Φάκελος περιοχής: GR Όρος Πάικο, στενά Αψάλου και Μογλενίτσας. Παραδοτέα:

Transcript

1 Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας Φάκελος περιοχής: GR Όρος Πάικο, στενά Αψάλου και Μογλενίτσας Παραδοτέα: 1. Ορνιθολογική Έκθεση 2. Σχέδιο Δράσης 3. Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων Ανάδοχοι: Τ. Δημαλέξης Δ. Μπούσμπουρας Οκτώβριος 2009

2 Ομάδα μελέτης: Τάσος Δημαλέξης Βιολόγος Επιστημονικός Συντονισμός, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Δημήτρης Μπούσμπουρας Βιολόγος Επιστημονικός Συντονισμός, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Θάνος Καστρίτης Ωκεανογράφος Επιστημονικός Συντονισμός, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Άρης Μανωλόπουλος Περιβαλλοντολόγος Συντονισμός ομάδας χαρτογράφησης και βάσης δεδομένων, Υπεύθυνος παραγωγής χαρτών οριοθέτησης, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Victoria Saravia Περιβαλλοντολόγος Ομάδα χαρτογράφησης, Υπεύθυνη παραγωγής χαρτών ενδιαιτημάτων, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Λευτέρης Σταύρακας Μηχανικός Η/Υ Υπεύθυνος συμπλήρωσης βάσης δεδομένων Natura Ρούλα Τρίγκου Δασολόγος Συμμετοχή στη συγγραφή επιμέλεια Σχεδίων Δράσης Κώστας Μαργετουσάκης Γεωγράφος Ομάδα χαρτογράφησης, Παραγωγή χαρτών εργασίας Διονυσία Μαρκοπούλου Γεωγράφος Ομάδα χαρτογράφησης, Παραγωγή χαρτών εργασίας Δανάη Πορτόλου Ζωολόγος Επεξεργασία πληθυσμιακών δεδομένων ΙΒΑ και SPA Jakob Fric Φυσικός Ομάδα χαρτογράφησης, Ορνιθολογική έρευνα πεδίου Κώστας Γαγάνης Περιβαλλοντολόγος Ομάδα χαρτογράφησης, Ορνιθολογική έρευνα πεδίου Άγγελος Ευαγγελίδης Περιβαλλοντολόγος Ορνιθολογική έρευνα πεδίου Παναγιώτης Γκιόκας Διοικητική υποστήριξη Επιστημονική και τεχνική υποστήριξη: Τομέας Διατήρησης Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία

3 ΕΡΓΟ: «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας» ΦΑΣΗ Β: Ορνιθολογική Αξιολόγηση Περιοχών ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Έκθεση ορνιθολογικής αξιολόγησης της περιοχής «GR 040 Στενά Αψάλου και Μογλενίτσας», για το χαρακτηρισμό της ως Ζώνης Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ - ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ: Λαυρέντης Σιδηρόπουλος ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Τάσος Δημαλέξης Δημήτρης Μπούσμπουρας Θάνος Καστρίτης Αθήνα Οκτώβριος 2009

4 Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», χρηματοδοτήθηκε από το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον» του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Σιδηρόπουλος, Λ. (2009. Έκθεση Ορνιθολογικής αξιολόγησης περιοχής «GR040 Στενά Αψάλου και Μογλενίτσας». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης. Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα This document may be cited as follows: Sidiropoulos, L. (2009. Ornithological report for the evaluation of the site «GR040 Apsalos and Moglenitsa gorges». In: Dimalexis A., Bousbouras D., Kastritis T., Manolopoulos A. & Saravia V. (editors. Final project report for the evaluation of 69 Important Bird Areas as Special Protection Areas. Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works, Athens ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 1

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γενική περιγραφή περιοχής μελέτης Παλαιότερες έρευνες για την ορνιθοπανίδα της περιοχής Χαρακτηρισμένες ζώνες Διαχειριστικό καθεστώς ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Συνοπτική αξιολόγηση Ανάλυση της διαδικασίας αξιολόγησης Περιγραφή κρίσιμων ενδιαιτημάτων/απειλών των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης Χάρτες κρίσιμων ενδιαιτημάτων ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης ΠΡΟΤΑΣΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ SUMMARY OF ORNITHOLOGICAL EVALUATION AND PROPOSED DELIMITATION ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...34 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ...38 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: ΠΙΝΑΚΕΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2. ΧΑΡΤΕΣ ΟΠΤΙΚΟΥ ΔΙΣΚΟΥ (XD-ROM ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 2

6 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα έκθεση εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σκοπός της έκθεσης είναι η αξιολόγηση, η οριοθέτηση και ο χαρακτηρισμός της Σημαντικής Περιοχής για τα Πουλιά (ΣΠΠ «GR040 Στενά Αψάλου και ποταμός Μογλενίτσας» ως Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ της ορνιθοπανίδας, σύμφωνα με το Άρθρο 4 της Οδηγίας για τα Πουλιά 79/409/ΕΟΚ. Η παρούσα έκθεση προτείνει τολμηρά την διεύρυνση της σημαντικής περιοχής ώστε να περιληφθεί ο ορεινός όγκος του Πάικου, μεγάλο μέρος του οποίου προτείνεται ήδη να περιληφθεί στο δίκτυο NATURA 2000, ή τυγχάνει εθνικών καθεστώτων προστασίας. Ουσιαστικά πρόκειται για την ορνιθολογική ανάδειξη μιας επιστημονικά «παραμελημένης» περιοχής που φαίνεται να έχει επιλέξει την ήπια (αγροτουριστική ανάπτυξη μέσω της προβολής του φυσικού κάλλους της και την ένταξή της σε διαχειριστικά πλαίσια που προσφέρουν συγκριτικά πλεονεκτήματα. Το μέσον για την επίτευξη του σκοπού είναι η εφαρμογή των προδιαγραφών που παρήχθησαν στο πλαίσιο του έργου «Καθορισμός Μεθοδολογίας και σύνταξη προδιαγραφών για την αξιολόγηση περιοχών και το χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας, με πιλοτική εφαρμογή σε 10 περιοχές» (Δημαλέξης κ.α., 2004, στην ανωτέρω περιοχή με παραδοτέα τα οποία αποσκοπούν στην ολοκλήρωση της τεχνικής προετοιμασίας για το χαρακτηρισμό της περιοχής αυτής ως ΖΕΠ. 1.1 Γενική περιγραφή περιοχής μελέτης Η περιοχή μελέτης είναι η Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά «GR 040 Στενά Αψάλου και ποταμός Μογλενίτσας», σύμφωνα με την έκδοση «Important Bird Areas in Europe» (Bourdakis & Vareltzidou 2000 του BirdLife International και τον χάρτη με τα όρια της περιοχής που έχει παραχθεί από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία για το Τμήμα Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΧΩΔΕ. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 3

7 Η έκταση της περιοχής μελέτης σύμφωνα με το BirdLife International (Bourdakis & Vareltzidou 2000 είναι 6110 εκτάρια. Η περιοχή περιλαμβάνει δυο κοιλάδες ποταμών και τη μεταξύ τους λοφώδη περιοχή και χαρακτηρίζεται από παραποτάμια δάση, δυο μικρές βραχώδεις εξάρσεις, λιβάδια, θαμνώνες και θαμνολίβαδαδασολίβαδα (κυρίως Quercus spp. Η λιοστριτσίδα (Hippolais olivetorum είναι τα είδος της ορνιθοπανίδας για το οποίο η Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά «Στενά Αψάλου και Ποταμός Μογλενίτσας» αξιολογήθηκε από το BirdLife International (Heath & Evans 2000 ότι πληροί τα κριτήρια για ένταξη στο δίκτυο των Ζωνών Ειδικής Προστασίας (πίνακας 1. Η πρόταση διεύρυνσης αυξάνει την έκταση της περιοχής μελέτης, και περιλαμβάνει μια πληθώρα ειδών κριτηρίων και οριοθέτησης, καθώς και πολλά διαφορετικά ενδιαιτημάτα. Η προτεινόμενη χάραξη περιλαμβάνει καταρχάς όλη την λοφώδη περιοχή των στενών Αψάλου και του Μογλενίτσας, τμήμα των υψηλής αξίας αγροτικών οικοσυστημάτων του κάμπου της Αριδαίας, και το Όρος Πάικο, από τα όρια της ΣΠΠΕ GR039 Όρη Τζένα και Πίνοβο» και την συνοριογραμμή Ελλάδας-ΠΓΔΜ, ως τα όρια της ΣΠΠΕ GR025 Ποταμός Αξιός», και τις ανατολικές και νότιες υπώρειές του. Η νέα χάραξη συμπεριλαμβάνει στα όρια της ΖΕΠ και πολλούς οικισμούς, οι οποίοι θα πρέπει να εξαιρεθούν μαζί με τις ζώνες επέκτασής τους. Πίνακας 1. Κριτήρια ΙΒΑ 2000 Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Πληθυσμός Κριτήριο BirdLife Hippolais Olivetorum Λιοστριτσίδα B2, C6 ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 4

8 Χάρτης 1. Όρια περιοχής μελέτης (όρια Σημαντικής Περιοχής για τα Πουλιά (Bourdakis & Vareltzidou, Παλαιότερες έρευνες για την ορνιθοπανίδα της περιοχής Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία ΕΘΙΑΓΕ Πρόγραμμα ENVIREG: Αναγνώριση και αξιολόγηση βιοτόπων και διερεύνηση της δυνατότητας ένταξής τους στο κοινοτικό δίκτυο των ιδιαίτερα προστατευόμενων περιοχών σε εφαρμογή του Άρθρου 4 της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ για τη διατήρηση της άγριας ορνιθοπανίδας. Ταχεία ορνιθολογική αναγνώριση του συνόλου των 16 βιοτόπων. 138 σ. Παρασκευόπουλος και Γεωργιάδης Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και αντισταθμιστικών μέτρων για τα συμπληρωματικά έργα αναρύθμισης φράγματος «Αγίας Βαρβάρας» στον ποταμό Αλιάκμονα. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 5

9 Hallmann, B. (compiler Important Bird Areas in Greece: 040. Apsalos and Moglenitsa gorges. In: Bourdakis S. & Vareltzidou S. (compilers. Important Bird Areas in Greece Database. Hellenic Ornithological Society, BirdLife International. (unpublished report Καζαντζίδης, Σ. και Σ. Βαρελτζίδου (συντάκτες Ορνιθολογικά Στοιχεία για το Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων της υποψήφιας ΖΕΠ «Στενά Αψάλου και Μογλενίτσας»με κωδικό ΣΠΠΕ GR040. ΕΟΕ:Παραδοτέο Προγράμματος «Άμεσες ενέργειες για την προστασία έξη ειδών αρπακτικών» - ΥΠΕΧΩΔΕ, Δ/νση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού, ΤΔΦΠ 1.3 Χαρακτηρισμένες ζώνες Διαχειριστικό καθεστώς Στην περιοχή περιλαμβάνονται: Τόπος Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ: GR Στενά Αψάλου - Μογλενίτσας (6.111 ha, 100 % Καταφύγιο Άγριας Ζωής (ΚΑΖ: Περιοχή Καρά Ντουρού Δήμου Αμυνταίου (736 ha, 100 % 2. ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ Για την έρευνα πεδίου αλλά και για τις απαιτούμενες εργασίες γραφείου εφαρμόστηκαν οι προδιαγραφές που παρήχθησαν στο πλαίσιο του έργου «Καθορισμός Μεθοδολογίας και σύνταξη προδιαγραφών για την αξιολόγηση περιοχών και το χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας, με πιλοτική εφαρμογή σε 10 περιοχές» (Δημαλέξης κ.α., Πραγματοποιήθηκαν 2 επισκέψεις στην περιοχή (15-18 Ιουλίου Η έρευνα πεδίου πραγματοποιήθηκε κυρίως από τον γράφοντα, και τον Α. Χριστόπουλο. Λόγω της μεγάλης έκτασης της περιοχής μελέτης, της ιδιαίτερης ποικιλίας ενδιαιτημάτων και του μεγάλου καταλόγου υποψηφίων ειδών οριοθέτησης δεν ήταν δυνατόν να πραγματοποιηθεί ιδιαίτερα επισταμένη έρευνα σε κάποια περιοχή. Προτιμήθηκαν κάποιες οδικές διαδρομές (transect με όχημα 4X4, 3 πεζοπορικές διαδρομές και σημειακές ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 6

10 καταγραφές (point counts για τα αρπακτικά πουλιά (Bibby et al 2002, Bildstein et al Οι οδικές διαδρομές αποδείχθηκαν ιδιαίτερα αποτελεσματικές για την καταγραφή των κεφαλάδων (Laniidae που συνηθίζουν να στέκονται σε διακριτές θέσεις στις κορυφές δέντρων και θάμνων, ενώ πρέπει να υπογραμμιστεί ότι λόγω του προχωρημένου της εποχής όλες οι μετρήσεις στρουθιόμορφων θα πρέπει να θεωρηθούν υποεκτιμήσεις. Οι παρατηρήσεις πραγματοποιήθηκαν με κυάλια 8Χ42 και τηλεσκόπια 20-60Χ80 και η καταγραφή των θέσεων με δέκτες παγκόσμιου συστήματος εντοπισμού θέσης (Global Positioning System GPS ενώ χρησιμοποιήθηκαν και χάρτες 1:50000 της ΓΥΣ. Ιδιαίτερη δυσκολία παρατηρήθηκε από τη μεγάλη κλίμακα όσον αφορά την ακριβή αποτύπωση πτήσεων των αρπακτικών. Ονομαστικά, χρησιμοποιήθηκαν επίσης στοιχεία των Παναγιώτη Αζμάνη, Παντελή Κωνσταντίνου, Μαρίας Παναγιωτοπούλου, Ρήγα Τσιακίρη, Γιάννη Τσουγκράκη καθώς και αδημοσίευτα στοιχεία ορνιθολογικών παρατηρήσεων και δημοσιευμένα και αδημοσίευτα στοιχεία των αναφορών του διακρατικού προγράμματος για την προστασία των γυπών που εκπονεί η περιβαλλοντική ομάδα Αλμωπίας «Χρυσαετός στη Μεγάλη Πέτρα», σε συνεργασία με την περιβαλλοντική οργάνωση FWFF- Kavadartzi της FYROM από το 2004, με το γράφοντα να είναι εκ των κύριων ερευνητών πεδίου. Από τις καταγραφές και τη διαθέσιμη βιβλιογραφική πληροφορία διαμορφώθηκαν οι χάρτες με τα κρίσιμα ενδιαιτήματα και τις επικράτειες για τα είδη χαρακτηρισμού και οριοθέτησης. 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 3.1 Συνοπτική αξιολόγηση Η περιοχή μελέτης με την προτεινόμενη χάραξη, περιλαμβάνει πληθώρα ενδιατημάτων, κυρίως για τα αρπακτικά πουλιά, καθώς και ορισμένα δασικά είδη και είδη αγροτικών και λιβαδικών εκτάσεων. Σε γενικές γραμμές, η εκτάσεις θαμνολίβαδων, δρυοδασών και δασολίβαδων από τα περίχωρα της Έδεσσας και της Σκυδρας ως τις νοτιοδυτικές υπόρειες του Πάικου, αποτελούν πλούσια ενδιατήματα τροφοληψίας για πολλά αρπακτικά πουλιά (αετογερακίνα, φιδαετό, γερακαετό, και ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 7

11 αποτελούν τον τυπικό βιότοπο της λιοστριτσίδας, που δεν κατέστη δυνατόν να ερευνηθεί. Τα αλλουβιακά δάση και οι κοίτες των ποταμών και των ρεμάτων της περιοχής αποτελούν επιβεβαιωμένα και δυνητικά ενδιαίτημα φωλιάσματος και τροφοληψίας για είδη όπως το σαΐνι, ο μαυροπελαργός και ο κραυγαετός. Οι διάσπαρτοι βραχώνες και τα μικρά φαράγγια της περιοχής είναι σημαντικό ενδιαίτημα φωλιάσματος και ξεκούρασης για τον μαυροπελαργό, την αετογερακίνα, το χρυσαετό, τον πετρίτη και το χρυσογέρακο, ενώ τα δάση δρυός του βόρειου τμήματος της περιοχής φιλοξενούν οριακά τον σταχτή δρυοκολάπτη και σε συνδυασμό με τις γύρω ανοιχτές εκτάσεις καλύπτουν τις ανάγκες φωλιάσματος και τροφοληψίας των φιδαετού, σφηκιάρη, κραυγαετού και γερακαετού. Τα ορεινά δάση του Πάικου δεν ήταν δυνατόν να ερευνηθούν ενδελεχώς αλλά είχει επιβεβαιωθεί το φώλιασμα του δρυομυγοχάφτη, αρπακτικών και υπάρχουν μαρτυρίες τουλάχιστον για την παρουσία του μαύρου δρυοκολάπτη. Ιδιαίτερη αξία έχουν επίσης τα μωσαϊκά δρυοδασών και καλλιεργειών γύρω από τα χωριά του βόρειου Πάικου (Σκρα, Φανός, Χαμηλό, κ.α. καθώς προσφέρουν ενδιαίτημα τροφοληψίας και φωλιάσματος στα αρπακτικά και τους κεφαλάδες. Οι αγροτικές εκτάσεις στον κάμπο της Αριδαίας και τα οροπέδια στα Μεγάλα Λιβάδια και το Θεοδωράκι φιλοξενούν σημαντικούς εθνικά πληθυσμούς των μελισσοφάγου, αετομάχου, σταχτοκεφαλά και ορτυκιού, ενώ ακόμα και οι εγκαταλελειμμένες εκμεταλλεύσεις επιφανειακών εξορύξεων έχουν ιδιαίτερη ορνιθολογική αξία, καθώς τα πρανή τους φιλοξενούν φωλεάζοντα είδη (μελισσοφάγος-χαλκοκουρούνα και τοπικά χρησιμοποιούνται και από την πετροτριλίδα. 3.2 Ανάλυση της διαδικασίας αξιολόγησης Για την περιοχή μελέτης δημιουργήθηκε αρχικά ένας πίνακας εργασίας με όλα τα είδη που απαντούν στην περιοχή, ο οποίος χρησιμοποιήθηκε για να ετοιμασθούν: α ο πίνακας αξιολόγησης των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης και β οι πίνακες 3.2.a-b του Τυποποιημένου Δελτίου Δεδομένων. Στον πίνακα αξιολόγησης των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης (βλ. Παράρτημα: Πίνακας Ι σημειώθηκε ο πληθυσμός του κάθε είδους στη περιοχή μελέτης και εάν το είδος πληροί κάποιο από τα κριτήρια 1, 2, 3 και 6. Τέλος, με βάση την αξιολόγηση που παρουσιάζεται στον ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 8

12 παραπάνω πίνακα, ετοιμάστηκε ο πίνακας 2 ο οποίος περιλαμβάνει τα είδη που πληρούν τα κριτήρια 1-6 και συνεπώς πρόκειται για τα είδη χαρακτηρισμού της περιοχής και ο πίνακας 3 που περιλαμβάνει τα είδη που πληρούν τα πληθυσμιακά όρια οριοθέτησης και αποτελούν τα είδη οριοθέτησης της περιοχής μελέτης (δηλαδή τα είδη τα ενδιαιτήματα των οποίων μπορούν να ληφθούν υπόψη για την οριοθέτησή της ως ΖΕΠ. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 9

13 Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας Πίνακας 2. Είδη χαρακτηρισμού ανά κριτήριο για την περιοχή: «GR 040 Στενά Αψάλου και Μογλενίτσας» A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη χαρακτηρισμού Κριτήριο 1 Κριτήριο 2 Κριτήριο 3 Κριτήριο 4 Κριτήριο 5 Κριτήριο 6 85 Buteo rufinus Αετογερακίνα <1% πληθ ΕΕ 101 Falco biarmicus Χρυσογέρακο <1% πληθ ΕΕ ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 10

14 Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας Πίνακας 3. Είδη οριοθέτησης για την περιοχή: «GR 040 Στενά Αψάλου και Μογλενίτσας» A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη οριοθέτησης 29 Ciconia nigra Μαυροπελαργός <1% πληθ Ελλάδας 67 Pernis apivorus Σφηκιάρης <1% πληθ Ελλάδας 68 Milvus migrans Τσίφτης <1% πληθ Ελλάδας 76 Circaetus gallicus Φιδαετός <1% πληθ Ελλάδας 83 Accipiter brevipes Σαΐνι <1% πληθ Ελλάδας 84 Buteo buteo Γερακίνα 90 Aquila chrysaetos Χρυσαετός <1% πληθ Ελλάδας 87 Aquila pomarina Κραυγαετός 92 Hieraaetus pennatus Γερακαετός <1% πληθ Ελλάδας 103 Falco peregrinus Πετρίτης <1% πληθ Ελλάδας 113 Coturnix coturnix Ορτύκι <1% πληθ Ελλάδας 131 Burhinus oedicnemus Πετροτριλίδα 224 Bubo bubo Μπούφος <1% πληθ Ελλάδας 240 Merops apiaster Μελισσοφάγος <1% πληθ Ελλάδας 241 Coracias gαrrulus Χαλκοκουρούνα 244 Picus canus Σταχτής Δρυοκολάπτης 246 Lanius minor Σταχτοκεφαλάς 374 Lanius collurio Αετομάχος <1% πληθ Ελλάδας ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 11

15 3.3 Περιγραφή κρίσιμων ενδιαιτημάτων/απειλών των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης Στο κεφάλαιο αυτό περιγράφεται συνοπτικά ο ελληνικός πληθυσμός των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης, το καθεστώς παρουσίας τους στην περιοχή μελέτης, τα κρίσιμα ενδιαιτήματά (θέσεις φωλιάσματος, τροφοληψίας και καταφυγίου και οι απειλές τους, καθώς και τα ενδεδειγμένα μέτρα διατήρησης. Χρυσαετός (Aquila chrysaetos Ο ελάχιστος εθνικός πληθυσμός υπολογίζεται σε 100 ζεύγη με εξάπλωση σε κάθε μεγάλο ορεινό όγκο της Βόρειας και Κεντρικής Ελλάδας και σποραδικότερα στην Πελοπόννησο, ενώ αναπαράγεται και στην Κρήτη (πιθανόν το υποείδος A c homeyeri. Στο όρος Πάικο τουλάχιστον τρεις επικράτειες έχουν εντοπιστεί τα τελευταία 4 χρόνια: μία επικράτεια με εντοπισμένη φωλιά στην περιοχή της Κάρπης, μία στην περιοχή της Κρώμνης και μία στην περιοχή των Μ Λιβαδίων. Ανώριμα άτομα έχουν παρατηρηθεί επανειλλημένα στην ευρύτερη περιοχή Μογλενίτσα και Νοτιοδυτικού Πάικου. Οικολογία Λόγω των εγγενώς μικρών πληθυσμών του θεωρείται απειλούμενος στην Ευρώπη αν και δεν μειώνεται στο μεγαλύτερο μέρος της εξάπλωσής του (BirdLife International Έχει αργούς αναπαραγωγικούς ρυθμούς ωριμάζοντας μετά το 6 ο έτος, γεννά 1-2 αυγά που κλωσά για ημέρες, οι νεοσσοί παραμένουν στη φωλιά για μήνες και ανεξαρτητοποιούνται σε άλλους 3-4 (Watson, Μπορεί να τραφεί με μεγάλο εύρος λείας από μικρά τρωκτικά έως ενήλικα σαρκοφάγα (αλεπούδες και νεαρά οπληφόρα, αλλά συνήθως εστιάζει τις προτιμήσεις του τοπικά σε θηράματα kg, ανάλογα με το τι αφθονεί τοπικά (στη Βαλκανική είναι γνωστή η εξάρτησή του κατά την αναπαραγωγική περίοδο από χελώνες τις οποίες ρίχνει σε βράχια για να σπάσει το καύκαλο, Grubac 1987, Handrinos Η αναπαραγωγική επιτυχία του μπορεί να επηρεαστεί αρνητικά από παράγοντες όπως η παρατεταμένη κακοκαιρία, η ενόχληση και η αλλαγές στα ενδιαιτήματα, ιδιαίτερα σε αλληλεπίδραση με συνεργηστικούς παράγοντες (Steenhoff et al 1997, Whitfield et al 2006, Vekasy et al ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 12

16 Ένα μοντέλο χρήσης χώρου που προβλέπει εντατική χρήση σε ράχες και κορυφογραμμές κοντά στη φωλιά έχει αναπτυχθεί στη Σκοτία (Haworth et al 2002 και έχει δοκιμαστεί και με σχετική επιτυχία στο δάσος Δαδιάς (Sidiropoulos Το είδος διατηρεί κυρίως αμοιβαία αποκλειστικές επικράτειες φωλεοποίησης και τροφοληψίας και συνεπώς οι ανάγκες σε ενδιαιτήματα φωλεοποίησης και τροφοληψίας πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν για κάθε επικράτεια χωριστά όσον αφορά τα ενδεδειγμένα διαχειριστικά μέτρα, καθώς η βιωσιμότητα των επικρατειών και η αναπαραγωγική επιτυχία έχει βρεθεί να περιορίζεται πιο εύκολα σε ζεύγη με ενδοειδικά περιορισμένες δυνατότητες επέκτασης χωροκράτειας (Marzluff et al Απειλές: Βασικές απειλές για το είδος είναι η λαθροθηρία, η χρήση δηλητηρίων και η υποβάθμιση των βιοτόπων τροφοληψίας του (κυρίως η εγκατάλειψη των ορεινών καλλιεργειών, καθώς και σε τοπικό επίπεδο η υπερθήρευση ορισμένων βασικών ειδών διατροφής όπως η πέρδικα και ο λαγός. Επίσης οι εκτεταμένες αναδασώσεις και η φυσική δάσωση εγκαταλελειμμένων γαιών είναι αρνητικές για το είδος. Αετογερακίνα (Buteo rufinus Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο Ελληνικός πληθυσμός εκτιμάται σε ζεύγη. Στην περιοχή μελέτης έχουν εντοπιστεί 3 επιβεβαιωμένες επικράτειες και μια πιθανή: Στη θέση «Τρύπιος Βράχος», ένα ζεύγος έχει σταθερή παρουσία την περίοδο ενώ ενήλικα άτομα έχουν παρατηρηθεί και την τρέχουσα περίοδο, ένα ζεύγος είναι γνωστό στην περιοχή της Λάκκας και ένα ζεύγος αναπαράγεται στα βράχια του Προδρόμου στα όρια της περιοχής με την ΖΕΠ της Τζένας. Στην περιοχή της Αραβησσού έχουν παρατηρηθεί μεμονωμένα άτομα. Οικολογία. Το είδος τρέφεται κυρίως με μικροθηλαστικά και ερπετά. Στην ευρύτερη περιοχή της Αλμωπίας έχει παρατηρηθεί να μεταφέρει σαύρες, φίδια ενώ στην περιοχή μελέτης κυνηγά σε θαμνολίβαδα και καλλιέργειες. Φωλιάζει σχεδόν αποκλειστικά σε βράχια. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 13

17 Απειλές. Όπως όλα τα αρπακτικά, τρέφεται τουλάχιστον περιστασιακά με πτώματα και τα δηλητηριασμένα δολώματα αποτελούν σοβαρή απειλή για την επιβίωση των ατόμων. Η λαθροθηρία, αν και σχετικά περιορισμένη, αποτελεί απειλή για κάθε είδος αρπακτικού με μικρούς πληθυσμούς, ενώ οι αλλαγές χρήσεων γης (εγκατάλειψη κτηνοτροφίας, δάσωση εγκαταλειμμένων γαιών, εντατικοποίηση καλλιεργειών περιορίζουν το ενδιαίτημα τροφοληψίας. Χρυσογέρακο (Falco biarmicus Εξαιρετικά σπάνιο είδος με σποραδική κατανομή, το χρυσογέρακο εκτιμάται σε ζεύγη στην Ελλάδα. Ένα άτομο παρατηρήθηκε στην περιοχή μεταξύ Μανδάλου Κρανιάς να κυνηγά κατά την τρέχουσα περίοδο. Η νότιες υπώρειες του Πάικου αποτελούν ιδανικό ενδιαίτημα φωλιάσματος για το είδος ενώ οι αγροτικές και λιβαδικές εκτάσεις στην περιοχή Μάνδαλο-Θεοδωράκι-Προφήτης Ηλίας φαίνοντα ικανές να υποστηρίξουν το είδος ως ενδιαίτημα τροφοληψίας. Οικολογία Φωλιάζει σε βράχια και προτιμά χαμηλά φαράγγια μπροστά από ξερικές ανοιχτές εκτάσεις με μεγάλους πληθυσμούς από εδαφόβια στρουθιόμορφα που αποτελούν και την κύρια πηγή τροφής του. Γεννά 2-4 αυγά που επωάζει για ~35 ημέρες, η πτέρωση ολοκληρώνεται σε άλλες 40 και οι νεοσσοί ανεξαρτητοποιούνται μετά από 1 μήνα. Απειλές: Ιδιαίτερα για το είδος όπως και για τον πετρίτη και σε μικρότερο βαθμό για τα περισσότερα αρπακτικά πουλιά η παράνομη συλλογή αυγών και νεοσσών για ιερακοθηρία ή απλώς διατήρηση στην αιχμαλωσία αποτελεί δυνητικά σοβαρότατη απειλή και όποια στοιχεία αφορούν θέσεις φωλεοποίησης πρέπει να διαχειρίζονται με την δέουσα προσοχή και μυστικότητα. Μαυροπελαργός (Ciconia nigra Καθεστώς παρουσίας πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Μαυροπελαργού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International Κρίνοντας από ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 14

18 τις εποχές (ενήλικα άτομα και ζευγάρια σε αναπαραγωγική περίοδο, και τις αποστάσεις των παρατηρήσεων τουλάχιστον τρεις επικράτειες (μία στην περιοχή Φανού-Σκρα, μία στην περιοχή της Κρώμνης και μία στην περιοχή του Μογλενίτσα υπάρχουν στην περιοχή. Η εξάρτηση του είδους από ποτάμια και ρέματα μόνιμης ροής, πιθανότατα πλούσιων σε ψάρια υποστηρίζεται και από τις παρατηρήσεις σε περιοχές που είτε πληρούν τα παραπάνω κριτήρια είτε έχουν εμπλουτιστεί τεχνητά. Επιβάλλεται για τη διατήρηση του είδους ο εντοπισμός των θέσεων αναπαραγωγής και η προστασία τους από την ενόχληση, καθώς και η ορθολογική διαχείριση των υδάτινων αποθεμάτων της περιοχής ώστε να μπορούν να διατηρούν υγιείς πληθυσμούς ψαριών. Οικολογία. Ο Μαυροπελαργός ζει σε απομακρυσμένες δασώδεις περιοχές, κοντά σε λίμνες, έλη και ποτάμια, φωλιάζει βαθιά μέσα στα δάση κωνοφόρων, συνήθως σε απότομες πλαγιές, πάνω από υγρές, καλά προφυλαγμένες ρεματιές, γκρεμούς και χαράδρες. Η τροφή του αποτελείται από ψάρια, αμφίβια, ερπετά, έντομα και μικρά θηλαστικά. Είναι ευαίσθητος στην ανθρώπινη παρουσία γι αυτό και απειλείται κυρίως από την όχληση κατά την περίοδο της αναπαραγωγής (Απρίλιο - Ιούνιο, αλλά και από την καταστροφή των βιοτόπων τροφοληψίας και φωλεοποίησης. Σφηκιάρης (Pernis apivorus Ο σφηκιάρης είναι σχετικά κοινό είδος στην Ελλάδα με τον ελάχιστο εθνικό πληθυσμό να υπολογίζεται σε 1000 ζεύγη. Στην περιοχή μελέτης εντοπίστηκε σε όλη την έκταση με σχεδόν συνεχείς παρατηρήσεις από το Μογλενίτσα ως τα ανατολικά όρια του όρους Πάικου σε κάθε σημείο θέας που χρησιμοποιήθηκε. Μόνο το τμήμα της περιοχής του Μογλενίτσα μπορεί να φιλοξενεί 4-5 ζεύγη ενώ τουλάχιστον δύο επικράτειες έγιναν αντιληπτές από 1 μόνο σημείο θέας στην περιοχή της Γουμένισσας. Οικολογία Ο Σφηκιάρης είναι σχετικά κοινό είδος μεσαίου μεγέθους αρπακτικού, και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ύπαρξη υψηλού δάσους για την αναπαραγωγή και ανοίγματα σε μαλακά εδάφη που ευνοούν το σκάψιμο για αγριομέλισσες και σφήκες (η κύρια τροφή του, Cramp and Simmons 1980, Hardey et al 2006 για τροφοληψία. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 15

19 Μεταναστευτικός, φτάνει μετά το τέλος Μαρτίου και αναχωρεί μετά τα μέσα Αυγούστου (Handrinos and Akriotis 1997, γεννά 1-3 αυγά που επωάζονται για ημέρες, ενώ τα νεαρά παραμένουν στην φωλιά για 50 και ανεξαρτητοποιούνται πλήρως μετά τις ημέρες. Συμπληρώνει τη διατροφή του με άλλα έντομα, αμφίβια και ερπετά. Φωλιάζει αποκλειστικά σε δέντρα. Απειλές: Απειλές για το είδος θεωρούνται η λαθροθηρία, η οδική διάνοιξη σε ορεινούς όγκους και η πρόσβαση απρόσιτων περιοχών, η ενόχληση στην περιοχή φωλεοποίησης, οι υλοτομήσεις ώριμων δέντρων, τα καλώδια υψηλής τάσης, καθώς και η εγκατάλειψη ή αλλαγή παραδοσιακών χρήσεων γης και πρακτικών (δάσωση εγκαταλειμμένων γαιών, χρήση βιοκτόνων και καταστροφή φυτοφρακτών. Τσίφτης (Milvus migrans Ο Τσίφτης θεωρείται εξαιρετικά σπάνιος στην Ελλάδα με το BirdLife International (2004 να εκτιμά το μέγεθος του πληθυσμού του σε μόλις ζεύγη. 1 τουλάχιστον ζεύγος είναι μόνιμα παρόν τα τελευταία 4 χρόνια στον σκουπιδότοπο της Έδεσσας (Σωτήρα και μάλλον αναπαράγεται πολύ κοντά του. Αξίζει να σημειωθεί ότι η σταθερή παρουσία του είδους σχετίζεται με την τακτική απόρριψη υπολειμμάτων σφαγείου, όπως συμβαίνει και σε άλλα παρόμοια σημεία στην ευρύτερη περιοχή Πέλλας Φλώρινας (Σιδηρόπουλος κ.α Πάνω από δύο άτομα έχουν παρατηρηθεί τακτικά στο σημείο και η παρατηρήσεις και από άλλα σημεία συνηγορούν και στην πιθανή ύπαρξη δεύτερου ζεύγους. Προστασία των θέσεων φωλεοποίησης και άμεση επιπρόσθετη στήριξη τουλάχιστον όταν πάψει η ακούσια παροχή τροφής είναι επιβεβλημένα για τη διατήρηση του είδους. Οικολογία: Εξαιρετικά ευρύτατη ποικιλία δίαιτας στην παλαιαρκτική εξάπλωσή του, παρουσιάζει μια εξάρτηση από νεκρά ζώα και απορρίμματα υπολείμματα επεξεργασίας κρέατος, και στην ευρύτερη περιοχή της Αλμωπίας παρατηρείται πιο συχνά σε σκουπιδότοπους, ενώ έχει παρατηρηθεί να πετά πάνω από δρόμους προς αναζήτηση νεκρών ζώων, θυμάτων αυτοκινήτων. Φωλιάζει σχεδόν αποκλειστικά σε δέντρα. Μεταναστευτικός, φτάνει από τις αρχές Μαρτίου και αναχωρεί από τα μέσα Αυγούστου, ενώ μερικά άτομα ξεχειμωνιάζουν κυρίως γύρω από μεγάλους ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 16

20 υγροτόπους (Handrinos and Akriotis, Αποθέτει 2-3 αυγά που κλωσά για ~40 ημέρες, οι νεοσσοί πτερώνονται σε ~40 ημέρες και ανεξαρτητοποιούνται μετά από άλλες 50 ημέρες (Cramp and Simmons Απειλές: H κυριότερη απειλή για το είδος συνδέεται με τη συνήθεια του να τρέφεται με νεκρά ζώα, συνήθεια που τον καθιστά ευάλωτο σε δηλητηριάσεις από δολώματα ή φυτοφάρμακα. Άλλες απειλές συνιστούν η μείωση των αποθεμάτων ψαριών, τα οποία επίσης αποτελούν τροφή του, η λαθροθηρία και η πρόσκρουση σε ηλεκτροφόρα καλώδια. Επιπλέον μετά το 2002 οι κανονισμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τον έλεγχο της διάθεσης των ζωικών σφάγιων και των νεκρών ζώων είχαν σαν αποτέλεσμα τη μείωση της διαθεσιμότητας τροφής του είδους. Επιπλέον αλλαγές στον τρόπο άσκησης της εκτατικής κτηνοτροφίας εγκυμονούν κινδύνους για το είδος, καθώς μειώνουν τη διαθεσιμότητα εύρεσης νεκρών ζώων στην ύπαιθρο, αλλά και πιθανά επηρεάζουν τους πληθυσμούς εντόμων με τα οποία ο Τσίφτης τρέφεται. Τέλος σε κάποιες χώρες, όπως στη Ρωσία, απειλή αποτελεί την Άνοιξη η ενόχληση από τουρίστες ή ψαράδες που προσεγγίζουν τις περιοχές όπου φωλιάζει (Tucker & Heath Φιδαετός (Circaetus gallicus Ο φιδαετός αριθμεί τουλάχιστον 300 ζεύγη στη χώρα μας και η προτεινόμενη ΖΕΠ σίγουρα ξεπερνά το όριο των 3 ζευγών ενώ μπορεί να φιλοξενεί μέχρι και 10 ζεύγη, κρίνοντας από τη συχνότητα και τη διασπορά των παρατηρήσεων από τα περίχωρα της Σκύδρας ως την οριογραμμή των συνόρων, σχεδόν σε κάθε κατάλληλη περιοχή. Χαρακτηριστικά, μέχρι και τέσσερα ενήλικα άτομα έχουν παρατηρηθεί να κυνηγούν ταυτόχρονα στους λόφους μεταξύ Λιθαριάς-Καλής που αποτελούν μάλλον πλούσιο ενδιαίτημα τροφοληψίας, τρία άτομα με επικρατειακή συμπεριφορά εντοπίστηκαν κατά την τρέχουσα εργασία πεδίου κοντά στα Μ. Λιβάδια, ενώ ενήλικα σε αναζήτηση τροφής έχουν παρατηρηθεί σε όλη την έκταση από την περιοχή της Αξιούπολης ως τα όρια της ΖΕΠ της Τζένας. Οικολογία Φωλιάζει σε ώριμα δέντρα με σχετικά ανοιχτή κόμη (Bakaloudis et al Καλοκαιρινός επισκέπτης στη χώρα, έρχεται από τα μέσα Μαρτίου και αναχωρεί για το Νότο από αρχές Σεπτεμβρίου. Τρέφεται σε μεγάλο ποσοστό με φίδια και μεγάλες ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 17

21 σαύρες. Γεννά 1 αυγό που επωάζεται για ~45 ημέρες. Οι νεοσσοί παραμένουν στη φωλιά για περίπου 70 ημέρες και μεταναστεύουν σε οικογενειακές ομάδες (Cramp and Simmons 1980, Gensbol Απειλές: Βασικές απειλές για το είδος αποτελούν η λαθροθηρία και στη Μεσόγειο γενικότερα οι πυρκαγιές, καθώς και η απομάκρυνση των ώριμων δέντρων που του στερούν σημαντικές θέσεις φωλιάσματος. Επίσης η εγκατάλειψη παραδοσιακών χρήσεων γης, όπως των εκτατικών μορφών κτηνοτροφίας και η επακόλουθη δάσωση εγκαταλελειμμένων γαιών (καλλιέργειες βοσκοτόπια έχει ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση του κυνηγότοπού του. Σαΐνι (Accipiter brevipes Το σαΐνι βρέθηκε σε όσα σημεία της κοιλάδας του Μογλενίτσα ερευνήθηκαν καθώς και σε καλλιεργούμενες εκτάσεις στην περιοχή του Εξαπλατάνου, Νέας Ζωής και Ριζαρίου και η διατήρηση των παρόχθιων δασών και των ρεμάτων κρίνεται απαραίτητη για την εξασφάλιση κατάλληλου ενδιαιτήματος φωλεοποίησης. Είναι βέβαιο ότι το είδος ξεπερνά κατά πολύ το όριο των 10 ζευγών στην προτεινόμενη οριοθέτηση της περιοχής (1% του ελάχιστου εθνικού πληθυσμού αλλά χωρίς πλήρη συστηματική έρευνα η ακριβής καταμέτρηση του πληθυσμού του παραμένει αδύνατη. Οικολογία: Το σαΐνι αποτελεί είδος αρκετά κρυπτικό στην παρουσία του (Gensbol 2006 και ένα από τα λιγότερο μελετημένα αρπακτικά της Ευρώπης στην οποία είναι καλοκαιρινός επισκέπτης χρησιμοποιώντας την Ανατολική οδό στενού μεταναστευτικού μετώπου (Κάυκασος / Βόσπορος Μ. Ανατολή. Στην Ελλάδα έρχεται από τις αρχές Μαΐου (Handrinos and Akriotis Φωλιάζει αποκλειστικά σε δέντρα σε παρόχθια και άλλα δάση χαμηλού υψομέτρου. Στην περιοχή μελέτης έχει βρεθεί σε παρόχθια και υδροχαρή δάση με Platanus orientalis Salix spp, λευκοφυτείες, και δάση δρυός. Τρέφεται κυρίως με μικρά ερπετά και έντομα, και παρατηρήθηκε να κυνηγάει πολλές φορές πάνω από αγροτικές εκτάσεις με φυτοφράκτες, χέρσα, αγροτικούς δρόμους και ρέματα, χρησιμοποιώντας στύλους, σύρματα, κλαδιά δέντρων και εν πτήση. Είναι μάλλον συντηρητική εκτίμηση ότι κάθε τμήμα ρέματος <2 km με ανεπτυγμένη παρόχθια βλάστηση μπορεί να φιλοξενεί και από ένα ζεύγος (το αντιστοίχου μεγέθους παρόχθιου δάσος του ποταμού Αλμωπαίου πολύ περισσότερα. Γεννά 3-5 ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 18

22 αυγά που επωάζει για ημέρες, οι νεοσσοί πτερώνονται σε ηλικία ημερών και παραμένουν με τους γονείς για 2 περίπου εβδομάδες (Gensbol Γερακίνα (Buteo buteo Κοινό είδος, το συνηθέστερα παρατηρούμενο αρπακτικό σε γυρωπέταγμα στην περιοχή. Παρατηρείται κυριολεκτικά από οποιαδήποτε σημείο θέας και καταλαμβάνει όλα σχεδόν τα ενδιαιτήματα, από το δασοόριο και κάτω και χρησιμοποιεί τα υπαλπικά λιβάδια για τροφοληψία. Ο Ελληνικός πληθυσμός εκτιμάται σε σταθερά τουλάχιστον 3000 ζεύγη και σε περιοχή τέτοιου μεγέθους και με αυτή τη συχνότητα παρατηρήσεων πρέπει να θεωρηθεί ότι ο πληθυσμός ξεπερνά το όριο των 30 ζευγών. Οικολογία Φωλιάζει σε βράχια και δέντρα, και τρέφεται κυρίως με μικροθηλαστικά και ερπετά. Γεννά 2-4 αυγά, που επωάζει για ~35 ημέρες, η πτέρωση ολοκληρώνεται σε ηλικία ~50 ημερών και η ανεξαρτητοποίηση σε τουλάχιστον άλλες 45 ημέρες. Στην περιοχή έρευνας όπως προαναφέρθηκε βρέθηκε σε κάθε τύπο ενδιαιτήματος, ακόμη και σε κλειστά δάση με κάποια σχετικά διάκενα. Κραυγαετός (Aquila pomarina Ο ελάχιστος Ελληνικός πληθυσμός εκτιμάται σε 67 ζεύγη και η περιοχή μελέτης φιλοξενεί μέλλον ένα αξιοσέβαστο ποσοστό της ελάχιστης εκτίμησης: 2 ζεύγη με ένα νεοσσό έχουν παρατηρηθεί στην περιοχή του Μογλενίτσα το Καλοκαίρι του 2005, και ενήλικα άτομα έχουν παρατηρηθεί έκτοτε. 1 ενεργή φωλιά εντοπίστηκε κατά προσέγγιση στην περιοχή των Μ Λιβαδιών όπου κατά τη διάρκεια της έρευνας πεδίου το τρέχον έτος παρατηρήθηκαν ενήλικα άτομα με μεταφορά τροφής στο εν λόγω σημείο σε όριο δάσους οξιάς με καλλιέργειες 1 ενήλικο άτομο εντοπίστηκε επίσης κατά την πρόσφατη εργασία πεδίου να πραγματοποιεί επικρατειακές επιδείξεις σε παλιά γνωστή επικράτεια στην περιοχή του Σκρα, ενώ πιθανόν υπάρχει άλλη μια επικράτεια που προκύπτει από πρόσφατες ( παρατηρήσεις μεταφοράς τροφής και γενικές κατευθύνσεις πτήσεων στα ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 19

23 όρια της προτεινόμενης ΖΕΠ με τα προτεινόμενα όρια της ΖΕΠ Όρη Τζένα και Πίνοβο, ανεβάζοντας το συνολικό αριθμό επικρατειών σε 3-5 Οικολογία Μεταναστευτικό είδος, έρχεται στη χώρα από τα μέσα Απριλίου και αναχωρεί από τα τέλη Αυγούστου. Φωλιάζει κυρίως στη Βόρειο Ελλάδα σε κράσπεδα δασών πεδινών και ημιορεινών συνήθως περιοχών, με ιδιαίτερη προτίμηση σε περιοχές με υγροτόπους, εκτατικές καλλιέργειες και λιβάδια, όπου κυνηγά τη λεία του, κυρίως ερπετά, αμφίβια και μικροθηλαστικά. Φωλιάζει σε ώριμα δέντρα, όπου εναποθέτει 2 αυγά, ενώ στην περίπτωση ακόμη που εκκολαφθούν και τα δύο, πάντα μόνο ο ένας (μεγαλύτερος νεοσσός επιβιώνει. Απειλές. Απειλείται κυρίως από την υποβάθμιση των ενδιαιτημάτων φωλιάσματος (υλοτομίες και εκχερσώσεις πεδινών δασών και τροφοληψίας (αποξήρανση μικρών υγροτόπων, εντατικοποίηση καλλιεργειών και δάσωση εγκαταλειμμένων γαιών (Meyburg et al 2001, Αλιβιζάτος κ. α. in press. Οι κυριότερες απειλές που αντιμετωπίζει το είδος στην Ελλάδα είναι η αποψίλωση / υποβάθμιση των δασών, καθώς και η διαχείρισή τους με τρόπο μη συμβατό με τη διατήρηση του είδους, η αλλαγές των ενδιαιτημάτων του, οι νέες αγροτικές πρακτικές, η καταστροφή των μικρών υγροτόπων και η μείωση των σημαντικότερων ειδών που αποτελούν τη λεία του: των αμφίβιων και των ερπετών. Γερακαετός (Hieraaetus pennatus Ο γερακαετός θεωρείται σπάνιος στη χώρα μας με τον ελάχιστο πληθυσμό να εκτιμάται σε 80 ζεύγη. Στην περιοχή μελέτης έχει εντοπιστεί σε τρεις περιοχές και μάλλον πρόκειται για 2-3 διαφορετικές επικράτειες. Ένα άτομο παρατηρήθηκε να διασχίζει την περιοχή της Κερασιάς εν πτήσει προς την Έδεσσα, ένα άτομο πλησίον του χιονοδρομικού κέντρου σε δασοόριο, ενώ μια παρατήρηση από τον Αύγουστο του 2005 στις κορυφογραμμές των συνόρων στα βοσκοτόπια Προμάχων-Γαρεφίου μπορεί να προέρχεται από επικράτεια της ΠΓΔΜ, ή να πρόκειται για άτομο σε ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 20

24 μετανάστευση. Κατάλληλο ενδιαίτημα, φαινομενικά τουλάχιστον υπάρχει και στην περιοχή της Κέλλης. Οικολογία: Ο γερακαετός είναι καλοκαιρινός επισκέπτης στην Δυτική Παλαιαρκτική και στη χώρα μας βρίσκεται από τα μέσα Απριλίου ως τα τέλη Αυγούστου (Handrinos and Akriotis Φωλιάζει αποκλειστικά σε δέντρα και καταλαμβάνει επικράτειες σε ημιορεινές κυρίως περιοχές σε άκρες δασών και αγροδασικά μωσαϊκά, αλλά μπορεί να χρησιμοποιήσει πολλών ειδών ανοιχτά ενδιαιτήματα (δασοόριο, καλλιέργειες, βοσκοδάση, θαμνολίβαδα. Σε μεσογειακά οικοσυστήματα της Ισπανίας βρέθηκε να προτιμά τα αγροδασικά μωσαϊκά (Sanchez-Zapata & Calvo 1999 και να φωλιάζει σε δάσος αλλά να εντάσσει μεγάλο μέρος εκτατικών καλλιεργειών στην επικράτειά του (Martinez et al Τρέφεται κυρίως με μέσου μεγέθους στρουθιόμορφα και σαύρες. Γεννά 1-2 αυγά, η επώαση διαρκεί ~ 37 ημ., η πτέρωση ολοκληρώνεται σε και η ανεξαρτητοποίηση μετά από άλλες 45. Οι νεοσσοί μεταναστεύουν χωριστά 1-2 εβδομάδες πριν τους γονείς (Gensbol Απειλές: Κύριες απειλές για το είδος αποτελούν η λαθροθηρία, οι υλοτομίες υπερώριμων δέντρων ή συστάδων, οι αποψιλωτικές υλοτομίες, καθώς και δασικές εργασίες σε περίοδο αναπαραγωγής κοντά στη θέση της φωλιάς που μπορεί να προκαλέσουν ενόχληση. Επίσης το είδος απειλούν πυρκαγιές, οδική διάνοιξη ορεινών όγκων και πρόσβαση απρόσιτων περιοχών, καθώς και η ύπαρξη καλωδίων υψηλής τάσης. Πετρίτης (Falco peregrinus Ο ελάχιστος εθνικός πληθυσμός υπολογίζεται σε 300 ζεύγη και στην οροσειρά του Βόρα έχει παρατηρηθεί σε τουλάχιστον 5 θέσεις οι τρεις εκ των οποίων τουλάχιστον ανήκουν σε διαφορετικές επικράτειες: Στο φαράγγι του Λουτρακίου όπου μια οικογένεια με 2 νεοσσούς παρατηρήθηκε να κυνηγά τον Ιούλιο, στην περιοχή Προμάχων Γαρεφίου, και σε βράχια κοντά στον Άγιο Αθανάσιο. Πιθανόν άλλο ένα ζεύγος υπάρχει στην περιοχή του Λουτρακίου και άλλο ένα στα βράχια πλησίον της Κερασιάς Α. Κορυφής, όπου και παρατηρήθηκε ένα ενήλικο τον Ιούλιο. Οι εκτεταμένοι βραχώνες στα φαράγγια του Λουτρακίου (Ράμνο Μπορ, και Δυτικά του ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 21

25 Χιονοδρομικού Κέντρου (Στάρκοβ Γκροπ πιθανόν να φιλοξενούν επιπλέον επικράτειες. Οικολογία Ο πετρίτης φωλιάζει αποκλειστικά σε βράχια (και κτίρια σε μεγάλες πόλεις όπου τρέφεται με περιστέρια και τρέφεται κυρίως με πουλιά μεσαίου μεγέθους (από μέγεθος τσίχλας και πάνω με ιδιαίτερη προτίμηση στα περιστερόμορφα τα οποία συλλαμβάνει εν πτήση. Γεννά 2-4 αυγά, η επώαση διαρκεί περίπου 1 μήνα, οι νεοσσοί πτερώνονται μετά από 40 ημέρες και παραμένουν με τους γονείς για άλλους δυο μήνες. Απειλές: Η μείωση της τροφής και ειδικότερα των αγριοπερίστερων αποτελεί παράγοντα περιορισμού της διαθεσιμότητας τροφής. Ως ιδιαίτερη απειλή στην Ευρώπη έχει αναφερθεί η παράνομη συλλογή αυγών και νεοσσών για ιερακοθηρία, χωρίς να υπάρχουν ενδείξεις για σχετικές δραστηριότητες στην περιοχή μελέτης. Επίσης η λαθροθηρία απειλεί τον Πετρίτη, όπως άλλωστε και τα υπόλοιπα αρπακτικά πουλιά. Τέλος σημαντική απειλή θεωρούνταν στο παρελθόν η χρήση εντομοκτόνων και βαρέων μετάλλων (οργανοφωσφορικά, PCBs, που μέσω της τροφικής αλυσίδας φθάνουν στο είδος (βιοσυσσώρευση και έχουν ως αποτέλεσμα την αποτυχία της αναπαραγωγής. Ορτύκι (Coturnix coturnix Το ορτύκι έχει καταγραφεί σε αρκετές θέσεις στην περιοχή μελέτης, με ιδιαίτερες συγκεντρώσεις σε μικτό αγροτικό ενδιαίτημα με καλλιέργειες πατάτας, δημητριακών και αγραναπάυσεις, ακούστηκαν σε μιρό μόνο μέρος του να καλούν ταυτόχρονα τρία άτομα. Ο ελάχιστος εθνικός πληθυσμός εκτιμάται σε 2000 ζεύγη. Η καταλληλότητα και η έκταση των αγροτικών περιοχών στην περιοχή μελέτης (πχ περιοχή Θεοδωρακείου συνηγορεί στην υπέρβαση του ορίου των 20 ζευγών. Οικολογία Καλοκαιρινός επισκέπτης, φτάνει στη χώρα μας από τα τέλη Μαρτίου και η επιστροφή στους τόπους διαχείμασης ξεκινά από τα τέλη Αυγούστου (Handrinos and Akriotis Γεννά 8-13 αυγά στο έδαφος σε φωλιά μέσα στη βλάστηση, και η ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 22

26 επώαση διαρκεί ημέρες. Τα μικρά εγκαταλείπουν τη φωλιά σχεδόν αμέσως και παραμένουν με τους γονείς για ημέρες. Απειλές: Αλλαγές στην αγροτική ζώνη (πλήρης εγκατάλειψη ή και εντατικοποίηση της παραγωγής των αγροτικών εκτάσεων, πιθανές επανεισαγωγές ή εμπλουτισμοί με συγγενικά είδη από κυνηγετικούς συλλόγους, λαθροκυνήγι και εντατικό κυνήγι, οδική διάνοιξη ορεινών όγκων και πρόσβαση σε απρόσιτες περιοχές, ιδιαίτερα στα ορεινά λιβάδια που χρησιμοποιεί στη μετανάστευση. Θεωρείται ότι έχει μειωθεί πολύ τα τελευταία χρόνια, όπως συμβαίνει και σε πολλές άλλες χώρες της Ευρώπης, λόγω την εντατικοποίησης της αγροτικής παραγωγής και της ελαχιστοποίησης των ακαλλιέργητων εδαφών. Η απελευθέρωση για «εμπλουτισμό» του συγγενικού είδος Coturnix japonica θεωρείται πανευρωπαϊκά η μεγαλύτερη απειλή για το Ορτύκι, αφού έχει διαπιστωθεί ότι τα δύο είδη διασταυρώνονται με αποτέλεσμα οι γηγενείς πληθυσμοί να μολύνονται γενετικά με πολύ αρνητικά αποτελέσματα στη βιολογία του είδους. Πετροτιρλίδα (Burhinus oedicnemus Ο ελάχιστος εθνικός πληθυσμός της πετροτιρλίδας εκτιμάται σε 700 ζεύγη. Στην περιοχή έρευνας έχει εντοπιστεί σε τρεις τουλάχιστον θέσεις: στα όρια της προτεινόμενης χάραξης στην περιοχή της Σκύδρας (τουλάχιστον 1 επικράτεια, σε μαντριά κοντά στον οικισμό του Προφήτη Ηλία (τουλάχοστον 3 επικράτειες και μια ιδιαίτερα μεγάλη συγκέντρωση με συνεχή τα τελευταία χρόνια παρουσία στα εγκατελλειμένα επιφανειακά λατομεία (νυν βοσκοτόπια στην Λάκκα, όπου σε μια ολιγόλεπτη στάση ακούστηκαν τπουλάχιστον τρία ενήλικα άτομα να καλούν από διαφορετικές κατευθύνσεις και αποστάσεις που εκτιμώνται να ξεπερνούν τα 100 m. Οικολογία Καλοκαιρινός επισκέπτης, έρχεται στην Ελλάδα από τα μέσα Απρίλη και αναχωρούν από τα μέσα Σεπτέμβρη. Ο αναπαραγωγικός πληθυσμός της χώρας ανήκει στο υποείδος B. o. saharae (Handrinos and Akriotis Προτιμά ξηρές, άνυδρες περιοχές και τρέφεται κυρίως με ασπόνδυλα και μικρά σπονδυλόζωα (κυρίως σαύρες. Φωλιάζει στο έδαφος, γεννά 1-3 αυγά, η επώαση διαρκεί ~25 ημέρες, και η ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 23

27 πτέρωση ~40 μετά από τις οποίες και τα φωλεόφυγα μικρά αρχίζουν να ανεξαρτητοποιούνται. Απειλές: Στον Μογλενίτσα ποταμό πιθανόν επηρεάζεται αρνητικά από τις εκτεταμένες χαλικοληψίες. Μπούφος (Bubo bubo Ο ελάχιστος Ελληνικός πληθυσμός υπολογίζεται σε 200 ζεύγη. Στην περιοχή μελέτης είναι γνωστός από δυο θέσεις που ανήκουν σε τουλάχιστον 2 διαφορετικές επικράτειες, το φαράγγι της Ίδας - Κωνσταντίας, και το μικρό φαράγγι στην περιοχή της Λάκκας. Οι νότιες υπώρειες του Πάικου, όπου και οι προαναφερθείσες περιοχές πιθανότατα φιλοξενούν και άλλες επικράτειες, καθώς αποτελούν τυπικό ενδιαίτημα του είδους με τις άφθονες θέσεις φωλεοποίησης και τις ανοιχτές εκτάσεις κατάλληλες για τροφοληψία.. Οικολογία Ο μπούφος είναι επιδημητικός στην Ελλάδα και εξαπλώνεται σε διαφορετικούς τύπους οικοτόπων, με έμφαση στις βραχώδεις περιοχές και θαμνώνες, λιβάδια και θαμνολίβαδα. Τα σχετικά ανοιχτά ενδιαιτήματα στην ημιορεινή ζώνη αποτελούν μάλλον τυπικό βιότοπο για το είδος του οποίου η κατάσταση δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή. Φωλιάζει σε τρύπες βράχων, κουφάλες δέντρων, ακόμα και σε προστατευμένες θέσεις στο έδαφος όπου εναποθέτει 2-4 αυγά που επωάζει για ~35 ημέρες. Η πτέρωση διαρκεί ημέρες. Εξαιρετικά δυνατό αρπακτικό, τρέφεται κυρίως με μεσαίου μεγέθους θηλαστικά και πουλιά, συχνά και με άλλα σαρκοφάγα και αρπακτικά πουλιά (Mikkola Μακροπρόθεσμα, η εγκατάλειψη και η υποβάθμιση ανοιχτών ενδιαιτημάτων που προέρχεται από τις αλλαγές χρήσεων γης επηρεάζει αρνητικά τόσο τις πυκνότητες όσο και την αναπαραγωγική επιτυχία του είδους (Peneteriani et al Το είδος είναι επίσης ιδιαίτερα ευαίσθητο στην ενόχληση (Snow and Perrins 1998 και απαιτείται εξαιρετική προσοχή στο σχεδιασμό οποιουδήποτε έργου και οικοτουριστικής δραστηριότητας (χωροθέτηση υποδομών αναψυχής, χάραξη μονοπατιών κ. α. που μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά τα ενδιαιτήματα φωλεοποίησης, ενώ είναι και επιρρεπές στην ηλεκτροπληξία και τις συγκρούσεις με γραμμές δικτύων μεταφοράς ρεύματος. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 24

28 Απειλές: To λαθροκυνήγι, η οδική διάνοιξη ορεινών όγκων και η πρόσβαση σε απρόσιτες περιοχές και βραχώδεις σχηματισμούς, η διάνοιξη λατομείων και τα ηλεκτροφόρα καλώδια υψηλής τάσης. Επίσης η προσέγγιση φαραγγιών και γκρεμών από τουρίστες και αναρριχητές και η ενόχληση στην περιοχή φωλεοποίησης. Μελισσοφάγος (Merops apiaster Ο ελάχιστος εθνικός πληθυσμός υπολογίζεται σε 2000 ζεύγη στην περιοχή μελέτης βρέθηκαν μικρές αποικίες 1-3 ζευγών στις κοίτες ρεμάτων, πρανή δρόμων και όπου γίνονται χωματουργικές εργασίες που δημιουργούν πρανή κατάλληλα για σκάψιμο. Ιδιαίτερες συγκεντρώσεις παρατηρήθηκαν στο ρέμα του Λουτρακίου και τον Αλμωπαίο ποταμό (άνω των 6 και 10 ατόμων αντίστοιχα και μικρότερες στην περιοχή της Παναγίτσας και του Αψάλου. Οικολογία Έρχεται από τα τέλη Απριλίου στη χώρα και φεύγει από τα μέσα Σεπτεμβρίου. Φωλιάζει σε πρανή και χωμάτινες όχθες όπου σκάβει τούνελ συνήθως άνω του μισού μέτρου. Γεννά 6-7 αυγά που επωάζει για 20 ημέρες, και οι νεοσσοί πτερώνονται μετά από ημέρες. Μάλλον παραμένουν με τους γονείς κατά τη φθινοπωρινή μετανάστευση. Τρέφεται κυρίως με υμενόπτερα και συμπληρώνει τη διατροφή του με άλλα ιπτάμενα έντομα. Απειλείται από την εντατικοποίηση της γεωργίας και την Χαλκοκουρούνα (Coraccias garullus Ο ελάχιστος ελληνικός πληθυσμός υπολογίζεται σε 200 ζεύγη. Η χαλκοκουρούνα έχει εντοπιστεί με 2 επικράτειες στην περιοχή του Μογλενίτσα, να αναπαράγεται στην κοίτη του ποταμού στο ύψος του Προφήτη Ηλία και δυτικά της Σκύδρας, ενώ στο παρελθόν έχει εντοπιστεί, στη Νέα Ζωή, τα εγκαταλελειμμένα λατομεία της Λάκκας και στην περιοχή του Σκρα στο Βόρειο Πάικο. Οικολογία Όπως και ο μελισσοφάγος, είναι καλοκαιρινός επισκέπτης και φωλιάζει σε σήραγγες σε πρανή και αμμώδης όχθες, αλλά κάνει χρήση και κουφαλερών ώριμν δέντρων, συνήθως δρυών και πλάτανων. Τρέφεται με ασπόνδυλα και μικρά σπονδυλόζωα σε ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 25

29 ανοιχτές ξερικές εκτάσεις, καλλιέργειες και τις άκρες των δρόμων. Απειλείται κυρίως από την εντατικοποίηση της γεωργίας, ιδιαίτερα από τις επιτώσεις της (αγροχημικά, περιορισμός χέρσων στη διαθεσιμότητα της τροφής της, Χρησιμοποιεί επίσης και τεχνητές φωλιές και η τοποθέτησή τους σε κατάλληλο ενδιαίτημα μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στην εγκατάσταση επικρατειών. Σταχτής Δρυοκολάπτης (Picus canus Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. Αρκετά κοινό είδος σε όλη την Ευρώπη ο πληθυσμός του Σταχτή δρυοκολάπτη υπολογίζεται σε ζευγάρια (BirdLife International Στην Ελλάδα ελάχιστα μελετημένος εντοπίζεται στα ορεινά δάση της Μακεδονίας και της Θράκης ενώ πιο νότια αναπαράγεται μόνο στον Όλυμπο και την Οίτη που αποτελεί και το νοτιότερο άκρο της κατανομής του στην δυτική Παλαιαρκτική (Grimmett & Jones 1989, Handrinos & Akriotis O Ελληνικός πληθυσμός εκτιμάται σε ζευγάρια. Τουλάχιστον μία επικράτεια έχει εντοπιστεί στην περιοχή Βόρεια του Αρχαγγέλου σε εναλλαγές δρυοδασών και δεντροκαλλιεργειών όταν κάποια άτομα προσελκύστηκαν από την αναπαραγωγή καλεσμάτων του είδους. Οικολογία. Ο βιότοπος του είναι τα αμιγή φυλλοβόλα δάση ή σε μίξη με κωνοφόρα. Ωστόσο προτιμά τα μικτά δάση πλατύφυλλων επειδή παρουσιάζουν μωσαϊκότητα δασικών οικοσυστημάτων. Φωλιάζει τον Μάιο σε κουφάλες δέντρων όπου γεννά 5-10 αυγά τα οποία επωάζει για ημέρες. Τρέφεται με σκουλήκια, έντομα, λάρβες κολεοπτέρων αλλά και μυρμήγκια και σπόρους (ειδικά το χειμώνα. Απειλές. Κύριες απειλές για το είδος είναι η δημιουργία ομήλικων δασών μέσω των τεχνητών ή των φυσικών αναδασώσεων ειδικά στα δασικά ξέφωτα όπου αναζητά μυρμήγκια στο έδαφος. Επίσης η απομάκρυνση των γέρικων και νεκρών δέντρων όπου ευδοκιμούν τα δασικά έντομα έχει αρνητικές επιπτώσεις για το είδος. Αετομάχος (Lanius collurio ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 26

30 Εκτιμάται ότι τουλάχιστον ζεύγη αετομάχων αναπαράγονται στη χώρα μας. Σε σχετικά χαμηλές πυκνότητες εντοπίστηκε σε όλη την περιοχή μελέτης, σε κάθε τύπο ανοιχτών ενδιαιτημάτων (ξέφωτα, θαμνολίβαδα, άκρες δρόμων, καλλιέργειες. Ένας εξαιρετικά μεγάλος αριθμός επικρατειών εντοπίστηκε σε μικρό οροπέδιο στα Μ. Λιβάδια, όπου σε βοσκοτόπια με χαμηλά και αραιά Juniperus spp. περιφερειακά των καλλιεργειών και σε μικρότερο βαθμό μέσα σ' αυτές μετρήθηκαν τουλάχιστον 40 ενηλ. αρσενικά τις περισσότερες φορές με οικογένειες. Η δύση του ηλίου δεν επέτρεψε την έρευνα και στις υπόλοιπες καλλιεργούμενες εκτάσεις τις περιοχής των Μ. Λιβαδίων αλλά μαζί με τα ξέφωτα του δάσους οξιάς που βρέθηκε να φιλοξενούν επίσης αρκετά ζευγάρια, η περιοχή του Δ. Δ. Μ. Λιβαδίων μπορεί να καλύπτει από μόνη της το κριτήριο των 100 ζευγών. Οικολογία Ο αετομάχος είναι καλοκαιρινός επισκέπτης, με την πλειονότητα των πουλιών να φτάνει από τα τέλη Απρίλη και να αναχωρούν από τα μέσα Αυγούστου. Προτιμά ανοιχτές εκτάσεις με μικρούς θάμνους που χρησιμοποιεί για να βρίσκει την τροφή του κυρίως μικρά ασπόνδυλα στο έδαφος. Γι αυτό απαιτεί συνήθως χαμηλή βλάστηση που επιτρέπει την πρόσβαση στη λεία ενώ πιάνει και έντομα στον αέρα σαν μυγοχάφτης, και μάλλον υψηλές πυκνότητες τέτοιας λείας του επιτρέπουν να αναπαράγεται σε λιβάδια με υψηλή ποώδη βλάστηση. Φωλιάζει πυκνούς θάμνους, μεμονωμένους ή σε κράσπεδα, όπου γεννά 3-7 αυγά που επωάζει για ~14 ημέρες, οι νεοσσοί πτερώνονται σε 15 ημέρες και παραμένουν με τους γονείς για ~40 ημέρες (Cramp and Simmons Απειλές: Ο Αετομάχος συνδέεται άμεσα με την εκτατική κτηνοτροφία και η μείωση του γενικότερα στην Ευρώπη θεωρείται ότι αντανακλά μαζί με τα άλλα την εντατικοποίηση της δραστηριότητας αυτής και ειδικότερα την αύξηση της βοσκοφόρτωσης των προβάτων ανά εκτάριο στη βόρεια Ευρώπη (Pain et al Αντίθετα στις χώρες της Μεσογείου η εγκατάλειψη και οι αλλαγές που αυτή επιφέρει στα ποικιλόμορφα μεσογειακά τοπία θεωρείται η κυριότερη απειλή. Αυτή ευθύνεται για την εξάπλωση δέντρων και θάμνων σε βάρος του αγροτικού μωσαϊκού, η οποία έχει ως αποτέλεσμα τη ομοιογενοποίηση του τοπίου, την κυριαρχία κλειστών θαμνώνων και νεαρών δασών, τη μείωση της ποικιλίας δομής της βλάστησης, καθώς ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 27

31 και της οριζόντιας ετερογένειας του τοπίου. Επιπλέον έχει βρεθεί να υπάρχει μία ξεκάθαρη σχέση μεταξύ της δομής και της διαδοχής της βλάστησης με την πληθυσμιακή τάση και τη χωρική κατανομή των αναπαραγόμενων Αετομάχων, γεγονός που οφείλεται κυρίως στη θήρευση, καθώς αυτή καθορίζει τη δυνατότητα των θηρευτών να εποπτεύουν, να εντοπίζουν και τελικά να θηρεύουν αυγά και νεοσσούς (Diehl Η σοβαρότερη απειλή για το είδος στην περιοχή στο άμεσο μέλλον είναι η εγκατάλειψη των παραδοσιακών χρήσεων γης και κυρίως της αιγοπροβατοτροφίας. Αν και παλαιότερα αποτελούσε δημοφιλές θήραμα, το κυνήγι του έχει εδώ και χρόνια απαγορευτεί και δεν αποτελεί πλέον στόχο των κυνηγών. Σταχτοκεφαλάς (Lanius minor Ο ελάχιστος ελληνικός πληθυσμός υπολογίζεται σε 2000 ζεύγη, και στην προτεινόμενη ΖΕΠ έχει εντοπιστεί σε μικρές πυκνότητες στις περιοχές του Εξαπλατάνου και του Σκρα ενώ συγκεντρώσεις ως και 8 επικρατειών βρέθηκαν την τρέχουσα περίοδο από την οδική διαδρομή Κρανιάς Θεοδωράκι, όπου το είδος είναι γνωστό από παλαιότερες έρευνες. Οικολογία Καλοκαιρινός επισκέπτης στη χώρα μας, ο σταχτοκεφαλάς Το είδος προτιμά επίπεδες ξηρικές εκτάσεις με βοσκοτόπια, φυσικά λιβάδια και εκτατικές καλλιέργειες σιτηρών και ψυχανθών, ενώ επιπρόσθετο σημαντικό στοιχείο της βλάστησης είναι και η παρουσία ώριμων δέντρων και μεγάλων θάμνων απαραίτητων για το φώλιασμα του. Τρέφεται κυρίως με έντομα (κολεόπτερα, ορθόπτερα, λεπιδόπτερα κ.α. και απειλείται κυρίως από την εντατικοποίηση της γεωργίας που αλλοιώνει την προτιμώμενη δομή της βλάστησης με τις αλλαγές χρήσεων γης, τους αναδασμούς και τις συνέπειες στη διαθεσιμότητα τροφής έντονων αγροχημικών φορτίων, ενώ επιπρόσθετα και η εγκατάλειψη έχει δυσμενή αποτελέσματα στο ενδιαίτημά του με την εισβολή θάμνων και την αύξηση του ύψους της ποώδους βλάστησης. Άλλα είδη που το καθεστώς παρουσίας και των πληθυσμών τους δεν ήταν δυνατόν να καθοριστεί και χρήζει άμεσης έρευνας: ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 28