Ηυγεία του πληθυσμού επηρεάζεται και εξαρτάται από μια σειρά παράγοντες 1 που

Transcript

1 84 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Του Αθανασίου Βασιλοπούλου Εισαγωγή Ηυγεία του πληθυσμού επηρεάζεται και εξαρτάται από μια σειρά παράγοντες 1 που οριοθετούνται πέρα και έξω από το ίδιο το άτομο 2.Το κράτος με υγειονομικές και άλλες διατάξεις 3, αποσκοπεί στην προστασία και προαγωγή της υγείας των πολιτών, προσπαθώντας παράλληλα να ελέγξει τους παράγοντες εκείνους, που θέτουν σε κίνδυνο την υγεία των πολιτών. Η προστασία της υγείας υποστηρίζεται 4 ότι αποτελεί μια από τις βασικές πολιτειακές επιδιώξεις του σύγχρονου κράτους. Η δημόσια υγεία αναφέρεται στη συμβίωση των ατόμων και στους ιδιαίτερους κινδύνους και προβλήματα υγείας που προκύπτουν από τη συμβίωση αυτή, δηλαδή αποτελεί μια από τις ειδικότερες εκφάνσεις του δημοσίου συμφέροντος, για την προστασία της οποίας το κράτος οφείλει να λαμβάνει τα αναγκαία μέτρα εντός των οικονομικών του δυνατοτήτων. Δεδομένης της ανεπάρκειας των οικονομικών πόρων, αφενός και της αλματώδους αύξησης του κόστους παροχής υγειονομικών φροντίδων αφετέρου, σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά, είναι απαραίτητο να ασχοληθούμε με τη θέση του πολίτη που ζητάει από την πολιτεία υγειονομική περίθαλψη και προστασία της υγείας του. Ακριβώς η ενασχόληση αυτή, μας εισάγει στην νομική προσέγγιση της έννοιας της υγείας. Δηλαδή, η νομική προσέγγισή της έγκειται στο αν και κατά πόσο, αναγνωρίζεται στους πολίτες το δικαίωμα προστασίας της υγείας και αντίστοιχα ποια υποχρέωση έχει η πολιτεία για την ικανοποίηση του δικαιώματος αυτού. Κατ αρχήν, το δικαίωμα για προστασία της υγείας απορρέει από το ίδιο το Σύνταγμα. Για πρώτη φορά ο συντακτικός νομοθέτης συμπεριέλαβε τέτοια διάταξη στο Σύνταγμα. Πράγματι, στο κείμενο του Συντάγματος του 1975/86/01, στο άρθρο 21 παρ. 3 ο- ρίζεται: Το Κράτος μεριμνά για την υγεία των πολιτών και παίρνει ειδικά μέτρα για την προστασία της νεότητας, του γήρατος, της αναπηρίας και για την περίθαλψη των απόρων. Δεν ορίζεται όμως η έννοια της υγείας και επιπλέον δεν προσδιορίζεται ειδικότερα, το πλαίσιο προστασίας της. Θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι, οι παραλείψεις αυτές έγιναν σκόπιμα. Αφενός, γιατί ο προσδιορισμός της έννοιας της υγείας, παρουσιάζει α- ναντίρρητα μεγάλες δυσκολίες και αφετέρου γιατί το πλαίσιο προστασίας, που ουσιαστικά περιλαμβάνει εκτός από τη μέριμνα και κάθε είδους παροχή, είναι συνάρτηση των Ο Αθανάσιος Βασιλόπουλος είναι Διδάκτωρ του Τμήματος Δημόσιας Διοίκησης του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Yπάλληλος στο Γενικό Λαϊκό Nοσοκομείο Aθηνών.

2 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 85 εκάστοτε οικονομικών δυνατοτήτων του κράτους, που ασφαλώς ex ante δεν θα μπορούσαν να προβλεφθούν 5. Η συνταγματική διάταξη όμως, υποχρεώνει ευθέως την πολιτεία να λάβει μέτρα για την προστασία της υγείας των πολιτών, εξουσιοδοτώντας 6 τον κοινό νομοθέτη να καθορίσει αυτός το πλαίσιο προστασίας, τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται κάθε φορά, τον τρόπο αντιμετώπισης υγειονομικών προβλημάτων καθώς και το ύψος των παροχών. Επομένως, η εκάστοτε πολιτική εξουσία 7 έχει το βάρος της επιλογής του συστήματος υ- γείας, ανάλογα με την οικονομική δυνατότητα του κράτους και τις πολιτικο-ιδεολογικές αρχές της. Εξάλλου ο τρόπος εφαρμογής του συστήματος, τα μέτρα που θα ληφθούν, τα μέσα που θα χρησιμοποιηθούν, το ύψος των παροχών και άλλα, είναι αυτά που ουσιαστικά ικανοποιούν το δικαίωμα του πολίτη για προστασία της υγείας του. Δεν παρέλκει να επισημάνουμε ότι το κράτος, δεν υποχρεώνεται από το Σύνταγμα να αναλάβει ευθύνη να είναι οι πολίτες υγιείς, αλλά να παρέχει κατάλληλες υπηρεσίες προς το σκοπό αυτό. Επισημαίνουμε επίσης, ότι πρωτίστως, η ατομική φροντίδα συμβάλει στη διατήρηση και προαγωγή της υγείας του ατόμου. Α. Η προστασία της υγείας ως ατομικό δικαίωμα Τ ο δικαίωμα για προστασία της υγείας, αρχικά εντάσσεται στα ατομικά 8 δικαιώματα. Ως ατομικό δικαίωμα, η προστασία της υγείας κατοχυρώνεται: α) από την παράγραφο 2 του άρθρου 7 του Συντάγματος σύμφωνα με την οποία: Τα βασανιστήρια, ο- ποιαδήποτε σωματική κάκωση, βλάβη υγείας, ή άσκηση ψυχολογικής βίας, καθώς και κάθε άλλη προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας απαγορεύονται και τιμωρούνται, όπως νόμος ορίζει και β) από την παράγραφο 2 του άρθρου 5 σύμφωνα με την οποία: Όλοι όσοι βρίσκονται στην Ελληνική Επικράτεια απολαμβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας τους, χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων. Η ratio των ανωτέρω συνταγματικών διατάξεων καθιερώνει ευθεία αξίωση αποχής του κράτους, από ενέργειες οι οποίες δύναται να προσβάλουν τη ζωή 9 και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, που αποτελούν άλλωστε, απόρροια της πρωταρχικής υποχρέωσης του κράτους να σέβεται και να προστατεύει την αξία του ανθρώπου. Επομένως περιεχόμενο του δικαιώματος είναι η υποχρέωση αποχής του κράτους και κάθε άλλου δημοσίου ή ιδιωτικού υποκειμένου, από οποιαδήποτε συμπεριφορά ικανή να προσβάλει τη ζωή αλλά και τη σωματική και ψυχική ευεξία των πολιτών. Σε περίπτωση που οι προσβολές δεν προέρχονται από κρατικά όργανα, τότε εφαρμοστέα είναι η διάταξη του άρθρου 25 παρ. 1 του Συντάγματος, που επιβάλλει την υποχρέωση του κράτους να εξασφαλίζει την α- κώλυτη άσκηση των δικαιωμάτων με την λήψη των κατάλληλων νομοθετικών και διοικητικών μέτρων και η διάταξη του άρθρου 2 παρ. 1 του Συντάγματος σχετικά με την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, που επιβάλλει στην πολιτεία όχι μόνο να σέβεται η ίδια αλλά και να προστατεύει την αξία του ανθρώπου όταν απειλείται ή προσβάλλεται από άλλους. Η συνταγματική προστασία της σωματικής και ψυχικής ακεραιότητας του ατόμου υ- ποχωρεί, στην περίπτωση που το συγκεκριμένο άτομο παραιτείται 10 από την άσκηση του δικαιώματός του. Οι απαγορεύσεις του άρθρου 7 προϋποθέτουν συνεπώς, ότι δεν συναινεί ο θιγόμενος. Παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η συναίνεση του ατόμου σε θεραπευτική ή ερευνητική αγωγή. Όπως υποστηρίζει η Ι. Κριάρη Κατράνη στην περίπτωση των πάσης φύσεως ιατρικών εξετάσεων και επεμβάσεων η παραίτηση του δικαιώματος εκφράζεται με το θεσμό της συναίνεσης, η οποία αποτελεί απόρροια αυτοκαθορισμού του α-

3 86 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH τόμου. Η ενημέρωση του ασθενούς εκ μέρους του ιατρού, η οποία πρέπει να προηγείται της παροχής συναινέσεως, συμβάλλει ακριβώς στην ενίσχυση αυτής της αυτονομίας. 11 Εξάλλου, στην τελευταία αναθεώρηση 12 του Συντάγματος, ο συνταγματικός μας νομοθέτης θέλοντας να κατοχυρώσει το δικαίωμα για προστασία της υγείας των πολιτών, έναντι των βιοϊατρικών παρεμβάσεων, αλλά και της γενετικής επιστήμης γενικότερα, προσέθεσε στο άρθρο 5 του Συντάγματος, την παράγραφο 5 σύμφωνα με την οποία: Καθένας έχει δικαίωμα στην προστασία της υγείας και της γενετικής του ταυτότητας. Νόμος ορίζει τα σχετικά με την προστασία κάθε προσώπου έναντι των βιοϊατρικών παρεμβάσεων. Σημειωτέον ότι, οι ανωτέρω συνταγματικές επιταγές σε συνάρτηση με το δικαίωμα του ατόμου να αποφασίσει το ίδιο, για θέματα που αφορούν την προσωπική του υγεία, οδηγεί αβίαστα στο συμπέρασμα ότι η προστασία της υγείας πρέπει να χαρακτηρισθεί 13 ως θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα. Β. Η προστασία της υγείας ως κοινωνικό δικαίωμα Η προστασία της υγείας ως κοινωνικό 14 δικαίωμα απορρέει: α) από την παράγραφο 3 του άρθρου 21 του Συντάγματος σύμφωνα με την οποία: Το Κράτος μεριμνά για την υγεία των πολιτών και παίρνει ειδικά μέτρα για την προστασία της νεότητας, του γήρατος, της αναπηρίας και για την περίθαλψη των απόρων, και β) από την υποπαρ. 1 της παραγράφου 2 του άρθρου 5 σύμφωνα με την οποία: Όλοι όσοι βρίσκονται στην Ελληνική Επικράτεια απολαμβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής Με τις ανωτέρω συνταγματικές διατάξεις ιδρύεται ευθεία υποχρέωση της πολιτείας για τη λήψη θετικών μέτρων προς προστασία της ζωής και της υγείας των πολιτών,στους οποίους δίνεται το δικαίωμα 15 να απαιτήσουν από την πολιτεία την πραγμάτωση της α- ντίστοιχης υποχρέωσής της. Βέβαια, αυτή και μόνο η συνταγματική πρόβλεψη των κοινωνικών δικαιωμάτων δεν γεννά και αγώγιμες αξιώσεις 16 των πολιτών κατά του κράτους. Για να υπάρξουν αγώγιμες αξιώσεις θα πρέπει προηγουμένως το κράτος να έχει εκδώσει τους εκτελεστικούς νόμους των κοινωνικών δικαιωμάτων, διότι πάντα τα κοινωνικά δικαιώματα τελούν υπό την έμμεση επιφύλαξη του νόμου. Μόνο με την εφαρμογή 17 εκτελεστικών νόμων επέρχεται ενεργοποίηση του συγκεκριμένου κοινωνικού δικαιώματος. Κατά συνέπεια, το κράτος έχει υποχρέωση να εκδώσει νόμους που να κατοχυρώνουν το δικαίωμα στη ζωή και να προστατεύουν την υγεία των πολιτών. Η υποχρέωση του κράτους, ειδικότερα, ως προς τα μειονεκτούντα άτομα εκφράζεται στο άρθρο 21 παρ. 2 του Συντάγματος όπου ορίζεται ότι:. όσοι πάσχουν από ανίατη σωματική ή πνευματική νόσο έχουν δικαίωμα ειδικής φροντίδας από το Κράτος. Επίσης, ο Συνταγματικός Νομοθέτης, θέλοντας να προστατεύσει τα άτομα με αναπηρίες 18,αλλά και να κατοχυρώσει το δικαίωμα των ανθρώπων αυτών,να απολαμβάνουν ειδικά μέτρα προστασίας από τη διοίκηση, προσέθεσε 19 στο άρθρο 21 του Συντάγματος, την παράγραφο 6 σύμφωνα με την οποία: Τα άτομα με αναπηρίες έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρων που εξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας. Ιδιαιτέρως πρέπει να επισημανθεί το γεγονός ότι, από τη στιγμή που το κράτος σύμφωνα με το Σύνταγμα, έχει εκδώσει σχετικούς με την προστασία της υγείας, εκτελεστικούς νόμους, τυχόν κατάργησή τους ή έστω έμμεση αναίρεσή τους, θα οδηγούσε προς την κατεύθυνση της μη εφαρμογής των συγκεκριμένων συνταγματικών διατάξεων. Με άλλες λέξεις, δεν θα είναι συνταγματικός νεότερος εκτελεστικός νόμος, ο οποίος θα κα-

4 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 87 ταργήσει ή έστω θα αποψιλώσει διατάξεις προγενεστέρου, που θα είχε ενεργοποιήσει τον πυρήνα του περί ου ο λόγος δικαιώματος. Υπό την έννοια αυτή υποστηρίζεται 20 ότι, η προστασία της υγείας δύναται να χαρακτηριστεί ως κεκτημένο δικαίωμα. Ο χαρακτηρισμός ενός δικαιώματος ως κεκτημένου, σύμφωνα με τον Δρ.Α. Δ.Αλεξιάδη, μπορεί να γίνει ασφαλέστερα όταν αυτό είναι μικτής φύσεως. Πρόκειται για τα δικαιώματα εκείνα τα οποία έχουν διφυή υπόσταση, δηλαδή ανήκουν τόσο στα δημόσια δικαιώματα, όταν αναφέρονται στην άσκηση δημόσιας ε- ξουσίας, όσο και στα θεμελιώδη κοινωνικά δικαιώματα, όταν ανάγονται σε συνταγματικά κατοχυρωμένη κρατική μέριμνα. Γ. Η προστασία της υγείας μέσα από διεθνή κείμενα Ε κτός όμως, από τις προαναφερθείσες συνταγματικές διατάξεις βάσει των οποίων προστατεύεται η υγεία των πολιτών και προς στις οποίες άλλωστε, πρέπει να εναρμονίζεται η κρατική εξουσία, το δικαίωμα προστασίας της υγείας, κατοχυρώνεται και προβάλλεται επίσης, από διεθνείς διακηρύξεις και διεθνείς (διμερείς ή πολυμερείς) συμβάσεις, προς στις οποίες η κρατική εξουσία δεσμεύεται, ιδιαίτερα μάλιστα όταν έχουν ε- πικυρωθεί με νόμο και καταστεί εσωτερικό δίκαιο της χώρας, σύμφωνα με το άρθρο 28 παρ. 1 του Συντάγματος. Τα σημαντικότερα κείμενα 21 που απευθύνονται στα μέλη της ευρύτερης διεθνούς κοινωνίας και κατοχυρώνουν προβάλλουν το δικαίωμα για προστασία της υγείας είναι: 1) Διακήρυξη 22 Γενικής Συνδιάσκεψης της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας στη Φιλαδέλφεια των Η.Π.Α. στις ) Προοίμιο 23 Καταστατικού της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας 24 στη Νέα Υόρκη στις ) Διεθνής Σύμβαση 25 Εργασίας 102 από τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας στη Γενεύη στις ) Διεθνές Σύμφωνο 26 για τα οικονομικά, κοινωνικά και μορφωτικά δικαιώματα από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη στις ) Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης 27 από το Συμβούλιο της Ευρώπης στο Τορίνο στις ) Κωδικοποιημένος Κανονισμός 28 Ε.Ο.Κ. 2001/1983 από το Συμβούλιο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στο Λουξεμβούργο στις ) Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη 29 στις : καθιστά δυνατή την εφαρμογή των ευρωπαϊκών νομοθετικών ρυθμίσεων στον τομέα της υγείας, καθώς και σε ζητήματα σχετικά με την υγεία που αφορούν τη δημιουργία της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Αγοράς. Ειδικότερα στον τομέα της υγείας, το άρθρο 100Α καλούσε την Επιτροπή να λάβει υπόψη της στις προτάσεις που αφορούσαν την υγιεινή και την ασφάλεια καθώς και την προστασία του περιβάλλοντος και του καταναλωτή, την ανάγκη υψηλού επιπέδου προστασίας της υγείας, καθώς σχετιζόταν με τη λειτουργία της ενιαίας αγοράς. Επίσης το άρθρο 118Α καλούσε τα κράτη μέλη να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή στην προστασία της ασφάλειας και της υγείας των εργαζομένων στο χώρο της εργασίας και επέτρεπε στο Συμβούλιο να θεσπίζει οδηγίες στον τομέα αυτό με βάση την ειδική πλειοψηφία. Τέλος, το άρθρο 130Π τόνιζε την παράμετρο της υγείας στην περιβαλλοντική πολιτική της κοινότητας. 30 8) Συνθήκη του Μάαστριχ : για πρώτη φορά ενσωματώνεται σε συνθήκη άρθρο για τη δημόσια υγεία (129)

5 88 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH [1. Η Κοινότητα συμβάλλει στην εξασφάλιση υψηλού επιπέδου προστασίας της υγείας του ανθρώπου, ενθαρρύνοντας τη συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών και, αν αυτό απαιτείται, υποστηρίζοντας τη δράση τους. Η δράση της Κοινότητας αφορά την πρόληψη των ασθενειών και ιδίως των μεγάλων πληγών της ανθρωπότητας, συμπεριλαμβανομένης της τοξικομανίας, ευνοώντας τη διερεύνηση των αιτιών και των τρόπων μετάδοσής τους καθώς και την ενημέρωση και τη διαπαιδαγώγηση στον τομέα της υγείας. Οι απαιτήσεις στον τομέα της προστασίας της υγείας αποτελούν συνιστώσα των άλλων πολιτικών της Κοινότητας. 2. Τα κράτη μέλη συντονίζουν μεταξύ τους, σε συνδυασμό με την Επιτροπή, τις πολιτικές και τα προγράμματά τους στους τομείς που αναφέρονται στην παράγραφο 1. Η Επιτροπή μπορεί να αναλαμβάνει, σε στενή επαφή με τα κράτη μέλη, κάθε χρήσιμη πρωτοβουλία για την προώθηση του συντονισμού αυτού. 3.Η Κοινότητα και τα κράτη μέλη ευνοούν τη συνεργασία με τις τρίτες χώρες και τους αρμόδιους διεθνείς οργανισμούς σε θέματα δημόσιας υγείας. 4. Για να συμβάλει στην υλοποίηση των στόχων του παρόντος άρθρου, το Συμβούλιο: - αποφασίζοντας με τη διαδικασία του άρθρου 189Β και μετά από διαβούλευση με την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών, θεσπίζει δράσεις ενθάρρυνσης, χωρίς να εναρμονίσει τις νομοθετικές και κανονιστικές διατάξεις των κρατών μελών, - αποφασίζοντας με ειδική πλειοψηφία προτάσει της Επιτροπής, διατυπώνει συστάσεις.] 31 9) Ο Χάρτης 32 των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων από τη Συνέλευση 33 της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη Νίκαια της Γαλλίας στις Άρθρο 35 Προστασία της υγείας Κάθε πρόσωπο δικαιούται να έχει πρόσβαση στην πρόληψη σε θέματα υγείας και να απολαύει ιατρικής περίθαλψης, σύμφωνα με τις προϋποθέσεις που ορίζονται στις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές. Κατά τον καθορισμό και την εφαρμογή όλων των πολιτικών και δράσεων της Ένωσης εξασφαλίζεται υψηλού επιπέδου προστασία της υγείας του ανθρώπου. (Επεξήγηση: Οι αρχές που περιέχονται σε αυτό το άρθρο βασίζονται στο άρθρο 152 της Συνθήκης Ε. Κ., καθώς και στο άρθρο 11 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη. Η δεύτερη φράση του άρθρου αναπαράγει την παράγραφο 1 του άρθρου 152). Επίλογος Συμπεράσματα Γ ια την προστασία της υγείας το σύγχρονο κράτος υποχρεούται 34 να απέχει από δραστηριότητες που θέτουν σε κίνδυνο την ατομική υγεία αφενός, και να λαμβάνει τα προσήκοντα μέτρα για την προστασία αυτής, αφετέρου. Το κράτος όμως, δεν αυτοπεριορίζει μόνο τη δράση του, αλλά πρωτίστως καθίσταται ο θεματοφύλακας της τήρησης των ισχυουσών διατάξεων, με τις οποίες προστατεύεται η ατομική και δημόσια υγεία. Κατά συνέπεια έχει υποχρέωση να ασκεί ελέγχους δια των οργάνων του και να πατάσσει κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα, που θέτει σε κίνδυνο την ατομική ή δημόσια υγεία.

6 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 89 Από την άλλη πλευρά, οι υποχρεώσεις του κράτους σε ό,τι αφορά την προστασία της υγείας οριοθετούνται: α) στη δημιουργία κατάλληλων συνθηκών για την επίτευξη του υ- ψηλοτέρου επιπέδου υγείας του πληθυσμού και β) στη δημιουργία υγειονομικών φορέων με σκοπό την παροχή υγειονομικών υπηρεσιών, προς κάλυψη των υγειονομικών α- ναγκών του πληθυσμού. Σημειωτέον ότι, οι υποχρεώσεις αυτές υλοποιούνται ανάλογα με τις οικονομικές δυνατότητες του κράτους. Εκτός όμως, της υλικοτεχνικής 35 υποδομής, το κράτος υποχρεούται να εξασφαλίζει και με άλλα μέτρα, διοικητικής ή νομοθετικής φύσεως, την προστασία της υγείας. Προφανώς, διατάξεις που αφορούν στην προστασία του περιβάλλοντος, τον χωροταξικό και πολεοδομικό σχεδιασμό, την υγιεινή και ασφάλεια της εργασίας, την υγιεινή των τροφίμων, τον έλεγχο των λοιμωδών νοσημάτων κ.α., πρέπει να έ- χουν ως πρωταρχικό στόχο την προστασία της υγείας των πολιτών. Δεν παρέλκει επίσης να αναφερθούμε, στην ιδιαίτερη υποχρέωση του κράτους για την εξασφάλιση του ιατρικού απορρήτου.υποστηρίζεται 36 ότι με την κατοχύρωση του ιατρικού απορρήτου διευκολύνεται η προσφυγή του ασθενούς στις ιατρικές υπηρεσίες και ο συνεπαγόμενος έλεγχος μολυσματικών ασθενειών. Η προστασία των ατομικών ιατρικών δεδομένων δεν κατοχυρώνεται, δηλαδή μόνο ως έκφραση προστασίας της ιδιωτικής ζωής, αλλά και γιατί αποτελεί την ικανή και αναγκαία συνθήκη λειτουργίας ενός αξιοπίστου και αποτελεσματικού συστήματος παροχής ιατρικών υπηρεσιών, βάσει του οποίου προστατεύεται η υγεία ως δημόσιο αγαθό αφενός και ως κοινωνικό δικαίωμα αφετέρου και εκπληρώνεται η αντίστοιχη υποχρέωση του κράτους ως προς την προστασία της. Ωστόσο είναι δυνατόν, η προστασία του συγκεκριμένου δικαιώματος, από το κράτος, να συνοδεύεται από περιορισμούς στην άσκηση άλλων συνταγματικών δικαιωμάτων. Έγινε έτσι δεκτό ότι, ο Υπουργός Υγείας δύναται με Απόφασή του, να απαγορεύει 37 την κυκλοφορία προϊόντων προοριζομένων προς χρήση από παιδιά, τα οποία αν και δεν είναι αμέσως βλαπτικά για την υγεία τους, εντούτοις, είναι δυνατό να προκαλέσουν σε αυτά ε- θισμό χρήσης προϊόντων, μη εμπιπτόντων ενδεχομένως σε κάποια απαγόρευση, βλαπτικών όμως για την υγεία των, όπως π.χ. παιχνίδια που παίζονται στον Η/Υ, ή διάφορα ποτά και τρόφιμα τα οποία δεν επιτρέπεται να πωλούνται στα κυλικεία των σχολείων κ.α.. Επίσης κρίθηκε ότι, σε περίπτωση αναπόφευκτης σύγκρουσης μεταξύ της προστασίας της ανθρώπινης υγείας, αφενός, και του περιβάλλοντος αφετέρου, η προτεραιότητα παρέχεται στην πρώτη, με παράλληλη μέριμνα για τη μικρότερη δυνατή διατάραξη του τυχόν θιγομένου περιβάλλοντος 38. Τέλος, είναι δυνατόν το κράτος να αποφεύγει 39 επιμελώς να λαμβάνει όλα εκείνα τα μέτρα τα οποία κρίνονται απολύτως αναγκαία για την ενεργοποίηση αυτού του δικαιώματος. Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι θέμα καθαρά βούλησης του κράτους, εάν θα ενεργοποιήσει το δικαίωμα αυτό, σε ποιο βαθμό και ποια έκταση. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1 Στη βιβλιογραφία αναφέρονται ως παράγοντες που επηρεάζουν το επίπεδο υγείας οι κατωτέρω: Το εισόδημα και ο τρόπος διανομής του Οι κλιματολογικές συνθήκες Η διατροφή Ο τρόπος ζωής Το εκπαιδευτικό μορφωτικό επίπεδο

7 90 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH Το επίπεδο κοινωνικο οικονομικής ανάπτυξης Οι κοινωνικές σχέσεις Το επίπεδο διαταραχής οικολογικής ισορροπίας Οι συνθήκες εργασίας Τα καταναλωτικά πρότυπα φαρμάκου Η ποιότητα κατοικίας Η ποιότητα ιατροφαρμακευτικής και νοσοκομειακής περίθαλψης (βλ. Συστήματα υγείας και Ελληνική πραγματικότητα των Μ. Θεοδώρου, Μ. Σαρρή, Σ. Σούλη, εκδ. των ιδίων, Αθήνα 1997, καθώς και το θέμα Κοινωνικο οικονομική ανάπτυξη και Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας του Γ.Υφαντόπουλου, περιοδικό Ιατρική, τεύχος 50, σελ Αθήνα 1986). 2. Αυτό βεβαίως καθόλου δεν οδηγεί στο συμπέρασμα ότι, η ατομική φροντίδα και ευθύνη, δεν είναι απαραίτητη. Κάθε άλλο μάλιστα. Ο τρόπος ζωής είναι αυτός που πρωταρχικά επηρεάζει την υγεία μας. 3. Διατάξεις που αφορούν την προστασία του περιβάλλοντος, τον χωροταξικό και πολεοδομικό σχεδιασμό, την υγιεινή και ασφάλεια της εργασίας, την υγιεινή των τροφίμων, τον σχεδιασμό ασφαλών οδικών δικτύων και δικτύων ύδρευσης και αποχέτευσης, την χρηματοδότηση κατασκευής αθλητικών εγκαταστάσεων και πάρκων αναψυχής, καθώς και ερευνητικών προγραμμάτων που αφορούν την υγεία, πρέπει να έχουν ως πρωταρχικό στόχο την προστασία και προαγωγή της υγείας των πολιτών. 4. Ι. Κριάρη Κατράνη, Γενετική Τεχνολογία και Θεμελιώδη Δικαιώματα η συνταγματική προστασία των γενετικών δεδομένων και την εκεί αναφερομένη βιβλιογραφία, σελ. 50, εκδ. Σάκκουλα Αθήνα Θεσσαλονίκη Ορθά επομένως, ο συντακτικός νομοθέτης δεν προσδιόρισε, ειδικότερα, το πλαίσιο προστασίας της υγείας των πολιτών.απέφυγε να το κάνει,για να μη θεσπίσει υποχρέωση του κράτους και μάλιστα συνταγματική που ενδεχομένως αυτό, να μην είχε τη δυνατότητα να την ικανοποιήσει. 6. Η εξουσία όμως του νομοθέτη να καθορίζει, με βάση τις οικονομικές δυνατότητες του κράτους, τις κοινωνικές προτεραιότητες όσο και αν αποτελεί τον κανόνα, δεν μπορεί να είναι αυθαίρετη. Η άρνηση του κοινού νομοθέτη να ανταποκριθεί πληρέστερα στο περιεχόμενο ενός κοινωνικού δικαιώματος ή ο περιορισμός μιας θεσπισμένης παροχής, για να είναι συνταγματικός οφείλει να μην είναι αυθαίρετος. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να στηρίζεται ή σε προφανή α- δυναμία του κράτους ή να προκύπτει από μια νέα στάθμιση και ιεράρχηση μεταξύ περισσότερων συνταγματικά κατοχυρωμένων κοινωνικών δικαιωμάτων. Έτσι, π.χ. η κατάσταση μετά α- πό μία φυσική καταστροφή, μεγάλη επιδημία κλπ., κάνει εύλογη την πρόταξη της υλοποίησης του δικαιώματος για ιατρική μέριμνα (αρθρ. 21 παρ. 3 του Συντάγματος) έναντι π.χ. μιας προαναγγελμένης δαπάνης για αύξηση των παιδικών σταθμών. (περισσότερα βλ. Συνταγματικό Δίκαιο Τόμος Γ_ Θεμελιώδη Δικαιώματα, σελ , Δ. Θ. Τσάτσου, εκδ. Α.Ν.Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 1988) 7. Όμως θα έπρεπε ένα τόσο σημαντικό ζήτημα, όπως είναι η υγεία του λαού να μην αποτελεί α- ντικείμενο συναλλαγής και πολιτικής εκμετάλλευσης σε βάρος του ίδιου του λαού, αλλά να ε- τύγχανε διακομματικής αντιμετώπισης έτσι ώστε, η χώρα να είχε αποκτήσει ένα πάγιο σύστημα υγείας, γενικά αποδεκτό από όλους. (περισσότερα βλ. στο βιβλίο Εισαγωγή στο Δίκαιο της Υγείας, σελ 12, Α. Δ. Αλεξιάδη, εκδ. Δημοπούλου, Θεσσαλονίκη 1999). 8. Τα ατομικά, αρνητικά ή αμυντικά δικαιώματα (status negativus): Με αυτή την κατηγορία δικαιωμάτων ο πολίτης αξιώνει από το κράτος να μην επεμβαίνει, αλλά να του αφήνει έναν ε- λεύθερο χώρο ατομικής δράσης, έτσι ώστε να διαμορφώσει την ζωή του ως άτομο και ως μέλος της κοινωνίας. (Περισσότερα γι αυτή την κατηγορία δικαιωμάτων βλ. Ατομικά Δικαιώματα, τόμοι Ι και ΙΙ, Π.Δ. Δαγτόγλου, εκδ. Α.Ν.Σάκκουλα Αθήνα Κομοτηνή Επίσης βλ. Συνταγματικό Δίκαιο τόμος Γ Θεμελιώδη Δικαιώματα, Δ. Θ. Τσάτσος, εκδ. Α.Ν.Σάκκουλα Αθήνα Κομοτηνή 1988).

8 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH Δεδομένου ότι για να υπάρξει προστασία της υγείας του ατόμου, πρέπει πρωτίστως να υπάρχει ζωή. 10. Η παραίτηση του ατόμου από συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα οφείλεται στον ατομικιστικό χαρακτήρα που έχουν διατηρήσει τα θεμελιώδη δικαιώματα υπό το ισχύον Σύνταγμα. Όπως υποστηρίζει ο Α. Ράικος το άτομο έχει ευρεία διακριτική ευχέρεια κατά την επιλογή των μέσων για την ανάπτυξη της προσωπικότητάς του μέσα στα πλαίσια των συνταγματικά καθοριζομένων ορίων (άρθρο 5 παρ.1). Γι αυτό θα πρέπει να θεωρείται επιτρεπτή η παραίτηση του ατόμου από μια ορισμένη εξουσία, που απορρέει από ένα θεμελιώδες δικαίωμα αυτού, την οποία (παραίτηση) επιλέγει στη συγκεκριμένη περίπτωση ως μέσο για την ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Επίσης Ι. Κριάρη Κατράνη, Γενετική Τεχνολογία και Θεμελιώδη Δικαιώματα η συνταγματική προστασία των γενετικών δεδομένων, σελ , εκδ. Σάκκουλα Αθήνα Θεσσαλονίκη Ι. Κριάρη Κατράνη, παραπομπή στο ίδιο έργο της συγγραφέως, όπως παραπάνω. 12. Που έγινε με το ψήφισμα της 6ης Απριλίου 2001 της Ζ Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων, και δημοσιεύθηκε στο Φ.Ε.Κ. Α 84/ Βλ. στο βιβλίο Το Δικαίωμα για προστασία της υγείας, σελ , Κ. Δ. Κρεμαλή, εκδ. του ι- δίου, Αθήνα 1987, όπου, το δικαίωμα για προστασία της υγείας εννοείται ως: το θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα κατά του κράτους ή άλλων φορέων δημόσιας διοίκησης να παίρνουν τα κατάλληλα μέτρα ή να απέχουν από δραστηριότητες προς εξασφάλιση σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας των ατόμων. 14. Τα κοινωνικά δικαιώματα ή θετικά (status positivus) δικαιώματα: Με αυτό τον τύπο δικαιωμάτων, ο πολίτης δεν αμύνεται έναντι του κράτους και δεν αξιώνει από αυτό να μην επεμβαίνει, αλλά ζητά ακριβώς το αντίθετο. Δηλαδή, αξιώνει από το κράτος να επεμβαίνει και να του παρέχει ορισμένα βασικά βιοτικά αγαθά με κριτήριο την κοινωνική δικαιοσύνη.τα κοινωνικά δικαιώματα στοιχειοθετούν την έννοια του κοινωνικού κράτους, δηλαδή του κράτους που παρέχει στους πολίτες του, τα βασικά βιοτικά αγαθά, με βάση την κοινωνική δικαιοσύνη. Κατοχυρώθηκαν για πρώτη φορά σε Συνταγματικό κείμενο, το 1919, στο Σύνταγμα της Βαϊμάρης. (βλ. Συνταγματικό Δίκαιο Τόμος Γ Θεμελιώδη Δικαιώματα, Δ. Θ.Τσάτσος, εκδ. Α.Ν.Σάκκουλα Αθήνα Κομοτηνή 1988). 15. Bλ. Απόφαση 400/1986 του ΣτΕ, με την οποία το ανώτατο ακυρωτικό Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι η παρ. 3 του άρθρου 21 του Συντάγματος: ιδρύει ευθεία εκ του Συντάγματος υποχρέωση του κράτους για τη λήψη θετικών μέτρων προς προστασία της υγείας των πολιτών, στους ο- ποίους δίνει το δικαίωμα να απαιτήσουν από την πολιτεία την πραγμάτωση της αντίστοιχης υ- ποχρέωσής της και σχολιασμό της απόφασης Π. Δαγτόγλου, Δημόσιο Συμφέρον και Σύνταγμα,ΤοΣ 1986, σελ. 425, εκδ. Α. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή Αναφερόμαστε σε αξιώσεις, δεδομένου ότι η έννοια του δικαιώματος είναι ευρύτερη. Από ένα δικαίωμα μπορεί να απορρέουν περισσότερες από μία αξιώσεις, που ως γνωστό είναι οι δυναμικές εκφάνσεις αυτού. (βλ. Γενικές Αρχές Αστικού Δικαίου, σελ , Α.Σ. Γεωργιάδη, εκδ. Α. Ν. Σάκκουλα Αθήνα Κομοτηνή 1997 και Εισαγωγή στο Δίκαιο, σελ.89-98, Φ. Θ. Παπαγιάννη, εκδ. του ιδίου, Αθήνα 1990). 17. Σύμφωνα με την αρχή της νομιμότητας, που εξ αντικειμένου διέπει την δράση της Δημόσιας Διοίκησης, στην προκειμένη περίπτωση πρέπει να δεχτούμε ότι, η παροχή περίθαλψης προϋποθέτει την ύπαρξη κανόνων δικαίου καθοριζόντων την φύση και έκταση της προστασίας αυτής, καθώς και τις προϋποθέσεις παροχής της στους διοικούμενους. Εφόσον όμως, δεν έχουν θεσπιστεί οι ρυθμίζουσαι την παροχή διατάξεις, οι οποίες είναι απαραίτητες για να καταστεί ενεργό το δικαίωμα, δεν είναι τούτο επιδιώξιμο δικαστικώς. Αλλιώς θα πρέπει να δεχτούμε ό- τι οι πολίτες μπορούν να στραφούν, κατά του κράτους, δικαστικώς, εξαιτίας νομοθετικής παράλειψης. Κάτι τέτοιο όμως θα ήταν εκτός νομικής και πολιτικής πραγματικότητας. Συνεπώς ο διοικούμενος μπορεί κατά κανόνα να απολαύσει ένα κοινωνικό δικαίωμα μόνο εφόσον ο κοινός νομοθέτης προβεί σε σχετική ρύθμιση κατά διακριτική ευχέρεια. Με άλλες λέξεις, η ποσοτική και ποιοτική απόλαυση του δικαιώματος αυτού, εξαρτάται σε τελευταία ανάλυση από την κρατική βούληση.

9 92 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 18. Ως ανάπηρο θεωρείται το άτομο που παρουσιάζει έλλειμμα ως προς τη σωματική, πνευματική, ψυχική και κοινωνική του κατάσταση κατ αντιστοιχία με τον ορισμό της υγείας στο προοίμιο του καταστατικού της Π.Ο.Υ. 19. Mε το ψήφισμα της 6ης Απριλίου 2001 της Ζ Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων, που δημοσιεύθηκε στο Φ.Ε.Κ. Α 84/ Α. Δ. Αλεξιάδη, Εισαγωγή στο Δίκαιο της Υγείας, σελ εκδ. Μ. Δημοπούλου, Θεσσαλονίκη Περισσότερα για τα διεθνή κείμενα και σχολιασμό αυτών βλ. Κ. Δ. Κρεμαλή, το δικαίωμα για προστασία της υγείας, σελ , εκδ. του ιδίου Αθήνα Όρος ΙΙΙ: Η συνδιάσκεψη αναγνωρίζει την επίσημη υποχρέωση της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας να προαγάγει εις τα διάφορα έθνη του κόσμου την εφαρμογή προγραμμάτων ικανών να επιτύχουν στ) την επέκταση των μέτρων κοινωνικής ασφάλειας, για να εξασφαλισθεί βασικό επίδομα στους έχοντες ανάγκη τέτοιας προστασίας, ως και πλήρη ιατρική περίθαλψη. ζ) την πρόσφορο προστασία της ζωής και υγείας των εργαζομένων σε όλες τις απασχολήσεις. (Ολόκληρο το κείμενο δημοσιεύεται σε έκδοση του Υπουργείου Εργασίας το έτος Η διακήρυξη αυτή κυρώθηκε με το Ν.Δ. 399/1947) 23..Η απόλαυση της καλύτερης δυνατής κατάστασης της υγείας αποτελεί ένα από τα θεμελιώδη δικαιώματα κάθε ανθρώπου χωρίς διάκριση ράτσας, θρησκείας, πολιτικών πεποιθήσεων, οικονομικής ή κοινωνικής θέσης. Ως γνωστόν, ο νομοθέτης μας συμπεριέλαβε σχεδόν αυτούσια την παραπάνω διάταξη στο άρθρο 1 παρ. 2 του Ν. 1397/83. Οι υπηρεσίες υγείας παρέχονται.εθνικό Σύστημα Υγείας. 24. Αξιοσημείωτη είναι η αναφερόμενη Απόφαση 23.61/1970 της Π.Ο.Υ., όπου προβάλλεται ως μακροπρόθεσμος στόχος της Οργάνωσης να συμβάλλει στην καθιέρωση αποτελεσματικών Εθνικών Συστημάτων Υγείας. Παρόμοιο προσανατολισμό έχει και η διακήρυξη της ALMA ATA (Ε.Σ.Σ.Δ. το Σεπτέμβριο του 1978) με σύνθημα Υγεία για όλους το Η σύμβαση αυτή κυρώθηκε με τον Ν. 3251/1955. Στο άρθρο 7 ορίζεται: Κάθε μέλος για το ο- ποίο ισχύει το παρόν μέρος της Σύμβασης πρέπει να εξασφαλίζει τη χορήγηση παροχών εις τα προστατευόμενα πρόσωπα, όταν η κατάσταση αυτών απαιτεί ιατρικές φροντίδες προληπτικού ή θεραπευτικού χαρακτήρα, σύμφωνα προς τα κατωτέρω άρθρα του ρηθέντος μέρους. Στο άρθρο 8 γίνεται λόγος για τους καλυπτόμενους κινδύνους, στο άρθρο 9 για τα προστατευόμενα πρόσωπα και στο άρθρο 10 για την ελάχιστη έκταση παροχών. Ειδικότερα η παράγραφος 3 του τελευταίου άρθρου ορίζει ότι: Οι χορηγούμενες σύμφωνα με το παρόν άρθρο παροχές πρέπει να τείνουν στη συντήρηση, αποκατάσταση ή βελτίωση της υγείας του προστατευόμενου προσώπου, ως και της προς εργασία ικανότητας και εις την δυνατότητα της α- ντιμετώπισης των ατομικών αναγκών. 26. Το κείμενο του συμφώνου αυτού, περιλαμβάνεται στον κυρωτικό Νόμο 1532/1985. Ενδεικτικά αναφέρουμε: Άρθρο Τα συμβαλλόμενα Κράτη αναγνωρίζουν το δικαίωμα κάθε προσώπου να απολαμβάνει την καλύτερη δυνατή σωματική και ψυχική υγεία. 2.Τα μέτρα που θα λάβουν τα συμβαλλόμενα Κράτη, για την εξασφάλιση της πλήρους άσκησης του δικαιώματος αυτού πρέπει να περιλαμβάνουν επίσης και τα απαιτούμενα μέτρα για τη διασφάλιση: α) Της μείωσης των θνησιγενών βρεφών και της θνησιμότητας αυτών, καθώς και της υγιεινής ανάπτυξης των παιδιών, β) Της βελτίωσης όλων των τομέων υγιεινής του περιβάλλοντος και της βιομηχανικής υγιεινής, γ) Της προφύλαξης και θεραπείας επιδημικών, ενδημικών, επαγγελματικών και άλλων ασθενειών και της καταπολέμησης αυτών, δ) Της δημιουργίας συνθηκών που μπορούν να εξασφαλίσουν σε όλους ιατρικές υπηρεσίες και ιατρική περίθαλψη σε περίπτωση ασθένειας. 27. Το κείμενο περιλαμβάνεται στον κυρωτικό Νόμο 1426/1984. Ωστόσο αξίζει να αναφέρουμε: Άρθρο 11 Για την εξασφάλιση της αποτελεσματικής άσκησης του δικαιώματος για προστασία της υγείας, τα Συμβαλλόμενα Μέρη αναλαμβάνουν την υποχρέωση να λαμβάνουν είτε α- πευθείας, είτε με τη συνεργασία δημόσιων και ιδιωτικών οργανώσεων, κατάλληλα μέτρα που

10 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 93 θα αποσκοπούν ιδίως: 1. Να εξαφανίζουν τα αίτια μη ικανοποιητικής υγείας. 2. Να προβλέπουν συμβουλευτικές υπηρεσίες και υπηρεσίες διαφώτισης σε ό,τι αφορά τη βελτίωση της υ- γείας και την ανάπτυξη της συναίσθησης ατομικής ευθύνης στον τομέα της υγείας. 3. Να προλαβαίνουν, κατά το δυνατό, τις επιδημικές, ενδημικές και άλλες ασθένειες. Επίσης το άρθρο 3 προβλέπει δικαίωμα για ασφαλείς και υγιεινές συνθήκες εργασίας, το άρθρο 12 δικαίωμα για κοινωνική ασφάλεια και το άρθρο 13 δικαίωμα για κοινωνική και ιατρική αντίληψη. 28. Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στις και κυκλοφόρησε στη χώρα μας σε αυτοτελή έκδοση από το Εθνικό Τυπογραφείο. 29. Η ΕΕΠ αποτέλεσε την πρώτη σημαντική τροποποίηση των ιδρυτικών συνθηκών της κοινότητας και είχε στόχο την ολοκλήρωση της ενιαίας εσωτερικής αγοράς και την άρση όλων των περιορισμών στην κυκλοφορία κεφαλαίων, αγαθών, υπηρεσιών και προσώπων μέχρι το Επίσης αποσκοπούσε στην προώθηση νέων κοινών πολιτικών, αναγνωρίζοντας την κοινωνική πολιτική ως τομέα δραστηριότητας της κοινότητας. 30. Χ. Οικονόμου, Πολιτικές Υγείας στην Ελλάδα και τις Ευρωπαϊκές Κοινωνίες, σελ. 116, εκδ. Διόνικος, Αθήνα Άρθρο 129 της Συνθήκης του Μάαστριχ που ως γνωστό κυρώθηκε με τον Ν. 2077/1992 (Φ.Ε.Κ. Α 136/ ). 32. Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, εμπεριέχεται αυτούσιος, με ερμηνευτικά σχόλια, στο βιβλίο του καθηγητή Γ. Παπαδημητρίου, Ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων Σταθμός στη Θεσμική Ωρίμανση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εκδ. Παπαζήση Αθήνα Επιπροσθέτως πρέπει να επισημάνουμε ότι, ο καθηγητής Γ. Παπαδημητρίου, συμμετείχε στη Συνέλευση που συνέταξε το Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, ως αντιπρόσωπος του Πρωθυπουργού της Ελλάδας κ. Κ. Σημίτη, ενώ εκ μέρους του Ελληνικού Κοινοβουλίου συμμετείχαν, στη συνέλευση, οι Βουλευτές Α. Ψαρούδα Μπενάκη και ο Λ. Αποστολίδης. 33. Το Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, συνέταξε ένα όργανο με μικτή σύνθεση που δεν έ- χει προηγούμενο στην ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το όργανο αυτοαποκλήθηκε Συνέλευση και σε αυτό εκπροσωπήθηκαν οι Κυβερνήσεις, τα Εθνικά Κοινοβούλια, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ενώ στις εργασίες του συμμετείχαν με την ιδιότητα του παρατηρητή από δύο εκπρόσωποι του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και του Συμβουλίου της Ευρώπης, ο ένας εκ των οποίων προερχόταν από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Στις εργασίες του οργάνου αυτού κλήθηκαν να καταθέσουν απόψεις η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, η Επιτροπή Περιφερειών καθώς και ο Διαμεσολαβητής. Επίσης προβλέφθηκε ανταλλαγή απόψεων και με τις υποψήφιες προς ένταξη χώρες. Αξίζει επίσης να σημειώσουμε ότι, η διάσκεψη της Νίκαιας προσέδωσε στο Χάρτη διακηρυκτικό χαρακτήρα. Η δεσμευτική ισχύ του χάρτη αναμένεται όταν γενικότερα θα έχουν ωριμάσει οι συνθήκες που θα το επιτρέπουν. Η λειτουργία που πρόκειται να αναπτύξει ως τότε θα είναι άλλωστε ευπρόσδεκτη και σημαντική. Ο Χάρτης αναμένεται εύλογα να αναπτύξει υφέρπουσα κανονιστική λειτουργία επηρεάζοντας άμεσα ή έμμεσα τη διαμόρφωση των πολιτικών και των δράσεων, τόσο των Κρατών Μελών, όσο και της Ευρωπαϊκής Ένωσης γενικότερα. Περισσότερα βλ. στο βιβλίο Ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων Σταθμός στη Θεσμική Ωρίμανση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σελ , Γ. Παπαδημητρίου, εκδ. Παπαζήση Αθήνα Βλ. Κ. Χ. Χρυσογόνου, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, σελ. 423 επ. εκδ. Α. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή Κατασκευή και εξοπλισμό Νοσοκομείων, Κέντρων Υγείας, Περιφερειακών Αγροτικών Ιατρείων, κ.α. 36. Ι. Κριάρη Κατράνη, Γενετική Τεχνολογία και Θεμελιώδη Δικαιώματα η συνταγματική προστασία των γενετικών δεδομένων, σελ , εκδ. Σάκκουλα Αθήνα Θεσσαλονίκη Επομένως είναι θεμιτός, ο επερχόμενος περιορισμός στην οικονομική ελευθερία των παραγωγών και εμπόρων τέτοιων προϊόντων (βλ. Σ.τ.Ε 2412/1993). Θεμιτή είναι και η υποχρεωτική διεύθυνση και εκμετάλλευση, προσωπικά από τον κάτοχο άδειας λειτουργίας, καταστήματος ο- πτικών ειδών ή φαρμακείου, κατ αποκλεισμό όλων των εταιρικών μορφών, για την προστασία

11 94 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH της δημόσιας υγείας (βλ. Σ.τ.Ε 5380/1995). Με το ίδιο σκεπτικό η άσκηση της ιατρικής επιβάλλεται να είναι προσωπική, να μην αποτελεί αντικείμενο εμπορίας και πάντως να διαφυλάσσεται και να διασφαλίζεται η επιστημονική και επαγγελματική ανεξαρτησία του ιατρού (Περισσότερα βλ. στο βιβλίο Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, σελ. 420, Κ. Χ. Χρυσογόνου, εκδ.α. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 1998). 38. Βλ. Σ.τ.Ε 1874/1994, με την οποία κρίθηκε εγκατάσταση βιολογικού καθαρισμού κοντά σε υγροβιότοπο. Στα πλαίσια επίσης προστασίας της δημόσιας υγείας, κρίθηκε ότι, η ίδρυση χοιροστασίων απαγορεύεται σε κάθε περίπτωση, μέσα στην προκαθορισμένη από το Νόμο (βλ. άρθρο 1 Α.Ν. 2520/1940) απόσταση από κατοικημένες περιοχές. Πέρα από την απόσταση αυτή η ίδρυση χοιροτροφείων δεν επιτρέπεται (βλ. Σ.τ.Ε 3458/1983) πάντοτε, μπορεί δε να απαγορευθεί αν συντρέχουν στη συγκεκριμένη περίπτωση ειδικοί λόγοι, συνδεόμενοι με την προστασία της δημόσιας υγείας. Αντίστοιχα κρίθηκε (βλ. Σ.τ.Ε 3953/1995) ότι, εφόσον η διοίκηση προχωρεί σε ψεκασμούς για την καταπολέμηση του δάκου της ελιάς, αυτοί οφείλουν να γίνονται από εδάφους και όχι από αέρος, προκειμένου να αποφευχθούν οι αυξημένοι κίνδυνοι της δημόσιας υγείας από τη διασπορά επιβλαβών χημικών ουσιών (περισσότερα βλ. στο βιβλίο, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, σελ , Κ. Χ. Χρυσογόνου, εκδ.α. Ν. Σάκκουλα Αθήνα Κομοτηνή 1998). 39. Π.χ. η ψήφιση του Ν. 1397/83 (Φ.Ε.Κ. Α_143/ ) περί Εθνικού Συστήματος Υγείας, έγινε οκτώ χρόνια μετά την ψήφιση του Συντάγματος του Βιβλιογραφία Αλεξιάδης Α. Δ. Εισαγωγή στο Δίκαιο της Υγείας, εκδ. Μ. Δημοπούλου, Θεσσαλονίκη Αργυριάδου Σ., Θεοδώρου Μ., Θηραίος Ε., Καϊτελίδου Δ., Καλοκαιρινού Αναγνωστοπούλου Α., Καμπριάνη Ε., Κατοστάρας Θ., Κουρέα Κρεμαστινού Τ., Λιαρόπουλος Λ., Μεράκου Κ., Πολίτης Θ., Σίσκου Ο., Τούντας Γ., Τσάμης Ν., Φαραστέλη Ο., Θεωρία & Πρακτική της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, εκδ. Γ Πε.Σ.Υ.Π. Αττικής, Πειραιάς Βενιζέλος Ε. Το Σύνταγμα του 1975/1986/2001, εκδ. Α. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή Γεωργιάδη Α. Γενικές Αρχές Αστικού Δικαίου, εκδ. Α. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή Δαγτόγλου Π. Δημόσιο Συμφέρον και Σύνταγμα, εκδ.α. Ν. Σάκκουλα,Αθήνα Κομοτηνή Δαγτόγλου Π. Ατομικά Δικαιώματα τόμοι Ι & ΙΙ, εκδ.α. Ν. Σάκκουλα,Αθήνα Κομοτηνή Δαγτόγλου Π. Γενικό Διοικητικό Δίκαιο, εκδ. Α. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή Θεοδώρου Μ. Σαρρής Μ. Σούλης Σ. Συστήματα Υγείας και Ελληνική Πραγματικότητα, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα Κρεμαλή Κ. Το δικαίωμα για προστασία της Υγείας, εκδ. του ιδίου, Αθήνα Κρεμαλή Κ. Δίκαιο της Υγείας Ι και ΙΙ, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2003 Κριάρη Κατράνη Ι. Βιοϊατρικές Εξελίξεις και Συνταγματικό Δίκαιο, εκδ. Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη1994. Κριάρη Κατράνη Ι. Γενετική Τεχνολογία και Θεμελιώδη Δικαιώματα Η Συνταγματική προστασία των γενετικών δεδομένων, εκδ. Σάκκουλα Αθήνα Θεσσαλονίκη. Οικονόμου Χ. Πολιτικές Υγείας στην Ελλάδα & τις Ευρωπαϊκές Κοινωνίες, εκδ. Διόνικος, Αθήνα Παπαγιάννη Φ. Εισαγωγή στο Δίκαιο, εκδ. του ιδίου, Αθήνα Παπαδημητρίου Γ. Ο χάρτης θεμελιωδών δικαιωμάτων σταθμός στη θεσμική ωρίμανση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα Παραράς Π. Σύνταγμα και Ευρωπαϊκή σύμβαση δικαιωμάτων του ανθρώπου, εκδ. Α. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή Ρούκουνας Ε. Διεθνής προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, εκδ. Εστίας, Αθήνα Τσάτσος Δ. Συνταγματικό Δίκαιο τόμος Γ_ Θεμελιώδη Δικαιώματα, εκδ. Α. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή Χρυσογόνου Κ. Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, εκδ. Α. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 1998.