Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Τμήμα Γεωγραφίας Μάθημα: Γεωγραφία της Υπαίθρου Η ΚΑΠ, Η Πολυλειτουργικότητα και η Ανάπτυξη της Υπαίθρου

Transcript

1 Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Τμήμα Γεωγραφίας Μάθημα: Γεωγραφία της Υπαίθρου Η ΚΑΠ, Η Πολυλειτουργικότητα και η Ανάπτυξη της Υπαίθρου Απόστολος Γ. Παπαδόπουλος Αναπληρωτής Καθηγητής

2 Οι Πολιτικές της Ε.Ε. Οι ευρωπαϊκές πολιτικές περιλαμβάνουν τέσσερις κατηγορίες δράσης: Εσωτερικές πολιτικές (π.χ. αγορές) Οικονομική και κοινωνική συνοχή (π.χ. απασχόληση, κοινωνικές πολιτικές κτλ.) Η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) Οι Εξωτερικές Σχέσεις

3 Οι Πολιτικές της Ε.Ε. Οι κύριες πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι: Οι πολιτικές οικονομικής και νομισματικής ολοκλήρωσης (ΕΝΑ, εσωτερική αγορά, πολιτική ανταγωνισμού) Η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) Οι οριζόντιες πολιτικές (απασχόλησης, ανάπτυξης των ανθρωπίνων πόρων, περιβαλλοντική πολιτική) Οι λοιπές κοινοτικές πολιτικές (έρευνα και τεχνολογία, πολιτική μεταφορών, ενεργειακή πολιτική, επιχειρηματική πολιτική, κοινή αλιευτική πολιτική)

4 Η γέννηση της ΚΑΠ και η αιτιολόγησή της Το άρθρο 38 της Συνθήκης της Ρώμης αναφέρει ότι «η κοινή αγορά για τα αγροτικά προϊόντα πρέπει να συνοδεύεται από την εγκαθίδρυση μιας κοινής αγροτικής πολιτικής (ΚΑΠ) μεταξύ των κρατών μελών». Πρόκειται για μια πολιτική με έντονο παρεμβατικό χαρακτήρα Ο αγροτικός τομέας υφίσταται ειδικές εισοδηματικές επιδράσεις που έχουν σχέση τόσο με το επίπεδο του εισοδήματος όσο και με την αστάθειά του βραχυπρόθεσμα Η διαμόρφωση κοινής πολιτικής για τον αγροτικό τομέα στην Ευρώπη ήταν μία συνειδητή επιλογή σε αντιδιαστολή με τη διατήρηση των επί μέρους εθνικών πολιτικών που ασκούνταν στα κράτη μέλη Ο εξορθολογισμός της γεωργίας θα επιτυγχάνονταν με την ενσωμάτωση του αγροτικού τομέα στην οικονομία της αγοράς, ενώ παράλληλα, η κοινή πολιτική στον αγροτικό τομέα (ΚΑΠ), θα προστάτευε τα εισοδήματα των αγροτών με εργαλεία και μέσα οικονομικού χαρακτήρα. Κάθε είδους κοινωνικές παροχές είχαν αποκλεισθεί από την κοινή πολιτική.

5 Η γέννηση της ΚΑΠ και η αιτιολόγησή της Η συνθήκη της Ρώμης (1957) προσδιορίζει επακριβώς τους στόχους της ΚΑΠ στο άρθρο 39, σήμερα άρθρο 33 στην ενοποιημένη απόδοση μετά τη συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση: Βελτίωση της οικονομικής αποτελεσματικότητας του αγροτικού τομέα Εξασφάλιση δίκαιου βιοτικού επιπέδου για τους αγρότες Σταθεροποίηση των αγορών των αγροτικών προϊόντων Διασφάλιση της προσφοράς και διαθεσιμότητας των αγροτικών προϊόντων Διαμόρφωση λογικών τιμών για τους καταναλωτές

6 Η γέννηση της ΚΑΠ και η αιτιολόγησή της Οι λεπτομέρειες των πολιτικών προσδιορίστηκαν κατά τη διάσκεψη της Stressa το 1958 όπου ορίστηκαν οι ακόλουθες κατευθυντήριες γραμμές της ΚΑΠ: Δημιουργία μιας ενιαίας αγοράς (ενιαίες τιμές και ελεύθερη διακίνηση αγροτικών προϊόντων) Κοινοτική προτίμηση (προβάδισμα κοινοτικών προϊόντων στην εσωτερική αγορά έναντι προϊόντων προέλευσης τρίτων χωρών και κοινό εξωτερικό δασμολόγιο) Δημοσιονομική αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών (κοινή χρηματοδότηση των μέτρων πολιτικής)

7 Η γέννηση της ΚΑΠ και η αιτιολόγησή της Τόσο από την οικονομική όσο και από την ιστορική σκοπιά, η επιλογή της πολιτικής τιμών ως κύριου εργαλείου της ΚΑΠ υπήρξε μια λογική επιλογή για τρεις κυρίως λόγους. Πρώτον, η ΚΑΠ υπήρξε το αποτέλεσμα της γενικής οικονομικής ολοκλήρωσης στην Ευρώπη και λιγότερο η αιτία αυτής της ολοκλήρωσης Δεύτερον, η ΚΑΠ καθορίστηκε από τις αγροτικές πολιτικές των έξι ιδρυτικών κρατών-μελών όπου υπήρξε η προσπάθεια συγκερασμού της πολιτικής τιμών και διαφορετικών διαρθρωτικών μέτρων για να καλύψουν τις ανάγκες που προέρχονταν από διαφορετικά μοντέλα οικονομικής ανάπτυξης Τρίτον, η ΚΑΠ θα δημιουργούσε έσοδα στον κοινοτικό προϋπολογισμού από τη φορολόγηση των εισαγωγών αγροτικών προϊόντων και τροφίμων στο βαθμό που τα κράτη-μέλη θα συνέχιζαν να εξαρτώνται από αυτές

8 H συμπεριφορά της ΚΑΠ στην πράξη Η ΚΑΠ έχει ιδιαίτερα συμβάλει στην προώθηση και ανάπτυξη του ενδοκοινοτικού εμπορίου αγροτικών προϊόντων. Ως προς το θέμα της επίτευξης των πέντε στόχων που περιλαμβάνονται στη Συνθήκη της Ρώμης μπορεί κανείς να παρατηρήσει ότι: Η βελτίωση της παραγωγικότητας και της οικονομικής αποτελεσματικότητας στη γεωργία οφείλεται άλλωστε, σε σημαντικό βαθμό και στη σταθερή μείωση της απασχόλησης. Η ΚΑΠ μπορεί να θεωρηθεί ως μία κύρια αιτία για την τεχνολογική πρόοδο που επιτεύχθηκε καθώς και για τις επενδύσεις που πραγματοποιήθηκαν Αυξήθηκε το εισόδημα ανά μονάδα ετήσιας εργασίας στον αγροτικό τομέα χωρίς όμως να ακολουθήσει ακριβώς τον ρυθμό αύξησης του κατά κεφαλή ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) παρά τον υψηλό βαθμό προστατευτισμού και στήριξης. Σε γενικές γραμμές η εξέλιξη της πραγματικής εισοδηματικής κατάστασης των αγροτών ήταν θετική

9 H συμπεριφορά της ΚΑΠ στην πράξη Η σταθεροποίηση των αγορών μακροπρόθεσμα και ο στόχος της εξισορρόπησης της ζήτησης και της προσφοράς δεν έχει επιτευχθεί. Για πολλά αγροτικά προϊόντα η προσφορά έχει αυξηθεί σημαντικά κατά την διάρκεια της περιόδου εφαρμογής της ΚΑΠ και τα ποσοστά αυτάρκειας, σε ορισμένες περιπτώσεις είναι ιδιαίτερα υψηλά και ξεπερνούν κατά πολύ το επίπεδο του 100% ενώ διαπιστώνεται η ύπαρξη σημαντικών διαρθρωτικών πλεονασμάτων. Ο στόχος της διασφάλισης της προσφοράς και της διαθεσιμότητας των προϊόντων διατροφής έχει μάλλον επιτευχθεί Οι πραγματικές τιμές που καταβάλλουν οι καταναλωτές, ενώ μειώνονται, παραμένουν σε υψηλά επίπεδα όταν συγκρίνονται με αυτές της παγκόσμιας αγοράς

10 H συμπεριφορά της ΚΑΠ στην πράξη Το κόστος της ΚΑΠ για τους καταναλωτές και τους φορολογούμενους είναι ιδιαίτερα υψηλό. Επιπλέον, τα οφέλη της ΚΑΠ διανέμονται άνισα μεταξύ των παραγωγών. Υπολογίζεται ότι οι μεγάλοι παραγωγοί, περίπου το 20% του συνόλου, εξασφαλίζουν το 80% των ενισχύσεων της ΚΑΠ έστω και όταν η εισοδηματική τους κατάσταση δεν είναι τέτοια που να δικαιολογεί την άσκηση έντονα ευνοϊκής εισοδηματικής πολιτικής προς όφελός τους Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει υποστεί έντονη κριτική για την προστατευτική της πολιτική ιδιαίτερα κατά την περίοδο της εφαρμογής του μέτρου των μεταβλητών εισαγωγικών δασμών από την έναρξη της εφαρμογής της ΚΑΠ κατά την δεκαετία του 1960 έως το 1995 Στα πλαίσια της Συμφωνίας για την Γεωργία του Γύρου της Ουρουγουάης αποφασίσθηκε η μετατροπή των μεταβλητών δασμών σε σταθερούς και η περιστολή των εξαγωγικών επιδοτήσεων. Η εξέλιξη αυτή είναι ευνοϊκή για τις ανταγωνίστριες παραγωγές χώρες και έχει οδηγήσει σε μία έστω οριακή αύξηση των διεθνών τιμών.

11 Η σημασία της ΚΑΠ Η Κοινή Αγροτική Πολιτική επηρεάζει ένα σημαντικό τμήμα της Ευρωπαϊκής κοινωνίας και οικονομίας, αλλά συνεισφέρει και στην συνοχή των στόχων της Ευρωπαϊκής Ένωσης Μιλάμε για «περιφερειοποίηση» της ΚΑΠ, έχοντας σαν σκοπό να αποσοβήσει τις «παρενέργειες» από την εφαρμογή των πολιτικών και να εξασφαλίσει την συνοχή μεταξύ των εφαρμοζόμενων πολιτικών Οι προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής πολιτικής οικονομικής και κοινωνική συνοχής υιοθετούνται όλο και περισσότερο από την ΚΑΠ. Προτεραιότητες που έχουν γεωγραφικές διαστάσεις είναι οι ακόλουθες: Οι λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες Το ζήτημα ανάπτυξης των πόλεων Η διαφοροποίηση των αγροτικών περιοχών Η διασυνοριακή, διεθνική και διαπεριφερειακή συνεργασία Οι περιοχές που υφίστανται βιομηχανική αναδιάρθρωση Οι περιοχές που είναι γεωγραφικά μειονεκτικές

12 Η σημασία της ΚΑΠ Υπάρχει μια προτεραιότητα στήριξης των περιφερειών που καθυστερούν σε ανάπτυξη, δηλαδή εκείνων που έχουν μικρότερο από το 75% του μέσου Κοινοτικού κατά κεφαλή ΑΕΠ. Το επίπεδο ανάλυσης είναι αυτό της Περιφέρειας Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει τρεις κατηγορίες στόχων μέσω των οποίων στηρίζει την οικονομική και κοινωνική συνοχή μεταξύ των περιφερειών: Στόχος 1. Περιλαμβάνει όλες εκείνες τις λιγότερο αναπτυγμένες περιφέρειες που έχουν λιγότερο από το 75% του μέσου Κοινοτικού κατά κεφαλήν ΑΕΠ, είναι αρκετά περιφερειακές ή είναι πολύ αραιοκατοικημένες. Αντιπροσωπεύουν το 22% του πληθυσμού της Ε.Ε. Στόχος 2. Περιλαμβάνει τις περιοχές με δυσκολίες προσαρμογής όπως ευαίσθητες αγροτικές περιοχές (Αντιπροσωπεύουν το 5% του πληθυσμού της Ε.Ε.), περιοχές που υφίστανται κοινωνικοοικονομική αλλαγή στη βιομηχανία και τις υπηρεσίες, αστικές περιοχές σε κρίση και περιοχές που εξαρτώνται από την αλιεία Στόχος 3. Προσαρμογή και εκσυγχρονισμός των πολιτικών και των συστημάτων εκπαίδευσης, κατάρτιση και απασχόληση σε περιοχές που δεν καλύπτονται από τους άλλους δύο στόχους

13 Η ΚΑΠ Η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ), παρόλο που είχε ως απώτερο στόχο της την ομογενοποίηση των γεωργικών δομών, επέδρασε με διαφορετικό τρόπο στους γεωργικούς τομείς των κρατών-μελών Η ΚΑΠ είναι η πιο σημαντική πολιτική της Ε.Ε. από πλευράς κόστους: π.χ. το 1998 το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο ξόδεψε 43,3 δις Ευρώ, δηλαδή το 55% του προϋπολογισμού της Ε.Ε. Οι προοπτικές για την περίοδο οδηγούν λίγο ως πολύ σε μειωμένες γεωργικές δαπάνες. Π.χ., το σύνολο των δεσμεύσεων για το έτος 2006 προϋπολογίζεται σε 42,5 δις ευρώ, δηλαδή στο 46% του κοινοτικού προϋπολογισμού Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η ΚΑΠ είναι μία δυναμική, συνεχώς αναμορφούμενη πολιτική

14 H ΚΑΠ και η αναθεώρησή της Οι βασικοί λόγοι που έχουν προκαλέσει ουσιαστικές αναμορφώσεις της πολιτικής, ιδιαίτερα κατά την δεκαετία του 1990 αλλά και νωρίτερα, ήταν η ανάγκη περιστολής των δαπανών καθώς και η άμβλυνση των αντιθέσεων με ανταγωνίστριες χώρες, όπως οι ΗΠΑ σε ό,τι αφορά τα θέματα του διεθνούς εμπορίου αγροτικών προϊόντων Οι διαπραγματεύσεις του Γύρου της Ουρουγουάης στα πλαίσια της GATT και η κατάληξή τους με την σύναψη της Συμφωνίας για τη Γεωργία στις αρχές της δεκαετίας του 1990 λειτούργησαν ως καταλύτης για την σημαντικότερη έως τότε αναθεώρηση της ΚΑΠ, την αναθεώρηση του 1992 που προηγήθηκε Το βασικό στοιχείο της αναθεώρησης του 1992, γνωστής ως αναθεώρηση MacSharry (Ιρλανδός επίτροπος γεωργίας εκείνης της περιόδου) ήταν η μετατόπιση του κέντρου βάρους της πολιτικής από την στήριξη των τιμών στις άμεσες εισοδηματικές ενισχύσεις, γνωστές και ως εισοδηματικές αντισταθμίσεις

15 H ΚΑΠ και η αναθεώρησή της Η πιο σημαντική αναθεώρηση ήταν αυτή του 1992 (MacSharry). Αυτή σκόπευε πρωταρχικά στη μείωση των πλεονασμάτων και στην εξισορρόπηση των γεωργικών αγορών προωθώντας, για πρώτη φορά, την εκτατικοποίηση των συστημάτων παραγωγής και την προστασία της γεωργικής γης και του περιβάλλοντος Πιο συγκεκριμένα, αυτή αφορούσε: στη μείωση των τιμών εγγυήσεων των σιτηρών (38% σταδιακά από το 1993/94 έως το 1995/96) στην προσωρινή παύση της καλλιέργειας (υποχρεωτική απόσυρση από τη παραγωγική διαδικασία του 15% της αροτραίας γης των μεγάλων παραγωγών) στην αποσύνδεση των οικονομικών ενισχύσεων από τον όγκο παραγωγής μέσω της θεσμοθέτησης στρεμματικών αποζημιώσεων στους παραγωγούς για την αντιστάθμιση της απώλειας εισοδήματος από τη μείωση των τιμών και την υποχρεωτική αγρανάπαυση στη χρηματοδότηση αγροπεριβαλλοντικών μέτρων κίνητρα δάσωσης γεωργικής γης και στην εισαγωγή ενός νέου σχεδίου πρόωρης συνταξιοδότησης

16 H ΚΑΠ και η αναθεώρησή της Η αναμόρφωση του 1992 συνιστά έναν πολιτικό συμβιβασμό, έτσι ώστε, οι μεγάλοι αποτελεσματικοί παραγωγοί να μην υποστούν μια σημαντική μείωση του εισοδήματός τους Ενόψει της ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση δέκα νέων χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (ΚΑΕ), συμπεριλαμβανομένων και της Κύπρου και Μάλτας η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε τον Ιούλιο του 1997 μια νέα δέσμη προτάσεων για μία νέα αναμόρφωση της ΚΑΠ Η δέσμη αυτή, γνωστή ως Agenda 2000, συμπεριέλαβε μία σειρά μέτρων που σχετίζονται με την διεύρυνση, πόρους για την υλοποίησή τους, νέα μέτρα αναμόρφωσης της ΚΑΠ καθώς και το γενικό δημοσιονομικό πλαίσιο για την περίοδο

17 Πίνακας 1. Οι Αλλαγές στους Στόχους της ΚΑΠ Παλαιοί στόχοι της ΚΑΠ σύμφωνα με το άρθρο 39 της Συνθήκης της Ρώμης Αύξηση της γεωργικής παραγωγικότητας Εξασφάλιση ενός ικανοποιητικού επιπέδου διαβίωσης για τους αγρότες Οι νέοι στόχοι της ΚΑΠ κάτω από την Ατζέντα 2000 Ενσωμάτωση των περιβαλλοντικών στόχων στην ΚΑΠ Στήριξη του επιπέδου διαβίωσης των ατόμων που απασχολούνται στη γεωργία Σταθεροποίηση των αγορών Δημιουργία εναλλακτικών πηγών εισοδήματος και απασχόλησης στις αγροτικές περιοχές Εγγύηση της ασφάλειας τροφίμων Αύξηση της ανταγωνιστικότητας στην εσωτερική αγορά και το εξωτερικό Εξασφάλιση λογικών τιμών για τους καταναλωτές Μια στοιχειώδης συγκατάθεση στην ασφάλεια τροφίμων και την ποιότητα Απλοποίηση της γεωργικής νομοθεσίας

18 H ΚΑΠ και η αναθεώρησή της Το Μάιο του 1999 αποφασίσθηκε η νέα αναμόρφωση της ΚΑΠ στην ίδια κατεύθυνση με την αναμόρφωση MacSharry που είχε προηγηθεί. Βασίσθηκε σε ένα συνδυασμό μείωσης των τιμών στήριξης και καταβολής εισοδηματικών ενισχύσεων Η αναμόρφωση αυτή αναδεικνύει τον νέο πολυλειτουργικό ρόλο της γεωργίας, την σημασία της αγροτικής ανάπτυξης και της ανάπτυξης της υπαίθρου και εξαίρει την ανάγκη διατήρησης της ποιότητας του περιβάλλοντος στην ύπαιθρο. Όμως οι πόροι για την χρηματοδότηση μέτρων αγροτικής ανάπτυξης (δεύτερος πυλώνας της ΚΑΠ) παραμένουν περιορισμένοι (10% του προϋπολογισμού) Στην αρχή του 21ου αιώνα η ΚΑΠ χαρακτηρίζεται από μια τάση περιορισμού η ακόμα και εξάλειψης των τιμών στήριξης για βασικά αγροτικά προϊόντα όπως είναι τα δημητριακά και το βόειο κρέας, αύξησης των συνδεδεμένων με το ύψος της παραγωγής άμεσων εισοδηματικών πληρωμών (αντισταθμίσεων) και σημαντικής μείωσης των εξαγωγικών επιδοτήσεων

19 H ΚΑΠ και η αναθεώρησή της Η βασική κριτική που αντιμετώπιζε η ΚΑΠ ήταν ότι οι μεγαλύτεροι παραγωγοί και οι πλουσιότερες αγροτικές περιοχές (το 20% των παραγωγών εισέπραττε το 80% των επιδοτήσεων του Τομέα Εγγυήσεων της ΚΑΠ), με τις μικρότερες ανάγκες σε στήριξη, απολάμβαναν το μεγαλύτερο μέρος των κοινοτικών πόρων, ενώ οι μικροί παραγωγοί και οι φτωχότερες αγροτικές περιοχές, που είχαν ανάγκη στήριξης, δεν απολάμβαναν επαρκείς πόρους για την επίλυση των διαρθρωτικών τους προβλημάτων Οι διαφορές ήταν εμφανείς, τόσο στις γεωργικές διαρθρώσεις όσο και στις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν στις αγροτικές περιοχές Η σημαντική αύξηση της γεωργικής παραγωγής (που οφείλονταν στη στήριξη των γεωργικών προϊόντων) δεν συνοδεύτηκε από ανάλογη αύξηση της ζήτησης, με αποτέλεσμα να προκύψουν εμπορικές διενέξεις, να «γιγαντωθεί» το δημοσιονομικό βάρος της ΚΑΠ και να δημιουργηθούν χρόνια διαρθρωτικά πλεονάσματα Η εντατική γεωργία δημιούργησε μια σωρεία προβλημάτων στο περιβάλλον, όπως μόλυνση των υδάτων και του εδάφους, καταστροφή της χλωρίδας και της πανίδας και διάβρωση των εδαφών

20 H ΚΑΠ και η αναθεώρησή της Από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 ξεκίνησαν μια σειρά μεταρρυθμίσεις/αναθεωρήσεις της ΚΑΠ Ο κύριος λόγος της αλλαγής των στόχων της ΚΑΠ συνδέεται περισσότερο με την επίτευξη των στόχων που τέθηκαν αρχικά. Ως το 1992 η ΚΑΠ αφορούσε σχεδόν αποκλειστικά μηχανισμούς στήριξης των τιμών συνδυάζοντας υψηλή προστασία, επιδότηση για εξαγωγές και παρεμβάσεις στο επίπεδο εγγυημένων τιμών στην εσωτερική αγορά Οι μηχανισμοί αυτοί οδήγησαν στην αύξηση της παραγωγής πέραν της δυνατότητας κατανάλωσης σε έναν σημαντικό αριθμό αγροτικών προϊόντων. Αυτό οδήγησε στη δημιουργία πλεονασμάτων και μείωση των τιμών στο επίπεδο των τιμών παρέμβασης των αγροτικών προϊόντων Τα προβλήματα αυτά οδήγησαν σε αναθεώρηση της ΚΑΠ το 1992, και την μετάβαση από την στήριξη των τιμών στις άμεσες ενισχύσεις που στηρίζονταν σε δεδομένα (π.χ. περιοχές που καλλιεργούνταν, παραγωγή, αριθμός ζώων)

21 H ΚΑΠ και η αναθεώρησή της Η αναθεώρηση του 1992 οδήγησε σε αλλαγή από την πολιτική στήριξης των τιμών στις άμεσες ενισχύσεις των αγροτών. Σε αυτή την κατεύθυνση ώθησε και η Ατζέντα 2000 (αναθεώρηση του 1999) Στο πλαίσιο της Ατζέντα 2000 τέθηκε η ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος και η αναβάθμιση των αγροτών και των υπερασπιστών της υπαίθρου σε «φύλακες της υπαίθρου» με στόχο την αναθεώρηση της μελλοντικής γεωργικής και αγροτικής πολιτικής Η αλλαγή στους στόχους της ΚΑΠ συνδέεται με την κίνηση προς την περιφερειοποίησή της. Έχουμε ένα πέρασμα από τη στήριξη της γεωργίας στην στήριξη της υπαίθρου, από την τομεακή πολιτική στην περιφερειακή πολιτική Αυτή η αλλαγή οφείλεται στην έμφαση που δίνεται στην διαδικασία διαρθρωτικής προσαρμογής των περιφερειών (και όχι του αγροτικού τομέα συνολικά), την οικονομική ανάπτυξη μέσα από την αναζήτηση εναλλακτικών δραστηριοτήτων απασχόλησης (π.χ. πολυαπασχόληση, αγροτουρισμός, άμεση πώληση των αγροτικών προϊόντων, παροχή περιβαλλοντικών υπηρεσιών)

22 Πίνακας 2. Προϋπολογισμός της ΚΑΠ για την περίοδο (δις, τιμές Total Σύνολο ΚΑΠ Αγορές Ανάπτυξη της υπαίθρου Ποσοστό της ΑΥ στο σύνολο

23 H ΚΑΠ και η αναθεώρησή της Από την Ατζέντα 2000 και έπειτα υπάρχουν δύο «πυλώνες» της ΚΑΠ: Η πολιτική στήριξης της αγοράς γεωργικών προϊόντων και Η πολιτική αγροτικής ανάπτυξης Η κατανομή των πόρων κατά κατεύθυνση πολιτικής (πυλώνα) δείχνει ότι η σημασία των μέτρων αγροτικής ανάπτυξης αποτελεί επίκληση μάλλον παρά ουσιαστική δέσμευση των πόρων

24 H περιφερειοποίηση της ΚΑΠ και οι επιπτώσεις της Στο πλαίσιο της ΕΕ, η μετάβαση από μια τομεακή γεωργική πολιτική στις χωρικά προσδιορισμένες αγροτικές πολιτικές συνέβη στο τέλος της δεκαετίας του 1980, μέσα από την στήριξη του αγροτικού περιβάλλοντος, του αγροτουρισμού και της στήριξης της εξωγεωργικής δραστηριότητας των αγροτών Τα προγράμματα που ακολούθησαν την αναθεώρηση της διαρθρωτικής πολιτικής το 1988, και την εισαγωγή της κοινοτικής πρωτοβουλίας LEADER (από το 1991), υπογράμμισαν μια νέα προσέγγιση ανάπτυξης που στηρίχθηκε στην ολοκληρωμένη οικονομική ανάπτυξη που εμπλέκει διαφορετικούς περιφερειακούς, εθνικούς και κοινοτικούς φορείς που συνεργάζονται ώστε να προωθήσουν προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης Οι περιφέρειες παίζουν έναν αυξανόμενα σημαντικό ρόλο στη λειτουργία της ΚΑΠ και αντανακλούν με διαφορετικό τρόπο τις επιπτώσεις της. Υπάρχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ των διαφορετικών κρατών. Π.χ. οι Ιταλικές περιφέρειες διαχειρίζονται το 70% του γεωργικού προϋπολογισμού, ενώ τα Γαλλικά διαμερίσματα μόνο το 2%

25 H περιφερειοποίηση της ΚΑΠ και οι επιπτώσεις της Η ΚΑΠ αφορά μεγάλες εισοδηματικές μεταβιβάσεις μεταξύ κρατών και περιφερειών Παρά τις αλλαγές που έγιναν με την αναθεώρηση της ΚΑΠ το 1992, το 1998 τα πράγματα δεν είχαν αλλάξει αρκετά σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο Στην πραγματικότητα οι χώρες της ΕΕ που εξειδικεύονται στα σιτηρά λαμβάνουν και τις περισσότερες άμεσες ενισχύσεις Το ποσοστό των άμεσων ενισχύσεων στις χώρες της Νότιας Ευρώπης είναι αρκετά χαμηλότερο από το αντίστοιχο ποσοστό του αριθμού εκμεταλλεύσεων και των ΜΓΕ (πλήρους απασχόλησης) Την πιο πρόσφατη περίοδο οι άμεσες ενισχύσεις αυξήθηκαν στο 40% ενώ η στήριξη των τιμών παρέμεινε στο 60% Το ειδικό βάρος χωρών του Νότου εξαρτάται από το επίπεδο ανάπτυξης της γεωργίας και το μέσο μέγεθος των εκμεταλλεύσεων. Τα δύο τρίτα των εκμεταλλεύσεων στην ΕΕ των 15 είναι μικρές. Το ποσοστό ξεπερνά το 90% στην Ελλάδα και την Πορτογαλία, είναι μεταξύ 80 και 90% στην Ισπανία και την Ιταλία και περίπου 70% στην Ιρλανδία

26 Περιφέρειες Ανατολική Μακεδονία & Θράκη Πίνακας 3. Δείκτες Περιφερειακών Ανισοτήτων στην Ελλάδα Εισοδημ. Μεταβιβ. Της ΚΑΠ ανά ΜΓΕ (1994) Ακαθ. Προστιθ. Αξία Γεωργίας ανά ΜΓΕ (1994) ΑΕΠ κατά κεφαλήν (1996) Γεωργία ως % του ΑΕΠ (1996) Κεντρική Μακεδονία Δυτική Μακεδονία Θεσσαλία Ήπειρος Ιόνια Νησιά Δυτική Ελλάδα Στερεά Ελλάδα Αττική Πελοπόννησος Βόρειο Αιγαίο Νότιο Αιγαίο Κρήτη ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ Πηγή: Έκθεση Σπράου (1998).

27 Πίνακας 4. Κατηγορίες προϊόντων ανάλογα με τη στήριξη που απολάμβαναν από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο-Εγγυήσεις (2000) Κατηγορίες αγροτικών προϊόντων Εκατομ. % Αροτραίες καλλιέργειες 16663,1 41,17 Κρέας βοοειδών 4539,6 11,22 Προϊόντα γάλακτος 2544,3 6,29 Ελαιόλαδο 2210,1 5,46 Ζάχαρη 1910,2 4,72 Κρέας προβάτων και γιδιών 1735,6 4,29 Φρούτα και λαχανικά 1551,3 3,83 Βαμβάκι 991,4 2,45 Καπνός 989,4 2,44 Κρασί 765,5 1,89 Χοιρινό κρέας, αυγά, πουλερικά κ.λπ. 446,9 1,10 Ζωοτροφές 381,3 0,94 Άλλοι κλάδοι αγροτικών προϊόντων 350,0 0,86 Προϊόντα αλιείας 9,4 0,02 Σύνολο χρηματοδότησης οργανώσεων αγοράς 35088,0 86,71 Διάφορα 1202,2 2,97 Αγροτική ανάπτυξη 4176,4 10,32 Σύνολο 40466,7 100,0 Πηγή: European Union, Agriculture in the European Union, Statistical and Economic Information 2001, DG VI, January 2002 (Πίνακας ).

28 Πίνακας 5. Διάρθρωση της Στήριξης της Ευρωπαϊκής Γεωργίας, 1986/88 και 1997/ / /99 Ισοδύναμη Στήριξη στους Παραγωγούς (δις ευρώ) Στήριξη των τιμών της αγοράς (%) 84.6% 60.4% Άμεσες ενισχύσεις (%) 15.4% 39.6% Στηριζόμενες σε καλλιεργούμενη γη και ζώα 2.5% 22.9% Στηριζόμενες σε χρήση εισροών 5.9% 8.1% Στηριζόμενες στο αποτέλεσμα 6.2% 3.3% Στηριζόμενες αλλού 0.8% 4.9%

29 Οι πρόσφατες εξελίξεις στην ΚΑΠ Ανησυχίες εκφράζονταν για τις επιπτώσεις που θα είχε η ΚΑΠ, βραχυπρόθεσμα, στις δέκα νέες υπό ένταξη χώρες. Έτσι, αναδείχθηκε η ανάγκη ακόμα μίας αναμόρφωσης της ΚΑΠ πριν την ένταξη των χωρών αυτών που είχε αποφασισθεί για την 1η Μαίου 2004 Τον Ιούλιο του 2002 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αιφνιδίασε με την υποβολή ιδιαίτερα ριζοσπαστικών προτάσεων για μία νέα αναμόρφωση της ΚΑΠ που είναι γνωστή ως ενδιάμεση αναθεώρηση Οι προτάσεις αυτές στόχο είχαν την βελτίωση της λειτουργίας της γεωργίας στην Ε.Ε. με κριτήρια τις επιπτώσεις της στο περιβάλλον, στην ευημερία των ζώων, στην ασφάλεια και την ποιότητα των τροφίμων Η νέα ΚΑΠ, μετά την τελευταία της αναθεώρηση του 2002, περιλαμβάνει ως καίριο στοιχείο της μία ενιαία ενίσχυση ανά εκμετάλλευση που δεν συνδέεται με το ύψος της παραγωγής

30 Οι πρόσφατες εξελίξεις στην ΚΑΠ Η ενίσχυση αυτή εξαρτάται από την τήρηση προτύπων για το περιβάλλον, την ασφάλεια των τροφίμων, την υγεία των ζώων και τις συνθήκες διαβίωσής τους. Προϋπόθεση άλλωστε για την καταβολή της ενιαίας ενίσχυσης είναι η διατήρηση των γεωργικών εκτάσεων σε κατάλληλες γεωργικές και περιβαλλοντικές συνθήκες Μία άλλη βασική πτυχή της νέας πολιτικής είναι η αγροτική ανάπτυξη και τα νέα μέτρα για την προώθηση της ποιότητας στο περιβάλλον και την συμμόρφωση με τα ευρωπαϊκά πρότυπα παραγωγής. Η έναρξη της εφαρμογής της πολιτικής αυτής προγραμματίσθηκε για την καλλιεργητική περίοδο του 2005 Προτεραιότητα δίνεται στο εισόδημα των παραγωγών και όχι πλέον στην στήριξη των προϊόντων, ενώ οι ενισχύσεις εξαρτώνται από το κατά πόσο τηρούνται τα πρότυπα για το περιβάλλον και την ασφάλεια των τροφίμων

31 Συμπεράσματα Υπάρχουν αρκετές φωνές που ζητούν τη μείωση της σημασίας της ΚΑΠ. Όμως, η ΚΑΠ παραμένει η πιο σημαντική πολιτική της Ε.Ε. από πλευράς κόστους Έχουν υπάρξει μέχρι σήμερα αρκετές αναθεωρήσεις της ΚΑΠ (οι πιο πρόσφατες έγιναν τα έτη: 1988, 1992, 1999, 2003) Οι διαδοχικές αναθεωρήσεις της ΚΑΠ έχουν οδηγήσει σε σταδιακή αλλαγή του προσανατολισμού της από την ανάπτυξη της γεωργίας στην ανάπτυξη της υπαίθρου Υπάρχουν ποιοτικές διαφορές στην αλλαγή εστίασης της ΚΑΠ, αν και δεν έχει ανατραπεί η κυρίαρχη μέχρι σήμερα έμφαση στην ανάπτυξη της γεωργίας Σήμερα περισσότερο από ποτέ υπάρχει η στήριξη των πρακτικών αγροτικής ανάπτυξης μέσα από τις διαθέσιμες πολιτικές Βρισκόμαστε σε ένα κομβικό σημείο για την προώθηση των διαδικασιών αλλά και των πολιτικών αγροτικής ανάπτυξης, αφού οι εξελίξεις είναι ραγδαίες: η έννοια της υπαίθρου αναδεικνύεται ως κεντρικής σημασίας