τυχαία γεγονότα ή στατιστικό σφάλμα μιας και δεν φαινόταν να υπάρχει ιδιαίτερα αυξημένη κίνηση φορτηγών η ΙΧ αυτοκινήτων. ΒΙΟΣΦΑΙΡΑ 18

20 Στοιχεία για τους πληθυσμούς των υπολοίπων ειδών της ερπετοπανίδας της Μήλου. Η ερπετοπανίδα της Μήλου περιλαμβάνει ένα είδος νεροχελώνας, πέντε είδη σαύρας, τέσσερα είδη φιδιών και ένα είδος βατράχου. Από αυτά δύο είναι ενδημικά είδη, η σαύρα Podarcis milensis και η οχιά Macrovipera schweizeri και δύο ενδημικά υποείδη, η σαύρα Lacerta trilineata hansschweizeri και το νερόφιδο Natrix natrix schweizeri. Η κατάσταση των πληθυσμών των ειδών αυτών περιγράφεται περιληπτικά στην συνέχεια. Η κατάσταση διατήρησης του βατράχου της Μήλου (Pelophylax sp.) είναι ιδιαίτερα κακή, κάτι που ισχύει και για όλα τα είδη της ερπετοπανίδας που εξαρτώνται από τα επιφανειακά γλυκά νερά. Έχει μειωθεί δραματικά στο νησί και τα σημεία παρουσίας του είναι πλέον ελάχιστα. Το 2008 εντοπίστηκαν μόλις 5 θέσεις αναπαραγωγής με πολύ μικρούς πληθυσμούς. Κατά το 2007 όλη η αναπαραγωγική προσπάθεια ήταν ανεπιτυχής. Τρεις πληθυσμοί που εντοπίστηκαν την περίοδο στη δυτική Μήλο θεωρήθηκε ότι έχουν πλέον εκλείψει καθώς δεν παρατηρήθηκε ούτε ένα άτομο κατά την περίοδο Η σημαντικότερη περιοχή απ όπου χάθηκε είναι αυτή του Αγ. Ιωάννη. Αντίθετα το 2010 ήταν μια χρονιά με πολύ καλές βροχοπτώσεις και επιφανειακά νερά σε πολλά σημεία του νησιού. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα αυξημένη αναπαραγωγική επιτυχία με επανεμφάνιση όλων των πληθυσμών που δεν παρατηρήθηκαν τα προηγούμενα χρόνια εξαιρουμένου του Αγ. Ιωάννης. Επιπλέον εντοπίστηκαν και δύο νέες θέσεις αναπαραγωγής. Οι νεροχελώνες (Mauremys rivulata) στην Μήλο είναι ελάχιστες. Μόλις 12 διαφορετικά άτομα έχουν εντοπιστεί κατά την τελευταία δεκαετία όλα στην περιοχή της Αχιβαδόλιμνης. Συνήθως κατά την άνοιξη εντοπίζονται στο νοτιοδυτικό τμήμα της Αχιβαδόλιμνης ενώ στις αρχές του καλοκαιριού συνήθως είτε μετακινούνται κοντά στην πηγή στο εκκλησάκι του Αγ. Κωνσταντίνου είτε καταφεύγουν σε άλλα σημεία. Η μετακίνηση αυτή πιθανόν συνδέεται με την προοδευτική αύξηση της αλατότητας. Σε κάθε περίπτωση πιθανές διαχειριστικές παρεμβάσεις στην περιοχή της Αχιβαδολίμνης πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες αυτού του είδους. Το είδος περιλαμβάνεται στα παραρτήματα ΙΙ και IV της κοινοτικής οδηγίας 92/43. Όλα τα είδη σαύρας στη Μήλο δεν φαίνεται να αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα διατήρησης και οι πληθυσμοί τους είναι γενικά σταθεροί. Η ενδημική σαύρα της Μήλου (Podarcis milensis) είναι ένα εξαιρετικά κοινό είδος σε όλο το νησί. Οι μεγαλύτερες πυκνότητες πληθυσμών παρατηρούνται σε ανοικτά ενδιαιτήματα με περιορισμένη θαμνοκάλυψη. Είναι από τα πρώτα είδη ερπετών που επαναποικίζουν διαταραγμένα ενδιαιτήματα. Περιλαμβάνεται στο παράρτημα IV της κοινοτικής οδηγίας 92/43. ΒΙΟΣΦΑΙΡΑ 19

21 Ο κυρτοδάκτυλος (Mediodactylus kotschyi) είναι ένα κοινό είδος με μεγάλες πυκνότητες πληθυσμών σε πετρώδεις η βραχώδεις περιοχές και στις ξερολιθιές. Νωρίς την άνοιξη δραστηριοποιείται σε μεγάλο βαθμό κατά την διάρκεια της ημέρας ενώ αργότερα είναι σχεδόν αποκλειστικά νυκτόβιο είδος. Περιλαμβάνεται στο παράρτημα IV της κοινοτικής οδηγίας 92/43. Το σαμιαμίδι (Hemidactylus turcicus) είναι ένα ανθρωπόφιλο είδος και η εξάπλωση του στη Μήλο περιορίζεται κυρίως μέσα ή κοντά σε ανθρώπινα κτίσματα. Σε φυσικά ενδιαιτήματα είναι σπάνιο σε σύγκριση με τον κυρτοδάκτυλο αλλά αυτό είναι κάτι συνηθισμένο σε πολλές περιοχές όπου συνυπάρχουν τα δύο είδη. Ο αβλέφαρος (Ablepharus kitaibelii) είναι ένα μικρόσωμο είδος που συχνά περνάει απαρατήρητο. Παρόλα αυτά έχει ευρεία εξάπλωση στο νησί σε ανοικτές περιοχές με σχετικά περιορισμένη θαμνοκάλυψη. Εμφανίζει μεγαλύτερες πυκνότητες πληθυσμών σε σημεία με χαμηλή ποώδη βλάστηση. Περιλαμβάνεται στο παράρτημα IV της κοινοτικής οδηγίας 92/43. Η τρανόσαυρα της Μήλου (Lacerta trilineata hansschweizeri) είναι ένα είδος με πολύ μικρότερη αφθονία σε σχέση με τα υπόλοιπα είδη σαύρας πιθανόν εξαιρουμένου του σαμιαμιδιού-. Η αφθονία της φαίνεται να συνδέεται με τη παρουσία θάμνων. Αν και δεν φαίνεται να απειλείται άμεσα, οι πληθυσμοί του θα πρέπει να παρακολουθούνται για έγκαιρο εντοπισμό πιθανών κινδύνων. Είναι ενδημικό υποείδος που περιλαμβάνεται στο παράρτημα IV της κοινοτικής οδηγίας 92/43 Το Σπιτόφιδο (Zamenis situla) είναι ένα είδος φιδιού με σχετικά χαμηλό δείκτη παρατηρήσεων στη Μήλο. Η συχνότητα των παρατηρήσεων είναι όμως αντίστοιχή με αυτή των υπόλοιπων νησιών των Κυκλάδων όπου υπάρχει και της Ηπειρωτικής Ελλάδας. Εξαπλώνεται σε ολόκληρο το νησί και είναι αρκετά κοινό και στις αγροτικές καλλιέργειες. Οι πληθυσμοί του δεν απειλούνται άμεσα αλλά πρέπει να παρακολουθούνται. Σκοτώνεται συχνά από τους κατοίκους γιατί το μπερδεύουν με την οχιά ή γιατί απλά είναι φίδι. Το είδος περιλαμβάνεται στα παραρτήματα ΙΙ και IV της κοινοτικής οδηγίας 92/43. Το αγιόφιδο (Telescopus fallax) είναι ένα κοινό είδος φιδιού τόσο σε φυσικές περιοχές όσο και σε περιοχές με αγροτικές καλλιέργειες. Είναι σχεδόν αποκλειστικά νυκτόβιο είδος και η παρατήρηση του απαιτεί νυχτερινές δειγματοληψίες. Οι πυκνότητες των πληθυσμών του είναι ικανοποιητικές και μεγαλύτερες από πολλά άλλα σημεία της Ελλάδας. Περιλαμβάνεται στο παράρτημα IV της κοινοτικής οδηγίας 92/43. Το νερόφιδο της Μήλου (Natrix natrix schweizeri) είναι ένα ενδημικό υποείδος από τα πλέον απειλούμενα taxa ερπετών της Ευρώπης και περιλαμβάνεται στην κατηγορία Κρισίμως Κινδυνεύοντα (CRITICALLY ENDANGERED) της Kόκκινης Λίστας της IUCN. ΒΙΟΣΦΑΙΡΑ 20

22 Κατά την τελευταία δεκαετία οι παρατηρήσεις του είδους ήταν μόλις 32 από τις οποίες οι 4 τουλάχιστον αφορούσαν επανασυλλήψεις. Όλες οι παρατηρήσεις προήλθαν από 8 σημεία κοντά σε μικρές υδατοσυλλογές που σχηματίζονταν κατά μήκος των ρεμάτων. Σε ορισμένα από αυτά τα σημεία υπήρχαν βάτραχοι πριν το 1995 και σήμερα έχουν εξαφανιστεί. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του ρέματος του Αγ. Ιωάννης όπου η συχνότητα των παρατηρήσεων του νερόφιδου είναι σημαντικά μειωμένη σε σχέση με την περίοδο μετά την εξαφάνιση των βατράχων προς τα τέλη της δεκαετίας του 90. Η πλειοψηφία των παρατηρήσεων νερόφιδου προέρχεται από μια μικρή λιμνούλα στην ανατολική Μήλο η οποία διατηρεί τον πιο σημαντικό πληθυσμό του είδους στη Μήλο. Μόνο τρία άτομα παρατηρήθηκαν σε απόσταση μεγαλύτερη των 10 μέτρων από το νερό ένα από αυτά σε απόσταση μεγαλύτερη των 200 μ.-. Θηράματα του είδους αποτελούσαν μία σαύρα, ένα ψάρι (νεαρό χέλι), ένα πουλί και τέσσερις βάτραχοι. Υπήρχε και μια παρατήρηση όπου νερόφιδο προσπαθούσε να καταπιεί τα υπολείμματα ενός από καιρό νεκρού πουλιού. Παρότι το νερόφιδο της Μήλου δείχνει μια σημαντική προσαρμοστικότητα στις ξερικές συνθήκες του νησιού, δεν παύει να διατηρεί τα βασικά οικολογικά χαρακτηριστικά των νερόφιδων: η παρουσία του είναι συνδεδεμένη με την ύπαρξη επιφανειακών νερών και η διατροφή του στηρίζεται στα αμφίβια. Η μείωση των επιφανειακών νερών και των βατράχων έχει ιδιαίτερα αρνητικές επιπτώσεις στο είδος. Αποτελεί άμεση προτεραιότητα η διατήρηση και διαχείριση των διαθέσιμων μικρών φυσικών ή ημιφυσικών υδατοσυλλογών και η δημιουργία και συντήρηση νέων ενδιαιτημάτων για το είδος. Ο μόνος αξιόλογος πληθυσμός νερόφιδου βρίσκεται σε μια μικρή ημιφυσική λιμνούλα στην α- νατολική Μήλο, κοντά στην Αλυκή. Η περιοχή αυτή είναι σημαντική και για τον βάτραχο, την οχιά και τα μεταναστευτικά πουλιά. Η μικρής έκτασης αυτή περιοχή είναι ιδιωτική και ήδη υφίσταται σοβαρές πιέσεις όπως η καταστροφή της παρόχθιας βλάστησης και η κακή διαχείριση του νερού πραγματοποιούνται περιστασιακά αντλήσεις από την λίμνη-. Επίσης δέχεται συχνά πλέον επισκέψεις από ερπετόφιλους, κυρίως από το εξωτερικό, και δεν μπορεί να αποφευχθεί ο κίνδυνος παράνομης συλλογής. Η διατήρηση και διαχείριση της με στόχο την προστασία και την αναβάθμιση του ενδιαιτήματος για τα απειλούμενα είδη που φιλοξενεί αποτελεί πρώτη προτεραιότητα Εκτός των παραπάνω ειδών έχουν αναφερθεί και περιστασιακές εμφανίσεις της θαλάσσιας χελώνας (Caretta caretta) στις αμμώδεις παραλίες του νησιού με ένα επιβεβαιωμένο περιστατικό γέννησης το ΒΙΟΣΦΑΙΡΑ 21

23 ΒΙΟΣΦΑΙΡΑ 22

24 Βιβλιογραφία Andrén, C., Nilson, G., Dimitropoulos A. & Ioannidis Y. (1994) Conservation of the Milos Viper (Macrovipera schweizeri, syn. Vipera lebetina schweizeri). Preliminary Report. Ann. Musei Goulandris 9: Bedgiaga, J. V. (1882) Die Amphibien und Reptilien Greiechenlands. Bull. Soc. Imp. Nat. Moscou, 56 (3): Brodmann, P. (1987) Die Giftschlangen Europas und die Gattung Vipera in Afrika und Asien. Kummerley and Frey, Bern. Bruno, S. (1985) Le vipere d Italia e d Europa. Edagricole, Bologna. Cattaneo, A. (1989) Note erpetologiche sulle isole greche di Serifos, Sifnos e Milos (Cicladi occidentali). Atti della Societa Italiana di Scienze Naturali e del Museo Civico di Storia Naturale di Milano Vol 130, n. 2: Cox, E. W. (1993) Conservation Ecology. Wm. C. Brown Publishers, Oxford. Demirtzakis, M.D. (1990) The colonization of Aegean Islands in relation with the Paleogeographic evolution. Biologia Gallo-Hellenica. 17 (2): Dodd, C. K., Jr. (1993) Strategies for snake Conservation. in R. A. Seigel, J. T. Collins, and S. S. Novak, eds., Snakes: Ecology and Behaviour, Mc Graw-Hill, N.Y. Dodd, C. K., Jr., and Seigel, R. A. (1991) Relocation, repatriation and translocation of amphibians and reptiles: Are they conservation strategies that work? Herpetologica, 47: Herrmann, H.W., Joger, U. & Nilson, G. (1992) Phylogeny and systematics of viperine snakes. III: resurrection of the genus Macrovipera (Reuss, 1927) as suggested by biochemical evidence. Amphibia-Reptilia 13: Gilpin, M. E. and Soulé, M. E. (1986) Minimum viable populations: Processes of species extinction, in M. E. Soule, ed., Conservation Biology: The Science of Scarcity and Diversity. Sinauer Associates, Sunderland, MA. pp: Greig, J. C. (1979) Principles of genetic conservation in relation to wildlife management in South Africa. South African Journal of Wildlife Restoration 9: Gruber, U. (1989) Die Schlangen Europas und rund ums Mittelmeer. Frankische Verlagshandlung, Stuttgart. Ioannidis Y. (1999): Conservation of the Milos Viper, Macrovipera schweizeri (Werner, 1935) on Western Milos (Cyclades, Greece). MSc Thesis. Univ. of Strathclyde, Glasgow, 66pp Joger, U. (1984) The venomous snakes of the Near and Middle East. Dr. Ludwig Reichart, Wiesbaden. Kellert S. & Clark T. (1991) The theory and application of a wildlife policy framework. pp in W.R. Mangun & Nagel S.S., eds. Public Policy and Wildlife Conservation. Greenwood, NY ΒΙΟΣΦΑΙΡΑ 23

25 Lantong, T. (1992). A report on a visit to the island of Milos to assist the design of a strategy for the conservation of the Cyclades blunt-nose viper Vipera lebetina schweizeri. Unpublished report to the Environment Conservation and Management Division of the Council of Europe. Langton, T. and Burton, J. A. (1997) Amphibians and reptiles. Conservation management of species and habitats. Counsil of Europe Publishing. Planning and Management Series, No. 4 McNeely, J. A. (1989) Protected areas and human ecology: How national parks can contribute to sustaining societies in the twenty-first century, in D. Western and M. Pearl, eds., Conservation for the Twenty-First Century, Oxford Univ. Press, New York, pp Nilson, G. and Andrén C. (1988) Vipera lebetina transmediterranea, a new subspecies of viper from North Africa, with remarks on the taxonomy of Vipera lebetina and Vipera mauritanica (Reptilia: Viperidae). Bonn. zool. Beitr. Bd. 39 (4): Nilson G., Andrèn C., Ioannidis Y., Dimaki M. (1999): Ecology and conservation of the Milos viper, Macrovipera schweizeri (Werner, 1935). Amphibia- Reptilia 20(4): Parker, W. S. and Plumer, M. V. (1987) Population Ecology, in R. A. Seigel, J. T. Collins, and S. S. Novak, eds., Snakes: Ecology and Evolutionary Biology, McGraw-Hill, NY. Prestt, I. (1971) An ecological study of the viper Vipera berus in southern Britain. J Zool., Lond. 164: Reinert, H. K. (1993) Habitat selection in snakes. in R. A. Seigel, J. T. Collins, and S. S. Novak, eds., Snakes: Ecology and Evolutionary Biology, Mc Graw-Hill, N.Y. Saint Girons, H. (1952) Écologie et étologie des Vipères de France. Ann. Sci. Nat. (Zoologie) 11: Schweizer, V.H. (1931) Beitrag zur Kenntnis der Vipera lebetina, Levanteviper, aus Milos. Bl. Aquar. Terrar. Kunde, Stuttgart. 42: Schweizer, V.H. (1932) Über Vipera lebetina lebetina und Natrix natrix schweizeri der Zykladeninsel Milos. Bl. Aquar. Terrar. Kunde, Stuttgart. 43: Schweizer, V.H. (1935) Beitrag zur Reptilienfauna der Inselgruppe v. Milos (Cycl.). Blätter für Aquarien und Terrarienkunde. p Schweizer, V.H. (1938) Weiteres über die Reptilienwelt der südwestlichen Kykladen. Bl. Aquar. V.49, p Schweizer, V.H. (1957) Weiteres über die Ringelnatter und Levante-Otter der West - Cycladen. Die Aquarien- und Terrarien - Ztschr. X.6: Shaffer, M. L. (1981) Minimum population sizes for species conservation. Bioscience, 31: Stemmler, O. (1965) Cycladenviper. Aquaria. St. Gallen. 12(6): ΒΙΟΣΦΑΙΡΑ 24

26 Stille, B. (1974) Vipera lebetina (L) & Vipera mauritanica (D & B in Guichenot)- Utbredning och Systematik. (Reptilia; Serpentes). poängsarbete i systematisk zoologi, Lund. Stubbs, D. (1985) Biogenetic reserve assessment for Vipera lebetina schweizeri and Podarcis milensis milensis in the Western Cyclades. Report for SEH. Triet, H. (1981) Zur Haltung und Zucht von Vipera lebetina schweizeri (Werner). Bericht von der Schweizer DGHT - Tagung. van Mook, G. (1986) Reptile conservation on Milos. Unpublished report to Societas Europaea Herpetologica and the Fauna & Flora Preservation Society. Werner, F. (1935). Reptilien der Ägäischen Inseln. Sitzb. Akad. Wiss. Wien. math.-nat. Kl. Abt. I. 144: Zwinenberg, A.J. (1979) Biologie en status van de Levantijnse Adder van de Cycladen, Vipera lebetina schweizeri. Lacerta, Utrecht. 37(9): ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΟΥΛΑΝΔΡΗ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ (1998) Πρόγραμμα Βιοτόπου Οχιάς Μήλου- Μέτρα Διαχείρισης Ειδών Τελική Έκθεση Έργου. 151σελ. ΟΙΚΟΣ Ε.Π.Ε Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη του Προγράμματος Βιοτόπου Οχιάς Μήλου. ΒΙΟΣΦΑΙΡΑ 25