Ουδός Αναγνώρισης Ομιλίας Ανάπτυξη υλικού για τον παιδιατρικό πληθυσμό

Transcript

1 Ουδός Αναγνώρισης Ομιλίας Ανάπτυξη υλικού για τον παιδιατρικό πληθυσμό Νικόλαος Τρίμμης 1, Θεόδωρος Παπαδάς 2, Παναγιώτα Γκούμα 3, Ευάγγελος Παπαδέας 2 1. Τμήμα Λογοθεραπείας Α.Τ.Ε.Ι. Πάτρας 2. Πανεπιστημιακή ΩΡΛ Kλινική Πάτρας Γενικό Νοσοκομείο Αεροπορίας Αλληλογραφία Νικόλαος Τρίμμης, trimmis@teipat.gr, Τμήμα Λογοθεραπείας Α.Τ.Ε.Ι. Πάτρας Περίληψη Ο σκοπός αυτής της εργασίας ήταν η ανάπτυξη λέξεων για τη δοκιμασία του ουδού αναγνώρισης ομιλίας σε παιδιά σχολικής ηλικίας (6 έως 12 ετών). Τα κριτήρια που χρησιμοποιήθηκαν ήταν: τρισύλλαβες λέξεις, οικειότητα σε σχέση με το λεξιλόγιο, φωνημική διαφοροποίηση και ομοιογένεια σε σχέση με την ακουστότητα. Η ηχογράφηση και επεξεργασία των λέξεων έγινε σύμφωνα με το ISO περί ομιλητικής ακοομετρίας. Συνολικά 20 παιδιά, 10 αγόρια και 10 κορίτσια, συμμετείχαν στην αξιολόγηση της ομοιογένειας των τρισύλλαβων λέξεων. Για κάθε λέξη, καθορίστηκε το επίπεδο έντασης που απαιτείται για 50% σωστή αναγνώριση. Το επόμενο βήμα ήταν η μέτρηση του ποσοστού αναγνώρισης κάθε λέξης από 20 έως 80%, κατά την οποία παρουσιάζεται και η πιο απότομη άνοδος της λειτουργίας επίδοσης-έντασης. Από τα αποτελέσματα προέκυψε ότι όλες οι λέξεις, οι οποίες είναι ομοιογενείς από άποψη ρυθμού αναγνώρισης, δεν είναι ομοιογενείς από άποψη ουδού αναγνώρισης και αντίστροφα. Επομένως, για καλύτερη ομοιογένεια των λέξεων, επιλέχθηκαν οι λέξεις που βρίσκονται εντός ±1 Τυπικής Απόκλισης (Τ.Α.), τόσο από άποψη ρυθμού αναγνώρισης, όσο και από άποψη ουδού αναγνώρισης. Λέξεις κλειδιά Ουδός αναγνώρισης ομιλίας, λειτουργία επίδοσης-έντασης, ρυθμός αναγνώρισης, ομοιογένεια. Εισαγωγή Ο ουδός αναγνώρισης ομιλίας (Ο.Α.Ο.) μπορεί να οριστεί ως η χαμηλότερη στάθμη ακοής, στην οποία η ομιλία μόλις που γίνεται κατανοητή. Οι περισσότεροι ακοολόγοι συμφωνούν ότι η ομιλία θα πρέπει να είναι τόσο απαλή, ώστε να αναγνωρίζεται σε ποσοστό σχεδόν στο 50% με επανάληψη των λεκτικών ερεθισμάτων. Για διάφορους λόγους, ο ουδός αναγνώρισης ομιλίας έγινε πιο δημοφιλής στους ακοολόγους από ό,τι ο ουδός αντιλήψεως ομιλίας και έτσι είναι η προτιμητέα δοκιμασία ουδού ομιλίας 1. Υπάρχει μεγάλη συσχέτιση μεταξύ ουδού αναγνώρισης ομιλίας και μέσου όρου καθαρών τόνων (ο πρώτος δεν διαφέρει περισσότερο από 5-6 dbhl από το δεύτερο). Οι ουδοί αναγνώρισης ομιλίας μετρώνται με μία ποικιλία ομιλητικών υλικών, χρησιμοποιώντας και συνεχή ομιλία, όπως στη μέτρηση του ουδού αντιλήψεως ομιλίας, αλλά και μεμονωμένες λέξεις. Το γλωσσικό ερέθισμα, το οποίο συστήνεται και χρησιμοποιείται συχνότερα για τον έλεγχο της αναγνώρισης ομιλίας, είναι οι σπονδείες λέξεις 2,3,4. Μία σπονδεία λέξη είναι μια δισύλλαβη λέξη με ίσο τόνο και στις δύο συλλαβές. Εάν τα υλικά ελέγχου που χρησιμοποιήθηκαν δεν είναι σπονδείες λέξεις, ο κλινικός πρέπει να αναφέρει το υλικό ελέγχου που χρησιμοποιήθηκε 2,3. Και οι δύο συλλαβές της σπονδείας λέξης πρέπει να έχουν κορυφή στο μηδέν του μετρητή μονάδων έντασης VU του ακοομετρητή, είτε παρουσιάζονται μέσω ενός μικροφώνου είτε μέσω μίας κασέτας ή ενός CD. Πολλοί ακοολόγοι κατορθώνουν με εξάσκηση ισοδύναμη κορυφή στο μετρητή VU του ακοομετρητή, χρησιμοποιώντας ελεγχόμενη ζωντανή φωνή (Ε.Ζ.Φ.). Βέβαια, η Ε.Ζ.Φ. προκαλεί μεγάλη μεταβλητότητα σε σύγκριση με ηχογραφημένο υλικό. Όταν χρησιμοποιείται μία ηχογραφημένη λίστα λέξεων, είναι σύνηθες να υπάρχει ένας τόνος βαθμονόμησης ηχογραφημένος σε μία ειδική ζώνη συχνοτήτων. Το σήμα βαθμονόμησης, το οποίο έχει συνήθως διάρκεια 60 sec, παρουσιάζεται για όσο χρόνο χρειαστεί, ώστε ο δείκτης του μετρητή μονάδων έντασης VU του ακοομετρητή να προσαρμοστεί στο μηδέν. Είναι σημαντικό να δίνεται η απαραίτητη φροντίδα στην επιλογή του επιπέδου ηχογραφήσεως του σήματος βαθμονόμησης και στη σχέση του με το ηχογραφημένο υλικό των λιστών. Σε ορισμένες ηχογραφημένες λίστες με σπονδείες λέξεις, μία εισαγωγική φράση προηγείται κάθε λέξης, για παράδειγμα, «επανέλαβε τη λέξη..», ακολουθούμενη από τη λέξη-ερέθισμα. Αν και ορισμένοι προτιμούν τη χρήση μίας εισαγωγικής φράσης, πολλοί δεν τη χρησιμοποιούν, διότι δεν έχει αποδειχθεί κάποιο πραγματικό πλεονέκτημα από τη χρήση της. Στη νεοελληνική γλώσσα, αν και έχουν αναπτυχθεί λίστες για την ομιλητική ακοομετρία και κυρίως για τη δοκιμασία του «Σκορ Αναγνώρισης Ομιλίας», ωστόσο δεν υπάρχει υλικό για τον Ο.Α.Ο. Επομένως, κρίνεται απαραίτητη η ανάπτυξη υλικού για παιδιά και ενήλικες. Ο σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η ανάπτυξη λέξεων για τη δοκιμασία του Ο.Α.Ο. σε παιδιά σχολικής ηλικίας 6 έως 12 ετών. Υλικό και Μέθοδοι Τα κριτήρια που χρησιμοποιήθηκαν για την ανάπτυξη των λέξεων για παιδιά σχολικής ηλικίας (6 έως 12 ετών) ήταν: * Τρισύλλαβες λέξεις. * Οικειότητα σε σχέση με το λεξιλόγιο. * Φωνημική διαφοροποίηση, ώστε μία λέξη να μη μπορεί εύκολα να μπερδευτεί με μια άλλη λέξη /2009 * 8-9

2 * Ομοιογένεια σε σχέση με την ακουστότητα, δηλαδή οι ουδοί για τις διάφορες λέξεις να αποκτώνται σε όμοια ένταση. Τρισύλλαβες λέξεις Ο τύπος του υλικού που χρησιμοποιείται σε διάφορες γλώσσες για τη δοκιμασία του Ο.Α.Ο. αποτελείται από φωνήματα, συλλαβές, λέξεις (μονοσύλλαβες, δισύλλαβες και πολυσύλλαβες), φράσεις και προτάσεις. Στην αγγλική γλώσσα χρησιμοποιούνται σπονδείες λέξεις. Ο Πίνακας 1 περιέχει τις σπονδείες λέξεις που χρησιμοποιούνται για τον παιδιατρικό πληθυσμό με μητρική γλώσσα την αγγλική 5. Πίνακας 1. Σπονδείες που χρησιμοποιούνται για την μέτρηση του Ο.Α.Ο. σε παιδιά με μητρική γλώσσα την αγγλική. Airplane Cupcake Ice-cream Seesaw Baseball Fire-truck Mailman Shoelace Bathtub Flashlight Popcorn Snowman Bluebird Football Reindeer Toothbrush Cowboy Hotdog Sailboat Toothpaste Παρατηρούμε ότι οι λέξεις αυτές είναι δισύλλαβες, αλλά και σύνθετες. Κάθε λέξη, δηλαδή, αποτελείται από δύο θέματα (airplane = air + plane, baseball = base + ball). Στη νεοελληνική γλώσσα, οι σύνθετες λέξεις σχηματίζονται με δύο τρόπους: * Μία λέξη παίρνει στην αρχή της ένα αχώριστο μόριο (άβραστος = ά + βραστός, ξεπουλώ = ξε + πουλώ). * Δύο ή περισσότερες λέξεις ενώνονται σε μία (Σαββατοκύριακο = Σάββατο + Κυριακή). Επομένως, στη νεοελληνική δεν υπάρχουν δισύλλαβες λέξεις που να είναι και σύνθετες. Οι μικρότερες σε συλλαβές σύνθετες λέξεις είναι τρισύλλαβες, αλλά και αυτές σχηματίζονται με αχώριστα μόρια. Ο αριθμός αυτών των λέξεων δεν είναι αρκετός για την κατασκευή ομιλητικής δοκιμασίας. Επιπλέον, αυτές οι λέξεις δεν είναι οικείες στο μεγαλύτερο τμήμα του παιδιατρικού πληθυσμού. Οι σύνθετες λέξεις, οι οποίες αποτελούνται από δύο λέξεις, είναι τουλάχιστον τετρασύλλαβες (χιονόβροχο, μερόνυχτο, πρωταθλητής), με αποτέλεσμα αυτές οι λέξεις να έχουν υψηλό πλεονασμό. Τα φωνήματα είναι ο ελάχιστος τύπος υλικού και οι προτάσεις ο πιο πλεονάζων. Επομένως, η χρήση σύνθετων λέξεων απαιτεί τουλάχιστον τετρασύλλαβες λέξεις στη νεοελληνική, με αποτέλεσμα να προκαλείται αύξηση του γλωσσικού πλεονασμού της δοκιμασίας. Για τους παραπάνω λόγους, επιλέχθηκαν απλές τρισύλλαβες λέξεις, χωρίς συμπλέγματα και τονισμό στην παραλήγουσα (μεσαία συλλαβή) για καλύτερη ομοιογένεια της ακουστότητας ως το υλικό του Ο.Α.Ο. Οικειότητα Οι λέξεις-ερεθίσματα, οι οποίες χρησιμοποιούνται στην ομιλητική ακοομετρία, πρέπει να εμπεριέχονται στο λεξιλόγιο των εξεταζόμενων παιδιών. Για την εκπλήρωση του κριτηρίου της οικειότητας, αρχικά, επιλέχθηκαν 464 τρισύλλαβες λέξεις με τονισμό στην παραλήγουσα από τα δύο τεύχη του βιβλίου «Γλώσσα» της Α Τάξης του Δημοτικού Σχολείου. Κατόπιν, για να μειωθεί ο πλεονασμός, αφαιρέθηκαν οι λέξεις που περιείχαν συμπλέγματα, με αποτέλεσμα να μείνουν 242. Στη συνέχεια, χορηγήθηκε ερωτηματολόγιο τριών επιλογών (πολύ γνωστή, μετρίως γνωστή, άγνωστη) σε 50 εκπαιδευτικούς πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (50 γυναίκες, Μ.Ο. = 41,94 ετών, Τ.Α. = 6,73) με τουλάχιστον 5 έτη διδακτικής εμπειρίας στην Α τάξη, και 50 μητέρες (Μ.Ο. = 33,30 ετών, Τ.Α. = 4,31) που είχαν παιδί/ιά με φυσιολογική ακοή στην Α τάξη. Για την περαιτέρω πλήρωση του κριτηρίου της οικειότητας των λέξεων, χορηγήθηκε ερωτηματολόγιο δύο επιλογών (γνωστή, άγνωστη) σε 300 παιδιά ηλικίας 6 έως 12 ετών (50 παιδιά ανά τάξη -25 αγόρια, 25 κορίτσια- Μ.Ο. = 8,98 ετών, Τ.Α. = 1,74) που περιελάμβανε μόνο τις τρισύλλαβες λέξεις, οι οποίες επιλέχθηκαν ως πολύ γνωστές από τους δασκάλους και τους γονείς. Για την ανάπτυξη των τελικών λιστών χρησιμοποιήθηκαν μόνο οι λέξεις που επιλέχθηκαν ως «γνωστή» από τα 300 παιδιά. Φωνημική Διαφοροποίηση Οι λέξεις πρέπει να διαφέρουν σε τουλάχιστον δύο φωνήματα, ώστε να μην ομοιάζουν μεταξύ τους. Ομοιογένεια Οι λέξεις που χρησιμοποιούνται για τη μέτρηση του Ο.Α.Ο. πρέπει να είναι σχετικά ομοιογενείς και να παρουσιάζουν απότομες λειτουργίες επίδοσης-έντασης (Λ.Ε.Ε.) 6. Εάν οι λέξεις είναι ομοιογενείς, αυτό μειώνει τον αριθμό των επιθυμητών λέξεων για την απόκτηση του Ο.Α.Ο. 7. Προκειμένου να μειωθεί ο χρόνος δοκιμασίας, καθώς, επίσης, και να βελτιωθεί η αξιοπιστία, χρησιμοποιούνται οι λέξεις με τις πιο απότομες κλίσεις. Στην αγγλική γλώσσα, οι σπονδείες λέξεις προτιμώνται στη δοκιμασία του Ο.Α.Ο., λόγω της ομοιογένειάς τους στην ακουστικότητα 3. Ο Egan (1948) ανέφερε ότι, όταν παρουσιάστηκαν διαφορετικοί τύποι λέξεων σε έμπειρους ακροατές, οι σπονδείες είχαν την υψηλότερη ομοιογένεια της ακουστικότητας 8. Αυτό είναι σημαντικό, καθώς διευκολύνει ακριβείς μετρήσεις του Ο.Α.Ο., εντός ενός μικρού εύρους εντάσεων. Εάν οι λέξεις είναι ομοιογενείς, τότε πρέπει να είναι καταληπτές στο ίδιο επίπεδο παρουσίασης. Επομένως, οι λέξεις είναι ανταλλάξιμες 9. Η ομοιογένεια των λέξεων, αναφορικά με την καταληπτότητα, είναι κρίσιμη, επειδή αυξάνει την ακρίβεια μέτρησης του Ο.Α.Ο. Επιτρέπει, επίσης, τη χρήση λιγότερων λέξεων, με αποτέλεσμα τη μείωση του χρόνου εξέτασης και της εξάντλησης των εξεταζομένων 10. Ομιλητής Οι αρχικές ηχογραφήσεις έγιναν χρησιμοποιώντας έξι γυναίκες επαγγελματίες ομιλητές της νεοελληνικής. Όλοι οι ομιλητές ήταν από την Αθήνα και κάθε ένας μιλούσε τη νόρμα της νεοελληνικής. Κατόπιν, 2 κριτές, ένας άντρας και μία γυναίκα (λογοθεραπευτές), αξιολόγησαν την απόδοση κάθε ομιλητή σχετικά με τη διάλεκτο, τη φωνητική ποιότητα, τη ροή ομιλίας και την Ελληνική Ωτολογία-Ακοολογία-Νευροωτολογία * τεύχος 1 (τόμος 3)

3 άρθρωση (Πίνακας 2). Ο υψηλότερος ταξινομημένος ομιλητής επιλέχτηκε ως ο ομιλητής για τις τελικές ηχογραφήσεις. Ηχογράφηση Η παρουσίαση με ελεγχόμενη ζωντανή φωνή (Ε.Ζ.Φ.), ακόμα και όταν παρακολουθείται μέσω ενός μετρητή ηχητικού επιπέδου, προκαλεί μεταβλητότητα της έντασης και μέσα σε κάθε λίστα, αλλά και μεταξύ διαφορετικών λιστών 11,12. Ακόμα, οι ανδρικές και οι γυναικείες φωνές είναι αρκετά διαφορετικές, προκαλώντας διαφορές στις βαθμολογίες της αναγνώρισης για το ίδιο υλικό και τον ακροατή 13. Πίνακας 2. Έντυπο αξιολόγησης ομιλητή. Διάλεκτος Ποιότητα φωνής Ροή Ομιλίας Άρθρωση Τα παραπάνω προβλήματα αποφεύγονται με την παρουσίαση ηχογραφημένου υλικού, παρά Ε.Ζ.Φ. για τους σκοπούς της ακοομετρίας. Η χρήση ηχογραφημένου υλικού εξασφαλίζει ότι το υλικό έχει ίση δυσκολία, το οποίο σημαίνει αναπαραγόμενες Λ.Ε.Ε. Η ηχογράφηση των λέξεων έγινε σε έναν ηχομονωτικό θάλαμο (Industrial Acoustic Company - Μοντέλο 402-Α). Για την ηχογράφηση και επεξεργασία των λέξεων χρησιμοποιήθηκαν ένα πυκνωτικό μικρόφωνο (AKG, C-1000-S) με αντιανεμική προστασία και τοποθετημένο στη βέλτιστη απόσταση από τον ομιλητή, μία κάρτα ήχου (FireWire Solo - εξωτερική), συνδεδεμένη με υπολογιστή, και ένα λογισμικό επεξεργασίας (Adobe Audition. Version 1. Adobe Systems Incorporated. San Jose, CA). Κάθε λέξη παρήχθη αρκετές φορές, με ελάχιστα υπερτεμαχιακά στοιχεία, ώστε να προσεγγίζει τη σπονδειακή διαμόρφωση. Οι κριτές, ένας άνδρας και μία γυναίκα (λογοθεραπευτές), εκτίμησαν τις επαναλήψεις κάθε λέξης για την αντιληπτή ποιότητα της παραγωγής και επιλέχθηκε η καλύτερη παραγωγή κάθε λέξης. Κάθε λέξη (συχνότητα δειγματοληψίας KHz, μονό κανάλι, και 16-bit ανάλυση) τοποθετήθηκε σε ένα αρχείο για περαιτέρω επεξεργασία. Επεξεργασία Η επεξεργασία των λέξεων έγινε σύμφωνα με το ISO περί ομιλητικής ακοομετρίας, με σκοπό την εξισορρόπηση της ηχηρότητάς τους. Το ISO προτείνει δύο μεθόδους για την εξισορρόπηση του επιπέδου του υλικού μιας ομιλητικής δοκιμασίας. Το υλικό θα εξισώνεται είτε σύμφωνα με τη «μέθοδο εξίσωσης του επιπέδου ομιλίας» είτε με τη «μέθοδο ίσης αναφοράς του επιπέδου του ουδού αναγνώρισης της ομιλίας» 1. Η πρώτη μέθοδος απαιτεί να εξισώνεται το υλικό του ομιλητικού τεστ με βάση ότι όλο το εξεταζόμενο υλικό έχει ίσα επίπεδα ηχητικής πίεσης, ενώ η δεύτερη απαιτεί κάθε εξεταζόμενο αντικείμενο να έχει έναν ίσο ουδό αναγνώρισης. Η εξισορρόπηση της ηχηρότητας των λέξεων στην παρούσα εργασία έγινε σύμφωνα με την πρώτη μέθοδο. Η επεξεργασία κάθε λέξης περιέλαβε την εξίσωση της ενεργού τιμής (Root Mean Square RMS) του εύρους σήματος, το οποίο σαρώθηκε με παράθυρο πλάτους 50 ms. Συγκεκριμένα, κάθε μέση τιμή ισχύος RMS, που αντιπροσωπεύει τη μέση ισχύ ολόκληρης της επιλεγμένης κυματομορφής και η οποία είναι ένα καλό μέτρο σύγκρισης της γενικής ηχηρότητας, μετρήθηκε και κατόπιν πολλαπλασιάστηκε με έναν κατάλληλο παράγοντα db, ώστε να επιτύχει ίση μέση τιμή ισχύος RMS. Κατά αυτόν τον τρόπο, κάθε λέξη απέκτησε ισοδύναμο επίπεδο ηχηρότητας. Ένας απλός τόνος Hz και διάρκειας 60 δευτερολέπτων διαβαθμίστηκε στο επίπεδο RMS όλων των λέξεων και τοποθετήθηκε στην αρχή της λίστας. Η διάρκεια του τόνου θα πρέπει να είναι επαρκής, για να επιτρέπει αρκετό χρόνο για την προσαρμογή του ακοομετρητή, το οποίο σημαίνει ότι θα πρέπει να έχει ελάχιστη διάρκεια 60 sec 12. Πληθυσμός Συνολικά 20 παιδιά, 10 αγόρια και 10 κορίτσια, συμμετείχαν στην αξιολόγηση της ομοιογένειας των τρισύλλαβων λέξεων της ελληνικής. Η ηλικία τους κυμαινόταν από 6,2 έως 11,7 έτη (Μ.Ο. = 8,91, Τ.Α. = 1,76). Όλα τα παιδιά είχαν ουδούς ακοής 15 dbhl σε όλες τις οκτάβες από 125 έως Hz (Πίνακας 3) και στατική ακουστική αγωγιμότητα μεταξύ 0,4 και 1,4 mmhos, με τη μέγιστη κορυφή πίεσης μεταξύ 25 και +30 dapa. Επιπλέον, κάθε παιδί είχε παρόντα ομόπλευρα Ακουστικά Αντανακλαστικά (Α.Α.) ( 90 dbhl) στα 500, και Hz στο εξεταζόμενο αυτί. Πίνακας 3. Ουδοί ακοής καθαρών τόνων των 20 παιδιών. Συχνότητα Μ.Ο. Ελάχιστο Μέγιστο Τ.Α. 125 Hz 8, , Hz 6, , Hz 5, , Hz 4, , Hz 4, , Hz 4, , Hz 4, ,43 Μ.Ο. Ουδών Ακοής (500, και Hz) = 4, /2009 * 10-11

4 Υλικό Οι τρισύλλαβες λέξεις, οι οποίες επιλέχθηκαν ως γνωστές μετά την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών, των γονέων και τέλος των 300 παιδιών, ήταν 206. Από αυτές, αφαιρέθηκαν τα ρήματα και παρέμειναν 121 ουσιαστικά, τα οποία αποτέλεσαν και το υλικό που χρησιμοποιήθηκε για την τελική ανάπτυξη του υλικού εξέτασης του ουδού αναγνώρισης ομιλίας σε παιδιά σχολικής ηλικίας. Επιλέχθηκαν μόνο τα ουσιαστικά για δύο λόγους: πρώτον, η ανάπτυξη, αλλά και ο αριθμός τους, προηγείται στην παιδική ηλικία, και δεύτερον, παρουσιάζουν μεγαλύτερη εικονοποίηση σε σχέση με τα ρήματα. Επομένως, μπορούν να χρησιμοποιηθούν και σε άτομα που δεν θα συμμετέχουν προφορικά. Διαδικασία Προτού να αρχίσει η εξέταση, δόθηκαν οι απαραίτητες οδηγίες. Τα παιδιά ενθαρρύνθηκαν να επαναλαμβάνουν την κάθε λέξη και να υποθέτουν όταν είναι αβέβαιοι. Πριν από την παρουσίαση των λέξεων, έγινε η απαραίτητη ρύθμιση του ακοομετρητή σε 0 μονάδες έντασης στο μετρητή VU του ακοομετρητή, χρησιμοποιώντας τον τόνο βαθμονόμησης των Hz. Η παρουσίαση κάθε λέξης άρχισε σε ένταση -10 dbhl και ανέβαινε σε ένταση, χρησιμοποιώντας βήματα των 2 dbhl, με 5 sec σιωπηλά διαστήματα μεταξύ των λέξεων, μέχρι να αναγνωριστεί από το εξεταζόμενο παιδί. Όλοι οι συμμετέχοντες εξετάστηκαν μονόπλευρα (δεξί αυτί) σε ηχομονωμένο θάλαμο (IAC - Model 402/A), χρησιμοποιώντας ένα φορητό υπολογιστή, για την παροχή των λεκτικών ερεθισμάτων, συνδεδεμένο με έναν ακοομετρητή (Orbiter 922 Version 2), φορώντας TDH-49 ακουστικά. Αποτελέσματα Τα αποτελέσματα από αυτήν την έρευνα χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή της Λ.Ε.Ε., για κάθε μία από τις 121 λέξεις. Σε χαμηλά επίπεδα έντασης, λίγα παιδιά ήταν σε θέση να αναγνωρίσουν οποιαδήποτε λέξη, αλλά καθώς το επίπεδο έντασης αυξήθηκε σταδιακά, υπήρξε μια γραμμική αύξηση στο ποσοστό αναγνώρισης. Στα πιο υψηλά επίπεδα έντασης, σχεδόν όλα τα παιδιά ήταν σε θέση να επαναλάβουν τις λέξεις. Για κάθε λέξη, καθορίστηκε το επίπεδο έντασης που απαιτείται για 50% σωστή αναγνώριση. Αυτά τα επίπεδα αποκτήθηκαν από τις Λ.Ε.Ε. και μπορούν να θεωρηθούν ως ο «ουδός αναγνώρισης» για κάθε μια από τις τρισύλλαβες λέξεις. Οι ουδοί αναγνώρισης παρουσιάζονται στον Πίνακα 4, στον οποίο οι λέξεις διατάσσονται αναφορικά με το επίπεδο έντασης (από αυτήν που απαίτησε χαμηλότερο επίπεδο έντασης για να αναγνωρισθεί «πατάτα», έως τη λέξη που απαίτησε το μέγιστο επίπεδο έντασης «καρύδι»). Δύο συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν από τον Πίνακα 4. Πρώτον, εάν και οι 121 λέξεις παρουσιάζονταν στην ένταση της μέσης τιμής (10,8 dbhl) σε μια ομάδα παιδιών σχολικής ηλικίας με φυσιολογική ακοή, τότε θα αναμέναμε 50% αναγνώριση των λέξεων. Συνεπώς, αυτή η μέση ένταση είναι συγκρίσιμη με τον Ο.Α.Ο. που θα είχε αποκτηθεί, εάν ολόκληρος ο κατάλογος λέξεων είχε παρουσιαστεί σε όλα τα παιδιά. Δεύτερον, τα επίπεδα αναγνώρισης των λέξεων, που παρουσιάζονται στον Πίνακα 4, ποικίλλουν από 7,2 dbhl (πατάτα) σε 14,6 dbhl (καρύδι). Αυτό το εύρος των Πίνακας 4. Η ένταση (dbhl) που απαιτείται για 50% αναγνώριση για κάθε μία από τις 121 τρισύλλαβες λέξεις. Οι διακεκομμένες γραμμές εσωκλείουν τις λέξεις εντός ±1 Τ.Α. της μέσης τιμής. Πατάτα 7,2 Μανίκι 9,8 Κεφάλι 11,4 Καρότσι 12,2 Μωράκι 7,4 Καράβι 9,8 Γατάκι 11,4 Κολόνα 12,2 Ντουλάπα 7,8 Παλάτι 9,8 Λεμόνι 11,4 Κουδούνι 12,2 Πεπόνι 7,8 Παπούτσι 9,8 Μπουκάλι 11,4 Κουνούπι 12,2 Τιμόνι 7,8 Πιπίλα 9,8 Πατέρας 11,4 Γραφείο 12,6 Μολύβι 8,0 Ρακέτα 9,8 Πιρούνι 11,4 Κεράσι 12,6 Σαγόνι 8,2 Βαλίτσα 10,0 Γυναίκα 11,6 Κουβάρι 12,6 Φουγάρο 8,2 Κοπέλα 10,0 Γουρούνι 11,6 Κουζίνα 12,8 Φανέλα 8,4 Κοτούλα 10,0 Πινέζα 11,6 Κουφέτο 12,8 Παπάκι 8,6 Καλάθι 10,2 Ποντίκι 11,6 Κανόνι 13,0 Λιμάνι 9,0 Μαντίλι 10,2 Ποτάμι 11,6 Κασέτα 13,0 Μητέρα 9,0 Μασέλα 10,2 Ποτήρι 11,6 Κουτάκι 13,0 Πινέλο 9,0 Καρότο 10,2 Αγόρι 11,8 Αγγούρι 13,2 Ρολόι 9,0 Φασόλι 10,2 Αμπέλι 11,8 Κουρέας 13,2 Σαλάμι 9,0 Χελώνα 10,2 Κουλούρι 11,8 Βαγόνι 13,8 Σακούλα 9,0 Ζωάκι 10,4 Αλάτι 11,8 Εικόνα 14,2 Πετσέτα 9,0 Σεντόνι 10,6 Ζακέτα 11,8 Αγκώνας 14,4 Σαλόνι 9,1 Κιθάρα 10,8 Σελίδα 11,8 Κυνήγι 14,4 Αγκάθι 9,2 Τηγάνι 10,8 Καλύβα 11,8 Καρύδι 14,6 Μπαούλο 9,2 Σαλάτα 10,8 Κασέρι 11,8 Πατίνι 9,2 Γορίλας 10,8 Φανάρι 11,8 Πιπέρι 9,2 Σημαία 10,8 Χειμώνας 11,8 Σακάκι 9,2 Τσιμέντο 10,8 Κουνέλι 11,8 Ντομάτα 9,2 Φεγγάρι 10,8 Κουρέλι 11,8 Μελάνι 9,4 Μπανάνα 10,8 Καντήλι 11,8 Χωράφι 9,4 Βελόνα 11,0 Βαρέλι 12,0 Συνάχι 9,4 Ελάφι 11,0 Γεράκι 12,0 Καπέλο 9,6 Καμπάνα 11,2 Σαπούνι 12,0 Πατζούρι 9,6 Κυρία 11,2 Δωράκι 12,0 Ρουθούνι 9,6 Λουλούδι 11,2 Ζυμάρι 12,0 Σιρόπι 9,6 Λαμπάδα 11,2 Καλάμι 12,0 Μ.Ο. 10,8 Τσεκούρι 9,6 Μαχαίρι 11,2 Κοχύλι 12,0 Τ.Α. 1,6 Λουκούμι 9,8 Μπαλόνι 11,2 Κανάτα 12,2 ΕΛΑΧΙΣΤΟ 7,2 Κορίτσι 9,8 Κατσίκα 11,4 Καπάκι 12,2 ΜΕΓΙΣΤΟ 14,6 Ελληνική Ωτολογία-Ακοολογία-Νευροωτολογία * τεύχος 1 (τόμος 3)

5 7,4 db είναι σε συμφωνία με το εύρος των 8,1, 7,4 και 6,4 db, που αναφέρθηκε από τους Curry & Cox (1966), Beattie et al. (1975) και Young et al. (1982), αντίστοιχα για τις σπονδείες λέξεις της αγγλικής γλώσσας Παρατηρούμε ότι 88 λέξεις μπορούν να θεωρηθούν ομοιογενείς σύμφωνα με τον ουδό αναγνώρισης. Πίνακας 5. Ποσοστό αναγνώρισης ανά dbhl των 121 τρισύλλαβων λέξεων από 20 έως 80% αναγνώριση. Οι διακεκομμένες γραμμές εσωκλείουν τις λέξεις εντός ±1 Τ.Α. της μέσης τιμής. Πατάτα 6,9 Κουφέτο 7,4 Χειμώνας 9,3 Κυρία 10,8 Πεπόνι 7,1 Μελάνι 7,4 Χελώνα 9,3 Λουλούδι 10,8 Κολόνα 7,2 Πινέλο 7,4 Ελάφι 9,4 Μητέρα 10,8 Κυνήγι 7,2 Πιπέρι 7,4 Καντήλι 9,4 Μπανάνα 10,8 Λιμάνι 7,2 Ρακέτα 7,4 Καράβι 9,4 Παπάκι 10,8 Μανίκι 7,2 Σαλάμι 7,4 Λαμπάδα 9,4 Αγόρι 10,9 Μπαούλο 7,2 Τηγάνι 7,4 Μπαλόνι 9,4 Γεράκι 10,9 Πατζούρι 7,2 Τσεκούρι 7,4 Κιθάρα 9,5 Εικόνα 10,9 Ρουθούνι 7,2 Σακούλα 7,6 Ντομάτα 9,6 Ζακέτα 10,9 Συνάχι 7,2 Πετσέτα 7,6 Ποντίκι 9,6 Ζωάκι 10,9 Αμπέλι 7,3 Τιμόνι 7,6 Φεγγάρι 9,6 Μωράκι 10,9 Καρότσι 7,3 Σαλόνι 7,8 Κουλούρι 9,7 Πιπίλα 10,9 Κασέρι 7,3 Γουρούνι 7,8 Μπουκάλι 9,7 Σακάκι 10,9 Κασέτα 7,3 Βελόνα 8,0 Βαλίτσα 9,8 Αγκάθι 11,0 Κουβάρι 7,3 Καρότο 8,2 Καμπάνα 9,8 Γυναίκα 11,0 Κουρέλι 7,3 Αλάτι 8,4 Πατέρας 9,8 Ρολόι 11,0 Κοχύλι 7,3 Κατσίκα 8,6 Παπούτσι 10,2 Κανάτα 11,1 Λουκούμι 7,3 Σεντόνι 8,6 Ποτήρι 10,2 Κοτούλα 11,1 Μαντίλι 7,3 Λεμόνι 8,7 Κουζίνα 10,6 Μολύβι 12,0 Μασέλα 7,3 Σημαία 8,8 Κουδούνι 10,6 Παλάτι 7,3 Χωράφι 8,8 Βαρέλι 10,6 Πατίνι 7,3 Καλάθι 8,9 Γατάκι 10,6 Πινέζα 7,3 Ποτάμι 8,9 Φανέλα 10,6 Σαγόνι 7,3 Σαπούνι 8,9 Φουγάρο 10,6 Σιρόπι 7,3 Καπέλο 9,0 Βαγόνι 10,7 Αγγούρι 7,4 Κεφάλι 9,0 Δωράκι 10,7 Αγκώνας 7,4 Φανάρι 9,0 Ζυμάρι 10,7 Γραφείο 7,4 Κορίτσι 9,1 Καλύβα 10,7 Καλάμι 7,4 Πιρούνι 9,2 Κανόνι 10,7 Καπάκι 7,4 Σελίδα 9,2 Κουνούπι 10,7 Καρύδι 7,4 Τσιμέντο 9,2 Ντουλάπα 10,7 Μ.Ο. 9,0 Κεράσι 7,4 Φασόλι 9,2 Γορίλας 10,8 Τ.Α. 1,5 Κουρέας 7,4 Μαχαίρι 9,3 Κοπέλα 10,8 ΕΛΑΧΙΣΤΟ 6,9 Κουτάκι 7,4 Σαλάτα 9,3 Κουνέλι 10,8 ΜΕΓΙΣΤΟ 12,0 Το επόμενο βήμα ήταν η μέτρηση του ποσοστού αναγνώρισης κάθε λέξης από 20 έως 80%, κατά την οποία παρουσιάζεται και η πιο απότομη άνοδος της Λ.Ε.Ε. Αυτά τα ποσοστά αποκτήθηκαν από τις Λ.Ε.Ε. και παρουσιάζονται στον Πίνακα 5. Οι λέξεις που παρουσιάζονται στον Πίνακα 5 διατάσσονται από τη λέξη που είχε την πιο βαθμιαία κλίση (πατάτα) έως την τρισύλλαβη λέξη που είχε την πιο απότομη κλίση (μολύβι). Η μέση τιμή 9%/dBHL που αποκτήθηκε στην παρούσα έρευνα είναι σε συμφωνία με το 10%/dB και 8%/dB που αναφέρθηκε από τους Young et al. (1982) και Hirsh et al. (1952), αντίστοιχα για τις σπονδείες λέξεις της αγγλικής γλώσσας 16,17. Παρατηρούμε ότι 44 λέξεις μπορούν να θεωρηθούν ομοιογενείς σύμφωνα με το ρυθμό αύξησης της αναγνώρισης. Ένα από τα προβλήματα στην εύρεση ενός υποσυνόλου λέξεων με υψηλή ομοιογένεια είναι ο καθορισμός της ομοιογένειας. Αν θέσουμε ως μοναδικό κριτήριο ομοιογένειας μόνο τον ουδό αναγνώρισης των λέξεων, τότε θα πρέπει να αποφασίσουμε ποιο θα είναι το αποδεκτό εύρος έντασης. Μια λογική λύση είναι η διασπορά γύρω από τη μέση τιμή, όπως ±1 Τ.Α., που χρησιμοποιήθηκε στον Πίνακα 4 σχετικά με τον ουδό των λέξεων. Στην Εικόνα 1 παρατηρούμε το ποσοστό αναγνώρισης τριών τρισύλλαβων λέξεων, οι οποίες, αν και χρειάζονται διαφορετική ένταση για αναγνώριση 50%, ο ρυθμός αναγνώρισης των δύο πρώτων (Α και Β) είναι σχεδόν ίδιος, ενώ ο ρυθμός μεταξύ των λέξεων Α και Γ είναι αρκετά διαφορετικός. Πιο συγκεκριμένα, η Λ.Ε.Ε. της Γ λέξης είναι πολύ πιο απότομη από ότι η λέξη Α. Επομένως, αλλαγές στην ένταση θα προκαλέσουν μεγαλύτερη επίδραση στη Γ λέξη από ό,τι στην Α. Τέτοιες επιδράσεις από αλλαγές έντασης παρουσιάζουν προβλήματα, ιδίως αν σκεφτούμε τα βήματα των 5 dbhl που χρησιμοποιούνται κλινικά για τη δοκιμασία του Ο.Α.Ο. Επομένως, ο ρυθμός αναγνώρισης κάθε λέξης πρέπει επίσης να αποτελεί κριτήριο για την ομοιογένεια dbhl Εικόνα 1. Λ.Ε.Ε. τριών τρισύλλαβων λέξεων της νεοελληνικής /2009 * 12-13

6 Στον Πίνακα 5 παρατηρούμε το ρυθμό αναγνώρισης ανά dbhl από 20 έως 80% για τις 121 λέξεις. Οι λέξεις που εσωκλείονται στις διακεκομμένες γραμμές παρουσιάζουν ρυθμό αναγνώρισης εντός εύρους ±1 Τ.Α. της μέσης τιμής. Χρησιμοποιώντας το κριτήριο του ουδού τότε από τον Πίνακα 4 έχουμε 88 ομοιογενείς λέξεις, ενώ χρησιμοποιώντας το κριτήριο του ρυθμού αναγνώρισης (Πίνακας 5) έχουμε 44 λέξεις. Από τους δύο Πίνακες προκύπτει ότι όλες οι λέξεις, που είναι ομοιογενείς από άποψης ρυθμού αναγνώρισης, δεν είναι ομοιογενείς από άποψης ουδού αναγνώρισης, και αντίστροφα. Επομένως, για καλύτερη ομοιογένεια των λέξεων, επιλέχθηκαν οι λέξεις που βρίσκονται εντός μιας Τ.Α., τόσο από άποψη ρυθμού αναγνώρισης, όσο και από άποψης ουδού αναγνώρισης. Στον Πίνακα 6 παρουσιάζονται οι 40 τρισύλλαβες λέξεις που πληρούν και τα δύο παραπάνω κριτήρια. Πίνακας 6. Οι 40 τρισύλλαβες λέξεις που βρίσκονται εντός ±1 Τ.Α., τόσο από άποψη ρυθμού αναγνώρισης, όσο και από άποψη ουδού αναγνώρισης. Γουρούνι Ποτάμι Μαχαίρι Ντομάτα Βελόνα Σαπούνι Σαλάτα Ποντίκι Καρότο Καπέλο Χειμώνας Φεγγάρι Αλάτι Κεφάλι Χελώνα Κουλούρι Κατσίκα Φανάρι Ελάφι Μπουκάλι Σεντόνι Κορίτσι Καντήλι Βαλίτσα Λεμόνι Πιρούνι Καράβι Καμπάνα Σημαία Σελίδα Λαμπάδα Πατέρας Χωράφι Τσιμέντο Μπαλόνι Παπούτσι Καλάθι Φασόλι Κιθάρα Ποτήρι Συζήτηση Ο ουδός αναγνώρισης της ομιλίας είναι ένα σημαντικό εργαλείο που εξυπηρετεί πολλούς κλινικούς στόχους. Επιτρέπει την αξιολόγηση της σχέσης μεταξύ ομιλίας και καθαρών τόνων, με το να προσφέρει έλεγχο της εγκυρότητας των ουδών των καθαρών τόνων που είναι απαραίτητοι για την αναγνώριση της ομιλίας 9. Παρέχει ένα αναφορικό επίπεδο έντασης για έλεγχο του «σκορ αναγνώρισης ομιλίας» 2,4. Παρέχει μία εκτίμηση της ακουστικής ευαισθησίας στο εύρος των συχνοτήτων της ομιλίας σε δύσκολους προς εξέταση ασθενείς (π.χ. παιδιά με νοητική υστέρηση, αναπτυξιακές διαταραχές, κ.α.), οι οποίοι δεν μπορούν λόγω της κατάστασής τους να αποκριθούν στα ερεθίσματα καθαρών τόνων 3,4. Βοηθά στην αξιολόγηση της επίδοσης με ακουστική ενίσχυση και στην πρόοδο της ακουστικής αποκατάστασης 2,3,4. Εδώ και πολλά χρόνια χρησιμοποιούνται διαφορετικές μέθοδοι για την πρόβλεψη του ουδού αναγνώρισης ομιλίας από το ακοόγραμμα καθαρών τόνων. Αν και κάποιες από αυτές τις διαδικασίες είναι αρκετά εκλεπτυσμένες, οι περισσότεροι ακοολόγοι συμφωνούν ότι ο ουδός αναγνώρισης ομιλίας μπορεί να προβλεφθεί, βρίσκοντας το μέσο όρο των δύο χαμηλότερων ουδών στα 500, και Hz 18. Οι Carhart και Porter (1971) διαπίστωσαν ότι ο ουδός αναγνώρισης ομιλίας μπορεί να προβλεφθεί από το ακοόγραμμα καθαρών τόνων, βρίσκοντας το μέσο όρο των ουδών στα 500 και Hz και αφαιρώντας 2 db 19. Αν και τα 500, και Hz αποκαλούνται «συχνότητες της ομιλίας», οι Wilson και Margolis (1983) πρόσεξαν ότι μία τέτοια έκφραση μπορεί να είναι παραπλανητική, εάν αναφέρεται ότι αυτό το μικρό εύρος συχνοτήτων είναι το πλέον απαραίτητο για την επαρκή διάκριση της ομιλίας 4. Σε κάποιες περιπτώσεις, ο ουδός αναγνώρισης ομιλίας μπορεί να είναι πολύ χαμηλότερος (καλύτερος) από το μέσο όρο καθαρών τόνων, όπως όταν το ακοόγραμμα πέφτει απότομα στις υψηλές συχνότητες. Σε άλλες περιπτώσεις, ο ουδός αναγνώρισης ομιλίας μπορεί να είναι υψηλότερος (χειρότερος) ακόμα και από τις τρεις συχνότητες του μέσου όρου καθαρών τόνων, για παράδειγμα, με κάποιους ηλικιωμένους ασθενείς ή με εκείνους που πάσχουν από διαταραχές του κεντρικού ακουστικού νευρικού συστήματος. Βιβλιογραφία 1. Martin M (editor). Speech audiometry. 2nd ed. London, England: Whurr Publishers Ltd.; American Speech-Language-Hearing Association. Guidelines for determining the threshold level for speech. ASHA. 1979;21: Guidelines for determining threshold level for speech. ASHA. 1988;30: Wilson RH, Margolis RH. Measurements of auditory thresholds for speech stimuli. In: Konkle DF, Rintelmann WF (editors). Principles of speech audiometry. Baltimore, MD: University Park Press; p Frank T. Clinical significance of the relative intelligibility of pictorially represented spondee words. Ear Hear. 1980;1: Wilson RH, Strouse A. Psychometrically equivalent spondaic words spoken by a female speaker. J Speech Lang Hear Res. 1999;42: Hudgins CV, Hawkins JE, Karlin JE, Stevens SS. The development of recorded auditory tests for measuring hearing loss for speech. Laryngoscope. 1947;57: Egan JP. Articulation testing methods. Laryngoscope. 1948;58: Carhart R. Basic principles of speech audiometry. Acta Otolaryngol. 1951;40: Martin FN, Dowdy LK. A modified spondee threshold procedure. J Aud Res. 1986;26: Brandy WT. Reliability of voice tests of speech discrimination. Journal of Speech and Hearing Research. 1966;9: Silman S, Silverman CA. Auditory Diagnosis: Principles and Applications. San Diego: Academic Press, Inc.; Hirsh IJ, Reynolds EG, Joseph M. Intelligibility of different speech materials. Journal of the Acoustical Society of America. 1954;31: Curry ET, Cox B. The relative intelligibility of spondees. Journal of Auditory Research. 1966;6: Beattie RC, Svihovec DV, Edgerton BJ. Relative intelligibility of the CID spondees as presented via monitored live voice. J Speech Hear Disord. 1975;40: Young LL Jr, Dudley B, Gunter MB. Thresholds and psychometric functions of the individual spondaic words. J Speech Hear Res. 1982;25: Hirsh L, Davis H, Silverman S, Reynolds E, Eldert E, Benson R. Development of materials for speech audiometry. J Speech Hear Disord. 1952;17: Fletcher H. A method of calculating hearing loss for speech from an audiogram. Journal of the Acoustical Society of America. 1950;22: Carhart R, Porter LS. Audiometric configuration and prediction of threshold for spondees. J Speech Hear Res. 1971;14: Ελληνική Ωτολογία-Ακοολογία-Νευροωτολογία * τεύχος 1 (τόμος 3)

7 Speech Recognition Threshold Development of material for the pediatric population Nikolaos Trimmis 1, Theodoros Papadas 2, Panagiota Gouma 3, Evangelos Papadeas 2 1. Department of Speech and Language Therapy, Technological Educational Institute of Patras 2. Department of Otolaryngology, University Hospital of Patras Airforce General Hospital Correspondence Nikolaos Trimmis, trimmis@teipat.gr, Department of Speech and Language Therapy, Technological Educational Institute of Patras Abstract The aim of this study was to develop words for speech recognition threshold testing in children 6 through 12 years of age. The criteria employed to construct the word material were trisyllabic words, familiarity with respect to vocabulary, phonemic dissimilarity, and homogeneity with respect to audibility. Recording and editing of the words was performed according to ISO for speech audiometry. In total, 20 children (10 boys and 10 girls) participated in the evaluation of the word-homogeneity. For each word, the hearing level for 50% correct recognition was established. The next step was to determine the percent-correct recognition of each word in the rapidly increasing portion of the function, between 20-80%. Results revealed that all the homogeneous words with respect to rate of growth in recognition are not homogeneous in respect to threshold recognition and vice versa. Therefore, for better homogeneity of audibility, the words selected were those that fall within one standard deviation of both, the mean rate of growth in intelligibility and threshold recognition. Key words Speech Recognition Threshold, Performance Intensity function, rate of intelligibility, homogeneity /2009 * 14-15