ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ"

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ «ΜΟΝΤΕΛΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ που εκπονήθηκε για τη χορήγηση Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης στην κατεύθυνση «ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ» από την Ευαγγελία Ν. Βολονάκη (Α.Μ. 426Μ ) ΘΕΜΑ: «Η καλλιέργεια της δημιουργικής σκέψης συμπεριφοράς με τη βοήθεια ενός μουσικοκινητικού προγράμματος: Μελέτη σε παιδιά δημοτικού.» ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Ποτίτσα Ξανθάκου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τ.Ε.Π.Α.Ε.Σ. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ Επιβλέπων Μαρία Καΐλα Καθηγήτρια Τ.Ε.Π.Α.Ε.Σ. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ Μέλος συμβουλευτικής Επιτροπής Θωμάς Μπαμπάλης Λέκτορας Π.Τ.Δ.Ε. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Μέλος συμβουλευτικής Επιτροπής ΡΟΔΟΣ,

2 Η έγκριση της παρούσης Μεταπτυχιακής Διπλωματικής Εργασίας από το Τμήμα Επιστημών της Προσχολικής Αγωγής και του Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού του Πανεπιστημίου Αιγαίου δεν υποδηλώνει αποδοχή των απόψεων της συγγραφέως. 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 5 ΜΕΡΟΣ Α : ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 1. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο-Έννοια της Δημιουργικότητας Εισαγωγή Δομή της ανθρώπινης νόησης Το θεωρητικό πρότυπο του Guilford Τι είναι Δημιουργικότητα Χαρακτηριστικά του δημιουργικού ατόμου Τα κριτήρια της δημιουργικής σκέψης Μέτρηση της δημιουργικότητας Τεστ δημιουργικότητας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο Μάθηση και Δημιουργικότητα Εισαγωγή Θετικοί Παράγοντες για την Ανάπτυξη της Δημιουργικότητας Οικογένεια και Δημιουργικότητα Σχολείο και Δημιουργικότητα Αναλυτικά Προγράμματα Η συμβολή του εκπαιδευτικού Το Δημιουργικό Περιβάλλον Τα χαρακτηριστικά του Δημιουργικού μαθητή Εμπόδια Ανάπτυξης της Δημιουργικότητας Τεχνικές Ανάπτυξης της Δημιουργικότητας Η τεχνική της ιδεοθύελλας Το «δημιουργικής επίλυσης πρόβλημα» Εύρεση στοιχείων Εύρεση ιδεών Εύρεση λύσεων Ο Κατάλογος Δημιουργικών Ερωτήσεων Τα 6 Σκεπτόμενα Καπέλα του De Bono Ο Κατάλογος Ιδιοτήτων και η Χαρτογράφηση μιας ιδέας Αξιολόγηση 39 3

4 3. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο 41 ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΑ ΜΟΥΣΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ 3.1. Εισαγωγή Μουσικά Αναλυτικά Προγράμματα Η εξέλιξη των μουσικών αναλυτικών προγραμμάτων Δομή αναλυτικών μουσικών προγραμμάτων Ο ρόλος του εκπαιδευτικού Το περιβάλλον της τάξης Η δημιουργικότητα στη μουσική Δημιουργικά Μουσικά Προγράμματα Βασικοί Άξονες της Μουσικής Αγωγής ος Άξονας: Δημιουργώ Μουσική και Αυτοσχεδιάζω Δημιουργική Επίλυση Μουσικού Προβλήματος ος Άξονας: Τραγουδώ και εκφράζομαι ος Άξονας: Ακούω και Αναγνωρίζω ος Άξονας: Παίζω και παρουσιάζω Η Αξιολόγηση στη Μουσική ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο - Κίνηση και Δημιουργικότητα Μουσική και Κίνηση Μορφές Μουσικοκινητικής Αγωγής Τι είναι δημιουργική κίνηση ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ Carl Orff: Ο συνθέτης Carl Orff: Ο παιδαγωγός Η φιλοσοφία του προγράμματος Δομή και εκτέλεση του προγράμματος Παρουσίαση Βιβλίου Μουσικής Γ και Δ Τάξης Παρουσίαση Βιβλίου Μουσικής Ε και ΣΤ Τάξης 78 ΜΕΡΟΣ Β : Η ΕΡΕΥΝΑ 80 4

5 1. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Προβληματική της Έρευνας Πρωτοτυπία της Έρευνας Σκοπός και Στόχοι της Έρευνας Μέσα Συλλογής Δεδομένων Η πειραματική έρευνα Το Τεστ Αποκλίνουσας Σκέψης του Guilford Το Δείγμα Στρατηγική της Έρευνας Περιορισμοί της Έρευνας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 - ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ Διαδικασία Επεξεργασίας Αποτελεσμάτων Μέσοι όροι στο Σύνολο των Μαθητών Μέσοι Όροι Δ Τάξης Μέσοι Όροι Ε Τάξης Μέσοι Όροι Κοριτσιών Μέσοι Όροι Αγοριών 108 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 112 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 118 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 122 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Το Τεστ Δημιουργικότητας του Guilford 132 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Πειραματικό Μουσικοκινητικό Πρόγραμμα 136 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Η εφαρμογή του Πειραματικού Προγράμματος 167 5

6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Τι είναι αυτά που είναι μακρουλά Που μοιάζουν με μολύβι, μοιάζουν με στυλό Κι άμα τα χτυπήσεις κάνουν θόρυβο (Τα ξυλάκια) Μαθήτρια Ε Τάξης Η δημιουργική δυνατότητα είναι η ιδιότητα που έχει το άτομο να ξεχωρίζει και να προβάλλει στους άλλους τη μοναδικότητά του. Κάθε άνθρωπος και ιδιαίτερα τα παιδιά είναι προικισμένα με δημιουργικές ικανότητες. Σε ποιο επίπεδο, όμως, μπορεί η δημιουργικότητα να αναπτυχθεί, εξαρτάται από τις εμπειρίες στις οποίες θα εκτεθεί και τις ευκαιρίες που θα του παρουσιαστούν ώστε να εκφραστεί (Duffy, 2003). Οι περισσότεροι από εμάς είμαστε δημιουργικοί χωρίς να το γνωρίζουμε. Χρησιμοποιούμε τη δημιουργικότητά μας και τη φαντασία μας ώστε να διευθετούμε καθημερινές καταστάσεις όπως η οργάνωση του χώρων που ζούμε και εργαζόμαστε, για να φτιάξουμε ένα ευχάριστο περιβάλλον. Ο λόγος που έχουμε άγνοια για τις δημιουργικές μας δυνατότητες είναι ο τρόπος εκπαίδευσής μας. Καταστέλλει κάθε εν δυνάμει δημιουργική δυνατότητα, μαθαίνοντάς μας, ότι υπάρχει μόνο μια σωστή απάντηση στα προβλήματα, η οποία είναι και η αποδεκτή. Εμποδίζει και αναστέλλει κάθε προσπάθεια διαφορετικής αντιμετώπισης του εκάστοτε προβλήματος, αφού το διαφορετικό ενοχλεί και ξεβολεύει, φέρνει «αταξία» στην τάξη και ανασφάλεια στους εκπαιδευτικούς που αν το επιτρέψουν να εκδηλωθεί, υπάρχει η πιθανότητα να βγει στην επιφάνεια η ανεπάρκειά τους ως εκπαιδευτικοί λειτουργοί. Ο κόσμος, όμως, στον οποίο ζούμε αλλάζει με γρήγορους ρυθμούς. Η κοινωνία χρειάζεται πάντα ανθρώπους που να είναι δημιουργικοί και να μπορούν να βρουν λύσεις δημιουργικές, διαφορετικές από τις μέχρι τώρα που αποδείχτηκαν αναποτελεσματικές σε προβλήματα και μ αυτόν τον τρόπο να συνδυάζονται ιδέες και δεξιότητες που μέχρι τώρα φαίνονται ασύνδετες. Επομένως, τα σημερινά παιδιά 6

7 μαθητές όταν θα μεγαλώσουν, για να είναι έτοιμα ν ανταπεξέλθουν σε οποιαδήποτε πρόκληση θα πρέπει να είναι δημιουργικά και να έχουν φαντασία. Κι αυτό πρέπει να είναι το κύριο μέλημα του εκπαιδευτικού συστήματος σήμερα. Χρειάζεται, λοιπόν, να γίνουν αλλαγές στην εκπαίδευση, αλλαγές δραστικές που απαιτούν θάρρος, φαντασία και σκληρή δουλειά. Αυτές οι αλλαγές, όμως, δε γίνονται μόνο με την επιθυμία. Για να προωθήσουμε, όμως, τη δημιουργική σκέψη και να την καλλιεργήσουμε στο σχολείο πρέπει πρώτα απ όλα να κατανοήσουμε τι είναι η δημιουργική σκέψη, πού είναι απαραίτητη, πώς και πού μπορεί να χρησιμοποιηθεί πρακτικά στη καθημερινή ζωή μας, πώς αναπτύσσεται και καλλιεργείται και ποιο ρόλο μπορεί να παίξει σ αυτό το σχολείο. Το αναλυτικό πρόγραμμα πρέπει να συμπεριλάβει την αισθητική παιδεία στον τομέα της αισθητικής ανάπτυξής του παιδιού. Να το διδάξει ώστε να μπορεί να εκφράσει τις ιδέες του, τα συναισθήματά του καθώς και έννοιες ώστε να μπορεί εύκολα να τα αναπαραστήσει. Οι άνθρωποι που δεν έχουν την ικανότητα να χρησιμοποιήσουν τις αισθήσεις τους για να αντιληφθούν τον κόσμο, που δεν τους δόθηκε η ευκαιρία να καλλιεργήσουν μια από τις θεμελιώδεις πτυχές της ανθρώπινης εμπειρίας έχουν στερηθεί το δικαίωμα αυτό (Duffy, 2003). Οι κοινωνίες που υποστηρίζουν και προάγουν τη δημιουργικότητα υποστηρίζουν μέσα από το εκπαιδευτικό τους σύστημα και τις τέχνες. Οι τέχνες παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού ως μέσο έκφρασης και επικοινωνίας. Η ικανότητα του παιδιού να εκφράζεται δημιουργικά μέσα από τις τέχνες αποτελεί μέρος της προσωπικότητας του παιδιού γι αυτό και τα τελευταία χρόνια γίνεται προσπάθεια να ενταχθούν οι τέχνες στην εκπαίδευση (Ευθυμίου, 2006). Ιδιαίτερα, για τη μουσική η σύγχρονη επιστημονική έρευνα καθιστά απαραίτητη τη μουσική αγωγή στην εκπαίδευση, καθώς «υποστηρίζει την καθολικότητα της ικανότητας του ανθρώπου να αντιλαμβάνεται τη μουσική» (Μαγιαλού, 2005), να δημιουργεί μουσική, γενικά την ικανότητα που αποκαλείται μουσική ικανότητα. Επίσης, η μουσική αποτελεί ένα κομμάτι της καθημερινής μας ζωής και του πολιτισμού μας. Βοηθάει τη συναισθηματική έκφραση και τη 7

8 διαπροσωπική επικοινωνία, είναι μια έκφραση εθνικής, θρησκευτικής και πολιτισμικής ταυτότητας, ένας τρόπος επαφής, επικοινωνίας και ανταλλαγής μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών, μέσο ψυχαγωγίας και αισθητικής απόλαυσης. Για όλους αυτούς τους λόγους η μουσική δικαιούται μια θέση στην εκπαίδευση όλων των βαθμίδων. Η πρώτη μου επαφή με την έννοια της δημιουργικότητας ήταν στο πανεπιστήμιο. Το βιβλίο δραστηριοτήτων για το νηπιαγωγείο, στην εισαγωγή του επισημαίνει ότι αυτό το βιβλίο προσφέρεται εκτός των άλλων και για μια παιδαγωγική «Δημιουργική, γιατί η παιδαγωγική του Ν.Α.Π., είναι παιδαγωγική ανακάλυψης και δημιουργικότητας και στηρίζεται, κατά κύριο λόγο, σε καταστάσεις προβληματισμού και αποδέχεται το νήπιο σαν δημιουργική μονάδα μέσα στην «ομάδα τάξη» του νηπιαγωγείου» (Υ.Π.Ε.Π.Θ., 1989:10). Μου φάνηκε, τότε, πολύ ενδιαφέρον να μπορώ να κάνω τα παιδιά να αισθάνονται ελεύθερα να δημιουργούν. Πώς μπορούσε, όμως, να γίνει αυτό όταν εγώ η ίδια δεν αισθανόμουν καθόλου δημιουργική; Όταν, όπως ανέφερα παραπάνω, η άκριτη αποστήθιση και καταπίεση κάθε υποψίας δημιουργικής διάθεσης, που μπορεί να υπήρχε, έχει δημιουργήσει ένα άτομο που φοβάται να παρεκκλίνει από την πεπατημένη με το φόβο του λάθους και της προσωπικής έκθεσης; Από τότε πέρασε καιρός και μέσα από προσωπική αναζήτηση κατάφερα, τολμώ να πω, να αποβάλλω ένα ελάχιστο από αυτήν την παρακαταθήκη και να δω τα πράγματα με μια σκέψη, όπως λέει και ο De Bono αναφ. στην Ξανθάκου (1998), ευέλικτη και «ρέουσα». Το κίνητρο για να ασχοληθώ με τη δημιουργικότητα, πιο ουσιαστικά, δόθηκε από τα παιδιά του νηπιαγωγείου μου. Συνηθισμένα να ζωγραφίζουν μέσα σε δοσμένα πλαίσια, παλιά τακτική μέχρι πρότινος και του νηπιαγωγείου, κάθε παρότρυνση από μέρους μου για δική τους δημιουργία έφερνε αντιδράσεις μέχρι και κλάματα γιατί απλά «δεν ήξεραν» ή «δεν μπορούσαν» όπως έλεγαν. Κατέβαλλα μεγάλη προσπάθεια κάθε φορά για να τα πείσω να προσπαθήσουν και κάποια στιγμή το κατάφερα λέγοντας απλά τη μαγική φράση «εμένα μου αρέσουν όλα όσα κάνετε». Η ανακούφιση των παιδιών ότι όλα είναι αποδεκτά και δεν υπάρχει λάθος και σωστό ζωγραφιζόταν κάθε φορά στα πρόσωπα τα παιδιών. Ήταν εκείνη τη στιγμή που αποφάσισα ότι θέλω να βοηθήσω αυτά τα παιδιά να ξεφύγουν από το στερεότυπο του πώς πρέπει να είναι τα πράγματα και να 8

9 απελευθερώσουν την σκέψη τους. Έτσι, όταν για το θέμα της διπλωματικής συζητήσαμε με την κ. Ξανθάκου για τη δημιουργικότητα σκέφτηκα ότι ήρθε η ώρα να το υλοποιήσω με τη βοήθεια, όμως, της μουσικής που αγαπώ ιδιαίτερα και που πιστεύω ότι αυτή περισσότερο από τις άλλες τέχνες συμβάλλει στην ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού. Θέλω να ευχαριστήσω θερμά την επιβλέπουσα καθηγήτριά μου, την Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ξανθάκου Ποτίτσα, που με την αμέριστη συμπαράστασή της και την πίστη της σε μένα με βοήθησε να φέρω εις πέρας την ερευνητική εργασία. Επίσης, την Καθηγήτρια κ. Καΐλα Μαρία και τον Λέκτορα κ. Θωμά Μπαμπάλη για τις παρατηρήσεις και τα κριτικά τους σχόλια. Τελευταία, θα ήθελα να ευχαριστήσω την φίλη μου και μεταπτυχιακή συμφοιτήτριά μου, Κέλλυ Μέλλιου που αν και εξ αποστάσεως η συμβολή της ήταν σημαντική για την ψυχική μου ανάταση στις δύσκολες στιγμές. Επίσης, ευχαριστώ το διευθυντή και τους δασκάλους του Δημοτικού Σχολείου Ψίνθου που δέχτηκαν την τροποποίηση του προγράμματός τους ώστε να με διευκολύνουν στην έρευνά μου. 9

10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα εργασία αποτελείται από δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος περιλαμβάνονται πέντε κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται η εννοιολογική προσέγγιση της δημιουργικότητας. Γίνεται αναφορά στη δομή της ανθρώπινης νόησης, το θεωρητικό πρότυπο του Guilford και αναφέρονται επιλεκτικά κάποιες σημασίες από τις εκατοντάδες που υπάρχουν στο ερώτημα «Τι είναι δημιουργικότητα» από τους πιο γνωστούς ερευνητές που ασχολήθηκαν με το θέμα της δημιουργικότητας. Στη συνέχεια αναφέρονται ποια είναι τα χαρακτηριστικά του δημιουργικού ατόμου, τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία χαρακτηρίζουμε τη σκέψη κάποιου ως δημιουργική και τέλος γίνεται λόγος για τον τρόπο με τον οποίο αξιολογούμε τη δημιουργική σκέψη και που είναι ο πιο συνηθισμένος μέχρι σήμερα, τα τεστ δημιουργικότητας. Το δεύτερο κεφάλαιο αναφέρεται στη μάθηση και τη δημιουργικότητα. Αναλυτικότερα, γίνεται λόγος για τους δύο πιο σημαντικούς παράγοντες που συντελούν στην ανάπτυξη της δημιουργικότητας, το σχολείο και την οικογένεια αλλά και στα εμπόδια που αντιτίθενται στην ανάπτυξή της. Αναφέρονται τα αναλυτικά προγράμματα σπουδών και πώς αυτά μπορούν να γίνουν δημιουργικά, τη συμβολή τους στην ανάπτυξη των παιδιών αλλά και το σημαντικό ρόλο που παίζει ο εκπαιδευτικός στην εφαρμογή αυτών των προγραμμάτων καθώς και το περιβάλλον στα πλαίσια του οποίου γίνεται πράξη όλη αυτή η προσπάθεια. Στη συνέχεια προσδιορίζονται τα χαρακτηριστικά του δημιουργικού μαθητή και οι τεχνικές ανάπτυξης της δημιουργικότητας αναφέροντας τις πιο γνωστές και πιο εύχρηστες. Ακολουθεί η αξιολόγηση, αναπόσπαστο κομμάτι κάθε εκπαιδευτικής διαδικασίας, πώς γίνεται και τι αξιολογούμε. Το τρίτο κεφάλαιο ασχολείται με τα δημιουργικά μουσικά προγράμματα. Αρχικά γίνεται λόγος για τα μουσικά αναλυτικά προγράμματα, πώς εξελίχθηκαν, ποια είναι η δομή τους, ο ρόλος του εκπαιδευτικού στην εφαρμογή τους και πώς πρέπει να είναι οργανωμένο το περιβάλλον της τάξης. Στη συνέχεια γίνεται μια ιστορική αναφορά του πότε εμφανίστηκε η δημιουργικότητα στη μουσική και ποιοι είναι οι παράγοντες που καθιστούν ένα μουσικό πρόγραμμα δημιουργικό. Αναλύονται οι τέσσερις βασικοί άξονες της μουσικής αγωγής και τέλος γίνεται λόγος για την 10

11 αξιολόγηση της δημιουργικότητας στη μουσική. Το τέταρτο κεφάλαιο είναι συναφές με το προηγούμενο αφού γίνεται λόγος για την κίνηση και τη δημιουργικότητα. Αναφέρονται οι μορφές της μουσικοκινητικής αγωγής και τι εννοούμε όταν λέμε δημιουργική κίνηση. Το πρώτο μέρος της εργασίας κλείνει με το μουσικοκινητικό πρόγραμμα που σχεδίασα και χρησιμοποίησα στην έρευνά μου και που περιλαμβάνεται στο πέμπτο κεφάλαιο. Γίνεται σύντομη αναφορά στον Carl Orff, στις ιδιότητές του ως συνθέτη και παιδαγωγό που επηρέασε τη φιλοσοφία και τη δομή του προγράμματός μου. Το δεύτερο μέρος αποτελείται από δύο κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο περιλαμβάνει τη μεθοδολογία της έρευνας, αναφέροντας την προβληματική της έρευνας και εξετάζοντας την πρωτοτυπία της μελέτης θέτοντας το σκοπό και τους στόχους της. Παρουσιάζονται τα μέσα συλλογής των δεδομένων, το ερευνητικό δείγμα και η διαδικασία που ακολουθήθηκε κατά την έρευνα. Στο πρώτο, παρουσιάζεται η μέθοδος της στατιστικής ανάλυσης των ερευνητικών δεδομένων. Ακολουθούν τα συμπεράσματα που προκύπτουν από την ανάλυση των δεδομένων και η διατύπωση προτάσεων. Ακολουθεί παράρτημα, το οποίο περιλαμβάνει το Τεστ Δημιουργικότητας που χρησιμοποιήθηκε στην έρευνα, το μουσικοκινητικό πρόγραμμα και η εφαρμογή του προγράμματος με σχόλια για την εξέλιξη του κάθε μαθήματος. 11

12 ΜΕΡΟΣ Α : ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 12

13 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑΣ 1.1. Εισαγωγή Πολλές αμφισβητούμενες ερωτήσεις έχουν τεθεί σχετικά με την έννοια της δημιουργικότητας. Τι είναι δημιουργικότητα, πώς μπορεί να οριστεί η έννοια της δημιουργικότητας. Είναι κάθε καινούργια ιδέα δημιουργική κι αν όχι ποια είναι η διαφορά και πώς μπορούμε, αν μπορούμε να μετρήσουμε τη δημιουργικότητα; Σε τι μπορεί να διαφέρουν δύο καινούργιες ιδέες; Μπορούμε να τις συγκρίνουμε ώστε να δείξουμε ότι μια είναι πιο δημιουργική από την άλλη; Τελευταία ερώτηση αλλά σε καμία περίπτωση μικρότερης σημασίας είναι ότι αφού έχουμε τη δυνατότητα να αναγνωρίσουμε τη δημιουργικότητα όταν τη δούμε πώς εξηγούμε την προέλευσή της; Από πού προέρχεται; Ο Guilford (1950) ήταν ο πρώτος που εφίστησε την προσοχή των άλλων ψυχολόγων σε ένα πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό τη δημιουργικότητα που, όμως, μέχρι τότε ήταν περιθωριοποιημένη. Σημείο εκκίνησης θεωρούνται οι μελέτες που ξεκίνησε μαζί με τους συνεργάτες τους για τη «Δομή της νοημοσύνης», ορμώμενος από τη δυσαρέσκειά του για τα τεστ νοημοσύνης που ήδη υπήρχαν και χρησιμοποιούνταν στην Αμερική. Το ενδιαφέρον σχετικά με την έρευνα για τη δημιουργικότητα αναπτύχθηκε γύρω στα 1950, αλλά τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα ερευνητές υποστηρίζουν ότι η δημιουργικότητα σαν αντικείμενο της ψυχολογίας παρέμενε στο περιθώριο. Έγινε ανάλυση του αριθμού των αναφορών στη δημιουργικότητα από το 1975 έως το 1994 στο Psychological Abstracts. Η ανάλυση περιλάμβανε δεδομένα από άρθρα περιοδικών που αναφέρονταν σε λέξεις κλειδιά όπως δημιουργικότητα, αποκλίνουσα σκέψη και μέτρηση δημιουργικότητας. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης είναι ότι μόνο το 0,5% των άρθρων αναφέρονταν στη δημιουργικότητα. Επίσης, σε εισαγωγικά εγχειρίδια ψυχολογίας η δημιουργικότητα σπάνια καλύπτεται. Περισσότερη αναφορά γίνεται για την ευφυΐα και αφιερώνονται πιο πολλά κεφάλαια, ενώ η αναφορά στη δημιουργικότητα εξαντλείται σε μερικές παραγράφους. 13

14 Όσον αφορά τα περιοδικά έρευνας δεν υπάρχουν κάποια σχετικά με τη δημιουργικότητα παρά μόνο δύο μικρότερης εμβέλειας περιοδικά ψυχολογίας που έχουν εξειδικευτεί στη δημιουργικότητα. Το πρώτο είναι το Journal of Creative Behaviour, το οποίο ιδρύθηκε το 1967, όταν ήταν σε έξαρση το ενδιαφέρον πώς θα κάνουμε τους ανθρώπους πιο δημιουργικούς. Η έρευνα σχετικά με το παραπάνω περιοδικό δείχνει ότι τα μη εμπειρικά άρθρα ξεπερνούσαν σε αριθμό τα εμπεριστατωμένα και ότι τα πιο συχνά θέματα ήταν η αύξηση της δημιουργικότητας και η εκπαίδευση. Το 1988 άρχισε να εκδίδεται το Creativity Research Journal που είχε ερευνητικό χαρακτήρα (Stenberg and Lubart, 1999) Δομή της ανθρώπινης νόησης Ο εγκέφαλος του ανθρώπου επεξεργάζεται πληροφορίες όπως και ένας κοινός ηλεκτρονικός υπολογιστής. Τα δεδομένα που εισέρχονται περνάνε από εσωτερική επεξεργασία από τις νοητικές λειτουργίες και στη συνέχεια παράγεται το προϊόν που ζητάμε (Παρασκευόπουλος, 2004). Για το ποιες είναι αυτές οι δυνάμεις που αποτελούν την ανθρώπινη νοητική συσκευή έχουν συνταχθεί κατά καιρούς διάφοροι κατάλογοι και ταξινομήσεις. Από λειτουργικής πλευράς θα αναφέρουμε τέσσερις κατηγορίες νοητικών ικανοτήτων: Πρόσληψης Μνήμης Συγκλίνουσας κριτικής σκέψης Αποκλίνουσας δημιουργικής σκέψης Πιο αναλυτικά, οι λειτουργίες της πρόσληψης βοηθούν στην παρατήρηση, στην προσοχή, την κατ αίσθηση αντίληψη, την αποκωδικοποίηση, την αναγνώριση, την ερμηνεία και την κατανόηση του υλικού που εισέρχεται στον εγκέφαλο. Η μνήμη κι οι λειτουργίες της καθιστούν ικανό τον άνθρωπο να εντυπωσιάζεται, να διατηρεί και να αναπλάθει τις παραστάσεις εν ευθέτω χρόνο. Η συγκλίνουσα κριτική σκέψη δίνει τη δυνατότητα στο άτομο να αναλύει, να συγκρίνει, να ταξινομεί, να συσχετίζει και να αξιολογεί τα καινούργια δεδομένα με 14

15 τρόπους και συνδυασμούς απόλυτα λογικούς, ώστε το προϊόν που παράγεται να είναι η μόνη και σωστή λογική λύση. Αντίθετα, η αποκλίνουσα δημιουργική σκέψη ενθαρρύνει έναν πιο ελεύθερο τύπο πνευματικής διεργασίας, όπου το κύριο χαρακτηριστικό είναι η πληθώρα πιθανών λύσεων. Με άλλα λόγια, η συγκλίνουσα σκέψη εκπροσωπεί τη λογικότητα του ανθρώπου και βασίζεται στη κριτική ανάλυση αξιολόγηση ενώ η αποκλίνουσα σκέψη στηρίζεται στη φαντασία και αντιπροσωπεύει την ευρηματικότητα, την εφευρετικότητα και κατ επέκταση τη δημιουργικότητα του ανθρώπου Το θεωρητικό πρότυπο του Guilford Με το θεωρητικό πρότυπο για τη δομή της νοημοσύνης ο Guilford ήθελε να αποδείξει ότι η δημιουργική σκέψη είναι ανεξάρτητη από τη συμβατική νοημοσύνη που μετρούσαν τα αντίστοιχα τεστ. Η τρισδιάστατη ταξινόμηση των πρωτογενών νοητικών ικανοτήτων περιλαμβάνει 120 νοητικές ικανότητες τη στιγμή που τα συμβατικά τεστ νοημοσύνης προσδιορίζουν όχι περισσότερους από οκτώ παράγοντες νοημοσύνης (Ξανθάκου, 1998). Το θεωρητικό πρότυπο για τη δομή της νοημοσύνης είναι ένας τρόπος να εξηγήσουμε τις διαδικασίες της σκέψης. Αποτελείται από τρεις συμπλεκόμενες έννοιες. Η πρώτη αποτελείται από τις κύριες διανοητικές λειτουργίες όπως η γνώση, η μνήμη (αποθηκευμένες πληροφορίες), η αποκλίνουσα σκέψη (παράγει μια ποικιλία ή μια ποσότητα εναλλακτικών πληροφοριών), η συγκλίνουσα σκέψη (παράγει τις πληροφορίες μέσω της ανάλυσης και του λόγου), και η αξιολόγηση (που συγκρίνει τις πληροφορίες που παράγονται με τα καθιερωμένα κριτήρια) (Bauman, 1981). Η δεύτερη έννοια είναι το περιεχόμενο. Διαιρείται σε τέσσερις περιοχές: 1) το σχηματικό που παρουσιάζει τις πληροφορίες με συγκεκριμένη μορφή, 2) το συμβολικό όπου οι πληροφορίες αντιπροσωπεύονται με σημάδια, επιστολές, αριθμούς ή λέξεις, 3) το σημασιολογικό όπου υπάρχει σημασία στις λέξεις, όπως στη λεκτική επικοινωνία και 4) στο συμπεριφορικό που είναι οι μη λεκτικές πληροφορίες για τις ανάγκες, τις διαθέσεις, τις επιθυμίες, και τις αντιλήψεις των ανθρώπων. 15

16 Τα προϊόντα, ή οι μορφές ή τα χαρακτηριστικά των επεξεργασμένων πληροφοριών αποτελούν την τρίτη έννοια. Οι μονάδες είναι τα χωρισμένα στοιχεία των πληροφοριών. Οι τάξεις είναι τα σύνολα στοιχείων που ομαδοποιούνται από τα κοινά χαρακτηριστικά. Οι σχέσεις παρουσιάζουν τις συνδέσεις μεταξύ των στοιχείων βασισμένων στα χαρακτηριστικά που μπορούν να αλλάξουν. Τα συστήματα είναι αλληλένδετα μέρη ή/και δομημένα στοιχεία των πληροφοριών. Οι μετασχηματισμοί είναι οι αλλαγές στις υπάρχουσες πληροφορίες ή τη λειτουργία του. Οι επιπτώσεις είναι οι προβλέψεις, οι αναμενόμενες εκβάσεις, ή οι συνέπειες των πληροφοριών (Bauman, 1981). Το πρότυπο που έχει σχεδιάσει o Guilford λαμβάνει τη μορφή ενός κύβου στον οποίο καμία αλλά και όλες οι διαδικασίες, τα περιεχόμενα και τα προϊόντα μπορούν να λειτουργήσουν μαζί στη δημιουργία μιας νέας ιδέας. Καταλήγουμε έτσι ότι υπάρχουν 24 αποκλίνουσες παραγωγικές ικανότητες από τις οποίες οι 23 έχουν αποδειχθεί αλλά και 20 ικανότητες μετασχηματισμού που δεν ανήκουν όλες στο χώρο της αποκλίνουσας παραγωγής. Αυτό, λοιπόν, που ήθελε να αποδείξει και να γίνει κατανοητό ήταν ότι η δημιουργικότητα δεν είναι μία, είναι ένα φαινόμενο πολλαπλό και ποικιλόμορφο. Το πρόβλημα με τη δημιουργικότητα είναι ότι όπως με την ευφυΐα και άλλες εγκεφαλικές λειτουργίες, η έννοια είναι ασαφής. Για χρόνια έρευνες προσπαθούν να καταστήσουν κατανοητό τι μπορεί να είναι δημιουργικότητα αλλά παρόλα τα τεστ, τα μοντέλα και τις λίστες οι ερευνητές παραδέχονται ότι δεν έχουν εξηγήσει πλήρως την δημιουργική δύναμη του μυαλού. Μπορούμε να καταλάβουμε κάτι δημιουργικό όταν το δούμε αλλά δεν μπορούμε να εξηγήσουμε την πνευματική διαδικασία (Fisher, 2004) Τι είναι δημιουργικότητα Έχουν δοθεί πάρα πολλοί ορισμοί για τη δημιουργικότητα και είναι χαρακτηριστική η φράση του Davis (1992): «υπάρχουν τόσοι περίπου ορισμοί, θεωρίες και ιδέες για τη δημιουργικότητα όσοι και οι άνθρωποι που έχουν γράψει τις ιδέες τους σε ένα κομμάτι χαρτί». (Αλβανούδη κ.α., 1998). Ο Guilford ήταν από τους πρώτους που όρισε τη δημιουργικότητα: «Η δημιουργικότητα καλύπτει τις πιο χαρακτηριστικές ικανότητες των δημιουργικών ατόμων, 16

17 που καθορίζουν την πιθανότητα για ένα άτομο να εκφράσει μια δημιουργική συμπεριφορά, η οποία να εκδηλώνεται με εφευρετικότητα, σύνθεση και σχεδιασμό» (Ξανθάκου, 1998:29). Τα άτομα, δηλαδή, τα οποία χαρακτηρίζονται ως δημιουργικά δε διαφέρουν σε κάτι από τα υπόλοιπα απλά οι δεξιότητες και οι ικανότητές τους είναι αναπτυγμένες σε μεγαλύτερο βαθμό. Επιπλέον, η δημιουργικότητα δεν αφορά μόνο συγκεκριμένα άτομα, τα οποία θεωρούνται «προικισμένα» από τη φύση αλλά όλους τους ανθρώπους. Η διαφορά ανάμεσα στα άτομα δεν έχει να κάνει με την ποιότητα αλλά με την ποσότητα και πώς αυτά διαβαθμίζονται (Ξανθάκου, 1998). Ο Sillamy στο ψυχολογικό του λεξικό ορίζει τη δημιουργικότητα ως την προδιάθεση που έχουν φύσει όλα τα άτομα να δημιουργήσουν ανεξάρτητα από ηλικία και εξαρτάται άμεσα από το κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον από το οποίο προέρχεται ο καθένας. Η τάση αυτή που έχει από τη φύση του ο καθένας, χρειάζεται κατάλληλες συνθήκες για να εκφραστεί. Οι κοινωνικές συνθήκες και ο φόβος που υπάρχει μήπως παρεκκλίνουμε από αυτές ενεργούν ανασταλτικά σε κάθε προσπάθεια δημιουργικής έκφρασης. Το μικρό παιδί που δεν έχει ακόμα εκπαιδευτεί και δεν έχει υποστεί καμιά αλλοίωση είναι ακόμα δημιουργικό και προσπαθεί να κατακτήσει τον κόσμο με το δικό του τρόπο. Ο Torrance διακηρύσσει ότι η δημιουργικότητα είναι η ικανότητα του ατόμου να ανταπεξέρχεται στα διάφορα προβλήματα και δυσκολίες της ζωής με ευαισθησία και πρωτοτυπία, να συμπληρώνει τη γνώση του με μεθοδικότητα και τάξη, να ψάχνει λύσεις σε κάθε δυσκολία και να επιτυγχάνει την τροποποίηση των υποθέσεών του (Αλβανούδη κ.α., 1998). Στην πρωτοτυπία αναφέρεται και ο Fontana (1996), που αναφέρει χαρακτηριστικά ότι με τη λέξη «πρωτοτυπία» εννοούμε ότι είναι κάτι καινούργιο γι αυτόν που το σκέφτηκε και όχι για όλους. Γιατί την ίδια ιδέα μπορεί να την έχει βρει κάποιος άλλος παλιότερα. Αυτό, όμως, δε σημαίνει ότι το αποτέλεσμα δεν είναι δημιουργικό για το ίδιο το άτομο. Σημασία έχει η δημιουργική διαδικασία που ακολουθήθηκε και το κέρδος που αποκόμισε ο εφευρέτης (Fontana, 1996). Για τα κριτήρια της χρησιμότητας και καταλληλότητας ο Mac Kinnon αναφέρεται στον ορισμό του «η δημιουργικότητα είναι μια διαδικασία που διαδραματίζεται μέσα στο χρόνο και χαρακτηρίζεται από πρωτοτυπία, πνεύμα προσαρμογής και τη φροντίδα για μια συγκεκριμένη πραγματοποίηση» (Ξανθάκου, 17

18 1998:31). Ο Taylor επίσης στον ορισμό του για τη δημιουργικότητα αναφέρεται στη χρησιμότητα των ιδεών, στοιχείο που συνυπάρχει με το απρόσμενο και το πρωτότυπο. Τέλος, ένας ευρύτερα αποδεκτός ορισμός για τη δημιουργικότητα είναι αυτός του Drevdahl: «Δημιουργικότητα είναι η ικανότητα του ανθρώπου να παρουσιάζει τις σκέψεις του με έναν ουσιαστικά νέο, πρωτότυπο τρόπο που να ξεφεύγει από τα συνηθισμένα. Είναι μια φαντασία ή μια σύνθεση σκέψεων που δεν είναι απλή παράθεση ή συρραφή λογισμών. Η δημιουργικότητα μπορεί να περιλαμβάνει τη διαμόρφωση νέων συστημάτων, τη μεταφορά γνώριμων σχέσεων σε νέες καταστάσεις, όπως και το σχηματισμό νέων συσχετισμών» (Αλβανούδη κ.α. 1998) Χαρακτηριστικά του δημιουργικού ατόμου Πολλοί ερευνητές, όπως ο Weisberg (1993) και ο Csiklszentmihalyui (1997) αναφ. στον Ο.Ε.Π.Ε.Κ (2007), θεωρούν ότι δεν υπάρχει ένας de facto κατάλογος ιδιοτήτων που χαρακτηρίζουν τα δημιουργικά άτομα, ούτε ότι όλα τα χαρακτηριστικά τα φέρει οπωσδήποτε ένα άτομο. Σχετικές έρευνες, όμως, έχουν καταγράψει ορισμένα στοιχεία προσωπικότητας που άλλα σε μικρότερο κι άλλα σε μεγαλύτερο βαθμό έχουν την τάση να εμφανίζονται συχνά σ αυτά τα άτομα (Ο.Ε.Π.Ε.Κ. 2007). Ο Barron (1969) αλλά και ο MacKinnon (1978) αναφ. στη Ξανθάκου (2002) αναφέρει ότι το άτομο με δημιουργική σκέψη και συμπεριφορά μπορεί να συνταιριάζει αντιφατικά γνωρίσματα δηλαδή να είναι σοβαρός και παιχνιδιάρης, δειλός αλλά ταυτόχρονα και θαρραλέος, να αποπνέει σιγουριά αλλά να αισθάνεται και ανασφαλής, να είναι νηφάλιος αλλά σε κάποιες περιπτώσεις να είναι και εκρηκτικός, να είναι ανεξάρτητος αλλά να χρειάζεται και υποστήριξη, να έχει την ευκαιρία να απομονωθεί αλλά να είναι κοινωνικός και φιλικός, να δέχεται αλλά και να αυτενεργεί. Όλα τα παραπάνω είναι χαρακτηριστικά και συμπεριφορές που αντικρούονται αλλά που του δίνουν τη δυνατότητα να είναι ευέλικτος και αποτελεσματικός. Αναλύοντας τα αντιθετικά χαρακτηριστικά των δημιουργικών ατόμων, διαπιστώνουμε ότι δείχνουν μεγάλη ευαισθησία για το τι συμβαίνει γύρω τους. Λαμβάνουν ερεθίσματα σε ποικίλες μορφές όπως είναι οι εικόνες, οι ήχοι, οι οσμές, οι 18

19 γεύσεις, υλικό που τους είναι απαραίτητο για να παράγουν δημιουργικές ιδέες. Η ευαισθησία που τους χαρακτηρίζει τους καθιστά ικανούς να βλέπουν σε καθημερινά φαινόμενα σχέσεις πρωτόγνωρες. Παράδειγμα σ αυτό είναι ο Νεύτωνας και το μήλο που έπεσε. Πόσοι είχαν δει το μήλο να πέφτει από τη μηλιά! (Παρασκευόπουλος, 2004). Δεύτερο χαρακτηριστικό είναι ότι διαθέτουν τα 3 Α: αυτοπεποίθηση, αυτονομία και ανεξαρτησία. Αυτό τους δίνει τη δυνατότητα και την ευχέρεια να ρισκάρουν, να αδιαφορούν για στερεότυπα, να μην δέχονται επικρίσεις αλλά διαμορφώνουν τη δική τους εκτίμηση. Δείχνουν δηλαδή μια αδιαφορία σε όλα που είναι κοινώς παραδεκτά (Παρασκευόπουλος, 2004). Τα άτομα αυτά οφείλουν να έχουν πεποίθηση στις ικανότητές τους γιατί οι ιδέες που παράγουν δεν είναι σίγουρο ότι είναι εφαρμόσιμες και θα πρέπει να υποστηρίζουν το λόγο τους με σθένος ώστε να πείσουν και τους άλλους. Το γεγονός, όμως, ότι αναφέρονται συχνά στα προηγούμενα επιτεύγματα άλλων ανθρώπων και τη σημαντική τους συνεισφορά τούς κάνει εξαιρετικά ταπεινούς. «Μην κάθεσαι και καταριέσαι το σκοτάδι. Άναψε και συ το κερί σου» (Παρασκευόπουλος, 2004). Σ αυτό το κινέζικο γνωμικό βασίζεται ένα άλλο χαρακτηριστικό των δημιουργικών ατόμων που είναι η εποικοδομητική δυσαρέσκεια. Δεν προσλαμβάνουν τίποτα χωρίς να το αμφισβητήσουν και χωρίς σκεπτικισμό (Παρασκευόπουλος, 2004). Το πάθος που τους διακρίνει για το έργο τους δεν τους στερεί την αντικειμενικότητα και την αυστηρότητα με την οποία κρίνουν το αποτέλεσμα της προσπάθειάς τους, απέναντι στα οποία είναι αρκετά σκεπτικιστές ώστε να έχουν το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα (Τσακίρη, Καπετανίδου, 2007). Προσπαθούν να βρουν δυσκολίες, δυσλειτουργίες, να ανακαλύψουν τυχόν κενά και ελλείψεις. Είναι επικριτικοί χωρίς όμως να είναι αρνητικοί. Αντίθετα εκφράζουν μια αισιόδοξη διάθεση να βελτιώσουν τα πράγματα (Παρασκευόπουλος, 2004). «Το δημιουργικό άτομο είναι ένα παντοτινό παιδί. Είναι τραγικό που οι περισσότεροι από εμάς μεγαλώνουμε» (Παρασκευόπουλος, 2004). Εξυπνάδα και παιδική αφέλεια. Είναι ένα από τα ζεύγη ακραίων αντιθετικών χαρακτηριστικών, που κάνει το χαρακτήρας τους πολύπλοκο. Τα δημιουργικά άτομα επιδεικνύουν αυξημένες νοητικές ικανότητες. Ταυτόχρονα, όμως, εκδηλώνουν έναν 19

20 ανεξάντλητο ενθουσιασμό που αυτό-τροφοδοτείται και μια αφέλεια «παιδιάστικη». Φαίνεται να παλινδρομούν ζωντανοί και παρορμητικοί όπως είναι, εκφράζουν παιγνιώδη διάθεση, πηγαίο και άδολο ενθουσιασμό και συμπεριφέρονται εντελώς ανεπιτήδευτα. Μπορούν,επίσης, και συνδυάζουν την υπευθυνότητα που απαιτεί η πειθαρχημένη εργασία για την επίτευξη ενός στόχου με μια παιγνιώδη διάθεση που εκδηλώνεται με διαφορετικούς τρόπους, είτε παραβιάζοντας κανονισμούς είτε με χιούμορ. Αυτά τα άτομα διαθέτουν πλούσιο και πηγαίο χιούμορ και το εκδηλώνουν συνεχώς είτε με τα δημιουργικά τους προϊόντα είτε στις διαπροσωπικές τους σχέσεις (Τσακίρη, Καπετανίδου 2007). Το χιούμορ, η ικανότητα να αυτοσαρκάζεται και το παιχνίδι με τις ιδέες κάνουν το δημιουργικό άτομο πιο ευέλικτο, ενώ η ικανότητα να εκφράζουν λεκτικά αρνητικά συναισθήματα όπως η ματαίωση, η συναισθηματική αποστέρηση και κάθε νοσογόνο στοιχείο το βοηθούν να διατηρεί την ισορροπία και να ανασυγκροτείται μέσα από το έργο που παράγεται (Ξανθάκου, 2002). Αυτό πηγάζει από το γεγονός ότι τα άτομα αυτά μπορούν να διαβλέπουν σχέσεις στα κοινά πράγματα που φαινομενικά φαίνονται άσχετα μεταξύ τους (Τσακίρη, Καπετανίδου, 2007). Η περιέργεια, η αισιόδοξη διάθεση και η προτίμηση για το ασυνήθιστο, το πρωτότυπο και το μυστηριώδες είναι μερικά ακόμη από τα χαρακτηριστικά που διακρίνουν τα άτομα αυτά (Παρασκευόπουλος, 1999). Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι τα παραπάνω χαρακτηριστικά αναφέρονται στα δημιουργικά άτομα σαν σύνολο. Κάθε ένα όμως από αυτά μπορεί να παρουσιάσει κάποια από αυτά τα χαρακτηριστικά ή συνδυασμό αυτών Τα κριτήρια της δημιουργικής σκέψης Είναι γνωστό ότι για να αξιολογήσουμε οτιδήποτε πρέπει να υπάρχουν κάποια κριτήρια πάνω στα οποία θα βασιστεί η αξιολόγηση. Η κατασκευή κριτηρίων για την αξιολόγηση της δημιουργικότητας πάντα παρουσίαζε δυσκολίες γιατί τα είδη των κριτηρίων δεν συμφωνούσαν μεταξύ τους. Τα περισσότερα απ αυτά έκαναν την εμφάνισή τους μετά την παρουσίαση του θεωρητικού μοντέλου της δομής της νοημοσύνης από τον Guilford. Οι συνεργάτες του και ο ίδιος για να επιβεβαιώσουν το μοντέλο επινόησαν μια σειρά από τεστ, τα οποία τροποποιήθηκαν και βελτιώθηκαν από άλλους ερευνητές ώστε να είναι εφικτή η μέτρηση της δημιουργικής σκέψης. 20

21 Υπάρχει πολύ μικρή αναφορά για την αξιολόγηση της δημιουργικότητας, αν και στον τομέα της ψυχομετρικής, τεστ δημιουργικότητας είχαν χρησιμοποιηθεί, όπως για παράδειγμα εκείνα που αναπτύχθηκαν από τον Torrance (Craft, 2001). Από τις πρώτες έρευνες που έγιναν όσον αφορά την αξιολόγηση της δημιουργικότητας ήταν αυτές του Guilford και του Lowenfeld, οι οποίες παρόλο που διεξήχθησαν σε διαφορετικό τομέα, ο πρώτος στον επιστημονικό τομέα και ο δεύτερος στην τέχνη κατέληξαν στην ανακάλυψη μετρήσιμων κριτηρίων με βάση τα οποία τα άτομα χαρακτηρίζονταν δημιουργικά ή λιγότερο δημιουργικά (Ξανθάκου, 1998). 1. Ευαισθησία απέναντι στα προβλήματα του περιβάλλοντος: Το άτομο δέχεται διάφορα ερεθίσματα από το περιβάλλον και ευαισθητοποιείται διακρίνοντας ένα πρόβλημα, παρατηρώντας κάτι ασυνήθιστο, προσπαθεί να το ερμηνεύσει, ενώ κάποιοι άλλοι δεν έχουν παρατηρήσει τίποτα. 2. Νοητική ευχέρεια: Το άτομο παράγει πληθώρα ιδεών και λύσεων όταν του δοθεί ένα ερέθισμα. Η νοητική ευχέρεια του ατόμου ελέγχεται με την καταμέτρηση του συνόλου των απαντήσεων του ατόμου. Τα τεστ της αποκλίνουσας σκέψης αποκαλύπτουν την ευχέρεια λέξεων που έχει το άτομο καταγράφοντας όσον το δυνατόν περισσότερες λέξεις σύμφωνα με κάποιο κριτήριο, όπως μια κατάληξη. Η ευχέρεια συνειρμών έχει σχέση με την παραγωγή όσο το δυνατόν περισσότερων συνωνύμων, αναλογιών ή ομοιοτήτων. Η ευχέρεια έκφρασης αποδεικνύεται με τις προτάσεις που παράγει το άτομο και τον τρόπο που οργανώνει τις λέξεις σε φράσεις. Οι τρεις αυτές εκφράσεις της νοητικής ευχέρειας βοηθούν το άτομο να παράγει πολλές ιδέες για τη λύση ενός προβλήματος. Αυτή η ικανότητα αναπτύσσεται καλύτερα με τη μέθοδο της ιδεοθύελλας όπου δεν αξιολογείται άμεσα το άτομο για τα προϊόντα της σκέψης του. 3. Νοητική ευλυγισία / ευελιξία: Το δημιουργικό άτομο παράγει πολλές απαντήσεις προσεγγίζοντας το πρόβλημα από διαφορετική οπτική γωνία. Αυτό επιφέρει αλλαγή τόσο στα νοήματα, στη χρήση ενός πράγματος όσο και στην κατανόηση ενός περιεχομένου. Για παράδειγμα για τη χρήση ενός τούβλου οι απαντήσεις που μπορούν να δοθούν είναι «χτίζω σπίτι», «χτίζω σχολείο», 21

22 «χτίζω εργοστάσιο». Έτσι εκφράζεται η νοητική ευχέρεια του ατόμου. Όταν όμως το άτομο χρησιμοποιήσει το τούβλο με άλλους τρόπους από αυτούς που υποδεικνύει η φύση του αντικειμένου έχουμε παραγωγές λόγου όπως «σπάω καρύδια», «κρατώ την πόρτα ανοιχτή». Αυτού του είδους οι απαντήσεις αποδεικνύουν την πνευματική ευελιξία του ατόμου. 4. Πρωτοτυπία της σκέψης: Το πόσο πρωτότυπη είναι μια καινούργια ιδέα εξαρτάται από το αν έχει εμφανισθεί ξανά και πόσο συχνά μέσα στην ομάδα. Δηλώνεται με αριθμό η αξιολόγηση, δηλαδή, γίνεται σε μια κλίμακα από το 0 έως το 5. Εάν, όμως, η ιδέα είναι τόσο ασυνήθιστη γι αυτό και πρωτότυπη δεν υπάρχει μέτρο σύγκρισης αφού δεν προϋπάρχει κάτι με το οποίο να συγκριθεί. Για το πόσο σπάνια και μοναδικά είναι τα προϊόντα της δημιουργικής σκέψης πρέπει να ληφθεί υπόψη και κατά πόσο εφαρμόζεται στην πραγματικότητα η κάθε επινόηση ώστε να απορριφθούν λύσεις ή προϊόντα που παράγονται από λάθος. 5. Ικανότητα σύνθεσης: Ο Guilford υποστηρίζει ότι με τη συνθετική ικανότητα συνδυάζουμε πολλές από τις ιδέες και μ αυτό τον τρόπο έχουμε καλύτερες και ποιοτικότερες παραγωγές. Ο Bruner παρουσιάζεται πιο απόλυτος λέγοντας ότι κάθε μορφή δημιουργικότητας είναι αποτέλεσμα μιας συνδυαστικής δραστηριότητας. Προϋπόθεση, βέβαια, για τους συνδυασμούς αυτούς είναι ότι έχουν ανακαλυφθεί στην πράξη και ότι δεν είναι μια μηχανική τακτοποίηση μεταξύ των στοιχείων. 6. Ικανότητα μετασχηματισμών: Οι μετασχηματισμοί βοηθούν τη μετατροπή αντικειμένων, οργανωμένων δηλαδή συνόλων σε κάτι άλλο με διαφορετική μορφή, λειτουργία και χρήση. Για παράδειγμα ο Άμλετ του Shakespeare δεν είναι δική του επινόηση. Είναι διασκευασμένος δανέζικος μύθος που τον εμπλούτισε με δικά του στοιχεία και ιδέες και τον μετασχημάτισε σε ένα καταπληκτικό έργο. Οι έρευνες που έχουν γίνει επιβεβαιώνουν τη διαπίστωση ότι το παιδί σε πολύ μικρή ηλικία μετατρέπει ένα αντικείμενο για να το χρησιμοποιήσει με ποικίλους τρόπους και να πάρει την ιδιότητα που αυτό χρειάζεται τη δεδομένη στιγμή. 22

23 7. Ικανότητα επεξεργασίας: Η δημιουργική ικανότητα βοηθάει το άτομο να προσαρμόσει μια ιδέα σε νέα χρήση, να την αλλάξει, να την επεξεργαστεί ώστε να την κάνει καλύτερη. Η ικανότητα αυτή μπορεί να καλλιεργηθεί στα παιδιά δίνοντάς τους μια ιστορία και με παρότρυνση να την κάνουν πιο μυστηριώδη και ενδιαφέρουσα. Δίνουμε δηλαδή στα παιδιά τα βασικά σημεία του περιεχόμενου και το παιδί το ολοκληρώνει (Ξανθάκου, 1998) Μέτρηση της δημιουργικής σκέψης Τεστ Δημιουργικότητας Τα τεστ της δημιουργικότητας, ή δημιουργικής σκέψης, ή αποκλίνουσας σκέψης ή τεστ ανοιχτών ερωτήσεων αναφέρονται στη δημιουργικότητα ενός συγκεκριμένου ατόμου και ονομάστηκαν έτσι γιατί μετρούν επίδοση του ατόμου σε καθένα από αυτά τα τεστ. Όπως καταλαβαίνουμε από τις ονομασίες που έχουν δοθεί σ αυτά τα τεστ δεν υπάρχει μόνο μία σωστή απάντηση. Τα τεστ που χρησιμοποιήθηκαν ευρέως στην Αμερική είναι το 1. The AC Test of Creative Ability 2. Guildford s Creativity Tests 3. Getzels Jackson Tests 4. University of Minessota Tests on Creative Thinking. Οι ερωτήσεις των τεστ αντιπροσωπεύουν τις δημιουργικές ικανότητες που αναφέρει ο Guildford στο πρότυπό του και μόνο εκεί είναι έγκυρα. Τα τεστ θεωρούνται ικανοποιητικά μέσα μέτρησης της δημιουργικής σκέψης αν υποθέσουμε ότι ο τρόπος που ερμηνεύει ο Guildford τη βαθμολογία στις επιμέρους ιδιότητες της δημιουργικής σκέψης είναι ικανοποιητικός και αφού οι ερωτήσεις των τεστ αντιπροσωπεύουν τα βασικά αυτά χαρακτηριστικά (Χαραλαμπόπουλος, 1981). Ο Guilford αναφέρει τέσσερα γνωρίσματα της δημιουργικότητας: ευχέρεια, ευελιξία, πρωτοτυπία και οργάνωση ή πολυπλοκότητα. Κάποιο άλλοι ερευνητές προσθέτουν σαν πέμπτο χαρακτηριστικό και το χιούμορ. Η ευχέρεια δίνει τη δυνατότητα στο δημιουργικό άτομο να επιλύει προβλήματα ανατρέχοντας σε ήδη γνωστές λύσεις μέχρι να εφεύρει από αυτές νέες και πρωτότυπες. Ο Guilford αναφέρει τρεις παράγοντες: την ευχέρεια σύλληψης, τη συνειρμική ευχέρεια και την εκφραστική 23

24 ευχέρεια. Η ευχέρεια σύλληψης δίνει τη δυνατότητα στο άτομο να παράγει ποσότητα ιδεών. Ο δεύτερος παράγοντας, η συνειρμική ευχέρεια καθιστά ικανό το άτομο να παράγει πολλές σχέσεις ή σημαντικούς συνειρμούς με δεδομένο μια ιδέα. Τέλος με την εκφραστική ευχέρεια παρατίθενται λέξεις «που ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της δομής μιας πρότασης» (Αλβανούδη κ.α., 1998). Το τεστ της αποκλίνουσας σκέψης του Guilford εκτιμά τη διανοητική κατάσταση του ατόμου και είναι τεστ με ανοιχτές ερωτήσεις. Ψυχολογικά κριτήρια μετρούν την αποκλίνουσα σκέψη όπως είναι η άνεση να παράγει ιδέες το άτομο και οι συνειρμικές συνδέσεις μεταξύ τους, οι εναλλακτικές χρήσεις διαφόρων αντικειμένων που μπορεί να σκεφτεί και η ευχέρεια να εκφράζεται. Αυτό, όμως, που μετράει περισσότερο είναι το πόσο πρωτότυπες είναι οι ιδέες. Έχοντας σα βάση το τεστ του Guildford, ο Torrance (1974) ανέπτυξε τα δικά του τεστ για τη δημιουργική σκέψη, την οποία αξιολογούσαν με δύο τύπους. Ο πρώτος τύπος χρησιμοποιεί λεκτικές αποδείξεις ή αλλιώς παιχνίδια των ερωτήσεων, των συνεπειών και των μεταμορφώσεων ενός αντικειμένου. Ο δεύτερος τύπος χρησιμοποιεί γραπτές αποδείξεις για το πώς γίνεται ένα σχέδιο καθώς και πώς συμπληρώνεται ένα σχέδιο παράλληλων γραμμών ή κύκλων (Τσακίρη, Καπετανίδου, 2007). 24

25 2 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 2.1. Εισαγωγή Αν και το ενδιαφέρον για τη δημιουργικότητα ξεκινάει από τον αρχαίο κόσμο, το κίνημα της δημιουργικότητας ξεκίνησε από την Ευρώπη και την Αμερική μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Δύο λόγοι συντέλεσαν σ αυτό. Πρώτον η ανάγκη να εκπαιδεύσουν επιστήμονες, μηχανολόγους και σχεδιαστές να γίνουν πιο δημιουργικοί και καινοτόμοι ως απάντηση στον παγκόσμιο ανταγωνισμό. Δεύτερον η αντίδραση που υπήρχε για τις επικρατούσες αξίες που αντιμετωπίζονταν ως γραφειοκρατικές και ελεγχόμενες. Αυτή η αντίδραση, στην τάξη μεταφράζεται σε εκπαίδευση, απελευθερωμένη από εξαντλητικές εξετάσεις και παπαγαλίστικη μάθηση, αλλά και με περισσότερη ενθάρρυνση στην παιδοκεντρική και ανοιχτή μάθηση. Δόθηκε έμφαση στις τέχνες και τη δημιουργικότητα για να διευρυνθεί το βασικό αναλυτικό πρόγραμμα. Οι οδηγίες που δόθηκαν στους δασκάλους και δημοσιεύτηκαν στις δεκαετίες του 40 και του 50 πρότειναν να ξεκλειδώσουν το μυαλό και να ανοίξουν τις κλειστά δωμάτια της καρδιάς της στερημένης μεταπολεμικής παραγωγής (Fisher, 2004). Στη σημερινή κοινωνία όπου ο όγκος των πληροφοριών και γνώσεων διπλασιάζεται κάθε περίπου τρία χρόνια αυτό που χρειαζόμαστε είναι να μάθουν τα παιδιά να σκέφτονται και τον τρόπο να βρίσκουν τις γνώσεις παρά να τα φορτώνουμε συνεχώς με αυτές. Το πιο σημαντικό πράγμα είναι να μάθουμε να σκεφτόμαστε και όχι μόνο κριτικά αλλά εποικοδομητικά και δημιουργικά (Perkins, αναφ. στο Φράγκος, 2006). Τα παιδιά που ενθαρρύνονται να είναι δημιουργικά, είναι ικανά να διερευνούν και να αντιλαμβάνονται τον κόσμο γύρω τους και έχουν περισσότερες ευκαιρίες ώστε να κάνουν νέους συσχετισμούς και να κατανοήσουν περισσότερα πράγματα. Σ αυτό συμβάλλει το γεγονός ότι τα παιδιά από την πρώιμη ηλικία είναι περίεργα και έτοιμα να κατακτήσουν τον περιβάλλοντα κόσμο (Duffy, 2003). Τα τελευταία χρόνια η εκπαιδευτική μας νομοθεσία και η ελληνική παιδαγωγική βιβλιογραφία τάσσεται υπέρ της καλλιέργειας της δημιουργικής σκέψης. Ο νόμος που διέπει τη δομή και τη λειτουργία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης 25

26 (Νόμος 1566/85) ορίζει, από το πρώτο του άρθρο, ότι σκοπός του σχολείου «είναι να συμβάλει στην ολόπλευρη, αρμονική και ισόρροπη ανάπτυξη των διανοητικών και ψυχοσωματικών δυνάμεων, των μαθητών, ώστε να έχουν τη δυνατότητα να εξελιχθούν σε ολοκληρωμένες προσωπικότητες και να ζήσουν δημιουργικά». Όμως, παρόλο που αναφέρεται ονομαστικά η δημιουργική σκέψη και δίνεται έμφαση στην καλλιέργειά της, εξακολουθεί να είναι το «αποπαίδι» της εκπαίδευσης στη χώρα μας (Παρασκευόπουλος, 2004:6). Η καθημερινή πρακτική στα σχολεία δε συμβαδίζει με τους σκοπούς που εξαγγέλλονται και που θα έπρεπε να υλοποιήσει. Το σημερινό σχολείο παραμένει στάσιμο απαιτώντας από τους μαθητές να απομνημονεύουν μηχανικά συγκεκριμένες πληροφορίες δεδομένα (Παρασκευόπουλος, 2004) Θετικοί παράγοντες για την ανάπτυξη της Δημιουργικότητας Η δημιουργικότητα είναι «προϊόν μιας αμφίδρομης συναλλαγής ανάμεσα στο άτομο και το περιβάλλον του» (Ξανθάκου, 1998). Η δημιουργικότητα, λοιπόν, είναι μια σφαιρική πράξη (Ξανθάκου, 1998:32) που το αποτέλεσμά της είναι μια καινούργια ιδέα ή προϊόν και αναπτύσσεται μέσα από μια συγκεκριμένη διαδικασία, διαφοροποιείται ανάλογα με τις πτυχές της εκάστοτε προσωπικότητας και επηρεάζεται από το περιβάλλον μέσα στο οποίο δημιουργείται» (Ξανθάκου, 1998). Οι περιβαλλοντικές συνθήκες περιλαμβάνουν ανθρώπους, τοποθεσίες, αντικείμενα και εμπειρίες. Ανάμεσα στους θετικούς παράγοντες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη της δημιουργικότητας του ατόμου είναι η οικογένεια, το πρώτο ανθρώπινο περιβάλλον του ατόμου και το σχολείο. 26

27 Οικογένεια και Δημιουργικότητα Η οικογένεια παίζει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της δημιουργικότητας του παιδιού. Όπως λένε οι ειδικοί οι βάσεις για τη διανοητική ανάπτυξη και τη διάθεση του παιδιού για εξερεύνηση του κόσμου μπαίνουν στα πρώτα χρόνια της ζωής του ανθρώπου. Ο ρόλος της οικογένειας είναι να του προσφέρει ερεθίσματα πολλά και ποικίλλα μέσα σε μια ατμόσφαιρα αγάπης, ανοχής, κατανόησης αλλά και διακριτικής καθοδήγησης ώστε να συμβάλλει στη δημιουργική ανάπτυξη του παιδιού (Νημά, χ.χ.). Ο Kinnon s (1962) αναφ. στη Λεωνίδου (2006) ύστερα από μελέτη δημιουργικών ενηλίκων βρήκε οικογενειακές μεταβλητές που βοηθούν στην ανάπτυξη της δημιουργικότητας και λειτούργησαν κατά την παιδική τους ηλικία. Σεβασμός των γονέων προς το παιδί. Εμπιστοσύνη των γονέων στις ικανότητες του παιδιού. Ελευθερία του παιδιού για εξερεύνηση και λήψη αποφάσεων. Υπήρχε πειθαρχία που ήταν σταθερή. Από τα παραπάνω καταλαβαίνουμε ότι το περιβάλλον που βοηθάει στην καλλιέργεια της δημιουργικότητας υποστηρίζει, ενθαρρύνει, παρέχει συναισθηματική ασφάλεια και δεν πιέζει για ομοιομορφία. Από την άλλη μεριά το βοηθητικό περιβάλλον που υπερβάλλει έχει σαν αποτέλεσμα τα άτομα να αδρανοποιήσουν το δημιουργικό δυναμικό του ατόμου (Ξανθάκου, 1998). Οι ψυχοκοινωνικές σχέσεις γονέων και παιδιών παίζουν σημαντικό ρόλο στην κοινωνικοποίηση των παιδιών. Δύο είναι οι διαστάσεις της συμπεριφοράς των γονέων που καθορίζουν αυτές τις σχέσεις: τη συναισθηματική διάσταση και τη διάσταση ελέγχου. Η συμπεριφορά των γονέων καθορίζεται από τις δύο αυτές διαστάσεις και έτσι διαμορφώνονται οι σχέσεις τους με το παιδί. Πιθανοί συνδυασμοί και των δύο αυτών διαστάσεων είναι οι παρακάτω: Αγάπη έλεγχος Αγάπη αυτονομία Εχθρότητα έλεγχος Εχθρότητα αυτονομία (Φράγκος, 2006). 27

28 Κάθε μια από τις προαναφερθέντες διαστάσεις επιδρά διαφορετικά στην ανάπτυξη του παιδιού. Το οικογενειακό περιβάλλον είναι που κάνει το παιδί ή το νήπιο ισορροπημένο, περίεργο, εφευρετικό, ευφυές, δημιουργικό και αυτοδύναμο. Όσο πιο ευχάριστο είναι το οικογενειακό περιβάλλον με πλούσια ερεθίσματα τόσο περισσότερες πιθανότητες έχει το παιδί να αναπτύξει τη νοημοσύνη και δημιουργικότητά του (Νημά, 2006). Πολλές έρευνες που αναφέρονται στη Νημά (χ.χ.), όπως Παρασκευόπουλου & Τσιμπούκη (1970), Μαρμαρινός, (1978), Καψάλης (1988), Δερβίση, (1998) και Ξανθάκου (1998), έγιναν τα τελευταία χρόνια για τη σχέση που έχει το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο της οικογένειας και το βαθμό δημιουργικότητας που επιδεικνύουν τα παιδιά. Τα πορίσματα των ερευνών έδειξαν ότι υπάρχει σχέση ανάμεσα στο κοινωνικο-οικονομικό υπόβαθρο της οικογένειας και στις επιδόσεις των παιδιών στα τεστ δημιουργικότητας, όπως αντίστοιχα συμβαίνει και στις σχολικές επιδόσεις των παιδιών (Νημά, χ.χ.). Από άλλη έρευνα (Νημά, χ.χ.). που έγινε η ενεργός συμμετοχή των γονέων και ιδιαίτερα του πατέρα στον ελεύθερο χρόνο του παιδιού με δραστηριότητες και η ποιότητα των διαπροσωπικών σχέσεων της οικογένειας δείχνει ότι επηρεάζει θετικά την ανάπτυξη της δημιουργικότητας των παιδιών. Ο πατέρας αποτελεί πρότυπο ταύτισης για τα παιδιά σχετικά με τη συμπεριφορά του μέσα και έξω από το σπίτι και επηρεάζει τα παιδιά απέναντι στην εργασία και το επάγγελμα, το πώς προσαρμόζεται στη δημόσια ζωή και κοινωνία (Φράγκος, 2006). Γενικά, λοιπόν, οι γονείς που παρέχουν στα παιδιά τους περισσότερα μέσα για ψυχαγωγία, τα ενθαρρύνουν να εμπλουτίζουν τις γνώσεις τους εκμεταλλευόμενοι τις διάφορες ευκαιρίες που προκύπτουν, φροντίζουν ώστε τα παιδιά να καλλιεργήσουν ευρύτερα ενδιαφέροντα, τα καθοδηγούν και τα εποπτεύουν πιο εποικοδομητικά, οι σχέσεις που δημιουργούνται μεταξύ τους είναι ποιοτικές και συμβάλλουν στην καλλιέργεια και έκφραση των δημιουργικών τους ικανοτήτων (Νημά, χ.χ.). Στη συνέχεια θα δούμε πώς το σχολείο μπορεί να επηρεάσει τη δημιουργικότητα των παιδιών. 28

29 Σχολείο και Δημιουργικότητα Τα προγράμματα σπουδών διαχωρίζονται σε κλειστά και ανοιχτά. Υποστηρίζεται ότι τα ανοικτά προγράμματα παρέχουν δυνατότητες για την ανάπτυξη των δημιουργικών και κριτικών ικανοτήτων των μαθητών, σε αντιδιαστολή με τα κλειστά στα οποία η εκπαιδευτική διαδικασία είναι κυρίως αναπαραγωγική. Ο δάσκαλος είναι η αυθεντία και μεταδίδει τη γνώση στους μαθητές χωρίς να υπάρχει χώρος για αμφισβήτηση. Όσον αφορά τα παιδιά τα οποία κατέχουν δημιουργικές και κριτικές ικανότητες δεν είναι σαφές εάν αξιολογούνται και με ποιον τρόπο γίνεται αυτή η αξιολόγηση. Αυτό γίνεται σε αντίθεση με τα ανοιχτά προγράμματα όπου οι εν λόγω ικανότητες είναι αυτές που προβάλλονται και είναι αναμενόμενο να επιδείξουν οι μαθητές μέσα στα πλαίσια της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Όμως, η έμφαση αυτή δεν εξασφαλίζει ότι το συγκεκριμένο πρόγραμμα θα προάγει τη γνώση στο σχολείο, ούτε ότι θα βοηθήσει τους μαθητές να αναπτύξουν τις δεξιότητες αυτές. Πρέπει, λοιπόν, να υπάρχουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις ώστε τα προοδευτικά προγράμματα ή αλλιώς ανοιχτά προγράμματα να υποστηρίζουν με τρόπο συστηματικό τους μαθητές ώστε να αναπτύξουν τις δημιουργικές και κριτικές ικανότητές τους με αναφορά σε έναν τομέα γνώσης. Επίσης, θα πρέπει να γίνεται προσπάθεια ώστε να υπερπηδούνται εμπόδια που τυχόν παρουσιάζονται όταν εφαρμόζονται τέτοιους είδους προγράμματα. Σ αυτό, σημαντικό ρόλο παίζει ο εκπαιδευτικός που έχει κατανοήσει τη λογική που διέπει το πρόγραμμα και παρεμβαίνει για να διασφαλίσει την εφαρμογή του, προάγοντας τους σκοπούς της εκπαίδευσης (Τσατσαρώνη, Κούρου, 2007). H Mellou (1996) αναφ. στη Sharp (2001) προτείνει ότι η δημιουργικότητα των παιδιών μπορεί να καλλιεργηθεί μέσα από την εκπαίδευση με δημιουργικό περιβάλλον, δημιουργικά προγράμματα, δημιουργικούς δασκάλους και τρόπους διδασκαλίας. 29

30 2.3. Αναλυτικά προγράμματα Υπάρχει σοβαρός λόγος να ενθαρρύνουμε ένα δημιουργικό αναλυτικό πρόγραμμα στην Ελλάδα. Στην Αγγλία οι επιθεωρητές σχολείων ανακάλυψαν ότι τα σχολεία που ακολουθούν την πιο δημιουργική προσέγγιση στο αναλυτικό πρόγραμμα, σχολεία που εφαρμόζουν το πρόγραμμα με τη δική τους φιλοσοφία έχουν τα καλύτερα αποτελέσματα και αναφορές από τους επιθεωρητές. Στην Κίνα, επίσης, καθώς και σε ανατολικές χώρες δίνουν έμφαση στο δημιουργικό αναλυτικό πρόγραμμα γιατί γνωρίζουν ότι η μελλοντική προσωπική, κοινωνική και οικονομική επιτυχία εξαρτάται από τις δεξιότητες της δημιουργικής σκέψης (Fisher, 2004). Για να αποκτήσουν τα παιδιά τις δημιουργικές ικανότητες και να χρησιμοποιήσουν τα μέσα που τους παρέχονται για τους δικούς τους σκοπούς, πρέπει να έρθουν σε επαφή και να διερευνήσουν μια μεγάλη ποικιλία εμπειριών που προάγουν τη δημιουργικότητα. Η δημιουργική δύναμη ξεκινά από μια εμπειρία εικόνα, ακρόαση, συναίσθημα, σκέψη ή πράξη στην οποία το παιδί ενεργεί με βάση τα δικά του συναισθήματα, ιδέες, συσχετισμούς και έννοιες και δημιουργεί μια σύνθετη μορφή έκφρασης. Προηγούμενες εμπειρίες που είχε το παιδί, τις χρησιμοποιεί ως υλικό της προσωπικής του έκφρασης και το ωθούν να παράγει κάτι καινούργιο (Σέργη, 1982). Ο Parnes (1967) αναφ. στη Λεωνίδου (2006) παραλληλίζει το καλειδοσκόπιο με τη δημιουργικότητα. Όσο περισσότερα και χρωματιστά είναι τα κομμάτια ενός καλειδοσκοπίου, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η ποικιλία των σχεδίων, χρωμάτων, και μορφών που θα δημιουργούνται. Το ίδιο συμβαίνει και με τη δημιουργική έκφραση. Όσες περισσότερες εμπειρίες έχει κάποιος από ανθρώπους, μέρη και αντικείμενα τόσο μεγαλύτερη ποικιλία από θέματα έχει για παράδειγμα να ζωγραφίσει. Πολλές φορές, όμως, ενώ παρέχουμε στα παιδιά ποικίλες εμπειρίες οι οποίες προάγουν τη δημιουργικότητα, τα περιορίζουμε με πολλούς κανόνες και απαγορεύσεις με αποτέλεσμα να προσεγγίζουν επιφανειακά την έννοια της δημιουργικότητας (Duffy, 2003). Για παράδειγμα, για τη ζωγραφική σε καβαλέτο χρησιμοποιούμε συγκεκριμένα χρώματα, δεν αφήνουμε το παιδί να επιλέξει το πινέλο ή την επιφάνεια που θα 30

H Ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης των παιδιών

H Ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης των παιδιών H Ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης των παιδιών Ευγενία Μαυρομάτη, Παιδοψυχολόγος Δήμου Πειραιά Ευγενία Μαυρομάτη Παιδοψυχολόγος Ο ηλεκτρισμός και το μικρόφωνο του Τόμας Έντισον, ο τηλέγραφος του Γκράχαμ

Διαβάστε περισσότερα

της ΜΑΡΙΑΝΝΑΣ ΑΒΕΡΚΙΟΥ Παιδαγωγός MEd, Εκπαίδευση Παιδιών με Ειδικές Ανάγκες Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών, Φιλόλογος

της ΜΑΡΙΑΝΝΑΣ ΑΒΕΡΚΙΟΥ Παιδαγωγός MEd, Εκπαίδευση Παιδιών με Ειδικές Ανάγκες Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών, Φιλόλογος της ΜΑΡΙΑΝΝΑΣ ΑΒΕΡΚΙΟΥ Παιδαγωγός MEd, Εκπαίδευση Παιδιών με Ειδικές Ανάγκες Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών, Φιλόλογος Περιεχομένα Ενότητες δραστηριοτήτων Μικρή ιστορία για τη δημιουργικότητα Ποιος θέλει

Διαβάστε περισσότερα

Μάθηση & διδασκαλία στην προσχολική εκπαίδευση: βασικές αρχές

Μάθηση & διδασκαλία στην προσχολική εκπαίδευση: βασικές αρχές Μάθηση & διδασκαλία στην προσχολική εκπαίδευση: βασικές αρχές Σκοποί ενότητας Να συζητηθούν βασικές παιδαγωγικές αρχές της προσχολικής εκπαίδευσης Να προβληματιστούμε για τους τρόπους με τους οποίους μπορεί

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ & ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΝΤΑΣ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Διαστάσεις της διαφορετικότητας Τα παιδιά προέρχονται

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Προγράμματος. Εκπαίδευση μέσα από την Τέχνη. [Αξιολόγηση των 5 πιλοτικών τμημάτων]

Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Προγράμματος. Εκπαίδευση μέσα από την Τέχνη. [Αξιολόγηση των 5 πιλοτικών τμημάτων] Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Προγράμματος Εκπαίδευση μέσα από την Τέχνη [Αξιολόγηση των 5 πιλοτικών τμημάτων] 1. Είστε ικανοποιημένος/η από το Πρόγραμμα; Μ. Ο. απαντήσεων: 4,7 Ικανοποιήθηκαν σε απόλυτο

Διαβάστε περισσότερα

Σχολική Μουσική Εκπαίδευση: αρχές, στόχοι, δραστηριότητες. Ζωή Διονυσίου

Σχολική Μουσική Εκπαίδευση: αρχές, στόχοι, δραστηριότητες. Ζωή Διονυσίου Σχολική Μουσική Εκπαίδευση: αρχές, στόχοι, δραστηριότητες Ζωή Διονυσίου Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά

Διαβάστε περισσότερα

2% 20% 20% ΚύπροςΚύπρος 23.000

2% 20% 20% ΚύπροςΚύπρος 23.000 ΧΑΡΙΣΜΑΤΙΚΑ ΠΑΙΔΙΑ Ψηλές Ικανότητες 2% 20% 20% ΚύπροςΚύπρος 23.000 ΧΑΡΙΣΜΑΤΙΚΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑ ΣΑΣ ΠΑΙΔΙΑ! ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΤΕ ΤΑ ΒΟΗΘΗΣΤΕ ΤΑ! ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΧΑΡΙΣΜΑΤΙΚΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ Πρώτο Σημαντικό Βήμα Σωστή Διαχείριση

Διαβάστε περισσότερα

Η ιδέα διεξαγωγής έρευνας με χρήση ερωτηματολογίου δόθηκε από τη δημοσιογραφική ομάδα του Σχολείου μας, η οποία στα πλαίσια έκδοσης της Εφημερίδας

Η ιδέα διεξαγωγής έρευνας με χρήση ερωτηματολογίου δόθηκε από τη δημοσιογραφική ομάδα του Σχολείου μας, η οποία στα πλαίσια έκδοσης της Εφημερίδας 1 2 Η ιδέα διεξαγωγής έρευνας με χρήση ερωτηματολογίου δόθηκε από τη δημοσιογραφική ομάδα του Σχολείου μας, η οποία στα πλαίσια έκδοσης της Εφημερίδας μας, διεξήγαγε έρευνα ανάμεσα στους συμμαθητές μας.

Διαβάστε περισσότερα

Τι μαθησιακός τύπος είναι το παιδί σας;

Τι μαθησιακός τύπος είναι το παιδί σας; Για τους γονείς και όχι μόνο από το Τι μαθησιακός τύπος είναι το παιδί σας; Ακουστικός, οπτικός ή μήπως σφαιρικός; Ανακαλύψτε ποιος είναι ο μαθησιακός τύπος του παιδιού σας, δηλαδή με ποιο τρόπο μαθαίνει

Διαβάστε περισσότερα

«ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: Προσθέτει χρόνια στη ζωή αλλά και ζωή στα χρόνια»

«ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: Προσθέτει χρόνια στη ζωή αλλά και ζωή στα χρόνια» «ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: Προσθέτει χρόνια στη ζωή αλλά και ζωή στα χρόνια» 1 ο Γενικό Λύκειο Πάτρας Ερευνητική Εργασία Β Τάξης Σχολικού έτους 2012-2013 Ομάδα Ε Ας φανταστούμε μία στιγμή το σχολείο των ονείρων μας.

Διαβάστε περισσότερα

Η αξιολόγηση των μαθητών

Η αξιολόγηση των μαθητών Η αξιολόγηση των μαθητών Αξιολόγηση είναι η αποτίμηση του αποτελέσματος μιας προσπάθειας. Στην περίπτωση των μαθητών το εκτιμώμενο αποτέλεσμα αναφέρεται στις γνώσεις και δεξιότητες, που φέρεται να έχει

Διαβάστε περισσότερα

Ταξινομίες και είδη ερωτήσεων. Δρ Δημήτριος Γκότζος

Ταξινομίες και είδη ερωτήσεων. Δρ Δημήτριος Γκότζος Ταξινομίες και είδη ερωτήσεων Δρ Δημήτριος Γκότζος Κριτήρια ταξινόμησης ερωτήσεων - ταξινομίες Κριτήρια ταξινόμησης Νοητικές λειτουργίες Είδος γνώσης Διδακτικές λειτουργίες Πρόσωπο που τις υποβάλει Φύση

Διαβάστε περισσότερα

Έννοιες Φυσικών Επιστημών Ι

Έννοιες Φυσικών Επιστημών Ι Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Έννοιες Φυσικών Επιστημών Ι Ενότητα 4: Θεωρίες διδασκαλίας μάθησης στη διδακτική των Φ.Ε. Σπύρος Κόλλας (Βασισμένο στις σημειώσεις του Βασίλη Τσελφέ)

Διαβάστε περισσότερα

Δημήτρης Ρώσσης, Φάνη Στυλιανίδου Ελληνογερμανική Αγωγή. http://www.creative-little-scientists.eu

Δημήτρης Ρώσσης, Φάνη Στυλιανίδου Ελληνογερμανική Αγωγή. http://www.creative-little-scientists.eu Τι έχουμε μάθει για την προώθηση της Δημιουργικότητας μέσα από τις Φυσικές Επιστήμες και τα Μαθηματικά στην Ελληνική Προσχολική και Πρώτη Σχολική Ηλικία; Ευρήματα για την εκπαίδευση στην Ελλάδα από το

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΓΟΝΙΟΥ ΣΗΜΕΡΑ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΓΟΝΙΟΥ ΣΗΜΕΡΑ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΓΟΝΙΟΥ ΣΗΜΕΡΑ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ Το να είσαι γονιός δεν είναι εύκολο πράγμα. Δεν υπάρχει ευκαιρία για πρόβα, δεν υπάρχουν σχολεία. Το μόνο που κουβαλάμε

Διαβάστε περισσότερα

Στυλιανός Βγαγκές - Βάλια Καλογρίδη. «Καθολικός Σχεδιασμός και Ανάπτυξη Προσβάσιμου Ψηφιακού Εκπαιδευτικού Υλικού» -Οριζόντια Πράξη με MIS

Στυλιανός Βγαγκές - Βάλια Καλογρίδη. «Καθολικός Σχεδιασμός και Ανάπτυξη Προσβάσιμου Ψηφιακού Εκπαιδευτικού Υλικού» -Οριζόντια Πράξη με MIS Εκπαιδευτικό υλικό βιωματικών δραστηριοτήτων και Θεατρικού Παιχνιδιού για την ευαισθητοποίηση μαθητών, εκπαιδευτικών και γονέων καθώς και για την καλλιέργεια ενταξιακής κουλτούρας στα σχολικά πλαίσια Στυλιανός

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογική εξήγηση των δυσκολιών στην ανθρώπινη επικοινωνία - Νικόλαος Γ. Βακόνδιος - Ψυχολόγ

Βιολογική εξήγηση των δυσκολιών στην ανθρώπινη επικοινωνία - Νικόλαος Γ. Βακόνδιος - Ψυχολόγ Οι άνθρωποι κάνουμε πολύ συχνά ένα μεγάλο και βασικό λάθος, νομίζουμε ότι αυτό που λέμε σε κάποιον άλλον, αυτός το εκλαμβάνει όπως εμείς το εννοούσαμε. Νομίζουμε δηλαδή ότι ο «δέκτης» του μηνύματος το

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΙΑΙΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΕΝΙΑΙΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΝΙΑΙΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΙΣΧΥΕΙ ΚΑΤΑ ΤΟ ΜΕΡΟΣ ΠΟΥ ΑΦΟΡΑ ΤΟ ΛΥΚΕΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΙΣΧΥΟΥΝ ΤΟ ΔΕΠΠΣ

Διαβάστε περισσότερα

Οι γνώμες είναι πολλές

Οι γνώμες είναι πολλές Η Ψυχολογία στη Φυσική Αγωγή στο πλαίσιο του σχολικού περιβάλλοντος ΚασταμονίτηςΚωνσταντίνος Ψυχολόγος Οι γνώμες είναι πολλές Πολλές είναι οι γνώμες στο τι προσφέρει τελικά ο αθλητισμός στην παιδική ηλικία

Διαβάστε περισσότερα

Μάθηση & Εξερεύνηση στο περιβάλλον του Μουσείου

Μάθηση & Εξερεύνηση στο περιβάλλον του Μουσείου Βασίλειος Κωτούλας vaskotoulas@sch.gr h=p://dipe.kar.sch.gr/grss Αρχαιολογικό Μουσείο Καρδίτσας Μάθηση & Εξερεύνηση στο περιβάλλον του Μουσείου Η Δομή της εισήγησης 1 2 3 Δυο λόγια για Στόχοι των Ερευνητική

Διαβάστε περισσότερα

Το παιχνίδι της χαράς

Το παιχνίδι της χαράς Ανοιχτό πρόγραμμα εκπαίδευσης Κατερίνα Πουλέα Παιδαγωγός Το παιχνίδι της χαράς Το παιχνίδι της χαράς Αετιδέων 15 & Βουτσινά Χολαργός 6944 773597 Ανοιχτό πρόγραμμα εκπαίδευσης Το Παιδαγωγικό Κέντρο Προσχολικής

Διαβάστε περισσότερα

Χρήστος Μαναριώτης Σχολικός Σύμβουλος 4 ης Περιφέρειας Ν. Αχαϊας Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ ΚΑΙ ΓΡΑΦΩ ΣΤΗΝ Α ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ

Χρήστος Μαναριώτης Σχολικός Σύμβουλος 4 ης Περιφέρειας Ν. Αχαϊας Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ ΚΑΙ ΓΡΑΦΩ ΣΤΗΝ Α ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ ΚΑΙ ΓΡΑΦΩ ΣΤΗΝ Α ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Η καλλιέργεια της ικανότητας για γραπτή έκφραση πρέπει να αρχίζει από την πρώτη τάξη. Ο γραπτός λόγος χρειάζεται ως μέσο έκφρασης. Βέβαια,

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Ι «Η Θεωρητική έννοια της Μεθόδου Project» Αγγελική ρίβα ΠΕ 06

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Ι «Η Θεωρητική έννοια της Μεθόδου Project» Αγγελική ρίβα ΠΕ 06 ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Ι «Η Θεωρητική έννοια της Μεθόδου Project» Αγγελική ρίβα ΠΕ 06 1590 1765 η Μέθοδος Project σε σχολές Αρχιτεκτονικής στην Ευρώπη 1765 1880 συνήθης µέθοδος διδασκαλίας - διάδοσή της στην

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση και Αυτοαξιολόγηση Εκπαιδευομένων- Αξιολόγηση Εκπαιδευτικού

Αξιολόγηση και Αυτοαξιολόγηση Εκπαιδευομένων- Αξιολόγηση Εκπαιδευτικού Αξιολόγηση και Αυτοαξιολόγηση Εκπαιδευομένων- Αξιολόγηση Εκπαιδευτικού Σεντελέ Αικατερίνη, Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης ΠΡΟΛΟΓΟΣ Αξιολόγησα τους μαθητές μου θεωρώντας την αξιολόγηση σαν μια διαδικασία

Διαβάστε περισσότερα

Διερευνητική μάθηση We are researchers, let us do research! (Elbers and Streefland, 2000)

Διερευνητική μάθηση We are researchers, let us do research! (Elbers and Streefland, 2000) Διερευνητική μάθηση We are researchers, let us do research! (Elbers and Streefland, 2000) Πρόκειται για την έρευνα που διεξάγουν οι επιστήμονες. Είναι μια πολύπλοκη δραστηριότητα που απαιτεί ειδικό ακριβό

Διαβάστε περισσότερα

Πολλαπλοί τύποι νοημοσύνης και η σημασία τους για την ανάπτυξη και την εκπαίδευση των παιδιών, τη. Συναισθηματική Νοημοσύνη. και τη Δημιουργικότητα.

Πολλαπλοί τύποι νοημοσύνης και η σημασία τους για την ανάπτυξη και την εκπαίδευση των παιδιών, τη. Συναισθηματική Νοημοσύνη. και τη Δημιουργικότητα. Πολλαπλοί τύποι νοημοσύνης και η σημασία τους για την ανάπτυξη και την εκπαίδευση των παιδιών, τη Συναισθηματική Νοημοσύνη και τη Δημιουργικότητα. ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΓΟΝΕΩΝ ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ Μονάδα Εφηβικής Υγείας Ανδρέας

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΣΤΕΛΕΧΗ

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΣΤΕΛΕΧΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΣΤΕΛΕΧΗ Ενότητα: ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ 2 ΧΑΛΙΚΙΑΣ ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Άδειες

Διαβάστε περισσότερα

Γράφοντας ένα σχολικό βιβλίο για τα Μαθηματικά. Μαριάννα Τζεκάκη Αν. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Μ. Καλδρυμίδου Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Γράφοντας ένα σχολικό βιβλίο για τα Μαθηματικά. Μαριάννα Τζεκάκη Αν. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Μ. Καλδρυμίδου Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Γράφοντας ένα σχολικό βιβλίο για τα Μαθηματικά Μαριάννα Τζεκάκη Αν. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Μ. Καλδρυμίδου Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Εισαγωγή Η χώρα μας απέκτησε Νέα Προγράμματα Σπουδών και Νέα

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαιδευτική Διαδικασία και Μάθηση στο Νηπιαγωγείο Ενότητα 2: Μάθηση & διδασκαλία στην προσχολική εκπαίδευση: βασικές αρχές

Εκπαιδευτική Διαδικασία και Μάθηση στο Νηπιαγωγείο Ενότητα 2: Μάθηση & διδασκαλία στην προσχολική εκπαίδευση: βασικές αρχές Εκπαιδευτική Διαδικασία και Μάθηση στο Νηπιαγωγείο Ενότητα 2: Μάθηση & διδασκαλία στην προσχολική εκπαίδευση: βασικές αρχές Διδάσκουσα: Μαρία Καμπεζά Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΩΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ: «ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ» Συντάκτης: Βάρδα Αλεξάνδρα

ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΩΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ: «ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ» Συντάκτης: Βάρδα Αλεξάνδρα ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΩΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ: «ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ» Συντάκτης: Βάρδα Αλεξάνδρα ΕΡΩΤΗΜΑ 1 ο : Σύμφωνα με το Δ.Ε.Π.Π.Σ., ο παιδαγωγικός ρόλος ανανεώνεται, αναθεωρείται, αναβαθμίζεται, προκειμένου να ανταποκριθεί

Διαβάστε περισσότερα

Μουσικοκινητική Αγωγή

Μουσικοκινητική Αγωγή Μουσικοκινητική Αγωγή Τι είναι η Μουσικοκινητική Αγωγή Αρχές της Μουσικοκινητικής Αγωγής (Carl Orff) Παιδαγωγικές βάσεις της Μουσικοκινητικής Αγωγής Ποιοι οι στόχοι της Μουσικοκινητικής Αγωγής Αυτοσχεδιασμός

Διαβάστε περισσότερα

ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ

ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ Ενότητα 10: Η μάθηση στην προσχολική ηλικία: αξιολόγηση Διδάσκων: Μανωλίτσης Γεώργιος ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. εισαγωγή 13. κεφάλαιο 1 ο. Η σημασία των ερωτήσεων για την ανάπτυξη της σκέψης και τη μάθηση 19. κεφάλαιο 2 ο

Περιεχόμενα. εισαγωγή 13. κεφάλαιο 1 ο. Η σημασία των ερωτήσεων για την ανάπτυξη της σκέψης και τη μάθηση 19. κεφάλαιο 2 ο Περιεχόμενα Περιεχόμενα εισαγωγή 13 κεφάλαιο 1 ο Η σημασία των ερωτήσεων για την ανάπτυξη της σκέψης και τη μάθηση 19 Εισαγωγή 21 1.1 Η δύναμη των ερωτήσεων 25 1.2 Προς μια παιδαγωγική του διαλόγου 32

Διαβάστε περισσότερα

Ερευνητική Εργασία (Project)

Ερευνητική Εργασία (Project) Ερευνητική Εργασία (Project) Ερευνητικές Εργασίες (Project) Τι είναι ερευνητική εργασία Σκοπός της ερευνητικής εργασίας Εκπαιδευτική Αξία Προϋποθέσεις επιτυχίας του project Ρόλος του μαθητή Ρόλος του Εκπαιδευτικού

Διαβάστε περισσότερα

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών. Πρακτική Άσκηση. Ενότητα 1: Εισαγωγικά

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών. Πρακτική Άσκηση. Ενότητα 1: Εισαγωγικά Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Πρακτική Άσκηση Ενότητα 1: Εισαγωγικά Αν. Καθηγήτρια: Σοφία Αυγητίδου E-mail: saugitidoy@uowm.gr Μέντορες: Βάσω Αλεξίου, Λίζα Θεοδωρίδου, Αγάπη Κοσκοσίδου Παιδαγωγικό Τμήμα

Διαβάστε περισσότερα

Η Θεωρία του Piaget για την εξέλιξη της νοημοσύνης

Η Θεωρία του Piaget για την εξέλιξη της νοημοσύνης Η Θεωρία του Piaget για την εξέλιξη της νοημοσύνης Σύμφωνα με τον Piaget, η νοημοσύνη είναι ένας δυναμικός παράγοντας ο οποίος οικοδομείται προοδευτικά, έχοντας σαν βάση την κληρονομικότητα, αλλά συγχρόνως

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΗΜΕΡΙΔΑ «Η ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΑ ΝΕΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΠΟΥΔΩΝ»

ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΗΜΕΡΙΔΑ «Η ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΑ ΝΕΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΠΟΥΔΩΝ» ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΗΜΕΡΙΔΑ «Η ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΑ ΝΕΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΠΟΥΔΩΝ» ΕΙΣΗΓΗΣΗ: «Πρακτικές αξιολόγησης κατά τη διδασκαλία των Μαθηματικών» Γιάννης Χριστάκης Σχολικός Σύμβουλος 3ης Περιφέρειας

Διαβάστε περισσότερα

«ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ» ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ Β ΦΑΣΗΣ

«ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ» ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ Β ΦΑΣΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ «ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ» ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ Β ΦΑΣΗΣ ΣΥΝΟΠΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Διδάσκουσες:

Διαβάστε περισσότερα

Παρουσίαση των σκοπών και των στόχων...35. Ημερήσια πλάνα...53

Παρουσίαση των σκοπών και των στόχων...35. Ημερήσια πλάνα...53 Πίνακας Περιεχομένων Εισαγωγή... 5 Κεφάλαιο 1 Πώς μαθαίνουν τα παιδιά προσχολικής ηλικίας...11 Η Φυσική Αγωγή στην προσχολική ηλικία...14 Σχέση της Φυσικής Αγωγής με τους τομείς ανάπτυξης του παιδιού...16

Διαβάστε περισσότερα

Μοναδικά εκπαιδευτικά προγράμματα για τη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών

Μοναδικά εκπαιδευτικά προγράμματα για τη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών Μοναδικά εκπαιδευτικά προγράμματα για τη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών Γιατί ακόμα και όταν η αγάπη είναι δεδομένη, η επικοινωνία είναι κάτι που μαθαίνεται* *Προγράμματα βασισμένα στην «Επικοινωνία

Διαβάστε περισσότερα

Η ανάπτυξη της δημιουργικότητας του παιδιού μέσω της μουσικής αγωγής. Ζωή Διονυσίου

Η ανάπτυξη της δημιουργικότητας του παιδιού μέσω της μουσικής αγωγής. Ζωή Διονυσίου Η ανάπτυξη της δημιουργικότητας του παιδιού μέσω της μουσικής αγωγής Ζωή Διονυσίου Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΠΙΔΟΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ. Νιάκα Ευγενία Σχολική Σύμβουλος

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΠΙΔΟΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ. Νιάκα Ευγενία Σχολική Σύμβουλος Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΠΙΔΟΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ Νιάκα Ευγενία Σχολική Σύμβουλος ΤΙ ΡΟΛΟ ΠΑΙΖΕΙ Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΠΙΔΟΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ Η ανατροφή των παιδιών, οι αξίες, τα κίνητρα που δίνει

Διαβάστε περισσότερα

Τα σχέδια μαθήματος 1 Εισαγωγή

Τα σχέδια μαθήματος 1 Εισαγωγή Τα σχέδια μαθήματος 1 Εισαγωγή Τα σχέδια μαθήματος αποτελούν ένα είδος προσωπικών σημειώσεων που κρατά ο εκπαιδευτικός προκειμένου να πραγματοποιήσει αποτελεσματικές διδασκαλίες. Περιέχουν πληροφορίες

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ Ευφημία Τάφα Καθηγήτρια Πανεπιστήμιο Κρήτης. Η ανάδυση της ανάγνωσης και της γραφής: έννοια και σύγχρονες απόψεις

ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ Ευφημία Τάφα Καθηγήτρια Πανεπιστήμιο Κρήτης. Η ανάδυση της ανάγνωσης και της γραφής: έννοια και σύγχρονες απόψεις ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ Ευφημία Τάφα Καθηγήτρια Πανεπιστήμιο Κρήτης Η ανάδυση της ανάγνωσης και της γραφής: έννοια και σύγχρονες απόψεις Πολλοί παιδαγωγοί και ψυχολόγοι με τις απόψεις τους έθεσαν ανά

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ: ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ: ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ: ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΧΡ. ΜΠΟΥΡΑΣ Σκοπός του Μαθήματος Σκοπός του μαθήματος είναι η εισαγωγή στη

Διαβάστε περισσότερα

4.2 Μελέτη Επίδρασης Επεξηγηματικών Μεταβλητών

4.2 Μελέτη Επίδρασης Επεξηγηματικών Μεταβλητών 4.2 Μελέτη Επίδρασης Επεξηγηματικών Μεταβλητών Στο προηγούμενο κεφάλαιο (4.1) παρουσιάστηκαν τα βασικά αποτελέσματα της έρευνάς μας σχετικά με την άποψη, στάση και αντίληψη των μαθητών γύρω από θέματα

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑΣ EΠEAEK Αναμόρφωση του Προγράμματος Προπτυχιακών Σπουδών του ΤΕΦΑΑ - Αυτεπιστασία Αναπτυξιακή Ψυχολογία Ειρήνη Δερμιτζάκη -Μάριος Γούδας Διάλεξη 9: To παιχνίδι ως αναπτυξιακή διαδικασία ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ «ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ: ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ»

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ «ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ: ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ» ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ «ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ: ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ» Θέμα Εισήγησης: «Η αξιοποίηση των έργων τέχνης στην εκπαίδευση ενηλίκων» Σωπασή Ειρήνη

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΜΗΜΑ ΘΕΑΤΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Διδάσκουσα: Μαρία Δασκολιά Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήμα Φ.Π.Ψ. Εαρινό εξάμηνο 2018-2019 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Η επιστημονική

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΟΥΝΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ

ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΟΥΝΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΟΥΝΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ Τερψιχόρη Γκιόκα Μέλος ΠΟΔ Αττικής Η «Συμβουλευτική Ψυχολογία» είναι ο εφαρμοσμένος κλάδος της Ψυχολογίας, ο οποίος διευκολύνει την δια βίου προσωπική

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (ΦΑΣΗ 1 η )

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (ΦΑΣΗ 1 η ) ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (ΦΑΣΗ 1 η ) 1 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ JACKSON POLLOCK ΣΤΟΝ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟ WILLIAM WRIGHT ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΤΟΥ 1950. Το καλοκαίρι του 1950 o δημοσιογράφος William Wright πήρε μια πολύ ενδιαφέρουσα ηχογραφημένη

Διαβάστε περισσότερα

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ. το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ. @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ. το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ. @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης ί>ηγο^η 26 Επιστήμες της Αγωγής 26 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ ΤΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ο.Ε.Φ.Ε.) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2019 A ΦΑΣΗ

ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ο.Ε.Φ.Ε.) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2019 A ΦΑΣΗ ΤΑΞΗ: ΜΑΘΗΜΑ: B ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ / ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Ημερομηνία: Σάββατο 5 Ιανουαρίου 2019 Διάρκεια Εξέτασης: 3 ώρες ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Ο συγγραφέας αναφέρεται στη φυσιογνωμία και στον ρόλο

Διαβάστε περισσότερα

Δ Φάση Επιμόρφωσης. Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Γραφείο Διαμόρφωσης Αναλυτικών Προγραμμάτων. 15 Δεκεμβρίου 2010

Δ Φάση Επιμόρφωσης. Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Γραφείο Διαμόρφωσης Αναλυτικών Προγραμμάτων. 15 Δεκεμβρίου 2010 Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών Δημοτικής, Προδημοτικής και Ειδικής Εκπαίδευσης για τα νέα Αναλυτικά Προγράμματα (21-22 Δεκεμβρίου 2010 και 7 Ιανουαρίου 2011) Δ Φάση Επιμόρφωσης Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού

Διαβάστε περισσότερα

Διοίκηση Επιχειρήσεων

Διοίκηση Επιχειρήσεων 10 η Εισήγηση Δημιουργικότητα - Καινοτομία 1 1.Εισαγωγή στη Δημιουργικότητα και την Καινοτομία 2.Δημιουργικό Μάνατζμεντ 3.Καινοτομικό μάνατζμεντ 4.Παραδείγματα δημιουργικότητας και καινοτομίας 2 Δημιουργικότητα

Διαβάστε περισσότερα

Ελένη Μοσχοβάκη Σχολική Σύμβουλος 47ης Περιφέρειας Π.Α.

Ελένη Μοσχοβάκη Σχολική Σύμβουλος 47ης Περιφέρειας Π.Α. Ελένη Μοσχοβάκη Σχολική Σύμβουλος 47ης Περιφέρειας Π.Α. Τι θα Δούμε. Γιατί αλλάζει το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών. Παιδαγωγικό πλαίσιο του νέου Α.Π.Σ. Αρχές του νέου Α.Π.Σ. Μαθησιακές περιοχές του νέου

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ & ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΧΕΔΙΑΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ Εργασία 1 η Ενεργή παρακολούθηση της ημερίδας με θέμα «Technology

Διαβάστε περισσότερα

ΦΟΡΜΑ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΟΜΙΛΟΥ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ. Βαρβάρα Δερνελή ΕΚΠ/ΚΟΥ. Β Τάξη Λυκείου

ΦΟΡΜΑ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΟΜΙΛΟΥ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ. Βαρβάρα Δερνελή ΕΚΠ/ΚΟΥ. Β Τάξη Λυκείου ΦΟΡΜΑ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΟΜΙΛΟΥ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ Βαρβάρα Δερνελή ΕΚΠ/ΚΟΥ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ ΠΕ02 (φιλόλογος) ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΜΙΛΟΥ ΟΜΙΛΟΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ: ΜΙΑ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ ΤΑΞΗ ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΑΘΗΤΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΨΥΧΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ

Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΨΥΧΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΨΥΧΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ Δέσποινα Σιδηροπούλου-Δημακάκου Καθηγήτρια Ψυχολογίας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών 1 ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Αναφέρεται

Διαβάστε περισσότερα

Εννοιολογική χαρτογράφηση: Διδακτική αξιοποίηση- Αποτελέσματα για το μαθητή

Εννοιολογική χαρτογράφηση: Διδακτική αξιοποίηση- Αποτελέσματα για το μαθητή Το λογισμικό της εννοιολογικής χαρτογράυησης Inspiration Η τεχνική της εννοιολογικής χαρτογράφησης αναπτύχθηκε από τον καθηγητή Joseph D. Novak, στο πανεπιστήμιο του Cornell. Βασίστηκε στις θεωρίες του

Διαβάστε περισσότερα

Τεχνικές συλλογής δεδομένων στην ποιοτική έρευνα

Τεχνικές συλλογής δεδομένων στην ποιοτική έρευνα Το κείμενο αυτό είναι ένα απόσπασμα από το Κεφάλαιο 16: Ποιοτικές ερμηνευτικές μέθοδοι έρευνας στη φυσική αγωγή (σελ.341-364) του βιβλίου «Για μία καλύτερη φυσική αγωγή» (Παπαιωάννου, Α., Θεοδωράκης Ι.,

Διαβάστε περισσότερα

Γ Γυμνασίου: Οδηγίες Γραπτής Εργασίας και Σεμιναρίων. Επιμέλεια Καραβλίδης Αλέξανδρος. Πίνακας περιεχομένων

Γ Γυμνασίου: Οδηγίες Γραπτής Εργασίας και Σεμιναρίων. Επιμέλεια Καραβλίδης Αλέξανδρος. Πίνακας περιεχομένων Γ Γυμνασίου: Οδηγίες Γραπτής Εργασίας και Σεμιναρίων. Πίνακας περιεχομένων Τίτλος της έρευνας (title)... 2 Περιγραφή του προβλήματος (Statement of the problem)... 2 Περιγραφή του σκοπού της έρευνας (statement

Διαβάστε περισσότερα

12/11/16. Τι είναι «ερευνητικό πρόβλημα» 1/2. Τι είναι «ερευνητικό πρόβλημα» 2/2

12/11/16. Τι είναι «ερευνητικό πρόβλημα» 1/2. Τι είναι «ερευνητικό πρόβλημα» 2/2 Τι είναι «ερευνητικό πρόβλημα» 1/2... είναι ένα εκπαιδευτικό θέμα ή ζήτημα που ένας ερευνητής παρουσιάζει και αιτιολογεί σε μία έρευνητική μελέτη θέμα πρόβλημα σκοπός - ερωτήματα Τι είναι «ερευνητικό πρόβλημα»

Διαβάστε περισσότερα

«Ταξίδι γεύσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση»

«Ταξίδι γεύσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση» «Ταξίδι γεύσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση» Εκπαιδευτικός: Βαμβουνάκη Άρτεμις (ΠΕ 70) Επιβλέπων επιμορφωτής: Μανωλάκης Κωνσταντίνος Σχολείο Διεξαγωγής: Εκπαιδευτήρια Μαυροματάκη-Μητέρα Χανιά, Μάιος 2016 Εισαγωγή

Διαβάστε περισσότερα

κατεύθυνση της εξάλειψης εθνοκεντρικών και άλλων αρνητικών στοιχείων που υπάρχουν στην ελληνική εκπαίδευση έτσι ώστε η εκπαίδευση να λαμβάνει υπόψη

κατεύθυνση της εξάλειψης εθνοκεντρικών και άλλων αρνητικών στοιχείων που υπάρχουν στην ελληνική εκπαίδευση έτσι ώστε η εκπαίδευση να λαμβάνει υπόψη ΕΙΣΑΓΩΓΗ Είναι γνωστό ότι, παραδοσιακά, όπως άλλα εκπαιδευτικά συστήματα έτσι και το ελληνικό στόχευαν στην καλλιέργεια και ενδυνάμωση της εθνοπολιτιστικής ταυτότητας. Αυτό κρίνεται θετικό, στο βαθμό που

Διαβάστε περισσότερα

Είδαμε τη βαθμολογία των μαθητών στα Μαθηματικά της προηγούμενης σχολικής χρονιάς. Ας δούμε τώρα πώς οι ίδιοι οι μαθητές αντιμετωπίζουν τα Μαθηματικά.

Είδαμε τη βαθμολογία των μαθητών στα Μαθηματικά της προηγούμενης σχολικής χρονιάς. Ας δούμε τώρα πώς οι ίδιοι οι μαθητές αντιμετωπίζουν τα Μαθηματικά. Γ. Οι μαθητές και τα Μαθηματικά. Είδαμε τη βαθμολογία των μαθητών στα Μαθηματικά της προηγούμενης σχολικής χρονιάς. Ας δούμε τώρα πώς οι ίδιοι οι μαθητές αντιμετωπίζουν τα Μαθηματικά. ΠΙΝΑΚΑΣ 55 Στάση

Διαβάστε περισσότερα

Τίτλος: «Ταξίδι στον κόσμο των συναισθημάτων»

Τίτλος: «Ταξίδι στον κόσμο των συναισθημάτων» Πρότυπο Πειραματικό Σχολείο Φλώρινας Πρόγραμμα Αγωγής Υγείας Σχολικό έτος 2012-13 Εκπαιδευτικός: Αντωνογιάννη Βασιλική Τάξη: Β Εισαγωγή Τίτλος: «Ταξίδι στον κόσμο των συναισθημάτων» Κατά τη διάρκεια της

Διαβάστε περισσότερα

Μουσική Παιδαγωγική. Μουσικοκινητική Αγωγή. Α εξάμηνο Θεωρία. Εισαγωγικές έννοιες μουσικής παιδαγωγικής. Τι είναι Μουσική Παιδαγωγική

Μουσική Παιδαγωγική. Μουσικοκινητική Αγωγή. Α εξάμηνο Θεωρία. Εισαγωγικές έννοιες μουσικής παιδαγωγικής. Τι είναι Μουσική Παιδαγωγική Μουσικοκινητική Αγωγή Α εξάμηνο Θεωρία Μίχα Παρασκευή, PhD Μουσικολόγος, Μουσικοπαιδαγωγός 1 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 1 Μουσική Παιδαγωγική Εισαγωγικές έννοιες μουσικής παιδαγωγικής Μουσικοκινητική

Διαβάστε περισσότερα

Σύγχρονες προκλήσεις

Σύγχρονες προκλήσεις Σύγχρονες προκλήσεις Οι σημερινοί μαθητές και φοιτητές προετοιμάζονται για να ζήσουν σε ένα περιβάλλον που δεν μπορούμε να προβλέψουμε. Να χρησιμοποιήσουν τεχνολογίες που δεν έχουν ακόμη ανακαλυφθεί Να

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015

Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015 Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015 Μάθηση και γνώση: μια συνεχής και καθοριστική αλληλοεπίδραση Αντώνης Λιοναράκης Στην παρουσίαση που θα ακολουθήσει θα μιλήσουμε

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση της συμπεριφοράς παιδιών προσχολικής ηλικίας

Αξιολόγηση της συμπεριφοράς παιδιών προσχολικής ηλικίας Πολλές μορφές συμπεριφοράς των παιδιών κατά την προσχολική ηλικία αναπτύσσονται με ταχύ ρυθμό, όπως και άλλες όψεις της ανάπτυξης (π.χ. γνωστική, κινητική), με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένα μεγάλο εύρος

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΑΣΗΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΕΝΑΝΤΙ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΜΕ Η ΧΩΡΙΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΑΣΗΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΕΝΑΝΤΙ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΜΕ Η ΧΩΡΙΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ 556 3 Ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΣΤΗ ΣΥΡΟ ΤΠΕ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΑΣΗΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΕΝΑΝΤΙ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΜΕ Η ΧΩΡΙΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ Ματούλας Γεώργιος Δάσκαλος ΔΣ Ευξινούπολης

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΑΣΕΠ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΑΣΕΠ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΑΣΕΠ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ Στις ερωτήσεις πολλαπλών επιλογών για την ειδικότητα των νηπιαγωγών των εκπαιδευτικών πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση, ακριβώς λόγω του μεγάλου ανταγωνισμού και των υψηλών βαθμολογιών

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥΣ;

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥΣ; Η επαγγελματική ανάπτυξη και η ανθρώπινη ανάπτυξη συνδέονται. Η εξελικτική πορεία του ατόμου δεν κλείνει με την είσοδό του στο επάγγελμα ή σε έναν οργανισμό αλλά αντίθετα, την στιγμή εκείνη αρχίζει μία

Διαβάστε περισσότερα

Μουσική Παιδαγωγική Θεωρία και Πράξη

Μουσική Παιδαγωγική Θεωρία και Πράξη Μουσική Παιδαγωγική Θεωρία και Πράξη Σκοποί Στόχοι - Δραστηριότητες Ζωή Διονυσίου Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά

Διαβάστε περισσότερα

Κολλιόπουλος Δημήτρης, Επιμορφωτής Β Επιπέδου

Κολλιόπουλος Δημήτρης, Επιμορφωτής Β Επιπέδου Κολλιόπουλος Δημήτρης, Επιμορφωτής Β Επιπέδου Επιμόρφωση εκπαιδευτικών στην Παιδαγωγική Αξιοποίηση των ΤΠΕ στην Εκπαιδευτική Διαδικασία ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΓΝΩΣΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ Υλικό από το Παιδαγωγικό

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα εκπαίδευσης και κατάρτισης για τις δεξιότητες ηγεσίας. Αξιολόγηση Ικανοτήτων

Ενότητα εκπαίδευσης και κατάρτισης για τις δεξιότητες ηγεσίας. Αξιολόγηση Ικανοτήτων 3 Ενότητα εκπαίδευσης και κατάρτισης για τις δεξιότητες ηγεσίας Αξιολόγηση Ικανοτήτων Αξιολόγηση Ικανοτήτων Γενική Περιγραφή της Ενότητας: Αυτή η ενότητα στοχεύει στην αξιολόγηση των ηγετικών ικανοτήτων

Διαβάστε περισσότερα

Η ανάπτυξη της κουλτούρας και του κλίματος του σχολείου

Η ανάπτυξη της κουλτούρας και του κλίματος του σχολείου Η ανάπτυξη της κουλτούρας και του κλίματος του σχολείου Δρ Ανδρέας Κυθραιώτης Δρ Δημήτρης Δημητρίου Δρ Παναγιώτης Αντωνίου Πρόγραμμα Επιμόρφωσης Νεοπροαχθέντων. Διευθυντών Σχολείων Δημοτικής Εκπαίδευσης

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ «ΤΑ ΚΛΑΣΜΑΤΑ»

ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ «ΤΑ ΚΛΑΣΜΑΤΑ» ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ «ΤΑ ΚΛΑΣΜΑΤΑ» Νικόλαος Μπαλκίζας 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σκοπός του σχεδίου μαθήματος είναι να μάθουν όλοι οι μαθητές της τάξης τις έννοιες της ισοδυναμίας των κλασμάτων,

Διαβάστε περισσότερα

Μια εισαγωγή στην έννοια της βιωματικής μάθησης Θεωρητικό πλαίσιο. Κασιμάτη Κατερίνα Αναπληρώτρια Καθηγήτρια ΑΣΠΑΙΤΕ

Μια εισαγωγή στην έννοια της βιωματικής μάθησης Θεωρητικό πλαίσιο. Κασιμάτη Κατερίνα Αναπληρώτρια Καθηγήτρια ΑΣΠΑΙΤΕ Μια εισαγωγή στην έννοια της βιωματικής μάθησης Θεωρητικό πλαίσιο Κασιμάτη Κατερίνα Αναπληρώτρια Καθηγήτρια ΑΣΠΑΙΤΕ Τι εννοούμε με τον όρο «βιωματική μάθηση»; Πρόκειται για έναν εναλλακτικό τρόπο μάθησης,

Διαβάστε περισσότερα

Διήμερο εκπαιδευτικού επιμόρφωση Μέθοδος project στο νηπιαγωγείο. Έλενα Τζιαμπάζη Νίκη Χ γαβριήλ-σιέκκερη

Διήμερο εκπαιδευτικού επιμόρφωση Μέθοδος project στο νηπιαγωγείο. Έλενα Τζιαμπάζη Νίκη Χ γαβριήλ-σιέκκερη Διήμερο εκπαιδευτικού επιμόρφωση Μέθοδος project στο νηπιαγωγείο Έλενα Τζιαμπάζη Νίκη Χ γαβριήλ-σιέκκερη Δομή επιμόρφωσης 1 η Μέρα Γνωριμία ομάδας Παρουσίαση θεωρητικού υποβάθρου Προσομοίωση : α) Επιλογή

Διαβάστε περισσότερα

Δομώ - Οικοδομώ - Αναδομώ

Δομώ - Οικοδομώ - Αναδομώ Δομώ - Οικοδομώ - Αναδομώ Χριστίνα Τσακαρδάνου Εκπαιδευτικός Πανθομολογείται πως η ανάπτυξη του παιδιού ορίζεται τόσο από τα γενετικά χαρακτηριστικά του, όσο και από το πλήθος των ερεθισμάτων που δέχεται

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 15

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 15 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η δημιουργικότητα είναι η λειτουργία που επιτρέπει στο νου να πραγματοποιήσει ένα άλμα, πολλές φορές εκτός του αναμενόμενου πλαισίου, να αναδιατάξει τα δεδομένα με απρόσμενο τρόπο, υπερβαίνοντας

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία Γυμνασίου. Γυμνάσιο Βεργίνα,

Ιστορία Γυμνασίου. Γυμνάσιο Βεργίνα, Ιστορία Γυμνασίου Γυμνάσιο Βεργίνα, 2012-2013 Ιστορία «Ιστορία, το φως της αλήθειας κι ο δάσκαλος της ζωής» Κικέρων, Ρωμαίος ρήτορας & πολιτικός Διδάσκουμε Ιστορία Α Γυμνασίου: Κ.Μιλτιάδου, Ν.Κασεττά-

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών MA in Education (Education Sciences) ΑΣΠΑΙΤΕ-Roehampton ΠΜΣ MA in Education (Education Sciences) Το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών στην Εκπαίδευση (Επιστήμες της Αγωγής),

Διαβάστε περισσότερα

Η Ψυχολογική Διάσταση της Κώφωσης. Ελενα Τρύφωνος Εκπαιδευτική Ψυχολόγος Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού

Η Ψυχολογική Διάσταση της Κώφωσης. Ελενα Τρύφωνος Εκπαιδευτική Ψυχολόγος Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Η Ψυχολογική Διάσταση της Κώφωσης Ελενα Τρύφωνος Εκπαιδευτική Ψυχολόγος Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Η κάθε αναπηρία ή η κάθε ιδιαιτερότητα συνήθως έχει επιπτώσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΡΟΜΠΟΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΡΟΜΠΟΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΡΟΜΠΟΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Γιατί η Ρομποτική στην Εκπαίδευση; A) Τα παιδιά όταν σχεδιάζουν, κατασκευάζουν και προγραμματίζουν ρομπότ έχουν την ευκαιρία να μάθουν παίζοντας και να αναπτύξουν δεξιότητες Η

Διαβάστε περισσότερα

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Αναπτυξιακή Ψυχολογία Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Θέματα διάλεξης Η σημασία της αυτοαντίληψης Η φύση και το περιεχόμενο της αυτοαντίληψης Η ανάπτυξη της αυτοαντίληψης Παράγοντες

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Νάκου Αλεξάνδρα Εισαγωγή στις Επιστήμες της Αγωγής Ο όρος ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ δημιουργεί μία αίσθηση ασάφειας αφού επιδέχεται πολλές εξηγήσεις. Υπάρχει συνεχής διάλογος και προβληματισμός ακόμα

Διαβάστε περισσότερα

Κάθε επιλογή, κάθε ενέργεια ή εκδήλωση του νηπιαγωγού κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι σε άμεση συνάρτηση με τις προσδοκίες, που

Κάθε επιλογή, κάθε ενέργεια ή εκδήλωση του νηπιαγωγού κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι σε άμεση συνάρτηση με τις προσδοκίες, που ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι προσδοκίες, που καλλιεργούμε για τα παιδιά, εμείς οι εκπαιδευτικοί, αναφέρονται σε γενικά κοινωνικά χαρακτηριστικά και παράλληλα σε ατομικά ιδιοσυγκρασιακά. Τέτοια γενικά κοινωνικο-συναισθηματικά

Διαβάστε περισσότερα

Δεύτερη Συνάντηση ΜΑΘΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Κάππας Σπυρίδων

Δεύτερη Συνάντηση ΜΑΘΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Κάππας Σπυρίδων Δεύτερη Συνάντηση ΜΑΘΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ Κάππας Σπυρίδων ΟΜΑΔΑ είναι μια συνάθροιση ατόμων στην οποία το καθένα έχει συνείδηση της παρουσίας των άλλων, ενώ ταυτόχρονα βιώνει κάποια μορφή εξάρτησης

Διαβάστε περισσότερα

Το μάθημα της λογοτεχνίας στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση

Το μάθημα της λογοτεχνίας στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Το μάθημα της λογοτεχνίας στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση Ενότητα 6: Μέθοδος project - Πολιτισμός και σχολείο - Διδασκαλία σε ομάδες Ελένη

Διαβάστε περισσότερα

Ν Η Π Ι Α Γ Ω Γ Ε Ι Ο

Ν Η Π Ι Α Γ Ω Γ Ε Ι Ο ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ «Ο ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ» Ν Η Π Ι Α Γ Ω Γ Ε Ι Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Α. ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟΥ Σκοπός του Νηπιαγωγείου είναι να βοηθήσει τα παιδιά να αναπτυχθούν σωματικά, συναισθηματικά,

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ. Απαντήσεις Θεμάτων Πανελληνίων Εξετάσεων Εσπερινών Επαγγελματικών Λυκείων (ΟΜΑΔΑ Α )

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ. Απαντήσεις Θεμάτων Πανελληνίων Εξετάσεων Εσπερινών Επαγγελματικών Λυκείων (ΟΜΑΔΑ Α ) 29 Μαΐου 2014 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Απαντήσεις Θεμάτων Πανελληνίων Εξετάσεων Εσπερινών Επαγγελματικών Λυκείων (ΟΜΑΔΑ Α ) Α1. Ο συγγραφέας του κειμένου αναφέρεται στη σημασία του δημιουργικού σχολείου στη

Διαβάστε περισσότερα

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΟΤΣΑΚΗΣ, PhD. Φυσικός /Σχολικός Σύμβουλος Φυσικών Επιστημών ΠΔΕ Βορείου Αιγαίου ΠΔΕ Στερεάς Ελλάδος

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΟΤΣΑΚΗΣ, PhD. Φυσικός /Σχολικός Σύμβουλος Φυσικών Επιστημών ΠΔΕ Βορείου Αιγαίου ΠΔΕ Στερεάς Ελλάδος ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΟΤΣΑΚΗΣ, PhD Φυσικός /Σχολικός Σύμβουλος Φυσικών Επιστημών ΠΔΕ Βορείου Αιγαίου ΠΔΕ Στερεάς Ελλάδος Γιατί η διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών αποτελεί αναγκαιότητα της εκπαίδευσης σήμερα; Ποιες

Διαβάστε περισσότερα

Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφος 05 Σεπτεμβρίου, 2018

Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφος 05 Σεπτεμβρίου, 2018 Στόχος Παρουσίασης: «Ανάπτυξη Συναισθηματικών Δεξιοτήτων» Aνάπτυξη Εκπαιδευτικών Δεξιοτήτων για ένα Παραγωγικό Σχολικό Έτος. «Ανάπτυξη Συναισθηματικών Δεξιοτήτων» Δρ. Χριστιάνα Κούνδουρου Λέκτορας Ειδικής

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχοκοινωνικές Διαστάσεις των Κινητικών Παιχνιδιών. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΓΙΑ την ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ της ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΑΞΙΑΣ ενός ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ

Ψυχοκοινωνικές Διαστάσεις των Κινητικών Παιχνιδιών. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΓΙΑ την ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ της ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΑΞΙΑΣ ενός ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ Ψυχοκοινωνικές Διαστάσεις των Κινητικών Παιχνιδιών ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΓΙΑ την ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ της ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΑΞΙΑΣ ενός ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ Σκοποί της παρουσίασης Παρουσίαση των Ψυχοκινητικών, γνωστικών και συναισθηματικών

Διαβάστε περισσότερα

Μουσική Αγωγή στην Προσχολική και Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Ζωή Διονυσίου

Μουσική Αγωγή στην Προσχολική και Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Ζωή Διονυσίου Μουσική Αγωγή στην Προσχολική και Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση Ζωή Διονυσίου Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά

Διαβάστε περισσότερα

Η εισήγηση Η τεχνική του καταιγισμού ιδεών (Brainstorming). Η μελέτη περίπτωσης. Παίξιμο ρόλων-τα παιχνίδια προσομοίωσης, ρόλων,

Η εισήγηση Η τεχνική του καταιγισμού ιδεών (Brainstorming). Η μελέτη περίπτωσης. Παίξιμο ρόλων-τα παιχνίδια προσομοίωσης, ρόλων, Η εισήγηση Η τεχνική του καταιγισμού ιδεών (Brainstorming). Η μελέτη περίπτωσης. Παίξιμο ρόλων-τα παιχνίδια προσομοίωσης, ρόλων, αντιπαράθεσης απόψεων. Εννοιολογική χαρτογράφηση -Ο χάρτης εννοιών (concept

Διαβάστε περισσότερα

3. Πώς θα ήθελα να είναι / συμπεριφέρονται τα παιδιά για να είμαι ευχαριστημένος/η; Παράρτημα ΙΙ

3. Πώς θα ήθελα να είναι / συμπεριφέρονται τα παιδιά για να είμαι ευχαριστημένος/η; Παράρτημα ΙΙ Παράρτημα Ι Εργαλείο 1: Γνωριμία - Διερεύνηση προσωπικών θεωριών 1. Τα πιο σημαντικά πράγματα που θέλω να πετύχω στην τάξη μου είναι: Α. Β. Γ. Δ. 2. Είμαι ευχαριστημένος/η από τη δουλειά μου όταν: Α. Β.

Διαβάστε περισσότερα