45 Χρόνια Φροντιστήρια Μέσης Εκπαίδευσης ΣΑΒΒΑΪ Η ΜΑΝΩΛΑΡΑΚΗ ΠΑΓΚΡΑΤΙ : Χρυσοστόµου Σµύρνης 3 : 210/ /

Transcript

1 45 Χρόνια Φροντιστήρια Μέσης Εκπαίδευσης ΣΑΒΒΑΪ Η ΜΑΝΩΛΑΡΑΚΗ ΠΑΓΚΡΑΤΙ : Χρυσοστόµου Σµύρνης 3 : 210/ / ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ 1) α) Τα ποιήµατα <Kαισαρίων> & < αρείος> ανήκουν στα ιστορικά ποιήµατα του Κ.Π.Καβάφη, γιατί αναφέρονται σε συγκεκριµένα ιστορικά πρόσωπα µε διαφορετικούς ρόλους & κοινό σηµείο την καταγωγή. Πράγµατι, η Καβαφική ποίηση(όπως και ο Μοντερνισµός γενικά) µπορεί να χαρακτηρισθεί ως ποίηση της βιβλιοθήκης, όπου τα κείµενα, τα έργα, τα πνευµατικά δηµιουργήµατα αποκαθιστούν µια συνειδητή σχέση µε προηγούµενα κείµενα, µε ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα. Στα συγκεκριµένα έργα οι απαρχές της έµπνευσης δε βρίσκονται στο συναίσθηµα, στην πραγµατικότητα, αλλά στο ιστορικό βιβλίο µε αποτέλεσµα ένα κείµενο να αναφέρεται σ ένα άλλο. Στον «Καισαρίωνα» ο ποιητής αναφέρει ότι, αν η µνεία για το συγκεκριµένο ιστορικό πρόσωπο δεν ήταν ασήµαντη, δεν θα τον ενδιέφερε και έτσι θα άφηνε το βιβλίο. Η αφορµή του ποιήµατος είναι µια περιθωριακή αναφορά σ έναν σχεδόν άγνωστο βασιλιά, ενώ οι άλλοι φηµισµένοι βασιλείς αγνοούνται. Με αυτή την εκλογή ο ποιητής παραγνωρίζει τα γνωστά και διάσηµα πρόσωπα της συλλογής και προτιµά να γράψει ένα ποίηµα για το πιο ασήµαντο, πράγµα το οποίο καταδεικνύει και τον ισχυρό αυτοαναφορικό χαρακτήρα της καβαφικής ποίησης, τη συνειδητή και ενεργητική στάση του ποιητή κατά τη διάρκεια της σύνθεσης. «Ο Καβάφης πήρε και εδώ, όπως πάντα, ένα πρόσωπο της ιστορίας από τα πιο αδικηµένα, από εκείνα που σηµειώνουν πάντα το τέλος ενός πολιτισµού, σηκώνουν πάνω τους το δυσβάσταχτο βάρος της παρακµής και το πληρώνουν µε το συντριµµό τους. Ο Καβάφης ανασέρνει από την αφάνεια αυτού του είδους τον άνθρωπο. Όχι τον ήρωα που αγωνίζεται µε τη µοίρα πιστεύοντας αισιόδοξα στη δηµιουργική δύναµη της ζωής, αλλά την αντίθετη όψη, τον άνθρωπο που είναι «χλωµός» και «κουρασµένος», δεν πιστεύει, δεν διαπνέεται από αισιοδοξία και δεν αγωνίζεται, υποµένει τη βαρειά µοίρα του,αφήνεται να παρασυρθεί και να πέσει, τον άνθρωπο της παρακµής». Γ. Θέµελης, Η διδασκαλία των Νέων Ελληνικών-Το πρόβληµα της ερµηνείας, Α τόµος, Εκδ. Κωνσταντινίδη, Θεσσαλονίκη 1973, σ Από την άλλη πλευρά ο «αρείος» υπήρξε ο σηµαντικότερος αυτοκράτορας των Περσών, ο ένδοξος και κραταιός βασιλιάς, ο οποίος είχε σφετερισθεί το θρόνο ύστερα από αιµατηρές δολοπλοκίες. Πρωταγωνιστής του ποιήµατος είναι ένας φανταστικός ελληνόγλωσσος Καππαδόκης ποιητής, ονόµατι Φερνάζης, που, όπως ο Καβάφης, γράφει ένα ιστορικό ποίηµα µε τίτλο ο «αρείος». Αλλά µε την εξής ουσιώδη διαφορά: ότι ο Φερνάζης γράφει το ποίηµα του για να καλοπιάσει τον εξελληνισµένο απόγονο του αρείου, Μιθριδάτη ΣΤ, βασιλιά του Πόντου και συνεπώς δυσκολεύεται να πει την ιστορική αλήθεια: πως ο αρείος, πριν από 400 χρόνια, είχε σφετερισθεί το θρόνο της Περσίας, πατώντας επί πτωµάτων.ξαφνικά, όµως, η παράτολµη απόφαση του Μιθριδάτη να επιτεθεί στους Ρωµαίους, ανατρέπει µεν όλα τα αυλικά σχέδια του Φερνάζη, µα τον ελευθερώνει να γράψει την αλήθεια. Σύµφωνα µε την πάγια αντίληψη του Καβάφη, η σύγχρονη ιστορική πραγµατικότητα επικυρώνει & επικυρώνεται από την αρχαία ιστορία. Σηµειωτέον, πως ο Καβάφης αποφεύγει, όπως & σε ένα άλλο ποίηµά του, να πάρει θέση

2 εναντίον του Μιθριδάτη. Προφανώς επειδή ο φιλέλλην αυτός µονάρχης υπήρξε από τα 88 ως το 63 π.χ, ο πιο επίφοβος αντίπαλος της Ρώµης στην καθ ηµάς Ανατολή: όσο υστερούσε σε στρατηγική άλλο τόσο υπερείχε σε τακτική. Γ.Π. Σαββίδης, Μικρά Καβαφικά, τόµος Α, Ερµής 1966, σ <Kαισαρίων> & < αρείος> θα µπορούσαµε να αναφέρουµε ότι αλληλοεξαρτώνται καθώς ο πρώτος αποτελεί ένα από τα αγαπηµένα πρόσωπα του Αλεξανδρινού ποιητή, ενώ ο δεύτερος συµβολίζει την αυθαιρεσία, τον αυταρχισµό & την αλαζονεία µιας αµοραλιστικής & ανεξέλεγκτης εξουσίας την οποία αποστρέφεται µετά βδελυγµίας ο Καβάφης. Ο ίδιος ανέφερε πως <εγώ είµαι ποιητής ιστορικός> (Γ. Λεχωνίτης) καθώς η ιστορία αποτελεί ουσιαστικό & αναπόσπαστο τµήµα της ποίησής του. β) Στον <Καισαρίωνα> ο Καβάφης εµπιστεύεται τα µυστικά της Τέχνης του, αποκαλύπτοντας τον τρόπο δηµιουργίας ενός Καβαφικού ποιήµατος. Στο ποίηµα η ποίηση δρα επανορθωτικά, αποκαθιστώντας την αδικία της ιστορίας εις βάρος του µικρού Καισαρίωνα, η πνευµατική δηµιουργία προσφέρει στο µικρό βασιλιά µια ξεχωριστή θέση, την οποία στερήθηκε εξαιτίας της δολοφονίας του από το στρατό του Οκτάβιου. Ο Καβάφης, µε τη βοήθεια του ερωτισµού του κατάφερε να ξυπνήσει τους αρχαίους αντίλαλους & ξαναµορφώνοντας το ιστορικό του υλικό, µε τη δύναµη της ιδιοτυπίας του, να δηµιουργήσει αριστουργήµατα τα οποία απηχούν καθολικές αλήθειες. Στο σηµείο αυτό καταφαίνεται η δύναµη του πνεύµατος, η ισχύς της δηµιουργίας, η εµβέλεια της ποίησης που ανακαλύπτει, επανορθώνει & αποκαθιστά πρόσωπα αδικηµένα & περιθωριακά,που δεν µπορούν να αποδράσουν από τον ασφυκτικό κλοιό µιας κοινωνίας παρακµής & αµφιταλαντευόµενης ιδεολογίας. Το ποίηµα του Καβάφη <Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κοµµαγηνή, 595 µ.χ.>, το οποίο έγραψε στην ώριµη ηλικία των 58 χρόνων, παρουσιάζεται ως διάλογος ενός φανταστικού ποιητή µε την Ποίηση, την οποία ικετεύει να θεραπεύσει τα σηµάδια του χρόνου. Η Σόνια Ιλίνσκαγια αναφέρει: <Από µόνη της η πράξη της δηµιουργίας είναι µέγιστη απόλαυση & ευτυχία. Η Τέχνη της Ποιήσεως είναι πολύτιµο βάλσαµο που κάνει να µη νιώθεται η πληγή>. Ακόµη πιο ευτυχής είναι ο καλλιτέχνης που η τέχνη του βρίσκει δρόµο στην καρδιά του αναγνώστη & οι µορφές που έπλασε εµψυχώνουν τη νέα γενιά - <µε την δική του έκφανση του ωραίου συγκινούνται> (<Πολύ σπανίως> 1911,1913). Απέναντι στη φθορά ο ποιητής θα αντιπαρατάξει την Τέχνη της Ποιήσεως. Η ποίηση είναι γι αυτόν µια υψηλή παρηγοριά, µια λυτρωτική διέξοδος, το κατάλληλο φάρµακο που κατευνάζει το άλγος της φθοράς µε τη µνηµονική αναδροµή. Η φθορά αυτή, άλλοτε εφαρµοσµένη στα έµψυχα, άλλοτε στα άψυχα & άλλοτε στα ίδια τα συναισθήµατα, στις ψυχικές καταστάσεις, θα σηµαδέψει βαθιά τον Καβάφη & την ποίησή του. Στα δύο ποιήµατα <Καισαρίων> & <Μελαγχολία> ο Καβάφης παρουσιάζει τον καθοριστικό & ουσιαστικό ρόλο της ποιητικής δηµιουργίας που µπορεί να λειτουργήσει ως παράγοντας επανόρθωσης της ιστορικής αδικίας & της περιθωριοποίησης, αλλά & ως φάρµακο που επουλώνει τις προσωπικές πληγές που επιφέρει ο πανδαµάτωρ χρόνος τόσο εξωτερικά όσο & εσωτερικά στην ψυχή του Αλεξανδρινού ποιητή. 2) Ο θεµατικός πυρήνας του ποιήµατος της Πολυδούρη είναι ο έρωτας, σε µια εξιδανικευµένη µορφή που αποτελεί υπέρτατη αξία, µέγιστο & πολυτιµότατο αγαθό. Ένας έρωτας που στηρίζεται σε αξίες όπως η κατανόηση, η αµοιβαιότητα, ο σεβασµός, η εµπιστοσύνη, η αλληλοϋποστήριξη, η έλξη, η επικοινωνία, η ψυχική & πνευµατική επαφή, ένας έρωτας ικανός να απελευθερώσει όλα εκείνα τα στοιχεία που κοσµούν την ψυχή, τον εσωτερικό κόσµο ενός καλλιεργηµένου & βαθύτατα ευαισθητοποιηµένου ατόµου. Ο έρωτας για την Πολυδούρη είναι µια συνάντηση δύο ανθρώπων στους ίδιους ηθικούς & πνευµατικούς άξονες, µε αµεσότητα & ειλικρίνεια, ένας µαγικός χώρος στον οποίο αποτυπώνεται η, λανθάνουσα, έστω, κοινή ανθρώπινη ανάγκη για ουρανό. Η ίδια η Πολυδούρη αναφέρει: <Η ψυχή µου & η αγάπη γεννήθηκαν την ίδια µέρα>. Η ερωτική

3 ποίηση λοιπόν είναι πρώτ απ όλα βίωµα, που αποτελεί τη γνήσια έκφραση της ζωής στην αληθινή τέχνη. Γι αυτό τα ποιήµατα της Πολυδούρη, όπως σηµειώνει ο Κ. Στεργιόπουλος, <µοιάζουν µε σελίδες ηµερολογίου ή µε ερωτικές επιστολές που έχουν συγκεκριµένο αποδέκτη. Μοιάζουν σαν να γράφονται για να υπάρξει ανταπόκριση στο ερωτικό τους κάλεσµα, αλλά & για να βιώσει η ίδια µε περισσότερη ένταση & µε περισσότερη ποιότητα το ερωτικό της συναίσθηµα>. Η Πολυδούρη δε γράφει ποιήµατα για να διεκδικήσει µια θέση στων <ιδεών την πόλη>, αλλά γιατί η ποίησή της απευθύνεται σε ένα Εσύ που της δίνει λόγο ύπαρξης, καθώς ο έρωτας συνυφασµένος µε την εποπτεία των συναισθηµάτων αποτελεί απαράβατο όρο & πηγή ενός ακραιφνούς & πρωτογενούς λυρισµού. Ο Γ. Θέµελης αναφέρει ότι <ο έρωτας από αισθηµατική πληρότητα ξεπερνάει τον ίδιο το χώρο του αισθηµατισµού & γίνεται δύναµη, που µεταµορφώνει την ύπαρξη, µέσα στο λαµπρό φως µιας µυστικής γέννησης>. 3) α) Είναι φανερό πως το ποίηµα του Αναγνωστάκη αποτελεί <απάντηση> στο ποίηµα του Εγγονόπουλου. Αυτό φανερώνει ο τίτλος ( Στο Νίκο Ε.), η χρονολογία (1949, δηλαδή το έτος που κυκλοφόρησε η συλλογή του Εγγονόπουλου), η σκόπιµη µίµηση της ποιητικής γραφής του Εγγονόπουλου από τον Αναγνωστάκη και πάνω απ όλα- η θεµατική σχέση. Ο Εγγονόπουλος γράφει το ποίηµά του το 1948, έτος που ο εµφύλιος βρίσκεται στο κορύφωµά του. Χαρακτηριστικά της εποχής: ο σπαραγµός, ο θάνατος. Μια τέτοια εποχή θεωρείται αντιποιητική. Η ποίηση δείχνει µάταια και εξωπραγµατική πολυτέλεια. Τι νόηµα µπορεί να έχει η ποίηση σε µια τόσο σκληρή εποχή; Πώς είναι δυνατό να λειτουργήσει;kαλύτερα λοιπόν η σιωπή αυτή θα έδινε ίσως περισσότερο αποκαλυπτικά τη διάσταση της τραγικότητας. Ωστόσο ο Εγγονόπουλος τα επισηµαίνει αυτά γράφοντας ποίηση. Τα ποιήµατά του διακρίνονται εξαιτίας όλων αυτών για την πρόσθετη πίκρα τους και για την ποσοτικά περιορισµένη παραγωγή (τόσο λίγα). Κοιτάζοντας τη µορφή του ποιήµατος σταµατάµε πρώτα στον τεµαχισµένο λόγο. Βέβαια ο τρόπος αυτός γραφής του Εγγονόπουλου είναι γνωστός από την θητεία του ποιητή στον υπερρεαλισµό(µαζί µε τον Εµπειρίκο και τον Γκάτσο της Αµοργού µπορεί να θεωρηθεί από τους πιο αυθεντικούς υπερρεαλιστές). Σε συσχετισµό όµως µε το θέµα και την εποχή ο τεµαχισµένος λόγος παίρνει µια πρόσθετη διάσταση: Μοιάζει σα να σπαράχτηκε κι αυτός από το µακελειό. Λόγος ακρωτηριασµένος, σχεδόν συλλαβικός, ένα µοναχικό ψέλλισµα. Αυτόν τον ακρωτηριασµό του λόγου στην εποχή του εµφύλιου σπαραγµού ο Αναγνωστάκης τον υιοθετεί στο δικό του ποίηµα γιατί τον αναγνωρίζει. Όµως δεν συµφωνεί µε την άποψη της ποιητικής παραίτησης, που προτείνει ο Εγγονόπουλος. Η πολιτική συνείδηση του Αναγνωστάκη, διαµορφωµένη στο χώρο της Αριστεράς, δεν του υπαγορεύει µόνο την ποίηση αλλά και την ποιητική. Περισσότερο αγωνιστικός και περισσότερο κοντά στην ιδέα της στρατευµένης ποίησης, ο Αναγνωστάκης πιστεύει στη ρεαλιστική άποψη της τέχνης - <καθρέφτη> της ζωής και της πραγµατικότητας. Πιστεύει τέλος στον κοινωνικό ρόλο του καλλιτέχνη που συνίσταται στη συµµετοχή και στην καταγραφή του καιρού του, µια καταγραφή που γίνεται ισοδύναµη µε την καταγγελία. Με το σκεπτικό αυτό κάθε ιδέα ποιητικής παραίτησης θα µπορούσε να θεωρηθεί λιποταξία. Η εποχή του Εγγονόπουλου απλώς ονοµάζεται (του εµφυλίου σπαραγµού) και µόνο υπαινικτικά καθορίζεται (αγγελτήρια θανάτου) στον Αναγνωστάκη προσδιορίζεται µε συγκεκριµένο περιεχόµενο: χαµός, θάνατοι, φωνές, ερηµιά, ερείπια, εφιάλτες. Ποιος, αν όχι ο ποιητής, θα µιλήσει <µε πόνο> γι αυτά; Η ευαισθησία δηλαδή του ποιητή είναι η µόνη εγγύηση για την σωστή καταγραφή που θα κάνει εντονότερη την καταγγελία για την απανθρωποποίηση της ζωής. Η τάση του Αναγνωστάκη να λέει τα πράγµατα µε το όνοµά τους είναι χαρακτηριστικό της ρεαλιστικής ποιητικής γραφής του. Μία παρατήρηση του.ν. Μαρωνίτη: Η ροπή του Αναγνωστάκη τείνει ακριβώς στο να καθηλώσει και να συντηρήσει µέσα στις ποιητικές του <Εποχές> και στις <Συνέχειές> τους ότι η πρόοδος του χρόνου ζητά να αναλώσει, να εξαγοράσει ή να ευτελίσει: δηµιουργούνται έτσι συνεχή φράγµατα στη ροή του χρόνου,

4 στερεοποιώντας κρίσιµες παρωχηµένες εποχές, και προβάλλονται αργότερα τα ρηµαγµένα τους πια είδωλα συνεχώς και επίµονα στο ποιητικό παρών. ( Από το βιβλίο Ποιητική και πολιτική ηθική, Κέδρος 1976 ) β) Όταν λέµε πως ο Αναγνωστάκης είναι ποιητής µε έντονη πολιτική συνείδηση, δεν πρέπει να αποµονώσουµε τη συνείδηση αυτή από το βιωµατικό της πυρήνα. Εκείνο που στοιχειώνει το µεταπολεµικό τοπίο στην Ελλάδα είναι οι πράξεις και οι εικόνες των ανθρώπων που τις πραγµατοποίησαν. Η καταστροφή του τοπίου, οι γκρεµισµένοι τοίχοι, τα χαλάσµατα είναι αντίγραφα και αντίστοιχα ζωής κατεστραµένων ανθρώπων. Την καταστροφή ακολούθησε η ανοικοδόµηση, η πράξη για το κέρδος- του θύτη που έχει πλουτίσει στη χώρα της αντιπαροχής. Οι συνέπειες της καταστροφικής ανοικοδόµησης που έθρεψε την παρασιτική κοινωνία και τράφηκε απ αυτήν γιατί η υφαρπαγή της εξουσίας οδήγησε σ ένα κόσµο στον οποίο η δυστυχία και η προσβολή µετατρέπονται σε µάνα του εξουσιαστή, του τυχάρπαστου, του ευκαιριακού και, σε τελευταία ανάλυση, του ανήθικου- δεν προβάλλουν απλώς την οδυνηρή έλλειψη ενός ενδεχόµενου κόσµου που δεν κερδίσθηκε. είχνουν και την αξιακή κρίση εκείνου που τον υποκατέστησε. Τα παραπάνω δίνονται µ έναν τόνο χαµηλό και πικρό ή καθαρό και σκληρό ( όπως στην τελευταία συλλογή του Αναγνωστάκη, τον Στόχο ). Όχι µόνο γιατί καµία λογοτεχνία δεν µπορεί να έχει την ένταση της ίδιας της ζωής ( και, εποµένως, η λογοτεχνία και η ποίηση που επιχειρούν να δηµιουργήσουν ένταση διογκώνοντας το νόηµα και αλλοιώνοντας τα εκφραστικά τους µέσα προδίνουν και την ποίηση και τη ζωή ) αλλά και για έναν άλλο λόγο, επίσης σηµαντικό. Όταν οι αξίες εκπίπτουν ή υφαρπάζονται, το γενετικό τους κύτταρο µπορεί να διατηρηθεί ζωντανό µόνο µέσα σ ένα περιβάλλον αξιοπρέπειας, δηλαδή συνέπειας, καθαρότητας και, µε άλλα λόγια, επίγνωσης της βαρύτητας και του περιεχοµένου των πραγµάτων. Τα πράγµατα ουσίας απαιτούν και µια ποίηση ουσίας που, ως τέτοια, δεν µπορεί παρά να εκφράζει ένα απόσταγµα ζωής. Γιατί καµία γραφή δεν έχει νόηµα αν δεν είναι, πρωτίστως, συνειδησιακή εγγραφή. Α. Βιστωνίτης. <Ο λόγος και η σιωπή στο Μ. Αναγνωστάκη>. Ο Εγγονόπουλος γράφει το ποίηµά του στην εποχή του εµφυλίου σπαραγµού, σε µια εφιαλτική πραγµατικότητα, στην οποία κυριαρχεί ο θάνατος, ο πόλεµος, η καταστροφή και γι αυτούς τους λόγους θεωρεί το ποιητικό του έργο εξωπραγµατική πολυτέλεια. Ωστόσο καταφεύγει στην ποίηση γιατί αποτελεί µια έντονη προσωπική ανάγκη του ανακοινώνοντας πως δεν είναι η συµµετοχή και ο ρόλος του στην πραγµατικότητα του σπαραγµού. Ο Λόγος του είναι ακρωτηριασµένος, συλλαβικός, επηρεάζεται από την εποχή του, η οποία παρουσιάζεται στο έργο του. Ο ποιητής πιστεύει πως αυτή η φρίκη που αντικρύζει καθηµερινά µπροστά του δεν µπορεί να την καταγράψει και να την παρουσιάσει στο έργο του. Πιστεύει ότι ο αγώνας, η συµµετοχή στις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις είναι στοιχεία ανώτερα από το ποιητικό έργο. Ο Αναγνωστάκης δεν συµφωνεί µε την ποιητική παραίτηση του Εγγονόπουλου και γι αυτό στο ποίηµα που αποτελεί απάντηση, αναφέρεται στον κοινωνικό ρόλο του καλλιτέχνη, στη ρεαλιστική άποψη της τέχνης, που αντικαθρεφτίζει τη ζωή και την πραγµατικότητα. Πιστεύει πως ο δηµιουργός είναι ο πιο κατάλληλος για να περιγράψει µε ρεαλισµό και ευαισθησία αυτόν τον εφιάλτη και το έργο του να αποτελέσει για τους µεταγενέστερους µια πολύτιµη κληροδοσία, ώστε να µην περάσουν αυτά τα γεγονότα στη σφαίρα της λήθης ή της παραχάραξης, ενός κινδύνου που πάντα ελλοχεύει. Ο δηµιουργός, που έχει δει τους συντρόφους του να χάνονται στα στρατόπεδα των εκτελέσεων, που έχει ζήσει καταραµένες νύκτες στα σιδερένια κρεβάτια των φυλακών, που έχει ακούσει το κλάµα της µάνας, που τριγυρίζει στα ερείπια, που αντικρύζει την τρυπηµένη σηµαία των οραµάτων και των ιδανικών είναι ο καταλληλότερος µε την ποιητική γραφή να καταγγείλει την απανθρωποποίηση της ζωής. Ο Αναγνωστάκης γράφει ποίηση ουσίας σ ένα περιβάλλον αξιοπρέπειας, συνέπειας, καθαρότητας χρησιµοποιώντας έναν συµβολικό λόγο για την τραυµατική εµπειρία του πόνου, εκφράζοντας αδυναµία επικοινωνίας. Επιδιώκει να τονίσει την κοινωνική και πολιτική ευθύνη του αληθινού δηµιουργού, ο οποίος δεν είναι κλεισµένος σ ένα αποστειρωµένο δωµάτιο. Ο ρόλος

5 του πνευµατικού ανθρώπου πρέπει να είναι διαφωτιστικός και παραδειγµατικός, δηλαδή να αγωνίζεται για την ανύψωση του πνευµατικού επιπέδου της κοινωνίας, αλλά να δίνει και υποδείγµατα βίου. Αποτελεί ηθικό χρέος του δηµιουργού να παρουσιάσει τα γεγονότα που έζησε µε τη δύναµη της ψυχής του και την ευαισθησία της γραφής του. ιαφορετικά ανοίγει ο δρόµος για τους παραχαράκτες και τους διαστρεβλωτές της ιστορικής πραγµατικότητας. 4) α) Στο ποίηµα <Μικρή Πράσινη Θάλασσα> από τα πιο ευαίσθητα ποιήµατα του Οδ. Ελύτη, η Κόρη/Ποίηση οδηγεί τον ποιητή προς µία ερωτική βίωση της Ελληνικής Παράδοσης, καθώς ο δηµιουργός νιώθει την ανάγκη να ερευνήσει, µε την επενέργεια της ποίησης, ένα µαγικό κόσµο στον οποίο υπάρχει ο αρχαίος ελληνικός πολιτισµός, το φως, η αλήθεια, ο έρωτας, η ορθοδοξία, η παιδεία, η θάλασσα, το ταξίδι, η αναζήτηση. Η σχέση του Ελύτη µε την ποίηση είναι ερωτική, ο ποιητής οικοδοµεί µια ερωτική σχέση µε την Κόρη / Ποίηση για να βιώσει σε µια εκδοχή αιωνιότητας, χωρίς να φοβάται τη φθορά του χρόνου όπως ακριβώς τα αρχαία αγάλµατα, για να ανακαλύψει έναν καινούργιο κόσµο, για να βιώσει την αλήθεια. Κι αυτή η βίωση γίνεται όταν ο <µαθητής> ποιητής <ενηλικιώνεται> & <µέσα από την µυητική διαδικασία του έρωτα, θα µπορέσει να ψηλαφίσει & να µάθει τα όσα ελάχιστα έχουν φτάσει ως αυτόν> (Βλ. Στέφανου ιαλησµά, Η Ποίηση & ο ποιητής στον Ελύτη, Π.Ε.Φ, Σεµινάριο 23, Οδυσσέας Ελύτης, Αθήνα 1977, σελ ). Η Μαρία Λαµπαδαρίδου-Πόθου αναφέρει ότι <η µικρή πράσινη θάλασσα είναι & πάλι η ερωτική µεταστοιχείωση &, στη συνέχεια, προσωποποίηση>. Ο Ελύτης ζει ερωτικά µέσα σ αυτή την αέναη µεταλλαγή των στοιχείων. Το νέο Κορίτσι είναι το σύµβολο της αγνότητας & της οµορφιάς. Είναι µια σχέση αγαπητική του Ποιητή προς το ποιητικό του αντικείµενο. Και ζει ερωτικά, αλλά µε µιαν αγιοσύνη αυτή τη <σχέση>.[ ] η θάλασσα αυτή δεν είναι παρά η ροϊκή κατάσταση των πραγµάτων & το <πράσινη> δείχνει πως δεν είναι µόνο θάλασσα, αλλά & λιβάδια, δηλαδή ολόκληρη η κοσµική έκταση, ο Ποιητής την έπλασε µε την πικασσική & πάλι όρασή του, δεκατριώ χρονώ & την έστειλε στη Σµύρνη ν αντιγράψει τις αντιφεγγιές στην οροφή από τα Κυριελέησον & τα δόξασοι. [ ] Κι αφού οι Μυστικοί όλων των καιρών µας έµαθαν πως πάνω στα <κύτταρα> αυτής της κοσµογονικής ουσίας είναι εγχαραγµένες όλες οι σοφίες & οι µνήµες, η ερωτική ένωση µαζί τους δεν είναι άλλο παρά µια συµµετοχή στον υπερβατικό Νόµο τους & έτσι φαίνεται πολύ φυσικό ότι ο Ποιητής βρίσκει µέσα στην αγκαλιά της θεϊκά πετράδια & πρακλείτια αποσπάσµατα. Γιατί εκείνος ψαύει τη γνώση & τη σοφία του κόσµου, αφού ξέρει πως πριν γίνει Λόγος ήταν Σύµβολο. β) Ο Ελύτης χρησιµοποιεί τη δύναµη της εικόνας, του φωτός, προσωποποιήσεις, ενσαρκώσεις στοιχείων, µετασχηµατισµούς, υπερρεαλιστικές αναφορές, γεωγραφικές & πνευµατικές διατυπώσεις. Η προσωποποίηση της θάλασσας, µε τη βοήθεια του µηχανισµού της ταύτισης, αποτελεί τον άξονα του ποιήµατος. Ταυτόχρονα, προσφέρει πολλαπλά επίπεδα ανάγνωσης & ερµηνείας. Η θάλασσα είναι µικρή, µα υπάρχει εδώ & χιλιετηρίδες & φέρει µέσα της τις αξίες του ελληνισµού. Η νιότη αποκτά έναν κατεξοχήν ερωτικό χαρακτήρα αφού ενσαρκώνεται από ένα δεκατριάχρονο κορίτσι. Ταυτόχρονα όµως αυτή η <πρόσκαιρη> δεκατριάχρονη νιότη διαιωνίζεται, καθώς συσχετίζεται µε τη θάλασσα. Με το µεταµορφωτικό µηχανισµό της <ταύτισης>, ο Ελύτης επιτυγχάνει την υπέρβαση της φθοράς, την εκδοχή της αιωνιότητας. Μια άποψη της ελυτικής υπερπραγµατικότητας είναι αυτή που βρίσκεται µέσα στο Αιγαίο & που αποκαλύπτεται συνεχώς από την οργιάζουσα ποιητική αίσθηση, τόσο στις συγχρονικές, όσο και στις διαχρονικές της διαστάσεις. Ακολουθώντας µια δεύτερη προσέγγιση, σύµφωνα µε τις ελυτικές τεχνικές & θεωρίες, η θάλασσα είναι κάτι το κεκτηµένο για τον Έλληνα, ένα καθηµερινό βίωµα, που η ταύτιση το υπογραµµίζει ιδιαίτερα. Ταυτόχρονα όµως διαπιστώνουµε από τη χρήση της υποτακτικής & του υποθετικού, ότι η κεκτηµένη αυτή

6 πραγµατικότητα παραµένει ασύλληπτη, όλο & φεύγει µπροστά, προς το µέλλον, καλώντας σ ένα συνεχές ηδονικό ταξίδι. Έτσι ο Ελύτης, όσο κοντά & αν βρίσκεται στη θαλάσσια πραγµατικότητα, όσο & αν την κάνει κτήµα του, δεν καταφέρνει ποτέ να την εξαντλήσει, & εποµένως να τη φθείρει. Όσο εντονότερο είναι το βίωµα, τόσο περισσότερο αυξάνεται & ο πόθος. Η ιδιοµορφία αυτή όχι µόνο εκφράζει την τεχνική & την πνευµατική ολοκλήρωση του Ελύτη, αλλά & υπογραµµίζει, µε τρόπο µοναδικό στη νεοελληνική ποίηση, την ιδιωτικότητα που διέπει τη σχέση ανάµεσα στο Αιγαίο & τον Έλληνα, µια ιδιωτικότητα σχεδόν ερωτική, που βρίσκεται σε συνεχή έξαρση. Η δύναµη του φωτός αποκαλύπτει αυτή τη διαχρονική σχέση & αποτελεί προσδιοριστικό στοιχείο της ελυτικής ποίησης. γ) Η <ερωτική ποίηση> του Ελύτη δε φοβάται τη φθορά του χρόνου, όπως δεν τη φοβήθηκαν & δεν την αντιµετώπισαν ακόµη τα αρχαία αγάλµατα της ήρεµης ευδαιµονίας, που η θέα τους τόση λύτρωση µας δίνει. Αυτή είναι η <αληθινή ποίηση, που βάζει κάποια άλλη τάξη στα πράγµατα του κόσµου & τελικά µας συµφιλιώνει µ αυτά> όπως έλεγε ο Έλιοτ. Ο Ελύτης έβαλε µια νέα λυρική τάξη στην ελληνική φύση: το καλοκαίρι, σαν σύµβολο µιας ολοένα επερχόµενης χαράς & οµορφιάς, απλώνοντας τις γυµνές του επιφάνειες πάνω από τα φθινόπωρα & τους χειµώνες, είναι στην ποίηση αυτή σα µυστικά τραγουδηµένο & σαν κοιταγµένο αισθητικά από ένα <πλατωνικό οφθαλµό> Γενικά ο Ελύτης πραγµατοποίησε εκείνο που ο Πιερ Ρεβερντύ γυρεύει, δηλαδή <όχι πια να µας συγκινεί η ποίηση µε την έκθεση, τη λιγότερο ή την περισσότερο παθητική ενός οποιουδήποτε γεγονότος, αλλά έτσι πλατιά, έτσι καθαρά όσο µας συγκινούν το βράδυ, ένας κατάστερος ουρανός, η γαληνεµένη θάλασσα, η µεγαλόπρεπη, η τραγική, ή ένα βουβό δράµα παιγµένο από τα σύννεφα, κάτω από τον ήλιο> αναφέρει στο βιβλίο του ο Ανδρέας Καραντώνης. Οι ανθρώπινες ιδιότητες που η µετωνυµία <Μικρή πράσινη θάλασσα δεκατριώ χρονώ> επιχειρεί να υποβάλλει, προσιδιάζουν σε µια παιδούλα µε τα χαρακτηριστικά της Ίριδας, έναν <άγγελο> που φέρνει µηνύµατα από αλλού. Με το που απευθύνεται & µόνο στη <Μικρή πράσινη θάλασσα>, ο ποιητής ανακαλεί συνειρµικά ένα πλήθος αλληλένδετων γνώσεων & αισθήσεων, έναν κόσµο στον οποίο η γνώση, η ηρακλείτεια σοφία είναι αναγκαία για να ανακαλύψει κανείς την αλήθεια, το φως, αλλά & το ερωτικό βίωµα.