Γενικά Χαρακτηριστικά Παιδιών με Προβλήματα Συμπεριφοράς

Transcript

1 Γενικά Χαρακτηριστικά Παιδιών με Προβλήματα Συμπεριφοράς

2 Γενικά Στη Σχολική Παιδαγωγική υπάρχουν δύο είδη διαταραχών: της μάθησης και της συμπεριφοράς που αποτελούν κορυφαία προβλήματα και εμφανίζονται συχνά μαζί σε ένα παιδί και μάλιστα πολύ συχνά η μια προϋποθέτει την άλλη. Υπάρχει δηλαδή ανάμεσά τους μια σοβαρή αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση.

3 Στην πράξη Οι εκπαιδευτικοί, παγκόσμια, ενδιαφέρονται προπάντων για εκείνες τις διαταραχές που επιδρούν άμεσα στην κοινωνική συμπεριφορά ή επιδεινώνουν φανερά τη μάθηση. Και ως τέτοιου είδους διαταραχές θεωρούνται η επιθετικότητα, η υπερκινητικότητα, οι γλωσσικές διαταραχές, η διαταραχή της διαγωγής και οι διάφορες φοβίες.

4 Επομένως Ως προβλήματα συμπεριφοράς ορίζουμε συμπεριφορές που γενικά οι εκπαιδευτικοί αναφέρουν ως ενοχλητικές και εμποδίζουν τη φυσιολογική πρόοδο της εργασίας στην τάξη ή της κανονικής εργασίας του ατόμου. Αυτές εκτείνονται από έλλειψη προσοχής στο χαμηλότερο επίπεδο έως την απορριπτική επιθετικότητα και τη βία στο υψηλότερο.

5 Με άλλα λόγια πρόκειται για μια γενική αδυναμία του μαθητή να ενταχθεί στην ομάδα, να ακολουθήσει τους κανόνες, να σχετιστεί με το δάσκαλο και τους συμμαθητές και να εργαστεί στις εργασίες στην τάξη.

6 Ωστόσο Πρέπει να επισημάνουμε ότι οι περισσότεροι ψυχολόγοι και οι παιδαγωγοί υποστηρίζουν πως η «προβληματική συμπεριφορά» είτε υπερβολική είτε «παθολογική», είναι κάτι σαν «ευλογία». Μας δείχνει ότι τα παιδιά έχουν κάποιο πρόβλημα μέσα τους και θέλουν να επικοινωνήσουν μαζί μας, ώστε να το βγάλουν προς τα έξω, να το δηλώσουν, έστω και με αυτόν τον τρόπο. Ύστερα από την «ευλογημένη» προειδοποίηση, τα πράγματα μπορούν να πάρουν το δρόμο της θεραπείας.

7 Πίσω από κάθε προβληματική συμπεριφορά Κρύβονται συναισθήματα όπως είναι ο θυμός. Ο θυμός είναι δευτερογενές συναίσθημα δηλ. κάποια άλλα συναισθήματα τον έχουν προκαλέσει. Αυτά συνήθως είναι ο φόβος και η απογοήτευση. Φόβος για αποτυχία, φόβος ότι δεν τον αποδέχονται όπως είναι. Φόβος ότι δεν αξίζει, φόβος ότι δεν θα τα καταφέρνει.

8 Τι δημιουργούν Η προβληματική συμπεριφορά εμποδίζει τη μάθηση του ίδιου του παιδιού που την εκδηλώνει αλλά και τις ευκαιρίες των άλλων μαθητών. Ταυτόχρονα προκαλεί υπερβολικό άγχος και στον εκπαιδευτικό. Θα ήταν παράλειψη, όμως, αν δεν αναφέραμε, ότι μεμονωμένες περιπτώσεις κακής συμπεριφοράς έχουν μικρή σημασία. Για να γίνει η συμπεριφορά πρόβλημα πρέπει να έχει 3 χαρακτηριστικά: Επιμονή, Διαχυτικότητα και Νοσηρότητα.

9 Κατηγορίες προβλημάτων συμπεριφοράς 1. Α) Συναισθηματικά προβλήματα: Φόβοι, φοβίες, μονομανία, υστερίες και μελαγχολία. Ανταποκρίνονται καλά σε ψυχοθεραπεία. Β) Προβλήματα Συμπεριφοράς με φτωχή πρόγνωση: Επιθετικότητα, βανδαλισμός, βία, διάσπαση προσοχής. Γ) Αυτισμός: Με τυπική συμπεριφορά, σοβαρές ελλείψεις γλωσσικής ικανότητας ή και καθόλου λόγο. Κεντρική ανικανότητα να προσλάβει και να αντιληφθεί κυρίως γλωσσικά ερεθίσματα. Με διαμορφωμένες στρατηγικές συμπεριφοράς έχουν παρατηρηθεί σοβαρές βελτιώσεις στην ανάπτυξη της γλώσσας και της επικοινωνίας.

10 Κατηγορίες προβλημάτων συμπεριφοράς 2. Δ) Σχιζοφρένεια: Ψυχωτική και νοητική ασθένεια, κυρίως εμφανίζεται στην εφηβεία και ενίοτε στα 7 χρόνια. Ε) Υπερκινητικότητα: Διαρκής κίνηση και διάσπαση προσοχής. Τα μάτια και το σώμα κινούνται συνεχώς, υψηλά καταστροφικός, πέφτει από την καρέκλα συχνά. Βιοχημική ανισορροπία στην τυπική λειτουργία του εγκεφάλου. Φαρμακευτική και διατροφική αγωγή. ΣΤ) Εξελικτικές δυσκολίες λόγου, ανάγνωσης, γραφής, ορθογραφίας και συγγενών προβλημάτων καθώς και δυσκολίες που παρουσιάζουν τα αδέξια παιδιά στις κινήσεις τους. Εδώ εντάσσονται οι κατηγορίες παιδιών με μαθησιακές και ειδικές μαθησιακές δυσκολίες. Δηλαδή παιδιά που παρουσιάζουν κάποιο βαθμό νοητικής υστέρησης, οριακής νοημοσύνης ή παιδιά με δυσλεξία, δυσορθογραφία, δυσαρθρία ή/και δυσαριθμησία. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Rutter s Classification of Children s Problems)

11 Τι παρατηρείται στην τάξη και στο σχολείο γενικότερα Δύο είναι οι συχνότερες κατηγορίες προβλημάτων συμπεριφοράς που εμφανίζουν οι μαθητές, σε ένα κανονικό σχολείο: Υπερβολική ενεργητικότητα και Απόσυρση-απομόνωση και παθητικότητα. Και οι δύο αυτές περιπτώσεις σχετίζονται και με την ανάπτυξη συναισθηματικών διαταραχών, με χαμηλή αυτοεκτίμηση. Όσο σοβαρότερες οι διαταραχές της συμπεριφοράς τους τόσο και χαμηλότερος ο βαθμός αυτοεκτίμησής τους.

12 Φοβίες Σχολική φοβία Οι φοβίες είναι έμμονες, ασυνήθιστες και υπερτονισμένες αντιδράσεις φόβου. Για την αντιμετώπιση της σχολικής φοβίας βασικό στοιχείο της κατανόησης του προβλήματος του παιδιού είναι η λεπτομερής ανάλυση των συνθηκών (ιστορικό), διότι μόνο έτσι θα πλησιάσουμε σωστά το πρόβλημα και θα παρέμβουμε σφαιρικά.

13 Αίτια εμφάνισης της σχολικής φοβίας α) ο «φόβος του αποχωρισμού» που ερμηνεύεται ως έλλειψη ευκαιριών στο παιδί να γνωρίσει άλλα πρόσωπα εκτός από τα στενά της οικογένειας β) η μη έγκαιρη διάγνωση της σχολικής ανωριμότητας ή της νοητικής υστέρησης ή άλλων επί μέρους μαθησιακών προβλημάτων δ) οι υψηλές προσδοκίες των γονέων ε) η αρνητική στάση των γονέων προς το σχολείο και ζ) διάφορες τραυματικές εμπειρίες όπως χτύπημα, προσβολή, άδικη τιμωρία, κακός βαθμός, απόρριψη από την ομάδα κ.λ.π.

14 Δειλία - Έλλειψη αυτοπεποίθησης Το παιδί που δείχνει δειλία, δεν έχει εμπιστοσύνη στον εαυτό του, έχει προβλήματα όταν έρχεται σε επαφή με τους άλλους το συναντάμε συχνά στο Σχολείο. Πολλές φορές έχουμε την εντύπωση, ότι δεν έχει μεγάλες νοητικές ικανότητες και ξαφνιαζόμαστε - όταν το πλησιάζουμε - σε ατομική βάση - με το πραγματικό δυναμικό του. Και σε αυτή την περίπτωση χρειάζεται μια πολύ διεξοδική ανάλυση του ιστορικού.

15 Αίτια για την έλλειψη αυτοπεποίθησης «Παιδαγωγικά σφάλματα» των γονέων, όπως π.χ. α) μια υπερπροστατευτική τάση συνδυασμένη με έλλειψη σταδιακής επαφής με άλλα παιδιά και ενηλίκους β) έντονη κριτική των επιδόσεων του παιδιού γ) συνεχής σύγκριση (με αδέλφια ή άλλα παιδιά) και μείωση της προσωπικότητας του παιδιού δ) υπέρμετρη αυστηρότητα ή έλλειψη συνέπειας στη διαπαιδαγώγηση του παιδιού και ακόμα ε) διάφορα οικογενειακά προβλήματα όπως αρρώστιες, θάνατοι, ανεργία, μετανάστευση, αλλαγή τόπου κατοικίας κ.ά.

16 Απόσυρση-απομόνωση και παθητικότητα Σε αυτή την περίπτωση, ο μαθητής μένει αδιάφορος ή κάνει τον αδιάφορο, είναι απομονωμένος, μελαγχολικός, δεν παίζει, δεν κοινωνικοποιείται και γενικά «δεν είναι» στην τάξη. Συχνά οι περιπτώσεις αυτές των μαθητών είναι σοβαρότερες της υπερκινητικότητας.

17 Προσοχή γιατί Η συγκεκριμένη συμπεριφορά δεν αφορά σε προβλήματα διαγωγής, αλλά εμφανίζεται σαν απόσυρση, αδιαφορία και ονειροπόληση και επομένως μας ξεγελά. Ωστόσο η παρέμβασή μας θα πρέπει να είναι άμεση και δυναμική και να αφορά στην παροχή ερεθισμάτων, κινήτρων για συνεργασία και επιβράβευση κάθε προσπάθειας για εργασία και συμμετοχή.

18 Πώς εκδηλώνεται 1 Με χαμηλή αυτοεκτίμηση, συναισθήματα αναξιότητας: αποσύρεται, κάθεται σε μια γωνιά και ορισμένες ώρες δεν ενοχλεί κανένα. Δε συμμετέχει στο μάθημα, γιατί φοβάται ότι θα κάνει λάθος. Κλείνεται στον εαυτό του, δεν επικοινωνεί με κανένα. Τα υπόλοιπα παιδιά βλέποντας τέτοια συμπεριφορά αποφεύγουν να το κάνουν παρέα.

19 Πώς εκδηλώνεται 2. Το παιδί βλέποντας ότι δεν το κάνουν παρέα οι συμμαθητές του επιβεβαιώνει την αρχική του πεποίθηση ότι δεν αξίζει. «Δε με κάνουν παρέα οι συμμαθητές ή οι συμμαθήτριες μου γιατί δεν αξίζω». Έτσι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος, ο κύκλος της αποτυχίας, της αναξιότητας που δυστυχώς επεκτείνεται και πέρα από το σχολείο.

20 Στοιχεία αντικοινωνικής συμπεριφοράς (διαταραχή της διαγωγής) Κλοπή χωρίς επίθεση σε θύμα, Φυγή από το σπίτι και διανυκτέρευση εκτός σπιτιού, Συχνή χρήση ψέματος, Πρόκληση πυρκαγιάς από σκοπιμότητα, σκασιαρχείο από το σχολείο, διάρρηξη σπιτιού, κτιρίου, αυτοκινήτου, εσκεμμένη καταστροφή ξένης περιουσίας, βασανισμός ζώων, εξαναγκασμός σωματικά σε σεξουαλική δραστηριότητα μαζί του, χρήση εργαλείου όπλου, ξεκινά τους καβγάδες, ληστεία με επίθεση, εξάσκηση σωματικής βίας.

21 Υπερβολική ενεργητικότητα Υπερκινητικότητα Πρόκειται για την πιο διαδεδομένη και ενοχλητική προβληματική συμπεριφορά. Οι δυσκολίες ξεκινούν από την ιδιοσυγκρασία του ατόμου. Το σύνδρομο εμφανίζεται συχνότερα στα αγόρια απ' ότι στα κορίτσια (5 προς 1) και φυσικά υπάρχουν διαφορές ως προς την ποιότητα και την ποσότητα του φαινομένου. Ακόμη παρατηρείται σε σημαντικό ποσοστό να επιμένουν οι πυρηνικές του δυσκολίες και στην εφηβεία αλλά και στην ενηλικίωση.

22 Τα χαρακτηριστικά της 1. Ο μαθητής προσπαθεί να τραβήξει την προσοχή: Μιλώντας συνέχεια, φωνάζοντας, κάνοντας ανόητους θορύβους σφυρίζοντας, τρίζοντας τα έπιπλα, σηκώνοντας τα χέρια, στριφογυρίζοντας στο πάτωμα, κάνοντας τον κλόουν, ενοχλώντας λεκτικά. Περιφέρεται, απορρίπτει, χτυπά, επιτίθεται λεκτικά και φυσικά σε ανθρώπους και σε περιουσία, τεμπελιάζει, κλέβει, αρνείται, δε δέχεται συστάσεις, δεν έχει κίνητρα, δεν έχει αναπτύξει τον αυτοέλεγχό του, παρουσιάζει έλλειψη προσοχής και είναι ανίκανος να καθίσει ήρεμος.

23 Τα χαρακτηριστικά της 2. Στα διαλείμματα είναι εξαιρετικά ζωηρός, γίνεται επικίνδυνος για τους άλλους μαθητές ή κινδυνεύει και ο ίδιος, είναι συνήθως επιθετικός, δεν εντάσσεται στην ομάδα και δεν είναι αποδεκτός απ αυτήν. Αυτός ο τύπος μαθητή απασχολεί και περισσότερο χρόνο το δάσκαλο μέσα στην τάξη και αν ο δάσκαλος δεν είναι έμπειρος και ενημερωμένος αυτό μπορεί να γίνεται σε βάρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας και των άλλων μαθητών.

24 Η πρόγνωσή της Ο μη σωστός χειρισμός του προβλήματος μπορεί και οδηγεί συνήθως σε μαθησιακές δυσκολίες και κατ' επέκταση σε σχολική αποτυχία και συχνά σε περιθωριοποίηση το μαθητή. Το αποτέλεσμα είναι να έχουμε χειροτέρευση της όλης κατάστασης, που γίνεται πιο πολύπλοκη και δυσχείριστη, αφού αναπτύσσεται δευτερογενώς ενοχλητική ή επιθετική συμπεριφορά από το παιδί, που αφορά σε τέσσερις στόχους: α. Παρέλκυση προσοχής, β. Επίδειξη δύναμης γ. Εκδίκηση, δ. Επίδειξη ανικανότητας.

25 Τι είναι η σχολική επιθετικότητα «Όταν ένας μαθητής κακοποιείται ή γίνεται θύμα και είναι εκτεθειμένος κατ επανάληψη και για μεγάλη χρονική διάρκεια στις αρνητικές ενέργειες του συμμαθητή του». Olweys (1993)

26 Με ποια μορφή τη συναντούμε στο σχολείο Επιθετικότητα κατά προσώπου (λεκτική ή σωματική) Επιθετικότητα κατά της περιουσίας (βανδαλισμός) Εκφοβισμός (bullying) ή θυματοποίηση (victimization) σχολική επιθετικότητα

27 Τα χαρακτηριστικά της Φυσική, λεκτική ή ψυχολογική επίθεση ή προσβολή. Πρόθεση να προκαλέσει φόβο, ανησυχία ή πόνο στο θύμα. Επίδειξη ισχύος, με το ισχυρότερο παιδί να πιέζει το πιο αδύναμο. Χωρίς πρόκληση από το θύμα. Επαναλαμβάνεται πάντα από τους ίδιους και έχει διάρκεια. (Farrington, 1993: 2)

28 Τύποι μαθητών που εμπλέκονται Ο παλληκαράς (αυταρχικός, επιθετικός ως προς όλους, σωματικά δυνατός, παρορμητικός, οξύθυμος, σίγουρος για τον εαυτό του). Το θύμα (μη επιθετικός, αγχώδης, ανασφαλής, με χαμηλή αυτοεκτίμηση, μη δημοφιλής, μοναχικός, κοινωνικά αποσυρμένος, συνήθως σωματικά αδύναμος, έχει κάποιο «κουσούρι», αισθάνεται ατομικά και κοινωνικά ανεπαρκής). Ο παλληκαράς θύμα.

29 Πού μπορεί να οδηγήσει Τον παλληκαρά, σε μελλοντικά προβλήματα αλκοολισμού, καταχρήσεων, εκδήλωσης ενδο οικογενειακής βίας και βίαιων εγκλημάτων κατά της κοινωνίας. Το θύμα, σε συστηματικές απουσίες αλλά και σε αυτοκτονία, σε ακραίες περιπτώσεις που όμως έχουν καταγραφεί. (Reid, 1983, Lane, 1989, Olweus, 1991)

30 Στο σχολείο Καμιά ομάδα από τις δυο δε θεωρείται ιδιαίτερα δημοφιλής από τους συνομηλίκους τους. Τα θύματα μάλλον «απορρίπτονται» και από τους υπόλοιπους. Το ίδιο συμβαίνει και με τους παλληκαράδες, αν και έρευνες έχουν δείξει ότι πολλές φορές βρίσκουν συμμάχους που απεχθάνονται τους αδύναμους ή πιο αβοήθητους συνομηλίκους («αντιφατικές» αντιδράσεις στα μέλη της ομάδας).

31 Και όμως υπάρχουν και οι υπόλοιποι! 1. Οι συν- παλληκαράδες: οι βοηθοί, δεν προκαλούν τους παλληκαρισμούς αλλά βοηθούν τον παλληκαρά να ταπεινώσει το θύμα του. 2. Οι υποστηρικτές: το ακροατήριο, γελούν με το θύμα και παροτρύνουν τον παλληκαρά να συνεχίσει. Νιώθουν ευχαριστημένοι με το άγχος του συνομηλίκου τους.

32 Και άλλοι 3. Οι εξωτερικοί: Παραμένουν αδρανείς, υποκρίνονται πως δεν παρατήρησαν να συμβαίνει κάτι. Το θύμα εισπράττει ότι συμφωνούν με τον παλληκαρά. 4. Οι αμυνόμενοι: Παρηγορούν το θύμα, λένε στον ενήλικα τι συμβαίνει ή και επιτίθενται, σπάνια, στον παλληκαρά. Σπεύδουν σε βοήθεια. Συνήθως: Αγόρια: βοηθοί, υποστηρικτές. Κορίτσια: εξωτερικοί, αμυνόμενοι.

33 Το επιθετικό παιδί 1. Χαρακτηρίζεται από: τη διάρκεια της επιθετικής συμπεριφοράς: αν συνεχίζεται για μεγάλο χρονικό διάστημα, αν εμφανίζεται σε τακτά διαστήματα ή αν είναι ένα τελείως παροδικό φαινόμενο.

34 Το επιθετικό παιδί 2. την ηλικία και το φύλο: οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι η «επιθετικότητα» του παιδιού κορυφώνεται, ως προς τη συχνότητα, στα δύο του χρόνια και από τα τρία ή τέσσερα χρόνια μειώνεται βαθμιαία, καθώς το παιδί κοινωνικοποιείται και συνειδητοποιεί πως πρέπει να φερθεί, για να είναι αποδεκτό από το κοινωνικό σύνολο. Όσον αφορά τον παράγοντα «φύλο», οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι στα αγόρια η επιθετική συμπεριφορά είναι συχνότερη απ ότι στα κορίτσια.

35 Το επιθετικό παιδί 3. το βαθμό εχθρότητας, μίσους και εκδίκησης προς τους άλλους, που μπορεί να έχουν μέσα τους οι επιθετικές ενέργειες του παιδιού. Αν αυτές οι ενέργειες τους συνοδεύονται από τέτοια συναισθήματα, τα οποία εκδηλώνει μάλιστα φανερά το ίδιο, τότε το γεγονός πρέπει να μας ανησυχήσει.

36 Το επιθετικό παιδί 4. Τη δύναμη που έχει το παιδί να ελέγξει τον εαυτό του και να σταματήσει να προκαλεί πόνο στους άλλους, νιώθοντας πως κινδυνεύει η ασφάλεια τους. Επομένως η προβληματική επιθετική συμπεριφορά ενός παιδιού είναι αυτή που διαρκεί πολύ καιρό, περιέχει τα στοιχεία της παράλογης εχθρότητας, του μίσους και της εκδίκησης ή της σκληρότητας απέναντι στους άλλους ανθρώπους (ή τα ζώα) και δεν ελέγχεται εύκολα από το παιδί, σε σημείο που δεν μπορεί να σταματήσει να προκαλεί πόνο στους γύρω του, καθώς και στον εαυτό του, καμιά φορά.