Ενότητα 1: Βασικές έννοιες πληροφορικής

Transcript

1 Ενότητα 1 Βασικές έννοιες πληροφορικής Ενότητα 1: Βασικές έννοιες πληροφορικής

2

3 Βασικές έννοιες πληροφορικής 24 Κεφάλαιο 1.1: Γνωριμία με τους υπολογιστές Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές έχουν μπει στη ζωή μας ολοκληρωτικά. Σε αυτό έχει βοηθήσει σημαντικά τόσο η δραματική μείωση του κόστους τους όσο και η τεράστια αύξηση των δυνατοτήτων τους καθώς στις μέρες μας τα κύρια χαρακτηριστικά των υπολογιστών είναι η μεγάλη ισχύς και ταχύτητα των επεξεργαστών αλλά και η - σχεδόν - απεριόριστη δυνατότητα αποθήκευσης δεδομένων Τύποι Η/Υ Οι Η/Υ, ανάλογα με τις δυνατότητές τους και τον σκοπό κατασκευής τους, διακρίνονται σε 3 κύριες κατηγορίες: Μεγάλα συστήματα υπολογιστών (mainframe computers) Είναι ένας πολύ μεγάλου μεγέθους υπολογιστής όπου μπορεί να επεξεργάζεται και να αποθηκεύει τεράστιες ποσότητες δεδομένων. Τέτοια συστήματα επεξεργάζονται δισεκατομμύρια εντολές ανά δευτερόλεπτο και εξυπηρετούν εκατοντάδες έως χιλιάδες χρήστες ταυτόχρονα. Χρησιμοποιούνται κυρίως από μεγάλες εταιρείες, τράπεζες, πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, δημόσιες υπηρεσίες,, κ.τ.λ. Αποτελούνται από μία κεντρική μονάδα και πολλούς τερματικούς σταθμούς ή τερματικά (terminals). Η κεντρική μονάδα είναι υπεύθυνη για την επεξεργασία και την αποθήκευση των δεδομένων που προέρχονται από τους τερματικούς σταθμούς και οι χρήστες δεν έχουν άμεση επαφή με αυτή. Ο τερματικός σταθμός αποτελείται από μια οθόνη και ένα πληκτρολόγιο και είναι άμεσα συνδεδεμένος με το κεντρικό σύστημα. Μίνι υπολογιστές Έχουν λιγότερες δυνατότητες επεξεργασίας δεδομένων από τα mainframe computers. Εξυπηρετούν δεκάδες έως εκατοντάδες χρήστες ταυτόχρονα. Χρησιμοποιούνται κυρίως από μικρομεσαίες επιχειρήσεις ή ως διακομιστές (servers) τοπικών δικτύων. Προσωπικοί υπολογιστές (personal computers - PCs) ή μικροϋπολογιστές (micro computers) Εμφανίστηκαν στο τέλος της δεκαετίας του 1970, εξυπηρετούν ένα χρήστη κάθε φορά και η ικανότητα που έχουν στην επεξεργασία δεδομένων, είναι σαφώς πιο περιορισμένη, έναντι των mainframe και των μίνι υπολογιστών. Διακρίνονται στις ακόλουθες κατηγορίες: o Επιτραπέζιοι ή Desktop Το μεγάλο τους πλεονέκτημα είναι η συμβατότητά τους, που σημαίνει ότι μπορούμε να ανταλλάξουμε εύκολα λογισμικό και υλικό μεταξύ τους, ακόμα και αν έχουν κατασκευαστεί από διαφορετικές εταιρείες. Στην κατηγορία των desktop υπολογιστών ανήκουν και οι Macintosh (της Apple), οι οποίοι όμως δεν είναι συμβατοί με τους υπόλοιπους υπολογιστές και χρησιμοποιούνται κυρίως από επαγγελματίες γραφίστες λόγω των αυξημένων δυνατοτήτων που διαθέτουν στα γραφικά. o Φορητοί ή Laptop Είναι προσωπικοί υπολογιστές με μεγάλα πλεονεκτήματα, τη φορητότητά τους και το μικρότερο μέγεθος που έχουν, σε σχέση με τους desktop. Μειονεκτήματά τους είναι το μεγαλύτερο κόστος, οι ελαφρώς χαμηλότερες δυνατότητές τους, η δυσκολία αναβάθμισης ή επιδιόρθωσής τους και η περιορισμένη αυτονομία τους (2-3 ώρες). Στην ίδια κατηγορία ανήκουν και τα netbooks, που έχουν πολύ χαμηλές δυνατότητες και η οθόνη τους κυμαίνεται από 7-12 ίντσες. Επίσης τα Tablet PC, τα οποία είναι παρόμοια με τα laptops αλλά χρησιμοποιούν ένα ειδικό στυλό ή οθόνη αφής αντί για πληκτρολόγιο ή ποντίκι και σε ορισμένες περιπτώσεις η οθόνη τους μπορεί να περιστρέφεται.

4 25 Βασικές έννοιες πληροφορικής o Υπολογιστές χειρός ή Handheld Έχουν το μικρότερο μέγεθος από όλους τους άλλους υπολογιστές και οι δυνατότητές τους είναι εξαιρετικά περιορισμένες. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν οι προσωπικοί ψηφιακοί βοηθοί (personal digital assistants ή PDA), που είναι πιο οικονομικοί από τους φορητούς και χρησιμοποιούνται κυρίως ως ημερολόγια και ατζέντες ενώ διαθέτουν οθόνη αφής και γραφίδα. Επίσης τα κινητά τηλέφωνα που εκτός από τις δυνατότητες μηνυμάτων, καταγραφής βίντεο, λήψης φωτογραφιών και σύνδεσης στο internet, όσα έχουν ενσωματωμένες και λειτουργίες Η/Υ, ονομάζονται έξυπνα τηλέφωνα (smart phones). Τέτοιες λειτουργίες μπορεί να είναι το ασύρματο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, διαχείριση προσωπικών πληροφοριών, ηλεκτρονικές τραπεζικές συναλλαγές, σύνδεση σε τοπικά δίκτυα, δυνατότητες γραφικών, ανταλλαγή δεδομένων με υπολογιστή, κ.α. Τέλος σε αυτή την κατηγορία ανήκουν και οι συσκευές αναπαραγωγής πολυμέσων (multimedia players), με τις οποίες μπορούμε να αποθηκεύουμε και να αναπαράγουμε ήχο, εικόνα και βίντεο σε ψηφιακή μορφή. Μεγάλο σύστημα (mainframe) Τερματικός σταθμός (terminal) Μίνι υπολογιστής (mini computer) Προσωπικός υπολογιστής (pc) Υπολογιστής Macintosh Φορητός υπολογιστής (laptop) Προσωπικός ψηφιακός βοηθός (PDA) Tablet PC Έξυπνο κινητό τηλέφωνο (smartphone) Συσκευή αναπαραγωγής πολυμέσων

5 Βασικές έννοιες πληροφορικής Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα ενός υπολογιστή Ένας υπολογιστής έχει τα εξής πλεονεκτήματα: Ταχύτητα Δυνατότητα επεξεργασίας τεράστιου όγκου δεδομένων Πολύ χαμηλό κόστος σε σχέση με το εργατικό δυναμικό Διαθέτει πολλές λειτουργίες, ανάλογα με το πρόγραμμα που θα χρησιμοποιήσουμε Τα μειονεκτήματά του υπολογιστή είναι: Μπορεί να λειτουργήσει μόνο με τον τρόπο και για το σκοπό, που έχει δημιουργηθεί το πρόγραμμα που εκτελεί Μπορεί την πιο κρίσιμη στιγμή, να παρουσιάσει δυσλειτουργίες Χρειάζεται συνεχώς την ανθρώπινη παρέμβαση Κοινωνία των πληροφοριών Στη σημερινή εποχή μιλάμε για έκρηξη της πληροφορικής ή για κοινωνία των πληροφοριών (information society) καθώς η επεξεργασία όλων των πληροφοριών, γίνεται αποκλειστικά πλέον με υπολογιστή. Μπορούμε έτσι να συγκεντρώνουμε δεδομένα (data) και με την επεξεργασία τους, να τα μετατρέπουμε σε πληροφορίες (information), επιτυγχάνοντας έτσι την ενημέρωσή μας. Ο όρος Πληροφορική και Τεχνολογία Πληροφοριών και Επικοινωνιών (Information and Communication Technology ICT), χρησιμοποιείται για την περιγραφή όλων των τεχνολογιών που σχετίζονται με: Εύρεση Οργάνωση Διάδοση δεδομένων και πληροφοριών Συλλογή Επεξεργασία Επικοινωνία Προστασία προσωπικών δεδομένων Η αλματώδης εξέλιξη της πληροφορικής σε συνδυασμό με τις δυνατότητες και την απεριόριστη πρόσβαση στο διαδίκτυο (internet), μπορεί να οδηγήσει σε ανεξέλεγκτη χρήση και επεξεργασία προσωπικών δεδομένων, από δημόσιες ή ιδιωτικές εταιρείες και οργανισμούς, παραβιάζοντας ουσιαστικά την ιδιωτική ζωή των πολιτών. Για αυτό το λόγο, ιδρύθηκε στην Ελλάδα ένας ανεξάρτητος φορέας, η «Αρχή προστασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα» ( που λειτουργεί από το Νοέμβριο του 1997 με βάση το νόμο 2472/97. Τι και ποια είναι τα προσωπικά δεδομένα: Προσωπικά δεδομένα είναι όλες οι πληροφορίες που σχετίζονται με ένα άτομο. Τα πιο γνωστά είναι: Επώνυμο Ηλικία Ερωτική ζωή Οικογενειακή κατάσταση Τηλέφωνο Θρήσκευμα Τόπος κατοικίας Συνδικαλιστική δράση Επάγγελμα Υγεία Πολιτικά Ποινικές διώξεις και φρονήματα καταδίκες

6 27 Βασικές έννοιες πληροφορικής Τι θεωρούνται και ποια είναι τα ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα: Πολλά από τα προσωπικά δεδομένα είναι ευαίσθητα, δηλαδή είναι πολύ προσωπικά για ένα άτομο και μπορούν να περιγράψουν με μεγάλη λεπτομέρεια την προσωπικότητά του. Για αυτό το λόγο εκτός από εξαιρετικές περιπτώσεις - απαγορεύεται η επεξεργασία τους. Τέτοια δεδομένα είναι: Ερωτική Φυλετική ή εθνική Συμμετοχή σε ενώσεις, σωματεία και ζωή προέλευση συνδικαλιστικές οργανώσεις Κοινωνική Πολιτικά φρονήματα Ποινικές διώξεις και καταδίκες Πρόνοια Υγεία Θρησκευτικές ή φιλοσοφικές πεποιθήσεις Παράμετροι του νόμου περί προστασίας προσωπικών δεδομένων Τα προσωπικά δεδομένα: Πρέπει να συλλέγονται νόμιμα και μόνο τα απαραίτητα προς επεξεργασία. Πρέπει να είναι διαθέσιμα προς επεξεργασία, μόνο για το χρονικό διάστημα που απαιτείται. Η επεξεργασία τους επιτρέπεται μόνο με τη συγκατάθεση του ατόμου, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, όπως για λόγους ασφάλειας και νομιμότητας. Το άτομο που τα επεξεργάζεται θα πρέπει να γνωστοποιεί στην Αρχή, την ταυτότητά του και όλες τις λεπτομέρειες της επεξεργασίας των προσωπικών δεδομένων καθώς και τους αποδέκτες των αποτελεσμάτων της. Η όλη διαδικασία θα πρέπει να είναι απόρρητη και να εξασφαλίζεται ότι τα προσωπικά δεδομένα δεν θα υποστούν οποιαδήποτε αλλοίωση και δεν θα υπάρξει διαρροή τους.

7 Βασικές έννοιες πληροφορικής 28 Κεφάλαιο 1.2: Μονάδες μέτρησης χωρητικότητας Οι μονάδες μέτρησης της χωρητικότητας είναι: Bit, Byte, Kilobyte, Megabyte, Gigabyte, Terabyte. Το Bit (binary digit - δυαδικό ψηφίο) είναι η μικρότερη μονάδα αποθήκευσης πληροφοριών και δεν έχει υποδιαίρεση. Ο Η/Υ βασίζει τη λειτουργία του στο δυαδικό σύστημα και αναγνωρίζει μόνο τα ψηφία μηδέν και ένα, τα οποία αποκαλούνται συχνά και «off» (δεν διέρχεται ρεύμα) ή «on» (διέρχεται ρεύμα) αντίστοιχα. Όλες οι συσκευές που βασίζονται στο δυαδικό σύστημα, ονομάζονται ψηφιακές συσκευές. Το Byte (binary term) είναι η μονάδα μέτρησης ποσότητας πληροφορίας και δείχνει την δυνατότητα των συσκευών αποθήκευσης (χωρητικότητα) και το μέγεθος των αρχείων. Ένα byte ισοδυναμεί με 8 bit. Κάθε χαρακτήρας καταλαμβάνει 1 byte για την φόρτωση στη μνήμη RAM ή την αποθήκευσή του. Π.χ. η λέξη «Πληροφορική», καταλαμβάνει 11 byte στη RAM του υπολογιστή ή στο σκληρό δίσκο. Το Kilobyte (1024 Bytes) χρησιμοποιείται συνήθως για το μέγεθος αρχείων και φακέλων. Το Megabyte ( Bytes) χρησιμοποιείται συνήθως για τη μέτρηση του μεγέθους μεγάλων αρχείων, τη χωρητικότητα των CD-ROM (700MB, 800MB) και των δισκετών (1,44MB). Το Gigabyte ( Bytes) χρησιμοποιείται συνήθως για τη χωρητικότητα σκληρών δίσκων, το μέγεθος της RAM, τη χωρητικότητα των DVD-ROM (4,7 Έως 17 GB), τη χωρητικότητα των BD-ROM (25 Έως 50 GB) και τη χωρητικότητα μνήμης Flash USB (32 GB). Το Terabyte ( Bytes) χρησιμοποιείται συνήθως για συσκευές υψηλής χωρητικότητας όπως μεγάλοι σκληροί δίσκοι (2 TB) και μονάδες διαδικτυακής αποθήκευσης (NAS). Πίνακας μονάδων μέτρησης χωρητικότητας Μονάδα Συντομογραφία bit Byte KB MB GB μέτρησης bit bit 1 / 0 Byte Byte 8 Kilobyte KB 8* Megabyte MB 8* Gigabyte GB 8* Terabyte TB 8* Πίνακας αντιστοίχισης μονάδων αποθήκευσης Μονάδα Χωρητικότητα Αντιστοίχιση σε περίπου: Σελίδα Α4 2-4 KB Δισκέττα 1,44 MB 500 Σελίδες Α4 CD-ROM 800 MB 550 δισκέττες RAM 2-4 GB 2-5 CD DVD 4,7 17 GB 7-26 CD Σκληρός δίσκος 500 GB 2 TB DVD Μνήμη Flash GB 1,2 160 CD

8 29 Βασικές έννοιες πληροφορικής Κεφάλαιο 1.3: Βασικές λειτουργίες υπολογιστή Οι πέντε βασικές λειτουργίες ενός υπολογιστή Δέχεται πληροφορίες και δεδομένα μέσω των συσκευών εισόδου (Π.χ. Πληκτρολογούμε εισάγουμε δηλαδή μια εργασία με το πληκτρολόγιο, που αποτελεί μια συσκευή εισόδου). Επεξεργάζεται τις πληροφορίες και τα δεδομένα που έχουν εισαχθεί, μέσω της Κεντρικής Μονάδας Επεξεργασίας ή Κ.Μ.Ε (Central Processing Unit CPU). Αποθηκεύει προσωρινά τα αποτελέσματα της επεξεργασίας στην κύρια μνήμη RAM (Π.χ. Το κείμενο που πληκτρολογήσαμε, αποθηκεύεται αυτόματα στην κύρια μνήμη RAM και ταυτόχρονα, εμφανίζεται στην οθόνη, που αποτελεί μια συσκευή εξόδου). Αποθηκεύει οριστικά τα αποτελέσματα της επεξεργασίας στις συσκευές μόνιμης αποθήκευσης, ώστε να είναι διαθέσιμα και μετά το σβήσιμο του υπολογιστή (Π.χ. Για να μη χάσουμε το κείμενο που πληκτρολογήσαμε και για να μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε και να το επεξεργαστούμε στο μέλλον, το αποθηκεύουμε στο σκληρό δίσκο, που αποτελεί μια συσκευή μόνιμης αποθήκευσης). Εξάγει τα αποτελέσματα της επεξεργασίας μέσω συσκευών εξόδου (Π.χ. Μπορούμε να τυπώσουμε το κείμενό μας στον εκτυπωτή, που αποτελεί μια συσκευή εξόδου) Είσοδος δεδομένων Για να εισάγουμε στον υπολογιστή μας δεδομένα και εντολές, χρησιμοποιούμε τις συσκευές εισόδου (input devices), που αποτελούν το δίαυλο επικοινωνίας ανάμεσα στον χρήστη και στον υπολογιστή. Τέτοιες συσκευές είναι π.χ. το πληκτρολόγιο, το ποντίκι, κ.α Επεξεργασία δεδομένων Τα δεδομένα και οι εντολές που εισάγουμε στον υπολογιστή, επεξεργάζονται από τον κεντρική μονάδα επεξεργασίας ή τον επεξεργαστή ή τον μικροεπεξεργαστή του υπολογιστή, ο οποίος αποτελεί το πιο σημαντικό ολοκληρωμένο σύστημα του υπολογιστή και θα μπορούσαμε να τον παρομοιάσουμε με την κυρίαρχη σημασία που έχει ο εγκέφαλος για το ανθρώπινο σώμα. Εκτελεί όλους τους υπολογισμούς, δίνει εντολές στις άλλες συσκευές και ρυθμίζει τον τρόπο που επικοινωνούν μεταξύ τους Προσωρινή αποθήκευση δεδομένων Ο επεξεργαστής «κρατάει» στους καταχωρητές (ειδική εσωτερική μνήμη) μόνο τα δεδομένα και τις εντολές που χρησιμοποιεί τη συγκεκριμένη στιγμή. Για να τοποθετήσει δεδομένα και εντολές σε αναμονή με σκοπό να τα χρησιμοποιήσει αργότερα, χρειάζεται μια άλλη μνήμη, στην οποία θα αποθηκεύονται προσωρινά τα δεδομένα αυτά. Αυτή ονομάζεται κύρια μνήμη RAM (Random Access Memory - μνήμη τυχαίας προσπέλασης). Σε περίπτωση που διακοπεί η παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, τα δεδομένα της μνήμης RAM, χάνονται, διότι η RAM αποθηκεύει τα δεδομένα της σε ηλεκτρονική μορφή, όπου απαιτείται η συνεχής τροφοδοσία ρεύματος.

9 Βασικές έννοιες πληροφορικής Μόνιμη αποθήκευση δεδομένων Όσο δουλεύουμε στον υπολογιστή, βλέπουμε την εργασία που εκτελούμε στην οθόνη ενώ ταυτόχρονα βρίσκεται αποθηκευμένη στη RAM. Για να αποθηκεύσουμε τα δεδομένα μας μόνιμα, ώστε να μη χαθούν από μια διακοπή ρεύματος, θα πρέπει να αποθηκεύσουμε τα δεδομένα μας σε μια από τις συσκευές μόνιμης αποθήκευσης του υπολογιστή μας. Τέτοιες συσκευές είναι ο σκληρός δίσκος και η δισκέτα, που αποθηκεύουν τα δεδομένα με μαγνητικό τρόπο. Άλλες συσκευές όπως τα CD-ROM και DVD-ROM (συσκευές εγγραφής CD και DVD) αποθηκεύουν τα δεδομένα με οπτικό τρόπο και άλλες συσκευές όπως οι μνήμες Flash USB και οι κάρτες μνήμης, με ηλεκτρονικό, μέσω των κυκλωμάτων (chip) που διαθέτουν. Όμως καμία από τις πιο πάνω συσκευές δε χρησιμοποιεί ηλεκτρικό ρεύμα όπως η RAM και για αυτό, τα δεδομένα που αποθηκεύονται σε αυτές τις συσκευές, παραμένουν διαθέσιμα και μετά το σβήσιμο του υπολογιστή. Η αποθήκευση των δεδομένων σε αυτές τις συσκευές δε γίνεται αυτόματα όπως στη RAM, αλλά απαιτείται μια σχετική εντολή από το χρήστη. Οι κύριες συσκευές μόνιμης αποθήκευσης είναι: Σκληρός δίσκος CD-RW / DVD-RW / BD-RW (συσκευές εγγραφής CD / DVD / BD) Μνήμη Flash USB Έξοδος δεδομένων Για να δούμε το αποτέλεσμα μιας επεξεργασίας, ο υπολογιστής χρησιμοποιεί τις συσκευές εξόδου (output devices). Αποτελούν και αυτές ένα δίαυλο επικοινωνίας ανάμεσα στον χρήστη και στον υπολογιστή, αφού εξάγουν τα αποτελέσματα του επεξεργαστή ώστε να τα δει και ο χρήστης. Τέτοιες συσκευές είναι π.χ. η οθόνη, ο εκτυπωτής, τα ηχεία, κ.α Περιφερειακές συσκευές Όλες οι συσκευές που βρίσκονται έξω από το κουτί του υπολογιστή (ή τη μονάδα συστήματος) αλλά είναι συνδεδεμένες σε αυτό, λέγονται περιφερειακές συσκευές (peripheral devices) και ελέγχονται και αυτές από τον επεξεργαστή του συστήματος. Οι πιο συνηθισμένες περιφερειακές συσκευές είναι: Ποντίκι Πληκτρολόγιο Πινακίδα αφής Φωτογραφίδα Σαρωτής Ιχνόσφαιρα Χειριστήριο παιχνιδιών (Joystick) Εξωτερικές μονάδες αποθήκευσης Συσκευές USB Οθόνη Εξωτερικός σκληρός δίσκος Εξωτερική μονάδα CD-ROM ή DVD-ROM Εκτυπωτής

10 31 Βασικές έννοιες πληροφορικής Κεφάλαιο 1.4 Συσκευές εισόδου και εξόδου Συσκευές εισόδου Πληκτρολόγιο Τα κλασσικά πληκτρολόγια, ονομάζονται «πληκτρολόγια Windows», έχουν συνήθως 105 πλήκτρα με προκαθορισμένες θέσεις και διαφέρουν ελάχιστα στη λειτουργία τους, ανάλογα με τη χώρα. Όταν χρησιμοποιούμε για πολύ μεγάλο διάστημα ένα πληκτρολόγιο, υπάρχει κίνδυνος να προκληθούν τραυματισμοί στα χέρια. Για αυτό, υπάρχουν τα «εργονομικά πληκτρολόγια», όπου τα πλήκτρα τους είναι ομαδοποιημένα ανάλογα με τη λειτουργία τους και βρίσκονται σε διαφορετική απόσταση μεταξύ τους, σε σχέση με τα κλασσικά πληκτρολόγια, ώστε να είναι πιο ξεκούραστα στη χρήση. Επιπλέον τα περισσότερα διαθέτουν και υποστηρίγματα για τους καρπούς. Τέλος κυκλοφορούν και ασύρματα πληκτρολόγια, που δεν χρειάζονται καλώδιο για να συνδεθούν στον υπολογιστή. Ποντίκι Το ποντίκι χρησιμοποιείται για κατάδειξη και έλεγχο του δρομέα για να διευκολύνει την επικοινωνία χρήστη υπολογιστή. Τα παλιά ποντίκια διέθεταν μια μπίλια που όταν μετακινούταν, προκαλούσε και τη μετακίνηση του δρομέα. Σήμερα τα ποντίκια αυτά έχουν αντικατασταθεί από οπτικά ποντίκια ή laser, τα οποία χρησιμοποιούν μια δέσμη φωτός ή ακτίνα laser, για να καθορίζουν την κίνηση του δρομέα. Επίσης υπάρχουν και τα ασύρματα ποντίκια, που δεν χρειάζονται καλώδιο για να συνδεθούν στον υπολογιστή. Ιχνόσφαιρα Η ιχνόσφαιρα (trackball), είναι μια συσκευή, παρόμοια με το ποντίκι, που αποτελείται από μια μπίλια στο πάνω μέρος του και 2-3 πλήκτρα. Ο δρομέας μετακινείται, καθώς ο χρήστης περιστρέφει την μπίλια προς την κατεύθυνση που θέλει, χωρία να μετακινεί τη συσκευή. Χρησιμοποιείται σε desktop και φορητούς υπολογιστές, κυρίως όταν δεν έχουμε πολύ ελεύθερο χώρο, αφού δε χρειάζεται μετακίνηση της συσκευής. Χειριστήριο παιχνιδιών Joystick Αποτελείται από μια βάση, που έχει ένα μοχλό και διάφορα κουμπιά χειρισμού και είναι ιδανικό για παιχνίδια. Υπάρχουν και ειδικά joystick με ανάδραση (feedback), τα οποία δημιουργούν μια πολύ πιο ρεαλιστική εικονική πραγματικότητα. Σαρωτής Scanner Ο σαρωτής χρησιμοποιείται για την ψηφιοποίηση εικόνων και τη μεταφορά τους στον υπολογιστή. Η ποιότητα της σάρωσης καθορίζεται από την ανάλυση και το πλήθος χρωμάτων. Η ανάλυση μετριέται σε dpi (dots per inch κουκκίδες ανά ίντσα) και είναι ο αριθμός των κουκκίδων που «βλέπει» ο σαρωτής ανά ίντσα. Το πλήθος των χρωμάτων είναι το σύνολο των χρωμάτων που μπορεί να αναγνωρίσει ο σαρωτής. Πολλοί σαρωτές συνοδεύονται από λογισμικό OCR (Optical Character Recognition Οπτική Αναγνώριση Χαρακτήρων), για τη σάρωση κειμένου από μια σελίδα, που στην συνέχεια μπορεί να εισαχθεί σε ένα επεξεργαστή κειμένου, για την περαιτέρω επεξεργασία του. Πινακίδα αφής Touch pad Είναι μια συσκευή, που έχει την ίδια χρησιμότητα με το ποντίκι, αλλά χρησιμοποιεί αισθητήρες, για την ανίχνευση της κίνησης του δάχτυλου του χρήστη ή μιας γραφίδας και μετακινεί ανάλογα το δρομέα. Χρησιμοποιείται κυρίως σε φορητούς υπολογιστές λόγω του περιορισμένου χώρου. Γραφίδα - Stylus Έχει και αυτή την ίδια χρησιμότητα με το ποντίκι και χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με πινακίδα αφής ή οθόνη αφής. Μπορούμε να μετακινούμε το δρομέα, να κρατάμε σημειώσεις, να επιλέγουμε φακέλους ή αρχεία, να εκτελούμε προγράμματα, κ.α., χωρίς να χρησιμοποιούμε το δάχτυλό μας.

11 Βασικές έννοιες πληροφορικής 32 Φωτογραφίδα Light pen Η φωτογραφίδα είναι ευαίσθητη στο φως και δείχνοντας με αυτή στην οθόνη ή στην ειδική πινακίδα που τη συνοδεύει, μπορούμε να επιλέξουμε στοιχεία, χωρίς να χρειάζεται να σύρουμε το ποντίκι. Στη συνέχεια η φωτογραφίδα, ανιχνεύει τη θέση του στοιχείου στην οθόνη και στέλνει τις απαραίτητες πληροφορίες στον υπολογιστή. Μικρόφωνο - microphone Συνδέεται στην κάρτα ήχου και μπορούμε να εισάγουμε ήχο (ομιλία, κ.τ.λ.) στον υπολογιστή μας και να τον αποθηκεύσουμε σε αρχείο. Ψηφιακή φωτογραφική μηχανή Δεν χρησιμοποιεί φιλμ αλλά αποθηκεύει φωτογραφίες σε ψηφιακή μορφή, σε κάρτες μνήμης. Συνοδεύεται από ένα καλώδιο σύνδεσης με τον υπολογιστή για τη μεταφορά, την επεξεργασία και εκτύπωση των φωτογραφιών και λογισμικό για την επεξεργασία των φωτογραφιών. Οι φωτογραφίες που παίρνουμε, αποτελούνται από χιλιάδες εικονοστοιχεία (pixel). Η ανάλυση (resolution) μιας φωτογραφίας είναι ο αριθμός των pixels που περιέχονται σε αυτή, που σημαίνει ότι όσο μεγαλύτερη είναι η ανάλυση, τόσο καλύτερη θα είναι η ποιότητα της φωτογραφίας αλλά και μεγαλύτερο το μέγεθος που θα καταλαμβάνει για την αποθήκευσή της. Οι περισσότερες σύγχρονες ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές, παρέχουν τη δυνατότητα λήψης βίντεο και ήχου. Ιστοκάμερα Web camera Είναι μικρή κάμερα που μεταδίδει εικόνα μέσω του διαδικτύου, με εφαρμογές ανταλλαγής άμεσων μηνυμάτων ή τηλεδιασκέψεων. Επίσης μπορεί να ενημερώνει για την κίνηση των δρόμων, να «παρακολουθεί» σπίτια ή εταιρείες για λόγους ασφάλειας, να χρησιμοποιηθεί σε παιχνίδια, κ.α. Συσκευή ανάγνωσης ραβδοκωδίκων Bar code readers Χρησιμοποιεί μια δέσμη laser για να αναγνωρίσει τους ραβδοκώδικες. Οι ραβδοκώδικες είναι μια σειρά από παράλληλες γραμμές, με διαφορετικό πάχος και απόσταση, μεταξύ τους. Χρησιμοποιούνται κυρίως για την αναγνώριση προϊόντων σε καταστήματα αλλά έχουν και πολλές άλλες εφαρμογές Εικόνες συσκευών εισόδου Πληκτρολόγιο Εργομετρικό πληκτρολόγιο Ποντίκι Ιχνόσφαιρα

12 33 Βασικές έννοιες πληροφορικής Χειριστήριο παιχνιδιών Σαρωτής Πινακίδα αφής Γραφίδα Φωτογραφίδα Μικρόφωνο Ψηφιακή φωτογραφική μηχανή Ιστοκάμερα Συσκευή ανάγνωσης ραβδοκωδίκων

13 Βασικές έννοιες πληροφορικής Συσκευές εξόδου Οθόνη - Monitor Η οθόνη (VDU Visual Display Unit Μονάδα Οπτικής Απεικόνισης) αποτελεί την κύρια συσκευή εξόδου του υπολογιστή στην οποία η κάρτα γραφικών στέλνει τα περιεχόμενα της αρκετές φορές το δευτερόλεπτο. Η οθόνη αποτελείται από έναν πίνακα με κόκκινες, πράσινες και μπλε κουκίδες. Η πληροφορία, που στέλνει η κάρτα γραφικών, ελέγχει ποιες κουκίδες είναι φωτισμένες και πόσο, κάτι που προκαλεί την εικόνα που βλέπουμε. Αρχικά οι υπολογιστές χρησιμοποιούσαν τις κλασσικές οθόνες CRT - Cathode RayTube (οθόνες σωλήνα καθοδικών ακτίνων), ενώ σήμερα οι περισσότεροι υπολογιστές συνδέονται με επίπεδες οθόνες TFT Thin Film Transistor (τρανζίστορ λεπτής μεμβράνης). Οι TFT οθόνες χρησιμοποιούν σύγχρονες τεχνολογίες και για αυτό έχουν αντικαταστήσει τις CRT οθόνες. Επίσης κυκλοφορούν TFT οθόνες που είναι πιο πλατιές, οι ευρείες οθόνες (widescreen), που είναι κατάλληλες για παρακολούθηση ταινιών, επειδή παρουσιάζουν όλη την εικόνα, όπως ακριβώς και στον κινηματογράφο. Οι κυριότεροι παράγοντες που επηρεάζουν την ποιότητα της εικόνας της οθόνης είναι: o o o o o Το μέγεθος της οθόνης, που καθορίζεται από τη διαγώνιό της και μετριέται σε ίντσες (1 ίντσα = 2,54 εκατοστά). Οι μεγαλύτερες οθόνες απεικονίζουν περισσότερα στοιχεία ταυτόχρονα αλλά κοστίζουν περισσότερο. Η ανάλυση (resolution) της οθόνης, που δείχνει τον αριθμό των pixel, τα οποία μπορεί να απεικονίσει η οθόνη. Όσο μεγαλύτερη η ανάλυση της οθόνης τόσο καλύτερη είναι η ποιότητα της εικόνας. Η κάρτα γραφικών Το πλήθος των χρωμάτων. Όσο περισσότερα τόσο καλύτερη θα είναι η ποιότητα της εικόνας. Ο ρυθμός ανανέωσης (refresh rate) της οθόνης. Όσο μεγαλύτερος είναι τόσο καλύτερη θα είναι η ποιότητα της εικόνας. Κάρτα γραφικών Graphics adapter Η κάρτα γραφικών, τοποθετείται σε κάποια από τις υποδοχές επέκτασης της μητρικής πλακέτας του υπολογιστή αν και κάποιες μητρικές πλακέτες την έχουν ενσωματωμένη, για μείωση του κόστους. Η κάρτα γραφικών δέχεται εντολές και πληροφορίες από το πρόγραμμα που «τρέχει», τις μετατρέπει σε σήματα που μπορεί να αναγνωρίσει η οθόνη και τα στέλνει σε αυτή. Έχει επεξεργαστή γραφικών (GPU - Graphics Processing Unit) και μνήμη RAM. Η μνήμη αυτή αποθηκεύει προσωρινά τις εντολές και τις πληροφορίες, πριν σταλούν στην οθόνη. Οι σύγχρονες κάρτες γραφικών διαθέτουν 1-4 GB RAM. Γενικά όσο περισσότερη είναι η μνήμη μιας κάρτας γραφικών τόσο πιο γρήγορη είναι η κάρτα γραφικών. Εκτυπωτής - Printer Οι εκτυπωτές χωρίζονται στις ακόλουθες κατηγορίες: o Εκτυπωτές μήτρας κουκκίδων (dot matrix) Τυπώνουν κουκκίδες από μελάνι στο χαρτί και είναι πιο οικονομικοί αλλά και πιο αργοί σε σχέση με τις άλλες κατηγορίες εκτυπωτών. Το μεγάλο τους πλεονέκτημα είναι ότι μπορούν να τυπώσουν πολλά αντίγραφα ταυτόχρονα σε αντίθεση με τους άλλους εκτυπωτές και για αυτό χρησιμοποιούνται για εκτυπώσεις τιμολογίων, εισιτηρίων, αποδείξεων κ.α. όπου απαιτείται η εκτύπωση πολλών αντιγράφων. o Εκτυπωτές ψεκασμού (inkjet) Τυπώνουν, εκτοξεύοντας μικροσκοπικές σταγόνες μελανιού, τις οποίες απορροφάει το χαρτί εκτύπωσης. Όταν θέλουμε να εκτυπώσουμε φωτογραφίες, χρειάζεται ειδικό χαρτί που δεν μπορεί να «απλώσει» το μελάνι. Θεωρούνται οι πιο κατάλληλοι για έγχρωμες εκτυπώσεις μικρού όγκου όπως για σπίτι ή γραφείο.

14 35 Βασικές έννοιες πληροφορικής Τα κύρια χαρακτηριστικά τους είναι: Καλή ποιότητα εκτύπωσης Δυνατότητα έγχρωμης εκτύπωσης Δυνατότητα εκτύπωσης φωτογραφιών Χαμηλό κόστος αγοράς Αθόρυβοι Υψηλή ανάλυση εκτύπωσης (4800x1200 dpi 9600x2400 dpi) Ταχύτητα εκτύπωσης σελίδες το λεπτό Μειονέκτημά τους είναι το υψηλό κόστος αναλώσιμων και κυρίως του μελανιού. o Εκτυπωτές λέιζερ (laser) Τυπώνουν κείμενα και εικόνα χρησιμοποιώντας μια ακτίνα laser και με τη βοήθεια ενός κατόπτρου, καθορίζουν τα σημεία στα οποία θα απορροφηθεί το τόνερ (γραφίτης σε μορφή σκόνης). Για να απορροφηθεί το τόνερ στο χαρτί, το χαρτί θερμαίνεται και για αυτό είναι ζεστό μετά την εκτύπωση. Οι κουκκίδες που εκτυπώνονται είναι πολύ μικρές και πολύ κοντά μεταξύ τους για αυτό και η εκτύπωση φαίνεται τέλεια. Αρχικά οι εκτυπωτές laser τύπωναν μόνο ασπρόμαυρα αλλά πλέον υπάρχουν και έγχρωμοι εκτυπωτές laser, που τυπώνουν σε ποιότητα φωτογραφίας αλλά το κόστος τους είναι υψηλό. Μια παραλλαγή των έγχρωμων εκτυπωτών laser είναι οι εκτυπωτές στερεάς μελάνης (solid ink), οι οποίοι χρησιμοποιούν μελάνι σε μορφή κύβων και σε θερμοκρασία δωματίου (και όχι σε υγρή μορφή). Αυτοί οι κύβοι μελανιού θερμαίνονται κατά την εκτύπωση ώστε να υγροποιηθούν και να αποτυπωθούν σε χαρτί. Τα κύρια χαρακτηριστικά των εκτυπωτών laser είναι: Υψηλή ταχύτητα εκτύπωσης (15-33 σελίδες το λεπτό) Αθόρυβοι Λειτουργούν περίπου όπως τα φωτοτυπικά μηχανήματα Υψηλή ανάλυση εκτύπωσης (600x600 dpi 2400x1200 dpi) Μειονέκτημά τους είναι το υψηλό κόστος αγοράς o Φωτογραφικοί εκτυπωτές (photo printers) Είναι εκτυπωτές ψεκασμού με πρόσθετες δυνατότητες που εξασφαλίζουν καλύτερη ποιότητα εκτύπωσης σε φωτογραφίες. Παίρνουν περισσότερα μελάνια ώστε να χρησιμοποιούν περισσότερα βασικά χρώματα, με αποτέλεσμα πιο «ζωντανές» και ρεαλιστικές φωτογραφίες. Μπορούν επίσης να συνδεθούν απευθείας με μια ψηφιακή φωτογραφική μηχανή ή ένα κινητό τηλέφωνο και να τυπώσουν, χωρίς τη χρήση υπολογιστή. Για αυτό και διαθέτουν μια μικρή οθόνη και υποδοχές για κάρτες μνήμης. Η ανάλυση (resolution) ενός εκτυπωτή καθορίζει την ποιότητα της εκτύπωσης και μετριέται σε dpi (dot per inch κουκκίδες ανά ίντσα). Όσο μεγαλύτερη είναι η ανάλυση του εκτυπωτή τόσο ευκρινέστερες είναι οι εικόνες που εκτυπώνονται. Η ταχύτητα του εκτυπωτή μπορεί να υπολογιστεί με δυο τρόπους: Με τον αριθμό των σελίδων που μπορεί να εκτυπώσει ο εκτυπωτής σε ένα λεπτό (pages per minute ppm) και αυτός ο τρόπος μέτρησης χρησιμοποιείται σε εκτυπωτές inkjet και laser. Με τον αριθμό των χαρακτήρων που μπορεί να εκτυπώσει ο εκτυπωτής σε ένα δευτερόλεπτο (characters per second cps) και αυτός ο τρόπος μέτρησης χρησιμοποιείται σε εκτυπωτές μήτρας κουκκίδων.

15 Βασικές έννοιες πληροφορικής 36 Ηχεία - Speakers Εξάγουν τον ήχο που λαμβάνουν από την κάρτα ήχου. Συνδέονται στο πίσω μέρος της κάρτας ήχου, στην υποδοχή σύνδεσης ηχείων, που υπάρχει ή βρίσκονται ενσωματωμένα στην οθόνη, για να μην καταλαμβάνουν χώρο. Η απόδοσή τους εξαρτάται από την ισχύ τους, που μετριέται σε Watt. Ακουστικά - Headphones Εξάγουν τον ήχο που λαμβάνουν από την κάρτα ήχου. Υπάρχουν διάφοροι τύποι ακουστικών όπως αυτά που στερεώνονται στο κεφάλι ή άλλα που τοποθετούνται στο εσωτερικό του αυτιού. Χρησιμεύουν στο να μην αφήνουν άλλα άτομα, εκτός από τον χρήστη να ακούνε τον ήχο είτε για λόγους μυστικότητας είτε για να μην ενοχλούνται. Σχεδιογράφος Plotter Χρησιμοποιεί πένες για να τυπώσει γραφικές παραστάσεις, λεπτομερή σχέδια και άλλα γραφικά που αποτελούνται από γραμμές και τα οποία έχουμε σχεδιάσει στον υπολογιστή μας. Χρησιμοποιούνται κυρίως από αρχιτέκτονες, μηχανολόγους και άλλους επαγγελματίες, που δημιουργούν και τυπώνουν γραμμικά σχέδια. Υπάρχουν δυο τύποι σχεδιογράφων: o o Οι επίπεδοι σχεδιογράφοι, που τοποθετούμε το χαρτί σε μια επίπεδη επιφάνεια. Το χαρτί παραμένει ακίνητο και οι γραφίδες κινούνται προς τις διάφορες κατευθύνσεις και δημιουργούν το σχέδιο. Οι σχεδιογράφοι με τύμπανο, που τοποθετούμε το χαρτί πάνω σε ένα κύλινδρο ο οποίος περιστρέφεται και οι γραφίδες μετακινούνται δεξιά και αριστερά. Με αυτό τον τρόπο, μπορούμε να τυπώνουμε σχέδια σε χαρτί που έχει τη μορφή ρολού Εικόνες συσκευών εξόδου Οθόνη CRT Οθόνη TFT Κάρτα γραφικών

16 37 Βασικές έννοιες πληροφορικής Εκτυπωτής μήτρας κουκκίδων Εκτυπωτής ψεκασμού Εκτυπωτής λέιζερ Ηχεία Ακουστικά Σχεδιογράφος Αμφίδρομες συσκευές (εισόδου και εξόδου ταυτόχρονα) Οθόνες αφής Touch screens Επιτρέπουν ταυτόχρονα και την είσοδο και την έξοδο των δεδομένων, αγγίζοντας τα σημεία στα οποία εμφανίζονται τα διάφορα κουμπιά και μενού της οθόνης. Αυτές οι οθόνες αντικαθιστούν το ποντίκι και το πληκτρολόγιο και χρησιμοποιούνται σε ATM, αεροδρόμια, σιδηροδρομικούς σταθμούς, μεγάλα καταστήματα, κ.α. Ακουστικά με μικρόφωνο Συνδυάζει τα ακουστικά με το μικρόφωνο και είναι πολύ βολική συσκευή για επικοινωνία μέσω διαδικτύου. Πολυμηχανήματα Ένα πολυμηχάνημα (Multi Function Printer/Product/Peripheral MFP), μπορεί να εκτελέσει περισσότερες λειτουργίες, όπου θα απαιτούνταν η χρήση περισσότερων διαφορετικών συσκευών. Έχει μέγεθος κανονικού εκτυπωτή, αλλά λειτουργεί και ως σαρωτής, φωτοτυπικό/φαξ και μπορεί να στέλνει ή να λαμβάνει μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ( ). Η τιμή τους είναι συμφέρουσα αλλά αν χαλάσει μια λειτουργία του (π.χ. σαρωτής) τότε μέχρι την αποκατάσταση της βλάβης, δεν θα έχουμε τη δυνατότητα χρήσης των υπόλοιπων λειτουργιών του (π.χ. εκτυπωτής).

17 Βασικές έννοιες πληροφορικής Εικόνες αμφίδρομων συσκευών Οθόνη αφής Ακουστικά με μικρόφωνο Πολυμηχανήματα

18 39 Βασικές έννοιες πληροφορικής Κεφάλαιο 1.5: Τα βασικά μέρη ενός υπολογιστή Ανάλυση των μερών ενός υπολογιστή Μονάδα συστήματος Είναι το κουτί του υπολογιστή το οποίο φαίνεται αρκετά συμπαγές, αλλά στην πραγματικότητα αποτελείται από πολλά μέρη. Κάθε ένα από τα μέρη αυτά εξυπηρετεί συγκεκριμένο σκοπό. Ορισμένα από αυτά είναι απαραίτητα για την λειτουργία του υπολογιστή, ενώ άλλα όχι. Περιέχει την Μητρική κάρτα, που αποτελεί τη ραχοκοκαλιά της κεντρικής μονάδας και κατ επέκταση του υπολογιστικού συστήματος, επάνω στην οποία, θα «ενσωματωθούν» σχεδόν όλα τα υπόλοιπα μέρη του υπολογιστή. Επίσης περιέχει τις συσκευές μόνιμης αποθήκευσης (π.χ. σκληροί δίσκοι), CD/DVD ROM και το τροφοδοτικό. Μητρική πλακέτα Η Μητρική πλακέτα ή Μητρική κάρτα ή Motherboard ή Mainboard, είναι μια πολύ βασική συσκευή του υπολογιστή. Αν ο επεξεργαστής είναι το «μυαλό» του υπολογιστή, η μητρική κάρτα είναι το κεντρικό «νευρικό» σύστημα που χρησιμοποιεί ο επεξεργαστής για να ελέγχει τα άλλα μέρη του υπολογιστικού συστήματος. Παίζει σημαντικό ρόλο στα παρακάτω ζητήματα: Οργάνωση: Με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο, όλα είναι τελικά συνδεδεμένα με τη μητρική πλακέτα. Ο τρόπος με τον οποίο είναι σχεδιασμένη, υπαγορεύει τον τρόπο με τον οποίο ολόκληρος ο υπολογιστής πρόκειται να οργανωθεί. Έλεγχος: Η μητρική πλακέτα περιλαμβάνει το chipset και τα προγράμματα του BIOS, τα οποία ελέγχουν το μεγαλύτερο μέρος της ροής των δεδομένων μέσα στον υπολογιστή. Επικοινωνία: Όλες οι επικοινωνίες μεταξύ του υπολογιστή και των περιφερειακών του, του υπολογιστή και άλλων υπολογιστών, ακόμα και με το χρήστη, εκτελούνται μέσω της μητρικής πλακέτας. Υποστήριξη του Επεξεργαστή: Η μητρική πλακέτα καθορίζει την επιλογή του επεξεργαστή του συστήματος. Υποστήριξη των Περιφερειακών: Η μητρική πλακέτα καθορίζει, σε ένα μεγάλο μέρος, το είδος των περιφερειακών που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε στον υπολογιστή και έχει υποδοχές ή υποστηρίζει, τα εξής: Επεξεργαστή Μνήμη RAM Μπαταρία συστήματος Δίαυλος (bus) Κάρτες επέκτασης Παράλληλη θύρα (parallel port) Σειριακή θύρα (serial port) Δίαυλος διασύνδεσης γραφικών AGP (Advanced Graphics Port) / PCI (Peripheral Component Interconnect) / PCI Express. Δηλαδή ο τύπος της κάρτας γραφικών που το σύστημα μπορεί να χρησιμοποιήσει (AGP, PCI, PCI Express), εξαρτάται από τους διαύλους που η μητρική πλακέτα χρησιμοποιεί. USB (Universal Serial Bus) Πληκτρολόγιο (Keyboard) Ποντίκι (Mouse) Ελεγκτές (Controllers) Δισκέτας, Σκληρών δίσκων, CD/DVD-ROM Απόδοση: Η μητρική πλακέτα είναι ένας αποφασιστικός παράγοντας για την απόδοση του συστήματος, για δύο κύριους λόγους. Ο πρώτος και βασικότερος, γιατί υπαγορεύει τον τύπο του επεξεργαστή, της μνήμης, των διαύλων, την ταχύτητα interface σκληρού δίσκου, που το σύστημα μπορεί να χρησιμοποιήσει και αυτά τα στοιχεία επηρεάζουν άμεσα την απόδοση του συστήματος. Κατά δεύτερον, η ποιότητα των κυκλωμάτων της μητρικής και το chipset έχουν αντίκτυπο στην απόδοση του συστήματος.

19 Βασικές έννοιες πληροφορικής 40 Κεντρική Μονάδα Επεξεργασίας (Κ.Μ.Ε.) Η Κεντρική Μονάδα Επεξεργασίας (Κ.Μ.Ε.) ή Επεξεργαστής (Processor) ή Μικροεπεξεργαστής (microprocessor) ή CPU (Central Processing Unit), είναι το «μυαλό» ενός υπολογιστικού συστήματος, το βασικότερο μέρος του. Εξετάζοντας σύντομα το όνομά της, μπορούμε να δούμε γιατί έχει ακριβώς αυτό το όνομα: Επεξεργαστής: γιατί επεξεργάζεται δεδομένα. Κεντρική: γιατί βρίσκεται στο κέντρο επεξεργασίας δεδομένων του υπολογιστικού συστήματος. Μονάδα: γιατί είναι ένα chip, το οποίο αποτελείται από εκατομμύρια transistors. Ο επεξεργαστής βρίσκεται τοποθετημένος πάνω στη μητρική πλακέτα. Έχει άμεση πρόσβαση στη RAM και εκτελεί ένα μεγάλο μέρος από τη δουλειά του υπολογιστή. Πιο συγκεκριμένα: Επεξεργάζεται τις εντολές που δίνει ο χρήστης. Εκτελεί τις εντολές των προγραμμάτων. Εκτελεί τους υπολογισμούς και τις λογικές πράξεις. Επικοινωνεί με τις εσωτερικές και τις εξωτερικές συσκευές του συστήματος. Οι δυο βασικότερες υπομονάδες, που βρίσκονται στον πυρήνα του επεξεργαστή, είναι: Αριθμητική και λογική μονάδα (Arithmetic and logic Unit ALU), που εκτελεί τις αριθμητικές και λογικές πράξεις και η οποία αφού δεχτεί δεδομένα από τους εσωτερικούς καταχωρητές (registers), εκτελεί τις πράξεις και αποθηκεύει το αποτέλεσμα στους καταχωρητές εξόδου. Εσωτερικοί καταχωρητές (internal registers), οι οποίοι είναι μικρές, ειδικές μονάδες, ταχύτατης μνήμης, που χρησιμεύουν για την προσωρινή αποθήκευση δεδομένων. Οι κυριότερες εταιρείες κατασκευής επεξεργαστών, είναι η Intel και η AMD. Ένας βασικός παράγοντας που επηρεάζει την ισχύ ενός επεξεργαστή, είναι η συχνότητα λειτουργίας του (ή η ταχύτητά του). Αρχικά μετριόταν σε μεγάκυκλους (MegaHertZ MHZ), δηλαδή σε εκατομμύρια πράξεις ανά δευτερόλεπτο ενώ σήμερα μετριέται σε GigaHertZ GHZ, δηλαδή σε δισεκατομμύρια πράξεις ανά δευτερόλεπτο και έχουν ξεπεράσει τα 3,4 GHz. Για να αυξηθεί περισσότερο η ισχύς των επεξεργαστών και για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της μεγάλης έκλυσης θερμότητας, οι εταιρείες αντί να αυξάνουν την συχνότητα των επεξεργαστών, τοποθετούν πολλούς πυρήνες, στον ίδιο επεξεργαστή, οι οποίοι λειτουργούν παράλληλα, χρησιμοποιώντας την ίδια μνήμη και τις ίδιες συσκευές. Δημιούργησαν δηλαδή πολυπύρηνους επεξεργαστές. Σήμερα κυκλοφορούν διπύρηνοι και τετραπύρηνοι επεξεργαστές. Θύρα οθόνης Η θύρα οθόνης (display port), συνδέει την οθόνη με τη μονάδα συστήματος και βρίσκεται στο πίσω μέρος της κάρτας γραφικών ή της μονάδας συστήματος, αν η κάρτα γραφικών είναι ενσωματωμένη στη μητρική πλακέτα. Παράλληλη θύρα Η παράλληλη θύρα (parallel port), που λέγεται και D25, αποτελείται από 25 οπές. Πριν την εμφάνιση του USB, χρησιμοποιούταν κυρίως για τη σύνδεση του εκτυπωτή, για αυτό και ονομάζεται επίσης και θύρα εκτυπωτή. Μπορούσαν επίσης να συνδεθούν και σαρωτές, εξωτερικά CD-ROM, κ.α. Σειριακή θύρα Η σειριακή θύρα (serial port) αποτελείται από 9 ακίδες (pins). Μπορούν να δυνδεθούν σε αυτή ποντίκι, σειριακός εκτυπωτής, κ.α.

20 41 Βασικές έννοιες πληροφορικής Θύρα πληκτρολογίου Υπάρχουν πληκτρολόγια USB και PS/2. Η θύρα πληκτρολογίου (keyboard port), που λέγεται και θύρα PS/2, συνδέει το πληκτρολόγιο με τη μονάδα συστήματος. Το πληκτρολόγιο USB συνδέεται σε θύρα USB. Θύρα ποντικιού Υπάρχουν ποντίκια USB και PS/2. Το βύσμα των ποντικιών PS/2 είναι παρόμοιο με αυτό των πληκτρολογίων PS/2. Το ποντίκι USB συνδέεται σε θύρα USB. Θύρα USB Η θύρα USB (Universal Serial Bus Ενιαίος Σειριακός Δίαυλος) είναι ένας σύγχρονος τύπος θύρας που χρησιμοποιείται για τη σύνδεση πολλών περιφερειακών συσκευών, με μεγαλύτερη ταχύτητα. Το μεγαλύτερο πλεονέκτημά της είναι ότι μπορούμε να συνδέουμε ταυτόχρονα πολλές περιφερειακές συσκευές στον υπολογιστή μας, χωρίς να προσθέτουμε κάρτες επέκτασης η να κάνουμε επανεκκίνηση του υπολογιστή. Η θύρα USB έχει αντικαταστήσει τη σειριακή και την παράλληλη θύρα, αφού μπορούν σε αυτή να συνδεθούν, μεταξύ άλλων, και οι ακόλουθες συσκευές: Ποντίκι Βιντεοκάμερα Χειριστήριο παιχνιδιών PDA Μνήμη Flash Ψηφιακή φωτογραφική μηχανή Σαρωτής Πληκτρολόγιο Εκτυπωτής Θύρα δικτύου Η θύρα δικτύου (network port), που λέγεται και θύρα Ethernet, χρησιμοποιείται για τη σύνδεση του υπολογιστή σε ένα τοπικό δίκτυο (LAN), παρέχοντας υψηλή ταχύτητα μετάδοσης δεδομένων. Μοιάζει με θύρα τηλεφώνου αλλά είναι πιο μεγάλη και βρίσκεται στο πίσω μέρος της κάρτας δικτύου του υπολογιστή ή στο πίσω μέρος της μονάδας συστήματος, αν η κάρτα δικτύου είναι ενσωματωμένη στη μητρική πλακέτα. Θύρα FireWire H θύρα FireWire ή IEEE 1394, χρησιμοποιείται για υψηλής ταχύτητας μετάδοση δεδομένων, όπως βίντεο και ήχος και για αυτό συνδέουμε συνήθως σε αυτή, συσκευές εγγραφής βίντεο, όπως π.χ. φορητές βιντεοκάμερες. Τροφοδοτικό Το τροφοδοτικό (Power Supply Unit - PSU) παρέχει ηλεκτρική ενέργεια υπό ορισμένη τάση, και χρησιμοποιείται για τροφοδοτήσει με ρεύμα, όλα τα μέρη του υπολογιστή.

21 Βασικές έννοιες πληροφορικής Εικόνες των μερών του υπολογιστή Μητρική κάρτα Μονάδα συστήματος Κεντρική μονάδα επεξεργασίας Θύρα οθόνης Καλώδιο σύνδεσης οθόνης Παράλληλη θύρα Καλώδιο παράλληλης θύρας

22 43 Βασικές έννοιες πληροφορικής Σειριακή θύρα Καλώδιο σειριακής θύρας Θύρα ποντικιού (πράσινο) και θύρα πληκτρολογίου (μωβ) PS/2 Καλώδιο θύρας ποντικιού (πράσινο) και θύρας πληκτρολογίου (μωβ) PS/2 Θύρα USB και καλώδιο USB Σύμβολο του δίαυλου USB Θύρα δικτύου και καλώδιο δικτύου Θύρα FireWire και καλώδιο FireWire Τροφοδοτικό

23 Βασικές έννοιες πληροφορικής 44 Κεφάλαιο 1.6: Συσκευές αποθήκευσης Συσκευές αποθήκευσης Μνήμη τυχαίας προσπέλασης - RAM Η μνήμη RAM (Random Access Memory Μνήμη Τυχαίας Προσπέλασης), κρατεί όλη την πληροφορία (δεδομένα και εντολές) που χρησιμοποιεί η CPU και ονομάζεται κύρια μνήμη RAM. Είναι μνήμη εγγραφής και ανάγνωσης και είναι πτητική, δηλαδή τα περιεχόμενά της χάνονται σε περίπτωση που σταματήσει η παροχή ρεύματος στον υπολογιστή. Η ονομασία της επικράτησε διότι οι πρώτες μνήμες ανάγνωσης-εγγραφής, δεν υποστήριζαν τυχαία προσπέλαση (random access), παρά μόνο σειριακή προσπέλαση (sequential access). Όταν εκκινούμε τον υπολογιστή, το λειτουργικό σύστημα, φορτώνεται αυτόματα από το σκληρό δίσκο, στη RAM. Κατά τη λειτουργία του υπολογιστή, στη RAM βρίσκονται το λειτουργικό σύστημα και τα προγράμματα που «τρέχουμε». Το μέγεθος της RAM είναι πολύ σημαντικό για την απόδοση του υπολογιστή. Μετριέται σε Megabyte - MB (παλαιότερα) ή σε Gigabyte GB (σήμερα) και καθορίζει σε μεγάλο βαθμό και τον αριθμό των προγραμμάτων που μπορούμε να εκτελούμε ταυτόχρονα. Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι όση περισσότερη μνήμη έχει ο υπολογιστής τόσο πιο γρήγορος είναι. Αν συμβαίνουν συχνές διακοπές ρεύματος στην περιοχή που βρισκόμαστε, είναι καλό να χρησιμοποιούμε μια συσκευή UPS (Uninterruptible Power Supply Αδιάλειπτη Παροχή Ισχύος), η οποία εξασφαλίζει τη συνεχή και σταθερή τροφοδοσία του υπολογιστή με ρεύμα και συνεχίζει να τον τροφοδοτεί για λίγη ώρα σε περίπτωση διακοπής ρεύματος, ώστε να προλάβουμε να αποθηκεύσουμε τη δουλειά μας. Μνήμη ROM Εκτός από τη RAM, ένας υπολογιστής διαθέτει και τη μνήμη ROM (Read Only Memory Μνήμη Μόνο για Ανάγνωση). Δηλαδή δε μπορεί να γίνει εγγραφή δεδομένων σε αυτή. Τα περιεχόμενα της ROM, δεν αλλάζουν μετά την εγγραφή τους και δεν χάνονται αν σταματήσει η παροχή ρεύματος. Οι μνήμες ROM χρησιμοποιούνται από τους κατασκευαστές Η/Υ για την αποθήκευση προγραμμάτων που απαιτούνται για την εκκίνηση του υπολογιστή, όπως το BIOS. Στην πραγματικότητα και η ROM είναι μνήμη τυχαίας προσπέλασης. BIOS Το BIOS (Basic Input Output System Βασικό Σύστημα Εισόδου Εξόδου) είναι ένα πρόγραμμα ενσωματωμένο στους προσωπικούς υπολογιστές που εκκινεί το λειτουργικό σύστημα όταν ενεργοποιούμε τον υπολογιστή μας. Αναφέρεται επίσης και ως υλικολογισμικό του συστήματος. Για αυτό είναι τοποθετημένο στη μνήμη ROM, πάνω στη Motherboard.

24 45 Βασικές έννοιες πληροφορικής Συσκευές μόνιμης αποθήκευσης o Μαγνητικά μέσα αποθήκευσης Εσωτερικός σκληρός δίσκος Ο σκληρός δίσκος (hard disk) είναι η κύρια συσκευή αποθήκευσης δεδομένων. Μπορεί να αποθηκεύσει μεγάλο όγκο δεδομένων και έχει τη μεγαλύτερη ταχύτητα ανάγνωσης και εγγραφής από όλες τις άλλες συσκευές της κατηγορίας. Η ταχύτητα περιστροφής τους κυμαίνεται από στροφές το λεπτό. Ένας σύγχρονος υπολογιστής μπορεί να δεχτεί πολλούς σκληρούς δίσκους, ώστε να αυξηθεί η αποθηκευτική του δυνατότητα. Ο πρώτος σκληρός δίσκος ονομάζεται δίσκος C ή μονάδα C:, ο δεύτερος ονομάζεται δίσκος D ή μονάδα D:, κ.τ.λ. Οι σημερινοί δίσκοι κυμαίνονται από 500GB 3TB (σε αντίθεση με τα 10MB 20MB που είχαν οι αρχικοί σκληροί δίσκοι) και η χωρητικότητά τους αυξάνεται συνεχώς ενώ το κόστος τους μειώνεται. Το πρότυπο διαύλου δεδομένων που χρησιμοποιείται ευρύτατα στους προσωπικούς υπολογιστές με σκοπό τη μεταφορά δεδομένων από τους σκληρούς δίσκους ή τα οπτικά μέσα αποθήκευσης δεδομένων προς την κεντρική μονάδα επεξεργασίας, είναι το SATA ή Serial ATA (Serial Advanced Technology Attachment). Ο δίαυλος SATA έχει αντικαταστήσει τον παλαιότερο δίαυλο IDE (Integrated Drive Electronics). Σε αντίθεση με τον δίαυλο IDE, ο SATA, μεταφέρει τα δεδομένα σειριακά αντί παράλληλα. Αυτό έχει το πλεονέκτημα των λιγότερων καλωδιώσεων και, κατά συνέπεια, πιο λιτό σχεδιασμό. Εξωτερικός σκληρός δίσκος Οι εξωτερικοί σκληροί δίσκοι, συνδέονται εξωτερικά με τη μονάδα συστήματος και συνήθως, μέσω USB καλωδίου. Η χωρητικότητά τους έχει φτάσει τα 6TB και αυξάνεται συνεχώς. Δίσκοι Δικτύου Εφόσον ο υπολογιστής μας είναι συνδεδεμένος σε δίκτυο, μπορούμε να αποθηκεύσουμε ή να ανακτήσουμε δεδομένα, από άλλους υπολογιστές του δικτύου, με τη χρήση των κοινόχρηστων φακέλων. Για πιο εύκολη πρόσβαση σε αυτούς τους φακέλους, το λειτουργικό σύστημα μας παρέχει την επιλογή άμεσης «αντιστοίχισης» (mapping) ενός δικτυακού δίσκου. Αυτό μας επιτρέπει να «αντιστοιχίσουμε» μια δικτυακή τοποθεσία με ένα γράμμα σκληρού δίσκου (network drives). Αποθήκευση δεδομένων στο διαδίκτυο Έχουμε επίσης τη δυνατότητα να αποθηκεύσουμε τα δεδομένα μας στο διαδίκτυο (online storage) χρησιμοποιώντας μια από τις σχετικές υπηρεσίες του διαδικτύου, όπου προσφέρουν χώρο αποθήκευσης των δεδομένων μας σε ένα διακομιστή (server). Έτσι μπορούμε να αντιμετωπίσουμε μια καταστροφή του υπολογιστή μας, επαναφέροντας τα αρχεία μας από το διαδίκτυο ή μπορούμε να ανταλλάσουμε αρχεία με άλλους χρήστες, γρήγορα και εύκολα. Μονάδα δισκετών Η μονάδα δισκετών είναι μια συσκευή που μπορούμε να ανακτούμε και να αποθηκεύουμε δεδομένα σε δισκέτες οι οποίες πλέον έχουν αντικατασταθεί από μνήμες Flash USB και πολλοί σύγχρονοι υπολογιστές, δεν διαθέτουν καθόλου μονάδες δισκετών. Η δισκέτα (floppy disk) είναι το φθηνότερο μέσο αποθήκευσης και ονομάζεται μονάδα A:

25 Βασικές έννοιες πληροφορικής 46 o Οπτικά μέσα αποθήκευσης Τα οπτικά μέσα αποθήκευσης είναι φορητές συσκευές αποθήκευσης οι οποίες μπορούν να αποθηκεύσουν μεγάλες ποσότητες πληροφοριών. Στα οπτικά μέσα αποθήκευσης, η πληροφορία γράφεται και διαβάζεται με τη βοήθεια της οπτικής ακτίνας (laser). Οι πιο συνηθισμένες παραλλαγές τους είναι: CD-ROM, DVD-ROM, BD-ROM (Blu-Ray), οι οποίες είναι μόνο για ανάγνωση και χρησιμοποιούνται για τη διανομή ψηφιακού υλικού, όπως εφαρμογές, παρουσιάσεις, μουσική, βίντεο, κ.α. CD-R, DVD-R, DVD+R, BD-R, στα οποία, με την κατάλληλη συσκευή εγγραφής δίσκων στον υπολογιστή μας, μπορούμε να γράψουμε δεδομένα, μόνο μια φορά. CD-RW, DVD-RW, DVD+RW, BD-RE, στα οποία, με μια συσκευή εγγραφής επανεγγράψιμων δίσκων, μπορούμε να γράψουμε και να σβήσουμε δεδομένα πολλές φορές, αλλά με χαμηλότερη ταχύτητα εγγραφής. Επιπλέον όσο περισσότερες εγγραφές κάνουμε τόσο μειώνεται η διάρκεια ζωής τους. Στον πιο κάτω πίνακα βλέπουμε τη διαφορά χωρητικότητας μεταξύ των μονάδων CD, DVD και BD: Μονάδα Χωρητικότητα Χρήση για αποθήκευση CD έως 900 MB Μουσική και δεδομένα DVD 4,7 17 GB Ταινίες και δεδομένα BD 8 50 GB Ταινίες υψηλής ευκρίνειας και δεδομένα Ο κύριος παράγοντας που καθορίζει την ικανότητα μιας συσκευής οπτικής αποθήκευσης είναι η ταχύτητα ανάγνωσης δεδομένων, η οποία υποδεικνύεται από έναν αριθμό, τον οποίο ακολουθεί ο χαρακτήρας «x» (π.χ. «11,7x»). Όσος μεγαλύτερος είναι αυτός ο αριθμός, τόσο πιο γρήγορη αλλά και πιο ακριβή είναι η συσκευή. o Μέσα αποθήκευσης στερεής κατάστασης Τα μέσα αποθήκευσης στερεής κατάστασης ή ηλεκτρικά μέσα αποθήκευσης, δεν έχουν κανένα κινητό μέσο όπως έχουν οι σκληροί δίσκοι αλλά χρησιμοποιούν κυκλώματα. Με αυτό τον τρόπο, επιτυγχάνεται μεγάλη ταχύτητα και πολύ μικρότερος χρόνος στην προσπέλαση των δεδομένων. χρησιμοποιούν ολοκληρωμένα κυκλώματα, βασισμένα σε ημιαγωγούς, για την αποθήκευση των δεδομένων. Χωρίζονται σε μέσα προσωρινής αποθήκευσης (RAM) και μέσα μόνιμης αποθήκευσης, που είναι: Μνήμη Flash USB Μια μονάδα Flash USB είναι μια φορητή και επανεγγράψιμη συσκευή αποθήκευσης, που συνδέεται στη θύρα USB του υπολογιστή. Η χωρητικότητά της φτάνει τα 128 GB, από την οποία εξαρτάται και η τιμή της. Τα πλεονεκτήματά της είναι ότι έχει μεγαλύτερη χωρητικότητα (ειδικά σε σχέση με τις δισκέτες), μικρότερο μέγεθος, είναι ταχύτερη και πιο αξιόπιστη, είναι μικρότερη, ελαφρότερη, καταναλώνει λιγότερη ενέργεια και δεν έχει ευπαθή μηχανικά μέρη. Κάρτα μνήμης Η κάρτα μνήμης (memory card), χρησιμοποιείται σε βιντεοκάμερες, laptop, κινητά τηλέφωνα, κ.α. Υπάρχουν διάφοροι τύποι καρτών μνήμης. Οι σημερινοί υπολογιστές έχουν υποδοχές για διαφόρων τύπων κάρτες μνήμης όπως memory stick, compact Flash, SD, κ.α. Λόγω του μικρού τους μεγέθους, της μεγάλης σχετικά χωρητικότητας και της χαμηλής κατανάλωσης ενέργειας, είναι πολύ διαδεδομένες. Το μειονέκτημά της είναι η τιμή της καθώς κοστίζει αρκετά περισσότερο σε σχέση με σκληρούς δίσκους αντίστοιχης χωρητικότητας.

26 47 Βασικές έννοιες πληροφορικής Διαμόρφωση αποθηκευτικού μέσου (Format) Για να μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένα μέσο αποθήκευσης, όπως ένας σκληρός δίσκος, πρέπει πρώτα να διαμορφωθεί. Η διαμόρφωση ενός δίσκου σημαίνει τη ρύθμιση των κατάλληλων παραμέτρων ενός συστήματος αρχείων, ώστε να είναι σε θέση το λειτουργικό σύστημα, να αποθηκεύσει πληροφορίες στο δίσκο. Κατά τη διαμόρφωση ενός μέσου, διαγράφονται όλα του τα δεδομένα. Ο σκληρός δίσκος που έχει εγκατασταθεί το λειτουργικό, προστατεύεται από το ίδιο και λειτουργικό, το οποίο δεν επιτρέπει τη διαμόρφωσή του, ενημερώνοντάς μας με ένα σχετικό μήνυμα. Συνήθως οι καινούργιες αποθηκευτικές μονάδες που αγοράζουμε, όπως δισκέτες και Flash USB, είναι ήδη διαμορφωμένες. Μπορούμε να διαμορφώσουμε ένα αποθηκευτικό μέσο, όσες φορές θέλουμε Παράγοντες που επηρεάζουν την απόδοση και τη λειτουργία ενός Η/Υ Πιο κάτω, βλέπουμε ταξινομημένους κατά ύψιστη σπουδαιότητα, τους σημαντικότερους παράγοντες που επηρεάζουν την απόδοση και τη λειτουργία ενός Η/Υ: Ο τύπος του επεξεργαστή. Η ταχύτητα (συχνότητα λειτουργίας) του επεξεργαστή. Το μέγεθος της RAM. Η απόδοση της κάρτας γραφικών, η οποία εξαρτάται από την ταχύτητα του επεξεργαστή της και της εγκατεστημένης RAM, που διαθέτει. Η ταχύτητα του σκληρού δίσκου. Ο αριθμός των εφαρμογών που εκτελούνται ταυτόχρονα. Όσο περισσότερες εφαρμογές εκτελούνται ταυτόχρονα τόσο μειώνεται η απόδοση του συστήματος αφού μειώνεται η διαθέσιμη RAM, η διαθέσιμη ισχύς του επεξεργαστή και οι διαθέσιμοι πόροι του συστήματος Εικόνες συσκευών αποθήκευσης Μνήμη RAM Εσωτερικός σκληρός δίσκος (λειτουργικός) Εσωτερικός σκληρός δίσκος (ανοιχτός, μη λειτουργικός)

27 Βασικές έννοιες πληροφορικής 48 Εξωτερικός σκληρός δίσκος Μνήμη ROM Μονάδα δισκετών Μονάδα CD/DVD Μνήμη Flash USB Κάρτα μνήμης

28 49 Βασικές έννοιες πληροφορικής Κεφάλαιο 1.7: Λογισμικό Εισαγωγή στο λογισμικό Όλα τα προγράμματα, οι εφαρμογές και οι διαδικασίες, που δίνουν εντολές στον υπολογιστή, ώστε να διεκπεραιώσει τις εργασίες που θέλει ο χρήστης, αποτελούν το λογισμικό (software), το οποίο διαιρείται σε δύο κύριες κατηγορίες: Τα λειτουργικά συστήματα (operating systems) Τα προγράµµατα και τις εφαρμογές (applications) Λειτουργικό σύστημα Το λειτουργικό σύστημα (Operating System - OS) είναι ένα σύνολο προγραμμάτων, που ελέγχουν και συντονίζουν τη λειτουργία του υπολογιστή. Είναι το σημαντικότερο λογισμικό του υπολογιστή, αφού: Είναι υπεύθυνο για τη διαχείριση και τον συντονισμό των εργασιών. Είναι υπεύθυνο για την κατανομή των διαθέσιμων πόρων. Αποτελεί τη βάση για την εκτέλεση όλων των υπόλοιπων προγραμμάτων. Διαχειρίζεται όλες τις περιφερειακές συσκευές. Εξασφαλίζει την επικοινωνία μεταξύ χρήστη και υπολογιστή. Συνεπώς, για να χρησιμοποιήσουμε έναν υπολογιστή, πρέπει πρώτα να έχουμε εγκαταστήσει ένα λειτουργικό σύστημα, το οποίο φορτώνεται στη RAM και ο πυρήνας του παραμένει σε αυτή, όσο λειτουργεί ο υπολογιστής μας. Τα πιο συνηθισμένα λειτουργικά συστήματα είναι: MS- DOS (Microsoft Disk Operating System) Windows NT OS/2 Windows 95/98 Windows XP Unίx Windows Millennium Windows Linux Vista Windows 2000 Windows Διασύνδεση γραφικών µε τον χρήστη (GUI) Το GUI - Graphical User Interface είναι ένα πρόγραμμα διασύνδεσης γραφικών με το χρήστη, που ενσωματώνει τις γραφικές ικανότητες του υπολογιστή σε εφαρμογές, οι οποίες το κάνουν ευκολότερο στη χρήση. Ένα παράδειγμα μιας GUI, είναι ένα λειτουργικό σύστημα, όπως π.χ. τα Windows. Ο χρήστης αλληλεπιδρά με τα Windows μέσω των εικόνων, των παραθύρων, των επιλογών και των μενού, σε αντίθεση με την απλή πληκτρολόγηση των εντολών του DOS. Με αυτόν τον τρόπο, περιορίζονται και τα λάθη από τη μεριά του χρήστη, αφού ο τελευταίος δεν χρειάζεται να έχει ιδιαίτερες γνώσης στο χειρισμό υπολογιστών.

29 Βασικές έννοιες πληροφορικής Εφαρμογές γραφείου Οι εφαρμογές λογισμικού ή τα προγράμματα για εργασία γραφείου, χωρίζονται σε διάφορες κατηγορίες, ανάλογα µε τη χρήση τους και το σκοπό που έχουν δημιουργηθεί. Μερικές από αυτές είναι: Επεξεργασίας κειμένου, που χρησιμοποιούνται για την επεξεργασία και εκτύπωση εγγράφων όπως τα Microsoft Office Word, Writter (OpenOffice), Star Office Writer, Lotus WordPro και Corel Word-Perfect. Υπολογιστικών φύλλων (Spreadsheets), που διευκολύνουν την παρακολούθηση προϋπολογισμών, την εκτέλεση οικονομικών υπολογισμών και πολύπλοκων πράξεων, την παρακολούθηση δεδομένων, την εκτέλεση πολύπλοκων πράξεων, τη χρήση συναρτήσεων και τη δημιουργία πινάκων και γραφημάτων. Χρησιμοποιούνται κυρίως από επιχειρήσεις ή γραφεία για τον υπολογισμό λογιστικών φύλλων. Παραδείγματα αποτελούν τα Microsoft Office Excel, Calc (OpenOffice), Corel Quattro Pro, Lotus και Star Office Calc. Παρουσιάσεις (Presentations), που βοηθούν στην παρουσίαση δεδομένων (π.χ. οικονομικός απολογισμός) µε κομψό τρόπο, ώστε να κεντρίσουν το ενδιαφέρον του ακροατηρίου και να συμβάλλουν στην καλύτερη κατανόηση των δεδομένων. Γι' αυτό, χρησιμοποιούν γραφικά, οργανογράμματα, διάφορα εφέ, γραφήματα και βίντεο. Τέτοια παραδείγματα είναι τα Microsoft Office PowerPoint, Impress (OpenOffice), Harvard Graphics, Star Office Impress και Lotus Freelance Graphics. Διαχείρισης συστημάτων βάσεων δεδομένων (DataBase Management System - DBMS), που χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία, τη διαχείριση, τη συντήρηση και τη χρήση μιας βάσης δεδομένων, δηλαδή μιας συλλογής από οργανωμένα, σχετιζόμενα δεδομένα (π.χ. τηλεφωνικός κατάλογος). Παραδείγματα αποτελούν τα Microsoft Office Access, Base (OpenOffice), dbase, Personal Oracle, Corel Paradox, Lotus Approach, Filemaker Pro, Query και Microsoft Fox Pro. Σχεδίασης και επεξεργασίας εικόνας, που χρησιμοποιούνται για επεξεργασία εικόνων και µας επιτρέπουν να προσθέτουμε εφέ σε εικόνες, να διορθώνουμε ατέλειές τους, να αλλάζουμε το μέγεθός τους, κ.τ.λ. Παραδείγματα αποτελούν τα Adobe Photoshop, Draw (OpenOffice), CorelDRAW Graphics Suite, GIMP, Corel PhotoPaint και Adobe Illustrator. Επεξεργασίας πολυμέσων, που χρησιμοποιούνται για τον συνδυασμό ψηφιακών δεδομένων πολλαπλών μορφών, όπως κειμένου, γραφικών, ήχου και βίντεο. Τέτοια παραδείγματα είναι τα Adobe Premiere, Ulead Media Studio, Autodesk 3D Studio και Adobe Flash. Φυλλομετρητές (Web browsers), που χρησιμοποιούνται για «σερφάρισμα» στο Internet, δηλαδή για την επίσκεψη σε ιστοτόπους και την ανάγνωση ιστοσελίδων, όπως τα Microsoft Internet Explorer, Mozilla Firefox, Opera, Safari και Google Chrome. Ηλεκτρονικής αλληλογραφίας, που χρησιμοποιούνται για την αποστολή και τη λήψη μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ( ), όπως τα Microsoft Outlook Express, Microsoft Office Outlook, και Eudora. Αντιμετώπισης κακόβουλου λογισμικού, όπως τα Eset Antivitus, Kaspersky, McAfee, Norton Antivirus, Avast, AVG, κ.α. Παιχνίδια (Computer Games). Εγκυκλοπαίδειες και λεξικά, όπως Wikipedia (εγκυκλοπαίδειες), Magenta (λεξικά), κ.α.

30 51 Βασικές έννοιες πληροφορικής Ηλεκτρονικής σχεδίασης εντύπων (Desktop Publishing - DTP), που χρησιμοποιούνται κυρίως για την οπτική επικοινωνία (π.χ. διαφημιστικά φυλλάδια), αφού συνδυάζουν κείμενο και γραφικά, όπως τα Microsoft Office Publisher και QuarkXPress Εφαρμογές μεγάλης κλίμακας Εκτός από τις εφαρμογές λογισμικού υπάρχουν και οι εφαρμογές μεγάλης κλίμακας, που χρησιμοποιούνται για την επεξεργασία μεγάλου όγκου δεδομένων και είναι πολύ εξειδικευμένες και δαπανηρές, όπως: Εφαρμογές μεγάλης κλίμακας για την κυβέρνηση: Χρησιμοποιούνται από δημόσιους φορείς, οργανισμούς και υπηρεσίες, για την καλύτερη οργάνωση του κράτους και την αμεσότερη εξυπηρέτηση των πολιτών. Παράδειγμα αποτελεί το «Taxisnet», που χρησιμοποιείται για φορολογικούς λόγους. Εφαρμογές μεγάλης κλίμακας για επιχειρήσεις: Χρησιμοποιούνται από μεγάλες επιχειρήσεις για την οργάνωσή τους, την επεξεργασία των δεδομένων τους και την επικοινωνία των στελεχών τους. Παραδείγματα τέτοιων εφαρμογών αποτελούν τα: Πληροφοριακά Συστήματα διοίκησης (Management Information Systems - MIS), που εξυπηρετούν λειτουργίες σε διοικητικό επίπεδο, όπως προγραμματισμού, ελέγχου και λήψης αποφάσεων. Συστήματα Κράτησης Θέσεων (για αερομεταφορές, ναυσιπλοΐα, κ.τ.λ.). Συστήματα Ηλεκτρονικών Τραπεζικών Συναλλαγών όπου τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα δίνουν τη δυνατότητα στους πελάτες τους να διεκπεραιώσουν τις τραπεζικές και χρηματιστηριακές τους συναλλαγές, εύκολα και γρήγορα, από την οθόνη του υπολογιστή τους, μέσω του διαδικτύου. Συστήματα διαχείρισης επιχειρηματικών πόρων (Enterprise Resource Planning - ERP), που χρησιμοποιούνται από μια επιχείρηση μια επιχείρηση για να διαχειρίζεται σημαντικά τμήματα, όπως ο σχεδιασμός νέων προϊόντων, η αγορά πρώτων υλών και ανταλλακτικών, η συντήρηση εξοπλισμού, η παρακολούθηση αποθήκης, η διαχείριση παραγγελιών και η εξυπηρέτηση πελατών. Συστήματα Διαχείρισης Πελατειακών Σχέσεων (Customer Relationship Management CRM), που εστιάζονται στην αυτοματοποίηση και βελτίωση των επιχειρηματικών διαδικασιών, που σχετίζονται με τη διαχείριση των σχέσεων της επιχείρησης με τους πελάτες. Εφαρμογές μεγάλης κλίμακας για νοσοκομεία: Είναι γνωστές ως Συστήματα Διαχείρισης Νοσοκομείων (Hospital Management Systems - HMS) και χρησιμοποιούνται από οργανισμούς υγείας για αμεσότητα πληροφόρησης, ευελιξία στη λήψη αποφάσεων, μείωση του κόστους διαχείρισης, έλεγχο των διαδικασιών και την καλύτερη εξυπηρέτηση των ασθενών.

31 Βασικές έννοιες πληροφορικής Χρήση εφαρμογών στην εκπαίδευση Οι υπολογιστές έχουν πλέον πρωταγωνιστικό ρόλο και στο χώρο της εκπαίδευσης. Υπάρχουν τρεις κύριες κατηγορίες λογισμικού που αφορούν στο συγκεκριμένο χώρο και είναι οι εξής: Εφαρμογές για εκπαιδευτικά ιδρύματα: Χρησιμοποιούνται από εκπαιδευτικούς φορείς (φροντιστήρια, κ.α.), για τη διαχείριση δεδομένων που αφορούν στους εκπαιδευόμενους και στο προσωπικό, όπως: Διαχείριση στοιχείων εκπαιδευομένων Διαχείριση πληρωμών εκπαιδευομένων και μισθοδοσία προσωπικού Κατάρτιση και διαχείριση προγράμματος σπουδών Δημιουργία διαδικτυακού εκπαιδευτικού υλικού Εφαρμογές εκπαίδευσης και κατάρτισης με χρήση υπολογιστή (Computer Based Training CBT): Πρόκειται για εκπαίδευση που βασίζεται στους υπολογιστές, με τη χρήση ενός συνδυασμού εκπαιδευτικών μέσων, όπως βιβλία, CD/DVD-ROM, ήχο, εικόνες και βίντεο. Πλεονεκτήματα αυτού του είδους εκπαίδευσης για τον εκπαιδευόμενο, είναι: Δυνατότητα χρήσης των εφαρμογών όποτε και όπου επιθυμεί Ταχύτερη εκπαίδευση Χαμηλότερο κόστος, αφού δεν υπάρχουν εκπαιδευτικοί και μετακινήσεις Μειονεκτήματα αυτού του είδους εκπαίδευσης για τον εκπαιδευόμενο, είναι: Δεν υπάρχει καθοδήγηση Δεν προάγεται η κοινωνικότητά του αφού δεν έρχεται σε επαφή με άλλους ανθρώπους Χωρίς υποστήριξη, μπορεί να απογοητευτεί ή να χάσει το ενδιαφέρον του Εφαρμογές τηλεκατάρτισης ή ηλεκτρονικής εκπαίδευσης (E-Learning): Πρόκειται για εκπαίδευση που βασίζεται κυρίως στο διαδίκτυο και γίνεται είτε μέσω ενός ιστοτόπου (π.χ. Ανοιχτό Πανεπιστήμιο) είτε μέσω αλληλογραφίας. Τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα αυτού του είδους εκπαίδευσης, είναι ίδια με αυτά της CBT, με τη διαφορά ότι υπάρχει ένα κόστος για δίδακτρα και ενδεχομένως και κάποιες μετακινήσεις, αλλά παραμένει μικρότερο από αυτό που θα απαιτούνταν σε κάποιον εκπαιδευτικό φορέα Χρήση εφαρμογών στην εργασία Στην σύγχρονη εποχή όπου οι υπολογιστές έχουν εισαχθεί στην παραγωγική διαδικασία, οι εργασιακές σχέσεις μεταβάλλονται συνεχώς ώστε να προσαρμόζονται διαρκώς, στις ανάγκες και τις απαιτήσεις της κοινωνίας. Για αυτό το λόγο, εφαρμόζεται τα τελευταία χρόνια και στην Ελλάδα, μια εναλλακτική μορφή απασχόλησης, που ονομάζεται Τηλεργασία. Θα μπορούσαμε να ορίσουμε την Τηλεργασία ως τη μορφή απασχόλησης, που επιτρέπει στον εργαζόμενο να διεκπεραιώσει τη δουλειά του, στο χώρο που ο ίδιος επιλέγει, εκμεταλλευόμενος τις δυνατότητες της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών. Τα κυριότερα πλεονεκτήματα της τηλεργασίας είναι: Μείωση του κόστους μετακίνησης για τον εργαζόμενο Μείωση του χρόνου μετακίνησης για τον εργαζόμενο Μείωση του κόστους των επιχειρήσεων Δυνατότητα απασχόλησης ατόμων με κινητικά προβλήματα Παρέχει ευέλικτο ωράριο απασχόλησης

32 53 Βασικές έννοιες πληροφορικής Τα κυριότερα μειονεκτήματα της τηλεργασίας είναι: Δεν αναπτύσσεται η κοινωνικότητα του εργαζόμενου Δεν υπάρχει δυνατότητα άμεσης ανταλλαγής απόψεων και βοήθειας Δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε όλους τους κλάδους εργασίας Πνευματικά δικαιώματα, πνευματική ιδιοκτησία και άδεια χρήσης Τα πνευματικά δικαιώματα (copyright) είναι τα δικαιώματα που αποκτά κάποιος πάνω σε ένα πρωτότυπο δημιούργημα όπως μουσική, βιβλίο, οπτικοακουστικό έργο, λογισμικό, κ.α. Πνευματική ιδιοκτησία είναι το σύνολο των εξουσιών που δίνει ο νόμος στον ιδιοκτήτη ενός πνευματικού έργου, να προστατεύσει, να διαχειριστεί και να αμειφθεί ακόμη από τρίτους, όταν αυτοί εκμεταλλεύονται την πνευματική του περιουσία και επισημαίνεται µε το σύμβολο του «Copyright». Η πνευματική ιδιοκτησία προστατεύεται στην Ελλάδα από το νόμο «Περί Προστασίας της Πνευματικής Ιδιοκτησίας και Συγγενικών Δικαιωμάτων» (Ν.2121/1993) και οι παραβάτες διώκονται ποινικά, με ποινές που ξεκινούν από μεγάλα χρηματικά πρόστιμα και φτάνουν μέχρι τη φυλάκιση. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούμε να εκμεταλλευτούμε με κανένα τρόπο (αντιγραφή, πώληση, εμπορική εκμετάλλευση) κανένα πρωτότυπο δημιούργημα, αν δεν έχουμε τη σύμφωνη γνώμη του δημιουργού του. Εξειδικεύοντας στην πληροφορική και πιο συγκεκριμένα στο λογισμικό, για να μπορέσουμε να χρησιμοποιήσουμε μια εφαρμογή, πρέπει να έχουμε την άδεια χρήσης (license), η οποία συνοδεύει το προϊόν, με την αγορά του. Η άδεια χρήσης, που αναφέρεται συνήθως ως «Άδεια χρήσης τελικού χρήστη (End-user license agreement EULA)», καθορίζει την χρήση ή διανομή λογισμικού που υπόκειται σε δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και παρέχει στον τελικό χρήστη, άδεια να χρησιμοποιήσει ένα ή περισσότερα αντίγραφα του λογισμικού που αγόρασε. Διαφορετικά η χρήση του λογισμικού, θα αποτελούσε καταπάτηση του νόμου πνευματικής ιδιοκτησίας. Στην ουσία, η άδεια χρήσης ενός προϊόντος, λειτουργεί σαν μια υπόσχεση από τον δημιουργό του, ότι δεν θα μηνύσει τον τελικό χρήστη για δραστηριότητες του τελευταίου, που κανονικά, αποτελούνε αποκλειστικά προνόμια του δημιουργού του προϊόντος Τύποι Λογισμικού Οι όροι της άδειας χρήσης διαφέρουν από πρόγραμμα σε πρόγραμμα, ανάλογα με τον τύπο του. Οι κυριότεροι τύποι λογισμικού, είναι: Δωρεάν Λογισμικό (Freeware): Παρόλο που η χρήση των προγραμμάτων αυτών είναι δωρεάν, έχουν πνευματικά δικαιώματα και ενδεχομένως να μην επιτρέπεται η εκμετάλλευσή τους με κανένα τρόπο. Λογισμικό Δοκιμαστικής Χρήσης (Shareware): Πρόκειται για λογισμικό που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για ορισμένο χρονικό διάστημα (π.χ. ένα μήνα) ή για περιορισμένο αριθμό χρήσεων (π.χ. 30 φορές). Αποτελεί τον καλύτερο τρόπο διαφήμισης ενός προϊόντος. Λογισμικό Ανοιχτού Κώδικα (Openware): Είναι λογισμικό με ελεύθερο κώδικα, όπου οποιοσδήποτε προγραμματιστής μπορεί να το τροποποιήσει για τις δικές του ανάγκες ή να το βελτιώσει. Κλασσικό παράδειγμα αποτελεί το λειτουργικό σύστημα «Linux» και ο προκάτοχός του, «Unix».

33 Βασικές έννοιες πληροφορικής Ανάπτυξη λογισμικού Όπως είπαμε, η λειτουργία ενός υπολογιστή βασίζεται στο λογισμικό του, δηλαδή σε συγκεκριμένες ακολουθίες εντολών τις οποίες πρέπει να εκτελέσει, ώστε να παράγει το επιθυμητό αποτέλεσμα για το χρήστη. Όσοι αναπτύσσουν το λογισμικό, λέγονται προγραμματιστές υπολογιστών και είναι άτομα με μεγάλη δεξιότητα και εμβάθυνση στο χειρισμό υπολογιστών. Για τη δημιουργία ενός λογισμικού, είναι απαραίτητο να ακολουθηθούν κάποιες συγκεκριμένες διαδικασίες, που βρίσκονται σε προκαθορισμένα στάδια. Τα βασικά στάδια ή φάσεις ανάπτυξης λογισμικού (προγραμματισμού), είναι: 1. Ανάλυση αναγκών και απαιτήσεων: Καταγράφονται οι απαιτήσεις και οι ανάγκες του πελάτη. 2. Προδιαγραφές: Ο προγραμματιστής αναπτύσσει τις προδιαγραφές του λογισμικού, δηλαδή όλες τις λεπτομέρειες του τρόπου λειτουργίας του. 3. Πλάνο εργασιών - Χρονοδιάγραμμα: Το έργο χωρίζεται σε εργασίες, που κατανέμονται χρονικά και διαχειρίζονται ανεξάρτητα. Καταρτίζεται έτσι το πλάνο εργασιών (project plan), που δείχνει πόσο χρόνο χρειάζεται η κάθε εργασία για να ολοκληρωθεί. 4. Σχεδιασμός: Καθορίζει το πώς θα δουλεύει το λογισμικό και είναι πολύ σημαντικός, καθώς εξαρτάται και η ευκολία υλοποίησης. Περιλαμβάνει και την επιλογή γλώσσας προγραμματισμού και των βοηθητικών εργαλείων που θα χρησιμοποιηθούν. 5. Υλοποίηση: Γίνεται η ανάπτυξη του κώδικα (εντολών) του λογισμικού. 6. Έλεγχος: Το λογισμικό ελέγχεται για τυχόν δυσλειτουργίες. Σε πολλές περιπτώσεις, ο έλεγχος αυτός γίνεται από συνεργάτες των εταιρειών που αναπτύσσουν λογισμικό, πριν την κυκλοφορία του, οπότε λέμε ότι το λογισμικό βρίσκεται σε «beta» έκδοση. 7. Συντήρηση: Γίνεται η οριστική αποσφαλμάτωση του λογισμικού, η πιθανή προσαρμογή του σε νέες απαιτήσεις του πελάτη και η βελτίωσή του, με την προσθήκη νέων δυνατοτήτων. 8. Σύνταξη εγχειριδίου χρήσης: Γίνεται αναλυτική και πλήρης περιγραφή του τρόπου λειτουργίας και των δυνατοτήτων του λογισμικού Αναγνωριστικό, δήλωση και έκδοση λογισμικού Το αναγνωριστικό προϊόντος (Product ID), είναι ένας μοναδικός αριθμός αναγνώρισης για κάθε άδεια χρήσης ενός λογισμικού, βάσει του οποίου, επαληθεύεται η γνησιότητά του και εφόσον απαιτείται, γίνεται και η ενεργοποίησή του (product activation). Αυτός ο αριθμός, βρίσκεται συνήθως στο μενού «Βοήθεια» του λογισμικού και πιο συγκεκριμένα, στην τελευταία επιλογή, που ξεκινάει με τη λέξη «Πληροφορίες». Στο ίδιο σημείο, μπορούμε να δούμε και τον αριθμό έκδοσης του λογισμικού, που δείχνει πόσο πρόσφατα βελτιώθηκε. Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός έκδοσης, τόσο νεότερο και άρα, με περισσότερες δυνατότητες και βελτιώσεις, είναι το λογισμικό (π.χ. Internet Explorer 9.0). Στις περισσότερες περιπτώσεις, ο χρήστης μπορεί να κάνει και δήλωση του προϊόντος (product registration) που αγόρασε, με την οποία μπορεί να ενημερώνεται για αναβαθμίσεις, να αποκτά εκπτώσεις σε προϊόντα της εταιρείας, να συμμετέχει σε διαγωνισμούς, κ.α.

34 55 Βασικές έννοιες πληροφορικής Κεφάλαιο 1.8: Δίκτυα υπολογιστών Εισαγωγή Ένα δίκτυο υπολογιστών είναι ένα σύνολο από συνδεδεμένους υπολογιστές. Οι συνδεδεμένοι υπολογιστές, μπορούν να ανταλλάξουν πληροφορίες μεταξύ τους, όπως εικόνα, ήχος, γραφικά, κείμενο και δεδομένα Κατηγορίες δικτύων ανά γεωγραφική κάλυψη Τα δίκτυα υπολογιστών κατατάσσονται με βάση την γεωγραφική κάλυψη που παρέχουν, σε τρεις γενικές κατηγορίες: Τοπικά δίκτυα (Local Area Network - LAN): Ένα τοπικό δίκτυο, περιορίζεται συνήθως μέσα σε ένα κτίριο ή συγκρότημα κτιρίων, όπου η εμβέλειά του είναι μερικές εκατοντάδες μέτρα. Χρησιμοποιούνται συνήθως για να συνδέουν προσωπικούς υπολογιστές σε μικρές και μεγάλες εταιρείες, πανεπιστήμια, κ.α. Μητροπολιτικά δίκτυα (Metropolitan Area Network - MAN): Ένα μητροπολιτικό δίκτυο, είναι ισχυρότερο από ένα τοπικό δίκτυο και μπορεί να καλύπτει γειτονικά κτίρια, που βρίσκονται στα όρια μιας πόλης. Η εμβέλειά του μπορεί να φτάνει έως τα 100 χιλιόμετρα. Δίκτυα ευρείας περιοχής (Wide Area Network - WAN): Ένα δίκτυο ευρείας περιοχής είναι η ισχυρότερη κατηγορία δικτύου, καθώς μπορεί να εκτείνεται σε διαφορετικές πόλεις, χώρες, ακόμα και ηπείρους. Τα δίκτυα ευρείας περιοχής, χρησιμοποιούν καλώδια υψηλής ταχύτητας (οπτικές ίνες) και δορυφορικές συνδέσεις, για υψηλή ταχύτητα μεταφοράς των δεδομένων και χρησιμοποιούνται κυρίως από πολυεθνικές και πολύ μεγάλες εταιρείες, με υποκαταστήματα σε διαφορετικές πόλεις και χώρες. Σε αυτή την κατηγορία, ανήκει και το διαδίκτυο (Internet), που αποτελεί και το μεγαλύτερο δίκτυο ευρείας περιοχής του κόσμου Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα χρήσης δικτύων Τα πλεονεκτήματα που έχουν οι χρήστες συνδεδεμένων σε δίκτυα υπολογιστών, είναι: Ανταλλαγή αρχείων και πληροφοριών γενικότερα Πρόσβαση σε κοινόχρηστους πόρους του δικτύου, όπως εκτυπωτές, φαξ, σκληρούς δίσκους και προγράμματα Ανταλλαγή μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ( ) και άμεση επικοινωνία μέσω εφαρμογών άμεσων μηνυμάτων (instant messaging) Μειονεκτήματα των δικτύων υπολογιστών, είναι: Πιο εύκολη διάδοση κακόβουλου λογισμικού (ιοί, κ.α.) Ο κίνδυνος προσπέλασης των δεδομένων από µη εξουσιοδοτημένους χρήστες Ο κίνδυνος ακούσιας ή εκούσιας καταστροφής των δεδομένων Σε περίπτωση δυσλειτουργίας του δικτύου, δεν υπάρχει δυνατότητα πρόσβασης στους κοινόχρηστους πόρους

35 Βασικές έννοιες πληροφορικής Διάκριση δικτύων ως προς το υλικό σύνδεσης Τα δίκτυα υπολογιστών, διακρίνονται με βάση το υλικό σύνδεσης, σε δυο κατηγορίες: Ενσύρματα δίκτυα: Στα ενσύρματα δίκτυα, η σύνδεση των υπολογιστών, γίνεται με καλώδια. Ασύρματα δίκτυα: Στα ασύρματα δίκτυα, η σύνδεση των υπολογιστών, δεν γίνεται με καλώδια αλλά μέσω ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων, με ένα εύρος συχνοτήτων, που ονομάζονται ραδιοκύματα. Για τη διάκριση μιας ασύρματης δικτύωσης, χρησιμοποιούμε το πρόθεμα «W» (Wireless - Ασύρματη). Έτσι οι κατηγορίες δικτύων με βάση την γεωγραφική κάλυψη που είδαμε προηγουμένως, έχουν και τις επιμέρους υποκατηγορίες, ως προς το υλικό σύνδεσης, όπως WLAN (Wireless LAN), WMAN (Wireless MAN) και WWAN (Wireless WAN) Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα ασύρματων δικτύων Στα πλεονεκτήματα των ασύρματων δικτύων, συγκαταλέγονται η ευκολία σύνδεσης και χρήσης τους, η φορητότητα αφού κάποιος μπορεί να παραμείνει συνδεδεμένος στο δίκτυο, ακόμα και όταν δεν βρίσκεται στο γραφείο του και το χαμηλότερο κόστος αφού δεν απαιτούνται καλώδια και πολύπλοκες εγκαταστάσεις. Μειονεκτήματα των ασύρματων δικτύων αποτελούν η αρκετά περιορισμένη εμβέλεια που έχουν, η μικρότερη ταχύτητα μετάδοσης δεδομένων σε σχέση με τα ενσύρματα δίκτυα, η ισχύς του σήματος μπορεί να περιορίζεται εξαιτίας παρασίτων και η μικρότερη ασφάλεια Ταχύτητα μετάδοσης δεδομένων Οι μονάδες μέτρησης της ταχύτητας μετάδοσης δεδομένων (ρυθμός μεταφοράς δεδομένων), είναι: bit ανά δευτερόλεπτο (bits per second - bps) kilobit ανά δευτερόλεπτο (kilobits per second - kbps) megabit ανά δευτερόλεπτο (megabits per second - mbps) gigabit ανά δευτερόλεπτο (gigabits per second gbps) Διακομιστής και πελάτης Σε ένα τοπικό δίκτυο, που βασίζεται στο μοντέλο «Client-Server», υπάρχει τουλάχιστον ένας υπολογιστής που λειτουργεί ως διακομιστής (εξυπηρετητής ή server ή back-end) ενώ οι υπόλοιποι λειτουργούν ως πελάτες (clients ή front-end). Ο server είναι ένας πανίσχυρος υπολογιστής, που έχει όλους τους κοινόχρηστους πόρους του δικτύου (εκτυπωτές, φαξ, δεδομένα, σκληροί δίσκοι) και διαθέτει πολύ μεγάλη αποθηκευτική ικανότητα. Δεν ξεκινάει τις επικοινωνίες αλλά περιμένει τις αιτήσεις των clients. Δηλαδή οι clients κάνουν μία αίτηση και ο server ανταποκρίνεται άμεσα, εκτελώντας τις απαιτούμενες ενέργειες. Επιπλέον οι clients δεν χρειάζεται να έχουν την ίδια ισχύ με τους servers.

36 57 Βασικές έννοιες πληροφορικής Ασφάλεια δικτύων Για λόγους ασφάλειας, η πρόσβαση στον server, επιτρέπεται μόνο στους διαχειριστές του δικτύου (administrators ή supervisors) καθώς ο server έχει πλήρη δικαιώματα πρόσβασης στα δεδομένα. Οι clients έχουν περιορισμένα δικαιώματα, ανάλογα με τις ανάγκες των χρηστών τους, τα οποία καθορίζει ο διαχειριστής του δικτύου, επιτρέποντας την πρόσβαση του κάθε χρήστη, μόνο σε όσα κοινόχρηστα δεδομένα είναι απαραίτητα, για τη διεκπεραίωση της εργασίας του. Επιπλέον ο διαχειριστής του δικτύου, δημιουργεί για κάθε client, ένα όνομα χρήστη (username, userid) και έναν κωδικό πρόσβασης (password), ώστε να μπορούν να συνδεθούν με τον server και να αποκτήσουν πρόσβαση στα κοινόχρηστα δεδομένα Ενδοδίκτυο και Εξτραδίκτυο Το Ενδοδίκτυο (Intranet ή εσωτερικό δίκτυο), είναι ένα ιδιωτικό δίκτυο υπολογιστών μιας εταιρείας, για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες της για εσωτερική ενημέρωση και οργάνωση και παρέχει και Internet. Υπάρχει τουλάχιστον ένας κεντρικός υπολογιστής (server) και μπορεί να είναι συνδεδεμένα, περισσότερα από ένα τοπικά δίκτυα. Πρόσβαση στο ενδοδίκτυο έχουν μόνο οι εργαζόμενοι της εταιρείας, ανεξάρτητα από τη γεωγραφική τους θέση και απαιτείται κωδικός πρόσβασης. Η σύνδεση είναι συνήθως ενσύρματη και χρησιμοποιούνται εξειδικευμένες εφαρμογές, πολλές από τις οποίες είναι ίδιες με αυτές, που χρησιμοποιούνται και στο Internet (πρωτόκολλα επικοινωνίας HTTP, TCP/IP, Φυλλομετρητές, κ.α.). Το Εξτραδίκτυο (Extranet), είναι ένα κομμάτι του Intranet, που χρησιμοποιείται κυρίως από τους πελάτες και τους συνεργάτες (π.χ. προμηθευτές) μιας εταιρείας, με τη χρήση κωδικού πρόσβασης. Αποτελεί τον δυνδετικό κρίκο ανάμεσα στο Intranet και στο Internet. Η σύνδεση και η λειτουργία του είναι παρόμοια με του Intranet αλλά απαιτεί επιπλέον υλικό (hardware) και λογισμικό (software), για υψηλότερη ασφάλεια, όπως τείχος προστασίας (firewall), router, αλγόριθμους κωδικοποίησης, ψηφιακά πιστοποιητικά, κ.α.

37 Βασικές έννοιες πληροφορικής 58 Κεφάλαιο 1.9: Διαδίκτυο Τι είναι το Διαδίκτυο Το Διαδίκτυο (Internet) είναι ένα σύνολο από συνδεδεμένους υπολογιστές που εκτείνεται σε όλον τον πλανήτη και μπορεί να εξυπηρετήσει αμέτρητους χρήστες. Είναι το μεγαλύτερο δίκτυο στον κόσμο και ξεκίνησε το 1969 από τέσσερα πανεπιστήμια των Η.Π.Α. Ο πρόγονός του, είναι το δίκτυο ARP Anet. Ένα βασικό του χαρακτηριστικό, είναι ότι μπορεί να συνδέει υπολογιστές, που μπορεί να διαφέρουν στο υλικό (hardware), στο λειτουργικό σύστημα και στα πρωτόκολλα δικτύωσης και επικοινωνίας που χρησιμοποιούν Το Διαδίκτυο ως μέσο επικοινωνίας και ψυχαγωγίας Το Διαδίκτυο, αποτελεί σήμερα το βασικότερο μέσο πληροφόρησης, επικοινωνίας και ψυχαγωγίας των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Τα κύρια πλεονεκτήματα που μας προσφέρει η χρήση του, είναι τα εξής: Ο Παγκόσμιος Ιστός (WWW). Το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ( ). Η ανταλλαγή αρχείων με τη χρήση του πρωτοκόλλου FTP. Η επικοινωνία με ανθρώπους από όλο τον κόσμο, σε πραγματικό χρόνο, με τη χρήση της υπηρεσίας IRC (Internet Relay Chat - IRC). Η δυνατότητα πραγματοποίησης και λήψης τηλεφωνικών κλήσεων. Η επικοινωνία ανθρώπων με κοινά ενδιαφέροντα μέσω εικονικών ομάδων συζητήσεων (newsgroups). Η ψυχαγωγία μέσω διαδικτυακών παιχνιδιών υπολογιστή Παγκόσμιος Ιστός Ο Παγκόσμιος Ιστός (World Wide Web - WWW) είναι µια υπηρεσία του Διαδικτύου, που αποτελεί το περιβάλλον επικοινωνίας, ανάμεσα στο χρήστη και το διαδίκτυο. Η επικοινωνία αυτή γίνεται μέσω υπερκειμένων (Hypertext), της τεχνολογίας δηλαδή που χρησιμοποιείται για την κατασκευή ιστοσελίδων (web pages). To υπερκείμενο είναι ένα κείμενο, κάποιες λέξεις (σύνδεσμοι links) του οποίου, συνδέονται λογικά, με το υπόλοιπο κείμενο που βλέπουμε ή με άλλες ιστοσελίδες. Οι ιστοσελίδες, χρησιμοποιούν το πρωτόκολλο HTTP (HyperText Transfer Protocol - Πρωτόκολλο Μεταφοράς Υπερκειμένου) και μπορεί να περιέχουν κείμενο, ήχο, εικόνα, κ.α. Μια ιστοσελίδα, μπορεί να χρησιμοποιεί υπερσυνδέσμους (hyperlinks), δηλαδή κείμενο ή αντικείμενα (εικόνες, κ.α.), που συνδέονται με άλλες ιστοσελίδες, για να μεταφερθούμε σε αυτές ή με αρχεία (κειμένου, ήχου, βίντεο, κ.α.), για να τα ανοίξουμε ή να τα αποθηκεύσουμε στον υπολογιστή μας. Αν και πολύ συχνά συγχέονται, στην πραγματικότητα, ο παγκόσμιος ιστός και το Διαδίκτυο είναι δύο εντελώς διαφορετικές έννοιες: Το Διαδίκτυο είναι, όπως είπαμε, ένα σύνολο από συνδεδεμένους υπολογιστές παγκοσμίως, που επικοινωνούν μεταξύ τους, μέσω των κατάλληλων πρωτοκόλλων επικοινωνίας. Ο Παγκόσμιος Ιστός είναι µια υπηρεσία του Διαδικτύου, που χρησιμοποιείται για την ανταλλαγή δεδομένων και πληροφοριών.

38 59 Βασικές έννοιες πληροφορικής Πρωτόκολλο μεταφοράς αρχείων - FTP Το FTP (File Transfer Protocol - Πρωτόκολλο μεταφοράς αρχείων) είναι ένα πρωτόκολλο που χρησιμοποιείται για την απομακρυσμένη μεταφορά αρχείων, από έναν client σε ένα server και αντίστροφα, μέσω δικτύων και φυσικά και του Internet. Ο client θα πρέπει να «τρέξει» ένα πρόγραμμα, που ονομάζεται «FTP-Client», για να συνδεθεί με τον server, ο οποίος «τρέχει» το αντίστοιχο «FTP-Server» πρόγραμμα. Μόλις επιτευχθεί η σύνδεση του client με τον server, ο χρήστης, μπορεί να «κατεβάσει» (download) ή να «ανεβάσει» (upload), τα αρχεία που επιθυμεί. Κάθε χρήστης έχει πρόσβαση, μόνο σε μια συγκεκριμένη περιοχή του σκληρού δίσκου του server και την πραγματοποίηση συγκεκριμένων ενεργειών, ώστε να διασφαλίζεται η ακεραιότητα των δεδομένων του server Σύνδεση στο Διαδίκτυο Μπορούμε να συνδεθούμε στο Διαδίκτυο είτε ενσύρματα είτε ασύρματα, με διάφορους τρόπους, οι κυριότεροι εκ των οποίων είναι: Σύνδεση μέσω τηλεφώνου Η σύνδεση µέσω τηλεφώνου (dial-up) είναι ο παλαιότερος τρόπος ενσύρματης σύνδεσης. Η ενσύρματη σύνδεση στο Διαδίκτυο, μπορεί να επιτευχθεί μέσω των αναλογικών γραμμών του τηλεφωνικού δικτύου (Public Switched Telephone Network PSTN), αλλά τα αναλογικά σήματα των τηλεφωνικών γραμμών, είναι ασύμβατα με τα ψηφιακά δεδομένα των υπολογιστών. Για την επίλυση αυτού του προβλήματος, χρησιμοποιείται μια ειδική συσκευή, που ονομάζεται Modem (MOdulation/DEModulation) και κάνει δύο ειδών μετατροπές. Την μετατροπή των ψηφιακών δεδομένων σε αναλογικά σήματα (Διαμόρφωση Modulation) ώστε να μπορούν να μεταφερθούν μέσω των τηλεφωνικών γραμμών, από τον υπολογιστή και την μετατροπή των αναλογικών σημάτων σε ψηφιακά δεδομένα (Αποδιαμόρφωση - Demodulation) ώστε να μπορούν να παραληφθούν από τον υπολογιστή μέσω των τηλεφωνικών γραμμών. Για την σύνδεση μέσω τηλεφώνου, έπρεπε να καλούμε τηλεφωνικά τον πάροχο (ISP), όποτε θέλαμε να συνδεθούμε στο Διαδίκτυο και να ακυρώνουμε την κλήση, όταν δεν χρειαζόμαστε περισσότερο την πρόσβαση στο Διαδίκτυο, λόγω του ότι χρεωνόμαστε για όση ώρα ήταν ενεργή η κλήση προς τον ISP. Επιπλέον, όσο η σύνδεση στο Διαδίκτυο ήταν ενεργή, δεν είχαμε τη δυνατότητα άλλων τηλεφωνικών κλήσεων. Η μέγιστη ταχύτητα μεταφοράς δεδομένων, στη σύνδεση μέσω τηλεφώνου, μπορούσε να φτάσει στις ιδανικές συνθήκες μέχρι τα 56kbps. Ευρυζωνική σύνδεση Τη διαδικασία πρόσβασης στο Internet, άλλαξε δραματικά τα τελευταία χρόνια, η ευρυζωνικότητα (broadband). Το Broadband είναι ένα δίκτυο με υψηλή ταχύτητα μετάδοσης δεδομένων, που συνδυάζει την παροχή πολλαπλών υπηρεσιών, δίνοντας στους χρήστες ακόμα περισσότερες δυνατότητες επικοινωνίας, πληροφόρησης και ψυχαγωγίας, μέσω της τεχνολογίας ευρυζωνικής πρόσβασης DSL (Digital Subscriber Line - Ψηφιακή Συνδρομητική Γραμμή). Μια επιμέρους τεχνολογία, της DSL, είναι η τεχνολογία ADSL (Asymmetric Digital Subscriber Line Ασύμμετρη Ψηφιακή Συνδρομητική Γραμμή), που χρησιμοποιεί την υπάρχουσα υποδομή του τηλεφωνικού δικτύου και χωρίζει το σήμα του σε δύο κανάλια, ένα για φωνή κι ένα για δεδομένα. Τα πλεονεκτήματα της ευρυζωνικής σύνδεσης, είναι: o o o o Υψηλή ταχύτητα μεταφοράς δεδομένων (έως 24 mbps). Συνεχής σύνδεση στο Internet. Με το που ανοίγουμε τον υπολογιστή, είμαστε ήδη συνδεδεμένοι στο Διαδίκτυο. Το κόστος δεν εξαρτάται από το χρόνο σύνδεσης, αλλά είναι προκαθορισμένο. Η τηλεφωνική μας γραμμή δε δεσμεύεται από την ευρυζωνική σύνδεση.

39 Βασικές έννοιες πληροφορικής 60 Ασύρματη σύνδεση Η ασύρματη σύνδεση με το Διαδίκτυο, μπορεί να επιτευχθεί, με έναν από τους παρακάτω τρόπους: o o o o Με µια δορυφορική σύνδεση, από οποιοδήποτε σημείο, με χρήση του κατάλληλου εξοπλισμού και μιας αρκετά μεγάλης συνδρομής. Μέσω ενός ασύρματου δικτύου (WWAN), αρκεί να έχουμε όνομα χρήστη και κωδικό πρόσβασης και φυσικά να βρισκόμαστε εντός εμβέλειας του δικτύου. Μέσω του δικτύου κινητής τηλεφωνίας GSM, με χρήση του πρωτοκόλλου WAP, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το κινητό μας τηλέφωνο, το φορητό μας υπολογιστή, κ.τ.λ. Σύνδεση με οπτικές ίνες, που είναι ιδιαίτερα χρήσιμες για μεγάλες αποστάσεις και η ταχύτητα μετάδοσης δεδομένων, φθάνει τα 10 gbps (gigabit per second) Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο Η υπηρεσία ηλεκτρονικού ταχυδρομείου μας επιτρέπει να λαμβάνουμε και να στέλνουμε ηλεκτρονικά μηνύματα, χρησιμοποιώντας την προσωπική μας διεύθυνση (π.χ. user@mailserver.gr). Η χρήση της υπηρεσίας μπορεί να γίνει είτε μέσω Internet είτε του δικτύου μιας εταιρείας. Ο διακομιστής ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (mail server), που είναι μόνιμα συνδεδεμένος στο δίκτυο και ελέγχει όλα τα μηνύματα και τα επισυναπτόμενα αρχεία για κακόβουλο λογισμικό, διατηρεί μια θυρίδα για κάθε χρήστη, όπου αποθηκεύει τα μηνύματά του. Μόλις ο χρήστης συνδεθεί στη θυρίδα του (ή στο λογαριασμό του), μπορεί να διαχειριστεί ψηφιακά τα μηνύματά του (ανάγνωση, διαγραφή, προώθηση, κ.τ.λ.) και να κάνει τις ρυθμίσεις που επιθυμεί (π.χ. αυτόματη προώθηση των μηνυμάτων του σε μια άλλη διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου). Το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο είναι μια ασύγχρονη υπηρεσία, γιατί οι χρήστες της, μπορούν να ανταλλάσουν μεταξύ τους μηνύματα, χωρίς να είναι ταυτόχρονα συνδεδεμένοι. Πλεονεκτήματα του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου είναι: Άμεση και εύκολη ανταλλαγή μηνυμάτων και αρχείων (δεδομένα, εικόνα, βίντεο, ήχος, κ.α.) ακόμα και σε πολλούς χρήστες ταυτόχρονα. Διευκόλυνση της επικοινωνίας και της συνεργασίας, μεταξύ χρηστών, που τους χωρίζει μεγάλη απόσταση. Σχεδόν μηδενικό κόστος αφού δεν απαιτούνται γραμματόσημα, φάκελοι, χαρτί, συσκευασίες και μέσα αποθήκευσης (CD/DVD, δισκέτες, κ.α.) για την αλληλογραφία και την ανταλλαγή αρχείων. Δυνατότητα καθορισμού της σπουδαιότητας των μηνυμάτων και επαλήθευσης της παραλαβής τους. Μειονεκτήματα του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου είναι: Οι χρήστες είναι εκτεθειμένοι σε διάφορους κινδύνους, όπως κακόβουλο λογισμικό (ιοί, κ.τ.λ.), ηλεκτρονικές απάτες, υποκλοπή προσωπικών δεδομένων, κ.α. Οι χρήστες μπορεί να λαμβάνουν πολλά ανεπιθύμητα (κυρίως διαφημιστικά) μηνύματα. Η υπηρεσία είναι ψηφιακή, άρα δεν μπορούμε να στείλουμε και να λάβουμε υλικά αγαθά. Για να είναι εφικτή η ηλεκτρονική αλληλογραφία, απαιτείται η ύπαρξη ηλεκτρονικής διεύθυνσης των ατόμων.

40 61 Βασικές έννοιες πληροφορικής Ηλεκτρονικό εμπόριο Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το ηλεκτρονικό εμπόριο (electronic commerce ή e-commerce ή ecommerce ή e-comm) αποτελεί την ψηφιοποίηση του εμπορίου, δηλαδή την αγοραπωλησία προϊόντων, την παροχή υπηρεσιών αλλά και κάθε ηλεκτρονική επαγγελματική συναλλαγή, με τη χρήση ηλεκτρονικών μέσων (υπολογιστές, κινητά τηλέφωνα, κ.α.). Ειδικά στη σημερινή εποχή, όπου το ευρυζωνικό Internet έχει γίνει προσιτό σε όλους, προσφέροντας υψηλές ταχύτητες μεταφοράς δεδομένων και πολλές δυνατότητες, το παραδοσιακό εμπόριο, έχει ήδη αρχίσει να αντικαθίσταται από το ηλεκτρονικό, καθώς αυξάνεται συνεχώς ο αριθμός των εταιρειών, που χρησιμοποιούν το Internet ως μέσω διαφήμισης και πώλησης των προϊόντων τους. Ταυτόχρονα, όλο και περισσότεροι χρήστες του Διαδικτύου, κάνουν τις αγορές τους γρήγορα και εύκολα, από τον υπολογιστή τους. Στα πλαίσια του ηλεκτρονικού εμπορίου, μπορούν να ενταχθούν και οι ηλεκτρονικές συναλλαγές επαγγελματικής φύσης. Πλεονεκτήματα του ηλεκτρονικού εμπορίου: Δυνατότητα αγοραπωλησιών, προϊόντων και υπηρεσιών, χωρίς να απαιτείται η φυσική παρουσία των ατόμων, οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας και από οπουδήποτε. Χαμηλότερες τιμές των αγαθών και υπηρεσιών για τους πελάτες, οι οποίοι επιπλέον, μπορούν να συγκρίνουν γρήγορα και εύκολα τις προσφερόμενες τιμές, από πολλές εταιρείες και να ελέγχουν την εξέλιξη των παραγγελιών τους. Χαμηλότερο κόστος για τις εταιρείες, αφού μειώνονται κατά πολύ τα λειτουργικά τους έξοδα (ενοίκια καταστημάτων, μισθοί πωλητών, διαφημίσεις, κ.τ.λ.) Η ποικιλία των αγαθών και υπηρεσιών είναι πολύ μεγαλύτερη και με πλήρη περιγραφή. Οι εταιρείες, μπορούν να αυξήσουν κατακόρυφα τους πελάτες τους, αφού απευθύνονται σε όλους τους χρήστες του Διαδικτύου. Μειονεκτήματα του ηλεκτρονικού εμπορίου: Υπάρχει κίνδυνος εξαπάτησης των χρηστών από επιτήδειους και διαρροής των προσωπικών τους στοιχείων χρηστών. Οι χρήστες δεν μπορούν να δοκιμάσουν τα προϊόντα, πριν τα αγοράσουν Υπηρεσία ηλεκτρονικής τραπεζικής Η υπηρεσία ηλεκτρονικής τραπεζικής (e-banking), η οποία παρέχεται από όλες σχεδόν τις τράπεζες, αποτελεί τον πιο εξελιγμένο τρόπο επικοινωνίας με τις τράπεζες, αφού μας παρέχει τη δυνατότητα να ενημερωνόμαστε για τους λογαριασμούς μας και να πραγματοποιούμε τραπεζικές και χρηματιστηριακές συναλλαγές μέσω του Διαδικτύου, όλες τις ημέρες και ώρες και οπουδήποτε, εύκολα και γρήγορα, εξοικονομώντας πολύτιμο χρόνο και κόστος. Το μόνο που χρειάζεται κάποιος, για να χρησιμοποιήσει την υπηρεσία, εκτός από το να είναι πελάτης της τράπεζας, θα πρέπει να βγάλει και ένα όνομα χρήστη και έναν κωδικό πρόσβασης, τους οποίους θα καταχωρεί για τη σύνδεσή του, στην ιστοσελίδα της υπηρεσίας. Οι δυνατότητες της υπηρεσίας ηλεκτρονικής τραπεζικής είναι: Άμεση ενημέρωση μέσω Internet, ή sms, για τα υπόλοιπα και τις κινήσεις των λογαριασμών, των πιστωτικών καρτών και των δανείων και εξόφληση των υποχρεώσεών μας, έναντι της τράπεζας. Πληρωμή της ΔΕΗ, του ΟΤΕ, του ΦΠΑ, καθώς και πολλών άλλων λογαριασμών. Μεταφορά χρημάτων στην Ελλάδα και το εξωτερικό, με προνομιακούς όρους σε σχέση με τα καταστήματα. Αγοραπωλησία μετοχών σε πραγματικό χρόνο.

41 Βασικές έννοιες πληροφορικής Τηλεφωνία μέσω Διαδικτύου Η τηλεφωνία µέσω διαδικτύου (Voice Over Internet Protocol - VoIP) είναι μια τεχνολογία, που μας επιτρέπει να πραγματοποιούμε τηλεφωνικές κλήσεις, μέσω του Διαδικτύου, χωρίς να χρησιμοποιούμε το τηλεφωνικό δίκτυο. Η συγκεκριμένη τεχνολογία, που λειτουργεί αμφίδρομα και σε πραγματικό χρόνο, μετατρέπει το αναλογικό σήμα (ομιλία) σε ψηφιακά δεδομένα, τα οποία συμπιέζει στη συνέχεια και τέλος τα μεταφέρει ως πακέτα, μέσω του Διαδικτύου. Έτσι μπορούμε να συνομιλούμε μέσω του Διαδικτύου, χρησιμοποιώντας κατάλληλα εξοπλισμένους υπολογιστές (με κάρτα ήχου, ακουστικά, μικρόφωνο και το αντίστοιχο λογισμικό), με πολύ χαμηλό έως ανύπαρκτο κόστος. Για ευκολότερη και απλούστερη χρήση της υπηρεσίας και λιγότερες απαιτήσεις στον εξοπλισμό του υπολογιστή, υπάρχουν και ειδικές VoIP ενσύρματες ή ασύρματες - τηλεφωνικές συσκευές Διαδικτυακές εικονικές κοινότητες Η διαδεδομένη χρήση του Διαδικτύου, δημιούργησε πάρα πολλές διαδικτυακές εικονικές κοινότητες (online virtual communities), στις οποίες συνδέονται χρήστες από όλο τον κόσμο, με σκοπό την ενημέρωση, την επικοινωνία και την ψυχαγωγία. Οι χρήστες κάθε τέτοιας κοινότητας, έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά, όπως κοινά ενδιαφέροντα, συνήθειες, ασχολίες, κ.α. Παραδείγματα διαδικτυακών εικονικών κοινοτήτων είναι οι ιστοχώροι κοινωνικής δικτύωσης (Social Networking Site), οι διαδικτυακοί τόποι συζητήσεων (Internet Forums), τα δωμάτια συνομιλίας (Chat rooms) και τα διαδικτυακά παιχνίδια υπολογιστών (Online computer games) Ιστοχώροι κοινωνικής δικτύωσης Οι ιστοχώροι ή ιστοσελίδες ή τοποθεσίες κοινωνικής δικτύωσης (Social Networking Sites), έχουν γίνει πολύ δημοφιλείς και αποτελούν καθημερινή συνήθεια πάρα πολλών ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Ο κάθε χρήστης, δημιουργεί το προσωπικό του εικονικό προφίλ και έρχεται σε επαφή με άλλους χρήστες με κοινά χαρακτηριστικά ή ιδιότητες (επαγγελματίες, παλιούς συμμαθητές, καταγωγή, ενδιαφέροντα, κ.α.), τους προσκαλεί, δημοσιεύει οπτικό υλικό (φωτογραφίες και βίντεο), επικοινωνεί άμεσα και έμμεσα μέσω ομιλίας ή μηνυμάτων, γίνεται μέλος σε ομάδες με κοινά ενδιαφέροντα (groups), ψυχαγωγείται, κ.τ.λ., αυξάνοντας έτσι, τις επαγγελματικές και προσωπικές επαφές του Διαδικτυακοί τόποι συζητήσεων και ομάδες ειδήσεων Οι διαδικτυακοί τόποι συζητήσεων (Internet Forums) και οι ομάδες ειδήσεων (newsgroups), επιτρέπουν σε ανθρώπους από όλο τον κόσμο να συμμετέχουν σε συζητήσεις για διάφορα θέματα που τους ενδιαφέρουν. Κάθε χρήστης μιας ομάδας, δημοσιεύει ένα άρθρο και οι άλλοι χρήστες της ομάδας μπορούν να το διαβάσουν και να το σχολιάσουν. Σε σπάνιες περιπτώσεις, υπάρχει ένα άτομο στην ομάδα που ελέγχει τα άρθρα. Για να συμμετέχει ένας χρήστης σε μια τέτοια ομάδα, πρέπει να κάνει εγγραφή στον αντίστοιχο διακομιστή ειδήσεων ή συζητήσεων (news server), ο οποίος περιέχει αποθηκευμένα, όλα τα άρθρα των χρηστών. Έπειτα πρέπει να συνδεθεί στο διακομιστή και να έχει εγκατεστημένο και ένα ειδικό πρόγραμμα για την ανάγνωση των άρθρων.

42 63 Βασικές έννοιες πληροφορικής Άμεσα μηνύματα Τα άμεσα μηνύματα (Instant Messaging IM) είναι μια υπηρεσία αποστολής γραπτών μηνυμάτων μέσω του διαδικτύου. Είναι μια πολύ διαδεδομένη και δημοφιλής υπηρεσία καθώς η ανταλλαγή άμεσων μηνυμάτων γίνεται γρήγορα, με ελάχιστο ως μηδαμινό κόστος και σε πραγματικό χρόνο. Αρχικά χρησιμοποιούνταν μόνο κείμενο ενώ πλέον μπορεί να χρησιμοποιηθεί εικόνα και ήχος, εφόσον οι χρήστες, διαθέτουν τον απαραίτητο εξοπλισμό (ιστοκάμερα και μικρόφωνο ή ηχεία). Για τη χρήση της υπηρεσίας, πρέπει να κατεβάσουμε και να εγκαταστήσουμε στον υπολογιστή μας, μια εφαρμογή άμεσων μηνυμάτων και έπειτα, να συνδεθούμε στην υπηρεσία με τη χρήση ενός ονόματος χρήστη και ενός κωδικού πρόσβασης. Επιπλέον όσοι επιθυμούν να ανταλλάξουν άμεσα μηνύματα, θα πρέπει να είναι ταυτόχρονα συνδεδεμένοι στην υπηρεσία, κάτι που δεν ισχύει με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο. Οι περισσότερες εφαρμογές Instant messaging παρέχουν πολλές διευκολύνσεις στο χρήστη, όπως να ορίζει την κατάστασή του (διαθέσιμος, απασχολημένος, απών, κ.α.), εργαλεία για την οργάνωση της λίστας επαφών του, ανταλλαγή μηνυμάτων ομιλίας, συνομιλία με εικόνα, αποθήκευση μηνυμάτων, ειδοποιήσεις όταν συνδέεται μια επαφή και απόρριψη χρηστών που δεν επιθυμεί να επικοινωνεί μαζί τους. Τέτοιες εφαρμογές είναι οι MSN Messenger, Windows Live Messenger, Yahoo Messenger, Skype, AOL Instant Messenger (AIM), Google Talk και ichat Δωμάτια συνομιλίας Τα δωμάτια συνομιλίας (chat rooms) έχουν τεράστια αποδοχή και είναι ιδιαίτερα δημοφιλή είτε σαν αυτόνομες υπηρεσίες είτε συνδεδεμένα με κάποια τοποθεσία του Διαδικτύου (π.χ. γνωριμίες). Η συνομιλία µέσω διαδικτύου (Chat), επιτρέπει στους χρήστες του Διαδικτύου να συνομιλούν μεταξύ τους, σε πραγματικό χρόνο, είτε με γραπτό κείμενο είτε με video, αρκεί να διαθέτουν τον κατάλληλο εξοπλισμό (ιστοκάμερα και μικρόφωνο ή ηχεία). Οι συνομιλίες μπορούν να είναι είτε δημόσιες είτε ιδιωτικές. Η ανάγκη των ανθρώπων για επικοινωνία σε συνδυασμό με την εξέλιξη της τεχνολογίας, αυξάνει συνεχώς τη δημοτικότητα των chat rooms καθώς θεωρούνται από τα καλύτερα μέσα επικοινωνίας. Χρησιμοποιώντας οι χρήστες ένα ψευδώνυμο και έναν κωδικό πρόσβασης, συνδέονται σε ένα διακομιστή, ο οποίος διαχειρίζεται όλη την επικοινωνία (π.χ. αποστολή και λήψη μηνυμάτων) και συνήθως δεν απαιτεί τη χρήση εξειδικευμένου λογισμικού. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις, όπως η υπηρεσία Internet Relay Chat (IRC), όπου χρειάζεται οι χρήστες να κατεβάσουν το αντίστοιχο λογισμικό από το Διαδίκτυο. Μόλις ένας χρήστης συνδεθεί στο διακομιστή, επιλέγει το chat room που θέλει να συμμετάσχει. Στις περισσότερες περιπτώσεις, υπάρχει ένας διαχειριστής της συνομιλίας, ο οποίος είναι υπεύθυνος για την συμπεριφορά και την ασφάλεια όλων των συμμετεχόντων, θέτοντας συγκεκριμένους κανόνες επικοινωνίας και έχει το δικαίωμα να απορρίψει όποιον δε συμμορφώνεται με αυτούς Διαδικτυακά παιχνίδια υπολογιστή Εκτός από τα παιχνίδια που μπορούμε να εγκαταστήσουμε και να παίξουμε σε ένα προσωπικό υπολογιστή ή σε μια παιχνιδομηχανή (π.χ. Playstation), υπάρχουν και τα μαζικά διαδικτυακά παιχνίδια (massive multiplaying online games ή massive online games mmog). Είναι παιχνίδια στα οποία συμμετέχουν ταυτόχρονα πολλοί παίκτες από όλο τον κόσμο, µέσω του διαδικτύου και για αυτό, το ίδιο παιχνίδι, μπορεί να είναι μεταφρασμένο σε πολλές γλώσσες. Οι χρήστες-παίκτες, συνδέονται σε ένα διακομιστή, που βρίσκεται το παιχνίδι, χρησιμοποιώντας ένα όνομα χρήστη και ένα κωδικό πρόσβασης και μπορεί να απαιτείται να εγκαταστήσουν συγκεκριμένο λογισμικό. Επίσης μπορεί να πληρώνουν ένα μηνιαίο αντίτιμο (συνδρομή) για τη συμμετοχή στο παιχνίδι. Μόλις συνδεθούν στο διακομιστή, μπορεί να έρθουν σε επικοινωνία με άλλους συμπαίκτες τους, να αναπτύξουν ομάδες με συγκεκριμένο ρόλο στο παιχνίδι, στρατηγικές, κ.τ.λ. Υπάρχουν πολλά παιχνίδια για τα οποία έχουν δημιουργηθεί διαδικτυακές κοινότητες, με σκοπό την ανταλλαγή απόψεων, την «αποκάλυψη» μυστικών και στρατηγικών, κ.α.

43 Βασικές έννοιες πληροφορικής Ιστολόγια Το Ιστολόγιo (Blog), τo οποίo προέρχεται από τον όρο Weblog, είναι ιστοχώρος ή ιστοσελίδα που ανανεώνεται πολύ τακτικά, συνήθως καθημερινά. Η θεματολογία των Blogs, εξαρτάται από τα ενδιαφέροντα του ατόμου ή των ατόμων που τα διατηρούν και μπορεί να περιέχουν κείμενο, γραφικά και πολυμέσα (ήχο, βίντεο, κ.τ.λ.). Ανάλογα με το περιεχόμενό τους, χωρίζονται σε τέσσερις κύριες κατηγορίες, που είναι οι εξής: Προσωπικά, όπου εκφράζονται προσωπικές απόψεις και σχόλια. Επαγγελματικά, που χρησιμοποιούνται για επαγγελματικούς ή επικοινωνιακούς λόγους. Ιστολόγια ερωτήσεων, που χρησιμοποιούνται για ερωτήσεις και απαντήσεις. Moblog, που είναι ο συνδυασμός των όρων mobile και weblog. Το περιεχόμενό του, που συνήθως αποτελείται από φωτογραφίες, δημοσιεύεται στο Διαδίκτυο από κινητό τηλέφωνο ή φορητή συσκευή (π.χ. PDA) RSS Το RSS (Really Simple Syndication - Πολύ Απλή Διανομή) είναι μια μέθοδος δημοσίευσης και άμεσης ενημέρωσης, με βάση το Διαδίκτυο, για διάφορα γεγονότα και θέματα. Το Διαδίκτυο αποτελείται από ένα τεράστιο αριθμό ιστοσελίδων οι οποίες περιέχουν τόσες πληροφορίες, που είναι αδύνατο για οποιονδήποτε, να μπορεί να παρακολουθεί, ανά πάσα στιγμή, όλα τα νέα ή τα θέματα που τον ενδιαφέρουν. Χρησιμοποιώντας όμως τις τροφοδοσίες RSS (RSS Feeds) ή τροφοδοσίες Ιστού, όπως λέγονται διαφορετικά, όλα τα θέματα και οι πληροφορίες που μας ενδιαφέρουν, εμφανίζονται στον υπολογιστή μας, στο φάκελο «Τροφοδοσίες» του φυλλομετρητή, χωρίς να χρειάζεται να επισκεπτόμαστε κάθε φορά τις σχετικές ιστοσελίδες. Με την υπηρεσία RSS μπορούμε να βλέπουμε πότε ανανεώθηκε το περιεχόμενο των ιστοσελίδων που μας ενδιαφέρουν, να λαμβάνουμε κατευθείαν στον υπολογιστή μας τις τελευταίες ειδήσεις ή τα άρθρα που επιθυμούμε και να βλέπουμε ακόμα και τις πρόσφατα ενημερωμένες εικόνες ή και βίντεο, αμέσως μόλις αυτά γίνουν διαθέσιμα. Για να μπορέσουμε να χρησιμοποιήσουμε την υπηρεσία RSS, θα πρέπει να γραφτούμε συνδρομητές και να εγκαταστήσουμε στον υπολογιστή μας, ένα πρόγραμμα ανάγνωσης RSS (RSS Reader), αν δεν υπάρχει ήδη ενσωματωμένο στο φυλλομετρητή μας. Σε αυτό το πρόγραμμα, προσθέτουμε τις ιστοσελίδες που μας ενδιαφέρουν και αυτό τις ελέγχει συνέχεια και μας ενημερώνει για οποιαδήποτε ανανέωση Εκπομπή κατ' αίτηση Η εκπομπή κατ' αίτηση (Podcasting) προέκυψε από τον συνδυασμό των λέξεων ipod, μιας φορητής συσκευής αναπαραγωγής πολυμέσων της εταιρίας Apple και Broadcasting, δηλαδή της μετάδοσης δεδομένων και πληροφοριών. Χρησιμοποιείται για τη διάθεση αρχείων ήχου και βίντεο, μέσω του Διαδικτύου, όπως ραδιοφωνικά προγράμματα, μουσικά βίντεο κλιπ, κ.α., τα οποία μπορούμε να κατεβάσουμε από τις αντίστοιχες ιστοσελίδες που χρησιμοποιούν Podcasting και να τα αναπαράγουμε, με τη χρήση φορητών υπολογιστών, ipod, κινητών τηλεφώνων, κ.τ.λ.

44 65 Βασικές έννοιες πληροφορικής Κεφάλαιο 1.10: Προστασία και ασφάλεια δεδομένων Κίνδυνοι απώλειας δεδομένων Με την συνεχή αύξηση της χωρητικότητας των αποθηκευτικών μέσων και την ταυτόχρονη μείωση των τιμών τους, αυξάνονται συνεχώς τα δεδομένα που διατηρούμε στον υπολογιστή μας. Ειδικά για τους εταιρικούς χρήστες αλλά και για τους οικιακούς, η αξία αυτών των δεδομένων είναι πολύ μεγάλη και αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα, η διασφάλισή τους από απώλεια ή καταστροφή, που μπορεί να προκληθεί από δυο κύριες κατηγορίες κινδύνων, τους φυσικούς κινδύνους και τους ηλεκτρονικούς κινδύνους. Οι φυσικοί κίνδυνοι, είναι οι εξής: Ο ίδιος ο χρήστης, που από λάθος η άγνοια, μπορεί να διαγράψει κρίσιμα αρχεία Δυσλειτουργία ή καταστροφή του αποθηκευτικού μέσου από φυσική φθορά ή κακή χρήση Φυσικά φαινόμενα, όπως κεραυνοί, κ.τ.λ. Κλοπή ή δολιοφθορά Οι ηλεκτρονικοί κίνδυνοι, είναι οι εξής: Μόλυνση του υπολογιστή από κακόβουλο λογισμικό (ιοί, κ.τ.λ.) ή παραβίασή του από κακόβουλους χρήστες εισβολείς. Προβλήματα στο δίκτυο ηλεκτροδότησης όπως διακοπές, υπερφόρτωση, κ.τ.λ Τρόποι προστασίας δεδομένων Λόγω του ότι η κλοπή ή η απώλεια δεδομένων, μπορεί να προκαλέσει χάσιμο χρόνου και κακόβουλη εκμετάλλευση προσωπικών ή εταιρικών δεδομένων, αλλά και των πολλών κινδύνων που απειλούν τα κρίσιμα δεδομένα, οι εταιρείες αλλά και οι απλοί χρήστες, θα πρέπει να λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα για την προστασία των δεδομένων τους. Τα μέτρα αυτά ονομάζονται πολιτικές ασφαλείας και είναι ένα σύνολο κανόνων, η τήρηση των οποίων, εξασφαλίζει την ακεραιότητα των δεδομένων αλλά και την επαναφορά τους, εφόσον καταστεί αναγκαία. Τέτοια μέτρα είναι: Αντίγραφα ασφαλείας (Backup). Περιορισμός των δικαιωμάτων πρόσβασης κάθε χρήστη. Χρήση ισχυρών κωδικών πρόσβασης. Εγκατάσταση τείχους προστασίας (Firewall). Εγκατάσταση προγραμμάτων προστασίας από κακόβουλο λογισμικό (Antivirus). Ενημέρωση των υπαλλήλων για θέματα προστασίας των δεδομένων. Καταγραφή συμβάντων σε όλα τα συστήματα. Χρήση συσκευών UPS για συνεχή παροχή ρεύματος Αντίγραφα ασφαλείας Ένας σημαντικός τρόπος για την προστασία των δεδομένων μας, είναι η τήρηση αντιγράφων ασφαλείας (backup), που σημαίνει την αντιγραφή των κρίσιμων αρχείων μας σε εξωτερικά μέσα αποθήκευσης, ώστε να μπορούμε να τα επαναφέρουμε, σε περίπτωση ανάγκης. Το πόσο συχνά θα πραγματοποιούμε την πιο πάνω διαδικασία, εξαρτάται από το είδος της χρήσης (οικιακή ή εταιρική), το μέγεθος της εταιρίας, την κρισιμότητα των δεδομένων και τη συχνότητα τροποποίησής τους. Τα μέσα που διατηρούμε τα αντίγραφα ασφαλείας, θα πρέπει να φυλάσσονται σε ασφαλείς τοποθεσίες, ώστε να μην απειλούνται από τους διάφορους κινδύνους, όπως κλοπή, φωτιά, υγρασία, κ.τ.λ.

45 Βασικές έννοιες πληροφορικής Περιορισμός δικαιωμάτων και κωδικοί πρόσβασης Για να αποφεύγεται η μη εξουσιοδοτημένη πρόσβαση, κάθε λειτουργικό σύστημα, μας παρέχει τη δυνατότητα ελέγχου της πρόσβασης στον υπολογιστή, με χρήση ενός ονόματος χρήστη (userid ή username) και ενός κωδικού πρόσβασης (password). Επιπλέον, σε εταιρικά κυρίως περιβάλλοντα, ακόμα και μετά τη σύνδεση ενός χρήστη στον υπολογιστή, οι διαχειριστές των συστημάτων (administrators), καθορίζουν συγκεκριμένα δικαιώματα πρόσβασης και χρήσης των δεδομένων, με βάση τις ανάγκες κάθε χρήστη για την διεκπεραίωση της εργασίας του. Πρόσθετη ασφάλεια, παρέχουν και πολλές εφαρμογές, οι οποίες κρυπτογραφούν τα αρχεία ή επιτρέπουν στο χρήστη την προσθήκη κωδικού πρόσβασης σε αυτά Δημιουργία ισχυρών κωδικών πρόσβασης Ένας κωδικός πρόσβασης είναι ισχυρός όταν δεν είναι εύκολο να προβλεφτεί ή είναι ασύμφορα χρονοβόρο έως αδύνατο να «σπάσει», από προγράμματα που έχουν δημιουργηθεί ειδικά για το σκοπό αυτό. Για τη δημιουργία ισχυρών κωδικών, μπορούμε να χρησιμοποιούμε ειδικά προγράμματα που υπάρχουν ή θα πρέπει να εφαρμόζουμε τα ακόλουθα: Να συνδυάζουμε χαρακτήρες, αριθμούς και ειδικά σύμβολα, ταυτόχρονα. Καλό είναι να συνδυάζουμε και χαρακτήρες από διαφορετικές γλώσσες (π.χ. αγγλικά και ελληνικά. Να χρησιμοποιούμε συνδυασμούς πεζών και κεφαλαίων. Να χρησιμοποιούμε όσο το δυνατόν περισσότερους χαρακτήρες (τουλάχιστον 6). Να αντικαθιστούμε χαρακτήρες με άλλους, παρόμοιους χαρακτήρες ή σύμβολα (π.χ. αντί για «a», «1» αντί για «i», κ.τ.λ.). Να αλλάζουμε συχνά τον κωδικό πρόσβασης. Υπάρχουν επίσης και συχνά λάθη που θα πρέπει να αποφεύγουμε: Χρήση εύκολα προβλέψιμων στοιχείων, όπως ημερομηνία γέννησης και αριθμός τηλεφώνου. Χρήση χαρακτήρων που αντιστοιχούν σε διαδοχικά πλήκτρα (π.χ ). Χρήση επαναλαμβανόμενων χαρακτήρων (π.χ. zz22) ή επαναλαμβανόμενες ακολουθίες χαρακτήρων (π.χ ). Να μην σημειώνουμε τον κωδικό μας σε διάφορα χαρτιά, να μην τον λέμε σε κανέναν, να είμαστε προσεκτικοί κατά την εισαγωγή του και να μην τον αποθηκεύουμε σε κοινόχρηστους υπολογιστές ή δικτυακούς τόπους ( , δικτυακούς δίσκους, διακομιστές υπηρεσιών online storage, κ.α.) Καταγραφή συμβάντων Τα περισσότερα λειτουργικά συστήματα αλλά και εξειδικευμένα προγράμματα, έχουν τη δυνατότητα να καταγράφουν τα διάφορα συμβάντα του υπολογιστή όπως συμβάντα εφαρμογών, εγκατάστασης, συστήματος και ασφάλειας. Ειδικά τα συμβάντα ασφαλείας, που ονομάζονται και έλεγχοι, μπορεί να περιγράφουν, τις ενέργειες των χρηστών, όπως για παράδειγμα, αν η προσπάθεια σύνδεσης στα Windows ενός χρήστη ήταν επιτυχής.

46 67 Βασικές έννοιες πληροφορικής UPS Δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο προβλημάτων του δικτύου ηλεκτροδότησης όπως οι διακοπές ρεύματος και αυξομείωση της τάσης, που οφείλονται κυρίως σε κακοκαιρία, φωτιά ή άλλα φυσικά φαινόμενα. Αυτά τα προβλήματα μπορεί να προκαλέσουν φθορά ή απώλεια στα δεδομένα μας ή την καταστροφή των συσκευών. Για αυτό το λόγο, καλό είναι να συνδέουμε μια συσκευή UPS (Uninterruptible Power Supply - Αδιάλειπτη παροχή ενέργειας), κύρια χαρακτηριστικά της οποίας, είναι: Παροχή ρεύματος στον υπολογιστή μας για λίγο χρόνο (ώστε να προλάβουμε να αποθηκεύσουμε τα δεδομένα μας) και σωστή απενεργοποίησή του, σε περίπτωση διακοπής ρεύματος. Παροχή σταθερής τάσης στον υπολογιστή μας ακόμα και σε υπέρταση ή υπόταση του δικτύου ηλεκτροδότησης. Συσκευή UPS Κακόβουλο λογισμικό Το κακόβουλο λογισμικό (Malware Malicious Software) είναι λογισμικό που μπορεί να απειλήσει την ασφάλεια του χρήστη και του ηλεκτρονικού υπολογιστή και διακρίνεται στις πιο κάτω κύριες κατηγορίες: Ιός (Virus): Πρόγραμμα το οποίο εισβάλλει στον υπολογιστή, αναπαράγει τον εαυτό του, αντιγράφει τον κώδικά του σε αρχεία και μπορεί να δημιουργήσει από ανεπιθύμητες ως πολύ βλαβερές παρενέργειες, στον υπολογιστή μας. Εξελίσσονται συνεχώς και γίνονται όλο και πιο «ικανοί», «έξυπνοι» και επικίνδυνοι. Δούρειος Ίππος (Trojan horse): Πρόγραμμα που εισέρχεται στον υπολογιστή μέσω διαδικασιών που μοιάζουν ακίνδυνες και βρίσκεται κρυμμένο μέσα σε άλλο πρόγραμμα. Δρα ως «κατάσκοπος», φροντίζοντας να μην αποκαλύπτει την παρουσία του και μπορεί να επιτρέψει σε εξωτερικούς εισβολείς, να αποκτήσουν απομακρυσμένη πρόσβαση στον υπολογιστή. Σκουλήκι (Worm): Αυτόνομο πρόγραμμα που αναπαράγεται κυρίως, διαμέσου των δικτύων υπολογιστών και επιβαρύνει το δίκτυο και τα συνδεδεμένα συστήματα, μειώνοντας την απόδοσή τους και προκαλώντας διάφορες δυσλειτουργίες. Spyware: Πρόγραμμα που προσκολλάται κρυφά σε προγράμματα που κατεβάζουμε από το Διαδίκτυο και παρακολουθεί τη δικτυακή μας δραστηριότητα.