Γενετικά Τροποποιημένα Τρόφιμα

Transcript

1 Γενετικά Τροποποιημένα Τρόφιμα 1 1

2 2

3 Γενετική Τροποποίηση / Βιοτεχνολογία Η γενετική τροποποίηση περιλαμβάνει τεχνολογίες που τροποποιούν τη γενετική δομή και τις αλληλουχίες ζωντανών οργανισμών όπως ζώα, φυτά ή βακτήρια. Η βιοτεχνολογία αποτελεί έναν πιο γενικό όρο και αναφέρεται στη χρήση ζωντανών οργανισμών ή στοιχείων τους, όπως ένζυμα, για την παρασκευή προϊόντων όπως κρασί, τυρί, μπύρα, γιαούρτι. Ο συνδυασμός γονιδίων από διαφορετικούς οργανισμούς ονομάζεται τεχνολογία ανασυνδυασμένου DNA και ο οργανισμός που προκύπτει καλείται "γενετικά τροποποιημένος," "με χρήση γενετικής μηχανικής" ή "διαγονιδιακός". Τα ΓΤ προϊόντα (που είναι διαθέσιμα ή πρόκειται να διατεθούν) περιλαμβάνουν φάρμακα και εμβόλια, τρόφιμα και συστατικά τροφίμων, ζωοτροφές. 3

4 Γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί (ΓΤΟ) Genetically modified organisms (GMOs) Oι οργανισμοί των οποίων η αλλαγή στο γενετικό τους υλικό (DNA) δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί με φυσικό τρόπο. Η γενετική τροποποίηση πραγματοποιείται είτε τροποποιώντας το DNA ενός συγκεκριμένου γονιδίου, είτε εισάγοντας το γενετικό υλικό ενός οργανισμού (δότη) σε έναν άλλο οργανισμό (δέκτη). Ο οργανισμός δότης μπορεί να ανήκει σε μια διαφορετική ποικιλία του ίδιου ή διαφορετικού είδους. Έτσι, ο οργανισμός δέκτης αποκτά μία συγκεκριμένη ιδιότητα που αρχικά δεν είχε. Κατά τη μεταφορά γονιδίων με τη γενετική μηχανική από έναν οργανισμό σε έναν άλλο, παύουν να υφίστανται οι φυσικοί φραγμοί που υπάρχουν μεταξύ των ειδών. 4

5 Κλασική Βελτίωση / Γενετική τροποποίηση Κλασική Βελτίωση δότης Εμπορική ποικιλία Νέα ποικιλία (μεταφέρονται πολλά γονίδια) X = Επιθυμητό γονίδιο Επιθυμητό γονίδιο 5

6 Κλασική βελτίωση Ελεγχόμενη επικονίαση: αφαίρεση ανθήρων κάλυψη ταξιανθίας 6

7 Ελεγχόμενη επικονίαση (συνέχεια): έλεγχος υποδεκτικότητας επικονίαση 7

8 Απογονικός έλεγχος: 8

9 Αναδιασταύρωση: Κλασική βελτίωση Γενότυπος Α (δέκτης) Γενότυπος Β (δότης) Χ Α Α Α (50% Α) 9

10 Αναδιασταύρωση: Γενότυπος Α (δέκτης) Γενότυπος Β (δότης) 1. Α x Β ΑΒ (50% Α) 2. ΑΒ x Α ΑΒ (75% Α) 3. ΑΒ x Α. ΑΒ (87,5% Α).. 7. ΑΒ x Α ΑΒ (99,2% Α) 10

11 Παραδοσιακές μέθοδοι δημιουργίας νέων ποικιλιών φυτών Παραγωγή υβριδικών φυτών με την επανειλημμένη διασταύρωση διαφορετικών ποικιλιών φυτών. Τυχαία τροποποίηση του γενετικού υλικού χρησιμοποιώντας ακτινοβολία (π.χ. ακτίνες Χ) ή χημικές ουσίες (το αίθυλο-μεθανοσουλφονικό) Όταν γίνεται χρήση των προαναφερόμενων μεθόδων απαιτείται ικανός χρόνος μέχρι να επιτευχθούν τα επιθυμητά αποτελέσματα, καθώς οι γενετικές αλλαγές που προκύπτουν είναι τυχαίες και συνήθως συνοδεύονται από κάποιες ανεπιθύμητες. 11

12 Κλασική βελτίωση / Γενετική τροποποίηση Γενετική τροποποίηση Επιθυμητό γονίδιο Εμπορική ποικιλία Νέα ποικιλία (μόνο το επιθυμητό γονίδιο μεταφέρεται) = (εισαγωγή γονιδίου) Επιθυμητό γονίδιο 12

13 Τι είναι γονίδιο Τα γονίδια καθορίζουν τα χαρακτηριστικά ή τη γενετική σύνθεση, κάθε ζωντανού οργανισμού. Δηλαδή, στα γονίδια υπάρχουν οι πληροφορίες για όλα τα χαρακτηριστικά που μπορεί να κληρονομήσει ένας οργανισμός. Τα γονίδια αποτελούνται από DNA. Δομική μονάδα του DNA είναι τα νουκλεοτίδια. Ο αριθμός των νουλεοτιδίων και η διάταξή τους καθορίζουν την ταυτότητα ενός γονιδίου. Η διάταξη των νουκλεοτιδίων στο γονίδιο έχει ως αποτέλεσμα την παραγωγή μίας συγκεκριμένης πρωτεΐνης, η οποία δημιουργεί ποικίλα χαρακτηριστικά στο κύτταρο και κατ επέκταση στον οργανισμό. 13

14 Γενετικά τροποποιημένα φυτά Το πρώτο γενετικά τροποποιημένο εδώδιμο είδος που κυκλοφόρησε εμπορικά ήταν η τομάτα FlavrSavr που ωρίμαζε χωρίς να μαλακώνει της εταιρείας Calgene που αργότερα ενσωματώθηκε στη Monsanto. Το προϊόν πήρε έγκριση από τον FDA (οργανισμός τροφίμων ΗΠΑ) το 1994, χωρίς ιδιαίτερη σήμανση. Γενετικά τροποποιημένη τομάτα με παρόμοιες ιδιότητες κυκλοφόρησε το 1996 η Zeneca για την παραγωγή τοματοπολτού που διοχετεύτηκε στην Ευρώπη με την ανάλογη σήμανση. Τότε αποδείχθηκε ότι το προϊόν έγινε αποδεκτό από τους καταναλωτές. 14

15 Τροφή Ιδιότητες της γενετικά τροποποιημένης ποικιλίας Καλλιέργεια ΓΤ στις ΗΠΑ Καλλιέργεια ΓΤ στον κόσμο Σόγια Ανθεκτική στα ζιζανιοκτόνα glyphosate και glufosinate 93% 77% Καλαμπόκι Ανθεκτικό στα ζιζανιοκτόνα glyphosate και glufosinate. Πλούσιο σε πρωτεΐνες β- καροτένιο και βιταμίνη C 86% 26% Βαμβάκι (βαμβακέλαιο) Ανθεκτικό σε εχθρούς 93% 49% Μηδική Ανθεκτική στα ζιζανιοκτόνα glyphosate και glufosinate Καλλιεργήθηκε Παπάγια Χαβάης Ανθεκτική στον ιό Ringspot virus 80% Τομάτα Ανθεκτική στο σάπισμα μετά την συγκομιδή Αποσύρθηκε για εμπορικούς λόγους Μικρή ποσότητα στην Κίνα Ελαιοκράμβη Ανθεκτική στα ζιζανιοκτόνα glyphosate και glufosinate, πλούσια σε έλαια 93% 21% Ζαχαρότευτλο Ανθεκτικό στα ζιζανιοκτόνα glyphosate και glufosinate (2010) 95% 9% Ρύζι Πλούσιο σε βιταμίνη Α 2011 [21] Κολοκυθάκι Ανθεκτικό στους ιούς του κίτρινου μωσαϊκού του πεπονιού, του αγγουριού και του κολοκυθιού 13% 15

16 Εκτάσεις που καλλιεργούνται με ΓΤ φυτά σε παγκόσμιο επίπεδο Σόγια 77% Βαμβάκι 49% Καλαμπόκι 26% Ελαιοκράμβη 21% 16

17 Εκτάσεις που καλλιεργούνται με ΓΤ φυτά ανά χώρα σε εκατομμύρια εκτάρια (2009) USA 64 S,M,C,R, SB,squash, papaya Philippines 0.5 M Brazil 21.4 S,M,C Australia 0.2 C,R, carnation Burkina Argentina 21.3 S,M,C 0.1 C Faso India 8.4 C Mexico 0.1 C,S R,M,S, Chile <0.1 M,S,R Canada 8.2 SB Colombia <0.1 C,carnation China 3.7 C, poplar, papayas, tomato, sweet pepper, petunia Honduras <0.1 M Paraguay 2.2 S Costa Rica <0.1 C,S South Arfica 2.1 M,S,C Egypt <0,1 M Uruguay 0.8 S,M Bolivia 0.8 S EU (six member states) 0,1 M S: Σόγια Μ: Καλαμπόκι R: Ελαιοκράμβη C: Βαμβάκι SB: Ζαχαρότευτλο 17

18 Εκτάσεις που καλλιεργούνται με ΓΤ φυτά ανά ευρωπαϊκή χώρα σε εκατομμύρια εκτάρια Spain 53,225 53,667 75,148 79,269 76,057 France , Czech Republic 150 1,29 5 8,38 6,48 Portugal 750 1,25 4,5 4,851 5,094 Germany ,685 3,171 - Slovakia Romania ,146 3,344 Poland Total GM maize 54,959 62, ,05 107,72 94,75 18

19 Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα Έχει βρεθεί ότι ο μικροοργανισμός Bacillus thuringiensis παράγει μία πρωτεΐνη (τοξίνη) η οποία έχει θανατηφόρο δράση για κάποια έντομα. Το γονίδιο που είναι υπεύθυνο για το χαρακτηριστικό αυτό (δηλαδή που κωδικοποιεί την πρωτεΐνη αυτή) επιλέγεται και εισάγεται στο γενετικό υλικό του φυτού, με αποτέλεσμα τη δημιουργία μίας νέας ποικιλίας που θα είναι ανθεκτική στα συγκεκριμένα έντομα. Η γενετικά τροποποιημένη σόγια με αυξημένη ανοχή στο ζιζανιοκτόνο glyphosate περιέχει το γονίδιο (cp4 epsps) που κωδικοποιεί την ανοχή στο glyphosate. Το γονίδιο αυτό προέρχεται από το μικροοργανισμό Agrobacterium sp. Ο γενετικά τροποποιημένος αραβόσιτος που έχει υποστεί συνδυασμένη τροποποίηση, αποκτά εντομοκτόνες ιδιότητες και αυξημένη ανοχή σε ζιζανιοκτόνο. 19

20 Που εντοπίζονται τα κυριότερα Γενετικά Τροποποιημένα προϊόντα Τα κυριότερα ΓΤπροϊόντα που κυκλοφορούν, εκτός από τη σόγια και τον αραβόσιτο, είναι το βαμβάκι, η ελαιοκράμβη και τα σπορέλαια (σογιέλαιο, καλαμποκέλαιο, κραμβέλαιο, βαμβακέλαιο). Τα παράγωγα σόγιας εντοπίζονται σε αλλαντικά, διαιτητικά προϊόντα, συμπληρώματα διατροφής σε χάπια (λεκιθίνη), επιδόρπια, ζαχαρωτά, γλυκά, κονσέρβες ψαριού (λόγω σογιέλαιου), κρέμα για καφέ (ΓΤ γαλακτωματοποιητής), μπισκότα (αλεύρι σόγιας), παιδικές τροφές, προϊόντα σοκολάτας (ΓΤ λεκιθίνη), τσίχλες (ΓΤ γλυκόζη), μπιφτέκια, ζυμαρικά (σογιάλευρο), σούπες (σογιέλαιο και γαλακτωματοποιητής), μαργαρίνες (λόγω φυτικών λιπαρών και γαλακτωματοποιητή), ροφήματα σόγιας (πρωτεΐνη σόγιας), τροφές για κατοικίδια αλλά και στο ψωμί (σογιάλευρο ή σπόροι σόγιας) και σε μη γαλακτοκομικά προϊόντα, όπως φυτικές κρέμες μαγειρικής ζαχαροπλαστικής, καθώς και σε σάλτσες. Τα παράγωγα αραβοσίτου εντοπίζονται σε δημητριακά (καλαμποκάλευρο, σιμιγδάλι, άμυλο, νιφάδες καλαμποκιού), ζαχαρωτά, καραμέλες, κονσέρβες ψαριού, μαγιονέζες, μίγματα καρυκευμάτων, παιδικές τροφές, ποτά (γλυκόζη, φρουκτόζη από άμυλο καλαμποκιού), προϊόντα υγιεινής διατροφής, σιρόπι, σούπες, τορτίγια τσιπς, τσίχλες και φυτικά έλαια. 20

21 Ωστόσο, η κύρια είσοδος των μεταλλαγμένων στη καθημερινή διατροφή παραμένουν οι ζωοτροφές. Κατά συνέπεια, προϊόντα όπως κρέας, πουλερικά, γάλα, τυρί, αυγά και ψάρια μπορεί να προέρχονται από ζώα που έχουν τραφεί με μεταλλαγμένους οργανισμούς 21

22 Ποια είναι η διαδικασία που ακολουθείται για την έγκριση ενός γενετικά τροποποιημένου οργανισμού Η διαδικασία έγκρισης ξεκινά με την κατάθεση του φακέλου από τον αιτούντα (εταιρεία) σε κάποιο κράτος-μέλος (Κ-Μ). Το Κ-Μ ενημερώνει την Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων (EFSA) στην οποία αποστέλλει την αίτηση, η οποία με την σειρά της ενημερώνει την Επιτροπή, τα Κ-Μ και το κοινό. Αφού γνωμοδοτήσει η EFSA για την ασφάλεια του ΓΤΟ, διαβιβάζει τη γνωμοδότησή της στην Επιτροπή, τα Κ-Μ και τον αιτούντα και την καθιστά διαθέσιμη στο κοινό. Η Επιτροπή, λαμβάνοντας υπόψη τη γνωμοδότηση της EFSA, υποβάλλει προς ψήφιση σχέδιο απόφασης (εγκριτικής ή απορριπτικής) στη Μόνιμη Επιτροπή της Τροφικής Αλυσίδας και Υγείας των Ζώων. Κατόπιν, συγκαλείται σύσκεψη της ανωτέρω κανονιστικής επιτροπής για να ψηφισθεί το σχέδιο απόφασης με ειδική πλειοψηφία. 22

23 Η διαδικασία ολοκληρώνεται με την ενημέρωση του αιτούντα για την απόφαση, τη δημοσίευση στοιχείων της απόφασης στην Επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ και την εγγραφή του συγκεκριμένου ΓΤ τροφίμου ή ζωοτροφής στο κοινοτικό Μητρώο που ορίζεται στον παρόντα Κανονισμό και που είναι διαθέσιμο στο κοινό για λόγους διαφάνειας ( mmun_register_en.htm. Σε περίπτωση έγκρισης κυκλοφορίας, η έγκριση ισχύει για 10 έτη και μπορεί να ανανεωθεί για άλλα 10 έτη. 23