ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: «Τεχνικές και Μέθοδοι στην Ανάλυση, Σχεδιασμό και Διαχείριση του Χώρου» Κτηματολόγιο και Διαχείριση Χωρικών Δεδομένων «Δημιουργία χωρικών δεδομένων και μεταδεδομένων σύμφωνα με την οδηγία Inspire και εφαρμογή στον Ελλαδικό Χώρο» Επιβλέπων καθηγητής: Παρασχάκης Ιωάννης ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2010

2 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω των καθηγητή κ. Παρασχάκη Ιωάννη για την ευκαιρία που μου έδωσε να εκπονήσω αυτή την μεταπτυχιακή εργασία. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα της μεταπτυχιακής μου κ. Σαραφίδη Δημήτρη για την καθοδήγηση, τις εύστοχες και ουσιαστικές παρατηρήσεις και την υπομονή του καθ όλη την διάρκεια της εργασίας μου. Ένα μεγάλο ευχαριστώ οφείλω επίσης στον κ. Κανελλόπουλο Ιωάννη, την κ. Clare Hadley, τον κ. Clemens Portele και την κ. Stefanie Uhrich που ανήκουν στο Κοινό Ερευνητικό Κέντρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Joint Research Centre of the European Commission JRC) για την πολύτιμη βοήθεια τους και τα στοιχεία που μου παραχώρησαν για την ολοκλήρωση της εργασίας αυτής. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω την οικογένειά μου για την υποστήριξη που μου προσέφερε σε όλη την διάρκεια των σπουδών του μεταπτυχιακού προγράμματος και την φίλη μου Παπανίκου Έλενα για την στήριξη και την ενθάρρυνσή της.

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η εργασία αυτή εκπονήθηκε στα πλαίσια του μεταπτυχιακού προγράμματος «Τεχνικές και Μέθοδοι στην Ανάλυση, Σχεδίαση και Διαχείριση του Χώρου» στην κατεύθυνση «Κτηματολόγιο και Διαχείριση Χωρικών Δεδομένων» του τμήματος Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Σκοπός της εργασίας είναι η κατανόηση της οδηγίας Inspire, η καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης στον εθνικό χώρο όσον αφορά την σταδιακή ενσωμάτωση της οδηγίας και η δημιουργία μιας υποδομής χωρικών δεδομένων σε ένα σύνολο δεδομένων που να ακολουθεί την οδηγία Inspire. Η κοινοτική οδηγία Inspire, ονομασία που υποδηλώνει τα αρχικά της φράσης Infrastructure for Spatial Information in Europe (Ευρωπαϊκή Υποδομή Χωρικών Πληροφοριών), δημιουργεί το θεσμικό πλαίσιο για την ίδρυση και λειτουργία της υποδομής χωρικών πληροφοριών στην Ευρώπη με σκοπό, όχι μόνο την παροχή πληροφοριών προς δημόσιες υπηρεσίες και πολίτες, αλλά και την υλοποίηση, συντονισμό και αξιολόγηση των πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που εφαρμόζονται στις χώρες- μέλη σε όλα τα επίπεδα της Διοίκησης. Για να λειτουργήσει μια τέτοια υποδομή είναι προφανές πως θα πρέπει να υιοθετηθούν από όλους τους συμμετάσχοντες κάποιες κοινές προδιαγραφές για τα δεδομένα τους οι οποίες θα στηρίζονται σε διεθνώς αναγνωρίσιμα και χρησιμοποιούμενα πρότυπα τα οποία θα επιτρέψουν την διαλειτουργικότητα μεταξύ των δεδομένων. Βασικό ρόλο σε αυτό παίζουν τα μεταδεδομένα που περιγράφουν την ποιότητα, τον τύπο και τις χωρικές πληροφορίες για ένα σύνολο στοιχείων. Οι προδιαγραφές αυτές αναλύονται στην παρούσα εργασία. Εφόσον περιγραφούν τα κυριότερα σημεία τους διερευνάται κατά πόσο η ελληνική πραγματικότητα είναι προετοιμασμένη να ακολουθήσει και να εφαρμόσει αυτές τις προδιαγραφές. Τέλος, για την καλύτερη κατανόηση όλων των παραπάνω, εφαρμόζονται οι προδιαγραφές της οδηγίας Inspire σε ένα υπάρχον σύνολο δεδομένων.

4 ABSTRACT This paper was worked out in the frames of the postgraduate program "Techniques and Methods in the Analysis, Designing and Management of Space" in the direction "Cadastre and Management of Territorial Data" of School of Rural and Surveying Engineering of Aristotle University of Thessaloniki. The aim of this paper is the comprehension of the directive Inspire, the recording of the status quo in Greece regarding to the progressive embedment of the directive and the creation of an spatial data infrastructure (SDI) of a dataset that conform with the directive Inspire. The directive Inspire, name that implies the initials of the phrase Infrastructure for Spatial Information in Europe, creates the institutional frame for the foundation and operation of spatial data infrastructure in Europe aiming at, not only the benefit of information to public services and citizens, but also the implementation, co-ordination and evaluation of policies of European Union that is applied in the member - countries in all the levels of administration. Obviously, in order to function such a spatial data infrastructure certain common specifications for the data, supported and acknowledged internationally must be adopted by all the participants. The metadata plays a fundamental role since they describe the quality, the type and the spatial information on a dataset. These specifications are analyzed in this present paper. After their main points are described it is investigated how much the Greek reality is prepared to follow and to apply these specifications. Finally, for the better comprehension all more, the specifications of directive Inspire are applied in an existing dataset.

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ SUMMERY ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Εισαγωγή Η επιλογή του θέματος Σκοπός της εργασίας Η δομή της εργασίας 1 2. Υποδομές Χωρικών Πληροφοριών (Spatial Data Infrastucture SDI) Γεωγραφικά δεδομένα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών (ΓΣΠ) Υποδομές Χωρικών Πληροφοριών (Spatial Data Infrastucture SDI) Τι περιλαμβάνει μια γεωγραφική χωρική υποδομή Τα Χαρακτηριστικά Μίας Επιτυχημένης Υποδομής Χωρικών Δεδομένων Πότε είναι πετυχημένη μια ΥΧΔ Πολιτική υποστήριξη Πολιτική υποστήριξη και συνέχεια στο χρόνο Προβολή ωφελειών Υλοποίηση Υποδομή Χωρικών Πληροφοριών στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα (INSPIRE Infrastructure for Spatial Information in Europe) Εισαγωγή Βασικός στόχος της οδηγίας Inspire Kύρια προβλήματα της οδηγίας Inspire Τα συστατικά Κανόνες Υλοποίησης της οδηγίας INSPIRE Το Χρονοδιάγραμμα Υλοποίησης Η προπαρασκευαστική φάση ( ) Η μεταβατική φάση ( ) Η φάση εφαρμογής ( ) Θεματικές ενότητες δεδομένων Γενικά Ορισμοί και αναλυτική περιγραφή των θεματικών επιπέδων Ορισμοί Inspire 28

6 3.9 Μεταδεδομένα Κατάλογοι (Registers) Δικτυακές υπηρεσίες Δημοσίευση δεδομένων και υπηρεσιών Τελικές διατάξεις Πρότυπα τυποποίησης πιστοποίησης Εισαγωγή Οργανισμοί προτύπων ISO/Technical Committee (TC) 211 (International Organization for Standardization) Ανοιχτή Γεωχωρική Κοινοπραξία (OGC - Open Geospatial Consortium) Πρότυπα της γεω-πύλης Διεθνή πρότυπα ISO σειρά Τεκμηρίωση και περιεχόμενο δεδομένων Πρότυπα μεταδεδομένων Dublin Core Τα 15 στοιχεία του Simple Dublin Core Παράδειγμα σε Dublin Core Το διεθνές πρότυπο ISO ISO/TS 19139: Πρότυπο ISO Εισαγωγή Το μοντέλο του προτύπου ISO με στατικά διαγράμματα UML Το μοντέλο του προτύπου ISO με πίνακες δεδομένων Απαιτήσεις σε μεταδεδομένα για την περιγραφή ψηφιακών γεωγραφικών Δεδομένων Στοιχεία (elements) του πυρήνα μεταδεδομένα Πακέτα Μεταδεδομένων Η εφαρμογή του προτύπου Μεταδεδομένα και Οδηγία Inspire Εισαγωγή Απαιτήσεις της Οδηγίας Inspire για τα μεταδεδομένα Στοιχεία μεταδεδομένων Ταυτοποίηση 57

7 6.3.2 Κατηγοριοποίηση χωρικών δεδομένων και Υπηρεσιών Λέξη κλειδί Γεωγραφική θέση Χρονική αναφορά Ποιότητα και εγκυρότητα Συμμόρφωση Περιορισμοί σχετικά με την πρόσβαση και χρήση Οργανισμοί που είναι αρμόδιοι για τη δημιουργία, τη διαχείριση, τη συντήρηση και τη διανομή των συνόλων και Υπηρεσιών χωρικών δεδομένων Μεταδεδομένα σχετικά με μεταδεδομένα Σύγκριση στοιχείων μεταδεδομένων σύμφωνα με ISO και με οδηγία Inspire Χρονοδιαγράμματα δημιουργίας μεταδεδομένων Υποδομή Γεωγραφικών Πληροφοριών στην Ελλάδα Κοινωνία της Πληροφορίας Εθνική Υποδομή Γεωγραφικών Πληροφοριών (National Geographic Information Infrastructure NaGi 2 ) Τι είναι η Ε.Υ.Γε.Π Ο ρόλος του ΤΕΕ Δεδομένα που υπάρχουν στην Ελλάδα Πολιτική διάθεσης και πνευματικά δικαιώματα σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο Συμπεράσματα από την μελέτη για την υπάρχουσα κατάσταση στην Ελλάδα σχετικά με τη δημιουργία μιας υποδομής γεωγραφικών πληροφοριών Κατασκευή Metadata Profile βασισμένο στο ISO για τις ανάγκες της εργασίας Εισαγωγή Πακέτο πληροφοριών αναγνώρισης (Identification Information MD_Identification) Πακέτο πληροφοριών για την ποιότητα των δεδομένων (DQ_DataQuality) Πακέτο πληροφοριών για το σύστημα αναφοράς των δεδομένων (MD_ReferenceSystem).. 82

8 8.5 Πακέτο πληροφοριών για την έκταση των δεδομένων (EX_Extent) Πακέτο πληροφοριών για τον υπεύθυνο φορέα διάθεσης των δεδομένων (CI_Citation CI_ResponsibleParty) Συμπεράσματα Ανάλυση θεματικών ενοτήτων δεδομένων που χρησιμοποιήθηκαν στην εργασία Εισαγωγή Προβολικό σύστημα Γεωγραφικά ονόματα Διοικητικά Όρια Οδικό Δίκτυο Αεροδρόμιο Υδρολογία Συμπεράσματα Δημιουργία μεταδεδομένων στο περιβάλλον του ArcCatalog Εισαγωγή Πρόβλημα που εμφανίστηκε με το ArcCatalog Εφαρμογή Συμπεράσματα.. 97 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I (ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΕΤΑΔΕΔΟΜΕΝΩΝ) ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II (ΧΩΡΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΠΟΥ ΔΙΑΤΙΘΕΝΤΑΙ ΑΠΟ ΚΑΘΕ ΦΟΡΕΑ) ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ III (ΠΡΟΒΟΛΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ (ΕΓΣΑ 87)) ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ IV (ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΟΝΟΜΑΤΑ) ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ V (ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΩΝ ΟΡΙΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ NUTS ΚΑΙ LAU) ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ VI (ΚΩΔΙΚΟΙ IATA) ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ VII (ΜΕΤΑΔΕΔΟΜΕΝΑ ΣΕ ΜΟΡΦΗ XSL ΚΑΙ XML ΣΕ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΙ ΑΓΓΛΙΚΑ) ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ INTERNET

9 1. Εισαγωγή 1.1 Η επιλογή του θέματος Η παρούσα διπλωματική εργασία επιλέχθηκε κατά την περίοδο που η Ελλάδα υποχρεώθηκε, ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, να εφαρμόσει την κοινοτική οδηγία Inspire. Η οδηγία επιφέρει σημαντικές εξελίξεις στο χώρο της παραγωγής και διαχείρισης χωρικών δεδομένων στην Ευρώπη. Η εν λόγω οδηγία επιζητεί να επιλύσει τα προβλήματα διαθεσιμότητας, ποιότητας, οργάνωσης και προσβασιμότητας της χωρικής πληροφορίας που τηρείται σε επίπεδο χώρας προκειμένου να δημιουργήσει το πλαίσιο εφαρμογής διευρωπαϊκής πολιτικής για το περιβάλλον με δυνατότητα επέκτασης και στους τομείς της γεωργίας, των μεταφορών και της ενέργειας. Η οδηγία Inspire δεν δρομολογεί ένα εκτεταμένο πρόγραμμα συλλογής νέων χωρικών δεδομένων στα κράτη μέλη προωθεί ωστόσο την ανάπτυξη των Εθνικών Υποδομών Χωρικών Πληροφοριών των χωρών-μελών αφού τα θεμέλια της εν λόγω Ευρωπαϊκής Υποδομής είναι οι Εθνικές Υποδομές των χωρών-μελών. Συμπεραίνεται λοιπόν ότι είναι ένα επίκαιρο θέμα που επηρεάζει άμεσα τη χώρα μας και για αυτό το λόγο αποτέλεσε αντικείμενο μελέτης στην παρούσα εργασία. 1.2 Σκοπός της εργασίας Είναι ευνόητο ότι για να μπορέσουν να συνδυαστούν οι Εθνικές Υποδομές Χωρικών Πληροφοριών των χωρών-μελών θα πρέπει να ακολουθηθούν κάποιες κοινές προδιαγραφές. Οι προδιαγραφές αυτές καθορίζονται σαφέστατα από την οδηγία Inspire. Σκοπός της συγκεκριμένης εργασίας είναι η επεξήγηση των τεχνικών προδιαγραφών όπως ορίζονται από την οδηγία Inspire δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στη δημιουργία μεταδεδομένων, που αποτελεί την δεύτερη φάση εφαρμογής της οδηγίας. Στη συνέχεια γίνεται μια προσπάθεια αξιολόγησης της υφιστάμενης κατάστασης στον Ελλαδικό χώρο. Πιο συγκεκριμένα εξετάζεται σε πιο βαθμό έχουν εναρμονιστεί οι ελληνικοί φορείς, που είναι οι κύριοι δημιουργοί χωρικών δεδομένων στην Ελλάδα, με την οδηγία Inspire. Τέλος, γίνεται μια προσπάθεια παρουσίασης των προβλημάτων που προκύπτουν κατά την ενοποίηση των χωρικών δεδομένων που διατίθενται από τους διάφορους φορείς. Από τα προβλήματα αυτά γίνεται αντιληπτή η επιτακτική ανάγκη για συντονισμό των έργων που αφορούν Γεωγραφικά Πληροφοριακά Συστήματα, ώστε τα παραγόμενα γεωγραφικά δεδομένα και μεταδεδομένα να μπορούν να ενταχθούν σε ένα ολοκληρωμένο πληροφοριακό σύστημα και να επαναχρησιμοποιηθούν και να συμβάλλουν στη δημιουργία της Εθνικής Υποδομής Χωρικών Πληροφοριών. 1.3 Η δομή της εργασίας Στο δεύτερο κεφάλαιο επεξηγείται τι είναι η γεωγραφική πληροφορία και τα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών (ΓΣΠ) και γιατί πλέον η γεωγραφική πληροφορία είναι ιδιαίτερα σημαντική για την σύγχρονη κοινωνία. Επίσης περιγράφεται η αναγκαιότητα δημιουργίας ενός πλαισίου πολιτικών, θεσμικών ρυθμίσεων, τεχνολογιών, δεδομένων και ανθρωπίνου δυναμικού, που να καθιστά δυνατή τη διανομή και αποτελεσματική χρήση της γεωγραφικής πληροφορίας. Στον όρο Υποδομή Χωρικών Πληροφοριών (ΥΧΠ) περικλείεται ένα τέτοιο πλαίσιο. 1

10 Παρακάτω αναλύεται τι περιλαμβάνει μια υποδομή Χωρικών Πληροφοριών και πότε είναι πετυχημένη. Στο επόμενο κεφάλαιο επιχειρείται να περιγραφεί εκτενέστατα η κοινοτική οδηγία Inspire. Επεξηγείται ο βασικός στόχος της, τα κύρια προβλήματά της, οι κανόνες και τα χρονοδιαγράμματα υλοποίησης της. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην ανάλυση των θεματικών ενοτήτων που περιγράφουν τα χωρικά δεδομένα που θα χρησιμοποιηθούν. Μια γενική επισκόπηση γίνεται στο τέταρτο κεφάλαιο, σχετικά με τα πρότυπα τυποποίησης πιστοποίησης. Αναλυτικότερα, παρουσιάζονται οι οργανισμοί προτύπων ISO (International Organization for Standardization) και Ανοιχτή Γεωχωρική Κοινοπραξία (OGC - Open Geospatial Consortium). Στη συνέχεια αναλύονται τα διεθνή πρότυπα ISO σειρά 19100, που είναι μια δομημένη ομάδα από πρότυπα για γεωγραφικά δεδομένα. Όπως αναλύεται στο παρόν κεφάλαιο, προτείνεται από την οδηγία η δημιουργία μεταδεδομένων σύμφωνα με δύο πρότυπα μεταδεδομένων το Dublin Core και το ISO Παρακάτω αναλύεται το πρότυπο Dublin Core και τα 15 στοιχεία του και γίνεται μια εισαγωγή στο πρότυπο ISO Στο πέμπτο κεφάλαιο πραγματοποιείται μια λεπτομερείς ανάλυση του προτύπου ISO με σκοπό την κατανόηση της δομής του και των πληροφοριών μεταδεδομένων που περιέχει. Περιγράφεται το μοντέλο του προτύπου με στατικά διαγράμματα UML αλλά και με πίνακες δεδομένων. Το πρότυπο ISO προσδιορίζει τα μεταδεδομένα που απαιτούνται για να περιγραφούν σύνολα ψηφιακών γεωγραφικών δεδομένων. Παρουσιάζονται τα βασικά στοιχεία (elements) που συνθέτουν τον πυρήνα των μεταδεδομένων σύμφωνα με το ISO και πια από αυτά χαρακτηρίζονται υποχρεωτικά, προαιρετικά και υποχρεωτικά υπό όρους. Αυτά τα στοιχεία περιλαμβάνονται σε πακέτα μεταδεδομένων. Κάθε πακέτο περιέχει μια ή περισσότερες κλάσεις. Οι κλάσεις περιλαμβάνουν στοιχεία (elements) τα οποία επεξηγούν τις ιδιαίτερες μονάδες των μεταδεδομένων. Τα πακέτα περιλαμβάνουν πληροφορίες με τις οποίες επιτυγχάνεται η ταυτοποίηση των δεδομένων, η αξιολόγηση της ποιότητα τους και άλλα. Στη συνέχεια, στο έκτο κεφάλαιο, περιγράφεται διεξοδικά τι απαιτήσεις έχει η οδηγία Inspire σε μεταδεδομένα. Η Inspire χρησιμοποιεί τα μεταδεδομένα προκειμένου να εξυπηρετήσει τρεις βασικές δραστηριότητες των χρηστών οι οποίες είναι η ανεύρεση των πηγών, η αξιολόγηση των διαθέσιμων πηγών και η χρήση των επιλεγέντων πηγών. Επίσης ξεκαθαρίζεται και εδώ, όπως και στο πρότυπο ISO 19115, πια στοιχεία μεταδεδομένων είναι υποχρεωτικά, προαιρετικά και υποχρεωτικά υπό όρους. Τέλος, έγινε μια σύγκριση μεταξύ του ISO και του προφίλ μεταδεδομένων σύμφωνα με την οδηγία Inspire από την οποία προέκυψε ότι η οδηγία είναι πιο απαιτητική σε ορισμένα σημεία σε σχέση με το ISO Στο έβδομο κεφάλαιο γίνεται λόγος για την Υποδομή Γεωγραφικών Πληροφοριών στην Ελλάδα. Όπως αναφέρθηκε και στην περίληψη περιγράφεται η ανάγκη δημιουργίας μιας εθνικής υποδομής χωρικών πληροφοριών που να διέπεται από ενιαίες προδιαγραφές. Επίσης αξιολογείται η υφιστάμενη κατάσταση στον Ελλαδικό Χώρο με την βοήθεια της μελέτης που διεξήχθη από το ΤΕΕ. Κλείνοντας παρουσιάζονται αναλυτικά τα δεδομένα που διατίθενται από τους ελληνικούς φορείς και τα προβλήματα διαλειτουργικότητας τους. Το επόμενο στάδιο της εργασίας, που περιγράφεται στο όγδοο κεφάλαιο, ήταν η δημιουργία ενός προφίλ μεταδεδομένων βασισμένο στο ISO που να συμμορφώνεται με την οδηγία Inspire. Αναφέρονται τα χαρακτηριστικά μεταδεδομένων που επιλέχθηκαν για το προφίλ και αναλύονται διεξοδικά τα πακέτα 2

11 μεταδεδομένων στα οποία ανήκουν. Το προφίλ αποτελείται από πέντε πακέτα μεταδεδομένων τα οποία με τη σειρά τους περιέχουν τα δώδεκα στοιχεία μεταδεδομένων που επιλέχθηκαν για το σκοπό της εργασίας. Στο ένατο κεφάλαιο η εργασία περνάει στο πρακτικό μέρος. Χρησιμοποιήθηκε ένα έτοιμο σύνολο χωρικών δεδομένων το οποίο διαμορφώθηκε έτσι ώστε να συμμορφώνεται με την οδηγία. Αν και το σύνολο δεδομένων ήταν σχετικά περιορισμένο σε σχέση με τα θεματικά επίπεδα της οδηγίας, μπόρεσε να σχηματιστεί μια εικόνα για το βαθμό δυσκολίας της εναρμόνισης των δεδομένων με την οδηγία. Στο τελευταίο κεφάλαιο περιγράφεται πως δημιουργήθηκαν μεταδεδομένα για το υπάρχων και πλέον διαμορφωμένο σύμφωνα με την οδηγία σύνολο δεδομένων. Η εφαρμογή έγινε με τη βοήθεια του GIS πακέτου ArcGis

12 4

13 2. Υποδομές Χωρικών Πληροφοριών (Spatial Data Infrastucture SDI) 2.1 Γεωγραφικά δεδομένα Τα γεωγραφικά δεδομένα αποτελούν μια κατηγορία δεδομένων, τα οποία κατανέμονται στο χώρο και μεταβάλλονται στο χρόνο. Η μεταβολή αυτή μπορεί να είναι τόσο αργή, ώστε να αγνοείται (π.χ., αλλαγή της ακτογραμμής, του κλίματος ή της κατανομής ηλικιών μιας χώρας, κλπ.). Αλλά από την άλλη πλευρά μπορεί να είναι τόσο γρήγορη, ώστε ο ρυθμός αλλαγών να αποτελεί μια σημαντική διάσταση των γεωγραφικών οντοτήτων (π.χ., ο φόρτος κυκλοφορίας μιας λεωφόρου, η θερμοκρασία, το μέτωπο μιας δασικής πυρκαγιάς, κλπ.)(τ. Σελλής, Γ. Θεοδωρίδης, Μ. Στεφανάκης 1999). Τα γεωγραφικά δεδομένα συχνά κατατάσσονται σε τέσσερις κατηγορίες (Maguire et al. 1991): α) φυσικά αντικείμενα (π.χ., σπίτια, δρόμοι, λίμνες, δάση, κλπ.) β) διοικητικές μονάδες (π.χ., ιδιοκτησίες, νομοί, εθνικοί δρυμοί, στρατόπεδα, κλπ.) γ) γεωγραφικά φαινόμενα (π.χ., θερμοκρασία, υγρασία, ατυχήματα, κατανομή θαλάσσιων πληθυσμών, κλπ.) δ) παραγόμενες πληροφορίες (π.χ., επίπεδο φτώχιας, καταλληλότητα εδάφους για καλλιέργειες, περιβαλλοντική επιβάρυνση, κλπ.). 2.2 Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών (ΓΣΠ) Τα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών (ΓΣΠ) είναι υπολογιστικά συστήματα σχεδιασμένα για να υποστηρίξουν τη συλλογή, διαχείριση, επεξεργασία, ανάλυση, μοντελοποίηση, και απεικόνιση δεδομένων που αναφέρονται στο χώρο σε διαφορετικές χρονικές στιγμές (Aronoff 1989). Σήμερα, τα ΓΣΠ χρησιμοποιούνται ευρέως σε πολλές διοικητικές και παραγωγικές δραστηριότητες, οι οποίες ταξινομούνται σε τρεις βασικές κατηγορίες (Maguire et al. 1991): κοινωνικό-οικονομικές εφαρμογές (π.χ. πολεοδομικός και χωροταξικός σχεδιασμός, κτηματολόγιο, αρχαιολογία, φυσικοί πόροι, ανάλυση αγοράς, κλπ.) περιβαλλοντικές εφαρμογές (π.χ. δασολογία, έλεγχος πυρκαγιών και επιδημιών, κλπ.) εφαρμογές διαχείρισης (π.χ., οργάνωση δικτύων ύδρευσης, τηλεφώνου και ηλεκτρισμού, μεταφορές, πλοήγηση πλοίων και αεροπλάνων, κλπ.). Ο ρόλος των ΓΣΠ στις παραπάνω εφαρμογές είναι να προσφέρουν στους χρήστες και υπεύθυνους για τη λήψη αποφάσεων ισχυρά εργαλεία για την επίλυση σύνθετων χωρικών προβλημάτων (Hopkins 1984, Abiteboul 1997). 5

14 2.3 Υποδομές Χωρικών Πληροφοριών (Spatial Data Infrastucture SDI) Γίνεται όλο και περισσότερο αποδεκτό ότι, μερικές από τις κύριες προκλήσεις της σύγχρονης κοινωνίας, όπως είναι η προστασία του περιβάλλοντος, η αυξημένη ασφάλεια, οι καλύτερες μεταφορές, η κοινωνικά δίκαιη ανάπτυξη και οι βελτιωμένες υπηρεσίες προς τους πολίτες αφ ενός μεν απαιτούν από αυτούς που λαμβάνουν τις αποφάσεις να εντοπίζουν που η ανάγκη είναι πιο πιεστική, και αφ ετέρου απαιτούν μέσα για την αποτελεσματική στόχευση της παρέμβασης, τον έλεγχο των αποτελεσμάτων και την εκτίμηση των συνεπειών. Για όλες αυτές τις εργασίες, η γεωγραφική πληροφορία είναι ιδιαίτερα σημαντική. Τέτοια πληροφορία πρέπει όχι μόνο να υπάρχει, αλλά να μπορεί εύκολα να εντοπισθεί ποιος την έχει, αν είναι κατάλληλη για τη συγκεκριμένη χρήση, πώς μπορεί να γίνει προσβάσιμη και εάν μπορεί να συνδυαστεί με άλλη πληροφορία. (GINIE: Δίκτυο Γεωγραφικής Πληροφορίας στην Ευρώπη). Είναι συνεπώς απαραίτητο να δημιουργηθεί, ένα πλαίσιο πολιτικών, θεσμικών ρυθμίσεων, τεχνολογιών, δεδομένων και ανθρώπινου δυναμικού, που να καθιστά δυνατή τη διανομή και αποτελεσματική χρήση της γεωγραφικής πληροφορίας. Στον όρο Υποδομή Χωρικών Πληροφοριών (ΥΧΠ) περικλείεται ένα τέτοιο πλαίσιο. Η σημασία μίας ΥΧΠ για σωστή διακυβέρνηση, οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη οδήγησε τις περισσότερες χώρες στον κόσμο να εμπλακούν στη διαδικασία ανάπτυξης τέτοιων υποδομών. Μία έρευνα 1 που ολοκληρώθηκε το Δεκέμβριο του 2001 δείχνει ότι 120 από τα 192 κράτη στον κόσμο, ασχολούνται με την εθνική τους υποδομή χωρικών δεδομένων, μισά από τα οποία έχουν ήδη δημιουργήσει καταλόγους από πηγές βασικών δεδομένων που μπορούν να αναζητηθούν στο Διαδίκτυο. Παρόλο που φαίνεται καθαρά μια μεγάλη διαφοροποίηση στην έκταση και την ποιότητα τέτοιων εγχειρημάτων, η διαπίστωση αυτή φανερώνει ότι οι ΥΧΠ δεν αποτελούν μια πολυτέλεια των πλούσιων κρατών, αλλά μια συνειδητή αναπτυξιακή στρατηγική, τόσο στις αναπτυγμένες όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες. (GINIE: Δίκτυο Γεωγραφικής Πληροφορίας στην Ευρώπη). Στην Ευρώπη, οι περισσότερες χώρες βρίσκονται στη διαδικασία ανάπτυξης ΥΧΠ σε εθνικό και/ή περιφερειακό/τοπικό επίπεδο. Υπάρχουν παγκόσμιας κλίμακας παραδείγματα καλής εφαρμογής, παράλληλα με πολύ ανομοιογενείς εξελίξεις ανάπτυξης που μόλις πρόσφατα έχουν αρχίσει να παρουσιάζουν κάποια ορατή πρόοδο. Αυτές οι διακυμάνσεις οφείλονται εν μέρει στη θεσμική και πολιτισμική ανομοιογένεια της Ευρώπης, αλλά επίσης και στο διαφορετικό επίπεδο ενημέρωσης και πολιτικής υποστήριξης που παρατηρείται στην Ευρώπη. Καθώς η Ευρώπη παίρνει μια όλο και πιο ολοκληρωμένη οικονομικά και κοινωνικά μορφή, δημιουργείται μία αυξανόμενη αντίληψη ότι κάποιες διαδικασίες που απευθύνονται σε Πανευρωπαϊκό επίπεδο, όπως οι περιβαλλοντικές μεταβολές, η ασφάλεια, οι μεταφορές και η κοινωνική συνοχή, απαιτούν Πανευρωπαϊκά πλαίσια χωρικών δεδομένων με τουλάχιστον κάποιον ελάχιστο κοινό παρονομαστή για όλες τις χώρες. (GINIE: Δίκτυο Γεωγραφικής Πληροφορίας στην Ευρώπη) 1 Crompvoets J. and Bregt A World Status of National Spatial Data Clearinghouses. 6

15 Στόχος της ευρωπαϊκής πολιτικής είναι τουλάχιστον τρείς άξονες (Κάβουρας Μ., 2006): 1. η διαμόρφωση μιας κοινωνίας πληροφοριών (information society) 2. η ανάπτυξη προϊόντων σε τεχνολογίες αιχμής και 3. η αξιοποίηση τέτοιων προϊόντων για τη δημιουργία υποδομών που στόχο έχουν την ορθολογική και βιώσιμη ανάπτυξη ειδικών περιοχών (δηλ. με ειδικά προβλήματα και ενδιαφέρον) της Ευρώπης Τι περιλαμβάνει μια γεωγραφική χωρική υποδομή Υπάρχουν πολλές απόψεις και ορισμοί για το τι περιλαμβάνει μια τέτοια υποδομή. Ένας από τους πλέον αποδεκτούς ορισμούς που ισχύει και για τις Εθνικές Υποδομές έχει δοθεί από τους Coleman και McLaughlin (1997) αρχικά, και αργότερα διευρύνθηκε από τον Rhind (1997), είναι: Μια "Υποδομή Χωρικών Πληροφοριών" περιλαμβάνει τα δεδομένα, την τεχνολογία, τα μοντέλα τυποποίησης, την πολιτική, τους οργανωτικούς περιορισμούς, τους μηχανισμούς διανομής, τους οικονομικούς πόρους και το ανθρώπινο δυναμικό, εξασφαλίζοντας ότι αυτοί που ασχολούνται με την πληροφορία δεν εμποδίζονται στο να επιτυγχάνουν τους στόχους τους. Οι υφιστάμενες αλλά και δυνατές χρήσεις της ίδιας της Χωρικής Πληροφορίας (ΧΠ) είναι πολλές και ποικίλες. Για παράδειγμα (Κάβουρας Μ., 2006): Η Χωρικής Πληροφορία (ΧΠ) χρησιμοποιείται στις κρατικές υπηρεσίες, από την τοπική αυτοδιοίκηση μέχρι την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση, σε τομείς όπως η δημόσια διοίκηση, οι μεταφορές, η γεωργία και η προστασία του περιβάλλοντος, τόσο για την καταγραφή της υπάρχουσας κατάστασης όσο και για πρόβλεψη και σωστό σχεδιασμό. Στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, η (ΧΠ) σχετίζεται με το σχεδιασμό κατάλληλης εθνικής πολιτικής και άμυνας, καθώς και με τη μελέτη για την αντιμετώπιση κρίσεων και επικίνδυνων καταστάσεων. Η (ΧΠ) χρησιμοποιείται εκτενώς στις δημόσιες και ιδιωτικές επιχειρήσεις που παρέχουν υπηρεσίες κοινής ωφελείας μέσα από φυσικές υποδομές όπως το ηλεκτρικό, το φυσικό αέριο, η ύδρευση-αποχέτευση, και οι τηλεπικοινωνίες. Στις μετακινήσεις και μεταφορές, η (ΧΠ) συνεισφέρει σε θέματα όπως ο σχεδιασμός δρομολογίων. Παράλληλα με τις παραπάνω εφαρμογές, πολλοί φορείς χρησιμοποιούν τη (ΧΠ) ταυτόχρονα με άλλα δεδομένα στο σχεδιασμό και τη χωροθέτηση. Η χρήση της (ΧΠ) στα πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα ποικίλει και εκτείνεται από τις κοινωνικές και φυσικές επιστήμες μέχρι την έρευνα σε θέματα όπως το περιβάλλον και η δημόσια υγεία. 7

16 Η γνώση και αξιοποίηση της (ΧΠ), μέσα από μια Υποδομή Χωρικών Πληροφοριών, συνεπάγεται μια σειρά από οφέλη, πολύ περισσότερα εκείνων της αξιοποίησης παραδοσιακών συστημάτων GIS. Στη χώρα μας, παρά την αυξημένη τεχνογνωσία στο χώρο των Γεωγραφικών Πληροφοριών και την ανεξάρτητη, αποσπασματική (και υπό διαφορετικές προδιαγραφές) συλλογή χωρικών δεδομένων στα πλαίσια κάποιων έργων για συγκεκριμένες περιοχές και εφαρμογές, δεν έχει γίνει καμιά προσπάθεια δημιουργίας μιας πραγματικής υποδομής γεωγραφικών πληροφοριών. Παρά τις όποιες προσπάθειες, λόγω ποικίλων περιορισμών, δεν ήταν δυνατή η ενιαία αντιμετώπιση της οργάνωσης γεωγραφικών στοιχείων σε μια βάση δεδομένων, καθώς και της λειτουργίας της ως πληροφοριακού συστήματος. Σήμερα, πολλοί είναι οι λόγοι που ωθούν στην οργάνωση μιας ενιαίας υποδομής χωρικών πληροφοριών που θα εξυπηρετεί τη χώρα μας, όπως (Κάβουρας Μ., 2006): η αναγνώριση της γεωγραφικής πληροφορίας ως βασικής υποδομής για ανάπτυξη της χώρας σε όλους τους τομείς της κοινωνικής δραστηριότητας, οι ανάλογες τάσεις και προσπάθειες που καταβάλλονται σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, ο κίνδυνος από την παράλληλη και ασυντόνιστη προσπάθεια δημόσιων φορέων να συλλέξουν μαζικά (συχνά ίδιες) γεωπληροφορίες, εκμεταλλευόμενοι διαθέσιμους πόρους, και τέλος οι νέες τάσεις και πρόοδος στο θέμα της διαλειτουργικότητας που κάνουν πλέον τεχνικά δυνατή την ενοποίηση διαφορετικών δεδομένων. Έχοντας αυτά υπόψη, έχει πρόσφατα αναληφθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μία σημαντική πρωτοβουλία για την ανάπτυξη Υποδομής Χωρικής Πληροφορίας στην Ευρώπη (INfrastructure for SPatial InfoRmation in Europe -INSPIRE) Τα Χαρακτηριστικά Μίας Επιτυχημένης Υποδομής Χωρικής Πληροφορίας Μετά από μια συνάντηση που πραγματοποιήθηκε στο Κοινό Ερευνητικό Κέντρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Joint Research Centre of the European Commission) στην Ispra της Ιταλίας το 2002 που συγκάλεσε το GINIE 2 όπου συμμετείχαν ειδικοί στον τομέα των ΥΧΠ, που προέρχονται από 13 Ευρωπαϊκές χώρες και τις Ηνωμένες Πολιτείες, προέκυψαν κάποια συμπεράσματα και κατευθυντήριες γραμμές μέσα από τις εμπειρίες των μεμονωμένων κρατών που αντιπροσωπεύθηκαν στη συνάντηση. (GINIE: Δίκτυο Γεωγραφικής Πληροφορίας στην Ευρώπη). 2 Το GINIE είναι ένα πρόγραμμα που χρηματοδοτείται από το Πρόγραμμα Τεχνολογιών της Κοινωνίας της Πληροφορίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης με σκοπό την ανάπτυξη μιας ενιαίας Στρατηγικής ΓΠ σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Εταίροι του προγράμματος είναι το EUROGI, το OGCE, το Κοινό Ερευνητικό Κέντρο και το Πανεπιστήμιο του Sheffield. 8

17 Πότε είναι πετυχημένη μια ΥΧΠ Μία ΥΧΠ είναι επιτυχημένη όταν (GINIE: Δίκτυο Γεωγραφικής Πληροφορίας στην Ευρώπη): Αναπτύσσεται, χρησιμοποιείται και τηρείται από διάφορες υπηρεσίες, υπεύθυνες για πηγές βασικών δεδομένων, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικό - οικονομικών και περιβαλλοντικών δεδομένων, των δεδομένων γης και ιδιοκτησίας καθώς και των δεδομένων αναφοράς (π.χ. διευθύνσεις, διοικητικά όρια, φυσικές υποδομές και τοπογραφικά χαρακτηριστικά). Είναι έτοιμη να ανταποκριθεί σε πραγματικές ανάγκες, ιδιαίτερα σε επείγουσες καταστάσεις όπως είναι οι φυσικές καταστροφές ή αυτές που έχουν προκληθεί από ανθρώπινη ενέργεια Το πλαίσιο δεδομένων της, σύμφωνα με τις κοινές προδιαγραφές, τηρείται ενήμερο και είναι εύκολα προσπελάσιμο Είναι πολυεπίπεδη από τοπικό σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο Υπάρχει λειτουργική ομοιογένεια στο πλαίσιο των διαφόρων επιπέδων δικαιοδοσίας. Υπάρχει σαφής αρμοδιότητα στη διαχείριση του πλαισίου. Υποστηρίζει επαρκή οικονομική δραστηριότητα που δικαιολογεί την ύπαρξή της Πολιτική υποστήριξη Η πολιτική υποστήριξη σε ανώτατο επίπεδο είναι σημαντική. Αυτό συμβαίνει γιατί (GINIE: Δίκτυο Γεωγραφικής Πληροφορίας στην Ευρώπη): Το μεγαλύτερο μέρος της χωρικής πληροφορίας συλλέγεται, τηρείται και χρησιμοποιείται από οργανισμούς του δημόσιου τομέα, οι οποίοι εξαρτώνται από κυβερνητικές πολιτικές που συνδέονται με οργανωτικές προτεραιότητες, χρηματοδοτήσεις και ρυθμιστικούς μηχανισμούς. Η χωρικής πληροφορία είναι ένα ακριβό αγαθό, καθώς υποστηρίζει ένα μεγάλο αριθμό κρατικών υπηρεσιών προς τον πολίτη. Αποτελεί συνεπώς μία περιοχή έντασης ανάμεσα σε πολιτικές που στοχεύουν στη μεγιστοποίηση των κρατικών εσόδων και σε άλλες όπως η ηλεκτρονική διακυβέρνηση που στοχεύει στη μεγιστοποίηση των ωφελειών για τους πολίτες. Επομένως, για την επίλυση αυτών των διαφορών, απαιτείται πολιτική υποστήριξη. 9

18 Οι ΥΧΠ δεν αφορούν κατά κύριο λόγο την τεχνολογία, αλλά την ανάπτυξη ενός σαφούς πλαισίου συμφωνιών μεταξύ κυβερνητικών υπηρεσιών και μεταξύ κυβέρνησης, ιδιωτικού τομέα και πολιτών, για τους όρους μέσω των οποίων η χρήση της πληροφορίας του δημόσιου τομέα, συμπεριλαμβανομένης και της γεωγραφικής πληροφορίας μπορεί να μεγιστοποιηθεί προς όφελος όλων. Οι συμφωνίες αυτές απαιτούν συχνά παρακολούθηση και πολιτική υποστήριξη σε ανώτατο επίπεδο. Οι κυβερνήσεις, συνεπώς, διαδραματίζουν έναν απόλυτα κρίσιμο ρόλο στην ανάπτυξη των ΥΧΠ και της Κοινωνίας της Πληροφορίας, γιατί συνιστούν ταυτόχρονα παραγωγούς και χρήστες δεδομένων, διαμορφωτές πολιτικής και ρυθμιστές που παρέχουν καθοδήγηση σε βασικούς οργανισμούς του δημόσιου τομέα Πολιτική υποστήριξη και συνέχεια στο χρόνο Από την ίδια τη φύση τους, οι πολιτικές προτεραιότητες μπορούν να αλλάξουν εξαιτίας εξωτερικών συγκυριών, διοικητικών αλλαγών, ή ακόμα και από απλή αλλαγή προσώπων σε θέσεις κλειδιά. Η εμπειρία μερικών από τις πιο καλά αναπτυγμένες ΥΧΠ στον κόσμο δείχνει ότι ακόμα και μετά από πολλά χρόνια επιτυχούς ανάπτυξης παραμένουν ευαίσθητες σε αλλαγές σε θέματα οργανωτικών προτεραιοτήτων και πολιτικής ηγεσίας. Με τις παραπάνω σκέψεις, είναι σαφές ότι μία από τις απόλυτες προτεραιότητες για την ανάπτυξη μίας ΥΧΠ είναι η διαρκής προσπάθεια για τη συγκέντρωση και τη διατήρηση υποστήριξης ανάμεσα σε αυτούς που λαμβάνουν πολιτικές αποφάσεις σε όλα τα επίπεδα. (GINIE: Δίκτυο Γεωγραφικής Πληροφορίας στην Ευρώπη) Προβολή ωφελειών Τα οφέλη πρέπει να απευθύνονται σε τομείς με αυξημένη πολιτική προτεραιότητα, όπως είναι η μείωση της εγκληματικότητας, η υγεία, η εκπαίδευση, ο χωρικός σχεδιασμός, η προστασία του περιβάλλοντος και η διαχείριση καταστροφών. Πρέπει κανείς να προβάλει πώς θα υποστηριχθεί η ηλεκτρονική διακυβέρνηση και η γενικότερη οικονομική ανάπτυξη, πως θα μειωθούν τα διπλά αρχεία και οι απώλειες πόρων καθώς και πως θα αυξηθεί η ανταγωνιστικότητα μέσω της ανάπτυξης νέων βιομηχανιών υπηρεσιών χωρικής αναφοράς. (GINIE: Δίκτυο Γεωγραφικής Πληροφορίας στην Ευρώπη) Υλοποίηση Κατά τη δημιουργία εθνικής και Ευρωπαϊκής ΥΧΠ, η υλοποίηση κατά φάσεις απαιτείται και από την κορυφή προς τη βάση (πλαίσια στρατηγικών, συντονισμός), αλλά και από τη βάση προς τα πάνω, συνδυάζοντας τα ήδη υπάρχοντα. Είναι σημαντικό, οι υπηρεσίες που υλοποιούνται να συνεργάζονται σε κάθε επίπεδο επίτευξης, δηλαδή να είναι διαλειτουργικές. Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο (αλλά αυτό ισχύει εξίσου και σε άλλα επίπεδα) μία Γεωπύλη είναι σημαντική για λόγους επίδειξης αλλά και επίσης για να επιτρέπει την απεικόνιση, την επεξεργασία και την πρόσβαση σε 10

19 δεδομένα. Αυτή η υπηρεσία πρέπει να βασίζεται σε σαφείς ανάγκες χρηστών, να είναι πολυγλωσσική ώστε να λειτουργεί ως ένα Ευρωπαϊκό σημείο εισόδου στις διαθέσιμες υπηρεσίες και να παρέχει συνδέσμους προς εθνικές πύλες βασισμένες σε πρωτόκολλα υπηρεσιών. Για να γίνει αυτό, πρέπει να επεκταθούν οι υπάρχοντες κατάλογοι των διαφόρων χωρών, με την ανάπτυξη λογισμικού διασύνδεσης (Interface). (GINIE: Δίκτυο Γεωγραφικής Πληροφορίας στην Ευρώπη) 11

20 12

21 3. Υποδομή Χωρικών Πληροφοριών στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα (INSPIRE Infrastructure for Spatial Information in Europe) 3.1 Εισαγωγή Η ευρωπαϊκή οδηγία Inspire αποσκοπεί στην ανάπτυξη μιας Υποδομής Χωρικής Πληροφορίας για την Ευρώπη και έχει σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να εμπλουτίζεται από τα διάφορα συστήματα πληροφοριών που υπάρχουν ήδη στα κράτη μέλη και να παρέχει ένα γενικό πλαίσιο ώστε να μπορούν να λειτουργούν σε συνέργεια μεταξύ τους, ενταγμένα στην Υποδομή Χωρικών Δεδομένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η οδηγία επιζητεί να επιλύσει τα προβλήματα διαθεσιμότητας, ποιότητας, οργάνωσης και προσβασιμότητας της χωρικής πληροφορίας που τηρείται από δημόσιους φορείς προκειμένου να δημιουργήσει το πλαίσιο εφαρμογής διευρωπαϊκής πολιτικής για το περιβάλλον με δυνατότητα επέκτασης και στους τομείς της γεωργίας, των μεταφορών και της ενέργειας. Η εναρμόνιση των χωρικών δεδομένων είναι απαραίτητη για να επιτευχθεί συνοχή μεταξύ των διαφόρων θεματικών επιπέδων των κρατών μελών. Η εναρμόνιση της Ελλάδας με την επικείμενη οδηγία και η δημιουργία μιας εθνικής υποδομής χωρικών δεδομένων, συμβατής με τα πρότυπα και τις προδιαγραφές που ορίζει η οδηγία Inspire, προϋποθέτει καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης. Η καταγραφή των γεωγραφικών επιπέδων πληροφορίας αφορά στο είδος, στη δομή και στην ποιότητα των δεδομένων, αλλά ταυτόχρονα και στην πολιτική διάθεσης και πρόσβασης σε αυτά. Τα γεωγραφικά προβλήματα είναι από τη φύση τους σύνθετα και η επίλυσή τους επιβάλλει το συμβιβασμό των αλληλοσυγκρουόμενων στόχων των υπεύθυνων για τη λήψη αποφάσεων. Ένα καλά σχεδιασμένο ΓΣΠ εξαρτάται από την ύπαρξη πληροφοριών υψηλής ποιότητας. Γίνεται ολοένα πιο ξεκάθαρο ότι τα προβλήματα που έχουν επίπτωση στην ποιότητα της ζωής σήμερα είναι όλο και περισσότερο αλληλένδετα μεταξύ τους και πολύπλοκα, και η αναγνώριση αυτή επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνονται τώρα οι νέες πολιτικές. Σαν παράδειγμα αναφέρονται οι πλημμύρες κατά την περίοδο στην Ευρώπη, που αποτέλεσαν το 43% του συνόλου των φυσικών καταστροφών. Το 70% των υδατικών συστημάτων γλυκού νερού στην Ευρώπη αποτελούν τμήματα διασυνοριακών λεκανών απορροής ποταμών. Η αποτελεσματική εκτίμηση κινδύνων περιορίζεται από την ποιότητα δεδομένων (χρήσεων γης, προστατευμένων περιοχών, κλπ.). Στο Έκτο Πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον (6 ο ΠΔΠ), υπογραμμίζεται ότι η περιβαλλοντική πολιτική πρέπει να βασίζεται σε ορθή γνώση και ενημερωμένη συμμετοχή, και η νέα αυτή προσέγγιση μεταβάλλει τον τρόπο με τον οποίο λαμβάνονται και αιτιολογούνται οι αποφάσεις για την περιβαλλοντική πολιτική της ΕΕ. Χρειάζεται, επομένως νέα προσέγγιση όσον αφορά τον τρόπο παρακολούθησης και αναφοράς, διαχείρισης και διάθεσης των δεδομένων στις διάφορες βαθμίδες διακυβέρνησης. Θα πρέπει να εφαρμοστούν πολιτικές που περιορίζουν τη διπλή συλλογή των ίδιων δεδομένων και στηρίζουν και προωθούν την εναρμόνιση, ευρεία διάδοση και χρήση των πληροφοριών. Τέτοιες πολιτικές αναμένεται να οδηγήσουν σε μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και τα οφέλη που θα προκύψουν μπορούν να 13

22 αξιοποιηθούν για τη βελτίωση της διαθεσιμότητας και της ποιότητας των πληροφοριών. Η αυξημένη διαθεσιμότητα πληροφοριών είναι σε θέση να τονώσει την καινοτομία μεταξύ των φορέων παροχής πληροφοριών στον εμπορικό τομέα. (Inspire, SEC (2004) 980) Η χωρική πληροφόρηση μπορεί να διαδραματίσει συγκεκριμένο ρόλο στο πλαίσιο της νέας αυτής προσέγγισης δεδομένου ότι επιτρέπει το συνδυασμό πληροφοριών από διάφορους επιστημονικούς κλάδους για ποικίλες χρήσεις. Μια συνεκτική και ευρέως προσβάσιμη χωρική περιγραφή όλης της γεωγραφικής έκτασης ενός Κράτους-Μέλους ή ολόκληρης της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα συνέβαλε στη διαμόρφωση του απαραίτητου πλαισίου για το συντονισμό της διάθεσης και παρακολούθησης των πληροφοριών σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μια τέτοια συλλογή γεωγραφικών πληροφοριών, που θα καλύπτουν ευρύ φάσμα θεματικών κατηγοριών και επιστημονικών αναγκών, ορίζεται ως Υποδομή Χωρικών Πληροφοριών και καθίσταται πλέον αναγκαία τόσο σε Εθνικό, όσο και σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. (Inspire, SEC (2004) 980) Για όλους αυτούς τους λόγους, η Επιτροπή αποφάσισε να υποβάλει την πρωτοβουλία και στην συνέχεια οδηγία Inspire στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ώστε η χωρική πληροφορία να καταστεί άμεσα διαθέσιμη και αξιοποιήσιμη σε επίπεδο τόσο εθνικής όσο και κοινοτικής πολιτικής, και να επιτραπεί η πρόσβαση του κοινού στην πληροφορία αυτή. Η οδηγία αυτή είναι απόρροια του ζήλου που επέδειξαν πολλές υπηρεσίες της Επιτροπής, και ιδίως η Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος, η Eurostat και το Joint Research Centre, οι οποίες έχουν διαδραματίσει ήδη σημαντικό ρόλο στη διαδικασία έγκρισης και θα συνεχίσουν να διαδραματίζουν κατά την εφαρμογή της οδηγίας. (Inspire, SEC (2004) 980) 3.2 Βασικός στόχος της οδηγίας Inspire Οι πρόσφατες εξελίξεις στην ανάπτυξη ψηφιακών δεδομένων έχουν δημιουργήσει άνευ προηγουμένου δυνατότητες για την ελεύθερη πρόσβαση και χρήση πληροφοριών. Ωστόσο τα δεδομένα είναι συχνά χαμηλής ή απροσδιόριστης ποιότητας, εξαρτώμενα από συγκεκριμένα Συστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών και μη προσπελάσιμα από ιδιώτες ή χρήστες άλλων επιπέδων. Οι εργασίες ομογενοποίησης δεδομένων προερχόμενα από πολλαπλές πηγές ώστε να συνταχθούν πληροφορίες ικανές για τη διατύπωση αποφάσεων πολιτικής είναι συνήθως πολύπλοκες, χρονοβόρες και υψηλού κόστους. Συνεπώς υπάρχει η ανάγκη διατύπωσης επακριβών αρχών, οι οποίες θα ελαττώσουν τη διπλή εμφάνιση δεδομένων, θα βελτιώσουν την ποιότητά τους και θα προάγουν τη διαθεσιμότητά τους. (TEE 2008) Βασικός στόχος της πρωτοβουλίας Inspire (Infrastructure for Spatial Information in Europe) είναι να καταστήσει διαθέσιμα περισσότερα και καλύτερα δεδομένα για τη χάραξη κοινοτικής πολιτικής και την εφαρμογή της στα κράτη μέλη σε όλα τα επίπεδα. Η πρωτοβουλία Inspire επικεντρώνεται στην περιβαλλοντική πολιτική αλλά είναι δυνατό να χρησιμοποιηθεί και να επεκταθεί μελλοντικά σε άλλους τομείς, όπως της γεωργίας, των μεταφορών και της ενέργειας. 14

23 Συγκεκριμένα, σκοπεύει να βελτιώσει την τρέχουσα κατάσταση με την ίδρυση μιας Ευρωπαϊκής Χωρικής Υποδομής, η οποία θα διασφαλίζει την πρόσβαση και χρήση χωρικών πληροφοριών βασιζόμενη στις παρακάτω αρχές (TEE 2008): Τα δεδομένα θα συλλέγονται μια μόνο φορά και θα συντηρούνται στο πλέον κατάλληλο επίπεδο και από τον πλέον κατάλληλο Φορέα. Εναρμόνιση χωρικών πληροφοριών από διάφορες πηγές σε όλη την Ευρώπη και δυνατότητα διάθεσή τους στους προβλεπόμενους χρήστες και εφαρμογές. Η πληροφορία θα πρέπει να διατίθεται σε πολλαπλά επίπεδα λεπτομέρειας. Η Γεωγραφική πληροφορία η οποία κρίνεται απαραίτητη για ομαλή διακυβέρνηση θα πρέπει να είναι ευρέως διαθέσιμη. Εύκολη εύρεση της διαθέσιμης Γεωγραφικής πληροφορίας, εάν πληροί τις ανάγκες του κάθε χρήστη, και υπό ποιες συνθήκες μπορεί να προσπελαστεί. Η Γεωγραφική πληροφορία θα πρέπει να οπτικοποιείται με φιλικούς προς το χρήστη τρόπους, μέσω περιβάλλοντος που κάνει κατανοητή τη φύση της. Τα ανωτέρω σκοπεύουν στην δυνατότητα πρόσβασης σε ενιαία και υψηλής ποιότητας Γεωγραφική πληροφορία, σε τοπικό, υπερτοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο, για τη διαμόρφωση, υλοποίηση, επιτήρηση και αξιολόγηση εθνικών και Ευρωπαϊκών πολιτικών. (TEE 2008) Στόχος λοιπόν της οδηγίας Inspire είναι η σταδιακή εναρμόνιση των υποδομών χωρικών δεδομένων των κρατών μελών σε μία ενιαία Ευρωπαϊκή Υποδομή. Έχει σχεδιαστεί για να βελτιστοποιήσει τις δυνατότητες αξιοποίησης των δεδομένων που διατίθενται ήδη, μέσω της τεκμηρίωσης τους, της λειτουργίας υπηρεσιών που αποσκοπούν στη διευκόλυνση της πρόσβασης σε αυτά, στην αύξηση της διαλειτουργικότητά τους, και της αντιμετώπισης των δυσκολιών στις οποίες προσκρούει η χρήση τους. 3.3 Kύρια προβλήματα της οδηγίας Inspire Η ευρεία πρόσβαση στις χωρικές πληροφορίες και χρήση τους παραμένει προβληματική στην Ευρώπη. Τα κυριότερα προβλήματα αποδίδονται στις ελλείψεις δεδομένων και τεκμηρίωσης, στις ασυμβασίες μεταξύ συνόλων χωρικών δεδομένων και υπηρεσιών, οι οποίες οφείλονται, για παράδειγμα, στην ύπαρξη διαφορετικών προτύπων και στους φραγμούς στους οποίους προσκρούει η ανταλλαγή και η επαναχρησιμοποίηση χωρικών δεδομένων. Ευτυχώς, τόσο σε εθνικό όσο και στο επίπεδο της ΕΕ αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο η ανάγκη παροχής πληροφοριών ποιότητας με γεωαναφορά προκειμένου να γίνει κατανοητός ο σύνθετος χαρακτήρας της συνεχώς αυξανόμενης ανθρώπινης δραστηριότητας στην ΕΕ και να περιοριστούν οι δυσμενείς επιπτώσεις της, αναλαμβάνονται δε πολλές περιφερειακές και εθνικές πρωτοβουλίες. Πέραν τούτου, νέα μέσα, όπως το σύστημα πλοήγησης GALILEO, θα συμβάλλουν στη βελτίωση της ακρίβειας και αξιοπιστίας κατά την επεξεργασία των χωρικών πληροφοριών. Και στις περιπτώσεις αυτές όμως, απαιτείται δράση σε κοινοτικό επίπεδο διότι (Inspire, SEC (2004) 980): 15

24 Λίγα κράτη μέλη έχουν διαμορφώσει ένα πλαίσιο για τη δημιουργία εθνικής υποδομής χωρικών πληροφοριών (SDI in Europe), το οποίο να καλύπτει επιχειρησιακά, οργανωτικά και νομικά ζητήματα. Ακόμη και εκεί όπου έχουν ληφθεί μέτρα, αυτά περιορίζονται συνήθως σε συγκεκριμένες περιοχές ή τομείς. Στα περισσότερα από τα κράτη μέλη όπου θεσπίστηκε θεσμικό πλαίσιο, αυτό δεν καλύπτει όλα τα προβλήματα ή οι πρωτοβουλίες που έχουν αναληφθεί δε συμβιβάζονται μεταξύ τους. Ελλείψει εναρμονισμένου πλαισίου σε κοινοτικό επίπεδο, η χάραξη, εφαρμογή, παρακολούθηση και αξιολόγηση εθνικών και κοινοτικών πολιτικών που αφορούν άμεσα ή έμμεσα το περιβάλλον θα προσκρούσουν σε φραγμούς όσον αφορά την αξιοποίηση των διασυνοριακών χωρικών δεδομένων τα οποία απαιτούνται για τις πολιτικές που έχουν ως αντικείμενο προβλήματα με διασυνοριακή χωρική διάσταση. 3.4 Τα συστατικά Η οδηγία Inspire λοιπόν διαμορφώνει το νομικό πλαίσιο για τη δημιουργία και λειτουργία Υποδομής Χωρικών Πληροφοριών στην Ευρώπη, με σκοπό τη χάραξη, εφαρμογή, παρακολούθηση και αξιολόγηση των κοινοτικών πολιτικών, σε όλα τα επίπεδα, και την παροχή πληροφοριών του δημοσίου τομέα. Περιλαμβάνει τρία διακριτά παραρτήματα θεματικών επιπέδων για τα οποία υπάρχουν διαφορετικές προθεσμίες για την σταδιακή εφαρμογή των απαιτήσεων της και διαφορετικά επίπεδα αυστηρότητας για την εναρμόνιση με αυτές. Η καταληκτική προθεσμία για την υλοποίηση και των τριών παραρτημάτων είναι η 31η Δεκεμβρίου του Οι απαιτήσεις της Inspire θα καθορίζουν τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Χωρικής Υποδομής, την οποία θα αποτελούν (TEE 2008): Τα χωρικά δεδομένα των κρατών μελών, όπως αυτά περιγράφονται στα Παραρτήματα Ι, ΙΙ, ΙΙΙ της Οδηγίας (βλ.κεφ και 3.7.2). Τα μεταδεδομένα τους, η πληροφορία δηλαδή που θα περιγράφει και θα τεκμηριώνει τη χωρική πληροφορία. Οι δικτυακές υπηρεσίες και τεχνολογίες. Οι συμφωνίες μερισμού, πρόσβασης και χρήσης των χωρικών δεδομένων. Οι μηχανισμοί, μέθοδοι και διαδικασίες συντονισμού και παρακολούθησης της Υποδομής. Η οδηγία Inspire δεν δρομολογεί ένα εκτεταμένο πρόγραμμα συλλογής νέων χωρικών δεδομένων στα κράτη μέλη. Ωστόσο, θεωρείται πως το κάθε κράτος μέλος θα αναπτύξει τη δική του Εθνική Υποδομή Χωρικών Πληροφοριών. Έχει σχεδιαστεί για να βελτιστοποιήσει τις δυνατότητες αξιοποίησης των δεδομένων που υπάρχουν και διατίθενται ήδη, μέσω της τεκμηρίωσής τους, της λειτουργίας υπηρεσιών που αποσκοπούν στη διευκόλυνση της πρόσβασης σε αυτά, στην αύξηση της διαλειτουργικότητάς τους, και της αντιμετώπισης των δυσκολιών στις οποίες προσκρούει η χρήση τους. Η οδηγία Inspire θα προλειάνει το έδαφος για τη σταδιακή εναρμόνιση των χωρικών δεδομένων όλων των κρατών-μελών σε μία ενιαία Ευρωπαϊκή Υποδομή. (TEE 2008) 16

25 3.5. Κανόνες Υλοποίησης της οδηγίας INSPIRE Για να διασφαλίσει ότι οι εθνικές υποδομές χωρικών δεδομένων του κάθε κράτους μέλους θα είναι συμβατές και χρησιμοποιήσιμες σε μια ευρωπαϊκή, διασυνοριακή υποδομή, η Οδηγία απαιτεί την υιοθέτηση κοινών κανόνων υλοποίησης (Implementing Rules IRs) σε ένα σύνολο πεδίων. Οι κανόνες υλοποίησης αυτοί θα θεσμοθετηθούν από την επιτροπή και θα είναι δεσμευτικοί στο σύνολό τους. Την επιτροπή βοηθάει στο έργο αυτό μια επιτροπή αντιπροσώπων των κρατών μελών (γνωστή και ως διαδικασία της Επιτροπολογίας). Οι κανόνες υλοποίησής του Inspire θα προάγουν τη διαλειτουργικότητα μεταξύ χωρικών δεδομένων τα οποία προέρχονται από διαφορετικούς φορείς συλλογής, παραγωγής και χρήσης γεωγραφικής πληροφορίας. Η εφαρμογή λοιπόν της οδηγίας Inspire θα ακολουθήσει μια προσέγγιση σε στάδια, ξεκινώντας από την εξερεύνηση των δυνατοτήτων των υπαρχόντων υποδομών χωρικών πληροφοριών, συνεχίζοντας με τη σταδιακή ομογενοποίηση δεδομένων και υπηρεσιών, και επιτρέποντας τελικά την ενοποίηση των συστημάτων και των δεδομένων σε μια Ευρωπαϊκή Υποδομή Χωρικών Πληροφοριών. Για την επίτευξη του στόχου αυτού απαραίτητοι είναι διαχειριστικοί μηχανισμοί καθώς και οδηγίες για την πολιτική διαχείρισης των δεδομένων. (TEE 2008) Το πρώτο στάδιο εστιάζει στην ομογενοποίηση της τεκμηρίωσης για τα υπάρχοντα δεδομένα (metadata) και στα αναγκαία εργαλεία για να γίνει αυτή προσβάσιμη σε όλους. Το δεύτερο στάδιο στοχεύει κυρίως στην ομογενοποίηση του τρόπου πρόσβασης στα δεδομένα. Το τρίτο στάδιο έχει ως σκοπό την ανάπτυξη κοινών μοντέλων για τα δεδομένα. Το τέταρτο στάδιο βασίζεται στα τρία προηγούμενα στάδια με σκοπό την ολοκλήρωση των δεδομένων από διάφορες πηγές και επίπεδα, από το τοπικό ως το Ευρωπαϊκό, σε συνεχείς, αδιάσπαστες βάσεις που ακολουθούν τις ίδιες προδιαγραφές και πρωτόκολλα. Αυτό θα επιτρέψει την σε πραγματικό χρόνο πρόσβαση στα δεδομένα όλης της Ευρώπης. Τα στάδια αυτά θα υλοποιούνται παράλληλα, εξαρτώμενα από τις ανάγκες των χρηστών και το βαθμό διαθεσιμότητας και πολυπλοκότητας των δεδομένων, και αφορούν δράσεις Τυποποίησης, Ομογενοποίησης και Ολοκλήρωσης δεδομένων και υπηρεσιών. (TEE 2008) 3.6 Το Χρονοδιάγραμμα Υλοποίησης Μετά τη συνεργασία με τους εμπειρογνώμονες των χωρών μελών και των ενδιαφερομένων φορέων η Επιτροπή υιοθέτησε στις 23 Ιουλίου 2004 την πρόταση πρωτοβουλίας Inspire. Οι εμπειρογνώμονες (Expert Groups) για την Ελλάδα, προτάθηκαν από τον Οργανισμό Κτηματολογίου και Χαρτογραφήσεων και την Διεύθυνση Περιβάλλοντος του ΥΠΕΧΩΔΕ. Αφού προηγήθηκε η διαδικασία της Νομοθετικής διαβούλευσης, όπου η Επιτροπή συζητά με το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο για την τελική μορφή της πρότασης, ψηφίσθηκε στις 14 Μαρτίου 2007 η Κοινοτική Οδηγία Inspire (2007/2/EC). Η Οδηγία θεωρείται εν ισχύ από τις 15 Μαΐου 2007 και τα Κράτη-Μέλη οφείλουν να θέσουν σε ισχύ εθνικούς νόμους, 17

26 διατάγματα και διοικητικές πράξεις που να συμμορφώνονται και να ενσωματώνουν την Οδηγία έως την 31η Δεκεμβρίου του Το χρονοδιάγραμμα χωρίζεται σε τρεις (3) φάσεις: την προπαρασκευαστική ( ), τη μεταβατική ( ) και την φάση εφαρμογής ( ). Σε όλες τις φάσεις η χρήση της διαβούλευσης θα συνοδεύεται από τη συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων φορέων. (Inspire, 2007) Η προπαρασκευαστική φάση ( ) Η φάση αυτή βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη (έχει παραταθεί και κατά 2 έτη), με τη συγκρότηση Ομάδων Εμπειρογνωμόνων (Drafting Teams), υπεύθυνων για τη σύνθεση των προσχεδίων των Κανόνων Υλοποίησης της οδηγίας Inspire. Έχουν οριστεί πέντε (5) ομάδες εμπειρογνωμόνων, που ασχολούνται από τις 3 Οκτωβρίου 2005 με τους κανόνες υλοποίησης των ακόλουθων θεμάτων (TEE 2008): Καθορισμός Μοντέλου Δεδομένων (οι βασικοί κανόνες υλοποίησης της Inspire, που θα καθορίσουν πως θα συλλέξει και θα καταγράψει τα δεδομένα της η κάθε χώρα). Μεταδεδομένα. Υπηρεσίες Δικτύου Δεδομένων. Διανομή και πρόσβαση δεδομένων μεταξύ υπηρεσιών και κρατών μελών. Διαδικασίες παρακολούθησης και συντονισμού του έργου. Κάθε ομάδα εμπειρογνωμόνων εκτελεί σειρά συναντήσεων, με σκοπό να εξετάσει τα υπάρχοντα χωρικά δεδομένα και μοντέλα που έχει το κάθε κράτος μέλος της Ε.Ε. και να παραδώσει σε μορφή Προσχεδίου τους Κανόνες Υλοποίησης του τμήματος της Inspire που την αφορά, ώστε το προσχέδιο να μελετηθεί, να αναθεωρηθεί και τελικά να γίνει επίσημη οδηγία νόμος υποχρεωτικός για τα κράτη μέλη. Κλειδί σε αυτή τη φάση είναι, εκτός από τις επιτροπές των εμπειρογνωμόνων των χωρών, να συμμετάσχουν μέσω εκδήλωσης ενδιαφέροντος και διαβουλεύσεων όλοι οι ενδιαφερόμενοι φορείς, είτε είναι νομικά καθορισμένοι Οργανισμοί για την παραγωγή γεωγραφικής πληροφορίας σε κάθε χώρα (Legally Mandated Organizations LMOs), είτε είναι φορείς που χρησιμοποιούν τα χωρικά δεδομένα (Spatial Data Interest Communities SDICs). Ήδη τα πρώτα παραδοτέα προσχέδια (draft) των κανόνων υλοποίησης διατίθενται υπό καθεστώς διαβούλευσης στους άμεσα ενδιαφερόμενους φορείς των κρατών μελών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (TEE 2008) Κατά τη σύνθεση γενικών κανόνων υλοποίησης, προέκυψε πως οι γενικές προδιαγραφές δεδομένων και το γενικευμένο εννοιολογικό μοντέλο που θα προτεινόταν έπρεπε να υποστούν περαιτέρω εξειδίκευση, ώστε να ικανοποιούν τις ανάγκες των χρηστών και των εφαρμογών που αφορούν σε συγκεκριμένες θεματικές ενότητες των τριών Παραρτημάτων. Ως εκ τούτου, αποφασίστηκε ως συνέχεια της προπαρασκευαστικής φάσης να συντεθούν ειδικευμένες Ομάδες Εργασίας για καθένα από τα θεματικά επίπεδα των Παραρτημάτων. Οι ομάδες αυτές ονομάζονται Thematic Working Groups (TWGs), και η κάθε μία αποτελείται από επιστήμονες ειδικευμένους στο θεματικό επίπεδο που αναφέρονται και μόνο. Στόχος τους είναι να συγκεκριμενοποιήσουν τις γενικές προδιαγραφές για τα χωρικά δεδομένα της δικής τους θεματικής περιοχής. Σε πρώτη φάση σχηματίστηκαν, κατά προτεραιότητα, 18

27 ομάδες για τις θεματικές περιοχές του Παραρτήματος Ι, των οποίων οι εργασίες ξεκίνησαν από την 15η Φεβρουαρίου Οι Θεματικές Ομάδες Εργασίας λειτουργούν υπό την αρωγή και καθοδήγηση της Data Specifications Drafting Team Η μεταβατική φάση ( ) Η οδηγία ισχύει μετά την αποδοχή της από το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο. Οι χώρες μέλη έχουν περίπου δύο (2) χρόνια για να εφαρμόσουν τις αρχές της στην εθνική τους Νομοθεσία. Σε αυτή τη φάση η Επιτροπή οργανώνει τους δικούς της μηχανισμούς, ενώ το ίδιο πρέπει να συμβεί στις χώρες μέλη συμπεριλαμβανομένου του φορέα επικοινωνίας με την Επιτροπή. Μια από τις κύριες δραστηριότητες της φάσης αυτής είναι η αποδοχή των κανόνων υλοποίησης, με το χρονοδιάγραμμά τους. Η οδηγία Inspire απαιτεί την τυπική έγκριση των κανόνων υλοποίησης από την Επιτροπή με τη βοήθεια της διαδικασίας της Επιτροπολογίας. Για αυτό το σκοπό δημιουργείται επιτροπή με αντιπροσώπους των χωρών. Εάν η πλειοψηφία των χωρών συμφωνήσει με τους κανόνες, τότε η διαδικασία τελειώνει. Αν όχι τότε το θέμα παραπέμπεται στο Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο. Αν υπάρξει πλειοψηφία, η διαδικασία οριστικοποιείται. Αν όχι τότε οι κανόνες αναθεωρούνται. Τελικά η οδηγία αποτελεί κανονισμό, ο οποίος πρέπει να εφαρμοστεί υποχρεωτικά από τα κράτη μέλη. (TEE 2008) Η φάση εφαρμογής ( ) Από τη στιγμή που η οδηγία ενσωματώνεται στην εθνική νομοθεσία μέσω νομοθετημάτων, υπουργικών αποφάσεων και εγκυκλίων, τότε αρχίζει η διαδικασία της τήρησης των απαιτήσεων αυτής και τα κράτη μέλη λογοδοτούν πλέον στην επιτροπή. (TEE 2008) 3.7 Θεματικές ενότητες δεδομένων Γενικά Οι κανόνες υλοποίησής της Inspire θα προάγουν τη διαλειτουργικότητα μεταξύ χωρικών δεδομένων τα οποία προέρχονται από διαφορετικούς φορείς συλλογής, παραγωγής και χρήσης γεωγραφικής πληροφορίας. Ως αποτέλεσμα, στην Ευρωπαϊκή υποδομή θα συμπεριληφθούν χωρικές πληροφορίες τριάντα τεσσάρων (34) θεματικών ειδών. Η οδηγία ταξινομεί τις διαφορετικές θεματικές ενότητες των χωρικών πληροφοριών σε τρία (3) χωριστά Παραρτήματα. Το κάθε παράρτημα, πέραν του ότι περιέχει σχετικά ομοειδείς θεματικές κατηγορίες δεδομένων, διακρίνεται και από διαφορετικές προθεσμίες για την εφαρμογή των απαιτήσεων της Inspire (έως το 2009 για το Παράρτημα Ι, έως το 2012 για τα Παραρτήματα ΙΙ/ΙΙΙ), καθώς και διαφορετικά επίπεδα αυστηρότητας για την εναρμόνιση. (TEE 2008) 19

28 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I 1. Συστήματα συντεταγμένων 2. Συστήματα γεωγραφικού καννάβου 3. Τοπωνύμια 4. Διοικητικές ενότητες - όρια 5. Δίκτυα Μεταφορών 6. Διευθύνσεις 7. Γεωτεμάχια Κτηματολογίου 8. Υδρογραφία 9. Προστατευόμενες Τοποθεσίες ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II 1. Υψομετρία 2. Κάλυψη γης 3. Ορθοεικόνες 4. Γεωλογία ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ III 1. Στατιστικές μονάδες 2. Κτίρια 3. Έδαφος 4. Χρήσεις γης 5. Ανθρώπινη υγεία και ασφάλεια 6. Εγκαταστάσεις παρακολούθησης του περιβάλλοντος 7. Επιχειρήσεις Κοινής Ωφέλειας και κρατικές υπηρεσίες 8. Μεταποιητικές και βιομηχανικές εγκαταστάσεις 9. Γεωργικές εγκαταστάσεις και εγκαταστάσεις υδατοκαλλιεργειών 10. Κατανομή πληθυσμού - δημογραφία 11. Ζώνες διαχείρισης / περιορισμού / ρύθμισης εκτάσεων και μονάδες αναφοράς 12. Ζώνες φυσικών κινδύνων 13. Ατμοσφαιρικές συνθήκες 14. Μετεωρολογικά γεωγραφικά χαρακτηριστικά 15. Ωκεανογραφικά γεωγραφικά χαρακτηριστικά 16. Θαλάσσιες περιοχές 17. Βιογεωγραφικές περιοχές 18. Ενδιαιτήματα και Βιότοποι 19. Κατανομή ειδών 20. Ενεργειακοί πόροι 21. Ορυκτοί Πόροι Με τη σύνθεση των Θεματικών Ομάδων Εργασίας (Thematic Working Groups) και την εκκίνηση των εργασιών τους από το Φεβρουάριο του 2008, οι ορισμοί και το αντικείμενο των 34 θεματικών επιπέδων θεωρούνται πλέον δικαιοδοσία των TWGs. Κύρια ευθύνη των Θεματικών Ομάδων Εργασίας είναι να συμπληρώσουν, να επεκτείνουν και να βελτιώσουν τις περιγραφές της θεματικής κατηγορίας που τους αντιστοιχεί, ώστε μετά το πέρας των εργασιών τους οι περιγραφές αυτές να είναι τμήμα του μελλοντικού λεξικού (Feature Concept Dictionary) του Inspire. Ένα από τα θέματα που θα κληθεί να αντιμετωπίσει η κάθε Θεματική Ομάδα Εργασίας είναι η διαλεύκανση και επίλυση των φαινομενικών επικαλύψεων (Overlaps) που μπορεί να υπάρχουν μεταξύ του δικού τους θεματικού επιπέδου και αρκετών άλλων, 20

29 συζητώντας με τις άλλες υπεύθυνες Θεματικές Ομάδες, ώστε τελικά να είναι πλήρως ξεκαθαρισμένα και διαχωρισμένα τα περιεχόμενα της κάθε μίας. (TEE 2008) Ορισμοί και αναλυτική περιγραφή των θεματικών επιπέδων 3 Παράρτημα Ι 1. Συστήματα συντεταγμένων Συστήματα για μονοσήμαντη αναφορά χωρικών πληροφοριών στον χώρο, ως σύνολο συντεταγμένων (x,y,z) ή/και γεωγραφικό πλάτος και μήκος και ύψος, με βάση γεωδαιτικό οριζόντιο και κατακόρυφο σύστημα αναφοράς (datum). Η συγκεκριμένη θεματική ενότητα έχει σκοπό να καθιερώσει ένα σύνολο προτύπων για πληροφορίες που αφορούν αντικείμενα ή φαινόμενα που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τη γη. Τα πρότυπα αυτά μπορούν να καθορίσουν για γεωγραφικές πληροφορίες, μεθόδους, εργαλεία και υπηρεσίες για τη διαχείριση των δεδομένων (συμπεριλαμβανομένου του ορισμού και της περιγραφής), την απόκτηση, την ανάλυση, την πρόσβαση, την παρουσίαση και την μεταφορά τέτοιων δεδομένων σε ψηφιακή ή ηλεκτρονική μορφή μεταξύ των διαφόρων χρηστών, συστημάτων και θέσεων. 2. Συστήματα γεωγραφικού κανάβου Εναρμονισμένος κάναβος πολλαπλής ανάλυσης με ενιαίο σημείο αφετηρίας και τυποποιημένη θέση και μέγεθος των φατνίων του κανάβου. Ένας κάναβος που παρουσιάζει κατηγορίες πληροφοριών είναι ένα σύστημα από κανονικά και προσανατολισμένα πολύγωνα με γεωαναφορά και με συγκεκριμένο σχήμα και μέγεθος που τους αποδίδεται μια ιδιότητα. Οι γεωγραφικοί κάναβοι αποτελούν ένα σύμφωνο, καθορισμένο και εναρμονισμένο δίκτυο κανάβου για όλη την Ευρώπη με συγκεκριμένη θέση και μέγεθος πολυγώνων του κανάβου. 3. Τοπωνύμια Τοπωνύμια εκτάσεων, περιοχών, τοποθεσιών, πόλεων, προαστίων, κωμοπόλεων ή οικισμών, ή οποιοδήποτε γεωγραφικό ή τοπογραφικό χαρακτηριστικό δημόσιου ή ιστορικού ενδιαφέροντος. Πρόκειται για τοπωνύμια ή ονόματα θέσεων που περιγράφουν χαρακτηριστικά στην επιφάνεια της γης, μια τοποθεσία ή ένα τοπίο στην ξηρά ή και στην θάλασσα. Τα τοπωνύμια μπορούν να συσχετιστούν με διαφορετικά είδη χωρικών χαρακτηριστικών. Επιφανειακά χαρακτηριστικά (π.χ. γεωγραφικές περιοχές, λίμνες, δάση...) Γραμμικά χαρακτηριστικά (π.χ. ποτάμια, σιδηροδρομικές γραμμές, συνοριακές γραμμές...) Σημειακά χαρακτηριστικά (π.χ. τριγωνομετρικά σημεία, μνημεία, χωριά, κτήρια...) 3 Inspire

30 4. Διοικητικές ενότητες Διοικητικές ενότητες που χωρίζουν περιοχές επί των οποίων κράτη μέλη έχουν ή/και ασκούν δικαιοδοτικά δικαιώματα σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, χωρίζονται από διοικητικά όρια. Οι επίσημες διοικητικές ενότητες θα οριστούν σύμφωνα με τα εσωτερικά διοικητικά επίπεδα του κάθε Κράτους Μέλους, και αναλόγως θα διαχωριστεί η περιοχή της κάθε χώρας σε ενότητες. Οι ενότητες θα διαχωρίζονται από διοικητικά όρια. Σύμφωνα με το τελικό κείμενο της Οδηγίας, δεν περιλαμβάνονται στην θεματική κατηγορία αυτή περιοχές απογραφής πληθυσμού, ταχυδρομικοί τομείς και γενικά εκτάσεις που αφορούν σε έναν συγκεκριμένο διοικητικό τομέα μόνο. 5. Διευθύνσεις Θέση ακινήτων με βάση τη διεύθυνση, συνήθως με όνομα οδού, αριθμό οικίας και ταχυδρομικό κώδικα. Μια διεύθυνση είναι ένας κωδικός ή μια αφηρημένη έννοια που εκφράζει την αμετακίνητη θέση ενός σπιτιού, ενός εργασιακού χώρου ή ενός κτίσματος στην επιφάνεια της γης. Οι διευθύνσεις χρησιμοποιούνται για διάφορους σκοπούς όπως είναι η διανομή της αλληλογραφίας. Ο ορισμός των διευθύνσεων φαίνεται απλός- η πόλη, η οδός, ο αριθμός σπιτιού και συχνά ο ταχυδρομικός κωδικός. Όσο αφορά την ακίνητη περιουσία μπορεί να αναγνωριστεί από διάφορα αντικείμενα όπως τα γεωτεμάχια, τα κτίσματα συμπεριλαμβανομένων και των διαμερισμάτων καθώς επίσης και υπηρεσίες κοινής ωφέλειας. Όσο αφορά τα κτίσματα τις περισσότερες φορές σχετίζονται με την διεύθυνση. Στις αγροτικές περιοχές υπάρχουν κτίσματα χωρίς σαφή ταχυδρομική διεύθυνση, κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στις αστικές περιοχές όσο αφορά τα κτίσματα κοινής ωφέλειας. Ο τρόπος καταγραφής των διευθύνσεων δεν είναι εναρμονισμένος στην Ευρώπη. Επιπλέον ορισμένα κινητά αντικείμενα που θα έπρεπε να έχουν διεύθυνση, όπως είναι τα τροχόσπιτα ή και τα πλωτά σπίτια, δεν έχουν. 6. Γεωτεμάχια κτηματολογίου Εκτάσεις που ορίζονται από κτηματολογικά μητρώα. Ως γεωτεμάχιο προσδιορίζεται ένα μεμονωμένο τμήμα γης ή γενικότερα ένας όγκος στο χώρο που υπόκειται σε ομογενείς κανονισμούς ακίνητης περιουσίας (κυριότητα, βάρη, υποθήκες) και κάποιο πρόσωπο μπορεί να έχει κυριότητα (σε ποσοστό έως 100%). 7. Δίκτυα μεταφορών Δίκτυα οδικών, σιδηροδρομικών, αεροπορικών και υδάτινων μεταφορών και οι αντίστοιχες υποδομές. Περιλαμβάνονται οι συνδέσεις μεταξύ των διαφόρων δικτύων. Περιλαμβάνεται επίσης το διευρωπαϊκό δίκτυο μεταφορών, όπως ορίζεται στην απόφαση αριθ. 1692/96/EΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Ιουλίου 1996, περί των κοινοτικών προσανατολισμών για την ανάπτυξη του διευρωπαϊκού δικτύου μεταφορών και στις μελλοντικές αναθεωρήσεις της εν λόγω απόφασης. Το θεματικό επίπεδο των μεταφορών θα πρέπει να περιέχει ένα ακέραιο δίκτυο μεταφορών και σχετικά χαρακτηριστικά του, το οποίο είναι ενιαίο πέρα από τα συνοριακά όρια. Τα μεταφορικά δεδομένα περιλαμβάνουν τοπογραφικά χαρακτηριστικά σε σχέση με οδικά, σιδηροδρομικά, εναέρια και υδάτινα δίκτυα. Η διαδρομή είναι μια αφηρημένη έννοια που περιγράφει τις χωρικές υπηρεσίες που προσφέρονται από ένα σύστημα μεταφορών. Οι γραμμές των λεωφορείων, οι ακτοπλοϊκές γραμμές, οι γραφικές οδικές διαδρομές αποτελούν παραδείγματα. Συνήθως τμήματα ή σύνδεσμοι των μεταφορικών συστημάτων έρχονται σε επαφή για 22

31 να φτιάξουν μια διαδρομή, αλλά το καθένα από αυτά θα μπορούσε να υπάρξει σαν ένα ξεχωριστό δεδομένο. Θα πρέπει να διευκρινιστεί αν τέτοια δεδομένα θα περιέχονται στο θεματικό πεδίο ή όχι και πως οι υπηρεσίες της INSPIRE θα μπορούν να υποστηρίξουν αυτήν την πληροφορία. 8. Υδρογραφία Στα υδρογραφικά στοιχεία περιλαμβάνονται οι θαλάσσιες περιοχές και όλα τα άλλα υδατικά συστήματα και σχετιζόμενα στοιχεία, μεταξύ των οποίων και οι λεκάνες και υπολεκάνες απορροής ποταμών. Τα υδρογραφικά δεδομένα περιλαμβάνουν επίγεια υδάτινα χαρακτηριστικά όπως: οι λίμνες, έλη, χείμαρροι, ποτάμια, ωκεανοί και ακτογραμμή. Καθένα από αυτά τα στοιχεία έχουν ως χαρακτηριστικό το όνομα και κωδικό. Τα υδρογραφικά χαρακτηριστικά θα πρέπει να συνιστούν ένα ενοποιημένο υδάτινο δίκτυο. 9. Προστατευόμενες τοποθεσίες Αναφέρεται σε εκτάσεις χαρακτηρισμένες ή υποκείμενες σε διαχείριση σε ένα πλαίσιο διεθνούς, κοινοτικού και εθνικού δικαίου για την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων διατήρησης και προστασίας. Πρόκειται για περιοχές με συγκεκριμένους σκοπούς προστασίας καθορισμένους από συγκεκριμένους διοικητικούς Φορείς. Πολλές από τις κατηγορίες προστασίας αναφέρονται στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος (π.χ. NATURA2000) αλλά μπορούν επίσης να αφορούν και άλλα αντικείμενα, όπως η πολιτιστική κληρονομιά. Παράρτημα ΙΙ 1. Υψομετρία Ψηφιακά υψομετρικά μοντέλα για χερσαίες εκτάσεις, εκτάσεις καλυπτόμενες από πάγους και ωκεανούς. Περιλαμβάνονται η χερσαία υψομετρία, η βαθυμετρία και οι ακτογραμμές. Ως χερσαία υψομετρία θεωρούνται τα Ψηφιακά Μοντέλα Εδάφους, αλλά και απλοποιημένα δεδομένα όπως ισοϋψείς και υψομετρικά σημεία. Το υψόμετρο θα δίνεται βάσει του Ευρωπαϊκού κατακόρυφου συστήματος αναφοράς 2000, (European Vertical Reference System 2000 (EVRS)). 2. Κάλυψη γης Φυσική και βιολογική κάλυψη της γήινης επιφάνειας, όπου συμπεριλαμβάνονται τεχνητές εκτάσεις, γεωργικές εκτάσεις, δάση, (ημι-)φυσικές εκτάσεις, υγρότοποι, υδατικά συστήματα. Τα δεδομένα κάλυψης γης περιγράφουν τη φυσική ή βιολογική κατάσταση της γήινης επιφάνειας. Ως εκ τούτου διαφοροποιούνται από τα δεδομένα Χρήσεις Γης (Θεματική Ενότητα 4, Παράρτημα ΙΙΙ) που αναφέρονται στη χρήση της γήινης επιφάνειας. Η ταξινόμησή της κάλυψης γης θα πρέπει να ακολουθεί το πρόγραμμα CORINE Land Cover και το σύστημα ταξινόμησης χρήσεων γης, LCCS (Land Cover Classification System). 3. Ορθοφωτογραφία Γεωαναφερόμενα δεδομένα από εικόνες της επιφάνειας της γης, από δορυφόρους ή αερομεταφερόμενους αισθητήρες. Πρόκειται για ορθομωσαϊκά με γεωαναφορά και βελτιωμένη εικόνα. 23

32 4. Γεωλογία Γεωλογικός χαρακτηρισμός με βάση τη σύσταση και τη δομή. Περιλαμβάνονται το μητρικό πέτρωμα, οι υδροφόροι ορίζοντες και η γεωμορφολογία. Πρόκειται για πληροφορία που περιέχει βασική γνώση για τη φυσική και χημική σύνθεση και δημιουργία του υπεδάφους, συγκεκριμένων των πετρωμάτων και ιζημάτων και της δομής τους. Παράρτημα ΙΙΙ 1. Στατιστικές μονάδες Μονάδες διάδοσης ή χρήσης στατιστικών πληροφοριών. Ουσιαστικά πρόκειται για ένα τμήμα διοικητικών περιοχών. 2. Κτήρια Γεωγραφική θέση κτιρίων. Τα δεδομένα μπορούν να είναι είτε ένα σημείο που περιγράφει τη θέση ενός κτηρίου είτε το ίδιο το σχήμα του κτηρίου. Συσχετίζονται με πληροφορία όπως μέγεθος, ιδιοκτήτης, ύψος κλπ. Ως κτήριο θεωρείται κάθε καλυπτόμενη κατασκευή που χρησιμοποιείται για την προστασία ανθρώπων, ζώων, αντικειμένων, ή την παραγωγή οικονομικών αγαθών. Συνήθως αποτελούν τμήμα του κτηματολογίου. Η διεύθυνση των κτηρίων δίνεται στη θεματική ενότητα 5 του Παραρτήματος Ι. 3. Έδαφος Χαρακτηρισμός εδάφους και υπεδάφους ανάλογα με το βάθος, την υφή, τη δομή και την περιεκτικότητα σε σωματίδια και οργανικά υλικά, το πετρώδες, τη διάβρωση και, κατά περίπτωση, τη μέση κλίση και την προβλεπόμενη χωρητικότητα αποθήκευσης νερού. 4. Χρήσεις γης Χαρακτηρισμός περιοχών ανάλογα με τη σημερινή και τη μελλοντική σχεδιαζόμενη λειτουργία τους ή τον κοινωνικοοικονομικό σκοπό τους (π.χ. αμιγώς οικιστική, βιομηχανική, εμπορική, γεωργική, δασική, αναψυχής). Ο καθορισμός χρήσεων γης αποτελεί ένα γενικό εργαλείο χωρικού σχεδιασμού σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Στην θεματική κατηγορία αυτή μπορεί να περιλαμβάνεται πληροφορία απογραφής των υφιστάμενων χρήσεων γης, αλλά και πληροφορία του πως προγραμματίζονται οι χρήσεις στο παρόν και στο μέλλον. 5. Ανθρώπινη υγεία και ασφάλεια Γεωγραφική κατανομή της κυριαρχίας παθολογιών (αλλεργίες, καρκίνοι, αναπνευστικές ασθένειες, κ.λ.π.), πληροφορίες που καταδεικνύουν τις επιπτώσεις στην υγεία (βιοδείκτες, πτώση της γονιμότητας, επιδημίες) ή την ευεξία των ανθρώπων (κούραση, υπερένταση, κ.λ.π.) που συνδέονται άμεσα (ατμοσφαιρική ρύπανση, χημικές ουσίες, καταστροφή της στιβάδας του όζοντος, θόρυβος, κ.λπ.) ή έμμεσα (τρόφιμα, γενετικώς τροποποιημένοι οργανισμοί, κ.λ.π.) με την ποιότητα του περιβάλλοντος. 24

33 Το θεματικό επίπεδο θα εστιάσει σε: δεδομένα που περιγράφουν τη γεωγραφική κατανομή παθολογιών, της εξασφάλισης της ευεξίας των ανθρώπων και τυχόν άλλα ποιοτικά χαρακτηριστικά που αφορούν σε υγεία και ασφάλεια και αντιστοιχούν σε γεωγραφικές θέσεις. δεδομένα για αίτια και επιβλαβή στοιχεία δεδομένα ποιότητας του ανθρώπινου περιβάλλοντος που έχουν επιπτώσεις στην υγεία θέματα ασφαλείας υπηρεσίες προστασίας της υγείας. 6. Επιχειρήσεις κοινής ωφελείας και κρατικές υπηρεσίες Περιλαμβάνονται εγκαταστάσεις υπηρεσιών κοινής ωφελείας, όπως η αποχέτευση, η διαχείριση αποβλήτων, ο ενεργειακός εφοδιασμός και η υδροδότηση, οι διοικητικές και κοινωνικές κρατικές υπηρεσίες, όπως οι δημόσιες διοικήσεις, οι χώροι πολιτικής προστασίας, τα σχολεία και τα νοσοκομεία. Το θεματικό επίπεδο αυτό είναι ιδιαίτερα ευρύ και περιλαμβάνει: υπηρεσίες δικτύου (δίκτυα καυσίμων, φυσικού αερίου, ύδρευσης, αποχέτευσης, ηλεκτρισμού, τηλεφωνικές γραμμές, δίκτυα δεδομένων, ψηφιακής τηλεόρασης κλπ) υπηρεσίες ενταφιασμού και διαχείρισης αποβλήτων (χώροι υγειονομικής ταφής, κέντρα διαχείρισης και καθαρισμού αποβλήτων, θαλάσσια κέντρα απόρριψης αποβλήτων, παράνομες τοποθεσίες απόρριψης αποβλήτων, απόβλητα από εκσκαφές) υπηρεσίες προστασίας περιβάλλοντος (κτίρια διαχείρισης αποβλήτων, καθαρισμού βοθρολυμάτων) υπηρεσίες δημόσιας διοίκησης (αστυνομικά τμήματα, πυροσβεστικοί σταθμοί, νοσοκομεία, κέντρα υγείας, οίκοι ευγηρίας, σχολεία, παιδικοί σταθμοί, κτίρια κυβερνητικών φορέων, κτίρια υπηρεσιών τοπικής αυτοδιοίκησης) 7. Εγκαταστάσεις παρακολούθησης του περιβάλλοντος Η τοποθεσία και η λειτουργία των εγκαταστάσεων παρακολούθησης του περιβάλλοντος περιλαμβάνει την παρατήρηση και τη μέτρηση των εκπομπών, της κατάστασης των στοιχείων του περιβάλλοντος και άλλων παραμέτρων του οικοσυστήματος (βιοποικιλότητα, οικολογική κατάσταση της βλάστησης, κ.λ.π.) από τις δημόσιες αρχές ή για λογαριασμό τους. Μπορούν να είναι μόνιμα σε μια θέση ή προσωρινά. Συνήθως αρκούν οι συντεταγμένες ενός σημείου για τον προσδιορισμό της θέσης τους. 8. Εγκαταστάσεις παραγωγής και βιομηχανικές εγκαταστάσεις Τοποθεσίες βιομηχανικής παραγωγής, συμπεριλαμβανομένων των εγκαταστάσεων που καλύπτονται από την οδηγία 96/61/ΕΚ του Συμβουλίου, της 24ης Σεπτεμβρίου 1996, σχετικά με την ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχο της ρύπανσης, και εγκαταστάσεις υδροληψίας, εξόρυξης, χώροι αποθήκευσης. Το κέντρα γεωργικής παραγωγής καλύπτονται από το επόμενο θεματικό επίπεδο, ενώ τα δίκτυα μεταφοράς ενέργειας και κέντρων προστασίας του περιβάλλοντος ανήκουν στη θεματική κατηγορία 6. 25

34 9. Γεωργικές εγκαταστάσεις και εγκαταστάσεις υδατοκαλλιέργειας Γεωργικός εξοπλισμός και εγκαταστάσεις παραγωγής (συμπεριλαμβανομένων των συστημάτων άρδευσης, των θερμοκηπίων και των στάβλων). Ως γεωργικές θεωρούνται οι εγκαταστάσεις όπου αναπτύσσεται ετήσια ή ολοετής σοδειά και εκτρέφονται ζώα. Εν γένει δεν περιλαμβάνονται δασοκομικές παραγωγές. Ως υδατοκαλλιέργειες θεωρούνται οι ιχθυοκαλλιέργειες, οι καλλιέργειες μυδιών και φυκιών, και τα κέντρα κατεργασίας των. Δεν περιλαμβάνονται εγκαταστάσεις όπου συλλέγονται ελεύθερα στο φυσικό τους περιβάλλον (αλιεία). 10. Κατανομή πληθυσμού - δημογραφία Γεωγραφική κατανομή του πληθυσμού, συμπεριλαμβανομένων των χαρακτηριστικών του πληθυσμού και των επιπέδων δραστηριοτήτων, ανά κάνναβο, περιοχή, διοικητική ενότητα ή άλλη ενότητα ανάλυσης. 11. Ζώνες διαχείρισης/περιορισμού/ρύθμισης εκτάσεων και μονάδες αναφοράς Εκτάσεις υπό διαχείριση, υπό ρύθμιση ή χρησιμοποιούμενες για αναφορά σε διεθνές, ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Περιλαμβάνονται χώροι απόρριψης, προστατευμένες περιοχές γύρω από πηγές πόσιμου νερού, ζώνες ευάλωτες στη νιτρορύπανση, κανονιστικά ρυθμιζόμενοι δίαυλοι θαλάσσιας ή εσωτερικής ναυσιπλοΐας, περιοχές για τη βύθιση αποβλήτων, ζώνες προστασίας από τον θόρυβο, περιοχές όπου επιτρέπεται η μεταλλευτική έρευνα και εξόρυξη, διοικητικές περιοχές ποτάμιων λεκανών, σχετικές μονάδες αναφοράς και περιοχές διαχείρισης παράκτιας ζώνης. Το θεματικό επίπεδο περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα ζωνών διαχείρισης, σε επίπεδο Ευρωπαϊκό, Εθνικό, υπερτοπικό και τοπικό. Από αυτές τις ζώνες εξαιρούνται οι Διοικητικές Ενότητες, οι οποίες περιέχονται σε προηγούμενο θεματικό επίπεδο. 12. Ζώνες φυσικών κινδύνων Χαρακτηρισμός ευάλωτων περιοχών ανάλογα με τους φυσικούς κινδύνους (όλα τα ατμοσφαιρικά, υδρολογικά, σεισμικά, ηφαιστειακά φαινόμενα και τα φαινόμενα καταστροφικών πυρκαγιών που, λόγω της θέσης, της σφοδρότητας και της συχνότητάς τους, είναι δυνατό να έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην κοινωνία), π.χ. πλημμύρες, κατολισθήσεις και καθιζήσεις, χιονοστιβάδες, δασικές πυρκαγιές, σεισμοί, εκρήξεις ηφαιστείων. Ως κίνδυνος ορίζεται κάθε ξαφνικό γεωλογικό ή ορεογραφικό φαινόμενο το οποίο θα προκαλέσει ζημίες σε ανθρώπους, οικονομία, παραγωγή και το περιβάλλον. Οι φυσικοί κίνδυνοι μπορεί να προκληθούν εξαιτίας έντονης κλιματικής επίδρασης, έντονης κλίσης, γεωλογικής ενεργητικότητας κ.α. Οι τεχνολογικοί κίνδυνοι οφείλονται σε ξαφνικές αστοχίες κατασκευών ή υπηρεσιών. Οι φυσικοί κίνδυνοι συνήθως προκαλούν και τεχνολογικούς κινδύνους. Περιπτώσεις συνεχούς εκπομπών ή ρύπανσης δεν θεωρούνται κίνδυνοι (δεν είναι ξαφνικό φαινόμενο). Ωστόσο συνεχείς εκπομπές μπορούν να θεωρηθούν κίνδυνοι εάν έτσι ξεκίνησαν. Για τους φυσικούς κινδύνους απαιτείται πληροφορία σχετική με την εμφάνισή τους: θέση, συχνότητα, περιοχή κάλυψης κλπ. 13. Ατμοσφαιρικές συνθήκες Φυσικές ιδιότητες της ατμόσφαιρας. Περιλαμβάνονται χωρικά δεδομένα βασιζόμενα σε μετρήσεις, σε μοντέλα ή σε συνδυασμό τους, καθώς και οι τοποθεσίες μετρήσεων. Τα δεδομένα μπορεί να έχουν μορφή ισαριθμικών καμπυλών, ψηφιακά μοντέλα τιμών (TIN GRID) ή άλλες χωρικές δομές. Βάσει του κύκλου που 26

35 ακολουθείται συνήθως από την Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία (ΕΜΥ), στη θεματική κατηγορία περιλαμβάνονται τρία είδη δεδομένων: παρατηρήσεις και μετρήσεις τιμών (στο έδαφος, εναέριες ή θαλάσσιες) συνοπτική ανάλυση: ψηφιακό μοντέλο τιμών (άνεμος, θερμοκρασία, υγρασία κ.α.) πρόβλεψη: παρόμοιες δομές με τη συνοπτική ανάλυση, με προβλεπόμενες τιμές. 14. Μετεωρολογικά γεωγραφικά χαρακτηριστικά Καιρικές συνθήκες και οι μετρήσεις τους: ατμοσφαιρικές κατακρημνίσεις, θερμοκρασία, εξατμισοδιαπνοή, ταχύτητα και διεύθυνση ανέμου. Στη θεματική κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται υψηλής συχνότητας και λεπτομέρειας μετρήσεις για τον καιρό σε τοπικό επίπεδο (μέση στάθμη θαλάσσης, επιφανειακοί άνεμοι, επιφανειακή θερμοκρασία, θερμοκρασία δρόσου, καθίζηση, χιόνι, καιρικά μέτωπα, κάλυψη νεφών). 15. Ωκεανογραφικά γεωγραφικά χαρακτηριστικά Φυσικές ιδιότητες των ωκεανών (ρεύματα, αλατότητα, ύψος κυμάτων, κλπ). Οι μετρήσεις των φυσικών ιδιοτήτων μπορεί να έχουν δομή καμπύλων, σημείων ή ψηφιακών μοντέλων. Τα δεδομένα από παρατηρήσεις δύνανται να περιλαμβάνουν: τηλεπισκοπικές μετρήσεις της θαλάσσιας επιφάνειας μετρήσεις από σημαδούρες βαθυμετρικές παρατηρήσεις θερμοκρασίας από πλοία μετρήσεις θερμοκρασίας και αλατότητας από αργώ που επιπλέει. 16. Θαλάσσιες περιοχές Φυσικές ιδιότητες των θαλασσών και των αλατούχων υδατικών συστημάτων, με υποδιαίρεση ανά περιοχές και υποπεριοχές με κοινά χαρακτηριστικά. Ενώ το θεματικό επίπεδο 15 «Ωκεανογραφικά γεωγραφικά χαρακτηριστικά» εστιάζει στις φυσικές ιδιότητες και τη γενική κίνηση των ωκεάνιων ρευμάτων, το παρόν θεματικό επίπεδο εστιάζει στις παράκτιες θαλάσσιες ζώνες, που συνήθως χαρακτηρίζονται ως «ενδιάμεσα ύδατα» (επιφανειακά ύδατα στις εκβολές ποταμών που είναι χαμηλής περιεκτικότητας σε αλάτι) και ως «παράκτια ύδατα» (επιφανειακά ύδατα εντός ενός ναυτικού μιλίου από την υφαλοκρηπίδα, εκτός από περιπτώσεις όπου ξεκινούν τα «ενδιάμεσα ύδατα»). 17. Βιογεωγραφικές περιοχές Περιοχές σχετικώς ομοιογενών οικολογικών συνθηκών με κοινά χαρακτηριστικά. Τα κοινά χαρακτηριστικά μιας τέτοιας περιοχής συνήθως αφορούν σε κλιματική, τοπογραφική και γεω-βοτανική πληροφορία. Σε αυτό το θεματικό επίπεδο περιλαμβάνονται και δεδομένα χαρτών βλάστησης. 18. Ενδιαιτήματα και βιότοποι Γεωγραφικές περιοχές που χαρακτηρίζονται από ειδικές οικολογικές συνθήκες, διαδικασίες, δομή και λειτουργίες (υποστήριξης της ζωής) οι οποίες στηρίζουν φυσικά τους οργανισμούς που ενδιαιτούν. Περιλαμβάνονται χερσαίες και υδάτινες εκτάσεις, διακρινόμενες ανάλογα με τα γεωγραφικά, αβιοτικά και βιοτικά χαρακτηριστικά τους, ανεξαρτήτως εάν είναι πλήρως φυσικές ή ημιφυσικές. Τα 27

36 ενδιαιτήματα και οι βιότοποι περιλαμβάνουν μόνο περιοχές που περικλείονται από φυσικά όρια και ταξινομούνται βάση της οικολογικής και φυσικής κατάστασής τους. Τα ενδιαιτήματα και βιότοποι που έχουν καθοριστεί ως προστατευόμενες περιοχές δεν περιλαμβάνονται σε αυτό το θεματικό επίπεδο αλλά στο θεματικό επίπεδο 9 του παραρτήματος Ι «Προστατευόμενες Τοποθεσίες», καθώς αντιπροσωπεύουν περιοχές που υπόκεινται σε διοικητικούς περιορισμούς και όχι περιοχές με οικολογικά καθορισμένα όρια. 19. Κατανομή ειδών Γεωγραφική κατανομή ειδών πανίδας και χλωρίδας, ανά κάνναβο, περιοχή, διοικητική ενότητα ή άλλη ενότητα ανάλυσης. Τα δεδομένα του θεματικού επιπέδου αφορούν περισσότερο γενικευμένες διανομές ειδών σε διαφορετικές αναλύσεις και επίπεδα λεπτομέρειας παρά μεμονωμένες παρατηρήσεις. Πέρα από τα είδη, η θεματική κατηγορία περιλαμβάνει και οικογένειες ειδών. 20. Ενεργειακοί πόροι Ενεργειακοί πόροι, μεταξύ άλλων υδρογονάνθρακες, υδροηλεκτρική ενέργεια, βιοενέργεια, ηλιακή ενέργεια, αιολική ενέργεια, κλπ, συμπεριλαμβανομένων, κατά περίπτωση, πληροφοριών περί του βάθους και του ύψους όσον αφορά την έκταση του εκάστοτε πόρου. Ως ενεργειακός πόρος δεν θα πρέπει να χαρακτηρίζεται μόνο ο εν χρήση πόρος, αλλά και ο μη χρησιμοποιούμενος ενεργειακός πόρος. 21. Ορυκτοί πόροι Ορυκτοί πόροι, μεταξύ άλλων και μεταλλεύματα, βιομηχανικά μεταλλεύματα, κ.λ.π., συμπεριλαμβανομένων, κατά περίπτωση, πληροφοριών περί του βάθους και του ύψους όσον αφορά την έκταση του εκάστοτε πόρου. Ομοίως πρέπει να περιληφθούν και μη χρησιμοποιούμενοι πόροι. Ως δεδομένα για ορυκτούς πόρους μπορούν να θεωρηθούν: Τοποθεσίες συγκέντρωσης μεταλλευμάτων Τοποθεσίες συγκέντρωσης βιομηχανικών ορυκτών και πετρωμάτων (εκτός όσων χρησιμοποιούνται ως καύσιμα, άρα πηγές ενέργειας, ή βαρέων μετάλλων) Τοποθεσίες συγκέντρωσης άμμου, αμμοχάλικου και άλλων αποθεματικών υλικών. 3.8 Ορισμοί Inspire Η αρχιτεκτονική της Inspire προβλέπει ένα σύνολο διαλειτουργικών υπηρεσιών που θα βοηθήσουν στην παραγωγή, δημοσίευση, εύρεση και παράδοση, καθώς και τελικά, στη χρήση και κατανόηση της γεωγραφικής πληροφορίας μέσω του Διαδικτύου, σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Τονίζεται πως απώτερος στόχος είναι ο σχεδιασμός, υλοποίηση και πιλοτική λειτουργία μιας ανοικτής, συνεργατικής υποδομής για τη διάχυση και διανομή πληροφοριακών προϊόντων και υπηρεσιών μέσω του Διαδικτύου (Inspire 2007). Η βασική ορολογία όπως χρησιμοποιείται στην υποδομή είναι: Χωρικά δεδομένα (spatial data): κάθε είδους δεδομένα με άμεση ή σχετική αναφορά σε συγκεκριμένη γεωγραφική θέση ή τοποθεσία ορισμός σύμφωνα με την Οδηγία Inspire. Για τους στόχους του Inspire τα «χωρικά δεδομένα» 28

37 θεωρούνται συνώνυμα με τον όρο «γεωγραφική πληροφορία» όπως αυτός χρησιμοποιείται στη σειρά διεθνών προτύπων ISO 191xx. Συλλογή χωρικών δεδομένων (spatial dataset): κάθε είδους αναγνωρίσιμο σύνολο (σετ) χωρικών δεδομένων ορισμός σύμφωνα με την Οδηγία Inspire. Χωρικό αντικείμενο (spatial object): κάθε αφηρημένη απεικόνιση ενός φαινομένου του πραγματικού κόσμου, το οποίο έχει γεωαναφορά σε συγκεκριμένη θέση ή τοποθεσία ορισμός σύμφωνα με την Οδηγία Inspire. Για τους στόχους του Inspire τα «χωρικά αντικείμενα» θεωρούνται συνώνυμα με τον όρο «γεωγραφικές οντότητες» όπως αυτός χρησιμοποιείται στη σειρά διεθνών προτύπων ISO 191xx. Η Inspire αποτελεί ουσιαστικά ένα κατανεμημένο δίκτυο βάσεων δεδομένων, διασυνδεδεμένες μέσω κοινών προτύπων και πρωτοκόλλων, τα οποία εξασφαλίζουν τη συμβατότητα και τη διαλειτουργικότητα μεταξύ δεδομένων και υπηρεσιών. Βασικό ρόλο παίζουν τα μεταδεδομένα των συλλογών χωρικών δεδομένων, που εξυπηρετούν την εύρεση, πρόσβαση, ερμηνεία και χρήση των χωρικών αντικειμένων εντός των συλλογών που συνθέτουν την Υποδομή. Για τις προδιαγραφές των μεταδεδομένων (κάθε είδους) υπεύθυνη είναι η Ομάδα Εργασίας Μεταδεδομένων (DT MD Drafting Team Metadata). 3.9 Μεταδεδομένα Τα μεταδεδομένα είναι το δεύτερο στάδιο εφαρμογής της οδηγίας Inspire. Τα μεταδεδομένα (μετάφραση του όρου metadata, ο οποίος σχηματίζεται από την ελληνική λέξη data «δεδομένα») είναι δεδομένα που περιγράφουν άλλα δεδομένα (Aalders 2005). Ένας σημαντικός λόγος για την δημιουργία μεταδεδομένων είναι η διευκόλυνση στην αναζήτηση πληροφοριών. Η απώλεια χρόνου και πόρων για την αναζήτηση ήδη υπαρχόντων χωρικών δεδομένων ή για να διαπιστωθεί κατά πόσον είναι δυνατό να χρησιμοποιηθούν αυτά για συγκεκριμένο σκοπό αποτελεί καίριο εμπόδιο για την πλήρη αξιοποίηση των διαθέσιμων δεδομένων. Για το λόγο αυτό, τα κράτη μέλη εξασφαλίζουν ότι δημιουργούνται μεταδεδομένα για τα σύνολα και τις υπηρεσίες χωρικών δεδομένων που αντιστοιχούν στην οδηγία Inspire και ότι τα μεταδεδομένα αυτά καθίστανται επίκαιρα. Ο ρόλος των μεταδεδομένων στα σύγχρονα συστήματα δεδομένων με χωρική αναφορά είναι εξαιρετικά σημαντικός καθώς σε αυτά στηρίζεται κάθε ολοκληρωμένο περιβάλλον ανταλλαγής, διακίνησης και διαμοιρασμού γεωγραφικής πληροφορίας. Τα μεταδεδομένα αποτελούν το κύριο εργαλείο ανάπτυξης υποδομών χωρικών πληροφοριών στα οποία είναι δυνατή η αναζήτηση, ο εντοπισμός, η σύγκριση και τελικά η προσπέλαση δεδομένων. Περιγράφουν πλήρως ένα σύνολο δεδομένων έτσι ώστε οι ενδεχόμενοι χρήστες να μπορούν να κατανοήσουν τις υποθέσεις και τους περιορισμούς και να είναι σε θέση να αξιολογήσουν εάν τα δεδομένα αυτά μπορούν να εφαρμοστούν για το σκοπό που επιθυμούν. Πλήρως δομημένα και οργανωμένα συστήματα μεταδεδομένων παρέχουν επιπλέον την ευχέρεια διατύπωσης χωρικών κριτηρίων αναζήτησης με αποτέλεσμα την επιστροφή απαντήσεων οι οποίες να ικανοποιούν τις ανάγκες των χρηστών σε μεγαλύτερο βαθμό (Σαραφίδης Δ., 2008). 29

38 Τα μεταδεδομένα περιλαμβάνουν πληροφορίες σχετικά με: τη συμμόρφωση των συνόλων χωρικών δεδομένων προς τις εκτελεστικές διατάξεις οι οποίες καθορίζουν τις τεχνικές ρυθμίσεις για τη διαλειτουργικότητά τους και των υπηρεσιών τους τους όρους που ισχύουν για την πρόσβαση στα σύνολα και τις υπηρεσίες χωρικών δεδομένων και τη χρήση τους, και, ανάλογα με την περίπτωση, τα αντίστοιχα τέλη την ποιότητα και εγκυρότητα των συνόλων χωρικών δεδομένων τις δημόσιες αρχές που είναι αρμόδιες για τη δημιουργία, τη διαχείριση, τη συντήρηση και τη διανομή των συνόλων και υπηρεσιών χωρικών δεδομένων τους περιορισμούς πρόσβασης του κοινού και τους λόγους των περιορισμών αυτών Τα μεταδεδομένα συνεπώς, είναι ένα συνοπτικό έγγραφο που παρέχει το περιεχόμενο, την ποιότητα, τον τύπο και τις χωρικές πληροφορίες για ένα σύνολο στοιχείων. Μπορεί να αποθηκευτεί με οποιοδήποτε σχήμα (format) όπως ένα αρχείο κειμένου (.txt), σε γλώσσα XML (extensible Markup Language) ή ως απλή εγγραφή μιας βάσης δεδομένων. Έτσι λόγω του μικρού του μεγέθους σε σχέση με τα δεδομένα που περιγράφει μπορεί να μοιραστεί πιο εύκολα. Η γλώσσα XML είναι η κατεξοχήν μορφή με την οποία διακινούνται μεταδεδομένα στο διαδίκτυο σήμερα (Σαραφίδης Δ. 2008). Σύμφωνα με τους κανόνες υλοποίησης των μεταδεδομένων (D1.3: Draft Implementing Rules for Metadata) η καταγραφή των μεταδεδομένων θα εφαρμόζει τα πρότυπα ISO ή Dublin Core Κατάλογοι (Registers) Οι κατάλογοι χωρικών δεδομένων (geospatial data catalogues) αποτελούν συστήματα αναζήτησης και πρόσβασης που χρησιμοποιούν μεταδεδομένα ως το αντικείμενο επερωτήσεων για raster, vector και tabular γεωγραφική πληροφορία. Τα κατάλληλα δεικτοδοτημένα και διαθέσιμα για αναζήτηση μεταδεδομένα αποτελούν ένα πλήρες λεξικό με το οποίο μπορεί να εκτελεστεί ευφυής αναζήτηση σε γεωγραφική πληροφορία. Οι κατάλογοι απαιτούνται επιπρόσθετα των συλλογών χωρικών δεδομένων, ως μια εξειδικευμένη βάση δεδομένων με πληροφορίες για γεωγραφικούς πόρους (resources) που είναι διαθέσιμοι σε μια ομάδα ή κοινότητα χρηστών. Οι πόροι αυτοί διατηρούνται σε μητρώα (registries), με ξεκάθαρο και καθορισμένο πλαίσιο διαχείρισης, όπως ορίζεται από το διεθνές πρότυπο ISO Οι κατάλογοι εξυπηρετούν τρεις (3) κύριους σκοπούς (Inspire 2007): Αρωγή στην οργάνωση και διαχείριση διάσπαρτων γεωγραφικών δεδομένων και υπηρεσιών αναζήτησης και πρόσβασης Ανακάλυψη πληροφοριών για πόρους πληροφορίας από διάσπαρτες πηγές και συγκέντρωσής της σε μία ενιαία, αναζητήσιμη περιοχή 30

39 Παροχή μέσων για τον εντοπισμό, ανάκτηση και αποθήκευση των πόρων που δεικτοδοτούνται από τον κατάλογο Είναι σημαντικό να καταγράφεται στους καταλόγους κάθε μεταβολή, ώστε δεδομένα που δημιουργήθηκαν στο παρελθόν να είναι δυνατόν να αξιοποιηθούν πλήρως. Χαρακτηριστικό των καταλόγων είναι πως κάθε πληροφορία που περιέχεται σε αυτούς συνδέεται με έναν μοναδικό, σαφή και μόνιμο δείκτη. Μπορούν να διακριθούν δύο είδη περιεχομένου: τα ίδια τα χωρικά αντικείμενα (τα δεδομένα) και άλλα είδη χωρικής πληροφορίας (τα «μεταδεδομένα», αλλά με την ευρύτερη έννοια του όρου από αυτή του προτύπου ISO 19115) Η Inspire θα απαιτήσει σημαντικό αριθμό καταλόγων. Είδη καταλόγων που θα χρειαστούν είναι: Προδιαγραφές χωρικών δεδομένων (data specifications): λεπτομερής περιγραφή ενός ή περισσοτέρων συλλογών γεωγραφικών πληροφοριών που θα επιτρέψουν τη δημιουργία, τη διάθεση και τη χρήση της κάθε συλλογής από τρίτους. Κατάλογοι οντοτήτων (feature catalogues): κατάλογοι που περιέχουν ορισμούς και περιγραφή των τύπων χωρικών αντικειμένων, των χαρακτηριστικών τους, των συνιστωσών τους που μπορεί να εμφανίζονται σε άλλες συλλογές δεδομένων, όπως και το σε ποιες λειτουργίες μπορούν να υποβληθούν αποτελούν συνήθως κομμάτι των προδιαγραφών δεδομένων. Μοντέλα Εφαρμογών (application schemas): Εννοιολογικά Σχήματα για δεδομένα που αφορούν σε μία ή περισσότερες γεωγραφικές εφαρμογές. Αποτελούν και αυτά τμήμα των προδιαγραφών δεδομένων και θα περιγράφονται με τη χρήση μιας τυποποιημένης γλώσσας εννοιολογικής μοντελοποίησης, όπως η UML (στην περίπτωση του Inspire). Λίστες Τιμών (codelists): Λεξικά όπου περιγράφονται τα πεδία ορισμού τιμών των χαρακτηριστικών που εμπεριέχονται σε έναν Κατάλογο οντοτήτων / Μοντέλο εφαρμογής. Δεν είναι απαριθμήσεις παγιωμένων τιμών, αλλά επιτρέπουν τη ξεχωριστή διαχείριση τους. Γεωδαιτικά Συστήματα Αναφοράς: Λεξικό των παραμέτρων των Γεωδαιτικών Συστημάτων Αναφοράς και των datum που μπορεί να χρησιμοποιούνται στις Συλλογές χωρικών δεδομένων κάθε κράτους μέλους. Δείκτες χωρικών αντικειμένων: Μηχανισμός που θα διασφαλίζει τη μοναδικότητα των δεικτών αντικειμένων (object identifiers) μεταξύ των δεικτών διαφορετικών προμηθευτών δεδομένων. Είδη γεωγραφικών υπηρεσιών (service types): Κατάλογος που περιγράφει τις προσφερόμενες Υπηρεσίες χωρικών δεδομένων και τις ταξινομεί. Πιθανώς να απαιτηθούν επιπλέον είδη καταλόγων όπως Λεξικά συνωνύμων (thesauri), κατάλογοι κανόνων χαρτογραφικών απεικονίσεων, περιγραφές κατάλληλων χαρτογραφικών συμβόλων κ.α. 31

40 3.11 Δικτυακές υπηρεσίες Οι υπηρεσίες του δικτύου πρέπει να λειτουργούν σύμφωνα µε συμφωνημένες προδιαγραφές και ελάχιστα κριτήρια επιδόσεων, ώστε να εξασφαλίζεται η διαλειτουργικότητα των υποδοµών που έχουν συγκροτηθεί από τα κράτη µέλη. Για τα σύνολα και τις υπηρεσίες χωρικών δεδομένων για τα οποία έχουν δημιουργηθεί μεταδεδομένα σύμφωνα με την παρούσα οδηγία, τα κράτη μέλη δημιουργούν και διαχειρίζονται δίκτυο των ακόλουθων υπηρεσιών (Inspire 2007): υπηρεσίες ανεύρεσης που καθιστούν δυνατή την αναζήτηση συνόλων και υπηρεσιών χωρικών δεδομένων με βάση το περιεχόμενο των αντίστοιχων μεταδεδομένων και την οπτική παρουσίαση του περιεχομένου των μεταδεδομένων υπηρεσίες απεικόνισης που καθιστούν δυνατή, τουλάχιστον, την οπτική παρουσίαση, την πλοήγηση, τη μεγέθυνση/σμίκρυνση, τη μετακίνηση του κέντρου (pan) ή την υπέρθεση (overlay) ορατών συνόλων χωρικών δεδομένων και την οπτική απεικόνιση των πληροφοριών υπομνήματος και οποιουδήποτε σχετικού περιεχομένου μεταδεδομένων υπηρεσίες τηλεφόρτωσης από την υποδομή (download) που καθιστούν δυνατή την τηλεφόρτωση από την υποδομή αντιγράφων συνόλων χωρικών δεδομένων ή μερών τους και, εφόσον είναι εφικτό, την άμεση πρόσβαση σε αυτά. υπηρεσίες τηλεφόρτωσης προς την υποδοµή (upload) ώστε οι δηµόσιες αρχές να έχουν τη δυνατότητα να καθιστούν διαθέσιµα τα σύνολα και τις υπηρεσίες χωρικών δεδοµένων. υπηρεσίες μετασχηματισμού οι οποίες καθιστούν δυνατό τον μετασχηματισμό των συνόλων χωρικών δεδομένων με στόχο την επίτευξη διαλειτουργικότητας υπηρεσίες ενεργοποίησης άλλων υπηρεσιών χωρικών δεδομένων, οι οποίες θα επιτρέπουν στο χρήστη να ενεργοποιεί τις υπηρεσίες που χρειάζεται. Οι υπηρεσίες αυτές λαμβάνουν υπόψη τις σχετικές απαιτήσεις των χρηστών και είναι εύχρηστες, διαθέσιμες στο κοινό και προσιτές μέσω του Διαδικτύου ή οποιουδήποτε άλλου τηλεπικοινωνιακού μέσου. Ενδέχεται όμως να υπάρχει περιορισμένη πρόσβαση στο κοινό όταν υπάρχει πιθανότητα να επηρεαστούν αρνητικά οι διεθνείς σχέσεις, η δημόσια ασφάλεια, η εθνική άμυνα της χώρας, η λειτουργία της δικαιοσύνης, ο εμπιστευτικός χαρακτήρας εμπορικών πληροφοριών, τα προσωπικά δεδομένα, η προστασία του περιβάλλοντος π.χ. εντοπισμός σπάνιων ειδών, και τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Τα κράτη μέλη πρέπει να εξασφαλίζουν ότι οι υπηρεσίες ανεύρεσης και απεικόνισης διατίθενται δωρεάν στο κοινό εκτός ορισμένων περιπτώσεων. Για τις υπόλοιπες υπηρεσίες επιβάλλονται τέλη από τις δημόσιες υπηρεσίες με τη διαδικασία του ηλεκτρονικού εμπορίου. Κάθε κράτος μέλος θεσπίζει μέτρα για την κοινοχρησία συνόλων και υπηρεσιών χωρικών δεδομένων μεταξύ των δημόσιων αρχών του. Τα μέτρα αυτά παρέχουν στις εν λόγω δημόσιες αρχές τη δυνατότητα να αποκτούν πρόσβαση στα σύνολα και υπηρεσίες χωρικών δεδομένων, καθώς και να 32

41 ανταλλάσσουν και να χρησιμοποιούν αυτά τα σύνολα και τις υπηρεσίες προς το σκοπό δημοσίου καθήκοντος που ενδέχεται να έχει αντίκτυπο στο περιβάλλον (Inspire 2007). Η δικτυακή πύλη των γεωγραφικών πληροφοριών (geoportal) Inspire δημιουργείται και διαχειρίζεται από την επιτροπή σε κοινοτικό επίπεδο. Είναι σημείο πρόσβασης της Ευρώπης στο διαδίκτυο για την αναζήτηση χωρικών δεδομένων, υπηρεσιών και οργανισμών μέσω του διαδικτύου Δημοσίευση δεδομένων και υπηρεσιών Η γεω-πύλη της Inspire παρέχει στους εγγεγραμμένους χρήστες τη δυνατότητα να δημοσιεύσουν πληροφορίες χρησιμοποιώντας τις σε απευθείας σύνδεση (on-line) υπηρεσίες. Τα είδη πληροφοριών που μπορούν να δημοσιευθούν και να τεθούν υπό διαχείριση στην γεω-πύλη είναι (Inspire 2007): Υπηρεσίες χαρτών Δημοσίευση χαρτών στο διαδίκτυο σύμφωνα με τις προδιαγραφές της κοινοπραξίας OpenGIS (OGC) (Downloadable) δεδομένα - Δεδομένα όπως GeoTIFF, Shape Files, ή συμπιεσμένα αρχεία διαθέσιμα για διανεμηθούν μέσω ενός URL 4 Γεω-υπηρεσίες - Υπηρεσίες ή εφαρμογές, διαθέσιμες μέσω ενός URL. Έγγραφα - Πληροφορίες και μεταδεδομένα για ομάδες θεματικών δεδομένων, έγγραφα ή εκθέσεις Γεωγραφικές δραστηριότητες ή γεγονότα ενδιαφέροντος στην κοινότητα γεωγραφικών πληροφοριών 3.13 Τελικές διατάξεις Τα κράτη μέλη παρακολουθούν την υλοποίηση και τη χρήση των οικείων υποδομών χωρικών δεδομένων και καθιστούν τα αποτελέσματα προσιτά στην επιτροπή επί μονίμου βάσεως. Το αργότερο έως τις 15 Μαΐου 2010 πρέπει να διαβιβάσουν στην Επιτροπή έκθεση με συνοπτικές περιγραφές των παρακάτω (Inspire 2007): του τρόπου συντονισμού των παρόχων του δημόσιου τομέα και των χρηστών των συνόλων και υπηρεσιών χωρικών δεδομένων και των ενδιάμεσων φορέων, καθώς και περιγραφή της σχέσης με τους τρίτους και της οργάνωσης της διασφάλισης ποιότητας 4 URL Uniform Resource Locator = Το σύστημα διευθυνσιοδότησης που βοηθά τους χρήστες να εντοπίσουν ιστοσελίδες στο διαδίκτυο 33

42 της συμβολής δημόσιων αρχών ή τρίτων στη λειτουργία και το συντονισμό της υποδομής χωρικών πληροφοριών των πληροφοριών σχετικά με τη χρήση της υποδομής των χωρικών πληροφοριών συμφωνιών ανταλλαγής δεδομένων μεταξύ δημόσιων αρχών του κόστους και των ωφελημάτων από την εφαρμογή της οδηγίας Ανά τριετία και αρχής γενομένης όχι αργότερα από τις 15 Μαΐου 2013, τα κράτη μέλη πρέπει να διαβιβάζουν στην επιτροπή έκθεση με επίκαιρες πληροφορίες. Επιπλέον έως τις 15 Μαΐου 2014 και εν συνεχεία ανά εξαετία, η επιτροπή θα υποβάλλει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο έκθεση σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας βασιζόμενη σε εκθέσεις των κρατών, και εάν είναι αναγκαίο η έκθεση αυτή θα συνοδεύεται από προτάσεις για δράση της Κοινότητας. 34

43 4. Πρότυπα τυποποίησης πιστοποίησης 4.1 Εισαγωγή Για να διασφαλιστεί η ποιότητα των δεδομένων και διαδικασιών κατά την δημιουργία μιας υποδομής χωρικών δεδομένων, ακολουθούνται κάποια πρότυπα που ορίζονται από τις πρωτοβουλίες HellasGI (Ελληνική Εταιρεία Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών), Inspire και Ομοσπονδιακή Επιτροπή Γεωγραφικών Δεδομένων (FGDC - Federal Geographic Data Committee). Μέσω αυτών των προτύπων γίνεται ποιοτικός έλεγχος των δεδομένων (στατιστικοί έλεγχοι, δειγματοληπτική έλεγχοι) και διασφαλίζεται η ποιότητα να εισαχθεί στα δεδομένα την στιγμή που αυτά παράγονται εφόσον δεν μπορεί να προστεθεί εκ των υστέρων. Συνεπώς: Πρότυπο είναι ένα κείμενο που έχει συνταχθεί και εγκαθιδρυθεί με ομοφωνία από ένα αναγνωρισμένο σώμα και που παρέχει για κοινή και επαναλαμβανόμενη χρήση κανόνες, οδηγίες ή χαρακτηριστικά για δραστηριότητες ή τα αποτελέσματά τους, στοχεύοντας στην επίτευξη σε βέλτιστο βαθμό της τυποποίησης στο πλαίσιο ενός δεδομένου περιεχομένου. ( Στη συνέχεια αναφέρονται επιγραμματικά ορισμένοι τύποι προδιαγραφών: Ονοματολογία Συμβάσεις Σήματα Σύμβολα Μεθόδους ελέγχου και ανάλυση μέτρησης χαρακτηριστικών Προδιαγραφές υπηρεσίας Χαρακτηριστικά προϊόντος Οργάνωση μιας εταιρίας 4.2 Οργανισμοί προτύπων ISO/Technical Committee (TC) 211 (International Organization for Standardization) Η TC211 είναι υπεύθυνη για την δημιουργία της σειράς προτύπων χωρικών δεδομένων ISO. Όπως ήδη αναφέρθηκε πρόκειται για πρότυπο τυποποίηση στον τομέα των ψηφιακών γεωγραφικών πληροφοριών. Ο TC211 στοχεύει να καθιερώσει ένα δομημένο σύνολο προτύπων για τις πληροφορίες σχετικά με τα αντικείμενα ή τα φαινόμενα που άμεσα ή έμμεσα συνδέονται με μια θέση σχετικά με τη γη. 35

44 4.2.2 Ανοιχτή Γεωχωρική Κοινοπραξία (OGC - Open Geospatial Consortium) 5 Η εφαρμογή των προδιαγραφών έχει αναπτυχθεί κυρίως από την OpenGIS Consortium Ltd ή αλλιώς Open Geospatial Consortium, λαμβάνοντας υπόψη όλο και περισσότερο τα πρότυπα του ISO 191xx ως βάση για τις συγκεκριμένες εφαρμογές πλατφόρμων (CORBA, COM/OLE, SQL, XML, κ.λ.π.). Η OGC είναι μια διεθνής κοινοπραξία που αποτελείται από 372 επιχειρήσεις, κυβερνητικά πρακτορεία και πανεπιστήμια που συμμετέχουν σε μια διαδικασία ανάπτυξης προδιαγραφών διεπαφών που να είναι δημόσια διαθέσιμες. Οι προδιαγραφές εξουσιοδοτούν τους υπεύθυνους ανάπτυξης τεχνολογίας να καταστήσουν τις σύνθετες χωρικές πληροφορίες και τις υπηρεσίες προσιτές και χρήσιμες με όλα τα είδη εφαρμογών. Στόχος είναι η ελεύθερη ανταλλαγή δεδομένων, αφού κάθε σύστημα θα γνωρίζει τη μορφή των δεδομένων των άλλων συστημάτων (πρότυπα ανταλλαγής). Θα υπάρχει ανοικτότητα όσον αφορά την βιομηχανία λογισμικού δηλαδή την ελεύθερη δημοσίευση των εσωτερικών δομών των δεδομένων (Open GIS). Έτσι δημιουργείται μια ομοιότητα στο σύνολο των δεδομένων, τα συστήματα λογισμικού και στο λεξιλόγιο που χρησιμοποιείτε από τους οργανισμούς πράγμα που καθιστά πιο απλή την αλληλεπίδραση μεταξύ του χρήστη και του συστήματος. Αυτή η διαδικασία μπορεί να οδηγήσει στις τροποποιήσεις των προτύπων, που υποβάλλονται στο ISO, είτε ως τεχνική διόρθωση των προτύπων είτε ως νέα πρότυπα του ISO, είτε IS είτε ενδεχομένως PAS (Public Available Standards διαθέσιμες δημόσιες προδιαγραφές). Κατά αυτό τον τρόπο, το ISO/TC211 και η OGC συμπληρώνουν τις μεταξύ τους προσπάθειες ώστε να εξασφαλίσουν διαλειτουργικές λύσεις στα Συστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών. Ρόλος της ευρωπαϊκής βιομηχανίας GIS είναι η ενθάρρυνση αυτής της συνεργασίας. 4.3 Πρότυπα της γεω-πύλης Η γεω-πύλη του Inspire αναπτύσσεται βασισμένη στα διεθνείς πρότυπα και τις προδιαγραφές, όπως αυτά καθορίζονται στις Τεχνικές κατευθυντήριες οδηγίες του Inspire προκειμένου να επιτευχθεί η διαλειτουργικότητα των δεδομένων και των υπηρεσιών. Τα πρότυπα που δημιουργούνται από τις πρωτοβουλίες ISO/Technical Committee (TC) 211 και OpenGIS Consortium Ltd. (OGC) μπορούν να καθορίσουν τις μεθόδους, τα εργαλεία και τις υπηρεσίες για την απόκτηση, επεξεργασία, διαχείριση, ανάλυση δεδομένων, παρουσιάζοντας και μεταφέροντας τα δεδομένα αυτά μεταξύ διαφορετικών χρηστών, συστημάτων και περιοχών. Η εφαρμογή των «Τεχνικών κατευθυντήριων οδηγιών» του Inspire βασίζεται στις σειρές προτύπων ISO 19100, και όπου είναι απαραίτητο και δυνατό, σε αποτελέσματα άλλων πρωτοβουλιών κατασκευής προτύπων (π.χ., Dublin Core, OGC) (

45 Οι σειρές προτύπων ISO είναι ουδέτερες εφαρμογές. Μερικές από αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν από την αγορά άμεσα (όπως τις αρχές ποιότητας του ISO 19103, τους κανόνες του ISO για το σχήμα εφαρμογής, τον ISO για την εννοιολογική γλώσσα σχημάτων, κ.λπ.) ενώ άλλες πρέπει να εφαρμοστούν ως συστατικά των λογισμικών. 4.4 Διεθνή πρότυπα ISO σειρά Το 1995 η Technical Committee 211 (ISO/TC Geographic information/ Geomatics) του ISO - International Organization for Standardization, ξεκίνησε να εργάζεται στην προτυποποίηση της χωρικής πληροφορίας και μαζί με άλλες ομάδες εργασίας ξεκίνησε να δημοσιεύει ποικιλία από πρότυπα και τεχνικές προδιαγραφές σχετικά με τις διάφορες εκφάνσεις της χωρικής πληροφορίας καθώς και εργαλεία υπηρεσίες για τη διαχείρισή της. Στην προσπάθεια για προτυποποίηση της ψηφιακής κυρίως γεωγραφικής πληροφορίας, η TC 211 ανέπτυξε και πρότεινε για εφαρμογή μια δομημένη ομάδα από πρότυπα για γεωγραφικά δεδομένα που είναι γνωστή ως ISO σειρά Η ανάπτυξη των προτύπων της σειράς 19100, έγινε σε στενή συνεργασία με άλλες διεθνείς ομοσπονδίες όπως η FIG, εθνικές επιτροπές όπως η FGDC και περιφερειακούς οργανισμούς όπως η TC 287 του CEN. Αξίζει να σημειωθεί ότι στα πρότυπα της σειράς 19100, η TC 211 ενσωμάτωσε και ενέταξε μετά από επισταμένη αξιολόγηση, πολύ από την ήδη εκτελεσμένη δουλειά της FGDC και της TC 287/CEN. Σήμερα η TC 211 εργάζεται πλέον σε νέα θέματα που αφορούν στην επέκταση ή/και αναθεώρηση των ήδη υπαρχόντων προτύπων (Ι. Κ. Καββάδας 2007). Τα πρότυπα της σειράς που προέρχονται από την TC 211, αποτελούν σήμερα τα βασικά πρότυπα που εφαρμόζονται διεθνώς σε εφαρμογές που χρησιμοποιούν χωρική πληροφορία. Βασικά πρότυπα είναι τα ISO και ISO που αφορούν στη διατύπωση των αρχών ποιότητας που εφαρμόζονται στα χωρικά δεδομένα και την εκτίμηση και αξιολόγηση της ποιότητάς τους. Στοιχεία ποιότητας Περιγραφή Πληρότητα Εκφράζει την παρουσία ή απουσία χαρακτηριστικών, ιδιοτήτων χαρακτηριστικών και σχέσεων χαρακτηριστικών. Λογική συνέπεια Εκφράζει των βαθμό συμμόρφωσης σε λογικούς κανόνες, της δομής των δεδομένων, των ιδιοτήτων και των σχέσεων. Ακρίβεια θέσης Αφορά στην ακρίβεια της θέσης των χαρακτηριστικών και εκτιμά την εγγύτητα της θέσης τους στα δεδομένα σε σχέση με την πραγματική τους θέση. Χρονική ακρίβεια Αφορά στην ακρίβεια των χρονικών ιδιοτήτων και των χρονικών σχέσεων των χαρακτηριστικών. Θεματική ακρίβεια Αφορά στην ακρίβεια των ποσοτικοποιημένων ιδιοτήτων, την ορθότητα των μη-ποσοτικοποιημένων ιδιοτήτων και ταξινόμηση των χαρακτηριστικών και των σχέσεων τους. Πίνακας 4.1: Συνιστώσες ποιότητας στο πρότυπο ISO Επειδή κάποιες χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν νομικές απαιτήσεις προκειμένου να εφαρμοστούν τα πρότυπα του ISO ως «Ευρωπαϊκά πρότυπα» για διαφόρους τύπους εργασιών, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Προτυποποίησης CEN 37

46 ανέπτυξε «Ευρωπαϊκά profiles» για τα πρότυπα ISO της σειράς Για να επεξηγηθεί αποτελεσματικότερα η σύνδεση των θεμάτων που αφορούν στη διαχείριση της ποιότητας με τη διαδικασία της παραγωγής των δεδομένων, ακολούθως προτείνεται μια προσέγγιση που στηρίζεται στον PDCA 6 κύκλο του Deming (Ι. Κ. Καββάδας 2007). Εικ.4.1: Η ποιότητα στην παραγωγική διαδικασία με βάση τον κύκλο του Deming και με χρήση των προτύπων ISO 19113, και Ο PDCA κύκλος (Plan Do Check Act) αφορά σε κατάλογο από τους τέσσερις βασικούς σταθμούς που πρέπει κανείς να περάσει προκειμένου να καταλήξει στη λύση ενός προβλήματος. Αρχικά δημιουργήθηκε από το στατιστικολόγο Walter Stewhart ο οποίος ανέπτυξε μια στατιστική διαδικασία στα εργαστήρια Bell των ΗΠΑ κατά την δεκαετία του 1930 και για το λόγο αυτό συχνά αναφέρεται και ως κύκλος του Stewhart the Stewhart Cycle. Από την δεκαετία του 1950 και μετά, ο κύκλος αυτός αναπτύχθηκε και προωθήθηκε πολύ αποτελεσματικά για σκοπούς διαχείρισης ποιότητας από τον W. Edwards Deming 38

47 Τεκμηρίωση και περιεχόμενο δεδομένων Για την τεκμηρίωση των δεδομένων, τα ακόλουθα πρότυπα πρέπει και μπορούν να χρησιμοποιούνται ώστε να είναι συμβατά με τις προδιαγραφές που προτείνει το Inspire: ISO/TS Εννοιολογική Γλώσσα Σχημάτων (Conceptual schema language) ISO Κανόνες για σχήματα εφαρμογής (Rules for application schema) ISO Μεθοδολογία καταχώρησης οντοτήτων (Feature cataloguing methodology). ISO για τα Μεταδεδομένα Γεωγραφικής Πληροφορίας (Geographic information - Metadata1) 4.5 Πρότυπα μεταδεδομένων Τα πρότυπα μεταδεδομένων είναι απλά ένα κοινό σύνολο όρων και ορισμών που παρουσιάζονται με ένα δομημένο σχήμα. Η διεθνής κοινότητα, μέσω του διεθνούς οργανισμού των προτύπων (ISO), έχει αναπτύξει και έχει εγκρίνει διεθνή πρότυπα μεταδεδομένων (ISO 19115) Dublin Core Το πρότυπο Dublin Core (Dublin Core Metadata Element Set, DCMI) είναι ένα γενικό σχήμα περιγραφής πόρων που σχεδιάστηκε αρχικά για να διευκολύνει την ανακάλυψη ψηφιακών πόρων του Διαδικτύου. Έχει αναπτυχθεί κατά τη διάρκεια των προηγούμενων ετών ως ανοικτή, συναινετική προσπάθεια με την ισχυρή συμμετοχή των επαγγελματιών από πολλές κοινότητες χρηστών. Η ευρύτερη υιοθέτηση, ιδιαίτερα στο δημόσιο τομέα σε πολλές χώρες, κατέστησε την επίσημη τυποποίηση ιδιαίτερα σημαντική. Από το 1995 με τη δημιουργία του DCMI, ο όρος μεταδεδομένα στο χώρο της επιστήμης της πληροφόρησης αρχίζει να γίνεται όρος καθημερινής χρήσης (κ. Καπιδάκης Σ. 2004). Το Dublin Core είναι ένα απλό πρότυπο κανόνων που χρησιμοποιεί 15 στοιχεία (elements) για την περιγραφή ψηφιακών αντικειμένων με απώτερο σκοπό τον εύκολο εντοπισμό και ανάκτησή τους. Το πρότυπο αυτό χρησιμοποιείται για την περιγραφή ψηφιακών αντικειμένων όπως βίντεο, ήχο, εικόνες, κείμενο αλλά και πιο πολύπλοκων αντικειμένων όπως ιστοσελίδες. Η υλοποίησή του βασίζεται στις μεταγλώσσες XML και RDF και εξαιτίας της απλότητάς του έχει καταστεί το πιο διαδεδομένο πρότυπο μεταδεδομένων. Το συγκεκριμένο πρότυπο, περιλαμβάνει δύο επίπεδα, την απλή (simple) Dublin Core και την Qualified Dublin Core που είναι για ειδικές απαιτήσεις. Η απλή Dublin Core χρησιμοποιεί 15 στοιχεία για την περιγραφή των τεκμηρίων, ενώ Qualified Dublin Core χρησιμοποιεί τρία επιπλέον στοιχεία, ακροατήριο, προέλευση, κάτοχος δικαιωμάτων (Audience, Provenance, RightsHolder), ενώ ταυτόχρονα δίνει την δυνατότητα εισαγωγής προσδιοριστών (qualifiers), οι οποίοι βοηθούν στον καθορισμό της σημασιολογίας των στοιχείων με στόχο την ακριβέστερη αναζήτηση 39

48 των ψηφιακών πόρων. Έχει καθοριστεί μια εννοιολογική προσέγγιση στην εφαρμογή του Dublin Core, σύμφωνα με την οποία τα στοιχεία ενσωματώνονται σε ένα έγγραφο HTML χρησιμοποιώντας την ετικέτα "META" ( Τα 15 στοιχεία του Simple Dublin Core Στην συνέχεια παρατίθεται ο τρόπος ορισμού των 15 στοιχείων και με ποιόν τρόπο πρέπει να χρησιμοποιούνται ( 1. Τίτλος (Ετικέτα: "Title"): Το όνομα που δίνεται στον πόρο, συνήθως από τον Δημιουργό ή τον Εκδότη. 2. Συγγραφέας ή Δημιουργός (Ετικέτα: "Creator"): Το άτομο ή ο οργανισμός που είναι κύρια υπεύθυνος για την δημιουργία του πνευματικού περιεχομένου του πόρου. Για παράδειγμα, συγγραφείς σε περίπτωση γραπτών κειμένων, καλλιτέχνες, φωτογράφοι, ή εικονογράφοι σε περίπτωση οπτικών πόρων. 3. Θέμα και Λέξεις Κλειδιά (Ετικέτα: "Subject"): Το θέμα αυτού του πόρου. Τυπικά, το θέμα θα είναι εκφρασμένο σαν λέξεις κλειδιά ή φράσεις που περιγράφουν το θέμα ή το περιεχόμενο του πόρου. Παροτρύνεται η χρήση καθορισμένων γλωσσαρίων και επίσημων σχημάτων ταξινόμησης. 4. Περιγραφή (Ετικέτα: "Description"): Μία αυτούσια περιγραφή του περιεχομένου του πόρου, που περιέχει περιλήψεις σε περίπτωση γραπτών κειμένων ως αντικειμένων ή περιγραφές περιεχομένων στην περίπτωση οπτικών πόρων. 5. Εκδότης (Ετικέτα: "Publisher"): Η υπεύθυνη οντότητα που έκανε διαθέσιμο τον πόρο στην παρούσα μορφή, όπως ένας εκδοτικός οίκος, ένα τμήμα πανεπιστημίου, ή μία συνεταιρική οντότητα. 6. Συντελεστής (Ετικέτα: "Contributor"): Το πρόσωπο ή ο οργανισμός που δεν προσδιορίζεται στο στοιχείο Δημιουργός που έχει συμβάλει πνευματικά σημαντικά στον πόρο αλλά η συνεισφορά του είναι δευτερεύουσα σε σχέση με οποιοδήποτε πρόσωπο ή οργανισμό που προσδιορίζεται στο στοιχείο Δημιουργός (για παράδειγμα, εκδότης, μεταφραστής και εικονογράφος). 7. Ημερομηνία (Ετικέτα: "Date"): Μία ημερομηνία σχετική με τη δημιουργία και τη διαθεσιμότητα του πόρου. Τέτοια ημερομηνία δεν πρέπει να συγχυστεί με αυτή που είναι στο στοιχείο Περιεχόμενο, η οποία θα συσχετιστεί με τον πόρο μόνο στο βαθμό που το πνευματικό περιεχόμενο είναι κατά κάποιον τρόπο κοντά στην ημερομηνία. 8. Τύπος Πόρου (Ετικέτα: "Type"): Η κατηγορία του πόρου, όπως home page, μυθιστόρημα, ποίημα, αναφορά εργασίας, τεχνική αναφορά, έκθεση, λεξικό. Για χάρη της λειτουργικότητας, ο Τύπος πρέπει να επιλεχθεί από ένα απαριθμημένο σύνολο όρων. 9. Μορφότυπο (Ετικέτα: "Format"): Η μορφή των δεδομένων του πόρου που χρησιμοποιείται για να πιστοποιήσει το software και πιθανόν το hardware που μπορεί να χρειαστεί για την έκθεση ή την λειτουργία της πηγής. Για χάρη της λειτουργικότητας, η Μορφή πρέπει να επιλεχθεί από ένα απαριθμιμένο σύνολο όρων. 10. Κωδικός Πόρου (Ετικέτα: "Identifier"): Μία φράση ή αριθμός που χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει μοναδικά τον πόρο. Παραδείγματα για πόρους δικτύου περιέχουν URLs ή URNs (όταν χρησιμοποιείται). Aλλοι καθολικά μοναδικοί κώδικες, όπως το International Standard Book Numbers (ISBN) ή άλλα επίσημα ονόματα είναι επίσης υποψήφια για αυτό το στοιχείο. 40

49 11. Πηγή (Ετικέτα: "Source"): Πληροφορίες για έναν δεύτερο πόρο από τον οποίο ο παρόν πόρος απορρέει. Ενώ γενικά συστήνεται τα στοιχεία να περιέχουν πληροφορία σχετικά με τον παρόν πόρο μόνο, αυτό το στοιχείο μπορεί να περιέχει την ημερομηνία, τον δημιουργό, τον κωδικό ή άλλα δεδομένα για έναν δεύτερο πόρο όταν θεωρείται σημαντικό για την ανακάλυψη του παρόν πόρου. Συνιστάται περισσότερο στην πράξη να χρησιμοποιείται το στοιχείο Σχέση αντί αυτού. Για παράδειγμα είναι δυνατόν να χρησιμοποιείται μία Πηγή του 1603 στην περιγραφή μίας διασκευής του 1996 ενός έργου του Σαίξπηρ, αλλά είναι προτιμότερο άντ αυτού να χρησιμοποιηθεί η Σχέση "IsBaseOn" με αναφορά σε έναν ξεχωριστό πόρο του οποίου η περιγραφή περιέχει την Ημερομηνία Η Πηγή δεν είναι κατάλληλη αν ο παρόν πόρος είναι στη πρωταρχική μορφή. 12. Γλώσσα (Ετικέτα: "Language"): Η γλώσσα του πνευματικού περιεχομένου του πόρου. 13. Σχέση (Ετικέτα: "Relation"): Ένα αναγνωριστικό ενός δεύτερου πόρου και η σχέση του στο παρόν πόρο. Αυτό το στοιχείο επιτρέπει τη δήλωση συνδέσμων μεταξύ σχετικών πόρων και περιγραφών πόρων. Παραδείγματα περιέχουν μια έκδοση μίας εργασίας (IsVersionOf), μία μετάφραση μίας εργασίας (IsBasedOn), ένα κεφάλαιο ενός βιβλίου (IsPartOf) και μια διαμόρφωση των δεδομένων σε μία εικόνα (IsFormatOf). Για χάρη της λειτουργικότητας, οι σχέσεις πρέπει να επιλεχθούν από ένα απαριθμημένο σύνολο όρων. 14. Κάλυψη (Ετικέτα: "Coverage"): Τα χαρακτηριστικά χώρου ή χρόνου του πνευματικού περιεχομένου του πόρου. Η Κάλυψη χώρου αναφέρεται στην υλική περιοχή (π.χ. celestial sector) χρήση συντεταγμένων (π.χ. γεωγραφικό μήκος και πλάτος) ή θέτει ονόματα που είναι από μία καθορισμένη λίστα ή συλλαβίζονται πλήρως. Η χρονική κάλυψη αναφέρεται στο γιατί ο πόρος σχετίζεται και όχι στο πότε δημιουργήθηκε ή έγινε διαθέσιμος (το τελευταίο που αναφέρθηκε ανήκει στο στοιχείο Ημερομηνία). 15. Δικαιώματα Χρήσης (Ετικέτα:"Rights"): Μία δήλωση δικαιωμάτων χρήσης, έναν κωδικό που οδηγεί σε μία δήλωση δικαιωμάτων χρήσης ή έναν κωδικό που οδηγεί σε μία υπηρεσία παροχής πληροφοριών σχετικά με τα δικαιώματα χρήσης του πόρου. Μερικές φορές απαιτείται μεγαλύτερη λεπτομέρεια από αυτή των 15 στοιχείων της Dublin core. Σε αυτή την περίπτωση η Dublin core μπορεί να επεκταθεί. Γενικά αποτελεί ένα πρότυπο με πολλές δυνατότητες περιγραφής. Τέλος είναι εύκολη στην εφαρμογή από ειδικούς χρήστες και μη. 41

50 Παράδειγμα σε Dublin Core Ένα παράδειγμα του παραπάνω προτύπου και των στοιχείων του που βασίζεται στο σετ δεδομένων που προϋπήρχε, φαίνεται παρακάτω: Τίτλος: Νήσος Θήρας Δημιουργός: Παπάζογλου Αγγελική Θέμα: Περιγραφή: Δημιουργία χωρικών δεδομένων και μεταδεδομένων σύμφωνα με την οδηγία Inspire και εφαρμογή στον Ελλαδικό χώρο Δημιουργία χωρικών δεδομένων και μεταδεδομένων σύμφωνα με την οδηγία Inspire και εφαρμογή στον Ελλαδικό χώρο Ημερομηνία : Format: Γλώσσα: text/html/xml Ελληνικά / Αγγλικά Το DC είναι ένα ανοιχτό πρότυπο, ωστόσο τα 15 στοιχεία του δεν μπορούν να καλύψουν το σύνολο της πληροφορίας στους διάφορους τομείς. Για αυτό το λόγο επιλέχθηκε στην εργασία αυτή το πρότυπο μεταδεδομένων ISO Το διεθνές πρότυπο ISO Το πρότυπα του ISO για τα μεταδεδομένα γεωγραφικών πληροφοριών κοινοποιήθηκε τον Ιανουάριο του Η εργασία για τα πρότυπα αυτά συγκέντρωσε την εμπειρία του FGDC, της CEN Technical Committee 287, που είχαν αναπτύξει πρότυπα στα μεταδεδομένα για τα GIS το 1997, και την εμπειρία από παρόμοιες δραστηριότητες που είχαν πραγματοποιηθεί στην Αυστραλία, τη Νέα Ζηλανδία και τον Καναδά. Τριάντα τρεις χώρες και δώδεκα οργανισμοί συμμετείχαν στην ανάπτυξη των προτύπων. Καθόρισαν το σχήμα που απαιτείται για την περιγραφή των γεωγραφικών πληροφοριών και των υπηρεσιών, το οποίο παρέχει τις πληροφορίες για τον προσδιορισμό, την έκταση, την ποιότητα, τη χωρική αναφορά και τη διανομή των ψηφιακών γεωγραφικών δεδομένων ( Το κάθε κράτος μέλος λαμβάνει τα αναγκαία μέτρα για να εξασφαλίσει ότι τα μεταδεδομένα είναι πλήρη και επαρκούς ποιότητας για την εκπλήρωση των σκοπών τους. Οι εκτελεστικές διατάξεις όσον αφορά τα μεταδεδομένα θεσπίστηκαν έως τις 15 Μαΐου 2008 και λαμβάνουν υπόψη τα σχετικά υπάρχοντα διεθνή πρότυπα και απαιτήσεις χρηστών, ιδίως για τα μεταδεδομένα περί εγκυρότητας (Inspire 2007). Το πρότυπο ISO χρησιμοποιείται στις μελέτες της Τοπογραφικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Γεωργίας και στην πρωτοβουλία Inspire. Καθορίζει το σχήμα/δομή των γεωγραφικών δεδομένων και παρέχει πληροφορίες για τις ιδιότητες των οργάνων μέτρησης που χρησιμοποιήθηκαν για να αποκτηθούν τα ακατέργαστα στοιχεία, και την διαδικασία ψηφιοποίησης τους. Η καταχώρηση των μεταδεδομένων 42

51 γίνεται με τη χρήση της γλώσσας XML. Το πρότυπο της οδηγίας Inspire αφορά όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και συνεπώς την υποστήριξη δημιουργίας μεταδεδομένων στις γλώσσες των χωρών αυτών συνεπώς και της ελληνικής ISO/TS 19139:2007 Το πρότυπο ISO Geographic Information Metadata XML Schema Implementation (Γεωγραφική πληροφορία Μεταδεδομένα Εφαρμογή σε σχήμα XML) περιγράφει, επικυρώνει και ανταλλάσει μεταδεδομένα που δημιουργήθηκαν με την γλώσσα XML (extensible Markup Language). Η γλώσσα XML, όπως ήδη αναφέρθηκε, είναι ένας ευρέως αποδεκτός τυποποιημένος τρόπος ανταλλαγής πληροφοριών μέσω του διαδικτύου. Το πρότυπο αυτό δημιουργήθηκε από την επιτροπή ISO/TC 211 και ολοκληρώθηκε τον Απρίλιο του έτους 2007, και παρέχει ένα σύνολο κανόνων με στόχο την προτυποποιημένη κωδικοποίηση του ISO σε γλώσσα XML. Από την στιγμή της έκδοσης του, το πρότυπο ISO αποτελεί την προτυποποιημένη και συνεπώς την εγκυρότερη μέθοδο κωδικοποίησης του προτύπου ISO Με τη χρήση του προτύπου ISO για την εφαρμογή του ISO 19115, ενισχύεται η διαλειτουργικότητα εφόσον υπάρχουν κοινές προδιαγραφές για την περιγραφή, την επικύρωση και την ανταλλαγή μεταδεδομένων σε γλώσσα XML για τα γεωγραφικά δεδομένα. Με το πρότυπο ISO παράγονται XML Schemas, με βάση των κανόνων του προτύπου ISO Geographic Information Encoding (Γεωγραφική πληροφορία - κωδικοποίηση), από τα μοντέλα στατικής γλώσσας UML του προτύπου ISO

52 44

53 5. Πρότυπο ISO Εισαγωγή Το DC είναι ένα ανοιχτό πρότυπο, ωστόσο τα 15 στοιχεία του δεν μπορούν να καλύψουν το σύνολο της πληροφορίας στους διάφορους τομείς. Για αυτό το λόγο επιλέχθηκε στην εργασία αυτή το πρότυπο μεταδεδομένων ISO Το πρότυπο ISO ορίζει πλήρως ένα ολοκληρωμένο σχήμα για την περιγραφή γεωγραφικής πληροφορίας, ενώ επεκτείνεται και στην κωδικοποίηση χωρικών υπηρεσιών. Παρέχει μεταπληροφορία που αφορά στον κατασκευαστή των δεδομένων, στην ακριβή γεωγραφική περιοχή στην οποία αναφέρονται, στην ποιότητά τους, στις τυχόν τροποποιήσεις τις οποίες υπέστησαν, ακόμη και σε θέματα σχετικά με τον διαμοιρασμό τους. Μέσω του προτύπου αυτού ορίζονται οι ακριβείς δομικές ενότητες μεταδεδομένων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την περιγραφή χωρικής πληροφορίας, παρατίθεται η δομή τους και δηλώνεται ποιες από αυτές είναι υποχρεωτικές και ποιες προαιρετικές. Επίσης, καθορίζεται το ελάχιστο σύνολο μεταδεδομένων που πρέπει να χαρακτηρίζει κάθε σύνολο γεωδεδομένων, ενώ δίνεται και η δυνατότητα κατάλληλης επέκτασης και προσαρμογής του προτύπου στις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε οργανισμού που το χρησιμοποιεί. Αν και το πρότυπο αυτό εφαρμόζεται σε ψηφιακά γεωγραφικά δεδομένα, οι αρχές του μπορούν να επεκταθούν και σε πολλές άλλες μορφές γεωγραφικών δεδομένων όπως οι χάρτες, τα διαγράμματα και τα έγγραφα κειμένου. (Ε.Υ.Γ.Ε.Π. 2004) 5.2 Το μοντέλο του προτύπου ISO με στατικά διαγράμματα UML Το μοντέλο του προτύπου ISO περιγράφεται με δύο μεθόδους (ISO TC/ ). Η μια είναι με τη χρήση στατικών διαγραμμάτων που δημιουργήθηκαν με την Ενοποιημένη Γλώσσα Μοντελοποίησης (Unified Modeling Language - UML). Παρακάτω αναφέρονται οι έννοιες και οι συμβολισμοί που χρησιμοποιούνται στα στατικά διαγράμματα για την περιγραφή του μοντέλου του προτύπου (ISO/TC ): Η κλάση (class) είναι η περιγραφή ενός συνόλου χαρακτηριστικών (attributes) που έχουν όμοιες ιδιότητες, κοινές λειτουργίες και κοινές συσχετίσεις με άλλες κλάσεις. Η συσχέτιση (association) χρησιμοποιείται για να περιγράψει τη σχέση μεταξύ δύο ή περισσοτέρων κλάσεων. Στην UML ορίζονται τρείς διαφορετικοί τύποι συσχετίσεων: Η απλή συσχέτιση (association), η συνάθροιση ή συσσωμάτωση (aggregation) και η σύνθεση (composition). Η απλή συσχέτιση χρησιμοποιείται για να αντιπροσωπεύει μια γενική σχέση μεταξύ δύο κλάσεων. Οι σχέσεις της συνάθροισης και της σύνθεσης χρησιμοποιούνται για να δημιουργήσουν σχέση «μέρος συνόλου» (part - whole) μεταξύ δύο κλάσεων. Η κατεύθυνση μιας συσχέτισης πρέπει να διευκρινιστεί. Εάν η κατεύθυνση δεν διευκρινίζεται, υποτίθεται ότι είναι συσχέτιση διπλής κατεύθυνσης. Για να οριστεί η κατεύθυνση μιας μονόδρομης συσχέτισης πρέπει να μαρκαριστεί με ένα βέλος το τέλος της γραμμής που συμβολίζει τη συσχέτιση. 45

54 Η συνάθροιση ή συσσωμάτωση είναι μία σχέση μεταξύ δύο κλάσεων στην οποία η μία κλάση περιέχει και η άλλη περιέχεται. Η σχέση της σύνθεσης είναι μια ισχυρή συνάθροιση. Εάν η ενοποιημένη κλάση διαγραφεί, τότε και όλες οι περιεχόμενες κλάσεις θα διαγραφούν. Η σύνθεση θα πρέπει να χρησιμοποιείται όταν οι επιμέρους κλάσεις δεν είναι δυνατόν να υπάρχουν χωρίς την ενοποιημένη κλάση. Εικ.5.1: Συμβολισμοί που χρησιμοποιούνται για την απόδοση των σχέσεων μεταξύ κλάσεων στο πρότυπο ISO Γενίκευση (generalization) είναι η σχέση μεταξύ μιας κύριας κλάσης και των υποκλάσεων της οι οποίες μπορούν να υποκαταστήσουν την κύρια κλάση. Η κύρια κλάση είναι η γενικευμένη κλάση και η υποκλάσεις είναι ορισμένες κλάσεις. Εξάρτηση (dependency) είναι η σχέση που υποδεικνύει ότι μια επιμέρους κλάση εξαρτάται από μια κύρια για την παροχή κάποιων λειτουργειών όπως πρόσβαση σε τιμή μιας μεταβλητής που είναι ορισμένη στην κύρια κλάση. Ρόλοι (roles). Αν μια συσχέτιση ορίζεται από μια συγκεκριμένη κατεύθυνση στο μοντέλο, θα πρέπει να της δοθεί ένα όνομα ρόλου που είναι απαραίτητο για τον προσδιορισμό του ρόλου της επιμέρους κλάσης σε σχέση με την κύρια κλάση. Στις συσχετίσεις που δεν ορίζεται κατεύθυνση θα πρέπει να αναφερθούν δυο ονόματα ρόλων. 46

55 Εικ.5.2: Ρόλοι στην UML. Στερεότυπα (stereotypes). Τα στερεότυπα στη UML είναι επιπρόσθετοι χαρακτηρισμοί στις υπάρχοντες έννοιες της UML. Χρησιμοποιούνται με σκοπό την επέκταση των μηχανισμών ταξινόμησης του ήδη υπάρχοντος μοντέλου ιεράρχησης των κλάσεων. Τύπος (type). Είναι μια κλάση που χρησιμοποιείται για τον ορισμό στοιχείων μαζί με τις λειτουργίες (operations) που εφαρμόζονται σε αυτά. Απαρίθμηση (enumeration). Είναι τύπος δεδομένων που αποτελείται από μια λίστα από σαφώς ορισμένες τιμές. Τύπος δεδομένων (datatype). Ορίζει ένα σύνολο από απλούς (primitive) τύπους δεδομένων ορισμένους εκ των προτέρων (όπως οι τύποι string, integer, boolean) ή τύπους απαρίθμησης ορισμένους από τον χρήστη (user defined). Λίστα κωδικών (codelist). Είναι τύπος δεδομένων που ορίζει μια λίστα από ενδεχόμενες τιμές. Ο τύπος αυτός είναι πιο ελαστικός από τον τύπο της απαρίθμησης. Ένωση (union). Ορίζει μια συλλογή από τύπους δεδομένων ή κλάσεων χωρίς την ανάγκη να δημιουργηθεί μια ενοποιημένη κλάση (superclass). Σύνοψη (abstract). Είναι μια κλάση που δεν είναι δυνατόν να οριστεί σαφώς. Τέτοιες κλάσεις προκύπτουν από γενίκευση μιας ή περισσοτέρων κλάσεων. Πακέτο (package). Είναι μια συλλογή από επιμέρους κλάσεις που συνδέονται λογικά. Μπορεί να περιέχei και επιμέρους πακέτα. Φύλλο (leaf). Είναι ένα πακέτο που περιέχει ορισμούς χωρίς επιμέρους πακέτα. Διασύνδεση (interface). Είναι μια κλάση που δεν έχει υλοποίηση και απλά καθορίζει ένα σύνολο λειτουργιών. Πρόκειται δηλαδή για τον ορισμό ενός τύπου. 47

56 Παρακάτω φαίνεται η περιγραφή του μοντέλου ISO με την χρήση στατικών διαγραμμάτων UML. Συγκεκριμένα απεικονίζονται οι κλάσεις και οι συσχετίσεις μεταξύ τους. Εικ.5.3: Περιγραφή του μοντέλου ISO με την χρήση στατικών διαγραμμάτων. Στο παραπάνω διάγραμμα φαίνεται η κλάση MD_Metadata στο κέντρο, η οποία έχει μία συσχέτιση συνάθροισης με τις υπόλοιπες κλάσεις. H κατεύθυνση ορίζεται από την κλάση MD_Metadata προς όλες τις υπόλοιπες με αριθμό συσχετίσεων μηδέν ή περισσότερες (0 *) ή μία ή περισσότερες (1 *). 5.3 Το μοντέλο του προτύπου ISO με πίνακες δεδομένων Ο δεύτερος τρόπος περιγραφής του μοντέλου του προτύπου ISO είναι με πίνακες δεδομένων. Στους πίνακες δεδομένων παρουσιάζονται όλα τα στοιχεία, οι οντότητες και οι σχέσεις που εμφανίζονται στα στατικά διαγράμματα ροής UML σε μορφή πινάκων. Οι πίνακες δεδομένων μαζί με τα διαγράμματα UML ορίζουν πλήρως το μοντέλο των μεταδεδομένων. Στους πίνακες δεδομένων οι οντότητες και τα στοιχεία αντιστοιχούν στις κλάσεις και τις συσχετίσεις των διαγραμμάτων UML. 48

57 Παρακάτω φαίνεται ένα απόσπασμα από τον πίνακα δεδομένων του προτύπου ISO 19115, όπου στη στήλη όνομα (Name) φαίνεται η οντότητα, στη δεύτερη στήλη δίνεται ένα σύντομο όνομα ή κωδικός, στη τρίτη ένας σύντομος ορισμός, στη τέταρτη αναφέρεται εάν είναι υποχρεωτική η συμπλήρωση της οντότητας, τέλος στις τελευταίες 3 στήλες ορίζεται ο μέγιστος αριθμός αναφορών, ο τύπος των δεδομένων και το πεδίο τιμών αντίστοιχα (Σαραφίδης Δ. 2008). Εικ.5.4: Απόσπασμα από τον πίνακα δεδομένων του προτύπου ISO Απαιτήσεις σε μεταδεδομένα για την περιγραφή ψηφιακών γεωγραφικώ Δεδομένων Το πρότυπο ISO προσδιορίζει τα μεταδεδομένα που απαιτούνται για να περιγραφούν σύνολα ψηφιακών γεωγραφικών δεδομένων. Τα μεταδεδομένα μπορούν να εφαρμοστούν σε: α) ανεξάρτητα σύνολα δεδομένων, β) σε συλλογές συνόλων δεδομένων, γ) μεμονωμένες γεωγραφικές οντότητες, και δ) στις διάφορες κατηγορίες αντικειμένων που συνθέτουν μια οντότητα. Τα μεταδεδομένα παρέχονται για κάθε γεωγραφικό σύνολο δεδομένων και μπορούν, προαιρετικά, να παρασχεθούν για σύνολα δεδομένων, οντότητες και ιδιότητες οντοτήτων. Τα μεταδεδομένα αποτελούνται από ένα ή περισσότερα τμήματα μεταδεδομένων («UML πακέτα») που περιέχουν μια ή περισσότερες οντότητες μεταδεδομένων (UML κατηγορίες) (Μ. Κάβουρας 2004).. 49

58 Εικ.5.5: Ένα σύνολο δεδομένων (DS_DataSet) με ένα ή περισσότερα συσχετισμένα σύνολα οντοτήτων μεταδεδομένων (MD_Metadata). Ένα σύνολο γεωγραφικών δεδομένων πρέπει να έχει μια ή περισσότερες οντότητες μεταδεδομένων (MD_Metadata στο διάγραμμα UML) σχετιζόμενες με αυτό. Τα μεταδεδομένα μπορούν να σχετίζονται με τύπους γεωγραφικών ή περιγραφικών χαρακτηριστικών ή και με τα δύο. Τέλος μπορούν να σχετίζονται και με συλλογές από σύνολα χωρικών δεδομένων (datasets) που είναι διαθέσιμα από κάποιον οργανισμό. 5.5 Στοιχεία (elements) του πυρήνα μεταδεδομένα Στο πρότυπο ISO ορίζονται περίπου 300 στοιχεία μεταδεδομένων, τα περισσότερα από τα οποία είναι ορισμένα ως προαιρετικά. Τα βασικά συστατικά που συνθέτουν τον πυρήνα των δεδομένων τεκμηρίωσης σύμφωνα με το πρότυπο ISO φαίνονται στο παρακάτω πίνακα. Όπου με (Υ) χαρακτηρίζονται τα στοιχεία που είναι υποχρεωτικό να αναφερθούν, με (Π) χαρακτηρίζονται τα προαιρετικά στοιχεία και με (Σ) τα υποχρεωτικά κάτω από ορισμένες συνθήκες. 50

59 Στοιχείο μεταδεδομένων Τίτλος συνόλου δεδομένων (Dataset title) (Υ) Ημερομηνία αναφοράς (Dataset reference date) (Υ) Αρμόδιος Οργανισμός (Dataset responsible party) (Π) Γεωγραφική θέση (Geographic location of the Dataset) (Σ) Γλώσσα που χρησιμοποιείται (Dataset language) (Υ) Σετ χαρακτήρων (Dataset character set) (Σ) Κατηγορία δεδομένων (Dataset topic category) (Υ) Επίπεδο λεπτομέρειας (Spatial resolution of the Dataset) (Π) Σύντομη περιγραφή (Υ) (Abstract describing the dataset) Χωρική αντιπροσώπευση (Spatial representation Type) (Π) Μορφή διανομής (Distribution format) (Π) Πρόσθετες πληροφορίες έκτασης (Additional extent information for the dataset) (vertical and temporal) (Π) Υλικό διαθέσιμο on-line (On-line resource) (Π) Σύστημα αναφοράς (Reference system) (Π) Καταγωγή (Lineage) (Π) Θέση στο πρότυπο MD_Metadata > MD_DataIdentification.citation > CI_Citation.title MD_Metadata > MD_DataIdentification.citation > CI_Citation.date MD_Metadata > MD_DataIdentification.pointOfContact > CI_ResponsibleParty MD_Metadata > MD_DataIdentification.extent > EX_Extent > EX_GeographicExtent > EX_GeographicBoundingBox or EX_GeographicDescription MD_Metadata > MD_DataIdentification.language MD_Metadata > MD_DataIdentification.characterSet MD_Metadata > MD_DataIdentification.topicCategory MD_Metadata > MD_DataIdentification.spatialResolution > MD_Resolution.equivalentScale or MD_Resolution.distance MD_Metadata > MD_DataIdentification. abstract MD_Metadata > MD_DataIdentification.spatialRepresentationType MD_Metadata > MD_ Distribution > MD_Format.name nad MD_Format.version MD_Metadata > MD_DataIdentification.extent > EX_Extent > EX_TemporalExtent or EX_VerticalExtent MD_Metadata > MD_ Distribution > MD_DigitalTransferOption.online > CI_OnlineResource MD_Metadata > MD_ReferenceSystem MD_Metadata > DQ_DataQuality.lineage > LI_Lineage Πληροφορίες επικοινωνίας για τα μεταδεδομένα (Metadata point of contact) (Υ) Κωδικός αρχείου μεταδεδομένων (Metadata file identifier) (Π) Όνομα προτύπου μεταδεδομένων (Metadata standard name) (Π) Εκδοση προτύπου μεταδεδομένων (Metadata standard version) (Π) Γλώσσα μεταδεδομένων (Metadata language) (Σ) MD_Metadata.contact > CI_ResponsibleParty MD_Metadata.fileIdentifier MD_Metadata.metadataStandardName MD_Metadata.metadataStandardVersion MD_Metadata.language 51

60 Σετ χαρακτήρων μεταδεδομένων (Metadata character set) (Σ) Ημερομηνία μεταδεδομένων (Metadata date stamp) (Υ) MD_Metadata.characterSet MD_Metadata.dateStamp Πίνακας 5.1: Τα βασικά συστατικά που συνθέτουν τον πυρήνα των δεδομένων τεκμηρίωσης σύμφωνα με το πρότυπο ISO στο παρακάτω πίνακα. 5.6 Πακέτα Μεταδεδομένων Στο πρότυπο ISO 19115, τα μεταδεδομένα για τα γεωγραφικά δεδομένα αναπαρίστανται ως UML πακέτα. Κάθε πακέτο περιέχει μια ή περισσότερες κλάσεις, οι οποίες μπορούν να περιέχουν περαιτέρω ορισμούς σε υπο-κατηγορίες ή να γενικεύονται σε υπέρ-κατηγορίες. Οι κλάσεις περιλαμβάνουν στοιχεία (elements) τα οποία επεξηγούν τις ιδιαίτερες μονάδες των μεταδεδομένων. Οι κλάσεις μπορεί να σχετίζονται με μια ή περισσότερες άλλες κλάσεις και μπορούν να συναθροιστούν και να επαναληφθούν ανάλογα με τις ανάγκες που υπάρχουν και εκφράζονται ως υποχρεωτικά ή ως νέα στοιχεία από τις πρόσθετες απαιτήσεις των χρηστών (Σαραφίδης Δ. 2008). Εικ.5.6: Τα πακέτα δεδομένων στο πρότυπο ISO Το παραπάνω σχήμα δείχνει ένα σχεδιάγραμμα των πακέτων μεταδεδομένων. Κάθε πακέτο μεταδεδομένων ορίζεται πλήρως στα αντίστοιχα UML διαγράμματα και 52

61 λεξικά δεδομένων. Παρακάτω φαίνεται μια αντιστοίχιση των ονομάτων των πακέτων και των κύριων κλάσεων στο πρότυπο ISO Πακέτο Απόδοση στα ελληνικά Κύρια κλάση Metadata entity set information Πληροφορία συνόλου οντοτήτων μεταδεδομένων MD_Metadata Identification information Constraint information Data quality information Maintenance information Spatial representation information Reference system information Content information Portrayal catalogue information Distribution information Metadata extension information Application schema information Πληροφορία αναγνώρισης Πληροφορία περιορισμού Πληροφορία ποιότητας δεδομένων Πληροφορία συντήρησης Πληροφορία χωρικής εμφάνισης Πληροφορία συστήματος αναφοράς Πληροφορία περιεχομένων Πληροφορία απεικόνισης δεδομένων Πληροφορία διανομής Πληροφορία επέκτασης μεταδεδομένων Πληροφορία σχήματος εφαρμογής MD_ Identification MD_ Constraints DQ_ DataQuality Extent information Πληροφορία έκτασης EX_Extent Citation and responsible party information Πληροφορία παραπομπής και υπεύθυνου φορέα MD_ MaintenanceInformation MD_ SpatialRepresentation MD_ ReferenceSystem MD_ ContentInformation MD_ PortrayalcatalogueReference MD_ Distribution MD_ MetadataExtensionInformation MD_ ApplicationSchemaInformation CI_Citation CI_ ResponsibleParty Πίνακας.5.2: Αντιστοίχιση ονομάτων πακέτων και κύριων κλάσεων στο πρότυπο ISO Identification information. Περιλαμβάνει πληροφορίες με τις οποίες επιτυγχάνεται η ταυτοποίηση κάποιας ή κάποιων πηγών πληροφοριών (resources) με μοναδικό τρόπο. Constraint information. Εμπεριέχει περιορισμούς σχετικά με την πρόσβαση και τη χρήση μιας πηγής πληροφοριών ή ενός συνόλου μεταδεδομένων. Data quality information. Παρουσιάζει την εμβέλεια και την καταγωγή των δεδομένων (για παράδειγμα, πληροφορίες σχετικές με γεγονότα ή πηγές δεδομένων που χρησιμοποιήθηκαν κατά την σύνταξη των δεδομένων), ενώ παραθέτει πληροφορίες σχετικές με την ποιότητα των δεδομένων. 53

62 Maintenance information. Ορίζει την εμβέλεια (scope) των δεδομένων και τη συχνότητα ενημέρωσης τους. Spatial representation information. Περιλαμβάνει πληροφορίες που αφορούν στους μηχανισμούς (grid ή vector) που χρησιμοποιούνται για την παρουσίαση χωρικών πληροφοριών σε ένα σύνολο δεδομένων. Reference system information. Γίνεται περιγραφή των χωρικών (spatial) και χρονικών (temporal) συστημάτων αναφοράς (reference systems). Content information. Δίνονται πληροφορίες για τους καταλόγους γνωρισμάτων που χρησιμοποιούνται ή/και πληροφορίες για την περιγραφή ενός coverage dataset. Portrayal catalogue information. Περικλείει πληροφορίες για την αναγνώριση του καταλόγου αναπαράστασης (portrayal catalogue) που χρησιμοποιήθηκε Distribution information. Έχει πληροφορίες για τον πάροχο και επιλογές για τη λήψη δεδομένων από μια πηγή πληροφοριών. Metadata extension information. Δίνονται πληροφορίες για τις επεκτάσεις των μεταδεδομένων, όπως αυτές ορίστηκαν από το χρήστη. Application schema information. Έχει πληροφορίες για το σχήμα εφαρμογής (application schema) που χρησιμοποιήθηκε για το σχηματισμό του εκάστοτε συνόλου δεδομένων. Extent information. Περιλαμβάνει στοιχεία δεδομένων που περιγράφουν το χωρικό και χρονικό μέγεθος κάποιας αναφερόμενης οντότητας. Citation and responsible party information. Περιέχει τύπους δεδομένων για την παράθεση κάποιας πηγής πληροφοριών (σύνολο δεδομένων, χαρακτηριστικά, πηγή, δημοσίευση, κτλ), καθώς και πληροφορίες για την υπεύθυνη ομάδα (πάροχος, συντάκτης, κτλ) μιας πηγής πληροφοριών. 5.7 Η εφαρμογή του προτύπου Το πρότυπο ISO παρέχει μια δομή για την περιγραφή ψηφιακών γεωγραφικών δεδομένων ορίζοντας στοιχεία μεταδεδομένων και ένα σύνολο όρων που πρέπει να πληρούν τα μεταδεδομένα. Αν και παρέχει μια εικόνα των μεταδεδομένων που σχετίζονται με τη γεωγραφική πληροφορία, δεν δίνει επαρκείς πληροφορίες για την κωδικοποίησή τους (encoding) πέρα από την χρήση της γλώσσας XML. Αυτό σημαίνει ότι κάθε οργανισμός ή φορέας που δημιουργεί μεταδεδομένα με βάση το πρότυπο ISO μπορεί να ερμηνεύει διαφορετικά την εφαρμογή του. Η γλώσσα XML είναι η κατεξοχήν μορφή (format) με την οποία διακινούνται δεδομένα τεκμηρίωσης στο διαδίκτυο σήμερα. Έτσι και στην περίπτωση δημιουργίας πληροφοριών μεταδεδομένων σύμφωνα με το πρότυπο ISO χρησιμοποιείται η γλώσσα XML. Το πρόβλημα είναι η μεθοδολογία κωδικοποίησης του θεωρητικού μοντέλου του προτύπου ISO από την γλώσσα UML, σε κατάλληλη μορφή, ώστε να ορίζεται η δομή και να ελέγχεται η εγκυρότητα των πληροφοριών μεταδεδομένων σε γλώσσα XML. Το πρόβλημα αυτό προσεγγίστηκε με τη χρήση του προτύπου ISO Geographic Information Metadata XML Schema Implementation (Γεωγραφική πληροφορία Μεταδεδομένα Εφαρμογή σε σχήμα XML). 54

63 6. Μεταδεδομένα και Οδηγία Inspire 6.1 Εισαγωγή Όπως ήδη αναφέρθηκε σε προηγούμενο κεφάλαιο, στην οδηγία Inspire καθορίζονται οι γενικοί κανόνες για τη δημιουργία της υποδομής χωρικών πληροφοριών στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Δεδομένου ότι για την εύρυθμη λειτουργία αυτής της υποδομής είναι αναγκαίο να παρέχεται στον χρήστη η δυνατότητα να βρίσκει σύνολα και υπηρεσίες χωρικών δεδομένων και να διαπιστώνει κατά πόσον μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για ποιο σκοπό, τα κράτη μέλη πρέπει να παρέχουν περιγραφές υπό μορφή μεταδεδομένων σχετικά με τα εν λόγω σύνολα χωρικών δεδομένων και τις εν λόγω υπηρεσίες χωρικών δεδομένων. Επειδή τα εν λόγω μεταδεδομένα πρέπει να είναι συμβατά και αξιοποιήσιμα σε επίπεδο Κοινότητας και ανεξαρτήτως εθνικών συνόρων, είναι αναγκαίο να καθοριστούν κανόνες σχετικά με τα μεταδεδομένα τα οποία χρησιμοποιούνται για την περιγραφή των συνόλων και των υπηρεσιών χωρικών δεδομένων, σύμφωνα με τα θέματα που απαριθμούνται στα παραρτήματα Ι, ΙΙ και ΙΙΙ της οδηγίας (Inspire 2008). Όπως προαναφέρθηκε στο πρότυπο ISO ορίζονται περίπου 300 χαρακτηριστικά μεταδεδομένων. Τα περισσότερα από αυτά είναι προαιρετικά. Η οδηγία Inspire, που ανήκει στην πρώτη κατηγορία προτύπων μεταδεδομένων που βασίζεται στο πρότυπο ISO 19115, ορίζει σαφέστατα ποια μεταδεδομένα είναι υποχρεωτικά. Από εκεί και πέρα δύναται κάθε χώρα να προσθέτει όποια χαρακτηριστικά μεταδεδομένων επιθυμεί. 6.2 Απαιτήσεις της Οδηγίας Inspire για τα μεταδεδομένα Σύμφωνα με την οδηγία κάθε σύνολο χωρικών δεδομένων θα περιγράφεται από μεταδεδομένα, δηλαδή πληροφορία που θα υποστηρίζει την αναζήτηση - και ως ένα βαθμό την αξιολόγηση και χρήση - των συλλογών χωρικών δεδομένων που είναι κατάλληλες για συγκεκριμένες χρήσεις. Η έρευνα και εύρεση θα υποστηρίζει λέξειςκλειδιά ή άλλα απλά κριτήρια (search criteria) που θα αντιστοιχούν σε χαρακτηριστικά-κλειδιά της συλλογής των δεδομένων (για παράδειγμα, το είδος ή τον τύπο των χωρικών αντικειμένων που περιλαμβάνονται στη συλλογή). Σημαντικό μέρος των κριτηρίων της αναζήτησης θα αφορά σε χωρικά και χρονικά χαρακτηριστικά των οντοτήτων (και ίσως την ανεύρεση μέσω συνδυασμού οντολογιών). Τα μεταδεδομένα θα πρέπει πάντα να παραμένουν συνεπή με τα πραγματικά δεδομένα οποιαδήποτε μεταβολή στα χωρικά δεδομένα θα πρέπει να ακολουθείται από (αυτοματοποιημένη ή χειρωνακτική) ενημέρωση των μεταδεδομένων της συλλογής. Αναλυτικότερα, η Inspire θα χρησιμοποιεί τα μεταδεδομένα προκειμένου να εξυπηρετεί τρεις βασικές δραστηριότητες των χρηστών οι οποίες είναι (Draft Implementing Rules for Metadata 2007): Η ανεύρεση των πηγών: Ο χρήστης επιθυμεί να βρει κάποιες πηγές οι οποίες θα εξυπηρετούν κάποια κριτήρια. Για να γίνει αυτό ο χρήστης θα έρχεται σε επαφή με μια μηχανή αναζήτησης η οποία θα μεταφέρει τα κριτήρια αναζήτησης στη 55

64 θέση των μεταδεδομένων και θα ενεργοποιεί την ανεύρεση των πηγών που εξυπηρετούν αυτά τα κριτήρια. Η αξιολόγηση των διαθέσιμων πηγών: Μόλις παραδοθεί στο χρήστη ως αποτέλεσμα της ανεύρεσης μια σειρά από πηγές που ανταποκρίνονται στα κριτήρια αναζήτησης που έθεσε, τότε χρειάζεται να αξιολογήσει αν αυτές οι πηγές ικανοποιούν τις απαιτήσεις του. Για το σκοπό αυτό μπορεί ο χρήστης να χρησιμοποιήσει και άλλα μεταδεδομένα. Η χρήση των επιλεγέντων πηγών: Αφού ο χρήστης επιλέξει την κατάλληλη πηγή η οποία θα είναι προσβάσιμη, θα είναι σε θέση να χρησιμοποιήσει ένα σύνολο εργαλείων, προκειμένου να μπορέσει ο χρήστης να καταλάβει πλήρως πως μπορεί να χρησιμοποιήσει τα δεδομένα της πηγής και πάλι μπορεί να χρειαστεί μεταδεδομένα. Όσον αφορά στην ανεύρεση των πηγών καθορίζονται δυο επίπεδα μεταδεδομένων. Το πρώτο επίπεδο περιέχει μεταδεδομένα που παρέχουν βασική και απαραίτητη περιγραφή των πηγών για απλούς χρήστες. Το δεύτερο επίπεδο παρέχει μεταδεδομένα που περιγράφουν την πληροφορία πιο αναλυτικά, επιπλέον υποστηρίζει και σε ένα βαθμό την αξιολόγηση των πηγών. Το σχήμα που ακολουθεί στη συνέχεια παρουσιάζει τα επίπεδα των μεταδεδομένων και το κατά πόσον είναι υποχρεωτικό να υπάρχουν μεταδεδομένα για αυτά τα επίπεδα. Διαπιστώνεται, ότι για το πρώτο επίπεδο κάποια είδη μεταδεδομένων μπορεί να είναι υποχρεωτικά και κάποια μπορεί να είναι υποχρεωτικά υπό προϋποθέσεις. Τα μεταδομένα που ορίζονται στο δεύτερο επίπεδο της ανεύρεσης είναι υποχρεωτικά υπό προϋποθέσεις, το ίδιο ισχύει και για τα μεταδεδομένα για τα μεταδεδομένα. Στο χαμηλότερο επίπεδο παρατηρούνται μεταδεδομένα τα οποία μπορεί να αφορούν συγκεκριμένα θεματικά πεδία, το επίπεδο όμως αυτό είναι προαιρετικό (Draft Implementing Rules for Metadata 2007). 56

65 Εικ.6.1: Τα Μεταδεδομένα σύμφωνα με την οδηγία Inspire Στοιχεία μεταδεδομένων Στη συνέχεια παρουσιάζονται τα στοιχεία μεταδεδομένων που περιλαμβάνουν τα μεταδεδομένα που περιγράφουν σύνολο χωρικών δεδομένων, σειρά συνόλων χωρικών δεδομένων ή υπηρεσία χωρικών δεδομένων (Καν. (ΕΚ) 1205/2008) Ταυτοποίηση Στην ταυτοποίηση παρέχονται τα ακόλουθα στοιχεία μεταδεδομένων: Τίτλος πόρου (resource title) Πρόκειται για το χαρακτηριστικό, και συχνά μοναδικό, όνομα με το οποίο είναι γνωστός ο πόρος. Το πεδίο τιμών αυτού του στοιχείου μεταδεδομένων είναι ελεύθερο κείμενο και είναι υποχρεωτικό πεδίο. Σύνοψη πόρου (resource abstract) 7 DT "Data Specifications" D1.3: Implementing Rules for Metadata

66 Πρόκειται για σύντομη συνοπτική περιγραφή του περιεχομένου του πόρου. Το πεδίο τιμών αυτού του στοιχείου μεταδεδομένων είναι ελεύθερο κείμενο και υποχρεωτικό. Τύπος πόρου (resource type) Πρόκειται για τον τύπο πόρου που περιγράφουν τα μεταδεδομένα. Δηλαδή εάν πρόκειται για σειρά συνόλου χωρικών δεδομένων (series), για σύνολο χωρικών δεδομένων (dataset) ή υπηρεσίες χωρικών δεδομένων (services). Το πεδίο αυτό είναι υποχρεωτικό. Εντοπιστής πόρου (resource locator) Ο εντοπιστής πόρου ορίζει τον σύνδεσμο (ή τους συνδέσμους) με τον πόρο ή/και το σύνδεσμο με συμπληρωματικές πληροφορίες που αφορούν τον πόρο. Το πεδίο τιμών αυτού του στοιχείου μεταδεδομένων είναι σειρά χαρακτήρων, που κατά κανόνα εκφράζεται ως Ενιαίος Εντοπιστής Πόρου (Uniform Resource Locator, URL). Υποχρεωτικό εάν υπάρχει URL όπου παρέχονται περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον πόρο ή/και υπηρεσίες σχετικά με την πρόσβαση. Μοναδικό αναγνωριστικό πόρου (unique resource identifier) Είναι μια τιμή για τη μονοσήμαντη ταυτοποίηση του πόρου. Το πεδίο τιμών αυτού του στοιχείου μεταδεδομένων είναι υποχρεωτικός κωδικός υπό μορφή σειράς χαρακτήρων, κατά κανόνα οριζόμενος από τον κάτοχο των δεδομένων, και χώρος ονομάτων υπό μορφή σειράς χαρακτήρων που προσδιορίζει μονοσήμαντα το συγκείμενο του κωδικού αναγνώρισης (για παράδειγμα, ο κάτοχος των δεδομένων). Συζευγμένος πόρος (coupled resource) Εάν ο πόρος είναι υπηρεσία χωρικών δεδομένων, αυτό το στοιχείο μεταδεδομένων ταυτοποιεί το στοχευόμενο σύνολο ή στοχευόμενα σύνολα, κατά περίπτωση, των χωρικών δεδομένων της υπηρεσίας, μέσω των αντίστοιχων Ενιαίων Αναγνωριστικών Πόρων (Unique Resource Identifiers, URI). Το πεδίο τιμών αυτού του στοιχείου μεταδεδομένων είναι υποχρεωτικός κωδικός υπό μορφή σειράς χαρακτήρων, κατά κανόνα οριζόμενος από τον κάτοχο των δεδομένων, και χώρος ονομάτων υπό μορφή σειράς χαρακτήρων που προσδιορίζει μονοσήμαντα το συγκείμενο του κωδικού αναγνώρισης (για παράδειγμα, ο κάτοχος των δεδομένων). Γλώσσα πόρου (resource language) Η γλώσσα ή οι γλώσσες που χρησιμοποιούνται εντός του πόρου. Το πεδίο τιμών αυτού του στοιχείου μεταδεδομένων περιορίζεται στις γλώσσες που ορίζονται στο διεθνές πρότυπο ISO Το πεδίο είναι υποχρεωτικό εάν ο πόρος περιλαμβάνει πληροφορίες υπό μορφή κειμένου. 58

67 Κατηγοριοποίηση χωρικών δεδομένων και Υπηρεσιών Θεματική κατηγορία (topic category) Η θεματική κατηγορία είναι υψηλού επιπέδου σχήμα κατηγοριοποίησης που βοηθά στην ομαδοποίηση και την θεματοκεντρική αναζήτηση διαθέσιμων πόρων χωρικών δεδομένων. Το πεδίο τιμών αυτού του στοιχείου μεταδεδομένων είναι υποχρεωτικό. Η θεματικές κατηγορίες σύμφωνα με το πρότυπο EN ISO φαίνονται στο παράρτημα Ι (Στοιχεία μεταδεδομένων). Τύπος υπηρεσίας χωρικών δεδομένων (spatial data service type) Πρόκειται για κατηγοριοποίηση που βοηθά στην αναζήτηση διαθέσιμων υπηρεσιών χωρικών δεδομένων. Κάθε υπηρεσία κατατάσσεται σε μία μόνο κατηγορία. Το πεδίο τιμών αυτού του στοιχείου μεταδεδομένων είναι υποχρεωτικό. Ο τύπος υπηρεσίας σύμφωνα με το πρότυπο EN ISO φαίνονται στο παράρτημα Ι (Στοιχεία μεταδεδομένων) Λέξη κλειδί Για κάθε λέξη κλειδί, πρέπει να παρέχονται τα ακόλουθα στοιχεία μεταδεδομένων: Τιμή της λέξης κλειδί (keyword value) Η τιμή της λέξης κλειδί είναι συνήθης λέξη, τυποποιημένη λέξη ή φράση που χρησιμοποιείται για να περιγράφει το αντικείμενο. Ενώ η θεματική κατηγορία είναι πολύ χονδροειδής για λεπτομερή αναζήτηση, οι λέξεις κλειδιά βοηθούν στον περιορισμό της αναζήτησης πλήρους κειμένου και καθιστούν δυνατή τη διαρθρωμένη αναζήτηση λέξεων κλειδιών. Το πεδίο τιμών αυτού του στοιχείου μεταδεδομένων είναι ελεύθερο κείμενο. Υποχρεωτικό πεδίο. Ελεγχόμενο λεξιλόγιο προέλευσης (originating controlled vocabulary) Εάν η τιμή της λέξης κλειδί προέρχεται από ελεγχόμενο λεξιλόγιο (θησαυρός όρων, Οντολογία), για παράδειγμα από τον Γενικό Πολύγλωσσο Περιβαλλοντικό Θησαυρό (General Environmental Multi-lingual Thesaurus, GEMET), περιλαμβάνεται μνεία του ελεγχόμενου λεξιλογίου προέλευσης. Στη μνεία περιλαμβάνεται τουλάχιστον ο τίτλος και η ημερομηνία αναφοράς (ημερομηνία δημοσίευσης, ημερομηνία τελευταίας αναθεώρησης ή δημιουργίας) του ελεγχόμενου λεξιλογίου προέλευσης. Υποχρεωτικό πεδίο. 59

68 6.3.4 Γεωγραφική θέση Η γεωγραφική θέση (τοποθεσία) που απαιτείται σύμφωνα με την οδηγία Inspire εκφράζεται με το στοιχείο μεταδεδομένων «περίγραμμα γεωγραφικών συντεταγμένων». Υποχρεωτικό πεδίο. Περίγραμμα γεωγραφικών συντεταγμένων (geographic bounding box) Πρόκειται για την έκταση του πόρου στο γεωγραφικό χώρο, που δίδεται ως περιβάλλον κουτί. Το περίγραμμα γεωγραφικών συντεταγμένων εκφράζεται σε δυτικό και ανατολικό γεωγραφικό μήκος και σε βόρειο και νότιο γεωγραφικό πλάτος, σε δεκαδικές μοίρες, με ακρίβεια τουλάχιστον δύο δεκαδικών ψηφίων Χρονική αναφορά Αυτό το στοιχείο μεταδεδομένων καλύπτει την απαίτηση, της οδηγίας να παρέχονται πληροφορίες σχετικά με την χρονική συνιστώσα των δεδομένων. Πρέπει να παρέχεται τουλάχιστον ένα από τα στοιχεία μεταδεδομένων που αναφέρονται στα σημεία 1 έως 4. Το πεδίο τιμών των στοιχείων μεταδεδομένων που αναφέρονται στο σημείο 1 έως 4 είναι σύνολο ημερομηνιών. Κάθε ημερομηνία εντάσσεται σε σύστημα χρονικής αναφοράς και εκφράζεται σε μορφή συμβατή με αυτό το σύστημα. Το προτιμότερο σύστημα αναφοράς είναι το Γρηγοριανό ημερολόγιο, και οι ημερομηνίες εκφράζονται σύμφωνα με το διεθνές πρότυπο ISO Το πεδίο είναι υποχρεωτικό. Χρονική έκταση (temporal extent) Η χρονική έκταση ορίζει την χρονική διάρκεια που καλύπτει το περιεχόμενο του πόρου. Αυτή η χρονική διάρκεια είναι δυνατόν να εκφράζεται με οποιοδήποτε από τους ακόλουθους τρόπους: μεμονωμένη ημερομηνία, χρονικό διάστημα εκφραζόμενο με την ημερομηνία έναρξης και την ημερομηνία λήξης του, μείγμα μεμονωμένων ημερομηνιών και χρονικών διαστημάτων. Ημερομηνία δημοσίευσης (date of publication) Πρόκειται για την ημερομηνία δημοσίευσης του πόρου, εφόσον είναι διαθέσιμη, ή την ημερομηνία που άρχισε να ισχύει. Είναι δυνατόν να υπάρχουν περισσότερες της μιας ημερομηνίες δημοσίευσης. Ημερομηνία τελευταίας αναθεώρησης (date of last revision) Πρόκειται για την ημερομηνία της τελευταίας αναθεώρησης του πόρου, εφόσον ο πόρος αναθεωρήθηκε. Δεν επιτρέπονται περισσότερες της μιας ημερομηνίες τελευταίας αναθεώρησης. 60

69 Ημερομηνία δημιουργίας (date of creation) Πρόκειται για την ημερομηνία δημιουργίας του πόρου. Δεν επιτρέπονται περισσότερες της μιας ημερομηνίες δημιουργίας Ποιότητα και εγκυρότητα Οι απαιτήσεις της οδηγίας Inspire σχετικά με την ποιότητα και την εγκυρότητα των χωρικών δεδομένων καλύπτονται με τα ακόλουθα στοιχεία μεταδεδομένων: Καταγωγή (Lineage) Πρόκειται για δήλωση του ιστορικού επεξεργασίας ή/και της συνολικής ποιότητας του συνόλου χωρικών δεδομένων. Κατά περίπτωση, είναι δυνατόν να περιλαμβάνεται δήλωση του κατά πόσον το σύνολο δεδομένων έχει επικυρωθεί ή είναι διασφαλισμένη η ποιότητά του, κατά πόσον πρόκειται για επίσημη έκδοση (εφόσον υφίστανται πολλές εκδόσεις) και κατά πόσον είναι νομικά έγκυρο. Το πεδίο τιμών αυτού του στοιχείου μεταδεδομένων είναι ελεύθερο κείμενο και είναι υποχρεωτικό. Χωρική ανάλυση (spatial resolution) Η χωρική ανάλυση αφορά το επίπεδο λεπτομερειών που περιέχει το σύνολο δεδομένων. Εκφράζεται ως σύνολο τιμών, από μηδέν μέχρι πολλές αποστάσεις χωρικής ανάλυσης (κατά κανόνα, για δεδομένα σε μορφή καννάβου (raster) και προϊόντα παραγόμενα από εικόνες) ή ισοδύναμες κλίμακες (κατά κανόνα, για χάρτες ή προϊόντα παραγόμενα από χάρτες). Μια ισοδύναμη κλίμακα εκφράζεται εν γένει με ακέραια τιμή που αντιστοιχεί στον παρονομαστή της κλίμακας. H απόσταση χωρικής ανάλυσης εκφράζεται ως αριθμητική τιμή σε συνδυασμό με μονάδα μήκους. Υποχρεωτικό πεδίο για σύνολα δεδομένων και σειρές συνόλων δεδομένων εφόσον μπορεί να καθοριστεί ισοδύναμη κλίμακα ή απόσταση χωρικής ανάλυσης Συμμόρφωση (Conformity) Οι απαιτήσεις σχετικά με την συμμόρφωση και το βαθμό συμμόρφωσης, που προβλέπονται από την οδηγία Inspire, καλύπτονται με τα ακόλουθα στοιχεία μεταδεδομένων. Το πεδίο τιμών της συμμόρφωσης είναι υποχρεωτικό. Προδιαγραφή (specification) Πρόκειται για μνεία που περιλαμβάνει τουλάχιστον τον τίτλο και την ημερομηνία αναφοράς (ημερομηνία δημοσίευσης, ημερομηνία τελευταίας αναθεώρησης ή δημιουργίας) των εκτελεστικών διατάξεων που θεσπίζονται με το άρθρο 7 παράγραφος 1 της οδηγίας Inspire ή της προδιαγραφής. 61

70 Βαθμός συμμόρφωσης (degree) Πρόκειται για τον βαθμό συμμόρφωσης του πόρου με της εκτελεστικές διατάξεις που θεσπίζονται με το άρθρο 7 παράγραφος 1 της οδηγίας Inspire. Το πεδίο τιμών αυτού του στοιχείου μεταδεδομένων ορίζεται ως εξής: Σύμμορφος (conformant) Ο πόρος συμμορφώνεται πλήρως με την παρατιθέμενη προδιαγραφή. Δεν είναι σύμμορφος (notconformant) Ο πόρος δεν συμμορφώνεται με την παρατιθέμενη προδιαγραφή. Δεν αξιολογήθηκε (notevaluated) Δεν αξιολογήθηκε η συμμόρφωση Περιορισμοί σχετικά με την πρόσβαση και χρήση Περιορισμός σχετικά με την πρόσβαση και τη χρήση είναι τουλάχιστον ένα από τα ακόλουθα και είναι υποχρεωτικό πεδίο: Όροι για την πρόσβαση και τη χρήση (Conditions for access and use) Αυτό το στοιχείο μεταδεδομένων ορίζει τους όρους για την πρόσβαση σε σύνολα και υπηρεσίες χωρικών δεδομένων και τη χρήση τους και, κατά περίπτωση, τα αντίστοιχα τέλη, όπως απαιτείται από την οδηγία Inspire. Το πεδίο τιμών αυτού του στοιχείου μεταδεδομένων είναι ελεύθερο κείμενο. Στο στοιχείο αυτό πρέπει να αναφέρονται τιμές. Εάν δεν ισχύουν όροι για την πρόσβαση και χρήση του πόρου, δηλώνεται «δεν ισχύουν όροι». Εάν οι όροι δεν είναι γνωστοί, δηλώνεται «άγνωστοι όροι». Εξάλλου, στο στοιχείο αυτό παρέχονται πληροφορίες σχετικά με τυχόν τέλη που απαιτούνται για την πρόσβαση στον πόρο και τη χρήση του, κατά περίπτωση, ή γίνεται παραπομπή σε Ενιαίο Εντοπιστή Πόρου (Uniform Resource Locator, URL) όπου παρέχονται πληροφορίες σχετικά με τα τέλη. Το πεδίο τιμών αυτού του στοιχείου μεταδεδομένων είναι υποχρεωτικό. Περιορισμοί σχετικά με την πρόσβαση του κοινού (Limitations on public access) Σε περίπτωση που, σύμφωνα με την οδηγία Inspire, τα κράτη μέλη επιβάλλουν περιορισμούς όσον αφορά την πρόσβαση του κοινού σε σύνολα χωρικών δεδομένων και υπηρεσίες χωρικών δεδομένων, στο παρόν στοιχείο μεταδεδομένων παρέχονται πληροφορίες σχετικά με τους περιορισμούς και τους λόγους των περιορισμών. Εάν δεν ισχύουν περιορισμοί σχετικά με την πρόσβαση του κοινού, το γεγονός αυτό 62

71 δηλώνεται στο παρόν στοιχείο μεταδεδομένων. Το πεδίο τιμών αυτού του στοιχείου μεταδεδομένων είναι ελεύθερο κείμενο και είναι υποχρεωτικό Οργανισμοί που είναι αρμόδιοι για τη δημιουργία, τη διαχείριση, τη συντήρηση και τη διανομή των συνόλων και Υπηρεσιών χωρικών δεδομένων Σε αυτή τη κατηγορία υπάρχουν τα ακόλουθα δύο υποχρεωτικά στοιχεία μεταδεδομένων: Αρμόδιο μέρος (responsible party) Πρόκειται για την περιγραφή του οργανισμού που είναι αρμόδιος για τη δημιουργία, τη διαχείριση, τη συντήρηση και τη διανομή του πόρου. Στην περιγραφή περιλαμβάνονται: η ονομασία του οργανισμού υπό μορφή ελεύθερου κειμένου, η ηλεκτρονική διεύθυνση για επικοινωνία, υπό μορφή σειράς χαρακτήρων. Ρόλος του αρμόδιου μέρους (responsible party role) Ο ρόλος του αρμόδιου μέρους ορίζεται ως εξής: Πάροχος πόρου (resourceprovider) Το μέρος που παρέχει τον πόρο. Υπόλογος (custodian) Το μέρος που αποδέχεται να είναι υπόλογος και υπεύθυνος για τα δεδομένα και εξασφαλίζει την ενδεδειγμένη φροντίδα και συντήρηση του πόρου. Κάτοχος (owner) Ο κάτοχος του πόρου. Χρήστης (user) Το μέρος που χρησιμοποιείτον πόρο. Διανομέας (distributor) Το μέρος που διανέμει τον πόρο. Δημιουργός (originator) 63

72 Το μέρος που έχει δημιουργήσει τον πόρο. Αρμόδιος για επικοινωνία (pointofcontact) Το μέρος που είναι αρμόδιο για την παροχή πληροφοριών σχετικά με τον πόρο ή για την απόκτησή του. Πρωτεύων διερευνητής (principalinvestigator) Το μέρος που είναι κυρίως αρμόδιο για την συλλογή των πληροφοριών και για την διενέργεια της έρευνας. Επεξεργαστής (processor) Το μέρος που έχει επεξεργαστείδεδομένα κατά τρόπο που τροποποίησε τον πόρο. Εκδότης (publisher) Το μέρος που δημοσιοποίησε τον πόρο. Συντάκτης (author) Το μέρος που έχει συντάξει τον πόρο Μεταδεδομένα σχετικά με μεταδεδομένα Υπάρχουν τα ακόλουθα στοιχεία μεταδεδομένων τα οποία είναι υποχρεωτικά: Αρμόδιος για επικοινωνία σχετικά με τα μεταδεδομένα (metadata point contact) Περιγραφή του οργανισμού που είναι αρμόδιος για την δημιουργία και την συντήρηση των μεταδεδομένων. Στην περιγραφή αυτή περιλαμβάνονται: η ονομασία του οργανισμού υπό μορφή ελεύθερου κειμένου, η ηλεκτρονική διεύθυνση για επικοινωνία, υπό μορφή σειράς χαρακτήρων. Ημερομηνία μεταδεδομένων (metadata date) Η ημερομηνία που προσδιορίζει πότε δημιουργήθηκε ή ενημερώθηκε η εγγραφή των μεταδεδομένων. Η ημερομηνία αυτή εκφράζεται σύμφωνα με το πρότυπο ISO Γλώσσα μεταδεδομένων (metadata language) 64

73 Η γλώσσα που διατυπώνονται τα στοιχεία μεταδεδομένων. Το πεδίο τιμών αυτού του στοιχείου μεταδεδομένων περιορίζεται στις επίσημες γλώσσες της Κοινότητας και εκφράζεται σύμφωνα με το πρότυπο ISO Σύγκριση στοιχείων μεταδεδομένων σύμφωνα με ISO και με οδηγία Inspire Συνδυάζοντας τα παραπάνω και όσα ειπώθηκαν στο κεφάλαιο έξι και πιο συγκεκριμένα στο κεφάλαιο 6.5, όπου περιγράφονται τα βασικά στοιχεία που συνθέτουν τον πυρήνα τεκμηρίωσης σύμφωνα με το πρότυπο ISO 19115, συμπεραίνουμε ότι ένα σετ μεταδεδομένων που συμμορφώνεται με το πρότυπο ISO δεν συμμορφώνεται απαραίτητα και με την οδηγία Inspire. Διαπιστώθηκε ότι η οδηγία είναι πιο απαιτητική στα εξής στοιχεία μεταδεδομένων: Γεωγραφική θέση (Geographic location of the dataset), πρέπει να οριστεί ένα σαφές ορθογώνιο (Geographic Bounding Box) που να ορίζει την περιοχή που περικλείει τα δεδομένα. Πρόσθετες πληροφορίες έκτασης (Additional extent information), η οδηγία απαιτεί μια χρονολογική αναφορά σε αντίθεση με το πρότυπο ISO όπου το στοιχείο είναι προαιρετικό. Καταγωγή (Lineage), απαιτείται μια αναφορά στην προέλευση των δεδομένων σε αντίθεση με το πρότυπο ISO όπου το στοιχείο είναι προαιρετικό. Τύπος πόρου (Resource type), δεν υπάρχει στο πρότυπο ISO Συμμόρφωση (Conformity) (με τις εκτελεστικές διατάξεις), δεν υπάρχει στο πρότυπο ISO Όροι πρόσβασης και χρήσης (Conditions for access and use), δεν υπάρχει στο πρότυπο ISO Περιορισμοί κοινής χρήσης (Limitations on public access), δεν υπάρχει στο πρότυπο ISO Χρονοδιαγράμματα δημιουργίας μεταδεδομένων Τα κράτη μέλη δημιουργούν τα μεταδεδομένα που προβλέπονται σύμφωνα με το ακόλουθο χρονοδιάγραμμα (Inspire 2007): το αργότερο 2 έτη από την ημερομηνία θέσπισης των εκτελεστικών διατάξεων όσον αφορά τα σύνολα χωρικών δεδομένων που αντιστοιχούν στα θέματα των παραρτημάτων Ι και ΙΙ της οδηγίας Inspire δηλαδή το αργότερο 5 έτη από την ημερομηνία θέσπισης των εκτελεστικών διατάξεων όσον αφορά τα σύνολα χωρικών δεδομένων που αντιστοιχούν στα θέματα του παραρτήματος ΙΙΙ της οδηγίας Inspire δηλαδή

74 66

75 7. Υποδομή Γεωγραφικών Πληροφοριών στην Ελλάδα 7.1 Κοινωνία της Πληροφορίας Μέχρι και πριν από 5 περίπου χρόνια, ελλείψει συνολικού εθνικού η ευρωπαϊκού πλαισίου για μια ενιαία υποδομή χωρικών δεδομένων δεν υπήρξαν συντονισμένες εθνικές προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση. Σε αυτό συνέβαλλε εκτός από την έλλειψη ενημέρωσης και πόρων, η απροθυμία των φορέων του δημοσίου τομέα να συνεργαστούν μεταξύ τους και να ανταλλάξουν χωρικά δεδομένα, τα οποία αντιμετώπιζαν σαν ιδιοκτησία του κάθε φορέα και όχι της Χώρας. Οι όποιες προσπάθειες για ψηφιοποίηση αναλογικών δεδομένων ή εξαρχής απόκτηση ψηφιακών γινόταν αποσπασματικά και χωρίς ενιαίες προδιαγραφές. Στην παραπάνω κατεύθυνση συνέβαλλε και η μικρή διείσδυση νέων τεχνολογιών στη Δημόσια Διοίκηση που εμπόδιζε του φορείς μεταξύ άλλων να αντιληφθούν τις δυνατότητες αξιοποίησης των χωρικών δεδομένων μέσω χρήσης εξειδικευμένων εφαρμογών. Η παραπάνω κατάσταση όμως, μέσω της σταδιακής διείσδυσης των νέων τεχνολογιών στη Δημόσια Διοίκηση, μέσω της ενημέρωσης αλλά και νέων χρηματοδοτικών εργαλείων μέσω της ΕΕ συνετέλεσαν στην σταδιακή ενσωμάτωση δράσεων που θα οδηγούσαν σταδιακά στη δημιουργία χωρικών υποδομών. Η πλέον συντονισμένη προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση δόθηκε μέσω των ευκαιριών συγχρηματοδότησης έργων από την ΕΕ από το Γ ΚΠΣ και συγκεκριμένα το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Κοινωνία της Πληροφορίας». Στο κατώφλι του 21ου αιώνα, η Κοινωνία της Πληροφορίας (ΚτΠ) δημιουργεί νέα δεδομένα και νέες ευκαιρίες για ανάπτυξη, ευημερία και ποιότητα ζωής. Η ανάπτυξή της βασίζεται στη ραγδαία εξέλιξη των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνίας (ΤΠΕ). Οι τεχνολογίες αυτές αποτελούν ουσιαστικό εργαλείο για ανοιχτή και αποτελεσματική διακυβέρνηση και για την παροχή βελτιωμένων υπηρεσιών στον πολίτη (Inspire 2007). Ανάμεσα στις δράσεις της ΚτΠ είναι και η Ε.Υ.Γε.Π., διάφορες δράσεις για το περιβάλλον, καθώς και η δημιουργία GIS σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. Έτσι λαμβάνοντας υπόψη την οδηγία 2007/2/ΕΚ για τη δημιουργία υποδομής χωρικών πληροφοριών στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα (Inspire), σχεδιάστηκε το Μέτρο 2.4 «Περιφερειακά γεωγραφικά πληροφοριακά συστήματα και καινοτόμες ενέργειες». Το μέτρο 2.4 υλοποιείται με βάση τις κατευθύνσεις egovernment και eeurope καθώς και της στόχευσης για συγκρότηση Ευρωπαϊκής Υποδομής Ψηφιακών Γεωγραφικών Πληροφοριών (European Spatial Data Infrastructure - ESDI) και Παγκόσμιας Υποδομής Ψηφιακών Γεωγραφικών Πληροφοριών (Global Spatial Data Infrastructure- GSDI), λαμβάνοντας υπόψη την Inspire, από όπου και προέκυψε η ανάλυση των επιμέρους στόχων δράσεων. 67

76 Οι στόχοι του μέτρου περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων και τα κάτωθι: Δημιουργία Εθνικής Υποδομής Ψηφιακών Γεωγραφικών Πληροφοριών, σαν ενιαία, πρότυπη δομή ανταλλαγής ψηφιακών δεδομένων. Η δράση είναι οριζόντια, αφορά στη δημιουργία βάσεων Γεωγραφικών δεδομένων για το σύνολο της χώρας. Η υποδομή θα περιλαμβάνει συλλογή των ήδη υπαρχόντων δεδομένων ολοκλήρωση τους και παραγωγή νέων, δικτυακή επικοινωνία, πρότυπα διαλειτουργικότητας, πρότυπα συνεργασίας φορέων, μηχανισμούς πρόσβασης και πολιτική διάθεσης των προϊόντων. Ανάπτυξη εφαρμογών Γ.Π.Σ για την κάλυψη εξειδικευμένων αναγκών των φορέων σε εθνικό και περιφερειακό-τοπικό επίπεδο ώστε να δημιουργηθούν υπηρεσίες χωρικών δεδομένων Ανάπτυξη εφαρμογών που προσανατολίζονται σε θέματα περιβάλλοντος 7.2 Εθνική Υποδομή Γεωγραφικών Πληροφοριών (National Geographic Information Infrastructure NaGi 2 ) Όπως έχει αναφερθεί η Inspire θα στηριχθεί στην υπάρχουσα εθνική υποδομή χωρικών πληροφοριών του κάθε κράτους μέλους. Λίγα κράτη μέλη έχουν διαμορφώσει ένα πλαίσιο για τη δημιουργία εθνικής υποδομής χωρικών πληροφοριών (SDI - Spatial Data Infrastructure in Europe), το οποίο να καλύπτει επιχειρησιακά, οργανωτικά και νομικά ζητήματα. Ακόμη και εκεί όπου έχουν ληφθεί μέτρα, αυτά περιορίζονται συνήθως σε συγκεκριμένες περιοχές ή τομείς. Έτσι και η Ελλάδα βρίσκεται σε πολύ αρχικό στάδιο δημιουργίας μιας υποδομής γεωγραφικών πληροφοριών που θα συμμορφώνεται με την οδηγία Inspire. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει θεσμικό και νομοθετικό πλαίσιο, που να αναφέρεται σε διάθεση χαρτών και χωρικών δεδομένων γενικότερα. Το θεσμικό καθεστώς περιορίζεται στον καθορισμό αρμοδιοτήτων φορέων, οι οποίοι παράγουν ή είναι υπεύθυνοι για την παραγωγή χαρτογραφικού υλικού ψηφιακού ή αναλογικού. Σήμερα, πλην της εκπεφρασμένης πρόθεσης κάποιων φορέων να στηρίξουν τη δημιουργία μιας Εθνικής Υποδομής Γεωγραφικών Πληροφοριών, δεν υφίσταται κανένας απολύτως συντονισμός, δεν υπάρχουν κοινά πρότυπα που να χρησιμοποιούνται, ενώ είναι παντελώς αδύνατη η διαλειτουργικότητα μεταξύ δεδομένων φορέων - ακόμη και μεταξύ υπηρεσιών του ιδίου φορέα. Το γεγονός ότι στην Ελλάδα ήδη εκτελούνται, πληθώρα έργων που αφορούν σε Γεωγραφικά Πληροφοριακά Συστήματα, κάνει επιτακτικό το συντονισμό τους και την εναρμόνιση των αποτελεσμάτων τους, ώστε τα παραγόμενα γεωγραφικά δεδομένα να είναι εντάξιμα σε ένα ολοκληρωμένο πληροφοριακό σύστημα, να μπορούν να επαναχρησιμοποιούνται και να συμβάλλουν στην από μακρόν συζητούμενη Εθνική Υποδομή Γεωγραφικών Πληροφοριών. 68

77 Το σημαντικότερο πρόβλημα της χώρας αφορά στα δεδομένα και τη διαχείρισή τους: Παρατηρείται έλλειψη σε βασικά δεδομένα (π.χ. Κτηματολογικά). Δεν υπάρχει ολοκληρωμένη γνώση για τα δεδομένα που υπάρχουν σε πανελλαδικό επίπεδο με αποτέλεσμα να μην είναι γνωστό τι ακριβώς δεδομένα υπάρχουν, ποιας μορφής είναι, που βρίσκονται και ποια η αξιοπιστία τους. Επαναλαμβάνονται προσπάθειες συλλογής, επεξεργασίας και ψηφιοποίησης δεδομένων από διάφορους φορείς με αποτέλεσμα να γίνεται κατασπατάληση πόρων, χρόνου και ανθρώπινου δυναμικού. Υπάρχει μια έντονη τάση έλλειψης συνεργασίας μεταξύ σχετικών φορέων και πολλές φορές αντιπαλότητα. Δεν υπάρχει σαφής πολιτική διάθεσης δεδομένων και τιμολόγησης πληροφοριών. Δεν έχει αξιοποιηθεί η πρόκληση του διαδικτύου και της επικοινωνίας μεταξύ των φορέων, που παράγουν και επεξεργάζονται δεδομένα. Δεν έχει επιλυθεί με συγκεκριμένο τρόπο το πρόβλημα της πνευματικής ιδιοκτησίας των χωρικών δεδομένων και της δημιουργίας υπεραξίας από τα δεδομένα. Με την υλοποίηση μιας Ελληνικής Υποδομής Γεωγραφικών Πληροφοριών θα επιτευχθούν τα ακόλουθα: Θα υφίσταται ένα σύνολο ενιαίων προδιαγραφών προς υιοθέτηση από τους φορείς για την εναρμόνιση και διάθεση των δεδομένων τους. Θα είναι δυνατός ο εντοπισμός και η πρόσβαση σε δεδομένα των φορέων μέσω του portal της Εθνικής Υποδομής Γεωγραφικών Πληροφοριών και η εν συνεχεία ενοποίησή τους προς όφελος του εκάστοτε χρήστη. Θα υφίσταται η δυνατότητα ένταξης στην Εθνική Υποδομή Γεωγραφικών Πληροφοριών άλλων δεδομένων και υπηρεσιών από οποιαδήποτε δραστηριότητα γεωπληροφορικής στη χώρα. Θα υπάρχει εναρμόνιση με διεθνή και Ευρωπαϊκά πρότυπα, όπως η Inspire. Γι αυτό το σκοπό εντάχθηκε στα πλαίσια του μέτρου 2.4 στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Κοινωνία της Πληροφορίας» η υποκατηγορία 2.1: Δημιουργία ευρύτερης υποδομής σε ψηφιακά δεδομένα, για την υποστήριξη των εφαρμογών οι δράσεις της οποίας αφορούν στη δημιουργία Εθνικής Υποδομής Ψηφιακών Γεωγραφικών Πληροφοριών, σαν ενιαία, πρότυπη δομή ανταλλαγής ψηφιακών δεδομένων. Η δράση είναι οριζόντια, αφορά στη δημιουργία βάσεων Γεωγραφικών δεδομένων (ξηράς και θάλασσας) για το σύνολο της χώρας. Η υποδομή θα περιλαμβάνει συλλογή των ήδη υπαρχόντων δεδομένων ολοκλήρωση τους και παραγωγή νέων, δικτυακή επικοινωνία, πρότυπα διαλειτουργικότητας, πρότυπα συνεργασίας φορέων, μηχανισμούς πρόσβασης και πολιτική διάθεσης των προϊόντων και στοχεύει στην σύνταξη ψηφιακών χαρτών σαν υπόβαθρο για την σύνθεση και παραγωγή θεματικών ή και ειδικών χαρτών, αναγκαίων για την χάραξη αναπτυξιακής πολιτικής. 69

78 7.3 Τι είναι η Ε.Υ.Γε.Π. Η πιο σημαντική συμβολή στη δημιουργία μιας τέτοιας υποδομής ήταν η πρόσφατη αναγνώριση της σημασίας της ΕΥΓεΠ (Εθνική Υποδομή Γεωγραφικών Πληροφοριών) από τη Βουλή των Ελλήνων. Η Ε.Υ.Γε.Π. είναι μία συνολική προσπάθεια σε εθνικό, περιφερειακό, τοπικό επίπεδο η οποία περιλαμβάνει το δημόσιο, τον ιδιωτικό και τον ακαδημαϊκό τομέα. Πιο συγκεκριμένα θα καθορίζει τις τεχνολογίες, τις πολιτικές και το θεσμικό πλαίσιο, που καλύπτουν τη διαθεσιμότητα και την πρόσβαση στα χωρικά δεδομένα. Η Υποδομή Γεωγραφικών Πληροφοριών παρέχει μία βάση για τα χωρικά δεδομένα, για την ανάκτησή τους, την εκτίμηση της ποιότητας και της αξίας τους, τις εφαρμογές τους από τους χρήστες, και το πρωτόκολλο διάθεσης τους από τους φορείς τήρησής τους (κυβερνητικούς, εμπορικούς, μη κερδοσκοπικούς και ακαδημαϊκούς). Η Ε.Υ.Γε.Π. είναι κάτι περισσότερο από ένα σύνολο βάσεων δεδομένων καθώς περιέχει τόσο τα γεωγραφικά δεδομένα, όσο και τα χαρακτηριστικά τους, τα μεταδεδομένα, και τους τρόπους για εύρεση, οπτικοποίηση και εκτίμηση των δεδομένων καθώς και μεθόδους πρόσβασης στα δεδομένα. Επιπλέον, εμπεριέχει υπηρεσίες και λογισμικό για την υποστήριξη των εφαρμογών. Για την εύρυθμη λειτουργία της, θα πρέπει να περιέχει επίσης συστήματα, δικτυακή επικοινωνία, συμφωνίες συνεργαζόμενων φορέων, μηχανισμούς πρόσβασης και πρότυπα διαλειτουργικότητας. Η ΕΥΓεΠ βρίσκεται στο στάδιο σχεδίασης των πρότυπων και κανόνων διαλειτουργικότητας της. Τα υπάρχοντα δεδομένα και μεταδεδομένα πρέπει να εντοπιστούν και να εισαχθούν στην υποδομή (Κάβουρας Μ.). 7.4 Ο ρόλος του ΤΕΕ Ως Επίσημος Τεχνικός Σύμβουλος της Πολιτείας, το Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδος παρακολουθεί συστηματικά τα τελευταία τρία έτη την εξέλιξη της υλοποίησης της οδηγίας Inspire, όπως και τις προσπάθειες της χώρας για τη σταδιακή υλοποίηση μιας Εθνικής Υποδομής Γεωγραφικών Πληροφοριών, η οποία αποτελεί τη βάση αλλά και τη προϋπόθεση για την επιτυχή συμβολή της χώρας στην Ευρωπαϊκή Υποδομή Γεωγραφικών Πληροφοριών. Προς αυτή την κατεύθυνση, το ΤΕΕ μέσω της Ειδικής Επιστημονικής Επιτροπής του για τα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών, ενημερώνει τους δημόσιους φορείς που παράγουν γεωγραφική πληροφορία στην Ελλάδα, ώστε αυτοί να προσαρμοστούν έγκαιρα στις απαιτήσεις της οδηγίας Inspire. Επιπλέον, το ΤΕΕ ενημερώνει και τους εκπροσώπους της πολιτικής ηγεσίας. Επίσης, μετά από πρωτοβουλία της Ειδικής Επιστημονικής Επιτροπής για τα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών, το ΤΕΕ είναι ένας από τους φορείς χρηστών (Spatial Data Interest Communities) που παρακολουθούν την υλοποίηση της δράσης. Είναι μάλιστα ο μοναδικός φορέας στην Ελλάδα που συμμετέχει με εμπειρογνώμονα στις επιτροπές (drafting teams) που καθορίζουν τους κανόνες εφαρμογής της Οδηγίας Inspire (ομάδα εργασίας για την Κοινοτική Οδηγία Inspire, 2008). 70

79 7.5 Δεδομένα που υπάρχουν στην Ελλάδα Τα δεδομένα μπορούν να προμηθευτούν από τους εξής φορείς (ομάδα εργασίας για την Κοινοτική Οδηγία Inspire, 2008): ΟΚΧΕ (Οργανισμός Κτηματολογίου και Χαρτογραφήσεων Ελλάδας) ΕΣΥΕ (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδας) ΥΠΕΧΩΔΕ (Υπουργείο Περιβάλλοντος και Χωροταξίας και Δημοσίων Εργων) ΓΥΣ (Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού) ΙΓΜΕ (Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών) ΑΛΛΟΙ ΦΟΡΕΙΣ Άλλες πηγές προέλευσης χωρικών δεδομένων είναι: Ευρωπαϊκοί Οργανισµοί και Προγράµµατα (πχ, ESPON, EEA, CORINE), πού οι χαρτογραφήσεις τους δείχνουν τη συγκριτική θέση της Ελλάδας σε σχέση µε τη λοιπή Ευρώπη Natura 2000, µε τους οικοτόπους κοινοτικού ενδιαφέροντος προς προστασία Εθνικός Σχεδιασµός (12 Περιφερειακά Σχέδια θεσµοθετηµένα το 2003 και 4 υπό εκπόνηση µελέτες: το Γενικό Εθνικό Χωροταξικό Σχέδιο και 3 Ειδικά Χωροταξικά Πλαίσια, για τις ΑΠΕ, τη Βιοµηχανία και τον Τουρισµό) Πιο συγκεκριμένα έχουμε τις εξής βασικές υποδομές σε χωρικά δεδομένα: Κτηματολογικά δεδομένα από τον ΟΚΧΕ και την ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Α.Ε. Παράλληλα, γίνεται μια συστηματική, ενήμερη και πλήρης συλλογή τοπογραφικής πληροφορίας σε μεγάλη κλίμακα. Χαρτογραφικό υλικό σε κλίμακα 1:25.000, 1:5.000, ενώ ο ΟΚΧΕ διαθέτει ήδη το 1: για την απεικόνιση της κάλυψης γης (CORINE Land Cover). Η ΕΣΥΕ αξιοποίησε πρόσφατα την τεχνολογία των Συστημάτων Γεωγραφικών Πληροφοριών. Τα δεδομένα συλλέχθηκαν σε ψηφιακή μορφή, δίνοντας τη δυνατότητα γρήγορης και αξιόπιστης επεξεργασίας τους. Καταρτίστηκαν υπόβαθρα για 485 οικισμούς της Ελλάδος με πληθυσμό άνω των κατοίκων και για 125 οικισμούς με πληθυσμό κάτω των κατοίκων. Καταγράφονται σε ψηφιακή μορφή τα δίκτυα κοινής ωφελείας (ηλεκτρισμός, ύδρευση, αποχέτευση, φυσικό αέριο, τηλεπικοινωνίες). Προς υλοποίηση Συστημάτων Γεωγραφικών Δεδομένων για τη οργάνωση και διάχυση των δεδομένων τους προχωρούν και άλλοι μεγάλοι φορείς όπως είναι το Υπουργείο Γεωργίας, το ΙΓΜΕ, κ.ά. Οι υπηρεσίες του ΥΠΕΧΩΔΕ συλλέγουν στοιχεία σε διάφορες κλίμακες, τα οποία αφορούν, ανάλογα με την κλίμακα και την ακρίβειά τους, είτε τους δήμους είτε τους νομούς. 71

80 Το ΥΠΕΧΩΔΕ έχει σε εξέλιξη έργα που συλλέγουν δεδομένα σε εθνική κλίμακα και σε μεγάλη ανάλυση. Παράλληλα, διάφοροι μεγάλοι ΟΤΑ συλλέγουν δεδομένα σε μεγάλη ανάλυση για τον αστικό χώρο. Τα δεδομένα αυτά είναι απαραίτητο να ενσωματωθούν σταδιακά στην Εθνική Υποδομή, καθόσον η τελευταία θα διαθέτει δεδομένα ποικίλης ανάλυσης και δεν νοείται να υπάρχουν διαφορετικές προδιαγραφές ενοποίησης στη συνέχεια του γεωγραφικού χώρου. Στο παράρτημα ΙΙ φαίνονται αναλυτικά τα δεδομένα που διατίθενται από κάθε φορέα. Τα στοιχεία αυτά προέκυψαν από την επεξεργασία ερωτηματολογίων προς τους φορείς από το ΤΕΕ. Από τους πίνακες αυτούς προκύπτει ότι όλα τα θεματικά επίπεδα της οδηγίας Inspire καλύπτονται από κάποιον φορέα (ομάδα εργασίας για την Κοινοτική Οδηγία Inspire, 2008). Παρακάτω αναφέρονται ορισμένα χαρακτηριστικά προβλήματα που προκύπτουν κατά την προσπάθεια ενοποίησης των παραπάνω δεδομένων. Κατά καιρούς έχουν χρησιμοποιηθεί διαφορετικά υπόβαθρα µε αποτέλεσμα να τίθεται το ερώτημα «ποιο υπόβαθρο είναι ακριβέστερο» και παράλληλα να παρουσιάζονται οφθαλμοφανείς αναντιστοιχίες και σφάλματα όταν προστίθεται θεματική πληροφορία από το ένα στο άλλο. Πολλά αρχεία, πού παραλήφθηκαν στο παρελθόν, είναι σε μορφή µη αξιοποιήσιμη (πχ, jpeg). Υπάρχει μεγάλη αποσπασματικότητα δεδομένων (τόσο σε επίπεδο χωρικό όσο και χρονικό) και σημαντική έλλειψη των αναγκαίων μεταδεδοµένων. Υπάρχει πολύ μεγάλη διασπορά των πληροφοριών, πού απαιτούνται για την παραγωγή θεματικών επιπέδων, εφόσον αυτές παράγονται και διατίθενται από διαφορετικούς φορείς (πχ, ΕΣΥΕ, Υπουργείο Ανάπτυξης, ΥΠΠΟ, Υπουργείο Μεταφορών, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, κλπ). Υπάρχει μεγάλη ανάγκη για συστηματική επικαιροποίηση (πχ, το ΥΠΕΧΩ Ε παρήγαγε µε ανάθεση το 1999 ψηφιακούς χάρτες σε 1:50.000, βάσει υποβάθρων της ΓΥΣ, αλλά έκτοτε δεν έχουν επικαιροποιηθεί). Για τμήμα του υπάρχοντος ψηφιακού χαρτογραφικού υλικού υπάρχουν δεσμεύσεις διάθεσης από τους φορείς πού παρήγαγαν την πρωτογενή πληροφορία. Το λοιπό υλικό διατίθεται από το ΥΠΕΧΩ Ε στους ενδιαφερόμενους, µε μόνη προϋπόθεση την κάλυψη του κόστους αναπαραγωγής (αν δεν μπορεί να αποσταλεί µε ηλεκτρονικό ταχυδρομείο). Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό ότι, ενώ υπάρχει πολύτιμο υλικό χωρικής πληροφορίας, λόγω της μορφής των εν λόγω δεδομένων, υπάρχουν στη φάση αυτή προβλήματα λειτουργικότητας τόσο για την τεκμηρίωση ουσιαστικής άσκησης τού χωροταξικού σχεδιασμού όσο και για την άμεση εφαρμογή της Οδηγίας Inspire. Η κινήσεις στην Ελλάδα για ενσωμάτωση της οδηγίας είναι αποσπασματικές και ασυντόνιστες. Αυτή την στιγμή γίνονται προσπάθειες συντονισμού των δημόσιων 72

81 φορέων για την ανάπτυξη μιας Εθνικής Υποδομής Γεωγραφικών Πληροφοριών από το ΤΕΕ. Η οργάνωση αυτή βρίσκεται σε πολύ αρχικό επίπεδο. 7.6 Πολιτική διάθεσης και πνευματικά δικαιώματα σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο Στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχουν δύο τάσεις για την Πολιτική Διάθεσης των γεωγραφικών δεδομένων. Η μία τάση εκπροσωπείται από τις βόρειες κυρίως χώρες, οι οποίες διανέμουν τα δεδομένα τους με πολύ μικρό κόστος που αντιστοιχεί στο κόστος των μέσων (cd, dvd, κτλ) για τη διάθεση τους. Τα δεδομένα παράγονται από υπηρεσίες που χρηματοδοτούνται κατά το μεγαλύτερο τους ποσοστό από το κράτος. Η άλλη τάση εκπροσωπείται από την Αγγλία, η οποία κυρίως μέσω της Ordnance Survey (η κύρια χαρτογραφική υπηρεσία) διανέμει τα δεδομένα της με κόστος που αντιστοιχεί στο κόστος των παραγόμενων προϊόντων. Αντιστοιχεί στο ανταποδοτικό μοντέλο, όπου τα δεδομένα χρηματοδοτούνται κατά το μεγαλύτερο τους ποσοστό από τους χρήστες, που τα αγοράζουν. Οι φορείς αυτοί επιδοτούνται καθόλου ή ελάχιστα από τον κρατικό προϋπολογισμό. Οι τάσεις αυτές αντικατοπτρίζονται τόσο στην Πολιτική για τη Διάθεση των Δεδομένων, όσο και στις διαδικασίες επισκόπησης (viewing). Μόνο η αναζήτηση της Πληροφορίας, μέσω των μεταδεδομένων, σύμφωνα με όλους τους εταίρους, πρέπει να είναι δωρεάν (ομάδα εργασίας για την Κοινοτική Οδηγία Inspire, 2008). Στην Ελλάδα η Πολιτική διάθεσης των δεδομένων χαρακτηρίζεται από την ανεξαρτησία των φορέων που παράγουν γεωγραφικές πληροφορίες. Η τιμολογιακή πολιτική, η οποία συνήθως δεν είναι προϊόν ανάλυσης της αγοράς, είναι ασυντόνιστη. Η διάθεση των δεδομένων στην Ελλάδα συνδυάζει τις δύο προαναφερόμενες ευρωπαϊκές τάσεις, με τον δυσμενέστερο τρόπο για τον τελικό χρήστη - καταναλωτή. Τα δεδομένα διανέμονται με κόστος που αντιστοιχεί στο κόστος των παραγόμενων προϊόντων, αντιστοιχεί δηλαδή στο ανταποδοτικό μοντέλο, ενώ τα δεδομένα αυτά παράγονται από υπηρεσίες που χρηματοδοτούνται κατά το μεγαλύτερο τους ποσοστό από το κράτος ή από κοινοτικούς πόρους (ομάδα εργασίας για την Κοινοτική Οδηγία Inspire, 2008). 7.7 Συμπεράσματα από την μελέτη για την υπάρχουσα κατάσταση στην Ελλάδα σχετικά με τη δημιουργία μιας υποδομής γεωγραφικών πληροφοριών Η Ελλάδα βρίσκεται σε πολύ αρχικό στάδιο δημιουργίας μιας υποδομής γεωγραφικών πληροφοριών που θα συμμορφώνεται με την οδηγία Inspire. Όπως αναφέρθηκε ήδη το μεγαλύτερο μέρος της γεωγραφικής πληροφορίας συλλέγεται, τηρείται και χρησιμοποιείται από οργανισμούς του δημοσίου τομέα, οι οποίοι εξαρτώνται από κυβερνητικές πολιτικές που συνδέονται με οργανωτικές προτεραιότητες, χρηματοδοτήσεις και ρυθμιστικούς μηχανισμούς. Διαπιστώνεται επίσης ότι οι φορείς αυτοί λειτουργούν μεμονωμένα και χωρίς οργάνωση πολλές φορές με αποτέλεσμα να υπάρχει πληθώρα χωρικών πληροφοριών που μένουν αναξιοποίητες, αρκετές από αυτές είναι αμφιβόλου ποιότητας και παράλληλα δεν εξασφαλίζεται η πρόσβαση σε αυτές αλλά ούτε και η διαθεσιμότητα τους. Η κινήσεις 73

82 στην Ελλάδα για ενσωμάτωση της οδηγίας Inspire είναι αποσπασματικές και ασυντόνιστες. Αυτή την στιγμή γίνονται προσπάθειες συντονισμού των δημόσιων φορέων για την ανάπτυξη μιας Εθνικής Υποδομής Γεωγραφικών Πληροφοριών από το ΤΕΕ. Η οργάνωση αυτή βρίσκεται σε πολύ αρχικό επίπεδο. Μετά την έρευνα που διεξήχθη από το ΤΕΕ διαπιστώθηκε ότι όλα τα θεματικά επίπεδα καλύπτονται από κάποιον φορέα. Όμως το είδος και η ποιότητα των δεδομένων δεν μπορεί να εκτιμηθεί καθώς δεν υπάρχουν τα απαραίτητα μεταδεδομένα. Θα πρέπει να υπάρξει επιτακτική προτεραιότητα για την ανάπτυξη της Εθνικής Υποδομής Χωρικών Πληροφοριών, η οποία είναι η καρδιά του e-government και είναι απαραίτητη προϋπόθεση για μια αρτιότερη διοίκηση, οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη και συγχρονισμό με τις διεθνείς εξελίξεις. Οι φορείς του δημοσίου που παράγουν δεδομένα, τα οποία αναφέρονται στην οδηγία θα πρέπει να μεριμνήσουν για την ανάληψη δράσεων προς την ολοκλήρωση των δεδομένων τους και παράλληλα για την δημιουργία των απαραίτητων μεταδεδομένων. 74

83 8. Κατασκευή Metadata Profile βασισμένο στο ISO για τις ανάγκες της εργασίας 8.1 Εισαγωγή Το πρότυπο ISO καθορίζει περίπου 300 χαρακτηριστικά μεταδεδομένων. Συνήθως, για την κατασκευή κάποιου προφίλ (profile) χρησιμοποιείται ένα υποσύνολο του πλήρους συνόλου αυτών των χαρακτηριστικών. Διατηρείται δηλαδή, ένας ελάχιστος βασικός αριθμός από χαρακτηριστικά μεταδεδομένων που πρέπει να εφαρμόζεται σε όλα τα δεδομένα. Έτσι δημιουργήθηκε ένα προφίλ μεταδεδομένων που περιλαμβάνει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά μεταδεδομένων. Τίτλος συνόλου δεδομένων (Υ) (Dataset title) Αρμόδιος οργανισμός (Π) (Dataset responsible party) Γλώσσα που χρησιμοποιείται (Υ) (Dataset language) Σύντομη περιγραφή (Υ) (Abstract describing the dataset) Πληροφορίες επικοινωνίας για τα δεδομένα (Υ) (Metadata point of contact) Γλώσσα μεταδεδομένων (Σ) (Metadata language) Ημερομηνία αναφοράς (Υ) (Dataset reference date) Γεωγραφική θέση (Σ) (Geographic location of the dataset) Κατηγορία δεδομένων (Υ) (Dataset topic category) Σύστημα αναφοράς (Π) (Reference system) Όνομα προτύπου μεταδεδομένων (Π) (Metadata standard name) Ημερομηνία μεταδεδομένων (Υ) (Metadata date stamp) Πιν.8.1: Τα βασικά προτεινόμενα είδη μεταδεδομένων για εφαρμογές γεωγραφικών συνόλων Δεδομένων, όπου (Υ): Υποχρεωτικό, (Π): Προαιρετικό, (Σ) Υπό συνθήκες Χρησιμοποιούμενο. Τα παραπάνω βασικά προτεινόμενα είδη μεταδεδομένων που χρησιμοποιούνται στο παραχθέν προφίλ μεταδεδομένων της εργασίας., προέρχονται από πέντε πακέτα μεταδεδομένων της επίσημης προδιαγραφής και είναι τα εξής: Πακέτο πληροφοριών για την αναγνώριση των δεδομένων (MD_Identification) Πακέτο πληροφοριών για την ποιότητα των δεδομένων (DQ_DataQuality) Πακέτο πληροφοριών για το σύστημα αναφοράς των δεδομένων (MD_ReferenceSystem) Πακέτο πληροφοριών για την έκταση των δεδομένων (EX_Extent) Πακέτο πληροφοριών για τον υπεύθυνο φορέα διάθεσης των δεδομένων (CI_Citation CI_ResponsibleParty) Το κάθε ένα από τα παραπάνω πακέτα, περιέχει στοιχεία άλλα από τα οποία χρησιμοποιούνται υποχρεωτικά, άλλα προαιρετικά και άλλα υπό συνθήκες. Στις παρακάτω παραγράφους γίνεται μια παρουσίαση των περιεχομένων του κάθε πακέτου του προτύπου που χρησιμοποιήθηκε. Για κάθε πακέτο, παρουσιάζεται και το αντίστοιχο στατικό διάγραμμα UML, για καλύτερη κατανόηση της δομής του. Οι πληροφορίες των πακέτων που θα παρουσιαστούν, αφορούν το περιεχόμενο του 75

84 προτύπου ISO όπως διαμορφώθηκε από τις τελευταίες διορθώσεις που έχουν γίνει από τον οργανισμό ISO TC 211 το Η επιλογή που έγινε βασίστηκε στις ελάχιστες απαιτήσεις μεταδεδομένων της οδηγίας Inspire. 8.2 Πακέτο πληροφοριών αναγνώρισης (Identification Information - MD_Identification) Το πακέτο αυτό περιέχει πληροφορίες που ταυτοποιούν τα χωρικά δεδομένα με μοναδικό τρόπο. Αποτελεί συνάθροιση ορισμένων πακέτων και περιέχει και πληροφορίες που χαρακτηρίζουν τα δεδομένα όπως παραπομπή στον αρμόδιο οργανισμό που είναι υπεύθυνος για τα χωρικά δεδομένα που περιγράφονται, περίληψη του περιεχομένου τους, και την υφιστάμενη κατάστασή τους. Η οντότητα MD_Identification μπορεί να οριστεί είτε ως MD_DataIdentification όταν χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει τα δεδομένα και ως MD_ServiceIdentification όταν χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει μια υπηρεσία καταλόγου μεταδεδομένων. Το πακέτο «πληροφορίες ταυτότητας» χαρακτηρίζεται υποχρεωτικό και αποτελείται από τις ακόλουθες οντότητες: MD_Format, μορφή (format) των δεδομένων MD_BrowseGraphic, γραφική επισκόπιση των δεδομένων MD_Usage, συγκεκριμένες χρήσεις των δεδομένων MD_Constrains, περιορισμοί που τέθηκαν στα δεδομένα MD_Keywords, λέξεις κλειδιά που περιγράφουν τα δεδομένα MD_MaintenanceInformation, πόσο συχνά σχεδιάζεται για να ενημερώνονται τα δεδομένα και ο σκοπός για τον οποίον ενημερώνονται MD_AggregateInformation, πληροφορίες για τα σύνολα δεδομένων που είναι επιμέρους τμήματα του συνόλου δεδομένων που τα μεταδεδομένα περιγράφουν 76

85 Εικ.8.1: Στατικό διάγραμμα UML του πακέτου «πληροφορίες αναγνώρισης» στο πρότυπο ISO (ISO TC ). Τα χαρακτηριστικά extent, topiccategory, spatialresolution της κλάσης MD_DataIndetification καθώς και το χαρακτηριστικό descriptivekeywords συμβάλλουν στην καταχώριση πληροφοριών απαραίτητες για την αναζήτηση γεωγραφικών δεδομένων με κριτήρια στους καταλόγους γεωγραφικών δεδομένων αλλά και σε ψηφιακές βιβλιοθήκες (Nougeras-Iso et al 2005). Το χαρακτηριστικό extent περιγράφει την έκταση χωρικά αλλά και χρονικά των γεωγραφικών δεδομένων. Το χαρακτηριστικό extent είναι υποχρεωτικό υπό τη συνθήκη να καταχωριστεί η πληροφορία έκτασης είτε με γεωγραφικές συντεταγμένες (EX_GeographicBoundingBox), είτε με περιγραφή της καταλαμβανόμενης έκτασης 77

86 (EX_GeographivDescription). Το χαρακτηριστικό αυτό ανήκει στα βασικά στοιχεία μεταδεδομένων. Το χαρακτηριστικό topiccategory που παρέχει πληροφορίες για την κατηγορία ή τις κατηγορίες που ανήκουν θεματικά τα γεωγραφικά δεδομένα ανάλογα με το περιεχόμενό τους, παίρνει τιμές κωδικούς της κλάσης τύπου λίστας κωδικών (codelist) με όνομα MD_TopicCategoryCode. Το χαρακτηριστικό ανήκει επίσης στα βασικά στοιχεία μεταδεδομένων. Το χαρακτηριστικό descriptivekeywords είναι τύπου MD_Keywords. Η MD_Keywords είναι μια κλάση που περιέχει χαρακτηριστικά για την καταχώριση λέξεων κλειδιών που περιγράφουν τα γεωγραφικά δεδομένα. Το χαρακτηριστικό spatialresolution είναι τύπου MD_Resolution. Η MD_Resolution είναι μια κλάση που περιέχει χαρακτηριστικά για μια αρχική εκτίμηση της ποιότητας των γεωγραφικών δεδομένων με δύο τρόπους (Σαραφίδης Δ. 2008): Με την καταχώριση της κλίμακας που αντιστοιχεί στα χωρικά δεδομένα συγκρινόμενα με έναν αναλογικό χάρτη Με την καταχώριση της ελάχιστης απόστασης που αντιστοιχεί στο έδαφος 8.3 Πακέτο πληροφοριών για την ποιότητα των δεδομένων (DQ_DataQuality) Το πακέτο αυτό περιέχει πληροφορίες για την ποιότητα των χωρικών δεδομένων που περιγράφονται, και είναι προαιρετικό. Το πακέτο αυτό αποτελεί συνάθροιση δυο επιμέρους οντοτήτων. 1) Της γενικευμένης οντότητας DQ_Element για την καταχώριση παραμέτρων ποιότητας. Η οντότητα DQ_Element μπορεί να οριστεί ως: Ακρίβεια θέσης (DQ_PositionalAccuracy). Με τη σειρά της η ακρίβεια θέσης μπορεί να οριστεί ως: Απόλυτη ακρίβεια θέσης (DQ_AbsoluteExternalPositionalAccuracy) Σχετική ακρίβεια θέσης (DQ_RelativeInternalPositionalAccuracy) Ακρίβεια θέσης δεδομένων ψηφιδωτής μορφής (DQ_GriddedDataPositionalAccuracy) Ακρίβεια χαρακτηριστικών (DQ_ThematicAccuracy). Με τη σειρά της η ακρίβεια χαρακτηριστικών μπορεί να οριστεί ως: Ποσοτική ακρίβεια χαρακτηριστικών (DQ_QuantitativeAttributeAccuracy) Μη ποσοτική ακρίβεια χαρακτηριστικών (DQ_NonQuantitativeAttributeAccuracy) Διόρθωση ποσοτικής ταξινόμισης (DQ_ThematicClassificationCorrectness) Πληρότητα (DQ_Completeness). Με τη σειρά της η πληρότητα μπορεί να οριστεί ως: Πληρότητα παράληψης (DQ_CompletenessOmission) Πληρότητα περίσσειας (DQ_CompletenessCommission) Λογική συνέπεια (DQ_LogicalConsistency). Με τη σειρά της η λογική συνέπεια μπορεί να οριστεί ως: 78

87 Τοπολογική συνέπεια (DQ_TopologicalConsistency) Συνέπεια μορφής (DQ_FormatConsistency) Συνέπεια επιτρεπτών τιμών (DQ_DomainConsistency) Εννοιολογική συνέπεια (DQ_ConceptualConsistency) Χρονική ακρίβεια (DQ_TemporalAccuracy). Με τη σειρά της η χρονική ακρίβεια μπορεί να οριστεί ως: Χρονική εγκυρότητα (DQ_TemporalValidity) Χρονική συνέπεια (DQ_TemporalConsistency) Ακρίβεια μέτρησης χρονικών τιμών (DQ_AccuracyOfATimeMeasurement) 2) Της οντότητας LI_Lineage για την καταχώριση πληροφοριών καταγωγής για τα χωρικά δεδομένα. Οι πληροφορίες γενεαλογίας που μπορούν να καταχωριστούν αφορούν: Το πηγαίο υλικό (LI_Source) που χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή των γεωγραφικών δεδομένων Τα στάδια επεξεργασίας (LI_ProcessStep) που έχει υποστεί το πηγαίο υλικό Οι πληροφορίες για την καταγωγή των γεωγραφικών δεδομένων ανήκει στα βασικά στοιχεία μεταδεδομένων του προτύπου. Εικ.8.2: Στατικό διάγραμμα UML του πακέτου «πληροφορίες ποιότητας δεδομένων» στο πρότυπο ISO (ISO TC ). 79

88 Εικ.8.3: Στατικό διάγραμμα UML της πληροφορίας καταγωγής (ISO TC ). 80

89 Εικ.8.4: Στατικό διάγραμμα UML των παραμέτρων της ποιότητας δεδομένων (ISO TC ). Ενδιαφέρον παρουσιάζει η μεθοδολογία που χρησιμοποιεί το πρότυπο ISO για την τεκμηρίωση της ποιότητας ενός συνόλου χωρικών δεδομένων. Το πρότυπο ISO υποστηρίζει την καταχώριση πληροφοριών ποιότητας ενός συνόλου χωρικών δεδομένων είτε για το σύνολο της έκτασης του, είτε για επιμέρους περιοχές του. Αυτό επιτυγχάνεται με την καταχώριση της έκτασης για κάθε αναφορά ποιότητας (κλάση DQ_DataQuality) στα μεταδεδομένα μέσω του χαρακτηριστικού extent (DQ_DataQuality > DQ_Scope.extent). Στο χαρακτηριστικό extent μπορεί να οριστεί με τρείς μεθόδους η επιμέρους έκταση για την οποία γίνεται η αναφορά ποιότητας: Με σύντομη περιγραφή της έκτασης Με γεωγραφικές συντεταγμένες στο νοτιοανατολιτικότερο και στο βορειοδυτικότερο άκρο της έκτασης Με ένα πολύγωνο που περιγράφει την έκταση Συνεπώς για κάθε τέτοια έκταση μπορούν να καταχωριστούν: 81

90 Πληροφορίες για τις παραμέτρους ποιότητας που αναφέρθηκαν Πληροφορίες για τη γενεαλογία Στις πληροφορίες γενεαλογίας μπορεί να καταχωριστεί επίσης η έκταση για κάθε πηγαίο υλικό που χρησιμοποιήθηκε στο χαρακτηριστικό sourceextent (LI_Source.sourceExtent) (Σαραφίδης Δ. 2008). Εικ.8.5: Σχηματική παράσταση της μεθοδολογίας καταχώρισης της ποιότητας για ένα σύνολο χωρικών δεδομένων στο πρότυπο ISO Το σκιασμένο πολύγωνο αναπαριστά την έκταση που καταλαμβάνει το σύνολο γεωγραφικών δεδομένων. Κάθε ορθογώνιο παραλληλόγραμμο και πολυγωνικό πλαίσιο αναπαριστά την κάθε επιμέρους έκταση για την οποία καταχωρίζονται οι πληροφορίες ποιότητας στα μεταδεδομένα. 8.4 Πακέτο πληροφοριών για το σύστημα αναφοράς των δεδομένων (MD_ReferenceSystem) Το πακέτο αυτό περιέχει την περιγραφή των χωρικών και των προσωρινών συστημάτων αναφοράς που χρησιμοποιούνται σε ένα γεωγραφικό σύνολο δεδομένων. Το πακέτο αυτό χρησιμοποιείται μέσα στο πρότυπο ISO σε δύο περιπτώσεις: Για την καταχώριση πληροφοριών μεταδεδομένων για το προβολικό σύστημα των γεωγραφικών δεδομένων που περιγράφουν τα μεταδεδομένα (συνδέεται μέσω του ρόλου referencesysteminfo με την κλάση βασικών πληροφοριών μεταδεδομένων (MD_Metadata)). Για την καταχώριση πληροφοριών μεταδεδομένων για το προβολικό σύστημα του πηγαίου υλικού στις πληροφορίες γενεαλογίας των γεωγραφικών δεδομένων που περιγράφονται (ορίζεται ως τύπος δεδομένων στο στοιχείο sourcereferencesystem της κλάσης πληροφοριών για το πηγαίο υλικό (LI_Source)). 82

91 Η κύρια κλάση MD_ReferenceSystem (σύστημα αναφοράς) περιέχει στοιχεία όπου μπορεί να δηλωθεί το όνομα του συστήματος αναφοράς που χρησιμοποιείται στα χωρικά δεδομένα που περιγράφονται, και παραπομπή σε εξωτερική πηγή (έναν δικτυακό τόπο για παράδειγμα) όπου παρέχονται οι παράμετροι του συστήματος αναφοράς που αναφέρεται (Σαραφίδης Δ. 2008). Εικ.8.6: Στατικό διάγραμμα UML του πακέτου «Πληροφορία συστήματος αναφοράς» στο πρότυπο ISO (ISO TC ). 83

92 8.5 Πακέτο πληροφοριών για την έκταση των δεδομένων (EX_Extent) Το πακέτο αυτό περιέχει πληροφορίες σχετικά με την χωρική και χρονική έκταση των δεδομένων που χρησιμοποιήθηκαν. Η κύρια κλάση EX_Extent αποτελεί συνάθροιση των EX_GeographicExtent (πληροφορίες έκτασης ως προς την επιφάνεια), EX_TemporalExtent (πληροφορίες έκτασης ως προς τον χρόνο), EX_VerticalExtent (πληροφορίες έκτασης ως προς το κατακόρυφο επίπεδο). Εικ.8.7: Στατικό διάγραμμα UML του πακέτου «Πληροφορίες έκτασης» στο πρότυπο ISO (ISO TC ). Ειδικότερα οι πληροφορίες έκτασης ως προς την επιφάνεια (γενικευμένη κλάση EX_GeographicExtent) μπορούν να οριστούν με μια από τις τρείς μεθόδους (η γενικευμένη κλάση μπορεί να οριστεί ως μια από τις επιμέρους κλάσεις που περιγράφονται παρακάτω): Περιγραφή μιας έκτασης με καταχώριση των κορυφών του πολυγώνου που την περιγράφει χρησιμοποιώντας τη γλώσσα GML (επιμέρους κλάση EX_BoundingPolygon). Περιγραφή μιας έκτασης με την αναφορά γεωγραφικών συντεταγμένων ενός ορθογωνίου παραλληλογράμμου που περιγράφει την εν λόγω έκταση (επιμέρους κλάση EX_GraphicBoundingBox). Περιγραφή της έκτασης δίνοντας κάποιο όνομα της περιοχής και παραπέμποντας σε κάποια πηγή που έχει περισσότερες πληροφορίες για την περιοχή αυτή με βάση το όνομα που έχει καταχωριστεί (επιμέρους κλάση EX_GeographicDescription). 84

93 Οι αναφορές στην κλάση «πληροφορίες έκτασης ως προς την επιφάνεια» (geographic element εικόνα 8.7) μπορεί να είναι από μηδέν έως θεωρητικά άπειρες. Για κάθε αναφορά σε μια επιφάνεια υπάρχει δυνατότητα να ορίζεται αν υπάρχουν ή όχι δεδομένα (χαρακτηριστικό extenttypecode της κλάσης EX_GeographicExtent). Έτσι μπορεί να γίνει αναφορά σε πλήθος εκτάσεων αλλά και σε εκτάσεις οι οποίες να περιέχουν εκτάσεις που δεν αναφέρονται στα χωρικά δεδομένα που περιγράφονται. Το χαρακτηριστικό αυτό δίνει την ευελιξία περιγραφής με ακρίβεια οποιασδήποτε έκτασης στην επιφάνεια του εδάφους (Σαραφίδης Δ. 2008). Εικ.8.8: Ορισμός επιφανειών για τα γεωγραφικά δεδομένα που περιγράφονται με τη χρήση της κλάσης πληροφοριών έκτασης ως προς την επιφάνεια (EX_GeographicExtent) στο πρότυπο ISO Οι επιφάνειες με γκρίζο χρώμα αναφέρονται σε περιοχές χωρικών δεδομένων (χαρακτηριστικό extenttypecode=1) ενώ αυτές με άσπρο χρώμα σε περιοχές που εξαιρούνται από τα χωρικά δεδομένα που περιγράφονται (χαρακτηριστικό extenttypecode=0). Στο σχήμα 1 χρησιμοποιούνται ένα σύνολο από ορθογώνια παραλληλόγραμμα για την περιοχή των χωρικών δεδομένων (κλάση EX_GraphicBoundingBox). Τα ορθογώνια παραλληλόγραμμα με άσπρο χρώμα αναφέρονται σε περιοχές που δεν ανήκουν στα χωρικά δεδομένα που περιγράφονται. Στο σχήμα 2 το εξωτερικό πολύγωνο (κλάση EX_BoundingPolygon) αναφέρεται στα γεωγραφικά δεδομένα και το εσωτερικό σε περιοχή που εξαιρείται από τα γεωγραφικά δεδομένα που περιγράφονται. Στο σχήμα 3 χρησιμοποιούνται δύο πολύγωνα (κλάση EX_BoundingPolygon) σε δύο διαφορετικές περιοχές για να περιγράψουν δύο διαφορετικές εκτάσεις που ανήκουν σε ένα σετ γεωγραφικών δεδομένων. Για την περιγραφή της περιοχής ενός σετ χωρικών δεδομένων μπορούν να χρησιμοποιηθούν ταυτόχρονα και οι τρεις περιπτώσεις των σχημάτων 1,2, Πακέτο πληροφοριών για τον υπεύθυνο φορέα διάθεσης των δεδομένων (CI_Citation και CI_ResponsibleParty) Οι τύποι δεδομένων «Πληροφορίες Παραπομπής» (κλάση CI_Citation) και «Πληροφορίες Υπεύθυνου Φορέα» (κλάση CI_ ResponsibleParty) παρέχουν μια προτυποποιημένη μέθοδο για την οργανωμένη καταχώριση πληροφοριών παραπομπής για: a) κάποιο πόρο (στο ISO ο όρος «πόρος» χρησιμοποιείται για τα ίδια τα μεταδεδομένων, για σύνολα γεωγραφικών δεδομένων ή για τις πληροφορίες ποιότητας δεδομένων κ.τ.λ.). b) για τον υπεύθυνο οργανισμό ή φορέα (για το φορέα υπεύθυνο για τη δημιουργία των μεταδεδομένων, των γεωγραφικών δεδομένων, τη διάθεση των γεωγραφικών δεδομένων κ.τ.λ.) (Σαραφίδης Δ. 2008). 85

94 Εικ.8.9: Στατικό διάγραμμα UML του πακέτου «Πληροφορίες Παραπομπής και Υπεύθυνου Φορέα» στο πρότυπο ISO (ISO TC ). 8.7 Συμπεράσματα Είναι αναγκαίος ο ορισμός συνόλου στοιχείων μεταδεδομένων, ώστε να καθίσταται δυνατόν να ταυτοποιείται και να κατηγοριοποιείται πόρος πληροφοριών για τον οποίο δημιουργήθηκαν μεταδεδομένα, να προσδιορίζονται η γεωγραφική θέση και ο χρόνος αναφοράς του, η ποιότητα και η εγκυρότητά του, η συμμόρφωσή του με τις εκτελεστικές διατάξεις για την διαλειτουργικότητα των συνόλων και των υπηρεσιών χωρικών δεδομένων, οι περιορισμοί σχετικά με την πρόσβαση σε αυτόν και τη χρήση του και ο οργανισμός που είναι υπεύθυνος για τον πόρο. Επιπλέον είναι απαραίτητα στοιχεία μεταδεδομένων σχετικά με την καθαυτή εγγραφή μεταδεδομένων, ώστε να παρακολουθείται η ενημέρωση των δημιουργούμενων μεταδεδομένων και να ταυτοποιείται ο οργανισμός που είναι υπεύθυνος για τη δημιουργία και τη συντήρηση των μεταδεδομένων. Αυτό είναι το ελάχιστο σύνολο στοιχείων μεταδεδομένων που είναι απαραίτητο για τη συμμόρφωση με την οδηγία Inspire, χωρίς ωστόσο να αποκλείεται η δυνατότητα να τεκμηριώνουν οι οργανισμοί τους πόρους πληροφοριών πιο εμπεριστατωμένα, χρησιμοποιώντας πρόσθετα στοιχεία που προκύπτουν από διεθνή πρότυπα ή πρακτικές εργασίας στον κοινό χώρο ενδιαφέροντός τους. 86

95 9. Ανάλυση θεματικών ενοτήτων δεδομένων που χρησιμοποιήθηκαν στην εργασία 9.1 Εισαγωγή Οι θεματικές ενότητες έχουν ως σκοπό να καθιερώσουν ένα δομημένο σύνολο προτύπων για τα χωρικά δεδομένα που αφορούν αντικείμενα ή φαινόμενα που συνδέονται έμμεσα ή άμεσα με μια σχετική θέση πάνω στη γη. Όπως ήδη αναφέρθηκε στο κεφάλαιο 3.7, η οδηγία ταξινομεί τις διαφορετικές θεματικές ενότητες των χωρικών πληροφοριών σε τρία (3) χωριστά παραρτήματα. Το κάθε παράρτημα, πέραν του ότι περιέχει σχετικά ομοειδείς θεματικές κατηγορίες δεδομένων, διακρίνεται και από διαφορετικές προθεσμίες για την εφαρμογή των απαιτήσεων της Inspire. Όπως ήδη αναφέρθηκε η προθεσμίες είναι έως το 2009 για το Παράρτημα Ι, έως το 2012 για τα Παραρτήματα ΙΙ και ΙΙΙ. Στην συγκεκριμένη εφαρμογή χρησιμοποιήθηκε ένα υπάρχων σύνολο δεδομένων στο οποίο υπήρχαν χωρικά δεδομένα μόνο από το πρώτο παράρτημα. Στα επόμενα κεφάλαια περιγράφεται πως διαμορφώθηκαν αυτά τα δεδομένα ώστε να συμμορφώνονται με την οδηγία Inspire. 9.2 Προβολικό σύστημα Τα χωρικά συστήματα συντεταγμένων θα πρέπει να περιγράφονται σύμφωνα με το πρότυπο ISO Είναι γνωστό ότι το ISO δεν είναι επαρκές για κάποια χωρικά συστήματα συντεταγμένων που χρησιμοποιούνται. Συχνά για αυτό το λόγο διάφορες προεκτάσεις προστίθενται στο πρόγραμμα ISO/TC 211. Επιπλέον για τα χωρικά συστήματα συντεταγμένων και τις μετατροπές μεταξύ αυτών θα πρέπει να φτιαχτούν κατάλογοι και μητρώα σύμφωνα με το ISO Ο κατάλογος θα πρέπει να περιέχει τουλάχιστον τα συστήματα τα οποία χρησιμοποιούνται στην Ευρώπη. Το σύστημα ETRS 89 (European Terrestrial Reference System) είναι ένα σύστημα αναφοράς στην Ευρώπη το οποίο έχει υιοθετηθεί από την ευρωπαϊκή επιτροπή. Συνεπώς θα πρέπει τα οριζοντογραφικά συστήματα να ακολουθούν το σύστημα ETRS 89 ενώ τα κατακόρυφα συστήματα να ακολουθούν το EVRS (European Vertical Reference System). Σύμφωνα με την ECRS (European Coordinate Reference Systems) το προβολικό σύστημα που χρησιμοποιείται στην Ελλάδα είναι το ΕΓΣΑ 87 του οποίου τα χαρακτηριστικά φαίνονται στο Παράρτημα ΙΙΙ (Προβολικό σύστημα ΕΓΣΑ 87). Το προβολικό αυτό σύστημα είναι συμβατό με το σύστημα ETRS 89 που επιλέχθηκε από την Κομισιόν και από την οδηγία Inspire. Επίσης στην περίπτωση λήψης δεδομένων από Gps μπορεί να χρησιμοποιηθεί και το WGS 84. Για δεδομένα με οποιοδήποτε άλλο προβολικό σύστημα θα πρέπει να γίνει μετατροπή σε ένα από τα παραπάνω αναφερθέντα συστήματα. 9.3 Γεωγραφικά ονόματα Τα γεωγραφικά ονόματα που χρησιμοποιούνται στην Οδηγία Inspire πρέπει να είναι στην επίσημη γλώσσα της χώρας αλλά και στα Αγγλικά σε περίπτωση που η χώρα δεν έχει λατινικά γράμματα. Στην περίπτωση της Ελληνικής γλώσσας όπου οι χαρακτήρες δεν είναι λατινική, προτείνεται από την οδηγία Inspire η μετάφραση στην Αγγλική γλώσσα σύμφωνα με την τυποποίηση των Ηνωμένων Εθνών. Αυτό το 87

96 σύστημα καταγραφής των γεωγραφικών ονομάτων έχει εγκριθεί και από την Ελληνική Κυβέρνηση. Λεπτομέρειες για την τυποποίηση βρίσκονται στο Παράρτημα ΙV (Γεωγραφικά ονόματα). 9.4 Διοικητικά Όρια Αυτή η θεματική ενότητα αναφέρεται σε περιοχές διαίρεσης όπου τα κράτη μέλη ασκούν τα δικαιοδοτικά δικαιώματα, για την τοπική, περιφερειακή και εθνική διακυβέρνηση, που χωρίζεται από τα διοικητικά όρια. Τα διοικητικά όρια διαμορφώνουν μια τοπολογία πολυγώνων. Tο ευρωπαϊκό στατιστικό γραφείο Eurostat (European Office for Statistics), καθιέρωσε την ονοματολογία των εδαφικών μονάδων NUTS (Nomenclature of Territorial Units for Statistics). Τα NUTS είναι τα πρότυπα που περιγράφουν τα όρια των κρατών μελών μόνο εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα NUTS περιλαμβάνουν τρία επίπεδα σύμφωνα με το ISO και ISO Ο κωδικός NUTS αποτελείται από: 1. τα πρώτα 2 ψηφία αναφέρονται στο κωδικό της χώρας. Η Ελλάδα συμπεριλήφθηκε στο ISO το 1974 και ο κωδικός της είναι GR. 2. το επόμενο αναφέρεται στις ομάδες περιοχών ανάπτυξης που είναι Βόρεια Ελλάδα, Κεντρική Ελλάδα, Αττική, Νησιά με αντίστοιχους κωδικούς 1,2,3,4. Για παράδειγμα GR4 αναφέρεται στα Νησιά. 3. το επόμενο αναφέρεται στις Περιφέρειες. Λεπτομέρειες φαίνονται στο Παράρτημα ΙΙΙ. Για παράδειγμα GR42 αναφέρεται στο Νότιο Αιγαίο. 4. το επόμενο ψηφίο αντιπροσωπεύει το Νομό. Έτσι GR422 αναφέρεται στο Ν.Κυκλάδων. Στη συνέχεια έγινε κωδικοποίηση σε μεγαλύτερη λεπτομέρεια σε δύο επίπεδα. Αυτό έγινε μέσο των τοπικών διοικητικών μονάδων LAU (Local Administrative Units), το οποίο αποτελεί το πρότυπο κωδικοποίησης των Δήμων (Level 1) και των Δημοτικών και Κοινοτικών Διαμερισμάτων (Level 2). Για παράδειγμα GR αντιστοιχεί στο Δήμο Θήρας και στη συνέχεια το Δημοτικό Διαμέρισμα Θήρας έχει το κωδικό GR Οι κωδικοί για όλοι την Ελλάδα βρίσκονται στο Παράρτημα V (Κωδικοποίηση διοικητικών ορίων Ελλάδος σύμφωνα με Nuts και Lau). Στο παρακάτω πίνακα φαίνονται τα 5 επίπεδα κωδικοποίησης. GR NUTS1 NUTS2 NUTS3 LAU1 LAU2 Ομάδες περιοχών ανάπτυξης 4 Περιφέρειες 13 Νομοί 51 Δήμοι / Κοινότητες 1034 Δ.Δ. / Κοινοτικά Διαμερ. GR4 GR42 GR422 GR GR

97 9.5 Οδικό Δίκτυο Η EuroRoadS έχει δημιουργήσει μια πανευρωπαϊκή υποδομή οδικών στοιχείων, πάνω στην οποία στηρίχτηκε και η οδηγία Inspire. Σκοπός ήταν η συλλογή πληροφοριών του τύπου: Είδος δρόμου (διπλής κυκλοφορίας, μονόδρομος, αγροτικός δρόμος, κ.τ.λ.) Όνομα δρόμου (Ε90, Ε75, κ.τ.λ.) Κατάσταση δρόμου (υπό κατασκευή, σε κακή κατάσταση, σε λειτουργία) Επιφάνεια δρόμου (ασφαλτοστρωμένος, χωματόδρομος) Σήμανση γέφυρας, σήραγγας, λιμανιών Σιδηροδρομικά Δίκτυα Στο παράδειγμα έγιναν οι εξής διαχωρισμοί: Layer NAME_GR NAME_EN TYPE_GR TYPE_EN Οδικό δίκτυο1_road1 Οδικό δίκτυο2_road2 Οδικό δίκτυο3_road3 Οδικό δίκτυο4_road4 Οδικό δίκτυο5_road5 9.6 Αεροδρόμιο Ασφαλτόστρωτος Σκυρόστρωτος Αγροτικός δρόμος Hard surface road Allweather loose surface road Loose surface road Δύο ρευμάτων κυκλοφορίας Δύο ρευμάτων κυκλοφορίας Ένα ρεύμα κυκλοφορίας Two lanes wide Two lanes wide One lane wide Ημιονική οδός Trail Ευβατος Passable Καρροποίητοι οδοί Cart track - - Υπάρχουν δύο κωδικοί αεροδρομίων που χρησιμοποιούνται διεθνώς. Ο Διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας ICAO (International Civil Aviation Organization) είναι ο οργανισμός που ρυθμίζει τις διεθνείς αερομεταφορές και χρησιμοποιείται από τις περισσότερες χώρες. Ο ICAO χρησιμοποιεί 4-γράμματους κωδικούς αεροδρομίων και 3-ψήφιους κωδικούς αερομεταφορέων, οι οποίοι χρησιμοποιούνται κατά κόρον σε παγκόσμιο επίπεδο. Η Διεθνής Ένωση Αερομεταφορών IATA (International Air Transport Association) είναι ένας διεθνής οργανισμός αερομεταφορών. Οι τιμές των εισιτηρίων μεταξύ των αεροπορικών εταιρειών καθορίζονται μέσω της ΙΑΤΑ. Στην Ελλάδα χρησιμοποιείται ο κωδικός IATA για την κωδικοποίηση των πτήσεων και για αυτό επιλέχθηκε αυτή η κωδικοποίηση για την εργασία. Ο ΙΑΤΑ παρέχει 3-γράμματους κωδικούς αεροδρομίων και 2-ψήφιους κωδικούς αερομεταφορέων, οι οποίοι χρησιμοποιούνται κατά κόρον σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι κωδικοί IATA για όλο τον Ελλαδικό χώρο φαίνονται αναλυτικά στο Παράρτημα VI (κωδικοί IATA). Στο συγκεκριμένο παράδειγμα το αεροδρόμιο βρίσκεται στη πόλη Θήρα, ονομάζεται «Αεροδρόμιο Σαντορίνη» και οι κωδικοί IATA και ICAO είναι αντίστοιχα «JTR» και «LGSR». 89

98 9.7 Υδρολογία Σύμφωνα με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000 για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων (Water Framework Directive 2000/60/EC WFD of the European Parliament and of the Council) την οποία ακολουθεί και η οδηγία Inspire, η υδρογραφική πληροφορία περιλαμβάνει χαρακτηριστικά (feature) όπως λίμνη, ποτάμι, κανάλι, κ.τ.λ. στα οποία καταχωρείται όπου είναι δυνατό το όνομα κατά την δημιουργία Gis. Στο παράδειγμα της Ν. Θήρας δύο ποτάμια βρέθηκαν ονομαστικά, ο Περετάδος ποταμός και ο Χοιροσπηλιά και υπήρχαν μόνο φυσικά ρέματα. 9.8 Συμπεράσματα Μετά την διερεύνηση και εφαρμογή των προηγούμενων μπόρεσε να αξιολογηθεί, ως ένα βαθμό, η δυσκολία εναρμόνισης των δεδομένων που προϋπάρχουν με την οδηγία Inspire. Πιο συγκεκριμένα συμπεραίνουμε τα εξής: Εφόσον το υπάρχων σύνολο δεδομένων προέκυψε από προηγούμενη εργασία υπήρχαν στοιχεία για την ακρίβεια μετασχηματισμού του χάρτη κατά την εισαγωγή του στο Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών από τον οποίο έπειτα προέκυψαν τα χωρικά δεδομένα μέσω ψηφιοποίησης. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να είναι γνωστή η ακρίβεια με την οποία έγινε η ψηφιοποίηση των χωρικών δεδομένων. Κρίνεται ότι εφόσον για τα περισσότερα δεδομένα στο Ελλαδικό χώρο δεν έχουν δημιουργηθεί μεταδεδομένα δεν θα μπορεί να αξιολογηθεί η ακρίβεια τους. Διαπιστώνεται επίσης ότι το προβολικό σύστημα δεν αποτελεί ιδιαίτερο πρόβλημα εφόσον ολοένα και περισσότερα έργα που περιλαμβάνουν χωρικά δεδομένα, δημιουργούνται απευθείας στο ΕΓΣΑ 87, όπως συνέβη και με το υπάρχων σύνολο δεδομένων. Επιπλέον υπάρχει και δυνατότητα μαζικής μετατροπής των δεδομένων στο επιθυμητό προβολικό σύστημα μέσα από το Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών. Ένα βασικό πρόβλημα που δημιουργήθηκε κατά την διαδικασία εναρμόνισης είναι ότι τα ονόματα είχαν γραφεί σε «greeklish». Τα «greeklish» επιλέγονται συνήθως για δύο λόγους. Ο πρώτος και ίσως ο βασικότερος είναι η ανασφάλεια ότι το λογισμικό δεν θα υποστηρίξει σωστά τους ελληνικούς χαρακτήρες με αποτέλεσμα να χαθεί πληροφορία και ο δεύτερος είναι η ανασφάλεια πολλών χρηστών με την ξένη γλώσσα. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να ξαναγραφούν όλα τα ονόματα σε Ελληνικά αλλά και σε Αγγλικά όπως ορίζει η οδηγία. Τα διοικητικά όρια, όπως ήδη ειπώθηκε, έπρεπε να ακολουθούν την κωδικοποίηση NUTS και LAU, έτσι περάστηκαν οι αντίστοιχοι κωδικοί και οι ονομασίες τους επίσης σε Ελληνικά αλλά και Αγγλικά. Παρόμοια εργασία έγινε και για το οδικό δίκτυο. Αυτά είναι στοιχεία που θα πρέπει να συμπληρωθούν για το σύνολο των χωρικών δεδομένων του Ελλαδικού χώρου. Γίνεται λοιπόν αντιληπτό, ακόμα και από ένα περιορισμένο σύνολο δεδομένων όπως αυτό που χρησιμοποιήθηκε στην εργασία, ότι η λήψη ενιαίων προδιαγραφών κατά την δημιουργία των δεδομένων είναι απολύτως απαραίτητη ώστε να μπορέσουν τα στοιχεία να ξαναχρησιμοποιηθούν αλλά και να ενωθούν, χωρίς προβλήματα, για την δημιουργία μιας εθνικής υποδομής χωρικών δεδομένων η οποία θα μπορεί να ενσωματωθεί στην οδηγία Inspire. 90

99 10. Δημιουργία μεταδεδομένων στο περιβάλλον του ArcCatalog 10.1 Εισαγωγή Για την καλύτερη κατανόηση του δεύτερου σκέλους της οδηγίας Inspire δημιουργήθηκαν μεταδεδομένα για το υπάρχων και πλέον διαμορφωμένο σύμφωνα με την οδηγία σύνολο δεδομένων. Το πρόγραμμα που χρησιμοποιήθηκε είναι το GIS πακέτο ArcMap 9.2. Το πρότυπο μεταδεδομένων που χρησιμοποιήθηκε είναι, όπως ήδη ειπώθηκε το ISO Τα μεταδεδομένα δημιουργήθηκαν σε δύο γλώσσες, αγγλικά και ελληνικά. Στο Παράρτημα VII (Μεταδεδομένα σε μορφή XSL και XML) εμφανίζονται τα αποτελέσματα τις εισαγωγής των μεταδεδομένων σε μορφή XSL και XML και στις δύο γλώσσες όπως προέκυψαν από το ArcCatalog Πρόβλημα που εμφανίστηκε με το ArcCatalog Κατά την εισαγωγή των μεταδεδομένων στο περιβάλλον του ArcCatalog παρουσιάστηκε ένα πρόβλημα στην εμφάνιση των μεταδεδομένων. Το ArcCatalog αδυνατούσε να εμφανίσει τα δεδομένα στο παράθυρο μεταδεδομένων και έβγαζε το εξής μήνυμα λάθους: "Warning! Not Implemented". Μετά από έρευνα στο Internet και στη σελίδα υποστήριξης της ESRI προέκυψε ότι μια ενημέρωση ασφαλείας των Windows XP δημιουργούσε αυτό το πρόβλημα στην έκδοση ArcGis 9.2. Συγκεκριμένα το αρχείο ασφαλείας που δημιουργεί το πρόβλημα είναι το Microsoft XML Core Security Update (KB955069). Για να επιλυθεί το πρόβλημα καταργήθηκε αυτή η ενημέρωση (update). Ένας δεύτερος τρόπος επίλυσης είναι η εγκατάσταση του Service Pack 6 της ESRI για το ArcGis 9.2 που μπορεί να βρεθεί στη σελίδα: D=17&MetaID=

100 10.3 Εφαρμογή Η καταχώρηση των μεταδεδομένων της εργασίας αυτής στηρίχθηκε στο πρότυπο ISO Μέσα από το ArcCatalog του ArcMap δημιουργήθηκε μια γεωγραφική βάση δεδομένων THIRA.gdb (multiple geodatabase) για όλα τα ψηφιοποιημένα στοιχεία του αρχείου santorini.mxd. Εικ.10.1: Δημιουργία geodatabase στο AcrCatalog. Μετά την δημιουργία της βάσης δεδομένων έγινε η εισαγωγή των μεταδεδομένων. Το πρότυπο που χρησιμοποιήθηκε είναι όπως ήδη αναφέρθηκε το ISO που στο περιβάλλον του ArcCatalog αναφέρεται ως ISO. Σύμφωνα με την οδηγία Inspire η γλώσσα στα μεταδεδομένα ορίζεται σύμφωνα με τη λίστα κωδικών ISO/TS που στηρίζεται στους κωδικούς με 3 γράμματα του προτύπου ISO 639-2/Β. Συγκεκριμένα για την ελληνική και αγγλική γλώσσα, που χρησιμοποιήθηκαν στην εργασία αυτή, ο κωδικός είναι αντίστοιχα gre και eng από το greek και english. Η διαδικασία εισαγωγής μεταδεδομένων είναι αρκετά εύκολη στο περιβάλλον του ArcCatalog εφόσον τα μεταδεδομένα εισάγονται μέσω μιας έτοιμης φόρμας χωρίς να απαιτείται ο χρήστης να γνωρίζει λεπτομέρειες για το πρότυπο. Κάθε σελίδα της φόρμας παρουσιάζει σαφώς ποια κομμάτια των πληροφοριών είναι υποχρεωτικά. Εάν μια σελίδα χάνει κάποιες υποχρεωτικές πληροφορίες, είναι χαρακτηρισμένες στον πίνακα περιεχομένων. Όταν οι απαραίτητες πληροφορίες προστεθούν το σημάδι αφαιρείται. 92

101 Εικ.10.2: Σύνδεση με την βάση δεδομένων Thira. Μέσω της έτοιμης φόρμας έγινε η εισαγωγή των μεταδεδομένων. Αρχικά καταχωρήθηκαν οι γενικές πληροφορίες που αφορούν στα ίδια τα μεταδεδομένα. Πιο συγκεκριμένα ο τίτλος (Μεταδεδομένα Νήσου Θήρας), ο χρόνος δημιουργίας ( ), η γλώσσα (Ελληνικά), μια μικρή περίληψη και τα στοιχεία του δημιουργού. Εικ.10.3: Φόρμα εισαγωγής γενικών στοιχείων που αφορούν τα μεταδεδομένα (τίτλος). Η περίληψη αναφέρει επιγραμματικά ότι το σύνολο δεδομένων Thira περιέχει τα ψηφιοποιημένα χαρακτηριστικά του χάρτη της Γεωγραφικής Υπηρεσίας του Στρατού κλίμακας 1 : της Νήσου Θήρας. Πιο συγκεκριμένα περιέχει το οδικό 93

102 δίκτυο με πέντε διαβαθμίσεις, τις ισοϋψής, το αεροδρόμιο, τους αμπελώνες, τους αρχαιολογικούς χώρους, τους ασβεστοκάμινους, τους οικισμούς, τα οπωροφόρα δέντρα και τα ρέματα. Εικ.10.4: Φόρμα εισαγωγής γενικών στοιχείων που αφορούν τα μεταδεδομένα (στοιχεία δημιουργού). Στη συνέχεια καταχωρήθηκε μια ιστορική περιγραφή για το υπόβαθρο που χρησιμοποιήθηκε. Εικ.10.5:Ιστορική περιγραφή για το υπόβαθρο που χρησιμοποιήθηκε. Αναλυτικότερα περιγράφεται ότι τα χωρικά δεδομένα δημιουργήθηκαν στα πλαίσια του μαθήματος «Ειδικές Εφαρμογές ΣΓΠ» και χρησιμοποιήθηκαν για της ανάγκες της μεταπτυχιακής διατριβής του μεταπτυχιακού προγράμματος «Τεχνικές και Μέθοδοι στην Ανάλυση, Σχεδίαση και Διαχείριση του Χώρου» στην κατεύθυνση 94

103 «Κτηματολόγιο και Διαχείριση Χωρικών Δεδομένων» του τμήματος Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Χρησιμοποιήθηκε ένας χάρτης κλίμακας 1: της Γεωγραφικής Υπηρεσίας του Στρατού (Γ.Υ.Σ.), που δημιουργήθηκε με φωτογραμμετρικές μεθόδους το 1974 και αναθεωρήθηκε το Τα υδρογραφικά στοιχεία προήλθαν από την Υδρογραφική Υπηρεσία το Ο χάρτης είναι σε προβολή UTM με ED50 και ελλειψοειδές αναφοράς του Hayford. Ο χάρτης γεωαναφέρθηκε με ένα αφινικό μετασχηματισμό που εισάγει έξι άγνωστες παραμέτρους. Χρησιμοποιήθηκαν οι συντεταγμένες 7 σημείων του καννάβου τετραγωνισμού του προβολικού συστήματος ΕΓΣΑ 87 και η ακρίβεια του μετασχηματισμού ήταν ικανοποιητική με σφάλμα RMS=5.58m. Το σφάλμα RMS είναι μια καλή εκτίμηση της ακρίβειας του μετασχηματισμού που γίνεται. Συνήθως η μέγιστη τιμή που μπορεί να πάρει είναι τα 0,25mm της διακριτικής ικανότητας του ματιού, ανοιγμένα στην πραγματικότητα μέσω της κλίμακας του χάρτη. Στην συγκεκριμένη περίπτωση, για κλίμακα 1:50.000, το ανώτατο επιτρεπτό όριο στην τιμή του RMS θα έπρεπε να είναι τα 0,25mm = 12,5 m. Το όριο όμως αυτό μπορεί να ποικίλει ανάλογα με τον σκοπό χρήσης του χάρτη. Σε ότι αφορά την περιγραφή των δεδομένων του αρχείου raster του Χάρτη (Dataset Identification), ελέχθησαν κάποιες κατηγορίες που είναι διαθέσιμες μέσω του προγράμματος και ορίστηκαν κάποιες λέξεις κλειδιά έτσι ώστε ένας οποιοσδήποτε χρήστης να είναι σε θέση να καταλάβει εύκολα αν η πληροφορία του χάρτη τον ενδιαφέρει ή όχι. Οι προαναφερθείσες κατηγορίες στην παρούσα περίπτωση είναι : Υψόμετρα (Elevation and derived Products) Υδρογραφία (Inland water resources) Τοποθεσίες (Locations and Geodetic Networks) Οδικό Δίκτυο (Transportation networks) 95

104 Εικ.10.6: Κατηγοριοποίηση δεδομένων. Στη συνέχεια ορίστηκε το προβολικό σύστημα και η έκταση που καταλαμβάνουν τα δεδομένα και επιλέχθηκαν κάποιες λέξεις κλειδιά που ορίστηκαν όπως φαίνεται στην εικόνα Εικ.10.7:Ορισμός λέξεων κλειδιά. 96