ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ. Ενότητα 17: ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ ΑΥΘΕΝΤΙΑ. ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Τμήμα Ιερατικών Σπουδών

Transcript

1 ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ Ενότητα 17: ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ ΑΥΘΕΝΤΙΑ ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Τμήμα Ιερατικών Σπουδών

2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

3 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

4 Σκοποί ενότητας Φανερώνεται ότι η ηθική ζωή αναπτύσσεται σε σχέση με κάποια αυθεντία, η οποία περιορίζει την ανθρώπινη ελευθερία. Η ελευθερία της επιλογής προβάλλεται ως βασική προϋπόθεση της χριστιανικής ηθικής, η οποία δεν επιβάλλει εξωτερικές αυθεντίες αν και τις χρησιμοποιεί με τρόπο παιδαγωγικό, γιατί αποσκοπεί στη μετάβαση από την κατάσταση της δουλείας στην κατάσταση της ελευθερίας. Ακόμη διευκρινίζεται ότι ελευθερία υπάρχει μόνο ως μετοχή στη θεία ελευθερία, η οποία παρέχεται ως δωρεά του Θεού. 4

5 Περιεχόμενα ενότητας ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ ΑΥΘΕΝΤΙΑ. 5

6 (1/13) Η ηθική ζωή αναπτύσσεται πάντοτε σε σχέση με κάποια αυθεντία. Η ωρίμανση στην ηθική ζωή βαίνει παράλληλα με την ωρίμανση στην ελευθερία. Το ερώτημα είναι: Πώς η σχέση με κάποια αυθεντία μπορεί να ωριμάζει τον άνθρωπο στην ελευθερία; Η αυθεντία έχει από τη φύση της εξουσιαστικό χαρακτήρα. Γι αυτό και όποιος ρυθμίζει τη ζωή του με κάποια αυθεντία δεν έχει απόλυτη ελευθερία. Στην πραγματικότητα κανένας άνθρωπος δεν έχει απόλυτη ελευθερία. (γέννηση, θάνατος). Συνεπώς, ο άνθρωπος έχει σχετική ελευθερία, την οποία ασκεί ή δοκιμάζει σε σχέση με κάποια αυθεντία. 6

7 (2/13) Η εμπειρία της ελευθερία και της αυθεντίας βιώνεται αρχικά σε σχέση με τη μητέρα, τον πατέρα, την οικογένεια και το άμεσο περιβάλλον. Στη συνέχεια γίνεται σε σχέση με την κοινωνία, τον κόσμο και τον αόρατο Πατέρα. Νόμοι ή θεσμοί αποτελούν περιοριστικούς όρους ή αυθεντίες, αλλά και πλαίσια αναπτύξεως της ανθρώπινης ελευθερίας. Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από την κρίση της αυθεντίας και τη διεκδίκηση της απεριόριστης ελευθερίας. Το φαινόμενο αυτό συνδέεται με τις μεγάλες κοινωνικές αλλαγές και τις τεράστιες δυνατότητες του σύγχρονου ανθρώπου. Συνδέεται όμως και με την κατάχρηση της εξουσίας, και με την ανάπτυξη του εγωισμού και της ασυδοσίας. 7

8 (3/13) Ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα δημιουργήθηκε νέο κλίμα στην κοινωνική ζωή, που είχε και τις αντίστοιχες συνέπειες. Έτσι, από τη μια μεριά καυτηριάστηκε ο αυταρχισμός και η υποκρισία των μεγαλύτερων, και από την άλλη προωθήθηκε η αυθαιρεσία που έφθασε ως τα όρια της αναίδειας. Το καλό και το κακό σχετικοποιήθηκαν, ενώ η ελευθερία συνδέθηκε με την ασυδοσία. 8

9 (4/13) Προϋπόθεση της χριστιανικής ηθικής είναι η ελευθερία επιλογής μεταξύ καλού και κακού. Η επιλογή γίνεται με βάση κάποια αυθεντία, η οποία γίνεται μέσο προσδιορισμού ή περιορισμού της ελευθερίας. Η απόλυτη ελευθερία δεν είναι δυνατή μέσα στον κόσμο εξαιτίας της κτιστότητας του ανθρώπου. (αιτία ύπαρξης, φθορά, θάνατος). Η απόλυτη ελευθερία γίνεται δυνατή μόνο με την επέκταση στην απειρότητα και στην αιωνιότητα. Η επέκταση αυτή επιδιώκεται με τη θρησκεία, η οποία μεταθέτοντας το σημείο της αναφοράς του ανθρώπου σε υπερβατική περιοχή τον αφήνει ένα ευρύτατο πλαίσιο ελευθερίας. 9

10 (5/13) Ο χριστιανισμός είναι αποκάλυψη. Δεν στηρίζεται στην κίνηση του ανθρώπου προς τον Θεό, αλλά στη φανέρωση του Θεού στον άνθρωπο. Μ αυτόν τον τρόπο ο Θεός δεν επιβάλλει εξωτερικές αυθεντίες, αλλά πραγματοποιεί μέσα στον ίδιο τον άνθρωπο την αναγέννηση και τη θέωσή του. Οι εξωτερικές αυθεντίες δεν αποκλείονται, αλλά εξετάζονται ως προς την παιδαγωγική τους αποτελεσματικότητα. Έτσι ερμηνεύεται και η θέση του νόμου στην Παλαιά Διαθήκη. Ο χριστιανισμός δεν είναι αντινομισμός. Δεν καταργεί τον νόμο, αλλά τον υπερβάλλει. 10

11 (6/13) Όταν ο άνθρωπος υποδουλώνεται σε κάποια εξωτερική αυθεντία αλλοιώνεται και εξουθενώνεται. Η αποστολή του νόμου δεν ήταν να παραμείνει ως αιώνια αυθεντία, αλλά να παιδαγωγήσει τον άνθρωπο για να δεχτεί την εν Χριστώ ελευθερία και αυθεντία. Ο Χριστός ήρθε για να απελευθερώσει τον άνθρωπο από κάθε δουλεία. Ο Χριστός, που είναι η αληθινή ζωή, αποκαθιστά την αυθεντία με την τελειότητα και την ελευθερία κατευθύνοντας τον πιστό στο επίπεδο της ανιδιοτελούς αγάπης. 11

12 (7/13) Όλες οι αυθεντίες είναι συμβατικές και αντιμετωπίζονται σε σχέση με τον Θεό. Η κρατική εξουσία ελέγχεται κάτω από το πρίσμα της υπακοής στον Θεό. Η διδασκαλία της Εκκλησίας σχετικοποιεί κάθε κοσμικό θεσμό. Η Εκκλησία τοποθέτησε τον άνθρωπο απευθείας μπροστά στον Θεό και διακήρυξε την ελευθερία της συνειδήσεώς του. Οι μάρτυρες προασπίζονται την ελευθερία της συνειδήσεως. Οι επιμέρους ελευθερίες, που παρουσιάζονται ως ατομικά δικαιώματα, ξεκίνησαν από την ελευθερία της συνειδήσεως, η οποία καλλιεργήθηκε στον χώρο της Εκκλησίας. 12

13 (8/13) Η χριστιανική ζωή είναι προσανατολισμένη προς την απόλυτη ελευθερία. Ο προσανατολισμός αυτός συνεπάγεται και τον βαθμιαίο παραμερισμό κάθε εξωτερικής αυθεντίας. Η χριστιανική ηθική αποσκοπεί στη μετάβαση από την κατάσταση της δουλείας στην περιοχή της ελευθερίας από οποιαδήποτε εξωτερική επιβολή. Η μετάβαση αυτή δεν είναι ούτε εύκολη, ούτε απλή. Η αυθεντία λειτουργεί θετικά, μόνο όταν διαπνέεται από πραγματική αγάπη και χειραγωγεί στην αληθινή ελευθερία. 13

14 (9/13) Η χριστιανική ηθική παρουσιάζεται πολύ συχνά αποκρουστική, γιατί φαίνεται να αναιρεί την ελευθερία, που αποτελεί και τον ίδιο τον σκοπό της. Το φαινόμενο αυτό δεν προκύπτει από τη φύση της αλλά από την παραποίησή της, από την παραφθορά της ελεύθερης υπακοής στον Θεό σε κοινωνική πειθαρχία. Τότε η χριστιανική ηθική προβάλλεται ως νομικός κώδικας. Χρησιμοποιείται για την επιβολή πειθαρχίας και όχι για την υπακοή στο θέλημα του Θεού. 14

15 (10/13) Το ίδιο ισχύει και για την πνευματική καθοδήγηση των πιστών. Το λογικό ποίμνιο του Χριστού δεν ποιμαίνεται με τη βία. Οι ποιμένες δεν είναι δυνάστες, αλλά συνεργάτες των πιστών στο έργο της σωτηρίας. Ο τελικός σκοπός του ποιμαντικού έργου είναι η τελείωση των πιστών στην εν Χριστώ ελευθερία. Τα εκκλησιαστικά αξιώματα πρέπει να βοηθούν τους πιστούς στην εν Χριστώ προκοπή τους. Οι εκδηλώσεις σεβασμού που δέχονται πρέπει να αποδίδονται προς τον Θεό. 15

16 (11/13) Η απόλυτη ελευθερία υπάρχει μόνο ως μετοχή στη θεία ελευθερία και ποτέ ως ανθρώπινο κατόρθωμα. Ο «έσχατος πειρασμός» για την κτιστή ελευθερία είναι να γίνει η ίδια «θεός» και να μην δεχτεί ό,τι δίδεται, γιατί έτσι δημιουργείται το αίσθημα της εξάρτησης. Αυτόν τον πειρασμό δοκιμάζει ο σημερινός άνθρωπος με τις δυνατότητες που δημιουργούν τα μέσα της επιστήμης και της τεχνολογίας. (π.χ. γενετικές μεταλλάξεις, δυνατότητες και κίνδυνοι των εφαρμογών). 16

17 (12/13) Ο άνθρωπος επιθυμεί το τέλειο, αλλά δεν μπορεί να το πραγματοποιήσει. Γι αυτό και οποιοδήποτε κατόρθωμά του αφήνει μέσα του την αίσθηση του κενού. Το τέλειο υπάρχει ως δώρο του τέλειου Θεού. Η ελευθερία, όπως και «πᾶν δώρημα τέλειον», έρχεται ως δωρεά από τον Θεό. Αρκεί ο άνθρωπος να θελήσει να γίνει δέκτης αυτής της δωρεάς. 17

18 (13/13) Η δωρεά αυτή του Θεού προσφέρεται από τον Χριστό, που είναι ο χορηγός της απόλυτης ελευθερίας: «ἐὰν οὖν ὁ υἱὸς ὑμᾶς ἐλευθερώσῃ, ὄντως ἐλεύθεροι ἔσεσθε». (Ἰω. 8,36). Η ελευθερία του ανθρώπου θεμελιώνεται στην πίστη στον Χριστό και έχει την έννοια της πλήρους αυτοπροσφοράς του στο θέλημα του Θεού. Η πίστη είναι η δύναμη με την οποία ο άνθρωπος δρασκελίζει την κοσμική νομοτέλεια και προχωρεί στην αγάπη και την ελευθερία του προσωπικού Θεού. 18

19 Τέλος Ενότητας

20 Σημείωμα Αναφοράς Copyright Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης, ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ. «ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ». Έκδοση: 1.0. θεσσαλονίκη Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: URL. 20

21 Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 21

22 Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς. το Σημείωμα Αδειοδότησης. τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων. το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει). μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 22