INTERREG IIIA

Transcript

1 ΕΡΕΥΝΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ «Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΠΑΡΑ ΟΣΗΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΠΟΧΗΣ» Πρόγραµµα Κοινοτικής Πρωτοβουλίας INTERREG IIIA EΛΛΑ Α ΙΤΑΛΙΑ «ΕΡΕΥΝΑ ΑΠΟ ΕΙΞΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝ ΕΣΗ ΚΑΙ ΤΙΣ ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΥΟ ΧΩΡΩΝ ΣΤΙΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ (ΠΑΡΘΕΝΟΥ ΜΑΡΙΑΣ)» ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΕΡΕΥΝΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝ ΡΑ ΛΟΤΣΑΡΗ ΙΟΝΥΣΙΑ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΠΟΥΛΟΥ Πρόγραµµα Παρέµβασης 11 Άξονας Προτεραιότητας 003: "ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ" Μέτρο 002: "Προώθηση, Αναϖαλαίωση και Αξιοϖοίηση της Ιστορικής και Πολιτιστικής Κληρονοµιάς Κοινού Ενδιαφέροντος " Το Έργο συγχρηµατοδοτείται κατά 75% αϖό το ΕΤΠΑ ΠΑΤΡΑ, 2007

2 INTERREG IIIA , ΕΛΛΑ Α-ΙΤΑΛΙΑ ΕΡΕΥΝΑ ΑΠΟ ΕΙΞΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝ ΕΣΗ ΚΑΙ ΤΙΣ ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΥΟ ΧΩΡΩΝ ΣΤΙΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ (ΠΑΡΘΕΝΟΥ ΜΑΡΙΑΣ) ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΕΡΕΥΝΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝ ΡΑ ΛΟΤΣΑΡΗ ΙΟΝΥΣΙΑ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΠΟΥΛΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η θέση της γυναίκας φωτίζεται µέσα από τη ζωή και το έργο της Εκκλησίας και συγκεκριµένα µέσα από την αγιογραφική (εκκλησιαστική) παράδοση [1], όπου βρίσκει η γυναίκα την αυθεντική της θέση [2]. Μέσα από την εικόνα της Παναγίας, η γυναίκα παίρνει «πρότυπα ήθους και φρονήµατος, συγχρόνως δε και την αναγκαία Χάρη για την ενσάρκωση αυτών των προτύπων» [3]. Έτσι, η εικόνα της Παναγίας είναι µια καθοδηγητική µορφή του λαού µας και διαµορφώνει έναν τύπο γυναίκας που διαθέτει αρετές όπως αγάπη, αφοσίωση, ηρωισµό, καθαρότητα και αγιότητα. Η Παναγία είναι για την Ελληνίδα γυναίκα η πονεµένη γυναίκα, η προστάτρια και η παρηγορήτρια που παραστέκεται σε κάθε περίσταση. Τα πρότυπα αυτά που αντλεί η ορθόδοξη γυναίκα τα µεταδίδει µέσα στην οικογένεια της, όπου και έχει πρωταρχικό ρόλο. Η Παρθένος Μαρία είναι το σύµβολο της καλής οικογένειας, το παράδειγµα για όλες τις µητέρες του κόσµου. Η λατρεία της Παρθένου Μαρίας διαδόθηκε µετά την αναγνώριση της ως Θεοτόκος, Μητέρα του Θεού, και ο ρόλος της εξυψώθηκε µέσω της χρήσης των εικόνων. Η Θεοτόκος έτσι είναι µια γέφυρα µεταξύ Ανατολής και ύσης και η αφοσίωση του πιστού φαίνεται στο σεβασµό του και τις εκκλήσεις του στις δυνάµεις µεσολάβησης της Παναγίας µε τον Ιησού Χριστό. Σε κάθε µέρος της Ελλάδας είναι χτισµένες αµέτρητες εκκλησίες και µοναστήρια και ένα σωρό ρηµοκλήσια, µέσα στα βουνά, στους κάµπους και στα νησιά. Μέσα στο καθένα απ αυτά βρίσκεται το εικόνισµά της

3 Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΠΑΡΑ ΟΣΗΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΠΟΧΗΣ Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι η εικόνα της Παναγίας παρουσιάζει οµοιότητες σε Ελλάδα και Ιταλία ως προς το ύφος και την τεχνοτροπία της εικόνας. Τα υλικά αυτά στοιχεία παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και συνδέουν τις δυο χώρες, σε µια προσπάθεια διατήρησης της πολιτισµικής και πολιτιστικής ταυτότητας της κάθε περιοχής αλλά και τη δηµιουργική της µετεξέλιξη. Έτσι, εξετάζεται η εικόνα της Παναγίας στην περιοχή του Salento (Ιταλία) και συγκεκριµένα η ελληνική επιρροή της εικόνας. Επίσης εικόνες όµοιες µε αυτές του Salento βρίσκουµε και στα νησιά του Ιονίου, τη Λευκάδα, την Κέρκυρα (Παναγία Παλαιοκαστρίτισσα Κέρκυρας), την Κεφαλονιά (Παναγία της Μονής των Σισσίων) και τη Ζάκυνθο (Παναγία (Θεοτόκος) η Αµόλυντος), καθώς και στο Νοµό Αχαΐας (Παναγία Τρυπητή, Παναγία Πλατανιώτισσα, Παναγία της Μονής Οµπλού). Κύριος σκοπός της έρευνας είναι, µέσα από τη δηµιουργία ενός δικτύου, να ενθαρρυνθεί η συνεργασία στα πλαίσια της προσπάθειας ανάδειξης και αξιοποίησης της τοπικής κληρονοµίας, και να καθιερωθεί µια ισχυρή σχέση µεταξύ των δυο χωρών, για την ανάπτυξη ενός βιώσιµου τουρισµού και την εκµετάλλευση των τουριστικών πόρων των δυο χωρών. ΠΑΝΑΓΙΑ, Η ΠΡΟΣΤΑΤΙ Α ΟΛΩΝ Η Παναγία θεωρείται η βασική µορφή και το πρόσωπο που απευθύνεται µια γυναίκα για τις ανάγκες της. Ο λόγος της ευρείας απεικόνισης της Παναγίας στις εκκλησίες και τα κτίρια είναι η υλοποίηση των προσδοκιών της κοινωνίας. Η Παναγία δεν είναι µόνο η µητέρα του θεού ή ένας µεσολαβητής µεταξύ θεού και ανθρώπου, µεταξύ ουρανού και γης, άλλα γίνεται σηµείο αναφοράς σε κάθε περίπτωση στη ζωή κάποιου. Οι εικόνες της είναι µια βαθιά έκφραση του τρόπου ζωής και των πολιτιστικών προτύπων που έχουν διαιωνιστεί σε κάθε περιοχή [4]. Η Παναγία κατέχει εξέχουσα θέση στις ψυχές και τις καρδιές των χριστιανών. Είναι η γλυκιά, η στοργική, «Η ΠΟΝΕΤΙΚΗ ΜΗΤΗΡ ΠΑΣΗΣ ΠΟΝΟΥΣΗΣ ΨΥΧΗΣ». Είναι η ελπίδα των απελπισµένων, η βοήθεια των αβοήθητων, η παρηγοριά των δυστυχισµένων, η χαρά των λυπηµένων Είναι η πονετική «ΜΑΝΑ» η οποία έχει πάντα ανοιχτή την αγκαλιά της για να δεχτεί τα παιδιά της, να τα παρηγορήσει, να τα στηρίξει, να τα ενθαρρύνει, να τα σώσει. Η Παναγία δεν είναι το πρόσωπο µιας γυναίκας, αλλά «Η ΘΕΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΣ». Στο πρόσωπο της Παναγίας βλέπει ο αµερόληπτος παρατηρητής την ψυχή του ανθρώπου, ελευθερωµένη από τα δεσµά της υλικιστικότητας και της ηδυπάθειας και - 2 -

4 INTERREG IIIA , ΕΛΛΑ Α-ΙΤΑΛΙΑ ζητά να ταυτίσει τη ζωή του µε το ιδεώδες και τέλειο υπόδειγµα της γυναικείας εκείνης αρετής και τελειότητας. Έτσι η Παναγία Θεοτόκος κατάφερε να εισχωρήσει ιδιαιτέρως στη γυναικεία καρδιά, γιατί είναι η ζωή και η δύναµη, η παρηγοριά και η υποµονή, η ουράνια ελπίδα. Μόνο η Παναγία έχει τη χάρη από το Θεό να κάνει ενάρετη τη γυναίκα, η οποία την αγαπά µε όλη την καρδιά της. Μόνο η Παναγία κάνει τη γυναίκα να αποτροπιάζει και να αποφεύγει, µε δύναµη και αυταπάρνηση όλα εκείνα που την εξευτελίζουν και τη ρίχνουν από τη θέση της. Έτσι, το πρόσωπο της Θεοτόκου έχει µεγάλη αξία σε όλο το πνευµατικό κόσµο των αγγέλων και των ανθρώπων. Με τη θαυµατουργική δύναµη της Παναγίας συνέβησαν και συµβαίνουν µεγάλα και παράδοξα, θαυµαστά και απερίγραπτα γεγονότα [5]. Οι άνθρωποι έχουν ένα όραµα της θρησκευτικότητας των εικόνων της Παναγίας, σε σηµείο που απευθύνονται σε Αυτήν και τη µεσολάβηση της για τις ανάγκες των αγροτών και των ασθενειών, αποδίδοντας της τη δυνατότητα να κάνει θαύµατα. Οι πιστοί καταφεύγουν στις πρεσβείες της Θεοτόκου για τους σωµατικούς πειρασµούς (δοκιµασίες), τους πνευµατικούς πειρασµούς (πρόκληση, κακές σκέψεις, κακά παραδείγµατα) και γενικά για τους πειρασµούς της καθηµερινής ζωής. Αρρώστιες, κίνδυνοι, οικονοµικές δυσχέρειες, αποτυχίες, και όλες αυτές τις καταστάσεις που οδηγούν τον άνθρωπο σε αδιέξοδο. Η θαυµατουργική παρουσία της Παναγίας διαπιστώνεται ιδιαίτερα σε περιπτώσεις κινδύνων (επικίνδυνες εργασίες, ποντοπόρα ταξίδια, πυρκαγιές, σεισµούς κ.α.). Οι πρεσβείες της Θεοτόκου καλύπτουν γενικά µεγάλο φάσµα της ζωής, των αναγκών και των ψυχοσωµατικών προβληµάτων των ανθρώπων [6]. Γι αυτό και οι πιστοί καταφεύγουν στις πρεσβείες της Θεοτόκου για τους πάσης φύσεως «πειρασµούς» και τα διάφορα περιστατικά της καθηµερινής ζωής. Η Παρθένος προστατεύει την ανθρώπινη φύση και την καλύπτει µε µητρική προστασία. Η χριστιανική ιστορία µαρτυρεί επαρκώς υπέρ της θαυµατουργικής ενέργειας πολλών ιερών εικόνων. Τα ιστορικά θαύµατα που αποδίδονται στις ιερές εικόνες διακρίνονται σε ιάσεις ασθενών, εκπλήρωση προσωπικών θεάρεστων πόθων, διάσωση από κινδύνους κα. Τα θαύµατα αυτά ενισχύουν την πίστη των χριστιανών, οι οποίοι και προβάλλουν τις θαυµατουργές εικόνες σε λιτανείες και ολονύκτιες τιµητικές ακολουθίες. Την ιερότητα της θαυµατουργικής ενέργειας των εικόνων µαρτυρεί και η µεγαλοπρέπεια των τιµητικών εκδηλώσεων και του προσκυνήµατος. Η δυσκολία κάθε ανθρώπου να αποδεσµευτεί από τα βιοτικά θέµατα, τα κοσµικά και υλικά πράγµατα, εξουδετερώνεται µε την προσευχή, τη θεια λατρεία και τις ιερές εικόνες

5 Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΠΑΡΑ ΟΣΗΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΠΟΧΗΣ Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ Πλήθος αγιογράφων και ζωγράφων µετά τον Απόστολο και Ευαγγελιστή Λουκά, ασχολήθηκαν µε την αγιογράφηση του Προσώπου της Μητέρας του Κυρίου και προσπάθησαν να εξάρουν την προσωπικότητα της. Έτσι, ανάλογα µε την ψυχική κατάσταση και άλλες καθηµερινές περιστάσεις εµφάνισαν τη Θεοτόκο µε διάφορες σεµνές εκφάνσεις και εκδηλώσεις. Η εικόνα αποτελείται από δυο παραµέτρους. Από τη µια είναι η τέχνη και από την άλλη είναι θεολογία, το δόγµα και η αλήθεια. [2]. Επίσης κάθε εικόνα έχει ενωµένα αυτά τα δυο στοιχεία: την τεχνική, το ζωγραφικό τρόπο, και τη µορφή, την οποία την παίρνει από την παράδοση της Εκκλησίας, όπως π.χ. η εικόνα του Χριστού και της Θεοτόκου. Ο ζωγραφικός τρόπος µπορεί να µεταβληθεί, είναι τρεπτός, ενώ η µορφή δεν µπορεί να αλλάξει, παραµένει σταθερή. «ιότι η µορφή µας δείχνει το ίδιο το πρόσωπο που εικονίζεται» [2]. Οι καλλιτέχνες κάθε χώρας (Ελλάδας και Ιταλίας) επιλέγουν να αποτυπώσουν την έννοια της θεότητας µε διάφορους τρόπους και το περιεχόµενο που ο κάθε καλλιτέχνης αποδίδει στην έννοια αυτή επίσης διαφέρει. Ωστόσο, παρουσιάζονται σηµαντικές οµοιότητες. Η αναγνώριση της αξίας των θρησκευτικών εικόνων από τους χριστιανούς θεωρείται ως αναγνώριση της συµβολής των εικονιζόµενων στη σωτηρία του κόσµου. Η Θεοτόκος είναι αυτή που συνδέει τον κόσµο, η «γέφυρα» µεταξύ γης και ουρανού. ε συµµετέχει µόνο δικαιωµατικά (δηλαδή σαν µητέρα του Χριστού) στην εκκλησία, άλλα η συµµετοχή της είναι συνειδητή, προσωπική και υπεύθυνη. Έτσι και οι πιστοί διακρίνονται για την κοινή και ζωντανή συµµετοχή τους στο µυστήριο του Χριστού [6]. Η λέξη τιµή εκφράζει περισσότερο το αίσθηµα της ευλάβειας. Η λέξη προσκύνηση εκφράζει την έµπρακτη εκδήλωση της διάθεσης αυτής (της τιµής). Το προσκύνηµα είναι ίσως η πιο εντυπωσιακή έκφραση της ανθρώπινης αφοσίωσης. Η τιµή και η προσκύνηση των ιερών εικόνων συνιστά ιδιότυπο πνευµατικό διάλογο του πιστού µε το εικονιζόµενο πρόσωπο. Η προσκυνούµενη εικόνα παρέχει την ευκαιρία, την αφορµή αλλά και το περιεχόµενο του διαλόγου αυτού. Είναι όντως ιδιάζουσα ψυχολογικά η στιγµή κάθε προσκυνήσεως, όπου ο πιστός µεταφέρει µέσα από το διάλογο την υπόσταση του και όλα αυτά που τον απασχολούν, τα προβλήµατα και τις ανάγκες της ζωής

6 INTERREG IIIA , ΕΛΛΑ Α-ΙΤΑΛΙΑ Οι χριστιανοί αντιλαµβάνονται πολυσύνθετη την ιερότητα των εικόνων της Θεοτόκου. Σε αυτήν αποδίδουν την ιεροπρέπεια της αγιογραφικής τεχνοτροπίας και το ιδιάζον ύφος της εκκλησιαστικής εικονογραφίας. Την αγιότητα των εικονιζόµενων προσώπων, τη θέση τους µέσα στο ναό και στη θεία λατρεία, τα θαύµατα. Για αυτούς τους λόγους τιµούνται και προσκυνούνται. Οι εικόνες, χάρη στην θρησκευτική τους ιεροπρέπεια, ξεχωρίζουν από κάθε άλλη απεικόνιση προσώπων, πολιτικών ηγετών, εθνικών ηρώων, σοφών διδασκάλων, και µεγάλων ευεργετών, µέχρι και διακεκριµένων προσώπων της επιστήµης, των γραµµάτων, των τεχνών και του πολιτισµού. Η µεγάλη διαφορά βρίσκεται σε αυτή ακριβώς την ιεροπρέπεια της αγιογραφικής τεχνοτροπίας και όχι στην καλλιτεχνική αρτιότητα. Την ιεροπρέπεια αυτή των εικόνων καθορίζουν κυρίως η θεοσεβής διάθεση του ζωγράφου, ο µεταφυσικός προσανατολισµός της αγιογραφίας, το πνευµατικό ύφος της τεχνοτροπίας και ο διδακτικός- αγιαστικός χαρακτήρας αυτής της εικόνας [7]. ΠΑΝΑΓΙΑ, Η ΜΗΤΗΡ ΘΕΟΥ Σε όλη τη µεγάλη ποικιλία των ανθρώπινων αισθηµάτων εκείνα που συνδέονται µε τη µητρότητα είναι τα εντονότερα, γιατί περισσότερο από οποιαδήποτε άλλα συνδέονται όχι µόνο µε την εσωτερική, αλλά και µε τη σωµατική ζωή του ανθρώπου. Η Παναγία γίνεται η Μάνα που ζει την αγωνία και τον πόνο για την τύχη του Παιδιού της, όπως οι µανάδες όλου του κόσµου. Ο πιστός δε θέλει να τη βλέπει µοναχά στους ουρανούς τυλιγµένη στη δόξα της. Τη θέλει να ασκεί τα µητρικά της καθήκοντα στη γη, να βαστάζει τον πόνο της φτώχειας, της στέρησης, της αδικίας, της αρρώστιας. Έτσι µπορεί περισσότερο να την πλησιάσει. Σήµερα, οι κοινωνικές δοµές και σχέσεις της οικογένειας έχουν αλλάξει. Παρ όλα αυτά, η µητέρα εξακολουθεί να συνδέει την παράδοση µε την οικογένεια στα πλαίσια της σύγχρονης κοινωνίας. Η Θεοτόκος είναι η προσωποποίηση της γαλήνης και της ηρεµίας και η ταραγµένη γυναίκα βρίσκει τη γαλήνη στο πρόσωπο της Παναγίας. Στις εικόνες εκφράζεται η µητρική αγάπη της Θεοτόκου στον Υιό της. Ειδικότερα, στον τύπο Ελεούσας- Γλυκοφιλούσας, παρουσιάζεται να ακουµπά µε τρυφερότητα το µάγουλο της σε εκείνο του Θείου Βρέφους και να αγκαλιάζει το παιδί της µε µητρική στοργή. Οι εικόνες του τύπου Ελεούσας- Γλυκοφιλούσας διαφέρουν από τις άλλες εικόνες της Θεοτόκου. Στις εικόνες της Οδηγήτριας, η Παναγία έχει σοβαρό ύφος, παράσταση εντυπωσιακή µε - 5 -

7 Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΠΑΡΑ ΟΣΗΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΠΟΧΗΣ βασιλική µεγαλοπρέπεια. Αυτό γίνεται γιατί στις παραστάσεις αυτές πρέπει να τονιστεί περισσότερο η θεότητα του Χριστού. Αντίθετα, στις εικόνες της Ελεούσας- Γλυκοφιλούσας το βάρος πέφτει στα ανθρώπινα αισθήµατα, δηλαδή στη µητρική αγάπη και στοργή [8]. Στις εικόνες του τύπου της Ελεούσας- Γλυκοφιλούσας η µητρική φροντίδα της Παναγίας, η συµπάθεια που αισθάνεται για τον Γιο της, µεταµορφώνεται εδώ σε µητρική συµπάθεια που αισθάνεται για όλα τα πλάσµατα, για τα οποία Αυτός θεληµατικά θυσιάζει τον εαυτό Του. Και αυτή η θεία συµπάθεια µεταµορφώνει το πλέον ενστικτώδες µέρος της ανθρώπινης φύσης, που ενώνει τον άνθρωπο µε τη δηµιουργία, δηλαδή τη µητρότητα. Η επαφή µε τη θεότητα µεταµορφώνει τη µητρική τρυφερότητα σε αγάπη και πόνο που αγκαλιάζουν όλη τη δηµιουργία. Αυτός είναι ο λόγος που η Μητέρα του Θεού προσκυνείται ως η χαρά όλων των πλασµάτων, µε τα οποία είναι οντολογικά ένα, χαρά που απορρέει από τη συναίσθηση και την πίστη στη µητρική µεσιτεία της «σπλαχνικής καρδιάς» που δεν µπορεί να βαστάξει τον πόνο, στον οποίο αυτά τα πλάσµατα βρίσκονται. Αυτή η αγάπη που αγκαλιάζει όλους, που δε γνωρίζει νόµους εκτός από τη συµπάθεια και τον πόνο, βρίσκει την πλήρη της έκφραση στην εικόνα της Μητέρας που πονά για το σταυρωµένο Υιό. Ενώ η Γλυκοφιλούσα έχει το κεφάλι της γυρτό κατά το παιδί της, που τ αγκαλιάζει σφιχτότερα, κ η έκφρασή της είναι πιο αισθηµατική, οι εικόνες της Βυζαντινής Οδηγήτριας έχουν συνήθως διαφορετικούς τύπους ή µορφές. ηλαδή, διακρίνουµε τον ιερατικό τρόπο όπου η Θεοτόκος και ο Χριστός παριστάνονται αυστηρά κατ ενώπιο µε το κεφάλι µπροστά και βλέµµα στραµµένο προς τον θεατή. εύτερον, διακρίνουµε τον εκφράζοντα ανθρώπινα συναισθήµατα τύπον, στον οποίο το παιδί είναι στραµµένο προς τη µητέρα υψώνοντας το κεφάλι και το βλέµµα προς αυτή. Η Θεοτόκος κλίνει το κεφάλι της προς τον Χριστό µε το βλέµµα της στραµµένο προς το θεατή. Στο δεύτερο τύπο ανήκει και η εικόνα της Παναγίας Τρυπητής. Ωστόσο, ο πιο αγαπηµένος και γνωστός τύπος Παναγίας είναι η βρεφοκρατούσα, η Μάνα του κόσµου, σε πολλές παραλλαγές [8]. Γενικότερα, οι τύποι της Οδηγήτριας και Γλυκοφιλούσας παρουσιάζουν κοινά στοιχεία σε Ελλάδα και Ιταλία από άποψη εικονογραφίας (εικονογραφική απεικόνιση της Παναγίας) και τεχνοτροπίας (απόδοση τεχνοτροπίας) [8]. ιακρίνονται για ανάλογη ανάπτυξη της σύνθεσης και ικανότητα στην απόδοση της µορφής και αποτελούν και οι δυο από κάθε άποψη εξαιρετικά δείγµατα του εκλεκτικισµού του ζωγράφου. Η χριστιανή γυναίκα, σύζυγος και µητέρα, µε Οδηγήτρια την Παναγία, - 6 -

8 INTERREG IIIA , ΕΛΛΑ Α-ΙΤΑΛΙΑ γίνεται και αυτή οδηγός στην ανοδική πορεία της οικογένειας και του κόσµου προς το Θεό. ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΡΥΠΗΤΗ Το Ιερό Προσκύνηµα της Τρυπητής είναι από τα ιερότερα σεβάσµατα και τα ωραιότερα θρησκευτικά µνηµεία της Ελλάδας. Στη συνείδηση της Εκκλησίας έχει καθιερωθεί σαν Πανελλήνιο Ιερό Προσκύνηµα που προσελκύει πολλούς ευλαβείς προσκυνητές ακόµα και από όλο τον κόσµο. Χωµένο µέσα στο βράχο που υψώνεται απότοµα πάνω ακριβώς από το λιµάνι του Αιγίου, φυλάσσει σαν πολύτιµο θησαυρό την ιερή εικόνα της Θεοµήτορος, που µε θαυµαστό τρόπο φανέρωσε η Παναγία µας πολλά χρόνια πριν. Η ευλάβεια των κατοίκων του Αιγίου της εποχής εκείνης στην εικόνα, έδωσε το όνοµα «Τρυπητή» [9]. Όποιος επισκέπτεται για πρώτη φορά το Προσκύνηµα εντυπωσιάζεται από την οµορφιά του περιβάλλοντος χώρου που δίνει µια ξεχωριστή και υποβλητική µεγαλοπρέπεια. Όλα αυτά τα αρχιτεκτονικά και περιβαλλοντικά στοιχεία συνθέτουν τελικά τη µαγευτική θέα και την ιεροπρεπή ατµόσφαιρα που χαρακτηρίζουν τον ιερό αυτό τόπο. Αν όµως ο θαυµασµός του προσκυνητή είναι αξιοσηµείωτος από την οµορφιά και επιβλητικότερος του περιβάλλοντος χώρου, πολύ περισσότερο εντυπωσιάζεται και µένει άφωνος όταν εισέρχεται στο ναό. Εκεί βρίσκεται και η εικόνα της Παναγίας Τρυπητής ή Ζωοδόχου Πηγής, η πολιούχος του Αιγίου, η Μεγαλόχαρη, η θαυµατουργός, η προστάτρια, η παρηγορήτρια. Εικ. 1: Το Ιερό Προσκύνηµα της Παναγίας Τρυπητής (εξωτερική όψη) - 7 -

9 Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΠΑΡΑ ΟΣΗΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΠΟΧΗΣ Ονοµάζεται Ζωοδόχος Πηγή γιατί µε το να γεννήσει το Χριστό χαρίζει τη ζωή στους αρρώστους µε τα θαύµατα της. Η Παναγία όµως ονοµάζεται και Ζωοδόχος γιατί δέχτηκε µέσα της ως µητέρα την πηγή της ζωής, το Σωτήρα Κύριο. Εικ. 2: Η εικόνα της Παναγίας Τρυπητής Η σεβάσµια εικόνα της Παναγίας Τρυπητής είναι η ελπίδα των απελπισµένων και η θεία βοήθεια των ασθενούντων. Η κάτοικοι της πόλης του Αιγίου χαίρονται που έχουν την εικόνα της Παναγίας, την πηγή που θεραπεύει τις πληγές και τους ανθρώπους από τη θλίψη τους. Αυτή είναι η βοήθεια τους. Από κάθε µέρος της Ελλάδας προσέρχονται ευλαβείς προσκυνητές για να ζητήσουν τη βοήθεια της, την προστασία, την παρηγοριά, την ανακούφιση, τη θεραπεία των ψυχικών και σωµατικών ασθενειών. Προσέρχονται προς τη γλυκιά Μητέρα του Θεού µε ευλαβή δώρα, µε σεβαστά «τάµατα», γιατί γνωρίζουν ότι και αυτή υπήρξε µητέρα και εποµένως ξέρει να συµπαθεί, να συµπονά και να συµπάσχει. Ο πιστός πλησιάζει τη θαυµατουργή εικόνα και βλέπει ένα πρόσωπο γλυκό και επιβλητικό µε δυο ζωηρά, συµπαθητικά µάτια να τον παρακολουθούν σε οποιοδήποτε µέρος και αν σταθεί, τον σαγηνεύουν και τον αιχµαλωτίζουν. Η µόνη ευχαρίστηση του επισκέπτη είναι να παρατηρεί το πρόσωπο αυτό για τη γλυκύτητα που εκπέµπει και χαρίζει. Είναι το πρόσωπο της Παναγίας Τρυπητής. Με το αριστερό της χέρι κρατά στοργικά στην αγκαλιά της το παιδί (εικόνα Παναγίας Αριστεροκρατούσας). Ο Χριστός, µε το δεξί του χέρι ευλογεί και µε το αριστερό κρατεί ειλητάριο, ενώ έχει το - 8 -

10 INTERREG IIIA , ΕΛΛΑ Α-ΙΤΑΛΙΑ βλέµµα στραµµένο, όχι προς την Παναγία ούτε προς τον θεατή, αλλά προς το άπειρο. Αυτό δηλώνει τον υπερκόσµιο χαρακτήρα του και προορισµό του. Πόσες ευεργεσίες δεν οφείλουν οι χριστιανοί στην Παναγία Τρυπητή; Πόσα θαύµατα, αφανή και φανερά δε γίνονται; Πόσοι χριστιανοί δε σώθηκαν από φοβερή ασθένεια, από απαίσιο κίνδυνο, από µεγάλη καταστροφή, όταν ευλαβείς προσκυνητές ζήτησαν την προστασία και τη βοήθεια της. Είναι τόσα πολλά τα «αφανή» θαύµατα τα οποία γίνονται καθηµερινά από την Παναγία, που δεν υπάρχει άνθρωπος που να µην αισθάνεται βαθύτατη ευγνωµοσύνη προς την Παναγία. Αλλά πολλά είναι και τα φανερά θαύµατα της Παναγίας, όπως ιάσεις διαφόρων ασθενειών, θεραπείες κωφάλαλων, τυφλών και παράλυτων, δαιµονισµένων και τρελών. Πολλά είναι τα θαύµατα της Παναγίας που έγιναν γνωστά από οµολογίες, επιστολές πιστών καθώς και δηµοσιεύσεις σε ηµερήσιο τύπο. Γενικότερα θαύµατα θεωρούνται: Η σωτηρία της πόλεως του Αίγιου από αεροπορικές επιθέσεις των Ιταλών και των Γερµανών Η σωτηρία της πόλης του Αίγιου από πυρπολήσεις και σφαγές των Γερµανών και από αντάρτικες επιθέσεις Η πόλη του Αιγίου δεν έπαθε τίποτα κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέµου, παρά το γεγονός ότι δέχτηκε τις µανιώδεις επιθέσεις των Ιταλών. Η παραλία της αποτελούσε «στρατιωτικό στόχο». Η σωτηρία της πόλης οφείλεται στη σκέπη της Παναγίας µας [10]. Κατά τον Απρίλιο του 1941 ιταλικά και γερµανικά αεροπλάνα µε αληθινή µανία βοµβάρδισαν το Αίγιο. Καµία όµως από τις εχθρικές οβίδες δε βρήκε το στόχο της. Όλες έπεφταν στη θάλασσα. Και για να µην υπάρχει αµφιβολία ότι το αόρατο χέρι της Παναγίας τις έσπρωχνε κατά εκεί, µια από τις οβίδες εκείνες έπεσε και σφηνώθηκε µέσα στην καµινάδα του εργοστάσιου της Χαρτοποιίας Αιγίου που βρίσκεται στην παραλία, την ώρα που το εργοστάσιο ήταν σε λειτουργία. Η βόµβα σφηνώθηκε µέσα στην καυτή καµινάδα και όµως δεν ανατινάχτηκε. Το εργοστάσιο της Χαρτοποιίας δέχτηκε αρκετές ακόµα βόµβες, έµεινε όµως απείραχτο. Κόσµος πολύς εργαζόταν εκεί. Τα θύµατα θα ήταν πολλά. Γι αυτό άλλωστε αποτέλεσε και το στόχο των εχθρικών επιθέσεων. Σε ένδειξη ευγνωµοσύνης προς τη θεοµητορική - 9 -

11 Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΠΑΡΑ ΟΣΗΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΠΟΧΗΣ επέµβαση και σωτηρία του η ιοίκηση του Εργοστάσιου ανέλαβε την υποχρέωση να παρέχει δωρεάν ηλεκτρική ενέργεια προς το Ιερό προσκύνηµα. Αργότερα, Ιταλοί αεροπόροι που είχαν πάρει µέρος στο βοµβαρδισµό του Αιγίου οµολόγησαν ότι κατά τη διάρκεια της εφόδου τους δεν µπορούσαν να στοχεύσουν επιτυχώς επειδή ένα µεγάλο σύννεφο σκέπαζε την πόλη. Η σκέπη της Παναγίας ήταν η σωτηρία σκέπη της πόλης. Το Αίγιο ποτέ δε λησµονεί το θαύµα αυτό. Οι πολίτες οφείλουν δόξα και τιµή στην Προστάτιδα τους. Και κατά την περίοδο της γερµανικής κατοχής, το Αίγιο διέτρεχε επίσης µεγάλο κίνδυνο. Ο Τένερ ήταν αποφασισµένος να καταστρέψει το Αίγιο, άλλα µια µαυροφορεµένη γυναίκα εµφανιζόταν και τον εµπόδιζε. Κάποτε µάλιστα τον απείλησε ότι αν τολµήσει να θίξει την πόλη Της, «θα τον µαρµαρώσει»! Οι Αιγιώτες και οι Αιγιώτισσες µε βαθιά ευγνωµοσύνη τιµούν πάντα τη «µαυροφορεµένη γυναίκα», την Παναγία µας. Η εύρεση της εικόνας. Ο θρύλος και η παράδοση θέλει κτήτορα του ναού κάποιον ναυτικό ο οποίος ναυάγησε στην παραλία του Αιγίου κατά τον 16ο- 17ο αιώνα [10]. Σύµφωνα µε την ευλαβή παράδοση, κάποιος ναυαγός του Κορινθιακού Κόλπου, διακρίνει - µέσα στη νύχτα - ένα φως παρηγοριάς, σηµάδι πως βρίσκεται κοντά σε στεριά. Γεµίζει θάρρος και ελπίδα. Επιστρατεύει όλες του τις δυνάµεις για να φθάσει εκεί που λαµπυρίζει το φως. Το πλησιάζει και διαπιστώνει µε πολλή έκπληξη, πως βρίσκεται µπροστά σε µία εικόνα της Παναγίας, όπου φεγγοβολάει ολόκληρη και φωτίζει ολόγυρα. Είναι η Χαριτόβρυτη εικόνα της Παναγίας κρυµµένη µέσα στο βραχώδες σπήλαιο. Έτσι ανακαλύφθηκε η εικόνα της "Παναγίας της Τρυπητής". Ο ναυαγός µε ευλάβεια και συγκίνηση γονατίζει και την προσκυνά. Την άλλη µέρα ειδοποίησε τις Αρχές και τους χριστιανούς της πόλης του Αιγίου, κάνοντας τους γνωστό το γεγονός. Κλήρος, λαός, άρχοντες ήρθαν και προσκύνησαν κάνοντας οξολογία. Ο Ευρετής της εικόνας γίνεται ο πρώτος ασκητής και υπηρέτης της Παναγίας. Στη συνέχεια αρχίζει η µέριµνα για ανοικοδόµηση Ναού. Αρχικά αποφασίστηκε να γίνει ανατολικότερα του µέρους που βρέθηκε η Εικόνα, επειδή το µέρος ήταν βράχος. Το βράδυ της πρώτης ηµέρας που άρχισαν οι εργασίες οικοδοµής, στο βράχο που είχε ευρεθεί η Εικόνα, έγινε µία έκρηξη -κατά τρόπο θαυµαστό- και ο χώρος αναµορφώθηκε για µικρό ναό. Έτσι οι κάτοικοι θεώρησαν ότι η Παναγία "έφτιαξε το σπίτι της" και ο Ναός κτίστηκε µεγαλόπρεπα στη θέση που βρίσκεται σήµερα [10]

12 INTERREG IIIA , ΕΛΛΑ Α-ΙΤΑΛΙΑ Εικ. 3: Ο χώρος στον οποίο φυλάσσεται το ιερό προσκύνηµα. Το άγιο βήµα και ο νάρθηκας βρίσκονται στο κοίλωµα του κροκαλοπαγούς βράχου όπου σχηµατίζεται το ιερό σπήλαιο, µέσα στο οποίο βρέθηκε και φυλάσσεται η Θαυµατουργή Εικόνα. Στην οροφή του σπηλαίου, πάνω από τη στέψη του τέµπλου του ναού, διακρίνονται ίχνη ζωγραφικής. Εικ. 4,5: Λεπτοµέρειες από το ναό. Σε έγγραφο της 1ης Μαρτίου 1787 οι εκπρόσωποι της µονής Ταξιαρχών έρχονται σε εµπορική συµφωνία µε τους επίτροπους της εκκλησίας Τρυπητής. Οι τελευταίοι έδωσαν στη µονή Ταξιαρχών τόπο της εκκλησίας και έφτιαξαν µαγαζί για να βάζουν τη σταφίδα της µονής. Την αποθήκευαν προφανώς µέχρι της εξαγωγής της από το λιµάνι του Αιγίου [10]. Η µονή συµφώνησε να δίνει στην εκκλησία κάθε χρόνο πέντε γρόσια για ενοίκιο. Καλότυχος λοιπόν ο άγνωστος εκείνος καπετάνιος του 16ου αιώνα, ο ναυαγός του Κορινθιακού κόλπου, που αξιώθηκε από την Παναγία να ανακαλύψει την έως τότε

13 Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΠΑΡΑ ΟΣΗΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΠΟΧΗΣ χαµένη εικόνα της, οδηγηµένος µέσα στη νύχτα από το φως που λαµπίριζε. Καλότυχο όµως και το Αίγιο που αξιώθηκε να έχει πολιούχο και προστάτη την Παναγία Τρυπητή, ανεκτίµητο δε θησαυρό τη χαριτόβρυτη και θαυµατουργή Εικόνα Της! Καλότυχοι και όλοι οι κάτοικοι της πόλης αυτής, που σε κάθε δύσκολη στιγµή έχουν πρόχειρο και εύκαιρο καταφύγιο την Παναγία την Τρυπητή. Εικ. 6: Το τέµπλο του προσκυνήµατος. Η θαυµαστή εικόνα της Παναγίας Τρυπητής κοσµεί το ναό της Ζωοδόχου Πηγής στο Αίγιο σήµερα, ο οποίος ξεπροβάλλει µέσα από το καταπράσινο ειδυλλιακό τοπίο της. Ο ναός πήρε τη σηµερινή του µορφή στο δεύτερο µισό του 19 ου αιώνα. Στην είσοδο του ναού αναβλύζει µια πηγή µε ιαµατικό νερό, το αγίασµα, µε την επιγραφή «ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ» όπου διαβάζεται και ανάποδα

14 INTERREG IIIA , ΕΛΛΑ Α-ΙΤΑΛΙΑ Εικ. 7,8: Η είσοδος και το εσωτερικό της Ζωοδόχου Πηγής. Μόλις ο επισκέπτης πλησιάσει το ναό, παρατηρεί µέσα στο βράχο ένα µικρό σπήλαιο µήκους 3 µέτρων. Κατά την παράδοση εκεί ήταν το ασκητήριο (το κελί) του καπετάνιου- ναυαγού που βρήκε την άγια εικόνα. Εικ. 9: Το ασκητήριο (το κελί) του καπετάνιου- ναυαγού που βρήκε την άγια εικόνα

15 Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΠΑΡΑ ΟΣΗΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΠΟΧΗΣ Εικ. 10,11: Λεπτοµέρειες από τον κήπο της Ζωοδόχου Πηγής. Την Παρασκευή του Πάσχα γιορτάζεται η µνήµη της Παναγίας ως Ζωοδόχου Πηγής. Ο εορτασµός είναι τριήµερος. Τις πρώτες πρωινές ώρες της παραµονής τελείται µια µικρή λιτανεία και η Ιερή Εικόνα τοποθετείται στη µέση του Ναού µέχρι το βράδυ της Κυριακής του Θωµά. Το πρωί της Παρασκευής τελείται πάνδηµος Λιτανεία και η Εικόνα µεταφέρεται επίσηµα στην πόλη και ο λαός αγιάζεται. Στην κεντρική πλατεία της πόλης τελείται δέηση και εκφωνείται ο πανηγυρικός λόγος, κατάλληλος για την περίσταση. Στο Αίγιο η λιτανεία είναι µια προσευχή. Εικ. 12,13: Το κωδωνοστάσιο και το µονοπάτι που οδηγεί προς αυτό. Όλοι εδώ υποδέχονται µε σιγή και ευλάβεια την εικόνα της Θεοµήτορος. Γονατίζουν στο πέρασµα της και ψέλνουν λόγια προσευχής. Συγκινείται η καρδιά τους, δακρύζουν τα µάτια τους. Μικροί και µεγάλοι τιµούν την Παναγία και τρέχουν να προσκυνήσουν. Στρώνουν δάφνες στο πέρασµα της και τοποθετούν στο δρόµο πολύτιµα χαλιά, υφαντά του αργαλειού ώστε να περάσει πάνω τους η Μεγάλη Κυρία του Αιγίου. Ανάβουν θυµίαµα και κεράκια και στολίζουν τα σπίτια τους µε ότι

16 INTERREG IIIA , ΕΛΛΑ Α-ΙΤΑΛΙΑ πολύτιµο έχουν. Στο Αίγιο η λιτανεία της Τρυπητής είναι µια µεγάλη κατάκτηση της πίστεως. Όλοι εκδηλώνουν µε κάθε τρόπο την ευλάβεια τους προς τη Θεοτόκο. Κατά τη διάρκεια της πανήγυρης πονεµένοι άνθρωποι, ηλικιωµένοι και νέοι, προσέρχονται στο Ναό µε τα γόνατα, διασχίζοντας το µακρύ δρόµο από τον κυπαρισσώνα ή ανεβαίνουν «µε τα τέσσερα» τα σκαλιά για να προσκυνήσουν την εικόνα ή για να εκπληρώσουν κάποιο τάµα. Είναι πολύ συγκινητικό, να βλέπει κανείς χιλιάδες Χριστιανούς από όλη την Ελλάδα - κάθε ηλικίας - να ανεβαίνουν τη µεγάλη σκάλα (150 σκαλοπάτια), αρκετοί γονατιστοί, χωρίς υποδήµατα, µε δάκρυα στα µάτια και ευγνωµοσύνη στην καρδιά, προκειµένου να εκπληρώσουν το "Τάµα" τους στην Παναγία που τους άκουσε, και δέχθηκε την ικεσία τους και τους απάλλαξε από κάποια ανάγκη ή αρρώστια [10]. Ο ευσεβής λαός κάθεται µε τις ώρες στη σειρά για να προσκυνήσει την εικόνα της Παναγίας. Εικ. 14: Οι πιστοί ανεβαίνουν ακόµα και γονατιστοί τα 150 σκαλοπάτια προκειµένου να φτάσουν στην είσοδο και να προσφέρουν το τάµα τους. Η µικρή πόλη του Αιγίου βρίσκεται ανάµεσα στην Αθήνα και την Πάτρα, και δέχεται επισκέπτες και από τις δυο αυτές µεγάλες πόλεις, κυρίως τους καλοκαιρινούς µήνες, λογω της ποικιλίας και της πολύ καλής ποιότητας των παραλιών, άλλα και κατά τις µέρες των Χριστουγέννων και του Πάσχα. Σε όλη τη διαδροµή ο επισκέπτης συναντά πολλές εκκλησίες και εξωκκλήσια, πλούσια σε σηµαντικό εικονογραφικό υλικό. Έτσι

17 Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΠΑΡΑ ΟΣΗΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΠΟΧΗΣ αναπτύσσεται τον τελευταίο καιρό και ο θρησκευτικός τουρισµός µε οργανωµένες εκδροµές που δίνουν τη δυνατότητα στον επισκέπτη να δει και να θαυµάσει την εκκλησία της Παναγίας Τρυπητής, να γίνει µέλος, να νιώσει την έλξη της εικόνας της Μητέρας του Θεού, να πάρει µέρος στη γιορτή Της, να ηρεµήσει και να απολαύσει το τοπίο. Επίσης ο επισκέπτης γεύεται την τοπική κουζίνα και το τοπικό κρασί. ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΛΑΤΑΝΙΩΤΙΣΣΑ Στο χωριό Πλατανιώτισσα στο Αίγιο, σε µια καταπράσινη τοποθεσία, βρίσκεται το εκκλησάκι της Παναγιάς της Πλατανιώτισσας µέσα στην κοιλότητα ενός πλατάνου. Στην ουσία πρόκειται για την ένωση τριών πλάτανων όπου µέσα στα χρόνια δηµιούργησαν έναν τεράστιο, ύψους 25 µέτρων και διαµέτρου βάσης 16µετρα. Τα τρία ψηλόκορµα πλατάνια χιλίων χρόνων ενωµένα κοντά στη βάση τους σε ενιαίο φυτικό σχηµατισµό αποτελούν το πράσινο ζωντανό άντρο που στεγάζει το Ιερό Προσκύνηµα. Το εσωτερικό του είναι κούφιο. Σχηµατίζει µια τεράστια κουφάλα, µια σπηλιά- κατακόµβη µε απίθανες διαστάσεις. Μέσα σε αυτή τη σπηλιά δηµιουργήθηκε εκκλησάκι που η χωρητικότητα του φτάνει τους επισκέπτες. Πρόκειται για ένα πραγµατικό θαύµα της φύσης όπου περιέχει ένα τέµπλο µε δυο κίονες και µια εικόνα της Παναγίας της Βρεφοκρατούσας. Στην ξύλινη οροφή του, όπου τερµατίζεται η διάβρωση των σπλάχνων του δέντρου και συνεχίζεται ο συµπαγής κορµός του έχει αποτυπωθεί, όπως βεβαιώνει η λαϊκή παράδοση αιώνων, η µορφή της Εικόνας της Παναγίας του Μεγάλου Σπηλαίου, µε την ιστορία της οποίας συνδέεται το µικρό αυτό ιερό τέµενος των πλάτανων. Το προσκύνηµα γιορτάζει στις 8 Σεπτεµβρίου [11]. Σήµερα υπάρχουν τουριστικές εγκαταστάσεις στην περιοχή και ο επισκέπτης µπορεί να απολαυσει ένα γεύµα και έναν καφέ µέσα στην απόλυτη ηρεµία της φύσης. Κάθε πιστός εδώ, στον απέριττο αυτό χώρο, αισθάνεται ησυχία και γαλήνη. Ο βαθύτερος πόνος του ηµερώνει, ο πικρότερος απελπισµός του µαλακώνει, η καρδιά γεµίζει ελπίδα και παρηγοριά. Η ιστορία της Εικόνας Η ανάγλυφη εικόνα της Παναγίας που κρατά στα χέρια της το Θείο Βρέφος παραµένει αµετάβλητη στους αιώνες. Η εικόνα µε το κεφάλι της Παναγίας να βλέπει προς τα δεξιά είναι ίδια µε την περίφηµη ανάγλυφη εικόνα του Μεγάλου Σπηλαίου. Οι διαστάσεις της είναι ακριβώς ίδιες και οι εξοχές είναι αντιστοίχως εσοχές στην

18 INTERREG IIIA , ΕΛΛΑ Α-ΙΤΑΛΙΑ Εικόνα του Ιερού Πλατάνου. Στο σηµείο του Ιερού Αποτυπώµατος της Θεοτόκου, ο φλοιός του Πλατάνου είναι νεκρός και αµετάβλητος αρκετούς αιώνες. Γύρω όµως από αυτό το σηµείο το πλατάνι αναπτύσσεται κανονικά, ακόµα και µέσα στην κουφάλα του δέντρου. Κάποιοι υποθέτουν ότι το αποτύπωµα ήταν φτιαγµένο άτεχνα από την εποχή των πρώτων χριστιανών, άλλα είναι αδύνατο η Εικόνα και το τοπικό νέκρωµα του ξύλου να διατηρούνται όντως αµετάβλητα χωρίς τη βοήθεια της Θείας ύναµης, αφού το ίδιο το δέντρο αναπτύσσεται και βλασταίνει αδιάκοπα. Εικ. 15: Η είσοδος της Παναγίας Πλατανιώτισσας. Σύµφωνα µε τις θρησκευτικές παραδόσεις, η ιστορία του Ιερού Προσκυνήµατος έχει ως εξής: Στις αρχές του 4ου αι. µ.χ. γεννήθηκαν στη Θεσσαλονίκη τα αδέλφια Συµεών και Θεόδωρος, παιδιά ευσεβούς και άγιας οικογένειας. Σπούδασαν ρητορική, φιλοσοφία και ποίηση και κατόρθωσαν να ενσαρκώσουν τον τύπο του ιδεώδους χριστιανού. Άφησαν λοιπόν τον κόσµο και τα όνειρα της µαταιότητας, ντύθηκαν το σχήµα της µοναχικής πολιτείας και αναχώρησαν για την έρηµο. Ζούσαν ζωή θρησκευτική. Ανέβηκαν στον Όλυµπο και σε άλλα βουνά και τέλος πήγαν στα Ιεροσόλυµα να προσκυνήσουν τους Άγιους Τόπους. Εκεί, ο Επίσκοπος Μάξιµος τους χειροτόνησε Ιερείς γύρω στο 340 µ.χ. [11]. Ενώ διέµεναν στα Ιεροσόλυµα αξιώθηκαν να δουν στο όνειρο τους τη Θεοτόκο µαζί µε τους Απόστολους Παύλο, Ανδρέα και Λουκά. Τους παραγγέλνει να µεταβούν στη χώρα της Αχαΐας όπου η Χάρη του Θεού µε το Θέληµα της Παρθένου θα τους οδηγήσει να βρουν την ανάγλυφη Εικόνα που εξιστορεί ο Ευαγγελιστής Λουκάς και είναι φτιαγµένη από κερί, µαστίχα και άλλες ύλες (Μεγαλοσπηλιώτισσα Θεοτόκος)

19 Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΠΑΡΑ ΟΣΗΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΠΟΧΗΣ και σε αυτό το σηµείο να χτίσουν Μονή. Τα δυο αδέλφια ακλούθησαν τη Θεία εντολή και αναχώρησαν από τα Ιεροσόλυµα για την Αχαϊκή γη. Μετά από κουραστική πορεία και αφού πέρασαν την κοίτη του Κερυνίτη και έφτασαν στην Πλατανιώτισσα, κοιµήθηκαν ανάµεσα στα τρία πλατάνια. Εκεί προσεύχονταν για την εύρεση της Εικόνας, όταν εµφανιστήκαν και πάλι στο όνειρο τους ο Πρωτόκλητος Ανδρέας και ο Ευαγγελιστής Λουκάς, που τους είπαν να περπατήσουν ανατολικά στις όχθες του Βουραϊκού ποταµού, που απείχε δυο ώρες από εκεί. Σύµφωνα µε τις αποστολικές οδηγίες εκεί θα συναντούσαν µια αγνή και άγια βοσκοπούλα, την Ευφροσύνη, η οποία θα τους οδηγήσει να βρουν τη Θεοµητορική Εικόνα. Για τη συνέχεια υπάρχουν δυο εκδοχές. Κατά την πρώτη που φαίνεται να είναι και η πιθανότερη, οι Άγιοι Πατέρες κατευθύνθηκαν προς τη Ζαχλωρού και µε την υπόδειξη της βοσκοπούλας Ευφροσύνης βρήκαν στις 23 Αυγούστου του 362 µ.χ. µέσα σε σπήλαιο την Εικόνα της Κεχαριτωµένης να κρατά στη δεξιά της µεριά το Νήπιο Χριστό. Το 840 µ.χ. η Μονή του Μεγάλου Σπηλαίου πυρπολήθηκε. Σύµφωνα µε την παράδοση, οι µοναχοί του Μεγάλου Σπηλαίου για να σώσουν την εικόνα της Παναγίας της Βρεφοκρατούσας τη µετέφεραν από τόπο σε τόπο και έτσι διανυκτέρευσαν ένα βράδυ στο χωριό Κλαπατσούνα (όπως λεγόταν τότε), µέσα στο φυσικό κοίλωµα του πλατάνου. Το πρωί όταν πήραν την εικόνα για να συνεχίσουν το δρόµο τους είδαν έκπληκτοι χαραγµένο το αποτύπωµά της στον κορµό του δέντρου, στην τοποθεσία που την είχαν ακουµπήσει. Έτσι ονοµάστηκε Παναγία η Πλατανιώτισσα καθώς και το χωριό. Κατά µια δεύτερη εκδοχή, την ώρα που οι Άγιοι Πατέρες Συµεών και Θεόδωρος έβλεπαν στο όνειρο τους τον Πρωτόκλητο Ανδρέα και τον Ευαγγελιστή Λουκά να τους παρακινούν να πάνε στις όχθες του Βουραϊκού για να βρουν την Εικόνα, είδαν τον Ευαγγελιστή Λουκά να δείχνει µε τα δάχτυλα του προς τα υτικά. Να δείχνει δηλαδή ένα από τα τρία πλατάνια όπου κοιµήθηκαν οι Άγιοι Πατέρες. Συγχρόνως τους παρακινούσε να δουν τη στιγµή εκείνη που η εικόνα της Θεοτόκου µε τη Βοήθεια της Θειας ύναµης αποτυπωνόταν στην κουφάλα του δέντρου. Τους παρακινούσε µάλιστα να εξετάσουν τη µορφή, το είδος, το σχήµα και τις διαστάσεις οι οποίες είναι ακριβώς ίδιες µε την πρωτότυπη εικόνα του Μεγάλου Σπηλαίου. Οι Άγιοι Πατέρες ξύπνησαν τροµαγµένοι και κοιτώντας ανατολικά είδαν ένα µεγάλο φως, που βγαίνοντας από την Ανατολή κινήθηκε σε ευθεία γραµµή και χτύπησε στον κορµό του Πλατάνου. Κοίταξαν εκεί που είχε χτυπήσει το Θειο Φως και είδαν µπροστά τους το Ιερό αντίκτυπο της Άγιας και Πάνσεπτου Εικόνας. Κατόπιν

20 INTERREG IIIA , ΕΛΛΑ Α-ΙΤΑΛΙΑ κατευθύνθηκαν προς τη Ζαχλωρού όπου και βρήκαν την εικόνα στις 23 Αυγούστου του 362 µ.χ. κατά αυτή την εκδοχή λοιπόν το θαύµα της αποτύπωσης έγινε το 362 µ.χ. Την ίδια στιγµή, τα τρία πλατάνια συνενώθηκαν παραδόξως σε ένα Πλάτανο µε τρεις κορµούς, διατηρώντας όµως το καθένα την υπόσταση του. Σε όλες τις παραδόσεις, η ιστορία του Ιερού Προσκυνήµατος της Πλατανιώτισσας σχετίζεται αναπόσπαστα µε την ιστορία της Μεγαλοσπηλαιώτισσας Θεοτόκου. Πολλοί προσκυνητές από όλη την Ελλάδα προσέρχονται στο µέρος αυτό για να προσευχηθούν και να τιµήσουν την Παναγία µε κατάνυξη και σεβασµό και να πάρουν δύναµη και ελπίδα. Πολλοί από τους κατοίκους της Πλατανιώτισσας µαρτυρούν ότι πολλές φορές τη νύχτα της 28ης Αυγούστου βλέπουν στο πλατάνι φως [12]. Η Πλατανιώτισσα είναι ένα χωριό στις όχθες του ποταµού Κερυνίτη µέσα σε ένα καταπράσινο τοπίο σε υψόµετρο 850µ. µε πλατάνια που δροσίζουν και οµορφαίνουν την περιοχή. ιοικητικά ανήκει στο ήµο Καλαβρύτων και απέχει 30χµ. από το Αίγιο. Το χειµώνα στο χωριό παραµένουν λίγοι κάτοικοι. Το καλοκαίρι όµως το χωριό ζωντανεύει από τους επισκέπτες. Στις ήπιες πλαγιές του χωριού υπάρχουν αµπέλια, καρυδιές και περιβόλια µε ντοµάτες και πολύ καλής ποιότητας φασόλια. Το όνοµα του χωριού οφείλεται στην Παναγία, και ο επισκέπτης µπορεί να δει στην κουφάλα του Πλατάνου την Εικόνα Της. Στην πλατεία του χωριού βρίσκεται ο Ιερός Ναός της Μεταµορφώσεως του Σωτήρος, όπου στις 6 Αυγούστου γίνεται πανηγύρι. Στην είσοδο του χωριού δίπλα στο Ιερό Προσκύνηµα στην όχθη του ποταµού Κερυνίτη ο επισκέπτης µπορεί να δει το παλιό γραφικό πέτρινο γεφύρι και τον νερόµυλο της εκκλησίας άριστα διατηρηµένο. Σε όλη την περιοχή έξω από το χωριό υπάρχουν διάσπαρτα µικρά κάτασπρα εξωκκλήσια. ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΕΙΣΟ ΙΩΝ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΟΜΠΛΟΥ Η Μονή Οµπλού, βρίσκεται στο Νοµό Αχαΐας, χτισµένη στο όρος Οµπλός, σε υψόµετρο 860 περίπου µέτρων, πάνω από το χωριό Σαραβάλι. Αποτελεί µια από τις πιο ιστορικές Μονές της σύγχρονης Ελλάδος. Η Μονή χτίστηκε το 1189 και πήρε το όνοµά της από το εκκλησάκι που προϋπήρχε στον χώρο. Σύµφωνα µε τον ιστορικό Σ. Θωµόπουλο [13] το εκκλησάκι κατασκευάστηκε από Αρβανίτες και ονοµαζόταν «Οµπλίτ Παναγιά Κουκούρ», δηλαδή η «Γλυκειά Παναγιά του βουνού του κούκου». Το Κουκούρ στην αρβανιτική

21 Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΠΑΡΑ ΟΣΗΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΠΟΧΗΣ διάλεκτο, αποδίδεται µε την λέξη κούκος στην Ελληνική γλώσσα, από την οποία µάλιστα ονοµαζόταν το βουνό, πριν την µετονοµασία του σε Οµπλός. Το σηµείο στο οποίο κτίστηκε η Μονή εκτιµάται ότι επιλέχθηκε λόγω της τοποθεσία πους προσφέρει αρκετή ασφάλεια, λόγω της ύπαρξης τριγύρω τριών φρουρίων (Σαραβαλίου, Σιδηροκάστρου και Σαρακηνόκαστρου). Η ασφάλεια η οποία παρείχε αυτό το στρατηγικό µέρος, συνδέθηκε πολύ γρήγορα µε την ασφάλεια που προσφέρει η αγκαλιά µιας µητέρας. Στην περίπτωση της Ιεράς Μονής, αυτή η µητέρα δεν είναι άλλη από την Θεοτόκο. Η Μονή κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας αποτέλεσε σηµαντικό πόλο έλξης για πολλούς µοναχούς της περιοχής, συµµετείχε ενεργά στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες και κατά συνέπεια καταστράφηκε για αυτή της την εµπλοκή. Η Μονή έχει καταστραφεί από όλους τους κατακτητές που πέρασαν από την περιοχή (Τούρκοι, Ενετοί, Γερµανοί) και έχει προσφέρει σηµαντικά σε όλες τις επαναστάσεις και τους απελευθερωτικούς αγώνες του Ελληνικού Έθνους. Το 1581 έγινε Σταυροπηγιακή Μονή και το 1896 ενσωµατώθηκε και έγινε µετόχι της η Μονή του Αγίου Κωνσταντίνου. Εικ. 16: Η εικόνα της Θεοτόκου Οµπλού

22 INTERREG IIIA , ΕΛΛΑ Α-ΙΤΑΛΙΑ Σήµερα στη Μονή φυλάσσονται, τρία τεµάχια Τίµιου Ξύλου, πάρα πολλά λείψανα Αγίων, ένας αργυρός Σταυρός Αγιασµού του 1789, δύο παλιές εικόνες µε την Παναγία Βρεφοκρατούσα (του 1730 και του 1817) και πολλά άλλα κειµήλια αξίας. Επίσης το Μοναστήρι διαθέτει σπάνια έγγραφα και πλούσια συλλογή παλιών βιβλίων. Πανηγυρίζει στις 21 Νοεµβρίου. ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΥΠΕΡΑΓΙΑΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΣΙΣΣΙΩΝ Στην περιοχή Εικοσιµιάς, στον όρµο Λουρδά, βρίσκεται η Ιερά Μονή της Υπεραγίας Θεοτόκου Σισσιών. Η παράδοση την θέλει να είναι αφιερωµένη στον Άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης, κατά κόσµο γνωστός ως Φραγκίσκος Μπερναντόνε ( ). Ιδρύθηκε κατά πάσα πιθανότητα το 13 ο αιώνα κατά την 5η Σταυροφορία και αρχικά αφιερώθηκε στη Λατινική Επισκοπή της Κεφαλονιάς. Η ονοµασία «Σίσσια» αποτελεί µάλλον παραφθορά της λέξης Ασσίζη, γενέτειρα του Αγίου Φραγκίσκου. Η µονή έγινε ορθόδοξη τον 16 ο αιώνα. Η µονή δεν έχει την αρχική της µορφή µιας και καταστράφηκε το 1953 εξ' αιτίας καταστροφικών σεισµών. Ανοικοδοµήθηκε αργότερα στην ίδια θέση νέα εκκλησία, η οποία αποτελεί και την «καρδιά» της Ιεράς Μονής. Κάποτε ήταν πολύ πλούσια µονή, ιδιαίτερα γνωστή και για αυτό προσέλκυσε αρκετούς σηµαντικούς ανθρώπους στους κόλπους της και στο µοναχισµό. Σηµαντικοί µοναχοί (ανδρική µονή) αναδείχτηκαν από τη µονή, ανάµεσα στους οποίους ο ζωγράφος Γεράσιµος Κόκκινος ή Στρουµπουλός. Οι πιο γνωστές εικόνες της µονής είναι η «Παναγία του Ακάθιστου Ύµνου» (φυλάσσεται στο µουσείο του Αγίου Ανδρέα στα Περατάτα), που φιλοτέχνησε ο Κρητικός ζωγράφος Στέφανος Τσαγκαρόλα (17 ος αιώνας) καθώς και η εικόνα του θρόνου που ονοµάζεται «Παναγία των Σισσίων», και χρονολογείται τον 15 ο αιώνα. Πολλά έργα του τέµπλου είναι µοναδικά σε τεχνοτροπία και έχουν δηµιουργηθεί επίσης από τον κρητικό ιερέα Στέφανο Τζαγκαρόλου. Η κεντρική παράσταση της Παναγίας της Γλυκοφιλούσας περιβάλλεται από 24 µικρότερες παραστάσεις µε θέµατα εµπνευσµένα από τους 24 οίκους των χαιρετισµών της Παναγίας. Η Μονή πανηγυρίζει το Σάββατο του Ακάθιστου Ύµνου, την Κυριακή της Σαµαρείτιδος, του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόµου 13/11 και 27/1, και του Αγίου Νικοδήµου του Αγιορείτου 14/

23 Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΠΑΡΑ ΟΣΗΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΠΟΧΗΣ Εικ. 17: Η εικόνα της Μονής ονοµάζεται "Παναγία των Σισσίων" και είναι έργο του 15ου αιώνα. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Μελετήθηκαν διακεκριµένες περιπτώσεις ιερών προσκυνηµάτων, τα οποία αναδεικνύουν το θρησκευτικό χαρακτήρα που διαδραµατίζει η µορφή της ιερότερης Γυναίκας Μητέρας, της Παναγίας. Οι πιστοί αναγνωρίζουν σε αυτή ένα γνώριµο χαρακτήρα της ζωής τους, της µητέρας, και νοιώθουν κοντά της στοργή, ελπίδα και γαλήνη. Οι µονές οι οποίες δηµιουργήθηκαν στο όνοµά της, είχαν αυτό ακριβώς τον ρόλο, της παροχής ασφάλειας και πνευµατικής ισορροπίας, σε εποχές που η διαβίωση ήταν ιδιαίτερα δύσκολη. Επιπλέον αυτού του ρόλου τους, οι µονές προσέλκυσαν πολλούς ανθρώπους του πνεύµατος και δηµιούργησαν ένα ανεκτίµητο πνευµατικό πλούτο, ο οποίος διασώζεται µέχρι και σήµερα. Η ακαταµάχητη δύναµη της Παναγίας εκδηλώνεται στις εικόνες της που υπάρχουν στις Μονές και «παρουσιάζουν µια εκπληκτική πολυµορφία µε στοιχεία και χαρακτηριστικά που µεταβάλλονται από περιοχή σε περιοχή και από καλλιτέχνη σε καλλιτέχνη» [5]

24 INTERREG IIIA , ΕΛΛΑ Α-ΙΤΑΛΙΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ [1] ΖΑΜΒΑΚΕΛΛΗΣ Π., Εισαγωγή στη Βυζαντινή Ζωγραφική, Αθήνα, [2] ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΤΙΜΙΟΥ ΠΡΟ ΡΟΜΟΥ, Τι ξέρεις εσύ για τις εικόνες? (Αισθητική - ιστορική - θεολογική προσέγγιση), εκδόσεις ΕΤΟΙΜΑΣΙΑ, Ιεράς Μονής Τιµίου Προδρόµου Καρέας, [3] ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ-ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΥ Β., Η Γυναίκα στην καθ ηµάς Ανατολή, Αθήνα, Αρµός, [4] ΜΠΑΛΤΟΓΙΑΝΝΗ Χ., Εικόνες Μήτηρ Θεού, Αθήνα, Εκδοτικός Οίκος Α ΑΜ ΠΕΡΓΑΜΟΣ, [5] ΠΑΠΑΕΥΘΥΜΙΟΥ Ξ., Λαϊκές εκφάνσεις της θρησκευτικής µας ζωγραφικής, Κείµενα Αφιερώµατα, Ιερά Μητρόπολις Πατρών, (ΠΗΓΗ: [6] ΣΤΥΛΙΟΥ Ε.Κ. (Επισκόπου Αχελώου), Η Πρώτη - Θεοµητορικό Ηµερολόγιο, Εκδόσεις Γρηγόρη, 2003 [7] ΓΚΟΤΣΗΣ Χ., Ο Μυστικός Κόσµος των Βυζαντινών Εικόνων, Εκδότης: Αποστολική ιακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, [8] ΣΙΩΤΗΣ Μ.Α., (1994), Ιστορία και θεολογία των ιερών εικόνων, Εκδότης: Αποστολική ιακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, [9] ΝΤΡΕΚΗΣ Ν.Ι. (Πρωτοπρεσβύτερος), Παναγία Τρυπητή, τύποις Γεωργ. Ε. Κουτσουµπή, Αίγιο, εκ. 7 η, [10] ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ Γ., ΚΡΗΤΙΚΟΣ Σ., Αίγιο: Μνηµεία και Τέχνη, Εκδόσεις Νηρέας, ηµοτική Βιβλιοθήκη Αιγίου, [11] ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ ΚΑΙ ΑΙΓΙΑΛΕΙΑΣ, «Εορτολόγιον του Έτους 2006» [12] ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ ΚΑΙ ΑΙΓΙΑΛΕΙΑΣ, «Εορτολόγιον του Έτους 2007» [13] ΘΩΜΟΠΟΥΛΟΣ Σ., Ιστορία της πόλεως των Πατρών, Πάτρα, Αχαϊκές Εκδόσεις,

25 Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΠΑΡΑ ΟΣΗΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΑΛΛΕΣ ΠΗΓΕΣ