To «αληθινό πρόζωπο ηης Ελλάδας» ζηο έργο ηοσ Οδσζζέα Ελύηη: η Ελλάδα ως «ηρίηη καηάζηαζη» ανάμεζα ζηη Δύζη και ζηην Αναηολή

Transcript

1 To «αληθινό πρόζωπο ηης Ελλάδας» ζηο έργο ηοσ Οδσζζέα Ελύηη: η Ελλάδα ως «ηρίηη καηάζηαζη» ανάμεζα ζηη Δύζη και ζηην Αναηολή Μαξία Υαηδεγηαθνπκή-Ννύηζνπ ην πεδό θαη πνηεηηθό έξγν ηνπ Οδπζζέα Διύηε ζθηαγξαθείηαη ε «ηαπηόηεηα» ηεο Διιάδαο όπσο ηε ζεκαηνδνηεί ν πνηεηήο. Οη «ζπληεηαγκέλεο» ηνπ Διιεληζκνύ, θαηά ηε δηαηύπσζή ηνπ, εκπεξηέρνπλ: 1. Σελ «ηαπηόηεηα» ηεο θύζεο, ηελ «ειιεληθόηεηα» ησλ ηερλώλ, ην λενειιεληθό «κύζν». Ωο πξνο ηε θύζε, ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζην έξγν ηνπ Διύηε απνηεινύλ σο έλα βαζκό ζηνηρεία ζπλπθαζκέλα κε ηα γλσξίζκαηα όρη κόλνλ ηεο Διιάδαο σο γεσγξαθηθνύ αιιά θαη σο ηδεαηνύ ρώξνπ. Σν εγρώξην ηνπίν γίλεηαη γηα ηνλ πνηεηή νλεηξηθή «ζύλνςε ηνπίνπ» πην πξαγκαηηθή από ηελ πξνζηηή ζηηο αηζζήζεηο ηνπ. Με ηνλ ηξόπν πνπ έβιεπε ηε θύζε «θαηαληνύζε» λα κελ είλαη πηα «θύζε». Γηαηί παξάιιεια κε ην «Αζάιεπην» θαη ην «Αηώλην» ηεο θύζεο ν πνηεηήο ζέηεη ηελ «θίλεζε ηεο ςπρήο», ηελ «αεηθηλεζία». Έηζη δελ εκθαλίδεηαη «κνλάρα θύζε», αιιά σο «αξρή θαη ηέινο» ηνπ θόζκνπ. 1 Δηδηθόηεξα ε ζάιαζζα απνηειεί ζπζηαηηθό ζηνηρείν αλαγλσξηζηκόηεηαο ησλ Διιήλσλ, ζηνηρείν ηεο ηαπηόηεηάο ηνπο. Ζ «κηθξή πξάζηλε ζάιαζζα» είλαη ε θόξε πνπ ζα θέξεη ζηνλ πνηεηή πίζσ ηηο κλήκεο από ηε κύξλε θαη η απνζπάζκαηα ησλ Ηώλσλ θηινζόθσλ Σε ιόγηα παξάδνζε, αξραηνειιεληθή, βπδαληηλή θαη λεόηεξε. Ο Διύηεο αλαθαηαζθεπάδεη ηε ιόγηα παξάδνζε κε θξηηήξηα αηζζεηηθά θαη ηδενινγηθά. Αληίζηνηρα, ηε ιατθή παξάδνζε πξνζεγγίδεη κε θξηηήξην ηελ πνηόηεηα ηνπ απινύ θαη ηνπ «ειαρίζηνπ». Πξνθαλώο ν Διύηεο δελ ζεσξεί ζεκαληηθό γεληθώο ό,ηη παξαδίδεηαη από ην παξειζόλ, εθόζνλ επηιέγεη κε ηα δηθά ηνπ αηζζεηηθά θαη ηδενινγηθά θξηηήξηα ζπγθεθξηκέλα πνιηηηζηηθά κνξθώκαηα θαη ηα πξνβάιιεη σο πνηόηεηεο πνπ κπνξνύλ λα εκπλεύζνπλ θαη ην παξόλ. Μηα παξαδεηγκαηηθή ζπλόςηζε απηώλ ησλ έξγσλ «πςειήο πνηόηεηαο», σο «εηζδνρή 1. Ο. Διύηεο, «Σν ρξνληθό κηαο δεθαεηίαο», Ανοισηά σαπηιά, Αζήλα, Ίθαξνο , 326, Ο. Διύηεο, Το θωηόδενηπο και η δέκαηη ηέηαπηη ομοπθιά, Αζήλα, Ίθαξνο ,

2 πλεύκαηνο» θαη «άικα πάλσ από ηε ζπγθίλεζε» πνπ πξνθαιεί «δόλεζε», «δένο»θαη απνξία, ηόζν ηεο κεγάιεο όζν θαη ηεο «κηθξήο θιίκαθαο», πεξηιακβάλεη ηνλ Παξζελώλα, ηελ Ιλιάδα, ηηο ςεθηδνγξαθίεο ηεο Ραβέλλαο θαη ηνλ νισκό ή αληίζηνηρα ηα αξρατθά εηδώιηα θαη ηνλ Αξρίινρν, ηηο ιατθέο βατνθόξνπο θαη ηνλ Θεόθηιν Σε γιώζζα σο «δηαρξνληθό» θνξέα ηεο παξάδνζεο πνπ, ζύκθσλα κε ηελ άπνςε ηνπ Διύηε, απνηειεί ηελ ελνπνηό δύλακε ελόο θνηλσληθνύ ζπλόινπ κε ηελ ίδηα παξάδνζε, ηελ ίδηα θύζε θαη ηελ ίδηα ηζηνξία. Ο θύξηνο ππξήλαο ησλ ηδεώλ ηνπ Διύηε γηα ηελ πνηεηηθή γιώζζα, όπσο απηέο απνηππώλνληαη ηόζν ζηα δνθίκηα όζν θαη ζηα πνηήκαηά ηνπ, ηδίσο ζηα πνηήκαηα πνηεηηθήο, παξακέλεη ν ίδηνο. Από ηνπο Πποζαναηολιζμούρ σο ηηο ύζηεξεο ζεκεηώζεηο ηνπ ππνγξακκίδεηαη ε δπλαηόηεηα ηνπ πνηεηηθνύ ιόγνπ λα αθαηξεί από ηα πξάγκαηα ην «πέπιν ηεο ζπλήζεηαο»θαη κε έλα «είδνο αιρεκείαο»λα αλαδσνγνλεί ηα θζαξηά πξάγκαηα. Γειαδή λα δηαζθαιίδεη ηελ ηθαλόηεηα λα θαληαδόκαζηε «αιιηώο» απηό πνπ ε γιώζζα καο έρεη απνζηεζίζεη δεκηνπξγώληαο «απ' αξρήο ηνλ θόζκν» Σε δηαθξηηή ζέζε ηεο Διιάδαο αλάκεζα ζηε Γύζε θαη ζηελ Αλαηνιή. ηελ αλαθνίλσζε κνπ, ζα πεξηνξηζηώ κόλν ζην 4 ζεκείν, δειαδή ζηελ αλάδεημε ησλ απόςεσλ ηνπ Διύηε πνπ αθνξνύλ ζηε δηακόξθσζε ηνπ «αιεζηλνύ πξνζώπνπ ηεο Διιάδαο» σο ρώξαο αλάκεζα ζε δύν πνιηηηζκνύο, ηνλ επξσπατθό θαη ηνλ αλαηνιηθό. Ο Διύηεο ζηελ ζπλέληεπμή ηνπ ζηνλ Ivar Ivask, ην 1975, επηζεκαίλεη όηη ν ίδηνο θαη ε «γεληά» ηνπ ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ θαη ηνπ εθέξε, πξνζπάζεζαλ κε πάζνο λα βξνπλ ην θαιύηεξν πξόζσπν ηεο Διιάδαο. 5 Ζ ειιεληθή παξάδνζε θαηά ηνλ Διύηε εθπνξεύεηαη από έλα καθξαίσλν παξειζόλ θαη παξαδίδεηαη από «γεληά» ζε «γεληά» κέζσ ηεο γιώζζαο θαη ηνπ ζπλόινπ ησλ επηηεπγκάησλ ηνπ νηθείνπ πνιηηηζκνύ. πλάκα έρεη σο ζεκείν πξνζδηνξηζκνύ ηεο ηαπηόηεηάο ηεο ηελ Δπξώπε ή ηε Γύζε. 3. Ο. Διύηεο, «Ηδησηηθή νδόο», Εν Λεςκώ, Αζήλα, Ίθαξνο , Ο. Διύηεο, 2Χ7Ε, Αζήλα, Ίθαξνο 1996, Ίθαξνο 1996, Γηα ηνλ κεραληζκό ηεο «κεηαθνξάο», πνπ επηηξέπεη ηνλ δηαζθειηζκό «αθαξηαία ηξνκαθηηθώλ απνζηάζεσλ», βι. «Σέρλε-Σύρε-Σόικε», Ανοισηά Χαπηιά, ό.π., Ο. Διύηεο, Εκλογή, Αζήλα, Άθκσλ ,

3 Καηά ηελ πξώηε πεξίνδν ησλ δνθηκίσλ ηνπ ν Διύηεο αλαγλσξίδεη ζηελ ειιεληθή θαη ηελ επξσπατθή πνίεζε ηηο ίδηεο «θαηά βάζνο» αξεηέο πνπ ππάξρνπλ θαη αθηηλνβνινύλ αλάινγα κε ηηο «απαηηήζεηο ηεο επνρήο ηνπο». 6 Γηα ηελ ειιεληθή ινγνηερλία ζεκεηώλεη, ην 1942, όηη νη ινγνηέρλεο ζα πξέπεη λ απνιπηξσζνύλ από ηα βάξε κηαο «θαθνθηηαγκέλεο» παξάδνζεο θαη λα δηακνξθώζνπλ κηα ινγνηερλία κε πιηθά «θαζαξώο λενειιεληθά» θαη κε εθθξαζηηθά κέζα «δηεζληθά ζπγρξνληζκέλα». Να δεκηνπξγήζνπλ έξγα πνπ λα «αλεβάδνπλε» ηελ Διιάδα ζην ίδην επίπεδν ηεο Δπξώπεο, λα αλαδεηρζνύλ ζε δεκηνπξγνύο ρσξίο «θαλέλα αίζζεκα κεηνλεθηηθόηεηαο» 7 απέλαληη ζηνπο μέλνπο ζπλαδέιθνπο ηνπο. Καηά ηελ πεξίνδν ινηπόλ πνπ θαη ζηελ Διιάδα πλέεη λένο άλεκνο ζηελ πνίεζε κε ηελ εκθάληζε ηνπ ππεξξεαιηζκνύ, ν Διύηεο ηάζζεηαη ππέξ ηνπ ζπγθεξαζκνύ ηεο παξάδνζεο ηεο ειιεληθήο κε ηα «δσληαλά» ζηνηρεία ηνπ επξσπατθνύ πνιηηηζκνύ. Αιιά θαη ζε κεηαγελέζηεξα θείκελά ηνπ δηαηεξεί ηελ ίδηα ζεηηθή ζηάζε θαη είλαη αλνηρηόο ζηηο επηηεύμεηο ηεο επξσπατθήο ζθέςεο θαη ηέρλεο. Δπί πιένλ ν Διύηεο, ελώπηνλ ηεο Αθαδεκίαο ηεο ηνθρόικεο, 8 επαλέξρεηαη ζηε δηαπίζησζε όηη ε πξνζπάζεηα ησλ πνηεηώλ ηεο γεληάο ηνπ ήηαλ λα πξνβάινπλ ηνλ ηύπν ηνπ «Δπξσπαίνπ Έιιελα». Ο Διύηεο, όπσο είλαη γλσζηό, θαηέζηε κέηνρνο ηνπ «ηακείνπ» 9 ηεο επξσπατθήο πνίεζεο, από ηνλ Blake σο ηνλ Ungaretti, ιόγσ ηεο επξύηεξεο κόξθσζήο ηνπ θαη ηεο πξόσξεο εγγύηεηάο ηνπ κε ηνπο αλνηρηνύο νξίδνληεο ηεο ηέρλεο θαη ησλ γξακκάησλ ηεο Δπξώπεο. Δηδηθόηεξα σο πνηεηήο, σο ζεσξεηηθόο ηεο πνίεζεο, σο κεηαθξαζηήο, κειέηεζε ην έξγν ζεκαληηθώλ πνηεηώλ θαη δηακόξθσζε ηελ πνηεηηθή ηνπ βαζηζκέλνο όρη κόλν ζηελ ειιεληθή ινγνηερληθή παξάδνζε αιιά θαη ζηελ επξύηεξε επξσπατθή. Ωζηόζν ν Διύηεο δελ παξαιείπεη λα ππνγξακκίδεη ην «θαθό κέξνο» ηεο επξσπατθήο παξάδνζεο. Τπεξαζπηδόκελνο ηνλ ππεξξεαιηζκό, ηνλίδεη όηη απηό πνπ ραξαθηεξίδεη ηνπο κνληέξλνπο πνηεηέο είλαη όηη ππήξμαλ νη κόλνη πνπ έκπξαθηα θαη ζεσξεηηθά δηακαξηπξήζεθαλ κε ζζέλνο γηα ην «θαθό κέξνο» ηεο επξσπατθήο 6. Ο. Διύηεο, «Πνηεηηθή λνεκνζύλε». Τα Νέα Γπάμμαηα, Ε (1944) Ο. Διύηεο, «πλέληεπμε ζηνλ Φάλε Κιεάλζε» (1942), αλαδεκνζηεπκέλε ζηα Νέα ( ). 8. Ο. Διύηεο, «Λόγνο ζηελ Αθαδεκία ηεο ηνθρόικεο» (1979), Εν Λεςκώ, όπ., 333. εκεησηένλ όηη πξνηηκνύζε νη λένη δσγξάθνη λα επεξεάδνληαη από ηνλ Matisse, πνπ «ζπκβνιίδεη θαηά βάζνο κηαλ αληίζεζε ζηνλ κνλνδνγκαηηθό Δπξσπατζκό», παξά από ηα «ζύκαηα ηνπ Βνξξά», όπσο εθηηκνύζε ηνλ Λύηξα ή ηνλ Ηαθσβίδε. Ο. Διύηε, «Οη εηθνλνγξαθίεο ηνπ ζηξαηεγνύ Μαθξπγηάλλε» (1946), Ανοισηά σαπηιά, Αζήλα, ό.π., Ο. Διύηε, «Σα δεκόζηα θαη ηα ηδησηηθά», Εν Λεςκώ, ό.π.,

4 παξάδνζεο όπσο: «κεραλνπνίεζε, κηθξναζηηθνπνίεζε[.] εθινγίθεπζε, ζενπνίεζε ηνπ νηθνλνκηθνύ θαη ππεξηξνθία ηνπ δηαλνεηηθνύ αλζξώπνπ». 10 Ο Διύηεο ραξαθηεξίδεη ηε Γύζε «αξηζηνηειηθή» κε ηελ έλλνηα όηη είλαη νξζνινγηθή, δελ έρεη ην «αηζζεηήξην ηνπ ππεξβαηηθνύ», ην πιαησληθό ζηνηρείν. 11 Θεσξεί επίζεο όηη όιν ην ζύζηεκα ησλ εθθξαζηηθώλ ηξόπσλ, πνπ ε Αλαγέλλεζε θιεξνδόηεζε ζην δπηηθό πνιηηηζκό, κεηαηξέπεη ηνλ ρώξν ηνπ πνηήκαηνο από θέληξν «κπζηεξηαθώλ εμαθηηλώζεσλ» ζε απιό κειαγρνιηθό εμνκνινγεηήξην. 12 Ο Διύηεο ζην Άξιον Εζηί 13 κε ηνλ πην ελαξγή ηξόπν δηαηππώλεη ηελ ηδηαηηεξόηεηα ηεο ειιεληθήο ηαπηόηεηαο, πξνβάιινληαο ηελ αιιειεπίδξαζε ηεο ρώξαο κε ηε Γύζε, αιιά θαη ηελ Αλαηνιή: «ηεο Αζίαο αλ αγγίδεη από ηε κηα ηεο Δπξώπεο ιίγν αλ αθνπκπά ζηνλ αηζέξα ζηέθεη λα θαη ζηε ζάιαζζα κόλε ηεο». Καηά ηνλ Διύηε, νη ζνθνί ηερλίηεο ηεο Αλαηνιήο, νη Αηγύπηηνη, νη Μίλσεο θαη νη πξώηνη Έιιελεο θαη αξγόηεξα κε δηαθνξεηηθό ηξόπν νη Βπδαληηλνί ζθόπεπαλ ζην νπζηώδεο. 14 Βέβαηα πξώηνη νη Δπξσπαίνη ππεξξεαιηζηέο θαηαθεύγνπλ ζηελ Αλαηνιή. Ο «Αλαηνιηζκόο» κάιηζηα ησλ ππεξξεαιηζηώλ απνδίδεη ηνλ κπζηεξηαθό θόζκν ηεο αζσόηεηαο θαη ηεο «απγήο», πνπ ζπλεπάγεηαη ηελ αλαλέσζε ηεο πιάζεο. 15 Έηζη ν Διύηεο κε ηνλ ηδενινγηθό ηνπ πξνζαλαηνιηζκό πξνο ηελ «κεζνγεηαθόηεηα» ηεο Διιάδαο ζεσξεί όηη ε Διιάδα ηαπηίδεηαη κε ην Αηγαίν ην νπνίν θαηά ηνλ πνηεηή απνηειεί ηελ θνηηίδα ηνπ παλαλζξώπηλνπ πνιηηηζκνύ θαη όρη κόλνλ ηνπ ειιεληθνύ. Ο Διύηεο απνπνηείηαη ηνλ ραξαθηεξηζκό «πνηεηήο ηνπ Αηγαίνπ», πνπ ηνπ απεδόζε από έλα κέξνο ηεο θξηηηθήο, γηαηί δελ έθαλε «θπζηνιαηξηθή» πνίεζε, δελ είδε ην Αηγαίν σο δσγξάθνο. Αληίζεηα θνξηίδεη «ηα ζηνηρεία ηα θπζηθά κε εζηθέο δπλάκεηο» θαη επνκέλσο «ε θύζε γίλεηαη έλα αιθάβεην» γηα λα δηαηππώζεη πξάγκαηα κέρξη «κεηαθπζηθά, ππεξβαηηθά». 16 ηε Μεζόγεην γελλήζεθε ε ιπξηθή ηέρλε, ε ηδέα ηεο Γεκνθξαηίαο, εθεί δίδαμαλ ν σθξάηεο θαη ν Ηεζνύο. Ζ δσή ηεο Μεζνγείνπ είλαη θαηά ηνλ Διύηε κηα «αθξηβήο 10. Ο. Διύηε, «Σα ζύγρξνλα πνηεηηθά θαη θαιιηηερληθά πξνβιήκαηα», Ανοισηά σαπηιά, ό.π., θαη «Αλνηρηά ραξηηά. Σ.Σ.Σ. 1935», Ανοισηά Χαπηιά, ό.π., Ο. Διύηε, «Σν ρξνληθό κηαο δεθαεηίαο», Ανοισηά σαπηιά, ό.π., Ο. Διύηε, «Αλαθνξά ζηνλ Αλδξέα Δκπεηξίθν», Εν Λεςκώ, ό.π., Ο. Διύηεο, Άξιον εζηί, Αζήλα, Ίθαξνο , Ο. Διύηεο, «Ο γιύπηεο Καπξάινο», Ανοισηά σαπηιά, ό.π., Ο. Διύηεο, «Οδόο Νηθήηα Ράληνπ», Εν Λεςκώ, ό.π., Ο. Διύηεο, Απσείο M. Vitti, Παλεπηζηήκην Princeton (Δπηζηνιή ηνπ πξνο ηνλ M. Vitti, Παξίζη, ), θαη ζπλέληεπμε ηνπ Ο. Διύηε ζηνλ Γ. Πειηρό, Τα Νέα,

5 ζηηγκή» πνπ όινη νη παξάγνληεο εμαζθαιίδνπλ ηε δπλαηόηεηα ζηνλ άλζξσπν λα «ζηαζεί αθέξαηνο». 17 ηνλ Μικπό Ναςηίλο, ν πνηεηήο παξαπέκπεη ζηα «αλώηεξα καζεκαηηθά» πνπ ν πνηεηήο ηα έκαζε ζην «ρνιείν ηεο ζάιαζζαο» όπσο γηα παξάδεηγκα ηελ «πξάμε»: αλ «απνζπλδέζεηο» ηελ Διιάδα, ζην ηέινο ζα δηαπηζηώζεηο λα ζνπ απνκέλνπλ «κηα ειηά, έλα ακπέιη θη έλα θαξάβη». Γειαδή, κε «άιια ηόζα ηελ μαλαθηηάρλεηο». 18 Ο Διύηεο θαη ν Α. Camus αλαπηύζζνπλ παξόκνην πξνβιεκαηηζκό γηα ην κεζνγεηαθό ηνπίν. Πξνζδίδνπλ ζηε θύζε εζηθή δηάζηαζε. Δπί πιένλ ν κεζνγεηαθόο ήιηνο ζην έξγν ηνπο δελ απνθιείεη ηελ ηξαγηθόηεηα. Καηά ηνλ A. Camus, ε δηαθνξά ησλ Διιήλσλ από ηνπο ππόινηπνπο Δπξσπαίνπο ζπλίζηαηαη ζην όηη απηνί «πήξαλ η άξκαηα» γηα ηελ νκνξθηά, ελώ ε Δπξώπε ηελ έρεη «εμνξίζεη». Δπίζεο απνζθνπνύλ ζην «κέηξν» θαη όρη ζηελ «ακεηξνέπεηα». 19 Ζ κεζνγεηαθή ςπρνζύλζεζε, ζηε ζύιιεςε θαη ηελ εθηέιεζε ησλ «νξακάησλ ηεο», εκθαλίδεηαη θαηά θαλόλα «ζπλζεηηθή», ζηνλ βαζκό πνπ ην Αηγαίν ππήξμε θέληξν πνιηηηζκνύ. Δθεί ζπληειέζηεθαλ «αλέθαζελ νη πην ηνικεξέο θη νη πην γόληκεο «ζπλαληήζεηο» ηνπ πλεύκαηνο. Ο Διιεληζκόο δεκηνύξγεζε έλαλ «ηξίην θόζκν», ηζνδύλακν ζε «πξσηνγέλεηα θαη αιήζεηα» κε ηελ «Αλαηνιή» θαη ηε «Γύζε». Με ηελ ηζνξξόπεζή ηνπο, από ηνλ «ελζπλείδεην ιεηηνπξγό» κηαο δηαξθνύο αθνκνησηηθήο ελέξγεηαο, πξνέθππηαλ «πξόηππα» δηαθνξεηηθά «θαη ζηελ νπζία θαη ζηε κνξθή» από εθείλα πνπ ηνπ είραλ ρξεζηκεύζεη γηα πξώηε ύιε, κε ελνπνηό γλώξηζκα ηελ «νξζή αληηζηνηρία ηνπ θπζηθνύ θαη ηνπ λνεηνύ θόζκνπ». 20 Αθξηβώο ζ' απηό ην ζέκα ηεο αληηζηνηρίαο παξεκβαίλεη ν Camus γηα λα παξαηεξήζεη όηη ε Δπξώπε «αθξσηεξηάζηεθε» από εθείλν πνπ ζπληζηά ηε δηάξθεηά ηεο, δειαδή ηε θύζε, ελώ ε ζθέςε ηνπ Πιάησλα ηα «πεξηείρε όια, ην άινγν, ην ινγηθό θαη ην κύζν». 21 πκπεξαζκαηηθά ν Διύηεο θαηά ηελ πξώηε θάζε ηεο παξνπζίαο ηνπ ζηα ειιεληθά γξάκκαηα θαη κε αθνξκή ηελ ππεξάζπηζε ηνπ ππεξξεαιηζηηθνύ θηλήκαηνο 17. Ο. Διύηεο, «Σν ρξνληθό κηαο δεθαεηίαο», Ανοισηά σαπηιά, ό.π., Ο. Διύηεο, Ο Μικπόρ Ναςηίλορ, Αζήλα, Ίθαξνο , 57. Γηα ηελ «triade méditerranéenne» (δεκεηξηαθά, ειηά, ακπέιη), όπσο αλαιύεη ηε κεζνγεηαθή παξαγσγή ν F. Braudel, βι. Κπξηαθίδνπ Νέζηνξνο, Λαογπαθικά Μελεηήμαηα, ΗΗ, Αζήλα, Πνξεία 1993, 194. Καη ν εθέξεο (Οθηώβξηνο 1949, Μέπερ, Ε, Αζήλα, Ίθαξνο , 147), ζπλδέεη ην «όξακα κηαο Διιάδαο πνπ θαλείο δελ θαηαιαβαίλεη» κε ην ηξίπηπρν: ειηά-βξάρνο-λόζηνο. 19. Α. Camus, Το καλοκαίπι, κηθξ. Φ. Κνλδύιεο, Αζήλα 1985, Ο. Διύηεο, «Οη εηθνλνγξαθίεο ηνπ ζηξαηεγνύ Μαθξπγηάλλε θαη ν ιατθόο ηερλίηεο Παλαγηώηεο Εσγξάθνο», Ανοισηά σαπηιά, ό.π., Α. Camus, Το καλοκαίπι, ό.π.,

6 αληηκεησπίδεη ζεηηθά ηελ πξνζέγγηζε κε ηνλ πνιηηηζκό ηεο Γύζεο. Πξνηείλεη κάιηζηα ηε δεκηνπξγία ελόο θαηλνύξηνπ εζληθνύ πνιηηηζκνύ κε ηελ επίγλσζε ησλ ειιεληθώλ πξνβιεκάησλ θαη κε ζαξξαιέα πξνζέγγηζε ηνπ επξσπατθνύ πνιηηηζκνύ, αλαδεηθλύνληαο ηηο ίδηεο «αξεηέο» ζηελ ειιεληθή θαη επξσπατθή πνίεζε. Απηή ε ζηάζε αλεπξίζθεηαη θαη ζε νξηζκέλα κεηαγελέζηεξα θείκελά ηνπ, γηα παξάδεηγκα όηαλ απεπζύλεηαη ζην επξσπατθό θνηλό, ζηε ηνθρόικε (1979) θαη ζηε Ρώκε (1987), ππνγξακκίδνληαο όηη ε πξνζπάζεηα ηεο γεληάο ηνπ ήηαλ ε δεκηνπξγία ηνπ «Δπξσπαίνπ Έιιελα». Τπνζηεξίδεη έλα «ηακείνλ» από έξγα γξακκάησλ θαη ηερλώλ πνπ απνηεινύλ θνηλή θιεξνλνκηά ηεο νπνίαο όινη κπνξνύλ λα θαηαζηνύλ κέηνρνη, αξθεί λ απνβάινπλ ηηο πξνιήςεηο θαη ηνπο εζληθνύο εγσηζκνύο. Σελ ηδηαηηεξόηεηα ηεο Διιάδαο, πνιηηηζηηθή θαη γεσπνιηηηθή, ηε ζπλαξηά κε ην κεζνγεηαθό ηεο πεξηβάιινλ. Έηζη πξνβάιιεη ην Αηγαίν σο θέληξν δηακόξθσζεο ηνπ ειιεληθνύ πνιηηηζκνύ θαη σο ρσλεπηήξη όισλ ησλ πνηθίισλ επηδξάζεσλ, «δπηηθώλ» θαη «αλαηνιηθώλ», από ηηο νπνίεο πξνθύπηεη έλαο «ηξίηνο πνιηηηζκόο», ν ειιεληθόο, πνπ εμειίζζεηαη, γλσξίδεη πνιιέο θάζεηο, αιιά πνπ θαίλεηαη λα δηαηεξεί πάληνηε ηελ «νξζή αληηζηνηρία» ηνπ θπζηθνύ θαη ηνπ λνεηνύ θόζκνπ. 6