Εγχειρίδιο Δίαιτας Χαμηλής Περιεκτικότητας σε Πρωτεΐνη για Διαταραχές Οργανικών Οξέων από την ASIEM

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Εγχειρίδιο Δίαιτας Χαμηλής Περιεκτικότητας σε Πρωτεΐνη για Διαταραχές Οργανικών Οξέων από την ASIEM"

Transcript

1 Εγχειρίδιο Δίαιτας Χαμηλής Περιεκτικότητας σε Πρωτεΐνη για Διαταραχές Οργανικών Οξέων από την ASIEM Με την ευγενική χορηγία της Ελληνική Μετάφραση: Ευστρατία Δασκάλου, Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, MSc Επιμέλεια: Περσεφόνη Αυγουστίδου-Σαββοπούλου, Ομότιμη Καθηγήτρια Ιατρικής Σχολής Α.Π.Θ.

2 Ευχαριστίες Ευχαριστούμε από καρδιάς την Αυστραλασιατική Εταιρεία Ενδογενών Μεταβολικών Νοσημάτων (ASIEM) και ιδιαίτερα την Πρόεδρο και συντάκτρια κ. SueThompson, για την πρόθυμη και εγκάρδια ανταπόκρισή της στο αίτημα μας να μεταφραστεί στα Ελληνικά το παρόν εγχειρίδιο ώστε να είναι προσβάσιμο σε όσα Ελληνόπουλα πάσχουν από μεταβολικές διαταραχές που ανταποκρίνονται σε δίαιτα χαμηλή σε πρωτεΐνη. Ο καθημερινός αγώνας για να επιτευχθούν οι θεραπευτικοί στόχοι αποτελούν μια συνεχή πρόκληση για τον ίδιο και για την οικογένειά του. Ευελπιστούμε ότι το εγχειρίδιο αυτό θα αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο που θα βοηθήσει τον ίδιο και την οικογένειά του να διαχειρίζονται με περισσότερη άνεση τις δυσκολίες προσαρμογής των διατροφικών αναγκών του στην καθημερινότητα. Επειδή το εγχειρίδιο αυτό θα χρησιμοποιηθεί από Έλληνες ασθενείς και της Αυστραλίας και Νέας Ζηλανδίας διατηρήσαμε τα κεφάλαια που αφορούν στις ιδιαιτερότητες των χωρών αυτών(διατροφικές συνήθειες, νομοθεσίες, υπηρεσίες υγείας). Το Δ.Σ. του Κρίκου Ζωής

3

4 Εγχειρίδιο Δίαιτας Χαμηλής Περιεκτικότητας σε Πρωτεΐνη για Διαταραχές Οργανικών Οξέων από την ASIEM Η ASIEM αναγνωρίζει με ευγνωμοσύνη την οικονομική υποστήριξη των Nutricia, Vitaflo και των εργαστηρίων Sharpe. Ευχαριστίες Το παρόν εγχειρίδιο διαίτης χαμηλής πρωτεΐνης έχει συνταχθεί από τα μέλη της Αυστραλασιατικής Εταιρίας Ενδογενών Μεταβολικών Νοσημάτων (AustralasianSocietyforInbornErrorsofMetabolismASIEM), μια ομάδα ειδικών συμφερόντων της Εταιρίας Ανθρώπινης Γενετικής της Αυστραλασίας (HumanGeneticsSocietyofAustralasiaHGSA). Θα θέλαμε να αναγνωρίσουμε ιδιαίτερα τη συμβολή της συντάκτριας, SueThompson, η οποία τροποποίησε κάποια κεφάλαια από το εγχειρίδιο PKU και εξασφάλισε επιπλέον εγχειρίδιο για συγκεκριμένες μεταβολικές διαταραχές. Θα θέλαμε επίσης να ευχαριστήσουμε τις οικογένειες που μοιράστηκαν τις εμπειρίες τους με εμάς και μας παρείχαν επιπλέον πληροφορίες, καθώς και τους παρακάτω επαγγελματίες υγείας και μέλη της ASIEM: RhondaAkroyd Wendy Baker Ursula Bayliss KevinCarpenter JohnChristodoulou Barbara Dennison Carolyn Ellaway Janice Fletcher Dorothy Francis LawrenceGreed MaureenHumphrey AnitaInwood RosieJunek Merryn Netting Anne Rae Annabel Sweeney DianneWebster MaryWestbrook BridgetWilcken VeronicaWiley CallumWilson Το παρόν εγχειρίδιο βασίζεται στο εγχειρίδιο της PKU το οποίο εκδόθηκε από την ASIEM το Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε: Την εκδότρια (BarbaraDennison) καθώς και τα πολλά μέλη της ASIEM και επαγγελματίες υγείας που συνεισέφεραν στην αντιγραφή και την παροχή συμβουλών Την εκδότρια αντιγράφων (JaneMcLean) και το σχεδιαστή (SamPanetta) Τους χορηγούς (SHS, Vitaflo και Abbott ) Τα άτομα με Φαινυλκετονουρία (PKU) καθώς και τις οικογένειές τους που συνέβαλαν σημαντικά, διασφαλίζοντας πως θα συμπεριλαμβάνονταν χρήσιμες πληροφορίες.

5 Πολλές από τις μαρτυρίες ατόμων με PKU και των οικογενειών τους είναι σχετικές με άλλες μεταβολικές διαταραχές και έχουν συμπεριληφθεί σε αυτό το εγχειρίδιο. Επιμέλεια και σχεδιασμός: CarolFallows& συνεργάτες Διαχείριση εκτύπωσης: MartinFallows, Fallows& συνεργάτες Τυπώθηκε από την Εκτός από τις νόμιμες διαδικασίες με σκοπό την προσωπική μελέτη, έρευνα ή ανασκόπηση που επιτρέπονται από το νόμο περί πνευματικής ιδιοκτησίας, κανένα μέρος δεν μπορεί να αναπαραχθεί μέσω οποιασδήποτε διαδικασίας χωρίς άδεια. Για πληροφορίες, επικοινωνία με τον Πρόεδρο της Αυστραλασιατικής Εταιρείας Ενδογενών Μεταβολικών Νοσημάτων c/o Γραμματεία HGSA,Τ.Θ. 363, Alexandria, Victoria Εισαγωγή Αυτό το εγχειρίδιο περιέχει πληροφορίες σχετικά με την αντιμετώπιση πολλών διαταραχών του μεταβολισμού των πρωτεϊνών. Σε μερικά από τα τμήματα του εγχειριδίου γίνεται συγκεκριμένη αναφορά στο νόσημα που έχετε εσείς ή το παιδί σας. Πολλά τμήματα καλύπτουν νοσήματα που αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο σε αυτά τα τμήματα η νόσος ονομάζεται μεταβολική διαταραχή ή μεταβολική πάθηση. Τα κοινά τμήματα είναι σχετικά με τις ακόλουθες μεταβολικές παθήσεις: Διαταραχές του κύκλου ουρίας Ανεπάρκεια της συνθάσης του φωσφορικού καρβαμυλίου (CPS) Ανεπάρκεια της συνθάσης του Ν ακετυλγλουταμικού οξέος Ανεπάρκεια της τρανσκαρβαμυλάσης της ορνιθίνης (OTC) Αργινινοσουξινική οξυουρία Ανεπάρκεια αργινάσης Ανεπάρκεια συνθετάσης του αργινίνοσουξινικού οξέος (Κιτρουλλιναιμία τύπου 1) Νόσος με οσμή ούρων σαν σιρόπι σφενδάμου(msud) Τυροσιναιμία τύπου 1 και 2 Ομοκυστινουρία Οργανικές οξυαιμίες Γλουταρική οξυουρία τύπου 1 Ισοβαλερική οξυαιμία Μεθυλμαλονική οξυαιμία Προπιονική οξυαιμία Ανεπάρκεια της συνθετάσης της ολοκαρβοξυλάσης Υπερορνιθιναιμία (Γυροειδής Ατροφία) Οι πληροφορίες αυτού του εγχειριδίου δεν θα πρέπει να αντικαταστήσουν τις συμβουλές της Μεταβολικής Ομάδας που σας περιθάλπει αλλά να χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με αυτές.

6 Εισαγωγή Ειδικά κεφάλαια για τη μεταβολική σας πάθηση Περιεχόμενα Κεφάλαιο 1 Τι είναι (η μεταβολικήπάθηση) Κεφάλαιο 2 Πώς θα επηρεάσει η διάγνωση το μωρό μου και την οικογένειά μας Κεφάλαιο 3 Αντιμετώπιση τυχόν ασθένειας και εγκυμοσύνης Γενικά κεφάλαια Περιεχόμενα Κεφάλαιο 4 Δείγματα αίματος Κεφάλαιο 5 Κατανόηση της ειδικής φόρμουλας ή του συμπληρώματος Κεφάλαιο 6 Μέτρηση περιεκτικότητας πρωτεϊνών στα τρόφιμα Κεφάλαιο 7 Τρόφιμα με χαμηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες: συνταγές Κεφάλαιο 8 Ταΐζοντας το μωρό σας Κεφάλαιο 9 Σίτιση του παιδιού σας: εισαγωγή στερεών τροφών και αργότερα Κεφάλαιο 10 Προγραμματισμός γευμάτων και υγιεινές επιλογές τροφίμων Κεφάλαιο 11 Ενθάρρυνση της ανεξαρτησίας Κεφάλαιο 12 Προετοιμασία για τον παιδικό σταθμό, το νηπιαγωγείο και το Κεφάλαιο 13 Πάρτυ, γιορτές, κατασκηνώσεις, σχολικές εκδρομές, φαγητό εκτός σπιτιού Κεφάλαιο 14 Δίαιτα χαμηλή σε πρωτεΐνες: Έφηβοι και ενήλικες Κεφάλαιο 15 Ταξίδια στο εξωτερικό Κεφάλαιο 16 Οικονομική βοήθεια Κεφάλαιο 17 Πηγές και οργανώσεις υποστήριξης Κεφάλαιο 18 Quiz και επίλυση προβλημάτων Λίστες τροφίμων της ASIEM για τη μέτρηση των πρωτεϊνών Ορολογία Εισαγωγή.2

7 Τι είναι οι διαταραχές των οργανικών οξέων; Περιεχόμενα Γνωρίζοντας τις διαταραχές οργανικών οξέων 1.1 Τι προκαλεί τις διαταραχές οργανικών οξέων 1.2 Πως ανιχνεύονται οι διαταραχές οργανικών οξέων 1.3 Θεραπεία των διαταραχών οργανικών οξέων 1.4 Ειδική διατροφή για διαταραχές οργανικών οξέων 1.4 Ταΐζοντας το μωρό σας 1.5 Τι να κάνετε όταν το μωρό σας αρρωστήσει 1.5 Εμβολιασμοί και φάρμακα 1.6 Ταΐζοντας το νήπιό σας 1.6 Πέντε Ομάδες Τροφίμων 1.7 Ιδιοτροπίες στο φαγητό και διαταραχές οργανικών οξέων 1.7 Δίνοντας φάρμακα στο μωρό ή στο παιδί σας 1.8 Μεγαλώνοντας με μια διαταραχή οργανικών οξέων 1.8 Έφηβοι και ενήλικες με διαταραχή οργανικών οξέων 1.8 Τι συμβαίνει κατά τη διάρκεια επεισοδίου μεταβολικής απορρύθμισης 1.9 Ερμηνεία των αποτελεσμάτων των εργαστηριακών εξετάσεων 1.10 Γενετική και διαταραχές οργανικών οξέων συχνές ερωτήσεις 1.11 Διαταραχές οργανικών οξέων: παθογένεια και αντιμετώπιση 1.15 Κεφάλαιο 2. MSUD, διαταραχές του κύκλου ουρίας και οργανικών οξέων: πως η διάγνωση θα επηρεάσει το μωρό σας και την οικογένειά σας Τα συναισθήματά σας 2.1 Προχωρώντας ένα βήμα κάθε φορά 2.2 Μοιραστείτε την εμπειρία 2.3 Η ομαδική προσέγγιση 2.3 Eξηγώντας τη μεταβολική διαταραχή 2.4 Αποκτώντας ένα ακόμα παιδί 2.5 Αντιμετωπίζοντας τη μεταβολική διαταραχή: ο ρόλος της οικογένειας 2.5 Υποδείγματα επιστολών προς τους δασκάλους, τους γονείς των φίλων του παιδιού σας και τους συμμαθητές του 2.8 Κεφάλαιο 3. MSUD, διαταραχές του κύκλου ουρίας και διαταραχές οργανικών οξέων: διαχείριση τυχόν ασθένειας, νοσηλείας& εγκυμοσύνης Γιατί όταν αρρωσταίνει το παιδί είναι σοβαρό 3.1 Τι συμβαίνει όταν αρρωσταίνει 3.4 Προστασία ενάντια στην ασθένεια 3.4 Νοσοκομεία τι να περιμένετε 3.7 1

8 Περιεχόμενα Διαταραχές οργανικών οξέων Θεραπείες που μπορεί να χρησιμοποιηθούν στο νοσοκομείο 3.8 Άλλοι ιατρικοί όροι 3.9 Εγκυμοσύνη 3.10 Κεφάλαιο 4. Δείγματα αίματος Σχετικά με τα δείγματα αίματος 4.1 Πόσο συχνά απαιτούνται δείγματα αίματος 4.1 Λαμβάνοντας τα αποτελέσματα 4.2 Τι επηρεάζει τα αποτελέσματα των εργαστηριακών εξετάσεων 4.2 Εμπλέκοντας τα παιδιά στις εξετάσεις αίματος 4.3 Πώς να πάρετε δείγματα αίματος από τη φτέρνα ή το δάχτυλο 4.4 Προβλήματα με τη δειγματοληψία 4.6 Συμβουλές για επιτυχία με τη δειγματοληψία σε κάρτες 4.7 Που να στείλετε τα δείγματα αίματος σε κάρτες (Νέα Ζηλανδία & Αυστραλία) 4.7 Κεφάλαιο 5. Κατανοώντας το ειδικό συμπλήρωμα Διαφορετικά είδη συμπληρωμάτων 5.1 Προμήθεια συμπληρωμάτων 5.3 Λαμβάνοντας το συμπλήρωμα 5.4 Χρήσιμες συμβουλές για γονείς μικρών παιδιών 5.4 Όταν το παιδί σας αρνείται να πάρει το συμπλήρωμα 5.5 Λήψη του συμπληρώματος όταν βρίσκεστε εκτός σπιτιού 5.6 Κεφάλαιο 6. Μετρώντας την πρωτεΐνη των τροφίμων Η δίαιτα χαμηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνη 6.1 Πώς υπολογίζεται η πρόσληψη πρωτεΐνης 6.2 Πώς να διαβάσετε τις ετικέτες των τροφίμων 6.2 Πώς να υπολογίσετε την πρωτεΐνη από τις ετικέτες τροφίμων 6.3 Πίνακες διατροφικών πληροφοριών που προκαλούν σύγχυση 6.3 Κεφάλαιο 7. Τροφές χαμηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνη, συνταγές, τρόποι μαγειρέματος και ψώνια Υποκατάστατα αλεύρων, αυγού και γάλακτος 7.2 Συμβουλές για μαγειρική με χαμηλή πρωτεΐνη 7.3 Συμβουλές για ψωμί με χαμηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη 7.4 Συνταγές για κέικ, μπισκότα και ψωμί βρώμης με χαμηλή πρωτεΐνη 7.9 Συνταγές για μάφινς και τηγανίτες με χαμηλή πρωτεΐνη 7.12 Συνταγές για κρέμα με χαμηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη 7.15 Βρίσκοντας συνταγές αλλού

9 Περιεχόμενα Διαταραχές οργανικών οξέων Βιβλία μαγειρικής με συνταγές για δίαιτα χαμηλή σε πρωτεΐνη 7.17 Βιβλία μαγειρικής με εύκολα προσαρμόσιμες συνταγές 7.17 Συνταγές και περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη 7.17 Πώς να προσαρμόσετε μια συνταγή 7.18 Γενικά βιβλία μαγειρικής 7.18 Λίστα για ψώνια 7.19 Κεφάλαιο 8. Ταΐζοντας το μωρό σας Θηλασμός και τάϊσμα με μπιμπερό 8.1 Οι πρώτες μέρες του νεογέννητού σας 8.2 Ξεκινώντας ξανά το θηλασμό ή τη φόρμουλα 8.2 Προετοιμασία, αποθήκευση και χορήγηση της φόρμουλας 8.3 Πόσα γεύματα χρειάζονται τα μωρά 8.4 Πώς να κάνετε λήψη μητρικού γάλακτος 8.5 Φροντίδα της μητέρας ενώ θηλάζει 8.6 Τι να κάνετε αν δεν είστε καλά όταν θηλάζετε 8.6 Τι να κάνετε αν δεν μπορείτε να θηλάσετε 8.7 Διακόπτοντας το θηλασμό 8.8 Καθαρισμός και αποστείρωση του εξοπλισμού ταΐσματος 8.8 Κεφάλαιο 9. Ταΐζοντας το παιδί σας: εισαγωγή στερεών τροφών και μετά Πότε να ξεκινήσετε τις στερεές τροφές 9.1 Πώς να χορηγήσετε τις στερεές τροφές 9.2 Τρία βήματα για την εισαγωγή στερεών τροφών 9.3 Προγραμματισμός γευμάτων 9.5 Πώς να αναπτύξετε καλές διατροφικές συνήθειες 9.6 Γεύματα, χρόνος με την οικογένεια 9.7 Η ειδική φόρμουλα 9.7 Άλλα ροφήματα 9.8 Ταΐζοντας το παιδί σας από το πρώτο έτος και μετά 9.8 Προβλήματα σίτισης 9.9 Επτά συμβουλές για να μειώσετε την ένταση στα γεύματα 9.10 Σίτιση νηπίων 9.12 Κεφάλαιο 10. Προγραμματισμός γευμάτων και υγιεινές επιλογές τροφίμων Τι καθιστά ένα γεύμα χαμηλής περιεκτικότητας σε 10.1 Ετοιμάζοντας ένα γεύμα χαμηλό σε πρωτεΐνη μαζί με την οικογένεια 10.2 Επιδόρπια 10.4 Ιδέες για γεύματα με χαμηλή πρωτεΐνη 10.4 Μεσογειακά και Ασιατικά γεύματα 10.5 Ψητά κατσαρόλας, χάμπουργκερ, ψητά στη σχάρα και άλλα

10 Περιεχόμενα Διαταραχές οργανικών οξέων Αγαπημένα του χειμώνα 10.6 Προτάσεις για κολατσιό 10.6 Σνακ 10.8 Πρόχειρο φαγητό 10.8 Διαμορφώνοντας υγιεινές επιλογές τροφίμων λαχανικά, φρούτα και υγιεινά λιπαρά 10.1 Ελέγχοντας το βάρος σας απώλεια βάρους, αύξηση βάρους 10.1 Οδοντική φροντίδα 10.1 Κεφάλαιο 11. Ενθάρρυνση της ανεξαρτησίας Γιατί είναι σημαντική η ενθάρρυνση της ανεξαρτησίας 11.1 Τι να περιμένετε από το παιδί σας στα διάφορα στάδια 11.2 Μιλώντας για τη μεταβολική διαταραχή με το παιδί σας 11.4 Παιχνίδια που βοηθούν το παιδί σας να καταλάβει 11.5 Καθημερινός σχεδιασμός πρωτεΐνης 11.6 Κεφάλαιο 12. Προετοιμασία για τον παιδικό σταθμό, τα προνήπια και το σχολείο Ενημερώνοντας το σχολείο για την πάθηση του παιδιού σας 12.1 Φαγητό στο σχολείο 12.3 Λήψη του ειδικού συμπληρώματος στο σχολείο 12.3 Γεύματα, πάρτυ και ημέρες μαγειρικής 12.4 Τι να συζητήσετε με το παιδί σας 12.4 Κεφάλαιο 13. Πάρτυ, γιορτές, κατασκηνώσεις, σχολικές εκδρομές και φαγητό εκτός σπιτιού Παιδικά πάρτυ γενεθλίων 13.1 Χριστούγεννα, Πάσχα και άλλες θρησκευτικές εορτές 13.6 Κατασκηνώσεις και εκδρομές 13.7 Πάρτυ εφήβων και ενηλίκων 13.8 Μπάρμπεκιου 13.9 Τρώγοντας έξω,συμπεριλαμβανομένων των εστιατορίων 13.9 Μαγειρεύοντας για την οικογένεια και τους φίλους Κεφάλαιο 14. Δίαιτα χαμηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνη: έφηβοι και ενήλικες Τηρώντας τη δίαιτα 14.1 Η χαμηλή σε περιεκτικότητα πρωτεΐνης δίαιτά σας 14.2 Δίαιτα χαμηλή σε πρωτεΐνες για έφηβους και ενήλικες

11 Περιεχόμενα Διαταραχές οργανικών οξέων Άσκηση και σπορ 14.3 Εικόνα σώματος 14.4 Αλκοόλ 14.5 Ομάδες στήριξης 14.6 Εγκυμοσύνη 14.7 Κεφάλαιο 15. Ταξίδια στο εξωτερικό Συνοδευτική επιστολή 15.1 Οργάνωση των προμηθειών για το ταξίδι σας 15.2 Απώλεια αποσκευών 15.2 Φαγητό κατά την πτήση 15.2 Προφυλάξεις κατά ασθενειών 15.2 Συμβουλές για ταξιδιώτες 15.3 Δήλωση για το τελωνείο 15.4 Κεφάλαιο 16. Οικονομική βοήθεια Ειδικά προϊόντα 16.1 Κυβερνητικά επιδόματα 16.2 Κεφάλαιο 17. Πηγές και ομάδες στήριξης Ομάδες στήριξης για μεταβολικές παθήσεις στην Αυστραλία 17.1 Ομάδες στήριξης στη Νέα Ζηλανδία 17.2 Υποστήριξη μητρικού θηλασμού και πληροφορίες 17.3 Σύλλογοι στο εξωτερικό, ομάδες στήριξης και πηγές πληροφόρησης για τα μεταβολικά νοσήματα 17.3 Ομάδες στήριξης στην Ελλάδα 17.4 Πληροφορίες για σκευάσματα και τρόφιμα που κυκλοφορούν στην Ελλάδα για ασθενείς με κληρονομικά μεταβολικά νοσήματα 17.6 Κεφάλαιο 18. Κουίζ και επίλυση προβλημάτων Λίστες τροφίμων της ASIEM για τη μέτρηση πρωτεϊνών Ορολογία 5

12 Κεφάλαιο 1 Τι είναι οι διαταραχές οργανικών οξέων; Γνωρίζοντας τις διαταραχές οργανικών οξέων 1.1 Τι προκαλεί τις διαταραχές οργανικών οξέων 1.2 Πως ανιχνεύονται οι διαταραχές οργανικών οξέων 1.3 Θεραπεία των διαταραχών οργανικών οξέων 1.4 Ειδική διατροφή για τις διαταραχές οργανικών οξέων 1.4 Ταΐζοντας το μωρό σας 1.5 Τι να κάνετε όταν το μωρό σας αρρωστήσει 1.5 Εμβολιασμοί και φάρμακα 1.6 Ταΐζοντας το νήπιό σας 1.6 Οι Πέντε Ομάδες Τροφίμων 1.7 Ιδιοτροπίες στο φαγητό και διαταραχές οργανικών οξέων 1.7 Δίνοντας φάρμακα στο μωρό ή στο παιδί σας 1.8 Μεγαλώνοντας με μια διαταραχή οργανικών οξέων 1.8 Έφηβοι και ενήλικες με διαταραχή οργανικών οξέων 1.8 Τι συμβαίνει κατά τη διάρκεια επεισοδίου μεταβολικής απορρύθμισης 1.9 Ερμηνεία των αποτελεσμάτων των εργαστηριακών εξετάσεων 1.10 Γενετική και διαταραχές οργανικών οξέων συχνές ερωτήσεις 1.11 Διαταραχές οργανικών οξέων: παθογένεια και αντιμετώπισή τους 1.15 Οι διαταραχές οργανικών οξέων που καλύπτονται σε αυτό το κεφάλαιο είναι: Μεθυλμαλονική οξυαιμία (ΜΜΑ) (λέγεται και Μεθυλμαλονική οξυουρία) Προπιονική οξυαιμία (ΡΑ) (λέγεται και Προπιονική οξυουρία) Ισοβαλερική οξυαιμία (IVA) (λέγεται και Ισοβαλερική οξυουρία) Γλουταρική οξυουρία τύπου 1 (GA1) (λέγεται και Ανεπάρκεια αφυδρογονάσης του γλουταρύλου-coa) Ανεπάρκεια της συνθετάσης της ολοκαρβοξυλάσης (ανθεκτική στην βιοτίνη) Η διαταραχή οργανικών οξέων του παιδιού σας (ή η δική σας) ονομάζεται: Γνωρίζοντας τις διαταραχές των οργανικών οξέων Οι διαταραχές των οργανικών οξέων είναι αντιμετωπίσιμες. Τα άτομα με διαταραχές οργανικών οξέων δεν μπορούν να μεταβολίσουν τα τρόφιμα που περιέχουν πρωτεΐνη με το συνηθισμένο τρόπο. Η θεραπεία τους περιλαμβάνει ειδική δίαιτα, φαρμακευτική αγωγή και ειδική φροντίδα κατά τη διάρκεια τυχόν ασθένειας. Αυτή η θεραπεία θα βελτιώσει κατά πολύ την υγεία του 1.1

13 Τι είναι οι διαταραχές οργανικών οξέων; παιδιού σας και τη μελλοντική του ανάπτυξη. Κάποια παιδιά έχουν ήπια μορφή της διαταραχής, ενώ άλλα έχουν βαρύτερη μορφή. Οι σοβαρές διαταραχές μπορεί να είναι δύσκολο να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά με δίαιτα και φαρμακευτική αγωγή. Σε τέτοιες περιπτώσεις η μεταμόσχευση ήπατος μπορεί να είναι ωφέλιμη. Ο γιατρός σας θα σας εξηγήσει την πιθανή σοβαρότητα και έκβαση της διαταραχής. Η πληροφορία ότι το παιδί σας έχει διαταραχή οργανικών οξέων προκαλεί αναστάτωση. Οι περισσότεροι γονείς δεν έχουν ακούσει ποτέ για αυτές τις διαταραχές, οπότε η αναγγελία της διάγνωσης μπορεί να τρομάξει και να προκαλέσει σύγχυση. Αυτό το εγχειρίδιο εξηγεί τι είναι σημαντικό να γνωρίζετε για τις διαταραχές των οργανικών οξέων, πως μπορούν να αντιμετωπιστούν, καθώς και τα είδη υποστήριξης και βοήθειας που είναι διαθέσιμα για εσάς και το παιδί σας. Περιλαμβάνει επίσης πληροφορίες, συμβουλές και ενθάρρυνση από άτομα που ζούνε με μια διαταραχή οργανικών οξέων ή άλλες διαταραχές που επηρεάζουν το μεταβολισμό των πρωτεϊνών. Η αντιμετώπιση μιας διαταραχής έχει να κάνει με το να κρατώνται τα παιδιά όσο το δυνατόν υγιέστερα. Εφόσον συνηθίσετε στη διαχείριση της δίαιτας, στη χορήγηση της φαρμακευτικής αγωγής και γνωρίζετε τι πρέπει να κάνετε κατά τη διάρκεια ασθένειας, θα είναι λιγότερο επίπονο και αποθαρρυντικό, και, σαν γονέας, θα μπορέσετε να συνεχίσετε και να απολαμβάνετε την ανατροφή του παιδιού σας. Ποιό είναι το αίτιο μιας διαταραχής οργανικών οξέων Οι διαταραχές των οργανικών οξέων είναι κληρονομικές διαταραχές, που προκαλούνται από ελαττωματικά γονίδια. Αυτές οι διαταραχές είναι πολύ σπάνιες. Περίπου ένα στα ή νεογνά που γεννιούνται στην Αυστραλία και στη Νέα Ζηλανδία έχει μια διαταραχή οργανικών οξέων. Αυτό σημαίνει πως γίνεται διάγνωση μόνο σε πέντε με έξι παιδιά το χρόνο. Για να κληρονομήσει ένα παιδί κάποια διαταραχή οργανικών οξέων, πρέπει και οι δύο γονείς να φέρουν το ελαττωματικό γονίδιο με ίδια πιθανότητα στα αγόρια και στα κορίτσια. (Η κληρονομικότητα εξηγείται περαιτέρω στο τέλος του παρόντος κεφαλαίου. Το γλωσσάρι στο τέλος του εγχειριδίου απλουστεύει τους ιατρικούς όρους.) Τα άτομα με διαταραχές των οργανικών οξέων γεννιούνται με ανεπάρκεια ενός από μια ομάδα ενζύμων στο ήπαρ που είναι απαραίτητα για την επεξεργασία πρωτεϊνών. Στα τρόφιμα υψηλά σε πρωτεΐνη περιλαμβάνονται τα γαλακτοκομικά προϊόντα, το κρέας, το κοτόπουλο, τα ψάρια, τα αυγά, τα προϊόντα σόγιας, οι ξηροί καρποί, τα φασόλια και οι φακές. Οι πρωτεΐνες αποτελούνται από περίπου είκοσι ξεχωριστές δομικές μονάδες που ονομάζονται αμινοξέα. 1.2

14 Τι είναι οι διαταραχές οργανικών οξέων; Όταν καταναλώνουμε πρωτεΐνες, αυτές διασπώνται σε διάφορα αμινοξέα και χρησιμοποιούνται για την αύξηση, τη λειτουργία και την επιδιόρθωση του σώματος. Μερικά αμινοξέα διασπώνται περαιτέρω, ειδικά αν τρώμε περισσότερες πρωτεΐνες από όσες χρειαζόμαστε ή αν είμαστε άρρωστοι. Στα άτομα με διαταραχή των οργανικών οξέων ο μεταβολισμός των αμινοξέων δεν γίνεται σωστά και έτσι τα επίπεδα των επιβλαβών προϊόντων διάσπασης (μεταβολίτες) μπορούν να συσσωρευτούν στο αίμα και να βλάψουν τον εγκέφαλο και άλλα μέρη του σώματος. Όσοι πάσχουν από διαταραχές των οργανικών οξέων χρειάζονται κάποιες ποσότητες πρωτεΐνης και των αμινοξέων που δεν μπορούν να μεταβολίσουν ικανοποιητικά, αλλά μικρότερες από τις συνηθισμένες. (Η παθογένεια του νοσήματος και η διαχείρισή του εξηγείται με περισσότερες λεπτομέρειες στο τέλος του παρόντος κεφαλαίου). Πώς ανιχνεύονται οι διαταραχές οργανικών οξέων Όλα τα νεογνά που γεννιούνται στην Αυστραλία και στη Νέα Ζηλανδία ελέγχονται προκαταρτικά (screening) για μερικές από τις διαταραχές των οργανικών οξέων σύντομα μετά τη γέννησή. Η εξέταση γίνεται συνήθως τη δεύτερη ή τρίτη μέρα, μέσα στα πλαίσια της εξέτασης ελέγχου του νεογέννητου με το τρύπημα της φτέρνας. Αν τα αποτελέσματα είναι παθολογικά, γίνονται περισσότερες εξετάσεις για την επιβεβαίωση της διάγνωσης. Ορισμένες φορές τα νεογνά με θετικά αποτελέσματα στον διαγνωστικό έλεγχο φαίνονται να είναι καλά, και οι γονείς δεν υποπτεύονται ότι υπάρχει κάποιο πρόβλημα. Άλλα μπορεί να εκδηλώσουν συμπτώματα πριν βγουν τα αποτελέσματα, οπότε αυτό το αποτέλεσμα επιτρέπει την άμεση έναρξη της κατάλληλης αντιμετώπισης. Ο προκαταρκτικός νεογνικός έλεγχος μπορεί να μην ανιχνεύσει ορισμένες περιπτώσεις. Ο νεογνικός διαγνωστικός έλεγχος για μερικές διαταραχές των οργανικών οξέων άρχισε να εφαρμόζεται στην Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία πολύ πρόσφατα, με αποτέλεσμα τα περισσότερα παιδιά και ενήλικες να μην έχουν υποστεί τον έλεγχο μετά τη γέννηση. Σε κάποια βρέφη και παιδιά η διάγνωση θα γίνει εξαιτίας της ύπαρξης οικογενειακού ιστορικού της διαταραχής. Σε άλλα η διάγνωση γίνεται εφόσον υπάρξουν συμπτώματα που υποδηλώνουν στο γιατρό πως το άτομο μπορεί να έχει τη διαταραχή. Αυτό μπορεί να συμβεί σε οποιαδήποτε ηλικία. Είναι πιο πιθανό τα άτομα με σοβαρές διαταραχές να εκδηλώσουν συμπτωματολογία νωρίς σαν νεογνά, ενώ τα άτομα με ελαφρύτερες μορφές αργότερα στην παιδική ηλικία. Αμέσως μόλις υπάρξει η υποψία της διάγνωσης, θα ξεκινήσει η θεραπεία για να μειωθούν τα επίπεδα των επιβλαβών μεταβολιτών στο αίμα. Μπορεί να είναι απαραίτητη η εισαγωγή σε νοσοκομείο και θα υπάρξει κάποια αλλαγή στη σίτιση και στη φαρμακευτική αγωγή. Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, η κυκλοφορία του αίματος της μητέρας διατηρεί τους βλαβερούς μεταβολίτες εντός του φυσιολογικού εύρους. 1.3

15 Τι είναι οι διαταραχές οργανικών οξέων; Τα επίπεδα αρχίζουν να αυξάνονται μετά τη γέννηση η κατά τη διάρκεια ασθένειας. Θεραπευτική αντιμετώπιση των διαταραχών οργανικών οξέων Οι διαταραχές των οργανικών οξέων αντιμετωπίζονται με δίαιτα χαμηλή σε πρωτεΐνη και φαρμακευτική αγωγή, τα οποία χρειάζονται προσεκτική παρακολούθηση. Οι συχνές εξετάσεις αίματος και οι συχνές επισκέψεις στη Μεταβολική Κλινική είναι μέρος της θεραπείας. Όταν το παιδί σας είναι άρρωστο, η δίαιτα και η φαρμακευτική αγωγή θα διαφέρουν και θα πρέπει να τηλεφωνήσετε στον Μεταβολικό γιατρό σας, στην κλινική ή στον 24ωρο αριθμό έκτακτης ανάγκης που σας έχει δοθεί για συμβουλές. Πιθανώς το παιδί σας να χρειαστεί να εισαχθεί στο νοσοκομείο εξαιτίας ασθένειας από την οποία ένα παιδί χωρίς διαταραχή οργανικών οξέων θα ήταν σε θέση να αναρρώσει στο σπίτι. Κάποια παιδιά με σοβαρούς τύπους ΜΜΑ ή ΡΑ μπορεί να ωφεληθούν από μια μεταμόσχευση ήπατος. Η φαρμακευτική αγωγή που χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση διαταραχών των οργανικών οξέων μπορεί να δράσει με διάφορους τρόπους: Μπορεί να βοηθήσουν το ένζυμο να λειτουργήσει καλύτερα π.χ. βιταμίνη Β12 σε ορισμένους τύπους ΜΜΑ Ή να βοηθήσει στη μείωση των επιπέδων των επιβλαβών μεταβολιτών από τον οργανισμό π.χ. καρνιτίνη, γλυκίνη, μετρονιδαζόλη. Συνεχής υποστήριξη παρέχεται από τη Μεταβολική ομάδα που συνήθως αποτελείται από γιατρό, διαιτολόγο, νοσηλεύτρια, εργαστηριακό επιστήμονα και όταν χρειαστεί, κοινωνικό λειτουργό. Θα σας συμβουλεύσουν για τους καταλληλότερους συνδυασμούς δίαιτας και φαρμακευτικής αγωγής και θα σας κρατούν ενήμερους για τυχόν εξελίξεις στη θεραπεία αυτών των διαταραχών. Η ειδική δίαιτα για διαταραχές των οργανικών οξέων Για υγιή αύξηση και υγιή οργανισμό όλοι πρέπει να τρώμε υδατάνθρακες, λίπη, πρωτεΐνες, μέταλλα και βιταμίνες. Τα άτομα με διαταραχές των οργανικών οξέων δεν μπορούν να μεταβολίσουν μεγάλες ποσότητες πρωτεΐνης οπότεθα πρέπει να περιοριστεί η ποσότητα της πρωτεΐνης στη διατροφή τους. Μια ειδική φόρμουλα ή ένα συμπλήρωμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να αναπληρωθεί κάποια από τη ποσότητα της πρωτεΐνης που κανονικά θα προερχόταν από τη διατροφή. Το συμπλήρωμα περιέχει όλα τα αμινοξέα, εκτός αυτών που δεν μπορούν να μεταβολιστούν, όπως επίσης βιταμίνες και μέταλλα. 1.4

16 Τι είναι οι διαταραχές οργανικών οξέων; Μπορεί να χρησιμοποιηθεί μια φόρμουλα ή ένα συμπλήρωμα χωρίς πρωτεΐνη, όπως και συμπληρώματα βιταμινών και μετάλλων. Την ποσότητα πρωτεΐνης που μπορεί να ανεχθεί το παιδί σας όπως και τα άλλα θρεπτικά συστατικά θα τα πάρει από τροφές. Δείτε τις Πέντε Ομάδες Τροφίμων στη σελίδα 7, όπου φαίνεται η διαφορά μιας δίαιτας χαμηλής σε πρωτεΐνες από μια φυσιολογική δίαιτα. Τα νεογνά στα οποία γίνεται διάγνωση διαταραχής οργανικών οξέων σύντομα μετά τη γέννησή τους, μεγαλώνουν αποδεχόμενα τη γεύση οποιασδήποτε συνταγής τους δίνεται. Τα παιδιά που διαγιγνώσκονται αργότερα μπορεί να είναι πιο ιδιότροπα και δυσκολεύονται περισσότερο να δεχθούν συμπληρώματα. Ο Μεταβολικός διαιτολόγος θα σας συμβουλεύσει πώς να δώσετε τα συμπληρώματα που απαιτούνται έτσι ώστε να διασφαλίσετε ότι η χαμηλή σε πρωτεΐνες δίαιτα είναι υγιεινή. Κατά τη διάρκεια ασθενείας η δίαιτα θα είναι διαφορετική και θα πρέπει να τηλεφωνήσετε στον Μεταβολικό σας γιατρό, διαιτολόγο ή στην 24ωρη τηλεφωνική γραμμή έκτακτης ανάγκης που σας έχει δοθεί για την παροχή συμβουλών. Ταΐζοντας το μωρό σας Τα βρέφη με διαταραχή οργανικών οξέων σιτίζονται με δυο είδη γάλακτος: μητρικό γάλα ή ένα πρότυπο υποκατάστατο γάλακτος για βρέφη ειδικό σκεύασμα που δεν περιέχει κανένα από τα αμινοξέα που δεν μπορούν να μεταβολιστούν (ή τα περιέχει σε πολύ χαμηλά επίπεδα) ή μια ειδική φόρμουλα χωρίς πρωτεΐνη. Η ποσότητα του καθενός εξαρτάται από την όρεξη του μωρού σας, τα αποτελέσματα των εργαστηριακών εξετάσεων και από την κλινική του κατάσταση. Ο Μεταβολικός σας γιατρός και ο διαιτολόγος θα κρίνουν το κάθε βρέφος είναι διαφορετικό. Η ακριβής ποσότητα πρωτεΐνης που μπορεί να ανεχθεί ένα παιδί με διαταραχή οργανικών οξέων διαφέρει από παιδί σε παιδί και καθώς το παιδί μεγαλώνει. Τι να κάνετε όταν το μωρό σας αρρωστήσει Όταν αρρωσταίνει το μωρό σας, τα επίπεδα των βλαβερών μεταβολιτών στο αίμα μπορούν να αυξηθούν γρήγορα και να έχει πολύ σοβαρότερες επιπτώσεις απ ότι σένα παιδί χωρίς μεταβολική πάθηση. Αν δεν αντιμετωπιστεί θα ακολουθήσει κώμα και ο θάνατος. Εάν το μωρό σας εμφανίσει ΟΠΟΙΟΔΗΠΟΤΕ από τα παρακάτω καλέστε αμέσως την 24ωρη τηλεφωνική γραμμή έκτακτης ανάγκης που σας έχει δοθεί: 1.5

17 Τι είναι οι διαταραχές οργανικών οξέων; εμετό Ή διάρροια (πολύ υδαρή κόπρανα) Ή μικρότερη πρόσλήψη υγρών από τη συνηθισμένη (λιγότερες υγρές πάνες με έντονη οσμή ούρων ή και το σκούρο χρώμα αποτελούν καλούς οδηγούς) Ή πυρετός πάνω από 37.8 ο C Ή υπερβολική υπνηλία Ενώ η γκρίνια ή ο εμετός στο τάϊσμα δεν είναι ασυνήθιστα στα βρέφη, αν συμβούν και στο επόμενο τάισμα ή δυο φορές μέσα στην ίδια μέρα, τότε αυτό μπορεί να σημαίνει πως το μωρό σας είναι αδιάθετο. Αν έχετε οποιαδήποτε ανησυχία, τηλεφωνήστε στην 24ωρη γραμμή που σας έχει δοθεί. Είναι προτιμότερο να είστε υπερβολικά προσεκτικοί. Εμβολιασμοί και φαρμακευτική αγωγή Αυτές οι πρώτες εβδομάδες ήταν δύσκολες, προσπαθώντας να υπολογίσω την ποσότητα της ειδικής φόρμουλας που κατανάλωσε το μωρό μου, της ποσότητας του γάλακτος που άφησε και ποιά ήταν η ποσότητα που θα χρειαζόταν στο επόμενο γεύμα. Η προσωπική υποστήριξη από τη Μεταβολική ομάδα ήταν καταπληκτική Ο Μεταβολικός σας γιατρός θα σας συμβουλεύσει σχετικά με τα εμβόλια και τη φαρμακευτική αγωγή. Οι εμβολιασμοί ρουτίνας θα πρέπει να γίνονται στις συνηθισμένες περιόδους και τα περισσότερα φάρμακα μπορούν να χορηγηθούν με ασφάλεια. Ταΐζοντας το νήπιό σας Όταν εισαχθεί η στερεά τροφή, περίπου στους έξι μήνες, τα βρέφη με διαταραχή οργανικών οξέων πρέπει να τρώνε κυρίως φρούτα και λαχανικά, καθώς και συγκεκριμένες παιδικές τροφές. Αργότερα, θα μπορούν να τρώνε μεγαλύτερη ποικιλία τροφών χαμηλών σε πρωτεΐνη, τα οποία μπορεί να περιλαμβάνουν ειδικό ψωμί και ζυμαρικά, και άλλα προϊόντα χαμηλά σε πρωτεΐνη. Ο Μεταβολικός σας διαιτολόγος θα σας βοηθήσει να διαχειριστείτε τη διατροφή. Η ποσότητα της πρωτεΐνης που μπορεί να ανεχτεί το παιδί από τα τρόφιμα υπολογίζεται από το σωματικό του βάρους και από τις εργαστηριακές εξετάσεις. Ο Μεταβολικός γιατρός ή διαιτολόγος θα σας καθορίσει την ποσότητα πρωτεΐνης και θα αλλάξει την πρόσληψη ανάλογα με τις απαιτήσεις. Η ειδική φόρμουλα θα δώσει τη θέση της στο ειδικό συμπλήρωνα το οποία είναι σχεδιασμένο για τις ανάγκες των μικρών παιδιών. Ο διαιτολόγος θα υπολογίσει τις ποσότητες που χρειάζονται. Μπορεί να είναι δυσκολότερο να παρακολουθήσετε την πρόσληψη τροφής στα νήπια, επειδή κινούνται συνεχώς, τρώνε μόνα τους και μπορεί να γίνουν ιδιότροπα με το φαγητό. Η Μεταβολική σας ομάδα και άλλοι γονείς θα σας δώσουν συμβουλές για να το διαχειριστείτε σωστά. 1.6

18 Τι είναι οι διαταραχές οργανικών οξέων; Τα νήπια έχουν την τάση να αρρωσταίνουν αρκετά συχνά, αφού εκτίθενται στις συνήθεις παιδικές αρρώστιες. Αν δεν φάνε ή δεν πιούνε τις συνηθισμένες τους ποσότητες για πάνω από δύο γεύματα και σνακ ή αν φαίνεται να έχουν λιγότερηενέργεια απ ότι συνήθως, αυτό μπορεί να αποτελεί σημάδι πως αρρωσταίνουν. Αν ανησυχείτε τηλεφωνήστε στον 24ωρο αριθμό που σας έχει δοθεί. Οι Πέντε Ομάδες Τροφίμων Πέντε ομάδες τροφίμων Οδηγός τροφίμων με χαμηλή πρωτεΐνη Φρούτα & Λαχανικά Φρούτα & λαχανικά Ψωμιά και δημητριακά Κρέας, κοτόπουλο, ψάρι Γάλα & Γαλακτοκομικά Χαμηλής πρωτεΐνης & ειδικό ψωμί, αλεύρι & ζυμαρικά Ειδικό συμπλήρωμα Λίπη & ζάχαρα Λίπη & ζάχαρα Σύγκριση των Πέντε Ομάδων Τροφίμων και του Οδηγού Τροφίμων με χαμηλή πρωτεΐνη Ιδιοτροπίες στο φαγητό και διαταραχές οργανικών οξέων Κάποια παιδιά με διαταραχές των οργανικών οξέων έχουν καλή όρεξη. Άλλα δεν τρώνε καλά, έχουν δυσκολία στη διαχείριση μερικών τροφίμων ή μπορεί να υπάρξουν στιγμές που είναι ιδιαίτερα ιδιότροπα με το φαγητό και τη φαρμακευτική αγωγή. Η κλινική θα παρακολουθεί την αύξηση και τις εργαστηριακές εξετάσεις και θα σας συμβουλεύει. Μερικές φορές η σίτιση μέσω ενός σωλήνα στο στομάχι (ρινογαστρικός καθετήρας ή γαστροστομία) είναι απαραίτητη για τον καλύτερο έλεγχο της μεταβολικής διαταραχής και για την 1.7

19 Τι είναι οι διαταραχές οργανικών οξέων; παροχή επαρκής τροφής για την αύξηση. Ο τρόπος αυτός μπορεί να χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια της νύχτας ή για την ημερήσια σίτιση. Δίνοντας φάρμακα στο μωρό η στο παιδί σας Θα πρέπει να βεβαιωθείτε ότι όλη η δόση δίνεται στους χρόνους που καθορίστηκαν από το γιατρό σας. Μερικά από τα φάρμακα έχουν δυσάρεστη γεύση αλλά τα παιδιά που έχουν μεγαλώσει λαμβάνοντας τα συνήθως τα παίρνουν χωρίς αντίρρηση. Στα βρέφη μπορούν να δοθούν με μπιμπερό. Τα μεγαλύτερα παιδιά μπορεί να τα προτιμούν με γεύση, όπως μαρμελάδα, γεύσεις μιλκσέικ, φρουτόκρεμα, άρωμα μέντας ή άλλα αρώματα. Η Μεταβολική σας Ομάδα μπορεί να σας βοηθήσει με ιδέες. Μεγαλώνοντας με μια διαταραχή οργανικών οξέων Για να μην προκληθεί βλάβη στον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο, είναι σημαντικό να διατηρηθούν οι περιορισμοί στη διατροφή και στην φαρμακευτική αγωγή και να αντιμετωπίζεται έγκαιρα τυχόν ασθένεια στην παιδική ηλικία. Αυτό θα πρέπει να συνεχιστεί εφόρου ζωής, αφού ο εγκέφαλος μπορεί να υποστεί βλάβες ακόμη και στην ενηλικίωση. Σε άλλα θέματα όμως, εφόσον το παιδί σας αναπτύσσεται κανονικά, θα μπορείτε να συμπεριφέρεστε στο παιδί σας ακριβώς όπως τα άλλα παιδιά, και ο ίδιος να απολαμβάνει τα πράγματα που απολαμβάνουν όλα τα παιδιά. Παιδιά με σοβαρή διαταραχή ή κάποια στα οποία άργησε να τεθεί η διάγνωση μπορούν να παρουσιάζουν ορισμένα αναπτυξιακά προβλήματα. Η κατάλληλη θεραπεία θα βελτιώσει την υγεία του παιδιού σας, τη μελλοντική του ανάπτυξη και την ποιότητα ζωής, μπορεί όμως να μην αναστρέψει τη βλάβη που έχει ήδη προκληθεί. Έφηβοι και ενήλικες με διαταραχή οργανικών οξέων Η θεραπεία για μια διαταραχή οργανικών οξέων είναι εφόρου ζωής. Μπορεί να υπάρξουν σοβαρές συνέπειες εάν η πρόσληψη πρωτεΐνης αυξηθεί ή αν δεν τηρηθεί η φαρμακευτική αγωγή. Θα χρειαστούν αλλαγές στη θεραπεία στις διάφορες ηλικίες και γι αυτό η τακτική επαφή με τη Μεταβολική Ομάδα είναι πολύ σημαντική. Καθώς αναπτύσσονται, τα παιδιά πρέπει να μάθουν και να αναλάβουν την ευθύνη για τη θεραπεία της δικής τους διαταραχής βλ. κεφάλαιο 11. Είναι απαραίτητο να κατανοήσουν οι ανεξάρτητοι έφηβοι και ενήλικες την διαταραχή τους και την διαχείρισή της. Η Μεταβολική Ομάδα αντιλαμβάνεται ότι οι διαφορετικές ηλικίες έχουν διαφορετικές ανάγκες και θα συνεργαστεί μαζί σας έτσι ώστε η θεραπεία να ταιριάξει καλύτερα με τον τρόπο ζωής σας. 1.8

20 Τι είναι οι διαταραχές οργανικών οξέων; Τι συμβαίνει κατά τη διάρκεια τυχόν ασθένειας Τα παιδιά με διαταραχές οργανικών οξέων παρουσιάζουν βήχα, κρυολογήματα και παιδικές ασθένειες σε συχνότητα όπως και τα υπόλοιπα παιδιά, αλλά κινδυνεύουν από τα υψηλά επίπεδα των επιβλαβών μεταβολιτών που συσσωρεύονται στο αίμα κατά τη διάρκεια αυτών των ασθενειών και χρειάζονται επιπλέον φροντίδα. Μπορεί να αρρωστήσουν βαριά πολύ γρήγορα. Κατά τη διάρκεια ασθένειας ο οργανισμός αρχίζει να καταβολίζει δηλ. να αποδομεί τον ίδιο του τον ιστό, απελευθερώνοντας αμινοξέα στην κυκλοφορία του αίματος. Αυτά δεν μπορούν να μεταβολιστούν κατά το συνήθη τρόπο. Τα επίπεδα των επιβλαβών μεταβολιτών στο αίμα αυξάνονται τόσο γρήγορα που μπορεί το παιδί σας (ή εσείς αν έχετε μια διαταραχή οργανικών οξέων) να αρρωστήσετε πολύ βαριά. Αν δεν λάβει την κατάλληλη θεραπεία το παιδί σας μπορεί να πέσει σε κώμα και να πεθάνει. Εάν υπάρξει ΟΠΟΙΟΔΗΠΟΤΕ από τα παρακάτω συμπτώματα καλέστε αμέσως την 24ωρη γραμμή έκτατης ανάγκης που σας έχει δοθεί: εμετός Ή διάρροια (υδαρή κόπρανα) Ή μικρότερη πρόσληψη τροφής ή υγρών από τη συνηθισμένη (έντονο χρώμα ή οσμή ούρων είναι καλός δείκτης) Ή πυρετός υψηλότερος από 37.8 ο C Ή υπερβολική υπνηλία Ή αστάθεια Η αντιμετώπιση ατυχημάτων ή χειρουργικών επεμβάσεων στο νοσοκομείο θα πρέπει επίσης να είναι διαφορετική. Επικοινωνήστε με τον Μεταβολικό σας γιατρό αν το παιδί σας (ή εσείς εάν έχετε διαταραχή οργανικών οξέων) χρειαστεί να πάτε στο νοσοκομείο. 1.9

21 Τι είναι οι διαταραχές οργανικών οξέων; Κατά τη διάρκεια κρυολογήματος ή γρίπης η αύξηση των επιπέδων των επιβλαβών μεταβολιτών μπορεί να προληφθεί ή να μειωθεί με την παροχή της κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής και με ροφήματα υψηλής ενέργειας, καθώς και με την περαιτέρω μείωση της πρόσληψης πρωτεΐνης από την τροφή. Η Μεταβολική σας Ομάδα θα σας δώσει οδηγίες. Αν η πρόσληψη ροφημάτων είναι φτωχή μπορούν να δοθούν μέσω ενός ρινογαστρικού καθετήρα (ένας σωλήνας που περνάει στο στομάχι μέσω της μύτης). Μερικές φορές δεν είναι δυνατή η πρόσληψη αρκετής ποσότητας από τα ροφήματα υψηλής ενέργειας και η εισαγωγή στο νοσοκομείο για ενδοφλέβια χορήγηση υγρών ή άλλη θεραπεία θα είναι απαραίτητη. Αυτό μπορεί να συμβεί όταν: το παιδί ή ενήλικας είναι πολύ άρρωστος η θερμοκρασία του σώματος είναι υψηλή ο εμετός και η διάρροια είναι μέρος της ασθένειας η σίτιση δεν είναι δυνατή λόγω ατυχήματος ή επέμβασης. Το να γνωρίζουμε τι πρέπει να κάνουμε κατά τη διάρκεια τυχόν ασθένειας είναι σημαντικό βλ. Κεφάλαιο 3 για περισσότερες λεπτομέρειες στην αντιμετώπιση ασθενειών. Κατανοώντας τα αποτελέσματα των εργαστηριακών εξετάσεων Τα επίπεδα των αμινοξέων και της καρνιτίνης στο αίμα πρέπει να ελέγχονται για να διασφαλίζεται ότι βρίσκονται σε φυσιολογικά επίπεδα όταν το παιδί σας είναι καλά. Κατά διαστήματα τα επίπεδα των βλαβερών μεταβολιτών στο αίμα και τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά διαφέρουν. Αυτό μπορεί να συμβεί λόγω ασθένειας ή λόγω αλλαγών στο ρυθμό της αύξησης ή της πρόσληψης τροφής. Το να διατηρείται υπό έλεγχο διαταραχή οργανικών οξέων δεν είναι απλή υπόθεση. Για την παρακολούθηση της θεραπείας υπάρχουν εργαστηριακές εξετάσεις που μπορούν να φανούν χρήσιμες όταν το παιδί σας είναι καλά. Όταν το παιδί σας είναι άρρωστο η διαταραχή μπορεί να ξεφύγει από τον έλεγχο πολύ γρήγορα και τότε θα χρειαστούν διαφορετικές εξετάσεις. Η άμεση αντιμετώπιση για να μειωθούν τα επίπεδα οργανικών οξέων ή άλλων τοξικών μεταβολιτών είναι απαραίτητη. Στην ΜΜΑ οι εξετάσεις για τον 1.10

22 Τι είναι οι διαταραχές οργανικών οξέων; έλεγχο της νεφρικής λειτουργίας είναι επίσης σημαντικές. Η Μεταβολική σας ομάδα θα σας συμβουλεύσει για τις εργαστηριακές εξετάσεις που απαιτούνται και για τα αποτελέσματα. Γενετική και διαταραχές των οργανικών οξέων - συχνές ερωτήσεις Θα νοσήσουν άλλα μέλη της οικογένειας; Τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας μπορούν να εξεταστούν για τη διαταραχή. Η εξέταση κατά τη διάρκεια νέας εγκυμοσύνης (προγεννητικός έλεγχος) είναι συνήθως δυνατή συζητήστε το με το γιατρό σας ή το γενετικό σας σύμβουλο. Στα νεογνά που υπάρχει υψηλός κίνδυνος εμφάνισης της διαταραχής θα γίνονται εξετάσεις αμέσως μετά τη γέννηση. Θα αντιμετωπιστούν σαν να έχουν τη διαταραχή έως ότου να είναι διαθέσιμα τα αποτελέσματα που θα την επιβεβαιώσουν ή θα την αποκλείσουν. Τα νεογνά που αντιμετωπίζονται με αυτόν τον τρόπο έχουν καλύτερη πρόγνωση. Υπάρχει μια στις τέσσερις πιθανότητες για κάποιο από τα αδέρφια ενός παιδιού με διαταραχή οργανικών οξέων, να κληρονομήσει τη διαταραχή. Ποιος είναι ο ρόλος των γονιδίων; Οι διαταραχές των οργανικών οξέων προκαλούνται από ελαττωματικά γονίδια. Μέσω των γονιδίων μεταβιβάζονται πληροφορίες από τους γονείς στα παιδιά τους σχετικά με τις διαδικασίες και τα χαρακτηριστικά του σώματος, όπως η ομάδα αίματος και το χρώμα μαλλιών. Τα παιδιά κληρονομούν ένα σύνολο γονιδίων από κάθε γονέα και υπάρχει αντίγραφο των γονιδίων σε κάθε κύτταρο του σώματος τους. Το γονίδια είναι διατεταγμένα σε ζεύγη που απαρτίζονται από ένα γονίδιο από κάθε γονέα. Κάθε ζεύγος γονιδίων φέρει τον κώδικα/την πληροφορία για συγκεκριμένη λειτουργία και χαρακτηριστικό του σώματός. Τα άτομα που γεννιούνται με διαταραχή οργανικών οξέων έχουν κληρονομήσει το ελαττωματικό γονίδιο του ζεύγους και από τους δύο γονείς τους δηλ. και τα δύο γονίδια του ζεύγος που κωδικοποιεί το συγκεκριμένο ένζυμο είναι ελαττωματικά. Τι συμβαίνει όταν τα γονίδια είναι ελαττωματικά; Ο καθένας μας φέρει κάποια ελαττωματικά γονίδια, συνήθως χωρίς να γνωρίζει ποιά. Ένα άτομο που φέρει ένα ελαττωματικό γονίδιο, αλλά που δεν επηρεάζεται από αυτό δηλ. δεν έχει συμπτώματα, ονομάζεται γενετικός φορέας ή φορέας. Στις διαταραχές των οργανικών οξέων, όπως επίσης και στις περισσότερες ενζυμικές ανεπάρκειες, εφόσον ένα μόνο γονίδιο από το ζεύγος γονιδίων είναι ελαττωματικό, δεν παρατηρούνται αξιοσημείωτες επιδράσεις. Εφόσον και τα δύο γονίδια του ζεύγους είναι ελαττωματικά, θα υπάρξουν 1.11

23 Τι είναι οι διαταραχές οργανικών οξέων; προβλήματα. Όταν δύο άτομα φέρουν το ίδιο ελαττωματικό γονίδιο, και αποκτήσουν παιδιά, τότε μπορεί αυτά να νοσήσουν. Πως τα ελαττωματικά γονίδια προκαλούν τις διαταραχές των οργανικών οξέων; Το ελαττωματικό γονίδιο σε μια διαταραχή οργανικών οξέων είναι αυτό που κωδικοποιεί το ένζυμο που εμπλέκεται στο μεταβολισμό των αμινοξέων. Με δύο ελαττωματικά γονίδια στα κύτταρά τους, και κανένα φυσιολογικό, τα άτομα με διαταραχή των οργανικών οξέων δεν μπορεί να συνθέσουν το λειτουργικό ένζυμο σε ικανοποιητικές ποσότητες. Αυτό επηρεάζει τον τρόπο που ο οργανισμός μεταβολίζει την πρωτεΐνη. Τι σημαίνει για την οικογένειά μου το να έχω ένα ελαττωματικό γονίδιο; Ο τύπος της κληρονομικότητας των διαταραχών των οργανικών οξέων ονομάζεται «υπολειπόμενη αυτοσωματική κληρονομικότητα». Όπως περιγράφηκε παραπάνω, τα σωματικά κύτταρα περιέχουν δύο αντίγραφα του κάθε γονιδίου (ένα από κάθε γονιό). Παρόλα αυτά, τα σπερματοκύτταρα του πατέρα και τα ωάρια της μητέρας φέρουν μόνο ένα αντίγραφο. Για τους φορείς ενός ελαττωματικού γονιδίου, κάθε ωάριο ή σπερματοκύτταρο θα φέρει ή ένα ελαττωματικό ή ένα φυσιολογικό γονίδιο. Εάν και οι δύο γονείς φέρουν ένα αντίγραφο του ίδιου ελαττωματικού γονιδίου, για κάθε σύλληψη υπάρχουν: μια στις τέσσερις πιθανότητες (25%) να κληρονομηθούν δύο αντίγραφα του ελαττωματικού γονιδίου δύο στις τέσσερις πιθανότητες (50%) να προκύψει υγιής φορέας, σαν τους γονείς μια στις τέσσερις πιθανότητες (25%) να μην κληρονομηθεί κανένα ελαττωματικό γονίδιο. Υπολειπόμενη αυτοσωματική κληρονομικότητα όπου και οι δύο γονείς είναι υγιείς γενετικοί φορείς της πάθησης. Το ελαττωματικό αντίγραφο του γονιδίου που περιέχει μια υπολειπόμενη μετάλλαξη αναπαρίσταται με το r, και το σωστό αντίγραφο του γονιδίου με το R. Εάν και οι δύο γονείς φέρουν ένα ελαττωματικό γονίδιο διαταραχής οργανικών οξέων, υπάρχει μια στις τέσσερις πιθανότητες για κάθε παιδί τους κληρονομήσει τη διαταραχή των οργανικών οξέων. 1.12

24 Τι είναι οι διαταραχές οργανικών οξέων; Εάν έχω μια διαταραχή οργανικών οξέων, θα γεννηθούν τα παιδιά μου με αυτό; Εάν κάποιος έχει διαταραχή των οργανικών οξέων και ο σύντροφός του όχι, η πιθανότητα να αποκτήσετε ένα μωρό με τη διαταραχή είναι πολύ μικρή. Για να συμβεί αυτό, θα πρέπει ο σύντροφός σας να είναι φορέας για την ίδια διαταραχή, γεγονός που είναι σπάνιο. Ο έλεγχος του συντρόφου που προέρχεται από οικογένεια χωρίς ιστορικό διαταραχής οργανικών οξέων, είναι δύσκολος και δεν είναι πάντα ακριβής. Ο προγεννητικός έλεγχος είναι συνήθως δυνατός. Συζητήστε το θέμα με τον Μεταβολικό σας γιατρό ή με γενετικό σύμβουλο. Διαταραχές οργανικών οξέων: Παθογένεια και αντιμετώπιση Οι οργανικές ενώσεις που συσσωρεύονται στις διαταραχές των οργανικών οξέων προέρχονται από πρωτεΐνη. Όλες οι πρωτεΐνες αποτελούνται από μια αλληλουχία περίπου είκοσι χημικών ουσιών που ονομάζονται αμινοξέα. Όταν λαμβάνεται η πρωτεΐνη, διασπάται στο στομάχι σε μικρότερες αλυσίδες αμινοξέων (πεπτίδια) και στη συνέχεια στο έντερο σε μεμονωμένα αμινοξέα. Αυτά τα μεμονωμένα αμινοξέα απορροφώνται στη κυκλοφορία του αίματος και επεξεργάζονται ώστε να χρησιμοποιηθούν στη δόμηση των μυών, στην παραγωγή άλλων χημικών ουσιών στον οργανισμό, ή για την παραγωγή ενέργειας. Στα άτομα που δεν έχουν κάποια διαταραχή των οργανικών οξέων ορισμένα αμινοξέα διασπώνται μέσω μιας σειράς αντιδράσεων σε σύμπλοκα οργανικών οξέων. Άτομα με διαταραχή οργανικών οξέων Τα άτομα με κάποια διαταραχή οργανικών οξέων έχουν γεννηθεί με ανεπάρκεια κάποιου από τα ένζυμα που εμπλέκονται στο μεταβολισμό των οργανικών ουσιών. Το ένζυμο που επηρεάζεται στις επιμέρους διαταραχές φαίνεται στον παρακάτω πίνακα: Διαταραχή οργανικών οξέων Γλουταρική οξυουρία τύπου 1 (GA1) Ισοβαλερική οξυαιμία (IVA) ( ή Ισοβαλερική οξυουρία) Ένζυμο Αφυδρογονάσητου γλουταρυλ-coa Αφυδρογονάσητου ισοβαλερυλ- CoA Αμινοξέα που μεταβολίζονται από το ένζυμο Λυσίνη, υδροξυλυσίνη, τρυπτοφάνη Λευκίνη 1.13

25 Τι είναι οι διαταραχές οργανικών οξέων; Μεθυλμαλονική οξυαιμία (ΜΜΑ) (ή Μεθυλμαλονική οξυουρία) Προπιονική οξυαιμία (ΡΑ) (ή Προπιονική οξυουρία) Ανεπάρκεια της συνθετάσης της ολοκαρβοξυλάσης Μουτάση του μεθυλμαλονυλ-coa Αφυδρογονάσητου προπιονυλ-coa Συνθετάση της ολοκαρβοξυλάσης Ισολευκίνη, βαλίνη, θρεονίνη και μεθειονίνη Ισολευκίνη, βαλίνη, θρεονίνη και μεθειονίνη Αυτό το ένζυμο επιτρέπει στον οργανισμό να χρησιμοποιήσει αποτελεσματικά τη βιοτίνη. Είναι σημαντικό στην αποδόμηση διαφόρων αμινοξέων. Διαταραχές οργανικών οξέων η ονομασία τους Αποτελεί ομάδα νοσημάτων που συνοψίζεται στον όρο διαταραχές οργανικών οξέων γιατί οι ενώσεις που συσσωρεύονται στον οργανισμό (οργανικά οξέα) ενώ αποτελούν φυσιολογικά συστατικά, βρίσκονται σε υψηλότερο επίπεδο από ότι συνήθως. Τα επίπεδα αυτών των οργανικών οξέων και των ενώσεων που τα περιέχουν μπορούν να προσδιορισθούν στο αίμα και στα ούρα, και ανάλογα με την ταυτότητα των οργανικών οξέων δίνεται η ονομασία τους. Για παράδειγμα: ουρία σημαίνει στα ούρα: Γλουταρική οξυουρία σημαίνει ότι υπάρχει γλουταρικό οξύ στα ούρα αιμία σημαίνει στο αίμα: Μεθυλμαλονική οξυαιμία σημαίνει ότι υπάρχει μεθυλμαλονικό οξύ στο αίμα Αντιμετώπιση μιας διαταραχής οργανικών οξέων Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται στις διαταραχές των οργανικών οξέων, μειώνουν τα επίπεδα των τοξικών οργανικών ουσιών στον οργανισμό και χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με τη δίαιτα χαμηλής πρωτεΐνης. Αυτά περιλαμβάνουν: Καρνιτίνη μια ουσία που μοιάζει με αμινοξύ, υπάρχει στα τρόφιμα και παράγεται στον οργανισμό. Η καρνιτίνη βοηθάει στο να γίνονται οι ενώσεις των οργανικών οξέων λιγότερο επιβλαβείς, και τις απομακρύνει. Η δόση πρέπει να αυξάνεται σε περίπτωση ασθένειας. Βιταμίνη Β12 (κοβαλαμίνη) αυτή η βιταμίνη είναι ένα συνένζυμο του ενζύμου μουτάση του μεθυλμαλονυλ CoA. Σε ορισμένα άτομα με ΜΜΑ η χορήγηση υψηλών δόσεων Β12 μπορεί να μειώσει τα επίπεδα των βλαβερών οργανικών ενώσεων. Αυτός ο τύπος ονομάζεται ΜΜΑ ανταποκρινόμενη στην βιταμίνη Β12 (ή κοβαλαμίνη). Τα άτομα με αυτόν τον τύπο ΜΜΑ μπορεί να μην 1.14

26 . Τι είναι οι διαταραχές οργανικών οξέων;. χρειαστούν αυστηρό περιορισμό της πρωτεΐνης στη δίαιτά τους, αλλά χρειάζεται να προσέχουν όταν αρρωσταίνουν. Γλυκίνη αμινοξύ που στην Ισοβαλερική οξυαιμία/ουρία (IVA) λειτουργεί με τρόπο παρόμοιο με την καρνιτίνη Μετρονιδαζόλη αυτό το αντιβιοτικό μπορεί να φανεί χρήσιμο σε μερικά παιδιά και ενήλικες με Προπιονική οξυαιμία./ουρία (ΡΑ) και Μεθυλμαλινική οξυουρία/αιμία (ΜΜΑ). Μειώνει τα εντερικά μικρόβια που παράγουν προπιονικό οξύ (ένα από τα οργανικά οξέα που συσσωρεύονται στην ΡΑ και στη ΜΜΑ). Βιοτίνη στην ανεπάρκεια συνθετάσης της ολοκαρβοξυλάσης. Η χαμηλή σε πρωτεΐνη δίαιτα παρέχει αρκετά αμινοξέα για αύξηση και επιδιόρθωση ενώ αποδίδει λιγότερη περίσσεια αζώτου που δεν μπορεί να μεταβολιστεί. Απαραίτητο μέρος αυτής της δίαιτας είναι η κατανάλωση αρκετής ενέργειας (kilojoules ή kcal) ώστε να μην καταβολίζεται πρωτεΐνη για τη παραγωγή ενέργειας. Ορισμένα αμινοξέα μπορούν να συντεθούν στον οργανισμό, ενώ άλλα όχι. Τα αμινοξέα που δεν παράγονται στον οργανισμό ονομάζονται απαραίτητα αμινοξέα. Τα αμινοξέα στην πρωτεΐνη συνδέονται το ένα με το άλλο, σαν χάντρες σε σκοινί. Σε διαστήματα μια από τις χάντρες είναι ένα απαραίτητο αμινοξύ. Οι σκιαγραφημένες χάντρες αντιπροσωπεύουν απαραίτητα αμινοξέα Αν ένα ή περισσότερα από αυτά τα απαραίτητα αμινοξέα λείπουν από τη δίαιτα δεν μπορούν να συντεθούν οι πρωτεΐνες του οργανισμού. Αυτό μπορεί να συμβεί στις περιπτώσεις όπου είναι αναγκαία μεγάλος περιορισμός της πρωτεΐνης, Μια ειδική φόρμουλα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να βελτιώσει την πρόσληψη. Περιέχει τα υπόλοιπα αμινοξέα αλλά καθόλου ή πολύ μικρή ποσότητα από εκείνα που δεν μπορούν να μεταβολιστούν.. Κατά τη διάρκεια τυχόν ασθένειας ο οργανισμός διασπά τους ίδιους του τους ιστούς (καταβολισμός) για να παρέχει ενέργεια. Τα επίπεδα των οργανικών οξέων και άλλων επιβλαβών μεταβολιτών, όπως η αμμωνία μπορεί να αυξηθούν γρήγορα. Η υψηλή ενεργειακή πρόσληψη και τα φάρμακα είναι απαραίτητα σε όλες τις διαταραχές των οργανικών οξέων για να προληφθεί ο καταβολισμός και η γρήγορη αύξηση των οργανικών οξέων και επιβλαβών μεταβολιτών κατά τη διάρκεια ασθένειας. Στόχος είναι ο οργανισμός να αρχίσει να συνθέτει ξανά πρωτεΐνη (αναβολισμός) μια διαδικασία που συνεπάγεται κατανάλωση αμινοξέων. 1.15

27 . Τι είναι οι διαταραχές οργανικών οξέων;. Στην ΜΜΑ και στην ΡΑ ένα οργανικό οξύ που ονομάζεται προπιονικό οξύ παράγεται όχι μόνο από υο μεταβολισμό των αμινοξέων αλλά και από το μεταβολισμό ορισμένων τύπων λιπών στον οργανισμό. Αυτά τα λίπη δεν βρίσκονται στις τροφές αλλά μπορούν να απελευθερωθούν κατά την ασθένεια, τη νηστεία ή την απώλεια βάρους. Η ολονύκτια σίτιση μπορεί να χρειάζεται για τα μικρά παιδιά ώστε να προληφθεί η διάσπαση των λιπών λόγω ολονύκτιας νηστείας. Η μεταμόσχευση ήπατος μπορεί να είναι χρήσιμη για ορισμένα παιδιά με σοβαρές μορφές ΜΜΑ ή ΡΑ. Αυτό αντικαθιστά αποτελεσματικά το ελαττωματικό γονίδιο με ένα που δουλεύει σωστά, αλλά είναι μεγάλο χειρουργείο με άμεσους και μακροπρόθεσμους κινδύνους. Μπορείτε να το συζητήσετε με τον Μεταβολικό σας γιατρό. Σημείωση: Υπάρχουν διάφορες άλλες διαταραχές οργανικών οξέων που δεν θεραπεύονται με τον ίδιο τρόπο. Εάν το παιδί σας έχει Γλουταρική οξυουρία τύπου Ι (GA1) μην μπερδευτείτε με τις πληροφορίες για την Γλουταρική Οξυουρία τύπου ΙΙ (GAΙΙ) που είναι μια διαφορετική διαταραχή. Θυμηθείτε: Η αντιμετώπιση της κάθε διαταραχής και του κάθε ατόμου με την ίδια διαταραχή τροποποιείται ανάλογα με το άτομο και τη διαταραχή. Η Μεταβολική σας Ομάδα βρίσκεται εκεί για να απαντήσει στις ερωτήσεις σας. 1.16

28 Κεφάλαιο 2 MSUD, διαταραχές του κύκλου ουρίας και οργανικών οξέων: πως η διάγνωση θα επηρεάσει το μωρό σας και την οικογένειά σας Αυτές οι πληροφορίες αφορούν βρέφη, παιδιά και ενήλικες με τις ακόλουθες μεταβολικές διαταραχές: Νόσος με οσμή ούρων σαν σιρόπι σφενδάμου (MSUD) Διαταραχές του κύκλου ουρίας συμπεριλαμβανομένης της ανεπάρκειας της τρανσκαρβαμυλάσης της ορνιθίνης (OTC), της συνθάσης του φωσφορικού καρβαμυλίου (CPS), της κιτρουλλιναιμίας, της αργινίνοσουκινικής οξυουρίας, της ανεπάρκειας αργινάσης και της συνθάσης του Ν-ακετυλ γλουταμικού οξέος (NAGS) Διαταραχές των οργανικών οξέων συμπεριλαμβανομένης της μεθυλμαλονικής οξυαιμίας (ΜΜΑ), της προπιονικής οξυαιμίας (ΡΑ), της ισοβαλερικής οξυαιμίας (IVA), της γλουταρικής οξυουρίας Τύπου 1 (GA1), και της ανεπάρκειας της συνθάσης της ολοκαρβοξυλάσης Τα συναισθήματά σας 2.1 Προχωρώντας βήμα βήμα 2.2 Μοιραστείτε την εμπειρία 2.3 Η ομαδική προσέγγιση 2.4 Eξηγώντας τη μεταβολική διαταραχή 2.4 Αποκτώντας ένα ακόμα παιδί 2.5 Θεραπεύοντας τη μεταβολική διαταραχή: ο ρόλος της οικογένειας 2.5 Υποδείγματα επιστολών προς τους δασκάλους, τους γονείς των φίλων του παιδιού σας και τους συμμαθητές του 2.8 Τα συναισθήματά σας Η αποδοχή της διάγνωσης μιας μεταβολικής διαταραχής είναι δύσκολη. Είναι σίγουρα ανησυχητικό το να σας πουν ότι η διαταραχή μπορεί να επηρεάσει την ανάπτυξη του εγκεφάλου και την υγεία του παιδιού σας και κάποιοι γονείς φοβούνται τα χειρότερα. Μπορεί να είναι δύσκολο να κατανοήσετε το τι ακριβώς σημαίνει η διάγνωση για την οικογένειά σας. Μετά τα καλά νέα ότι η θεραπεία είναι δυνατή που βοηθάει στην ισορροπία του αρχικού στρες, οι πληροφορίες σχετικά με την ειδική δίαιτα, τη φαρμακευτική αγωγή και την αντιμετώπιση της ασθένειας μπορεί να είναι καταιγιστικές. Αν η διαταραχή διαγνώστηκε λόγω των συμπτωμάτων της, μπορεί να ανακουφιστείτε ότι έχει τεθεί η διάγνωση. Παρόλα αυτά οι πληροφορίεςμπορεί ακόμα να είναι καταιγιστικές. 2.1

29 Κεφάλαιο 2. MSUD, διαταραχές κύκλου ουρίας και οργανικών οξέων: συνέπειες της διάγνωσης. Οι πρώτες εβδομάδες ενδεχομένως να είναι στρεσογόνες, ειδικά εάν το μωρό σας βρίσκεται στο νοσοκομείο. Είναι φυσικό να νοιώθετε ανησυχία για το πώς θα το διαχειριστείτε, και να έχετε αισθήματα θλίψης, απογοήτευσης, στεναχώριας ή θυμού για ότι συνέβη. Μπορεί επίσης να ανησυχείτε για το μέλλον του παιδιού σας, σκεφτόμενοι τα πράγματα που θα είναι διαφορετικά για το παιδί και τα οποία θα χάσει. Πολλοί γονείς αναρωτιούνται κάποια στιγμή, γιατί σε μένα και το παιδί μου. Για πολλούς γονείς. η αντιμετώπιση μιας μεταβολικής διαταραχής αποτελεί μια διαδικασία θλίψης. Μαθαίνοντας την γενετική βάση της διαταραχής, ενδεχομένως να αρχίσετε να νιώθετε ανησυχία για τα γονίδια (το DNA) της οικογένειάς σας και ενοχές που μεταβιβάσατε αυτήν την πάθηση. Παρόλα αυτά θα μάθετε επίσης ότι όλοι έχουν ελαττώματα στο γενετικό τους προφίλ. Το να υπενθυμίζετε στον εαυτό σας ότι η μεταβολική διαταραχή δεν είναι κάτι το οποίο μπορούσατε να αποφύγετε, και δεν είναι αποτέλεσμα των πράξεών σας, μπορεί να βοηθήσει. Προχωρώντας βήμα-βήμα Το να μάθετε να διαχειρίζεστε την διαταραχή του παιδιού σας, βοηθάει στην διαδικασία του να αποδεχθείτε την διάγνωση. Πολλοί γονείς νιώθουν περισσότερο θετικά με τη βελτίωση των εργαστηριακών δεικτών των παιδιών τους και βλέποντας πώς ελέγχεται η διαταραχή με τη δίαιτα και τη φαρμακευτική αγωγή. Σε αυτά τα πρώτα στάδια, υπάρχει συχνά ένα έντονο συναίσθημα υπευθυνότητας, και είναι φυσικό να ανησυχείτε ή να έχετε αμφιβολίες σχετικά με το πώς θα τα βγάλετε πέρα. Εάν η διάγνωση στο μωρό σας έγινε σύντομα μετά τη γέννηση, υπάρχει αρκετός χρόνος για να μάθετε για τη δίαιτα πριν γίνει εισαγωγή στερεών τροφών, και μπορείτε να κάνετε ένα βήμα τη φορά. Συχνά χρειάζεται ένας χρόνος ή και περισσότερο ώστε να νιώσετε αυτοπεποίθηση για τη διαχείριση της διαταραχής του παιδιού σας. Μοιραστείτε την εμπειρία Αυτό που βοηθάει αυτό το διάστημα είναι η επικοινωνία με την Μεταβολική Ομάδα μέσω επισκέψεων και τηλεφωνικά. Στις πρώτες εβδομάδες και μήνες θα πρέπει να ξεκινήσετε να μοιράζεστε την εμπειρία σας με άλλους επιτρέποντας στα μέλη της οικογένειάς σας και στους φίλους σας να σας 2.2

Εγχειρίδιο Δίαιτας Χαμηλής Περιεκτικότητας σε Πρωτεΐνη για τη Νόσο Οσμής Ούρων σαν Σιρόπι Σφενδάμου(MSUD) από την ASIEM

Εγχειρίδιο Δίαιτας Χαμηλής Περιεκτικότητας σε Πρωτεΐνη για τη Νόσο Οσμής Ούρων σαν Σιρόπι Σφενδάμου(MSUD) από την ASIEM Εγχειρίδιο Δίαιτας Χαμηλής Περιεκτικότητας σε Πρωτεΐνη για τη Νόσο Οσμής Ούρων σαν Σιρόπι Σφενδάμου(MSUD) από την ASIEM Με την ευγενική χορηγία της Ελληνική Μετάφραση: Ευστρατία Δασκάλου, Διαιτολόγος-Διατροφολόγος,

Διαβάστε περισσότερα

Εγχειρίδιο Δίαιτας Χαμηλής Περιεκτικότητας σε Πρωτεΐνη για Διαταραχές του Κύκλου Ουρίας από την ASIEM

Εγχειρίδιο Δίαιτας Χαμηλής Περιεκτικότητας σε Πρωτεΐνη για Διαταραχές του Κύκλου Ουρίας από την ASIEM Εγχειρίδιο Δίαιτας Χαμηλής Περιεκτικότητας σε Πρωτεΐνη για Διαταραχές του Κύκλου Ουρίας από την ASIEM Με την ευγενική χορηγία της Ελληνική Μετάφραση: Ευστρατία Δασκάλου, Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, MSc

Διαβάστε περισσότερα

Εγχειρίδιο Δίαιτας Χαμηλής Περιεκτικότητας σε Πρωτεΐνη για την Ομοκυστινουρία από την ASIEM

Εγχειρίδιο Δίαιτας Χαμηλής Περιεκτικότητας σε Πρωτεΐνη για την Ομοκυστινουρία από την ASIEM Εγχειρίδιο Δίαιτας Χαμηλής Περιεκτικότητας σε Πρωτεΐνη για την Ομοκυστινουρία από την ASIEM Με την ευγενική χορηγία της Ελληνική Μετάφραση: Ευστρατία Δασκάλου, Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, MSc Επιμέλεια:

Διαβάστε περισσότερα

Εγχειρίδιο Δίαιτας Χαμηλής Περιεκτικότητας σε Πρωτεΐνη για τητυροσιναιμία από την ASIEM

Εγχειρίδιο Δίαιτας Χαμηλής Περιεκτικότητας σε Πρωτεΐνη για τητυροσιναιμία από την ASIEM Εγχειρίδιο Δίαιτας Χαμηλής Περιεκτικότητας σε Πρωτεΐνη για τητυροσιναιμία από την ASIEM Με την ευγενική χορηγία της Ελληνική Μετάφραση: Ευστρατία Δασκάλου, Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, MSc Επιμέλεια: Περσεφόνη

Διαβάστε περισσότερα

Εγχειρίδιο Δίαιτας Χαμηλής Περιεκτικότητας σε Πρωτεΐνη για την Υπερορνιθιναιμία από την ASIEM

Εγχειρίδιο Δίαιτας Χαμηλής Περιεκτικότητας σε Πρωτεΐνη για την Υπερορνιθιναιμία από την ASIEM Εγχειρίδιο Δίαιτας Χαμηλής Περιεκτικότητας σε Πρωτεΐνη για την Υπερορνιθιναιμία από την ASIEM Με την ευγενική χορηγία της Ελληνική Μετάφραση: Ευστρατία Δασκάλου, Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, MSc Επιμέλεια:

Διαβάστε περισσότερα

Εγχειρίδιο Διαίτης Χαµηλής Πρωτεΐνης της ASIEM για την Οµοκυστινουρία

Εγχειρίδιο Διαίτης Χαµηλής Πρωτεΐνης της ASIEM για την Οµοκυστινουρία Εγχειρίδιο Διαίτης Χαµηλής Πρωτεΐνης της ASIEM για την Οµοκυστινουρία Με την ευγενική χορηγία της Ελληνική Μετάφραση: Ευστρατία Δασκάλου, Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, MSc Επιµέλεια: Περσεφόνη Αυγουστίδου-Σαββοπούλου,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΑΡΜΟΓΗ HACCP ΣΤΗΝ ΚΟΥΖΙΝΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΕΙΔΙΚΕΣ ΔΙΑΙΤΕΣ. Ελπίδα Παπαδοπούλου Διαιτολόγος, Ε. Α. Ν. Πειραιά «ΜΕΤΑΞΑ»

ΕΦΑΡΜΟΓΗ HACCP ΣΤΗΝ ΚΟΥΖΙΝΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΕΙΔΙΚΕΣ ΔΙΑΙΤΕΣ. Ελπίδα Παπαδοπούλου Διαιτολόγος, Ε. Α. Ν. Πειραιά «ΜΕΤΑΞΑ» ΕΦΑΡΜΟΓΗ HACCP ΣΤΗΝ ΚΟΥΖΙΝΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΕΙΔΙΚΕΣ ΔΙΑΙΤΕΣ Ελπίδα Παπαδοπούλου Διαιτολόγος, Ε. Α. Ν. Πειραιά «ΜΕΤΑΞΑ» ΣΧΕΣΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑΣ Πρόληψη εμφάνισης νοσημάτων Θεραπεία ασθενών στο χώρο του νοσοκομείου

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Ελένη Αναστασίου, Υπεύθυνη Διαβητολογικού Κέντρου Κύησης του Α' Ενδοκρινολογικού Τμήματος» του Νοσοκομείου «Αλεξάνδρα»

Γράφει: Ελένη Αναστασίου, Υπεύθυνη Διαβητολογικού Κέντρου Κύησης του Α' Ενδοκρινολογικού Τμήματος» του Νοσοκομείου «Αλεξάνδρα» Γράφει: Ελένη Αναστασίου, Υπεύθυνη Διαβητολογικού Κέντρου Κύησης του Α' Ενδοκρινολογικού Τμήματος» του Νοσοκομείου «Αλεξάνδρα» Παρακάτω θα αναφερθούμε χωριστά στις επιπτώσεις και την αντιμετώπιση (α) του

Διαβάστε περισσότερα

Ένας οδηγός για τους γονείς, ώστε τα παιδιά με διαβήτη τύπου 1 να επιστρέψουν στην καθημερινότητά τους

Ένας οδηγός για τους γονείς, ώστε τα παιδιά με διαβήτη τύπου 1 να επιστρέψουν στην καθημερινότητά τους Ένας οδηγός για τους γονείς, ώστε τα παιδιά με διαβήτη τύπου 1 να επιστρέψουν στην καθημερινότητά τους Τι θα βρείτε σε αυτό το φυλλάδιο Επιστροφή στο σχολείο Σωματική άσκηση και παιχνίδι Πάρτι και γιορτές

Διαβάστε περισσότερα

Τί είναι η φαινυλκετονουρία?

Τί είναι η φαινυλκετονουρία? Οι παρακάτω πληροφορίες σκοπό έχουν να σας βοηθήσουν να καταλάβετε τη δίαιτα του φαινυλκετονουρικού παιδιού, ώστε να είστε περισσότερο σίγουροι και λιγότερο αγχωμένοι εσείς και οι γονείς όταν το παιδί

Διαβάστε περισσότερα

Είναι σχεδόν βέβαιο, είτε να γνωρίζετε κάποιον που πάσχει από μια τέτοια ασθένεια είτε να έχετε μια εσείς οι ίδιοι.

Είναι σχεδόν βέβαιο, είτε να γνωρίζετε κάποιον που πάσχει από μια τέτοια ασθένεια είτε να έχετε μια εσείς οι ίδιοι. Γράφει: Δημήτρης Τσουκαλάς, Ιατρός Φυσικής Υγείας Τα αυτοάνοσα νοσήματα είναι ασθένειες που προκύπτουν γιατί το σώμα μας επιτίθεται και καταστρέφει τα δικά του κύτταρα και όργανα. Γνωρίζετε ότι ένας στους

Διαβάστε περισσότερα

Εφαρμοσμένη Διατροφική Ιατρική

Εφαρμοσμένη Διατροφική Ιατρική Γλωσσάρι για το Μάθημα της Διατροφικής Ιατρικής Λιπαρά οξέα: περιέχουν μακριές αλυσίδες μορίων που αποτελούν σχεδόν όλο το σύμπλεγμα λιπιδίων τόσο για τα ζωικά όσο και για τα φυτικά λίπη. Αν αποκοπούν

Διαβάστε περισσότερα

Τα αμινοξέα ωστόσω επιτελούν πολλαπλούς ρόλους πέρα της συμμετοχής τους στη διάπλαση του μιυκού συστήματος. Συγκεκριμένα τα αμινοξέα:

Τα αμινοξέα ωστόσω επιτελούν πολλαπλούς ρόλους πέρα της συμμετοχής τους στη διάπλαση του μιυκού συστήματος. Συγκεκριμένα τα αμινοξέα: Γράφει: Φανή Πρεβέντη, MSc, Κλινική διαιτολόγος - Διατροφολόγος Ο όρος αμινοξέα χρησιμοποιείται ευρέως στους αθλητικούς κύκλους και όχι αδίκως. Τα αμινοξέα αποτελούν βασικό συστατικό των μυών, η διάπλαση

Διαβάστε περισσότερα

Η φαινυλκετονουρία,γνωστή και ως PKU έχει αναγνωριστει για πρώτη φορά από τον γιατρό Asbjørn Følling στη Νορβηγία το 1934. Η φαινυλκετονουρία (PKU)

Η φαινυλκετονουρία,γνωστή και ως PKU έχει αναγνωριστει για πρώτη φορά από τον γιατρό Asbjørn Følling στη Νορβηγία το 1934. Η φαινυλκετονουρία (PKU) Η φαινυλκετονουρία,γνωστή και ως PKU έχει αναγνωριστει για πρώτη φορά από τον γιατρό Asbjørn Følling στη Νορβηγία το 1934. Η φαινυλκετονουρία (PKU) μπορεί να ορισθεί ως μια σπάνια μεταβολική διαταραχή

Διαβάστε περισσότερα

Ιδέες για ένα σωστό πρωινό

Ιδέες για ένα σωστό πρωινό Ιδέες για ένα σωστό πρωινό Υγιεινή Διατροφή Ισορροπία Ποικιλία Μέτρο Ομάδες τροφίμων Γάλα-γαλακτοκομικά προϊόντα (γιαούρτι) Φρούτα-απλοί υδατάνθρακες Λαχανικά (κυρίως πράσινα φυλλώδη) Ψωμί-αμυλώδη τρόφιμα

Διαβάστε περισσότερα

Ποια η χρησιμότητα των πρωτεϊνών;

Ποια η χρησιμότητα των πρωτεϊνών; ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ Τι είναι οι πρωτεϊνες; Η ονομασία πρωτεϊνες προέρχεται από το ρήμα πρωτεύω και σημαίνει την εξαιρετική σημασία που έχουν οι πρωτεϊνες για την υγεία του ανθρώπινου σώματος. Από την εποχή των Ολυμπιακών

Διαβάστε περισσότερα

Ανίχνευση ασθενειών στα νεογέννητα βρέφη

Ανίχνευση ασθενειών στα νεογέννητα βρέφη Ανίχνευση ασθενειών στα νεογέννητα βρέφη Ενημέρωση των γονέων για την έγκαιρη διάγνωση των εγγενών διαταραχών στα βρέφη Αγαπητοί γονείς, το παιδί σας πρόκειται σύντομα να γεννηθεί ή μόλις έχει γεννηθεί.

Διαβάστε περισσότερα

Σχετιζομενος Με Το NLRP-12 Υποτροπιαζων Πυρετος

Σχετιζομενος Με Το NLRP-12 Υποτροπιαζων Πυρετος www.printo.it/pediatric-rheumatology/cy/intro Σχετιζομενος Με Το NLRP-12 Υποτροπιαζων Πυρετος Έκδοση από 2016 1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΟΣ ΜΕ ΤΟ NLRP12 ΥΠΟΤΡΟΠΙΑΖΩΝ ΠΥΡΕΤΟΣ 1.1 Τι είναι; Ο σχετιζόμενος με

Διαβάστε περισσότερα

16 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ : Παγκόσμια Ημέρα Διατροφής. 24 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ Παγκόσμια Ημέρα Παχυσαρκίας

16 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ : Παγκόσμια Ημέρα Διατροφής. 24 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ Παγκόσμια Ημέρα Παχυσαρκίας 16 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ : Παγκόσμια Ημέρα Διατροφής 24 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ Παγκόσμια Ημέρα Παχυσαρκίας Η διατροφή σημαντικός παράγοντας υγείας!! ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΛΗΡΟΝΟ ΜΙΚΟΤΗΤΑ ΥΓΕΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΝΘΥΓΕΙΝΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ Ποιά είναι η

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΙΔΙΚΗ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ ΚΟΥΜΠΟΥΡΑ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ. Συνεργάτης ΤΕΙ ΛΑΡΙΣΑΣ. Τμήμα Νοσηλευτικής

ΠΑΙΔΙΚΗ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ ΚΟΥΜΠΟΥΡΑ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ. Συνεργάτης ΤΕΙ ΛΑΡΙΣΑΣ. Τμήμα Νοσηλευτικής ΚΟΥΜΠΟΥΡΑ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ Συνεργάτης ΤΕΙ ΛΑΡΙΣΑΣ Τμήμα Νοσηλευτικής ΠΑΙΔΙΚΗ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ Το παιδί από τη γέννησή του μέχρι την ηλικία των 19 έως 20 ετών παρουσιάζει μία αύξηση του βάρους αλλά και του ύψους. Αν

Διαβάστε περισσότερα

Βρέφη 0-12 μηνών. Παιδιά 4-8 ετών. Παιδιά και έφηβοι 9-18 ετών. Ενήλικες > 50 ετών. Γυναίκες έγκυες και θηλάζουσες

Βρέφη 0-12 μηνών. Παιδιά 4-8 ετών. Παιδιά και έφηβοι 9-18 ετών. Ενήλικες > 50 ετών. Γυναίκες έγκυες και θηλάζουσες ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ Ασβέστιο Συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη ασβεστίου Βρέφη 0-12 μηνών Παιδιά 1-3 ετών Παιδιά 4-8 ετών Παιδιά και έφηβοι 9-18 ετών Ενήλικες 19-50 ετών Ενήλικες > 50 ετών Γυναίκες έγκυες και θηλάζουσες

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 6 Το τέλος της εποχής της Γενετικής

Κεφάλαιο 6 Το τέλος της εποχής της Γενετικής 1 Απόσπασμα από το βιβλίο «Πως να ζήσετε 150 χρόνια» του Dr. Δημήτρη Τσουκαλά Κεφάλαιο 6 Το τέλος της εποχής της Γενετικής Υπάρχει ένα δεδομένο στη σύγχρονη ιατρική που λειτουργεί όπως λειτουργούσε στην

Διαβάστε περισσότερα

Ποια είναι τα είδη της κατάθλιψης;

Ποια είναι τα είδη της κατάθλιψης; Ολοι κάποιες φορές νιώθουμε μελαγχολία ή θλίψη, αλλά αυτά τα συναισθήματα συνήθως περνούν μετά από λίγες μέρες. Όταν ένα άτομο έχει κατάθλιψη, η διαταραχή αυτή επηρεάζει την καθημερινή του ζωή, τη φυσιολογική

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΝΤΡΟ ΕΛΕΓΧΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΗΠΑΤΙΤΙΔΑ Α: ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ & ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΙΝΟ

ΚΕΝΤΡΟ ΕΛΕΓΧΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΗΠΑΤΙΤΙΔΑ Α: ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ & ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΙΝΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΗΠΑΤΙΤΙΔΑ Α: ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ & ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΙΝΟ Τι είναι η ηπατίτιδα Α; Η ηπατίτιδα Α είναι μια νόσος του ήπατος που προκαλείται από τον ιό της ηπατίτιδας Α.

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΝΕΥΜΟΝΑ. Όλα όσα θέλετε να ξέρετε αν κάποιο αγαπημένο σας πρόσωπο είναι ασθενής

ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΝΕΥΜΟΝΑ. Όλα όσα θέλετε να ξέρετε αν κάποιο αγαπημένο σας πρόσωπο είναι ασθενής www.agaliazo.gr ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΝΕΥΜΟΝΑ Λεωσθένους 21-23, 18536 Πειραιάς - Τ: 210 4181641 - F: 210 4535343 e: oekk@otenet.gr - www.oekk.gr ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ν. ΑΧΑΙΑΣ Πατρέως 8-10, 26221 Πάτρα - Τ/F: 2610 226122 e:

Διαβάστε περισσότερα

ΠΩΣ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΩ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΜΟΥ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΕΙ ΤΟ ΛΕΜΦΩΜΑ;

ΠΩΣ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΩ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΜΟΥ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΕΙ ΤΟ ΛΕΜΦΩΜΑ; ΠΩΣ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΩ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΜΟΥ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΕΙ ΤΟ ΛΕΜΦΩΜΑ; Με την επιστημονική συνεργασία της Αιματολογικής Μονάδας, Γ Πανεπιστημιακή Παθολογική Κλινική, Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών Με

Διαβάστε περισσότερα

Π Α Π Α Γ Ι Α Ν Ν Η Ο.

Π Α Π Α Γ Ι Α Ν Ν Η Ο. ΟΡΙΣΜΟΣ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑΣ Παχυσαρκία σημαίνει υπέρμετρη αύξηση του σωματικού λίπους σε ποσοστό τέτοιο, ώστε να δυσχεραί- νει την υγεία του ανθρώπου. Η παιδική & εφηβική παχυσαρκία συνήθως διατηρείται και στην

Διαβάστε περισσότερα

Συνδρομο Περιοδικου Πυρετου Με Τραχηλικη Λεμφαδενιτιδα, Φαρυγγοαμυγδαλιτιδα Και Αφθωδη Στοματιτιδα (PFAPA)

Συνδρομο Περιοδικου Πυρετου Με Τραχηλικη Λεμφαδενιτιδα, Φαρυγγοαμυγδαλιτιδα Και Αφθωδη Στοματιτιδα (PFAPA) www.printo.it/pediatric-rheumatology/gr/intro Συνδρομο Περιοδικου Πυρετου Με Τραχηλικη Λεμφαδενιτιδα, Φαρυγγοαμυγδαλιτιδα Και Αφθωδη Στοματιτιδα (PFAPA) Έκδοση από 2016 1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ PFAPA 1.1 Τι είναι;

Διαβάστε περισσότερα

10 Healthy Lifestyle Tips for Adults

10 Healthy Lifestyle Tips for Adults 10 Healthy Lifestyle Tips for Adults 07 June 2017 1. Καταναλώνετε ποικιλία τροφίμων 2. Βασίστε τη δίαιτά σας σε άφθονα τρόφιμα που είναι πλούσια σε υδατάνθρακες 3. Αντικαταστήστε τα κορεσμένα με τα ακόρεστα

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΝΕΥΜΟΝΑ. Ποιός είναι ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπιστεί;

ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΝΕΥΜΟΝΑ. Ποιός είναι ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπιστεί; www.agaliazo.gr ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΝΕΥΜΟΝΑ Λεωσθένους 21-23, 18536 Πειραιάς - Τ: 210 4181641 - F: 210 4535343 e: oekk@otenet.gr - www.oekk.gr ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ν. ΑΧΑΙΑΣ Πατρέως 8-10, 26221 Πάτρα - Τ/F: 2610 226122 e:

Διαβάστε περισσότερα

Υγιεινή. Πρωτεΐνες. Λεοτσινίδης Μιχάλης Καθηγητής Υγιεινής Ιατρική Σχολή Πανεπιστήμιο Πατρών

Υγιεινή. Πρωτεΐνες. Λεοτσινίδης Μιχάλης Καθηγητής Υγιεινής Ιατρική Σχολή Πανεπιστήμιο Πατρών Υγιεινή Πρωτεΐνες Λεοτσινίδης Μιχάλης Καθηγητής Υγιεινής Ιατρική Σχολή Πανεπιστήμιο Πατρών Αποτελούνται από αμινοξέα ενωμένα με πεπτιδικούς δεσμούς. Μέση σύσταση: Ν: 16 % C: 50 % H: 7 % O: 22 % S: 0,5-3%

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΩΝ & ΔΙΑΤΡΟΦΟΛΟΓΩΝ ΚΥΠΡΟΥ

ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΩΝ & ΔΙΑΤΡΟΦΟΛΟΓΩΝ ΚΥΠΡΟΥ Ανακοίνωση Συνδέσμου Διαιτολόγων και Διατροφολόγων Κύπρου για την Παγκόσμια Ημέρα Διαβήτη (14 Νοεμβρίου 2018) Τι είναι ο Διαβήτης Φετινό Θέμα: «Ο διαβήτης αφορά κάθε οικογένεια» Ο διαβήτης είναι μια αυτοάνοση

Διαβάστε περισσότερα

Υπέρταση. Τι Είναι η Υπέρταση; Από Τι Προκαλείται η Υπέρταση; Ποιοι Είναι Οι Παράγοντες Κινδύνου Για Την Υπέρταση;

Υπέρταση. Τι Είναι η Υπέρταση; Από Τι Προκαλείται η Υπέρταση; Ποιοι Είναι Οι Παράγοντες Κινδύνου Για Την Υπέρταση; Υπέρταση Τι Είναι η Υπέρταση; Η πίεση του αίματος είναι η δύναμη που ασκεί το αίμα στις αρτηρίες όταν μεταφέρεται από την καρδιά στην κυκλοφορία. Η σταθερά αυξημένη πίεση, άνω των φυσιολογικών ορίων, αποκαλείται

Διαβάστε περισσότερα

Η ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΤΡΟΦΗΣ

Η ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΤΡΟΦΗΣ Διατροφή για την Αύξηση του Μυϊκού Όγκου Πολλοί αθλητές επιθυμούν την αύξηση της μυϊκής τους μάζας επιδιώκοντας να βελτιώσουν την αθλητική τους ικανότητα. Για να επιτευχθεί ο στόχος της άυξησης του μυϊκού

Διαβάστε περισσότερα

κληρονοµικότητα Πληροφορίες για Ασθενείς και Οικογένειες

κληρονοµικότητα Πληροφορίες για Ασθενείς και Οικογένειες 12 Φυλοσύνδετη στο Χ Ή την τοπική σας κλινική γενετικής διάγνωσης: κληρονοµικότητα Εργαστήριο Ιατρικής Γενετικής Πανεπιστήµιο Αθηνών Νοσοκοµείο Παίδων " Αγία Σοφία" Αθήνα Τηλ: +210 7795553 http://iatriki-genetiki.med.uoa.gr

Διαβάστε περισσότερα

Φαμίσης Κωνσταντίνος Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΤΕΦΑΑ, Τρίκαλα

Φαμίσης Κωνσταντίνος Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΤΕΦΑΑ, Τρίκαλα ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ ΠΘ ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΙΣΗΣ ΜΚ 0501, Διάλεξη 13η Η ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΙΣΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Φαμίσης Κωνσταντίνος Πανεπιστήμιο

Διαβάστε περισσότερα

Χρωµοσωµικές Αλλαγές. Πληροφορίες για Ασθενείς και Οικογένειες

Χρωµοσωµικές Αλλαγές. Πληροφορίες για Ασθενείς και Οικογένειες 12 Orphanet Ιστοσελίδα ελεύθερης πρόσβασης που παρέχει πληροφορίες για τις σπάνιες παθήσεις, τα κλινικά πειράµατα, τα φάρµακα και συνδέσµους για οµάδες υποστήριξης σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ιστοσελίδα: www.orpha.net

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΗΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΜΕ ΞΕΝΟ ΓΑΛΑ. Στην περίπτωση που για κάποιο σοβαρό λόγο δεν είναι εφικτός ο μητρικός

ΤΕΧΝΗΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΜΕ ΞΕΝΟ ΓΑΛΑ. Στην περίπτωση που για κάποιο σοβαρό λόγο δεν είναι εφικτός ο μητρικός ΤΕΧΝΗΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΜΕ ΞΕΝΟ ΓΑΛΑ Στην περίπτωση που για κάποιο σοβαρό λόγο δεν είναι εφικτός ο μητρικός θηλασμός δίνεται στο μωρό ξένο γάλα χρησιμοποιώντας μπιμπερό. H επιλογή του κατάλληλου γάλακτος είναι

Διαβάστε περισσότερα

Διατροφή και Υγεία. Τμήμα Project 3 Α Τετραμήνου 1 ο ΕΠΑ.Λ. Άνω Λιοσίων

Διατροφή και Υγεία. Τμήμα Project 3 Α Τετραμήνου 1 ο ΕΠΑ.Λ. Άνω Λιοσίων Διατροφή και Υγεία Τμήμα Project 3 Α Τετραμήνου 1 ο ΕΠΑ.Λ. Άνω Λιοσίων Μαθητές Α Τάξης ΕΠΑ.Λ. Σχ. έτος 2015-2016 Διατροφή και Υγεία Τμήμα Project 3 Α Τετραμήνου 1 ο ΕΠΑ.Λ. Άνω Λιοσίων Μαθητές Α Τάξης ΕΠΑ.Λ.

Διαβάστε περισσότερα

Η σωστή διατροφή του αθλητή είναι τόσο σημαντική, όσο και η προπόνηση.

Η σωστή διατροφή του αθλητή είναι τόσο σημαντική, όσο και η προπόνηση. Η σωστή διατροφή του αθλητή είναι τόσο σημαντική, όσο και η προπόνηση. Ο αθλητισμός είναι τρόπος ζωής. Η σωστή διατροφή είναι απαραίτητη καθ όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Στον αθλητισμό είναι αναπόσπαστο

Διαβάστε περισσότερα

Ανεπαρκεια Της Μεβαλονικης Κινασης (MKD) (Ή Υπερ-Igd Σύνδρομο)

Ανεπαρκεια Της Μεβαλονικης Κινασης (MKD) (Ή Υπερ-Igd Σύνδρομο) www.printo.it/pediatric-rheumatology/cy/intro Ανεπαρκεια Της Μεβαλονικης Κινασης (MKD) (Ή Υπερ-Igd Σύνδρομο) Έκδοση από 2016 1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ MKD 1.1 Τι είναι; Η ανεπάρκεια της μεβαλονικής κινάσης είναι

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΗ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΕΠΙΔΗΜΙΑ ΔΙΑΒΗΤΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΟΣΒΟΛΗ ΑΠ ΑΥΤΟΝ ΑΤΟΜΩΝ ΝΕΑΡΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ

ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΗ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΕΠΙΔΗΜΙΑ ΔΙΑΒΗΤΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΟΣΒΟΛΗ ΑΠ ΑΥΤΟΝ ΑΤΟΜΩΝ ΝΕΑΡΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΗ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΕΠΙΔΗΜΙΑ ΔΙΑΒΗΤΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΟΣΒΟΛΗ ΑΠ ΑΥΤΟΝ ΑΤΟΜΩΝ ΝΕΑΡΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ Δρ Γεώργιος Ι Κούρτογλου Παθολόγος-Διαβητολόγος Διδάκτωρ Ιατρικής ΑΠΘ Εκρηκτικές διαστάσεις λαμβάνει πλέον ο σακχαρώδης

Διαβάστε περισσότερα

Διατροφή και ηλικιωμένοι

Διατροφή και ηλικιωμένοι Διατροφή και ηλικιωμένοι Η διατροφή αποτελεί τη σημαντικότερη ανάγκη για τη διατήρηση της ανθρώπινη ζωής σε όλα τα στάδιά της. Το είδος και η ποσότητα της τροφής που χρειάζεται ο άνθρωπος εξαρτάται από

Διαβάστε περισσότερα

1 ο Καλοκαιρινό CAMP Ποδοσφαίρου για παιδιά ηλικίας 6-14 ετών. Φρέσκα Φρούτα. Μπανάνα, νεκταρίνια κ.α. Παστέλι. Μπάρες Δημητριακών

1 ο Καλοκαιρινό CAMP Ποδοσφαίρου για παιδιά ηλικίας 6-14 ετών. Φρέσκα Φρούτα. Μπανάνα, νεκταρίνια κ.α. Παστέλι. Μπάρες Δημητριακών Menu 16-Ιουνίου έως 4-Ιουλίου 2014 1 ο Καλοκαιρινό CAMP Ποδοσφαίρου για παιδιά ηλικίας 6-14 ετών Συσκευασμένο κοκτέιλ Φρούτων σε χυμό. Ροδάκινο, Αχλάδι, Σταφύλι, Ανανάς,Κεράσι, Παπάγια σε χυμό φρούτων.

Διαβάστε περισσότερα

«Οι Top Τροφές για απώλεια βάρους!», από την Μαργαρίτα Μυρισκλάβου Τελειοφ. Διαιτολόγο Διατροφολόγο και το logodiatrofis.gr!

«Οι Top Τροφές για απώλεια βάρους!», από την Μαργαρίτα Μυρισκλάβου Τελειοφ. Διαιτολόγο Διατροφολόγο και το logodiatrofis.gr! «Οι Top Τροφές για απώλεια βάρους!», από την Μαργαρίτα Μυρισκλάβου Τελειοφ. Διαιτολόγο Διατροφολόγο και το logodiatrofis.gr! Γνωρίζεις ποιες είναι οι τροφές που θα σε βοηθήσουν στην απώλεια βάρους; Δεν

Διαβάστε περισσότερα

Από τον Κώστα κουραβανα

Από τον Κώστα κουραβανα Από τον Κώστα κουραβανα Περιεχόμενα Γενικός ορισμός παχυσαρκίας Ορμονικοί-Γονιδιακοί-παράγοντες Επιπτώσεις στην υγεία Θεραπεία-Δίαιτα Γενικός ορισμός παχυσαρκίας Παχυσαρκία είναι κλινική κατάσταση στην

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 7 - Ένζυμα, οι μηχανισμοί της ζωής

Κεφάλαιο 7 - Ένζυμα, οι μηχανισμοί της ζωής 1 Απόσπασμα από το βιβλίο «Πως να ζήσετε 150 χρόνια» του Dr. Δημήτρη Τσουκαλά Κεφάλαιο 7 - Ένζυμα, οι μηχανισμοί της ζωής Μικροσκοπικοί οργανισμοί που ρυθμίζουν τη λειτουργία του ανθρώπινου σώματος σε

Διαβάστε περισσότερα

Μεσογειακής Διατροφής

Μεσογειακής Διατροφής mini Οδηγός Μεσογειακής Διατροφής Γιατί Μεσογειακή Διατροφή; Η μεσογειακή διατροφή αναφέρεται στον τρόπο διατροφής των λαών που ζουν σε περιοχές που αναπτύσσονται γύρω από τη Μεσόγειο. Οι επιστημονικές

Διαβάστε περισσότερα

ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ ΙΟΥΝΙΟΥ

ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ ΙΟΥΝΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟ ΑΡΑΔΙΠΠΟΥ «ΤΑΣΟΣ ΜΗΤΣΟΠΟΥΛΟΣ» ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016-2017 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ ΙΟΥΝΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: ΟΙΚΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΧΡΟΝΟΣ: 2 ΩΡΕΣ ΤΑΞΗ: ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: TMHMA:.. ΑΡΙΘΜΟΣ:. ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:. ΒΑΘΜΟΣ:.

Διαβάστε περισσότερα

PROJECT ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

PROJECT ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ PROJECT ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Σχολικό έτος 2013-2014 Ομάδα: Τούσκα Κατερίνα Φασούλης Θανάσης Ψάλτου Ελένη Ψάλτου Μιράντα Υπεύθυνος καθηγητής: Ζούλας 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1.Πρόλογος-Γενικά

Διαβάστε περισσότερα

ΟΞΕIΕΣ ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ ΚΑΤΩΤΕΡΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟU ΣΥΣΤHΜΑΤΟΣ

ΟΞΕIΕΣ ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ ΚΑΤΩΤΕΡΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟU ΣΥΣΤHΜΑΤΟΣ ΟΞΕIΕΣ ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ ΚΑΤΩΤΕΡΟΥ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟU ΣΥΣΤHΜΑΤΟΣ (Σύντομη ενημέρωση από ERS - ELF) Οι οξείες λοιμώξεις κατώτερου αναπνευστικού συστήματος περιλαμβάνουν την πνευμονία (λοίμωξη της κυψελίδας του πνεύμονα),

Διαβάστε περισσότερα

Διατροφή στην καλαθοσφαίριση

Διατροφή στην καλαθοσφαίριση Διατροφή στην καλαθοσφαίριση Υγεία & βελτίωση της αθλητικής απόδοσης Α.Ο. ΠΡΩΤΕΑΣ Αγγελοπούλου Μαντώ Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Τμήμα Επιστήμης Διαιτολογίας & Διατροφής Διατροφή η σημαντικότερη διαδικασία

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο

Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο ΤΖΙΝΕΒΗ ΜΥΡΤΩ - ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΟΥ ΦΑΝΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΕΣ Τ.Ε. Β & Γ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η καρδιακή ανεπάρκεια

Διαβάστε περισσότερα

ΔΗΜΗΤΡΙΑΚΑ Οι τροφές αυτές βρίσκονται στη βάση της διατροφικής πυραμίδας, είναι πλούσιες σε σύνθετους υδατάνθρακες, βιταμίνες της ομάδας Β, πρωτεΐνες,

ΔΗΜΗΤΡΙΑΚΑ Οι τροφές αυτές βρίσκονται στη βάση της διατροφικής πυραμίδας, είναι πλούσιες σε σύνθετους υδατάνθρακες, βιταμίνες της ομάδας Β, πρωτεΐνες, ΟΜΑΔΕΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΔΗΜΗΤΡΙΑΚΑ Οι τροφές αυτές βρίσκονται στη βάση της διατροφικής πυραμίδας, είναι πλούσιες σε σύνθετους υδατάνθρακες, βιταμίνες της ομάδας Β, πρωτεΐνες, άπεπτες φυτικές ίνες, σίδηρο και άλλα

Διαβάστε περισσότερα

Διατροφή και σχολική/αθλητική απόδοση. Από τους μαθητές: Γεωργία Βαρότση Ελένη Μαύρου Άρτεμις Αναγνώστου Κώστας Πακτίτης Χρύσανθος Λειβαδιώτης

Διατροφή και σχολική/αθλητική απόδοση. Από τους μαθητές: Γεωργία Βαρότση Ελένη Μαύρου Άρτεμις Αναγνώστου Κώστας Πακτίτης Χρύσανθος Λειβαδιώτης Διατροφή και σχολική/αθλητική απόδοση Από τους μαθητές: Γεωργία Βαρότση Ελένη Μαύρου Άρτεμις Αναγνώστου Κώστας Πακτίτης Χρύσανθος Λειβαδιώτης Σχολική Επίδοση Οι έφηβοι βρίσκονται σε μια ηλικία ταχύτατης

Διαβάστε περισσότερα

Διαιτολογικό Γραφείο Γρηγοροπούλου Δήμητρας

Διαιτολογικό Γραφείο Γρηγοροπούλου Δήμητρας ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ Οκτώβριος Μάιος 2016-17 Διαιτολογικό Γραφείο Γρηγοροπούλου Δήμητρας ΑΛΙΚΗ ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ, 21206 ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΙΑΣ-ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ Βιογραφικό κας

Διαβάστε περισσότερα

DEPAKINE/DEPAKINE CHRONO/DEPAKINE CHRONOSPHERE (ΒΑΛΠΡΟΪΚΟ)

DEPAKINE/DEPAKINE CHRONO/DEPAKINE CHRONOSPHERE (ΒΑΛΠΡΟΪΚΟ) DEPAKINE/DEPAKINE CHRONO/DEPAKINE CHRONOSPHERE (ΒΑΛΠΡΟΪΚΟ) ΦυΛΛΑΔιΟ ενημερωσησ ΑσθενΟυσ Το παρόν φυλλάδιο απευθύνεται σε κορίτσια ή γυναίκες που λαμβάνουν οποιοδήποτε φάρμακο περιέχει βαλπροϊκό Περιλαμβάνει

Διαβάστε περισσότερα

συκώτι (ήπαρ) στομάχι χοληδόχος κύστη πάγκρεας δωδεκαδάκτυλο έντερο

συκώτι (ήπαρ) στομάχι χοληδόχος κύστη πάγκρεας δωδεκαδάκτυλο έντερο Αλκοόλ και ασθένειες του Συκωτιού (Πηγή: http://www.patient.co.uk/health/alcohol-and-liver-disease) Απόδοση στα ελληνικά: Αθανάσιος Μπάκας (υπεύθυνος του προγράμματος) Η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΑΓΩΓΗ Σειρά Α Μάϊος (Το γραπτό αποτελείται από 6 σελίδες)

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΑΓΩΓΗ Σειρά Α Μάϊος (Το γραπτό αποτελείται από 6 σελίδες) (Το γραπτό αποτελείται από 6 σελίδες) ΜΕΡΟΣ Α (60 Μονάδες) Να απαντήσετε και στις ΔΕΚΑ ερωτήσεις. Η κάθε ερώτηση βαθμολογείται με έξι μονάδες. 1. Μια από τις κύριες περιβαλλοντικές υποχρεώσεις που έχει

Διαβάστε περισσότερα

Σακχαρώδης Διαβήτης. Ένας σύγχρονος ύπουλος εχθρός

Σακχαρώδης Διαβήτης. Ένας σύγχρονος ύπουλος εχθρός Σακχαρώδης Διαβήτης Ένας σύγχρονος ύπουλος εχθρός Φιρούζα Κουρτίδου Ειδικός Παθολόγος με μετεκπαίδευση στο Σακχαρώδη Διαβήτη Φιρούζα Κουρτίδου Ειδικός Παθολόγος Μετεκπαιδευθείσα στο Σακχαρώδη Διαβήτη Περιεχόμενα

Διαβάστε περισσότερα

ΟΣΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΟ ΑΛΚΟΟΛ

ΟΣΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΟ ΑΛΚΟΟΛ ΟΣΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΟ ΑΛΚΟΟΛ Το πιο πιθανό είναι να έχετε ακούσει ότι λίγο αλκοόλ κάνει καλό στην υγεία. Αλλά γνωρίζετε όλα τα δεδομένα σχετικά με το αλκοόλ; Πόσο είναι πάρα πολύ; Ανακαλύψτε

Διαβάστε περισσότερα

Κληρονοµικά νοσήµατα και καταστάσεις που οφείλονται σε γονιδιακές µεταλλάξεις

Κληρονοµικά νοσήµατα και καταστάσεις που οφείλονται σε γονιδιακές µεταλλάξεις Κληρονοµικά νοσήµατα και καταστάσεις που οφείλονται σε γονιδιακές µεταλλάξεις ΤΡΟΠΟΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΗΣΗΣ ΤΩΝ ΚΥΡΙΟΤΕΡΩΝ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΩΝ ΝΟΣΩΝ ΑΥΤΟΣΩΜΙΚΗ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣ ΑΥΤΟΣΩΜΙΚΗ ΥΠΟΛΕΙΠΟΜΕΝΗ ΦΥΛΟΣΥΝ ΕΤΗ ΥΠΟΛΕΙΠΟΜΕΝΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 2 ο. Πρόγραμμα ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ. Εκπαίδευση στην πυραμίδα της υγιεινής διατροφής ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΜΑΘΗΜΑ 2 ο. Πρόγραμμα ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ. Εκπαίδευση στην πυραμίδα της υγιεινής διατροφής ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Πρόγραμμα ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΣΕ ΕΥΠΑΘΕΙΣ ΟΜΑΔΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΚΑΤA ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΖΩΗΣ ΟΜΑΔΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΜΕ 4 ΕΙΔΙΚΟΥΣ ΜΑΘΗΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις:

ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΣΕΙΡΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: 1. Τα γονίδια Ι Α και i που καθορίζουν τις ομάδες αίματος:

Διαβάστε περισσότερα

Ανεπαρκεια Του Ανταγωνιστη Του Υποδοχεα Τησ L-1 (DIRA )

Ανεπαρκεια Του Ανταγωνιστη Του Υποδοχεα Τησ L-1 (DIRA ) www.printo.it/pediatric-rheumatology/gr/intro Ανεπαρκεια Του Ανταγωνιστη Του Υποδοχεα Τησ L-1 (DIRA ) Έκδοση από 2016 1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ DIRA 1.1 Τι είναι; Η ανεπάρκεια του ανταγωνιστή του υποδοχέα της IL-1

Διαβάστε περισσότερα

Οικογενησ Μεσογειακοσ Πυρετοσ

Οικογενησ Μεσογειακοσ Πυρετοσ www.printo.it/pediatric-rheumatology/gr/intro Οικογενησ Μεσογειακοσ Πυρετοσ Έκδοση από 2016 1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΟΙΚΟΓΕΝΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΣ ΠΥΡΕΤΟΣ 1.1 Τι είναι; Ο Οικογενής Μεσογειακός Πυρετός (ΟΜΠ) είναι ένα γενετικά

Διαβάστε περισσότερα

Οικιακή Οικονομία Β Λυκείου. Μάθημα Επιλογής (4ωρο)

Οικιακή Οικονομία Β Λυκείου. Μάθημα Επιλογής (4ωρο) Οικιακή Οικονομία Β Λυκείου Μάθημα Επιλογής (4ωρο) Βασικές επισημάνσεις Το μάθημα σε Γυμνάσιο και Λύκειο ονομάζεται Οικιακή Οικονομία Το περιεχόμενο του μαθήματος και των Δεικτών Επιτυχίας/Επάρκειας, βασίζονται

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ, ΣΩΣΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ & ΧΡΗΣΗ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΩΝ

ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ, ΣΩΣΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ & ΧΡΗΣΗ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΩΝ ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ, ΣΩΣΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ & ΧΡΗΣΗ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΩΝ Φωτεινή Ραζάκου, MSc Διαιτολόγος - Διατροφολόγος Καθηγήτρια Φυσικής Αγωγής Εργ. Συνεργάτης ΑΤΕΙΘ-Τμήμα Διατροφής & Διαιτολογίας Σωστή διατροφή Θρεπτικά συστατικά

Διαβάστε περισσότερα

Οικογενησ Μεσογειακοσ Πυρετοσ

Οικογενησ Μεσογειακοσ Πυρετοσ www.printo.it/pediatric-rheumatology/gr/intro Οικογενησ Μεσογειακοσ Πυρετοσ Έκδοση από 2016 2. ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ 2.1 Πως μπαίνει η διάγνωση; Γενικά ακολουθείται η παρακάτω προσέγγιση: Κλινική υποψία:

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΑΓΩΓΗ Σειρά Α Ιούνιος (Το γραπτό αποτελείται από 5 σελίδες)

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΑΓΩΓΗ Σειρά Α Ιούνιος (Το γραπτό αποτελείται από 5 σελίδες) (Το γραπτό αποτελείται από 5 σελίδες) ΜΕΡΟΣ Α (60 Μονάδες) Να απαντήσετε και στις ΕΚΑ ερωτήσεις. Η κάθε ερώτηση βαθμολογείται με έξι μονάδες. 1. Nα επεξηγήσετε τα πιο κάτω είδη τραπεζικών καρτών, δίνοντας

Διαβάστε περισσότερα

Μεταβολισμός πρωτεϊνών και των αμινοξέων

Μεταβολισμός πρωτεϊνών και των αμινοξέων Μεταβολισμός πρωτεϊνών και των αμινοξέων Πρωτεΐνες Πολυσακχαρίτες Λίπη Γαλακτικό Γλυκόζη Αμινοξέα Πρωτεΐνες οργανισμού Δεξαμενή Αζώτου Πυροστα φυλικό Γλυκονεογένεση Γλυκόλυση Acetyl-CoA 6- φωσφορική Γλυκόζη

Διαβάστε περισσότερα

ΥΓΙΕΙΝΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ

ΥΓΙΕΙΝΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ Α ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΕΡΑ ΧΩΡΙΟΥ ΚΑΙ ΝΗΣΟΥ ΥΓΙΕΙΝΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ Εργασία από τους μαθητές της Α1 στα πλαίσια του μαθήματος Αγωγή Ζωής. Δασκάλα: Χρυσοβαλάντω Θουκυδίδου Σχολική Χρονιά: 2015-2016 Οι

Διαβάστε περισσότερα

Η αποτοξίνωση είναι μια από τις δημοφιλέστερες λέξεις στο χώρο της διατροφής.

Η αποτοξίνωση είναι μια από τις δημοφιλέστερες λέξεις στο χώρο της διατροφής. Η αποτοξίνωση είναι μια από τις δημοφιλέστερες λέξεις στο χώρο της διατροφής Η ιδέα πίσω από αυτή είναι ότι σε τακτά χρονικά διαστήματα πρέπει να «καθαρίζουμε τα τοξικά απόβλητα» από το σώμα μας, ώστε

Διαβάστε περισσότερα

Παράρτημα III. Τροποποιήσεις στις σχετικές παραγράφους των πληροφοριών προϊόντος

Παράρτημα III. Τροποποιήσεις στις σχετικές παραγράφους των πληροφοριών προϊόντος Παράρτημα III Τροποποιήσεις στις σχετικές παραγράφους των πληροφοριών προϊόντος Σημείωση: Οι αλλαγές στις σχετικές παραγράφους της Περίληψης των Χαρακτηριστικών Προϊόντος και του Φύλλου Οδηγιών Χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

Ο Διαβήτης στα παιδιά και στους εφήβους

Ο Διαβήτης στα παιδιά και στους εφήβους Ο Διαβήτης στα παιδιά και στους εφήβους Δρ Γεώργιος Ι Κούρτογλου Παθολόγος-Διαβητολόγος Διδάκτωρ Ιατρικής ΑΠΘ Εκρηκτικές διαστάσεις λαμβάνει πλέον ο σακχαρώδης διαβήτης και οι προβλέψεις για το μέλλον

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑ TON ΠΑΤΕΡΑ ΣΟΥ ΚΑΙ ΤΗ ΜΗΤΕΡΑ ΣΟΥ ΕΡΩΤΗΣΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΠΑΤΕΡΑΣ ΜΗΤΕΡΑ. Ζήτησε από τους γονείς σου να απαντήσουν σης παρακάτω ερωτήσεις.

ΠΑ TON ΠΑΤΕΡΑ ΣΟΥ ΚΑΙ ΤΗ ΜΗΤΕΡΑ ΣΟΥ ΕΡΩΤΗΣΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΠΑΤΕΡΑΣ ΜΗΤΕΡΑ. Ζήτησε από τους γονείς σου να απαντήσουν σης παρακάτω ερωτήσεις. ΠΑ TON ΠΑΤΕΡΑ ΣΟΥ ΚΑΙ ΤΗ ΜΗΤΕΡΑ ΣΟΥ m Ζήτησε από τους γονείς σου να απαντήσουν σης παρακάτω ερωτήσεις ΕΡΩΤΗΣΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΠΑΤΕΡΑΣ ΜΗΤΕΡΑ Καπνίζεις; Αν καπνίζεις, πόσα τσιγάρα την ημέρα καπνίζεις; Πόσες φορές

Διαβάστε περισσότερα

Αλλαγές Κατά τη Διάρκεια της Εγκυμοσύνης

Αλλαγές Κατά τη Διάρκεια της Εγκυμοσύνης Η εγκυμοσύνη αποτελεί μια φυσιολογική αναπτυξιακή κρίση που περιλαμβάνει σημαντικές σωματικές και ψυχολογικές αλλαγές και επηρεάζει όλες τις εγκύους ανεξάρτητα από την ψυχολογική τους υγεία. Όπως κάθε

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΙΣΟΡΡΟΠΗΜΕΝΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΜΙΚΡΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΗΜΕΡΑ ΧΤΙΖΟΥΝ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ..

ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΙΣΟΡΡΟΠΗΜΕΝΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΜΙΚΡΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΗΜΕΡΑ ΧΤΙΖΟΥΝ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ.. ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΙΣΟΡΡΟΠΗΜΕΝΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΜΙΚΡΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΗΜΕΡΑ ΧΤΙΖΟΥΝ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ ΜΙΑΣ ΖΩΗΣ.. Γνωρίζοντας τις ομάδες τροφίμων μέσω της πυραμίδας... Τα τρόφιμα τα οποία καταναλώνουμε και κυρίως

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΠΥΡΑΜΙΔΕΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ

ΟΙ ΠΥΡΑΜΙΔΕΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΟΙ ΠΥΡΑΜΙΔΕΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ Ο σύγχρονος ΟΔΗΓΟΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ συμπεριλαμβάνει τα ακόλουθα στοιχεία: Ψωμιά, Δημητριακά, Ρύζι και Μακαρόνια (6 με 11 μερίδες): Οι υδατάνθρακες παίζουν βασικό ρόλο σε όλα τα διαιτολόγια.

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΝΤΡΟ ΕΛΕΓΧΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΙΟΓΕΝΗΣ ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΙΤΙΔΑ: ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ & ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΙΝΟ

ΚΕΝΤΡΟ ΕΛΕΓΧΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΙΟΓΕΝΗΣ ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΙΤΙΔΑ: ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ & ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΙΝΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΙΟΓΕΝΗΣ ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΙΤΙΔΑ: ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ & ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΙΝΟ Τι είναι η ιογενής γαστρεντερίτιδα; Η ιογενής γαστρεντερίτιδα είναι μια εντερική λοίμωξη που οφείλεται

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει η Ράνια Σαμαρά, Διαιτολόγος - Διατροφολόγος

Γράφει η Ράνια Σαμαρά, Διαιτολόγος - Διατροφολόγος Γράφει η Ράνια Σαμαρά, Διαιτολόγος - Διατροφολόγος Σε προηγούμενα άρθρα μιλήσαμε για τη σχέση σωστής διατροφής και αθλητισμού, διακρίναμε τη σημαντικότητα του ρόλου που διαδραματίζει και επικεντρωθήκαμε

Διαβάστε περισσότερα

Τα οφέλη της λαπαροσκοπικής χολοκυστεκτομής στην πράξη - Ο Δρόμος για την Θεραπεία Δευτέρα, 27 Δεκέμβριος :17

Τα οφέλη της λαπαροσκοπικής χολοκυστεκτομής στην πράξη - Ο Δρόμος για την Θεραπεία Δευτέρα, 27 Δεκέμβριος :17 Απαντά ο κ. Θεμιστοκλής Ευκαρπίδης, Γενικός Χειρουργός Ίσως λίγοι από εμάς να είμαστε ενημερωμένοι για τη σπουδαία εργασία που εκτελεί στο σώμα μας, ένα από τα όργανα του, η χοληδόχος κύστη. Εκεί μέσα

Διαβάστε περισσότερα

«Γιατί καταναλώνω γλυκά και τι μπορώ να κάνω», από την Χριστίνα Έλενα Δρακοπούλου, Κλινική Διαιτολόγο- Διατροφολόγο, RD, MSc, και το Iatronet.gr!

«Γιατί καταναλώνω γλυκά και τι μπορώ να κάνω», από την Χριστίνα Έλενα Δρακοπούλου, Κλινική Διαιτολόγο- Διατροφολόγο, RD, MSc, και το Iatronet.gr! «Γιατί καταναλώνω γλυκά και τι μπορώ να κάνω», από την Χριστίνα Έλενα Δρακοπούλου, Κλινική Διαιτολόγο- Διατροφολόγο, RD, MSc, και το Iatronet.gr! Τα γλυκά περιέχουν αρκετές θερμίδες. Καθώς τα περισσότερα

Διαβάστε περισσότερα

Παιδιά και νέοι με χρόνια προβλήματα υγείας και ειδικές ανάγκες. Σύγχρονες ιατρικές θεωρήσεις και ελληνική πραγματικότητα.

Παιδιά και νέοι με χρόνια προβλήματα υγείας και ειδικές ανάγκες. Σύγχρονες ιατρικές θεωρήσεις και ελληνική πραγματικότητα. Παιδιά και νέοι με χρόνια προβλήματα υγείας και ειδικές ανάγκες. Σύγχρονες ιατρικές θεωρήσεις και ελληνική πραγματικότητα. Μαρία Φωτουλάκη Επίκουρη καθηγήτρια Παιδιατρικής-Παιδιατρικής Γαστρεντερολογίας

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ

ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ ΓΕΛ ΜΕΤΣΟΒΟΥ 2016/17 ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ Σχολείο: ΓΕΛ Μετσόβου Τάξη Β Υπεύθυνοι προγράμματος: Τρομπούκη Χαριτίνη Μυλωνάς Πέτρος Σκοπός Έρευνας Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των μαθητών σε ότι

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΘΕΡΙΝΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 26/01/2014

ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΘΕΡΙΝΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 26/01/2014 ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΘΕΡΙΝΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 26/01/2014 ΘΕΜΑ 1 Ο Να επιλέξετε την φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: 1. Αλλαγές στην ποσότητα

Διαβάστε περισσότερα

Δέσποινα Μάλλη Φρειδερίκη Ραχμανίδου Σοφία Ντούνη Χαρά Μπροτζάκη

Δέσποινα Μάλλη Φρειδερίκη Ραχμανίδου Σοφία Ντούνη Χαρά Μπροτζάκη Δέσποινα Μάλλη Φρειδερίκη Ραχμανίδου Σοφία Ντούνη Χαρά Μπροτζάκη Η διατροφή αποτελεί μοναδικό παράγοντα για την ανάπτυξη του σώματος, την καλή λειτουργία του, την διατήρηση της υγείας και την προστασία

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΑΓΩΓΗ Σειρά Α Ιούνιος (Το γραπτό αποτελείται από 7 σελίδες)

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΑΓΩΓΗ Σειρά Α Ιούνιος (Το γραπτό αποτελείται από 7 σελίδες) (Το γραπτό αποτελείται από 7 σελίδες) ΜΕΡΟΣ Α (60 Μονάδες) Να απαντήσετε και στις ΔΕΚΑ ερωτήσεις. Η κάθε ερώτηση βαθμολογείται με έξι μονάδες. 1. Η επιταγή χρησιμοποιείται ως ένας τρόπος πληρωμής αγαθών

Διαβάστε περισσότερα

Ιατρικό Ιστορικό ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΕΛΑΤΗ

Ιατρικό Ιστορικό ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΕΛΑΤΗ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΕΛΑΤΗ Ονοματεπώνυμο: Τηλέφωνο.. Εmail.. Ηλικία:.. Ημερ. Γέννησης.. Υψος: Βάρος Επιθυμητό βάρος Σύνηθες βάρος.. Περιφέρεια Μέσης (ύψος ομφαλού): Περιφέρεια Γλουτών.. (στο πιο φαρδύ σημείο των

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Αλεξία Θωμοπούλου MSc, Διατροφολόγος- Κλινική Διαιτολόγος, Ειδική στον καρκίνο

Γράφει: Αλεξία Θωμοπούλου MSc, Διατροφολόγος- Κλινική Διαιτολόγος, Ειδική στον καρκίνο Γράφει: Αλεξία Θωμοπούλου MSc, Διατροφολόγος- Κλινική Διαιτολόγος, Ειδική στον καρκίνο Η αντιμετώπιση του ογκολογικού ασθενή είναι μια περίπλοκη υπόθεση διότι εκτός από την κύρια θεραπεία (είτε χημειοθεραπεία

Διαβάστε περισσότερα

Γενικές αρχές διαιτητικής αντιμετώπισης ασθενών με ενδογενή μεταβολικά νοσήματα

Γενικές αρχές διαιτητικής αντιμετώπισης ασθενών με ενδογενή μεταβολικά νοσήματα Γενικές αρχές διαιτητικής αντιμετώπισης ασθενών με ενδογενή μεταβολικά νοσήματα Μαντά Πηνελόπη Κλινική Διαιτολόγος, Msc Noσοκομείο Παίδων «Αγία Σοφία» Διαταραχές του μεταβολισμού αμινοξέων Διαταραχές μεταβολισμού

Διαβάστε περισσότερα

Ο Βασικός μεταβολισμός εξαρτάται από ένα πλήθος παραγόντων όπως:

Ο Βασικός μεταβολισμός εξαρτάται από ένα πλήθος παραγόντων όπως: ΟΡΙΣΜΟΣ: η ελάχιστη ενέργεια που δαπανάται για τη διατήρηση των ζωτικών λειτουργιών σε κατάσταση ηρεμίας. Αντιπροσωπεύει την ενέργεια που απαιτείται για τη λειτουργία της αναπνοής, την κυκλοφορία του αίματος,

Διαβάστε περισσότερα

Αρχικά θα πρέπει να προσδιορίσουμε τι είναι η παχυσαρκία.

Αρχικά θα πρέπει να προσδιορίσουμε τι είναι η παχυσαρκία. Αρχικά θα πρέπει να προσδιορίσουμε τι είναι η παχυσαρκία. Παχυσαρκία είναι η παθολογική αύξηση του βάρους του σώματος, που οφείλεται σε υπερβολική συσσώρευση λίπους στον οργανισμό. Παρατηρείται γενικά

Διαβάστε περισσότερα

Ερευνητική Εργασία Β Λυκείου Από την αρχαία Ελλάδα στη σύγχρονη εποχή, ο αθλητισμός και τα φαινόμενα της βίας και του ντόπινγκ ΔΙΑΤΡΟΦΗ

Ερευνητική Εργασία Β Λυκείου Από την αρχαία Ελλάδα στη σύγχρονη εποχή, ο αθλητισμός και τα φαινόμενα της βίας και του ντόπινγκ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία Αρσάκειο Γενικό Λύκειο Ψυχικού Ερευνητική Εργασία Β Λυκείου Σχολικό έτος: 2013-2014 Από την αρχαία Ελλάδα στη σύγχρονη εποχή, ο αθλητισμός και τα φαινόμενα της βίας και του ντόπινγκ

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΑΓΚΥΠΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΑΓΚΥΠΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΑΓΚΥΠΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Μάθημα: Οικιακή Οικονομία Ημερομηνία και ώρα εξέτασης: Τρίτη, 15 Μαΐου 2018 8:00 10:00 ΤΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ ΑΠΟ 10

Διαβάστε περισσότερα

μεσογειακή διατροφή και τα πλεονεκτήματα που αυτή έχει έναντι διατροφής άλλων λαών (π.χ. διατροφή άλλων λαών πλούσια σε λίπη).

μεσογειακή διατροφή και τα πλεονεκτήματα που αυτή έχει έναντι διατροφής άλλων λαών (π.χ. διατροφή άλλων λαών πλούσια σε λίπη). ΑΣΚΗΣΗ 1 Στην άσκηση αυτή ο υπεύθυνος εκπαιδευτικός κάνει μια εισαγωγή στα παιδιά σχετικά με το πόσο απαραίτητη είναι η ισορροπημένη διατροφή στον οργανισμό μας. Προτείνεται να υπάρξει μια σύντομη αναφορά

Διαβάστε περισσότερα

Οι αθλητές επιτυγχάνουν μέγιστη απόδοση με προπόνηση και σωστό διαιτολόγιο που περιλαμβάνει ποικιλία τροφών. Οι αθλητές ωφελούνται περισσότερο από

Οι αθλητές επιτυγχάνουν μέγιστη απόδοση με προπόνηση και σωστό διαιτολόγιο που περιλαμβάνει ποικιλία τροφών. Οι αθλητές ωφελούνται περισσότερο από ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΑΘΛΗΤΩΝ Οι αθλητές επιτυγχάνουν μέγιστη απόδοση με προπόνηση και σωστό διαιτολόγιο που περιλαμβάνει ποικιλία τροφών. Οι αθλητές ωφελούνται περισσότερο από την ποσότητα των υδατανθράκων που αποθηκεύονται

Διαβάστε περισσότερα

Αλληλεπιδράσεις θρεπτικών συστατικών των τροφίμων

Αλληλεπιδράσεις θρεπτικών συστατικών των τροφίμων Αλληλεπιδράσεις θρεπτικών συστατικών των τροφίμων Τα τρόφιμα είναι σύνθετοι συνδυασμοί που προέρχονται από πολλές πηγες. Όλα τα τρόφιμα έχουν τη δυνατότητα αλλεπίδρασης (χημικής) σε διαφορετικό βαθμό.

Διαβάστε περισσότερα

Παράρτημα ΙΙΙ. Τροποποιήσεις στις σχετικές παραγράφους της Περίληψης των Χαρακτηριστικών του Προϊόντος και τα Φύλλα Οδηγιών Χρήσης

Παράρτημα ΙΙΙ. Τροποποιήσεις στις σχετικές παραγράφους της Περίληψης των Χαρακτηριστικών του Προϊόντος και τα Φύλλα Οδηγιών Χρήσης Παράρτημα ΙΙΙ Τροποποιήσεις στις σχετικές παραγράφους της Περίληψης των Χαρακτηριστικών του Προϊόντος και τα Φύλλα Οδηγιών Χρήσης Σημείωση : Οι τροποποιήσεις στην Περίληψη των Χαρακτηριστικών του Προϊόντος

Διαβάστε περισσότερα

Αύξηση παραγωγής ουρίας γίνεται : Όταν υπάρχει περίσσεια αµµωνίας (που πρέπει να αποβληθεί από τον οργανισµό). ηλαδή όταν αυξάνει ο ρυθµός

Αύξηση παραγωγής ουρίας γίνεται : Όταν υπάρχει περίσσεια αµµωνίας (που πρέπει να αποβληθεί από τον οργανισµό). ηλαδή όταν αυξάνει ο ρυθµός Αύξηση παραγωγής ουρίας γίνεται : Όταν υπάρχει περίσσεια αµµωνίας (που πρέπει να αποβληθεί από τον οργανισµό). ηλαδή όταν αυξάνει ο ρυθµός αποικοδόµησης τωναµινοξέων. Με αυξηµένο ρυθµός αποικοδόµησης αµινοξέων

Διαβάστε περισσότερα