Οι υηαίτιοι της Κρίσης και το «Χρέος» της ανατροηής τους - Μια ευγενική αηιίντηση στους ηραιτωριανούς των ΜΝΗΜΟΝΙΩΝ

Transcript

1 Οι υηαίτιοι της Κρίσης και το «Χρέος» της ανατροηής τους - Μια ευγενική αηιίντηση στους ηραιτωριανούς των ΜΝΗΜΟΝΙΩΝ

2 IS8H H-2 ' «Είναι ο Καπιταλισμός. ηλίθιε» Φυσικά δε μας διαφεύγει α «φιλικός» αντίλαγος των χαρτάτων τπς αντίπερα όχθπς. Με λεπτπ ιαξικπ ειρωνεία διατείνανιαι, καθώς χαρεύουν τα καθεσιωιικό ταυς βαλς, όιι n πραοπιικπ μιας Ελλάδας και ενάς κόσμου χωρίς εκμειαλλευτές και καταπιεζόμενους, χωρίς πλούσιους και φτωχούς, χωρίς κεφαλαιοκράτες «αφέντες» και μισθωιαύς «δαύλους», σιπν καλύτερπ περίπτωσπ συνιστά δονκιχατισμά και ουιαπία. Εξίσαυ «φιλικά», λοιπόν, απαντάμε: «Ένας χάριπς ιαυ κάσμου που δεν περιέχει ιπν Ουroπ{α δεν αξ{ζει να roν κοιιάξεις καν, γιαι{ αφπνει έξω ιπ μάνπ χώρα άπου π Α νθρωπόιπια πάνrα θα προσγειώνειαι. Κι όιαν προσγειωθεί, καιιάζει πέρα και, βπέπονιας μια καπύιερπ χώρα, ξεκινάει για εκεί. Πρόοδος ε{ναι π υποπο{πσπ ιπς μιας μειά ιπν άπππ Ουroπ{ας». Σίγαυρα αυτιi n «αυιαπικπ» παρεία αναδπμιαυργίας και αναγέννπαπς τπς Ελλάδας δεν είναι εύκολπ. Είναι όμως μια πορεία απείρως ευκολότερπ και -από άποψπ αποτελεσμάτων- πρόδπλα ρεαλιστικότερπ, σε αντίθεσπ με!ον αδιέξοδα δρόμα των ανυπολόγισιων, μάταιων και αβάαιαχτων θυσιών σιις οπαίες υποβάλλειαl ο λοός κοι ο τόπος για να βγαίνουν κερδισμένοι οι πλου!οκράτες και το σάπιο πολιτικό!ους σύατπμα. Αυτπ n Ελλάδα τπς λαϊκπς εξουσίας και τπς λαϊκπς οικονομίας, n Ελλάδα του σοσιαλισιικαύ δρόμου ανάπιuξπς, είναι τα πλέαν ώριμο και ρεαλιστικό αίτπμα των καιρών παυ «σαν θελιiσεl ποτέ ο λαός, τάτε!ο πεπρωμένο θα προσκυνπσεl». Ι348

3 «ο Φρίντριχ Ένγκελς είπε κόποτε: "Η ασιικπ κοινωνία fjρίσιιεισι μnρ0σι6 σε ένα δiίlημμσ: n ηέρασμα σιο σoσιαίlισμ6 n ξσνσkαrρokύίlισμα mς σvθρωn6mrσς σm {JσρfJσρ6mrσ". Τι σι'ιμαινε όμως "ξονοκσιροκύλισμα σm βαρβαρόtmα" από τα σημερινό επίπεδο του ευρωπαϊκού πολιτισμού; Μέχρι σι'ιμερα διαβόζουμε, oνoμφισβmnrσ, το λόγια αυτό χωρίς να εμβαθύνουμε στο νόημα που κρύβοw και rσ noρoθέtoυμε χωρίς ΠΡOOισ8aνόμαoτε την τραμερ f""!'ιιι...ο.. βαρύtπtό τους. Σήμερα όμως. ιιρui να ρ!ξouμε μια μστιό γύρω μας για να KcιtόiI6Pouμε τι σημαίνει κατρακύλισμα mς αστικής ιιιtmιινfoς σm βαρβαρόmtα». Ρ61α ΛούξεμπαυρΥιι

4 Ο Νίκος Μπογιόπουλος το 1967 σιπν Αθήνα. Σπούδασε στο Οικονομικό τμήμο του Πoνεπιoιnμίoυ mς Αθήνας. ΕργόΖEIDΙ οπό το 1992 ως δημοοιογράφος σιο PIzoon6om. Έχει σwερyoσιεί με ραδιοφωνικούς σιοθμούς κοι περιοδικό. Προηγούμενα βιβλίο του το BαΠKάvια - 7Β μέρες «αrόxoς» {ου ΝΑΤΟ (εκδόαεις Σύγχρανη ΕποΧή> κοι σε συνεργασίο με τον Δημήφη Μηλόκο το ΠοδόσφαιΡο: Μια θρπσκεία χωρίς oπίαroυς (εκδόοεις Λιβόνη).

5 «Είναι ο Καπιταλισμός, ηλίθιε» Οι υπαίτιοι της Κρίσης και το.χρέος» της ανατροπής τους - Μια ευγενική απάντηση στους πραιτωριανούς των ΜΝΗΜΟΝΙΩΝ

6 ΝΙΚ Ο Σ ΜΠ Ο ΓΙ Ο ΠΟ Υ ΛΟΣ «Είναι ο Καπιταλισμός, ηλίθιε» Οι υπαίτιοι της Κρίσης και το «Χρέος» της ανατροπής τους - Μια ευγενική απάντηση στους πραιτωριανούς των ΜΝΗΜΟΝΙΩΝ Πρόλογος: ΔΑΝΗΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΕΚΔΟTlΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΛΙ ΒΑΝ Η ΑΘΗΝΑ

7 Σcψιi: ΠΟΛΙΤΙΚΗ Τίτλο<;:.ΕΙΝΑΙ Ο ΚΑΠΙΤλλIΣΜΟΣ. ΗΛlθlΕ. ΣvyγpαφIας: ΝΙΚΟΣ MπorιOΠOYΛOΣ Γλωαm"'ίεπψIλεw: ΛΓΗΣ ΜIlΡΑΤΣΟΣ CoΡΥrίghι Ο Νίκος Mπoyι6πoυλcκ; CoΡΥr;ghιΟ2011: ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣΛΙΒΑΝΗ ΑΒΕ ΣιΗωνος Aθ να. Τηλ.: Fax: htιp:llwwvι.'.livanis.gr Αnαγορεύεται J1 αναδ'lμοσίευοη, '1 αναπαραγωγιι ολικl1, μερική ή rιιφιληmικ, ή η αrι6 δοοιι κατά παράφραση ή διασκευι' του περlεxoμ νoυ του βιβλίου με ΟllοιονδlllΙΟ1Ε Τρ6-110, μηχανικό, ηλεκιρονικ6. φωτοτυπικό, ηχουρ6φηοης Ι} άλλο, χωρίς προηγούμενη γραιηή άδεια του εκδ61iι. Νόμος 2121/1993 και κανόνες του Διεθνούς Δικαίου 1101) ισχύουν στην Ελλάδα. Παραγωγή: EκδoΊlK6ς Οργανισμός Λιβάνη ISBN

8 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠρΟΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ 1. -Είναι ο καπιταλισμός, ηλίθιε Όλοι για τον καπιταλιστή κι αυτός για τον εαυτό του! ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ 1. Ο Αριστοτέλης ήταν... μαρξιστής Ψευδαισθήσεις τέλος ΚΕΦΑΛΑΙ Ο ΤΡΙΤΟ 1. Διαπλοκή: εκ φύοεως - Διαφθορό: εκ πεποιθήσεως Πριν γίνει υπουργός, ήταν... τόνκερ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ 1. Πολυεθνικές: Τα αφεντικό της βαρβαρότητας..... ] Το.αόρατο χέρι. των αρπακτικών

9 10 ΝΙΚΟΣ MΠOrιOΠOYΛOΣ KEΦAΛAlO ΠΕΜΠΤΟ 1. Οι νέοι «φεουδόρχες» Πεινότε (και θα πεινότε) επειδή... πεινότε! KEΦAΛAlO ΕΚΤΟ Ι. Τα λεφτό σου ή τη ζωή σου Άρρωστοι εγκληματίες κερδοσκοπούν με την ασθένεια KEΦAΛAlO ΕΒΔΟΜΟ Ι. Η.φιλανθρωπία. είναι μπίζνες Μην πατότε το χορτόρι του γηπέδου KEΦAΛAlO ΟΓΔΟΟ Ι. Πόσοι φτωχοί «παρόγουν» έναν πλούσιο; Ένας προς ! Ο ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΙ'Ο KEΦAΛAlO Γ1ΡΩΤΟ 1. Τι είναι το χρέος; «Το χρέος τους είναι ο πλούτος που μας ανήκει KEΦAΛAlOΔEYTEPO Ι. Πρώτα χρέος, μετό κρότος! Οι αστικές τόξεις συναλλόσσονται... υπό το αγγλικόν δίκαιον KEΦAΛAlO ΤΡΙΤΟ Ι. Ποιοι «παίζουν. με το χρέος;

10 .[ΙΝΑΙ Ο ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ, ΗΛΙθΙΕ Τα χρέη (τους) είναι το πρόσχημα '... ' ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΥΓΟ Ι. Κι όμως «λεφτά υπάρχουν.! '... '... ' Κι άλλα λεφτά! ,... ' ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ Ι. Τα δάνεια πάνε στους μισθούς ή οι μισθοί στα δάνεια; Μισό τρισεκατομμύριο σε τόκους! ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ Ι. Η αρπαγή της «πίτας» , «Αργυρό μετάλλιο» στl]ν εκμετάλλευση!.... ' ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ Ι. Οι δυο Ελλάδες ,...,...' Περνάμε καλά στην Ελλάδα» ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΓΔΟΟ Ι. Ασφαλιστικό: Λεηλασία ισοδύναμη με δυόμισι... Κατοχές! , Μισός αιώνας ασφα-ληστεία! ,..., ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΑΤΟ Ι. «Όλοι μαζί τα φάγαμε»!.....,...,..., Ιδού ποιοι τα «φάγανε» ' ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ Ι. «Λεφτά υπάρχουν. για το ΝΑΤΟ! Κάθε ένα ευρώ που «μας δίνει. η ΕΕ μας το χρεώνει... έξι!

11 12 ΝΙΚΟΣ MΠOrιOΠOYΛOΣ KEΦAΛAJO ΕΝΔΕΚΑΤΟ Ι. Διεθνές Νομισματικό ταμείο Η Γερμανία και το... περίοτροφο οτο τραπέζι ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ KEΦAΛAJO ΠΡΩΤΟ Με γ όλη κρίση - Θαυμόσια.ευκαιρία.! ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Υπ' αριθμόν.ένα. ζήτημα: Η Εξουσία! KEΦAΛAJO ΤΡΙΤΟ Η ίδια Ιοτορία! KEΦAΛAJO ΤΕΤΑΙ'lΌ.Ζητείται Λένιν» ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα;

12 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Για ν α είμαι ειλικρι ν ής, δε ν έχω καταλάβει ακόμα το ν πρα γ ματ ι κό ρόλο του εισα γ ωγ ικο ύ προλό γ ου σε έ ν α βιβλίο. Πολύ περισσότερο ότα ν ο πρόλο γ ος γ ράφεται απ ό κάπο ι ο ν άλλο ν και όχι από το συ γγ ραφέα. Με το ν καιρό, διαβάζο ν τας τους προλό γ ους σε πολλά βιβλία, χωρίς ν α μειώ ν εται στο ελάχιστο η απορία μου περί την.α ν α γ και ότη τά τους., κατέλ η ξα όμως στο τι θα ήθελα ε γ ώ, ως α ν α γν ώστης, από το ν πρόλο γ ο ε ν ός βιβλίου. Θεωρώ ότι έ ν ας πρόλο γ ος που σέβεται το ν εαυτό του δε ν πρέπει ν α προκαταλαμβά ν ε ι τη γν ώμ η του α ν α γν ώστ η για το βιβλίο που θα διαβάσει. Εί ν αι ν α σα ν ν α του κλέβει έ ν α κομμάτι από την απόλαυσ η της α ν ακάλυψης που πρέπει ν α χαρακτ η ρίζει κάθε α ν ά γν ωση. Επομέ νως, ο ρόλος του «προλο γ ίζοντος. πρέπει ν α ε( ν α ι ο ρ όλος του πλο ηγ ού. Υπό το π ν εύμα αυτό γ ράφτ η κα ν οι επόμε ν ες γ ραμμές. Τ ην ιστορία της γ έ ννη σ ης του βιβλίου του Νίκου Μπο γ ιόπουλου έτυχε ν α τη γν ωρίζω καλά. Απ ό τη στι γ μή τ ης σύλλ η ψ η ς, την περίοδο της κύ η σ η ς, ως τη στι γ μή του τοκετο ύ. Αυτό ς ήταν και ο λό γ ος που -παρά τ ην άποψ η που προ ηγ ουμέ ν ως εξέθεσα-δέχθ η κα αμέσως την πρ ότασ η ν α γ ράψω τον πρ όλο γ ο. Όχι γ ια ν α α ν α φερθώ στο πώς γ ράφτηκε, αλλά κυρίως γιατί γ ράφτ η κε και ως γν ώ στ η ς των παρασκ ην ί ων της «κυοφορίας. ν α προτεί ν ω επομένως έ ν α ν «οδικό χάρτ ψ γ ια το πώς θα μπορούσε ν α διαβαστεί.

13 14 ΝΙΚΟΣ MΠOrιOΠOYΛOΣ Αυτό το βιβλfo λοιπόν ξεκίνησε από το θυμό. Από το θυμό του συγγραφέα όταν, αμέσως μετά το ξέσπασμα της διεθνούς οικονομικής κρίσι1ς και των εκδηλώσεών της στην Ελλάδα, πήρε μπροστά η μηχανή του ψεύδους, της παραπληροφόρι1σης, της χειραγώγησης. Όλα αυτά που κατέληγαν στο παραλυτικό δίλημμα: Αλλάζουμε ή βουλιάζουμε! Μια επικοινωνιακή καταιγίδα σκέπασε το δημόσιο χώρο και κάθε άλλη άποψη, πέραν της κρατούσας, εξορίστηκε από την εικονική πραγματικότl]1α όπως τη διαμόρφωναν κυβέρνι1ση, διεθνείς οργανισμοί, αστικές πολιτικές δυνάμεις, μέσα ενημέρωσης και πάσης φύσεως μηχανισμοί διαμόρφωσης και επηρεασμού των συνειδήσεων. Μια επιχείρηση υπό το σύνθημα «Σιωπή, η πατρίδα κινδυνεύει!» απειλούσε κάθε αντίδραση, κάθε αντίσταση, χαρακτηρίζοντας τους φορείς κάθε αντίθετι1ς άποψης το λιγότερο γραφικούς, το περισσότερο επικίνδυνους. Ο θυμός απέναντι σ' αυτή την κατάσταση ήταν το γενεσιουργό συναίσθημα για το βιβλίο που σιίμερα κρατάτε στα χέρια σας. Ο Μπρεχτ έγραφε ότι όποιος θέλει να πολεμήσει την ψευτιά και την αμάθεια και να γράψει την αλήθεια έχει να ξεπεράσει το λιγότερο πέντε δυσκολίες. Πρέπει να έχει το θάρρος να γράφει την αλήθεια παρόλο που παντού την καταπνίγουν, την εξυπνάδα να την αναγνωρίσει παρόλο που τη σκεπάζουν παντού, την τέχνη να την κάνει ευκολομεταχείριστη σαν όπλο, την κρίση να διαλέξει εκείνους που στα χέρια τους η αλιίθεια θ' αποχτήσει δύναμι1, την πονηριά να τη διαδώσει ανάμεσά τους. Αν δεχθούμε ότι ο συγγραφέας έχει το θάρρος να γράψει την αλήθεια, τίθεται το θέμα αν έχει και την ικανότητα να την ανακαλύψει κάτω από τόσους τόνους ψευτιάς. Εδώ πρέπει να σι1μειώσουμε ότι στην προσπάθεια για την ανακάλυψη της αλιίθειας δεν ήταν μόνος και αβοιίθητος. Είχε πολύτιμο οδηγό μια θεωρία, το

14 .ΕΙΝΑΙ Ο ΚΑΠΙΤΜΙΣΜΟΣ, ΗΛΙΘΙΕ. 15 μαρξισμό, που αποκαθιστά την επιστημονική βάση της οικονομικής και κοινωνικής εξέλιξης και την απαλλάσσει από τα μεταφυσικά, ιδεαλιστικά και οπισθοδρομικά δεσμά. Και αν δεχιούμε ότι βασικό κριτήριο της επιστημονικότητας ήταν, είναι και θα είναι η απόδειξη, αυτό το βιβλίο έχει πολλές αποδείξεις για να στηρίξει την ανάλυση και τα συμπεράσματά του. Ο Ν ίκος Μ πογιόπουλος γνωρίζει καλά τους όρους με τους οποίους διεξάγεται ο δημόσιος διάλογος και αυτό είναι ένα προσόν γι' αυτόν που έχει το θάρρος να πει την αλήθεια και ξέρει να την αναγνωρίζει. Έτσι έγραψε αυτό το βιβλίο σαν να ήταν ένα «εργαλείο» που θα χρειαστεί στην καθημερινή ιδεολογικοπολιτικι] αντιπαράθεση. Το πλήθος των στοιχείων που παρουσιάζει, σε συνδυασμό με τη δεινότητά του στην εκλα(κευσlί, δίνουν μια στέρεη βάση, αφενός για την ανασκευή της αστικής προπαγάνδας, αφετέρου για τη διαυγή προβολή της.άλλης πρότασης». Όλα αυτά θα ήταν άνευ αντικρίσματος αν δεν ήταν απολύτως σαφές για το συγγραφέα ότι αυτή η αλήθεια αποκτά δύναμη μόνο στα χέρια αυτών που, όπως έγραφε ο Μπρεχι,.υποφέρουν πιο πολύ απ' όλους κάτω απ' τις σημερινές σχέσεις ιδιοκτησίας, που έχουν το πιο δυνατό συμφέρον για την αλλαγή τους, στους εργάτες και σ' εκείνους που μπορούμε να οδηγήσουμε στους εργάτες σαν σύμμαχους, γιατί στην πραγματικότητα δεν έχουν ούτε κι εκείνοι ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, όσο κι αν παίρνουν μερίδιο απ' τα κέρδη-. Ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου δεν είναι, ούτε θέλει να είναι ουδέτερος. Κομμουνιστής, μέλος του ΚΚΕ, δημοσιογράφος του Pιζoσπάιnη, δηλώνει εξαρχής τη στράτευσή του. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι μια τέτοια δήλωση συνιστά και ομολογία μονομέρειας και έλλειψης αντικειμενικότητας. Είναι λοιπόν απαραίτητη μια διευκρίνιση. Αν η αντικειμενικότητα ήταν ιδιότητα των ου-

15 16 ΝΙΚΟΣ MΠOΓlOΠOYΛOΣ δέτερων, τότε δε θα μιλούσαμε για αρετή, αλλά για απάτη γιαιί η ουδετερότητα είναι απάτη. Η αντικειμενικότητα είναι συνυφασμένη με την ταξική φύση της κοινωνίας και τον ταξικό χαρακτήρα όλων των κοινωνικών προβλημάτων. Τα παραπάνω ισχύουν πολύ περισσότερο όταν πρόκειτια να μιλήσουμε για την καπιταλιστική κρίση. Παραδείγματος χάριν, οι θιασώτες του καπιταλισμού παρουσιάζσυν την κρίση σαν να πρόκειται για ένα φυσικό φαινόμενο, όπως ο σεισμός, ή η καταιγίδα. Δηλαδή κάτι αναπόφευκτο για το οποίο το μόνο πσυ μπορούμε να κάνουμε είναι να μειώνουμε τις συνέπειές του. Και όλη αυτή η κατασκευή θεωρείται αντικειμενική παρουσίαση της πραγματικότητας. Φυσικά, ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου δεν έχει καμμιά σχέση μ' αυτή την αντικειμενικότητα. Η αντικειμενικότητα λοιπόν είναι γνώρισμα της επιστημονικής θεώρησης της οικονομικής και κοινωνικής εξέλιξης. Αυτή η θεώρηση μας οδηγεί στσ συμπέρασμα ότι η γενεσιουργός αιτία της κρ(σης είναι ο ίδιος ο καπιταλισμός, η άναρχη φύση του, ο ξεπερασμένος ιστορικά χαρακτήρας του. Και αν η αιτία της κρίσης είναι αυτή, ο χαρακτήρας της αφορά την υπερσυσσώρευση κεφαλαίων και προ'ίόντων που μπλοκάρουν τους τρόχους του συστήματος απαιτώντας αίμα και καιαστροφή. Η ανάδειξη του πραγματικού χαρακτήρα της κρίσης γίνεται από τσ συγγραφέα με έναν τρόπο υποδειγμαιικό. Πριν καταλήξει στο συμπέρασμα, παραθέτει ένα πλούσιο αποδεικτικό υλικό, υποδεικνύει το Οmικό πρίσμα υπο τσ οποίο πρέπει να γίνει η ανάλυση τσυ υ λ ικού και βάζει το συνομιλητή-αναγνώστη του στην περιπέτεια να ψάξει και να βρει την άκρη. Η αξία του βιβλίου κρίνεται εξάλλου και από το αν ο κάτοχός του θα το αναζητήσει κάποια χρόνια μετά την πρώτη ανάγνωσή

16 .EINAJ Ο ΚΑΠΙΤMlΣΜΟΣ, ΗΛΙΘΙΕ. 17 του, θα το κατεβάσει από το ράφι της βιβλιοθήκης του σίγουρος ότι θα βρει σ' αυτό κάτι " χρήσιμο. Όη δηλαδή δεν είναι ένα βιβλίο μιας χρήσεως. Από αυτή την άποψη, πιστεύω ότι αυτό το βιβλίο θα το αναζητήσουμε πολλές φορές στο μέλλον. Δάνης Παπαβασιλείου

17 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤούΤΙ1 η εργασία αποτελεί ένα -με την καλή έννοια- Μνημόνιο, δηλαδή μια έγγραφη έκθεση που περιλαμβάνει σημαντικό μέρος στοιχείων και σκέψεων η καταγραφή και η επεξεργασία των οποίων έγινε για πρώτη φορά στο Pιζoσrιάστη. Είναι ο βαθύς και παρατεταμένος χαρακτήρας της καπιταλιστικlίς κρίσης και όχι η μεγαλορρημοσύνη του γράφοντος που προσέδωσε στα κείμενα εκείνα μια μη εφlίμερη -ελπίζω- αξία (αν υποθέσουμε ότι είχαν εξαρχής κάποια αξία). Η συγκέντρωση, η συμπλιίρωση, η προσθήκη νέου υλικού, η παράθεσή του στην παρούσα μορφι] ΚΟΙ κυρίως η αξιοποίησή του ως βάση εξαγωγής πολιτικών συμπερασμάτων έγινε σε απόλυτη συμφωνία με τη διαπίστωση του Μαρξ:,Οι φιλόσοφοι μονάχα εξηγούσαν με διάφορους τρόπους τον κόσμο, το ζήτημα όμως είναι να τον αλλάξουμε». Βαθιά μου πίστη είναι πως -εδώ που έχουν φτάσει τα πράγματα- η ελάχιστη συμβολή ενός μαρξιστή «γραφιά» για την τεκμηρίωση της αναγκοιότητας να αλλάξει ο κόσμος περνάει μέσα από την προσπάθεια οι εξl1γήσεις που τεκμηριώνουν αυτή την αναγκαιότητα να μη συσκοτίζοντol από τους «ενσωματωμένους φιλοσόφους» προς τους οποίους, φυσικά, είνol εξαιρετικά αφιερωμένος ο τίτλος του βιβλίου. Νίκος Μ πογιόπουλος

18 ΚΕΦΑΛΑ10 ΠΡΩΤΟ 1. «Είναι ο καπιταλισμός, ηλίθιε» 1.Η τελική απία όλων των ιψαγμιmλ'ώv κρίσεων napajlt.ει πάντα η ψιώχεια και ο nερloριoμός της κατανάλωστις των μαζών..,» Καρ λ Μα ρξ 2.Εξάλλου, μια και το ποσοστό πις αε;!οποιησης του συνολικού κεφαλαίου, τα Μσοσιό Ίου κέρδους, αποτελεί το..,.,:i νψρο της κεφαλαloκpιmκής παραrωγ'ίς (...), 'l πτώση του πσσοστού τσυ κfρδoυς επ,βραδιjvει το σχηματιομό καινούργιων αυτοτελών κεφαλαίων και εμφαviζεται έίσι απειλητική για την ανάπτυξη του κεφαλαιoκpιmκoύ πρστσές παραγωγής, προάγει "[Ι' υnερπαραyωyή, την κερδοσκοπία, ης κρίσεις...» Καρ λ Μα ρξ 3 Τις τρεις πρώτες βδομάδες από την κατάρρευση της Lellman Bl'Others, στις 15 Σεπτέμβρη του 2008, περίπου 2,5 εκατομμύρια 1... Είναι η οικονομία, ηλίθιε., φράση Γιου εξελίχθllκε σε βασικ6 σύνθημα της προεκλογικι'ς εκστρατείας του πρώην προέδρου των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον, εναντίον του Τζορτζ Μπους σης εκλογές του Καρλ Μαρξ, 7'0 Κεφάλαιο, τόμος Γ, σελ. 160, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή. 3. Καρλ Μαρξ, Το KUfdlUIO, τόμος Γ, σελ. 306, εκδόσεις Σύγχρονl1 Εποχή.

19 24 ΝΙΚΟΣ MΠOrιOΠOYΛOΣ Αμερικανοί είχαν χάοει τα οπίτια τους, αδυνατώντας να ξεπληρώσουν τα στεγαστικά δάνεια που έλαβαν. Καθ' όλη τη διάρκεια του 2007 ο αριθμός των κατασχέσεων ήταν 1,2 εκατομμύρια, ενώ το 20 ΙΟ ο αριθμός των φακέλων που συμπληρώθηκαν από τις τράπεζες για να προχωρήσει η διαδικασία κατάσχεσης ανήλθε στα 2,9 εκατομμύρια. Τον πρώτο κιόλας χρόνο της οικονομικής κρίσης 170 εκατομμύρια άνθρωποι -ένας πληθυσμός που αντιστοιχεί στο ήμισυ των κατοίκων των κρατών ΤΙ1ς ΕΕ- προστέθηκαν στις στρατιές των ανά τον κόσμο υποσιτιζόμενων. Μόνο στις ΗΠΑ υπολογίστηκε ότι από τα μέσα Οκτώβρη του 2007 έως τον Οκτώβρη του 2008 τα ασφαλιστικά και συνταξιοδοτικά ταμεία των εργαζομένων είχαν χάσει στο χρηματιστηριακό τζόγο περίπου 2 τρις δολάρια. Από τον Οκτώβρη του 2007 έως και το πρώτο τρίμηνο του 2009 η mώση των μετοχών στα διεθνή χρηματιστήρια ξεπέρασε ακόμα και εκείνη του 1929 με συνέπεια να χαθούν πάνω από 42 τρις δολάρια, ποσό που αντιστοιχούσε εκείνη τη στιγμή στο 75%του παγκόσμιου ΑΕΠ. Στις ΗΠΑ το 2009 έκλεισε με απώλεια 7,5 εκατομμυρίων θέσεων εργασίας. Στα 33 κράτη μέλη του ΟΟΣΑ, από τον Ιούλιο του 2008 μέχρι τον Ιούλιο του 20 Ι Ο, οι άνεργοι είχαν αυξηθεί κατά 13,4 εκατομμύρια, φτάνοντας τα 45,5 εκατομμύρια. Σύμφωνα με τις ανακοινώσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας, επιπλέον 68 εκατομμύρια άνθρωποι είχαν βυθιστεί έως το τέλος του 201 Ο σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας. Κατά τις εκτιμήσεις της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας, τα 218 εκατομμύρια των παιδιών που το 2009 υποβάλλονταν παγκοσμίως σε καταναγκαστική εργασία, τα επόμενα χρόνια και ως συνέπεια της κρίσης, θα πολλαπλασιαστούν. Ορισμένοι μένοντας στα επιφαινόμενα θέλουν να διαβάζουν τα παραπάνω στοιχεία με ένα βολικό για το συμπέρασμά τους τρόπο, ότι η κρίση είναι «πιστωτική,. Αλλά πριν αποδείξουμε ότι Ι1 κρίσι1 δεν είναι «πιστωτική», αλλά μια καθολική καπιταλιστική

20 .ΕΙΝΑ] Ο ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ, ΗΜΘΙΕ. 25 κρίση, ας θέσουμε έναν πιο απλό προβληματισμό: Άραγε ο λόγος που προκλήθηκαν όλα αυτά οφείλεται στην απληστία κάποιων παλιόπαιδων γιάπηδων; Των ίδιων γιάπηδων που πάντως επί τρεις τουλάχιστον δεκαετίες ενσάρκωναν και διακινούσαν ανά την υφήλιο το «αμερικανικό όνειρο» μέσα από τις σαπουνόπερες τύπου Ντάλας και Δυναστεiα; Η κρίση που αγκάλιασε ολόκληρο τον κόσμο είναι, τελικά, προϊόν της ανήθικης συμπεριφοράς αυτών των αλαζόνων Αμερικανών χαρτογιακάδων με στιλ «Τζέι Αρ»; Η κρίση έφτασε στα καθ' ημάς λόγω των ημεδαπών κλώνων τους τύπου «Γιάγκος Δράκος»; Τελικώς, το πρόβλημα εντοπίζεται στο γεγονός ότι η ανθρωπότητα τυλίχτηκε στα δίχτυα κάποιων.ανάγωγων»; Πρέπει να είναι κανείς πολύ αποχαυνωμένος για να μην καταφέρνει να διαιοθανθεί ότι από τη βουλιμία μέχρι τον κανιβαλισμό η απόσταση είναι μεγάλη. Τόσο μεγάλη που δεν καλύπτεται με τη διόλου πειστική εξήγηση ότι υπαίτια για όλο αυτό τον κατακλυσμό είναι η δράση μερικών,κακών. εκπροσώπων του «καλού» (κατά τα άλλα) καπιταλισμού. Πρέπει να είναι κανείς πολύ βολεμένος όταν υποκρίνεται ότι πίσω από τον τεχνητό καπνό των αναθεμάτων που υψώνεται για την ποταπότητα των golden boys δεν μπορεί να διακρίνει την ίδια την καπιταλιστική λειτουργία - την εκ γενετής και εκ συστιίματος δηλαδή βαρβαρότητα ενός μοντέλου οργάνωσης της κοινωνίας που αντιλαμβάνεται την καταστροφή ως «ευκαιρία. Οι εκπρόσωποι του καπιταλιστικού κόσμου θέλουν να αποδίδουν ΤΙ1 διεθνή οικονομική κρίση στην κακή διαχείριση του καπιταλιστικού συστήματος και όχι στο ίδιο το σύστημα, στις ανίατες αντιθέσεις και αξεπέραστες αντιφάσεις του. Όσο, δε, βαθαίνει η κρίση, τόσο περισσότερο φροντίζουν να «αποφεύγονται. οι συζητή-

21 26 ΝΙΚΟΣ MΠOrιOΠOYΛOΣ σεις για τις αιτ(ες της. Αρχικά μάλιστα δεν αναγνώριζαν καν την ύπαρξη της κρίσης. Έκαναν λόγο για πρόσκαιρη ύφεση. Στη συνέχεια επιχείρησαν να εστιάσουν την κρίσl] ειδικά στο χρηματοπιστωτικό τομέα και αποκλειστικά στον αμερικανικό. Όταν πια οι βαριές συνέπειες της κρίσης έγιναν ολοφάνερες και εκδηλώθηκαν παγκόσμια, έριξαν όλο το βάρος τους στη συσκότιση του 11 ραγματικού χαρακτήρα της. Άλλοι ισχυριζόμενοι ότι οφείλεται στα ανεπαρκή μέτρα διαφάνειας και ελέγχου στl] διακίνησl] και δράση των κεφαλαίων. Άλλοι εξαντλώντας την «κριτική. τους στις μεγάλες αμοιβές και στην ασυδοσία των λεγόμενων golden boys και των υψηλόβαθμων στελεχών των τραπεζών, άλλοι προσθέτοντας στα παραπάνω τα μεγάλα δημόσια χρέη και ελλείμματα, όπως και τα φαινόμενα σκανδάλων και διασπάθισης του δημόσιου χρήματος. Υπάρχουν, τέλος, κι εκείνοι της εστέτ αντικομφορμιστικής διανόησης που ερμηνεύουν την κρίση ως <κρίση χρέους. ι].διευρύνουν. τα όρια της,κριτικής. τους υποδεικνύοντας ως ένοχο το λεγόμενο <καζινοκαπιταλισμό., θεωρώντας ως βασική αιτία της κρίσης την απληστία του «σύγχρονου καπιταλισμού. και τα εντεινόμενα φαινόμενα παρασιτισμού και σήψης του συστήματος. Όλοι τους, πέρα από προθέσεις, μοιάζουν, όπως έλεγε ο Μαρξ, με εκείνους τους <θεωρφικούς. που ερμηνεύουν τη φαινομενική κίνηση του Ήλιου γύρω από τη Γη σαν την αληθινή. Οι προσεγγίσεις τους απολυτοποιούν ορισμένες υπαρκτές, αλλά μόνο επιμέρους πλευρές του σύγχρονου καπιταλισμού και της κρίσης του. Πλευρές που βρίσκονται πολύ μακριά από την <καρδιά. της κρίσl]ς, τις πραγματικές και βαθύτερες αιτίες τι]ς. Πράγματι, η κρίση εκδηλώθηκε καταρχήν στο χρηματοπιστωτικότομέα των ΗΠΑ, και όχι τυχαία, αφού «ΟΙ τράπεζες αιwτελoιίν τα 'Κέvrρα της σύγχροvης οικονομικής ζωής, τους βασικούς νευραλγικούς κόμ-

22 .ΕΙΝΑΙ Ο ΚΑΠΙΤΜΙΣΜΟΣ, ΗΛΙΘΙΕ. 27 βους όλου του καπιταλιστικού συστήματος» '. Γρήγορα όμως αγκάλιασε όλους τους τομείς της οικονομίας και επεκτάθηκε σε όλες τις καπιταλιστικές χώρες, είτε οι χώρες αυτές είχαν μεγάλα δημόσια χρέη και ελλείμματα είτε όχι. Πράγματι, η κρίση εκδηλώθηκε αρχικά στις ΗΠΑ, αλλά ταχύτατα επήλθε ο εκτεταμένος συγχρσνισμός της σε όλο τσν καπιταλιστικό κόσμο. Πράγματι, και απληστία υπάρχει και εκτίναξη του χρηματοπιστωτικού τζόγου και εκτεταμένης κλίμακας παρασιτισμός. Αλλά στην περίπτωση των γενικευμένων και με αυτή την έννοια δομικών κρίσεων, όπως η παρσύσα που διανύουμε, η απάντηση στο "γιατί» είναι αδύνατο να δοθεί όσο κι αν μεγεθυνθούν τα «παράπλευρα» στοιχεία τους, τα οποία τελικά δεν είναι παρά τα φαινόμενα εκδήλωσης και όχι τα αίτια που προκαλούν την κρίση. Για τις κρίσεις συστημικού χαρακτήρα οι εξηγήσεις του τύπου «το πέταγμα μιας πεταλούδας σων Ειρηνικό προκαλεί τσουνάμι στον Ατλαντικό. δεν επαρκούν. Συνεπώς όποιος επιθυμεί να εντσπίσει την ουσία της κρίσης θα πρέπει να σταθεί σε ένα άλλο, απολύτως εξόφθαλμο γεγονός και να προσμετρήσει τη δική τσυ καταλυτική επίδραση: ότι, δηλαδή, η στιγμή του «μπαμ. βρήκε τη διεθνή καπιταλιστική οικονομία να διανύει μια φάση εκτενούς υπερπαραγωγής και απίθανης υπερσυσσώρευσης του κεφαλαίου. Χωρίς τσ συνυπολογισμό αυτού του κομβικού στοιχείου είναι αδύνατο να προσδιοριστούν τα αληθή αίτια για το χαρακτήρα της καπιταλιστικής κρίσης, τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο, όσο και στην εγχώρια ελληνική έκφρασή της. Ας πάρουμε τα πράγματα από τη στιγμή της «Γενέσεως». Η ανάmυξη στον καπιταλισμό εκφράζεται με τη σχέση: τοποθέτηση κεφαλαίων-εκμετάλλευση εργατικής δύναμης και παραγωγή 4. Λένιν, Άπαντα, τ6μος 34, σελ. 16 Ι, εκδ6σεις Σύγχρονη Εποχή.

23 28 ΝΙΚΟΣ MΠOΓlOΠOYΛOΣ εμπορευμάτων-<tπόσπαση κέρδους-αύξηση των τοποθετημένων κεφαλαίων-<tκόμα μεγαλύτερη παραγωγή για ακόμα μεγαλύτερο κέρδος, και ούτω καθεξής. Η σχέση αυτή είναι ο κύκλος της διευρυμένης αναπαραγωγlίς του κεφαλαίου. Έχουμε, δηλαδή, κύκλους συνεχούς αύξησης και συσσώρευσl1ς κεφαλαίων, όπως και μια συνεχή αύξηση της ποσότητας των παραγόμενων προϊόντων. Ταυτόχρονα, όμως, οι εκμεταλλευτικές σχέσεις και το κυνηγητό του μέγιστου καπιταλιστικού κέρδους μειώνουν συνεχώς τη δυνατότητα των εργαζομένων να απορροφούν τα συνεχώς και περισσότερα προ"ίόντα. Η εξέλιξη αυτή, αντικειμενική και αναπόφευκτη για τον καπιταλισμό, αναπαράγει και εντείνει τις δυσαναλογίες ανάμεσα σε επιχειρήσεις ή ομάδες επιχειρήσεων, ανάμεσα σε ολόκληρσυς κλάδους και τομείς της οικονομίας. Οδηγεί αναπόδραστα σε διαταραχή των όποιων προσωρινών ισορρσπιών. Δημιουργείται έτm ένα πλαίσιο συνθηκών που δεν επιτρέπει την κερδοφόρα λειτουργία όλων των κεφαλαίων που έχουν συσσωρευτεί. Με άλλα λόγια, τα υπερσυσσωρευμένα κεφάλαια δυσκολεύονται έως και αδυνατούν να διαγράψουν τον κύκλο της διευρυμένης αναπαραγωγής. Αυtή ακριβώς η διακοπή του κύκλου αναπαραγωγής του κεφαλαίου αποτελεί την καπιταλιστική κρίση. Όταν εμφανίζονται τα πρώτα σημάδια της κρίσl1ς -οι πρώτες, δηλαδή, διαταραχές στη διαδικασία της αναπαραγωγής των κεφαλαίων-, τότε τα κέντρα του χρηματιστικού κεφαλαίου, οι τράπεζες, οι κυβερνήσεις και οι ιμπεριαλιστικοί οργανισμοί σπεύδουν με διαχειριστικά μέτρα να αποκαταστήσουν προσωρινά τις διαταραγμένες ισορροπίες, ρίχνοντας τις βαριές συνέπειες της κρίσης στις πλάτες των λαών και ενισχύοντας με τεράστιες ενέσεις κρατικού χρήματος τις τράπεζες, τα μονοπώλια και τις μεγάλες επιχειρήσεις. Ακόμα κι όταν προσωρινά τα καταφέρνουν, η γενίκευση της κρίσης παίρνει μια πρόσκαιρη αναβολή. Γι' αυτό

24 .ΕΙΝΑΙ Ο ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ, Ηι\IΘΙΕ. 29 και παρά τα όποια μέτρα λαμβάνουν οι Kαπιταλισrές, οι κρίσεις αποτελούν διαχρονικά τα αναπόσπασrα συσrατιkά σroιxεία της KαπιταλισrΙKής οικονομίας, που όχι μόνο δεν εξαφανίζονται, αλλά εμφανίζονται και επανεμφανίζονται περιοδικά, εναλλασσόμενες με περιόδους KαπιταλισrΙKής ανάmυξης. Σε κάθε περίmωση, οι πολιτικές και τα «πυρoσβεσrιkά" μέτρα των Kαπιταλισrών κάθε άλλο παρά επιδιώκουν να φτάσουν σrη ρίζα του προβλήματος, αφού η πραγματική και βαθύτερη αιτία των KαπιταλισrΙKών κρίσεων βρίσκεται σrη βασική και ανίατη αντίθεση του Kαπιταλισrικού συσrήματoς: σrην αντίθεση ανάμεσα σroν κοινωνικό χαρακτήρα της παραγωγής, από τη μια μεριά, και σroν ατομικό τρόπο ιδιοποίησης των αποτελεσμάτων της, από την άλλη. Από τη μια μεριά, δηλαδή, βιώνουμε το μεγαλύτερο και εντονότερο από κάθε άλλη εποχή κοινωνικό χαρακτήρα της παραγωγής, αφού η παραγωγή του κάθε εργάτη σε οποιοδήποτε τμήμα οποιουδήποτε εργoσrασίoυ δεν εξαρτάται μόνο από την εργασία του ίδιου ή των συναδέλφων του σro ίδιο τμήμα ή και αυτών σrα υπόλοιπα τμήματα της επιχείρησης. Η παραγωγή του εργoσrασίoυ συνολικά εξαρτάται από την παραγωγή άλλων επιχειρήσεων, που πολλές φορές βρίσκονται σε άλλες χώρες ή και σε άλλες ηπείρους, που το προμηθεύουν με μέσα παραγωγής, με πρώτες ύλες, με εφόδια, με εργαλεία, με καύσιμα, εξαρτάται από τις τράπεζες ή τις επιχειρήσεις πώλησης των προϊόντων της παραγωγής του, εξαρτάται, τελικά, από τη δουλειά χιλιάδων και εκατομμυρίων εργατών. Το τελικό αποτέλεσμα είναι να επέρχεται ένας καταμερισμός της εργασίας σε κοινωνικό επίπεδο και κατά συνέπεια συνολικά η παραγωγή να αποκτά έναν ολόπλευρα κοινωνικό χαρακτήρα. Από την άλλη μεριά όμως, και ενώ η κάθε παραγωγική μονάδα εξαρτάται σε μεγάλο ή και απόλυτο βαθμό από το παραγωγικό αποτέλεσμα των επιχειρήσεων που συνεργάζονται με αυτή, το μο-

25 30 ΝΙΚΟΣ MΠOrιOΠOYΛOΣ νοπώλιο, ο κεφαλαιοκρότης, ο μέτοχος της κάθε ξεχωριοτής μονάδας για το μόνο που ενδιαφέρεται, σε τελευταία ανάλυση, είναι το δικό του -το αποκλειοτικά δικό τοι ι - κέρδος. Αυτό το συνεχές κυνηγητό του μέγιοτου ατομικού κέρδους οδηγεί με τη σειρά του οτην άναρχη ανόπτυξη της καπιταλιοτικής παραγωγής και οικονομίας οτη συνεχή πρόκληση δυσαναλογιών και διεύρυνση των ανιοορροπιών ανάμεσα σε τομείς και κλάδους σ [ ην αλυσίδα της κοινωνικής-παραγωγικής δρα ο τηριότητας, καθώς η οικονομία δε λειτουργεί για να καλύψει τις ανάγκες της κοινωνίας, αλλά υποτάσσει αυτές τις ανάγκες, τις εκμεταλλεύεται, τις αξιοποιεί και τις θέτει σε ομηρία απαιτώντας για την ικανοποίησή τους «λύτρα που καταβάλλονται ο τους κεφαλαιοκράτες με τη μορφι] του κέρδους. Όταν ο το παραπάνω πλαίσιο σπάσει ένας κρίκος αυτής της αλυσίδας, οι επιπτώσεις προσλαμβάνουν χαρακτιίρα χιονο ο τιβόδας και ξεσπά η κρίση. Ας επιχειρήσουμε λοιπόν να δούμε τι πραγματικά συμβαίνει, σε τι συνί ο ταται η παγκόσμια κρίση που συγκλονίζει τον καπιταλιοτικό κόσμο. Ισχυριζόμαοτε ότι αυτή η κρίση είναι μια τυπική περίπτωση κρίσης υπερπαραγωγής και υπερσυσσώρευσι1ς κεφαλαίου. Για να αποδείξουμε τον ισχυριομό μας, για να καταδείξουμε το χαρακτήρα της κρίσης ως κρίσης υπερπαραγωγής, μεθοδολογικά θα ξεκινήσουμε αντίοτροφα, έχοντας πάντα υπόψη ότι είναι σύνηθες, όπως έλεγε ο Ηράκλειτος, να «ξεγελιούνται οι ά ν θρωποι σχ ι:r ικά με τη γ ν ώση τω ν φανερών πρα γμ άτων. Πόσο μάλλον όταν τα πράγματα δεν είναι τόσο φανερό, όπως οτο ζήτημα του μέσου ποσοοτού κέρδους. Θα ήταν ιερόσυλο, ματαιόσπουδο και κωμικά βαρύγδουπο να επιχειρήσει κανείς να «ξεπετόξει. σε «τρεις γραμμές. ό,τι ο Μαρξ

26 .[ΙΝΑ] Ο ΚΛΠΙΤΜΙΣΜΟΣ, ΗΜΘΙΕ. 31 χρειάστηκε εκτενείς συλλογισμούς για να αναλύσει τόσο στον πρώτο τόμο του Κεφαλαίου, όπου ασχολείται με το ζήτημα της υπεραξίας, όσο και στον τρίτο τόμο, όπου περιγράφει το νόμο της πτώσης του μέσου ποσοστού κέρδους. Εδώ επομένως, αδρά και δίχως να διεκδικούνται δάφνες εκτενούς διερεύνησης του θέματος (κάτι άλλωστε που αφενός δεν είναι στόχος της συγκεκριμένης εργασίας και για την οποία αφετέρου ο αναγνώστης μπορεί να ανατρέξει αυθεντικά στα κλασικά κείμενα της πολιτικής οικονομίας), θα προσπαθήσουμε να δώσουμε ένα περίγραμμα: Ο καπιταλιστlίς, για να υπερκεράσει τον ανταγωνιστή του στη διεκδίκηση μεγαλύτερου μερίδιου κέρδους στην αγορά, είναι «καταδικασμένος» να βελτιώνει, να εξελίσσει τα μέσα παραγωγής. Όμως η εισαγωγή στην παραγωγή νέας τεχνολογίας και αποδοτικότερων μηχανών έχει ως συνέπεια την απομάκρυνση από την παραγωγική διαδικασία όλο και μεγαλύτερου μέρους ανθρώπινης εργασίας και τη μείωση του αναγκαίου χρόνου που απαιτείται για Τψ παραγωγή του προϊόντος. Τούτο με τη σειρά του -και με σταθερούς όλους τους άλλους παράγοντες- επιφέρει όλο και μικρότερη άντληση υπεραξίας από τον καπιταλιστή, αφού ό,τι χρειαζόταν χτες «χ» χρόνο εργασίας και «Ψ» εργάτες για να παραχθεί, με την εξέλιξη των μηχανών χρειάζεται πλέον «χ/2. χρόνο και «ψ/2. εργάτες. Δηλαδή το κεφάλαιο, διευρύνοντας τους υλι Koύς όρους παραγωγής, μειώνει τον αναγκαίο χρόνο που απαιτείται για την παραγωγή ενός πρσ"ίόντος, μειώνει δηλαδή το χρόνο που εκμεταλλεύεται τον εργάτη και κατ' αυτό τον τρόπο, αντικειμενικά, στενεύει την πηγή από όπου αντλεί κέρδος. Αυτή η πηγή δεν είναι άλλη από την απλήρωτη υπερεργασία. Ο τεχνολογικός εξοπλισμός επιφέρει τον εξοβελισμό όλο και περισσότερων εργατών από την παραγωγική διαδικασία με συνέπεια να μειώνεται.το ποσοστ6 του μεταβλητού 'Κεφαλαίου μέσα στη γε-

27 32 ΝΙΚΟΣ MΠOrιOΠOYΛOΣ ν ΙΚ'ή σύνθεση τ ο υ κεφαλαίου σαν αιιαραίτ η τ ο απο τέλ ε σμ α τ ης σ υσσώρευσης.5, Έτσι ακόμα κι όταν για το μεμονωμένο καπιταλιστή η μόζα των κερδών αυξόνει λόγω της βελτίωσης των παραγωγικών δυνατοτήτων της επιχείρησής του, εντούτοις, στο σύνολο των καπιταλιστών ως τόξη, το μέσο ποσοστό κέρδους βαίνει μειούμενο, Το αποτέλεσμα αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι μειώνεται ο συνολικός αριθμός των εργατών και Ι1 ποσότητα ζωντανής εργασίας που απαιτείται στψ παραγωγή και την οποία οι κεφαλαιοκρότες μπορούν να εκμεταλλευτούν, Ταυτόχρονα, όμως, με αυτή τψ εξέλιξη μειώνεται η υπεραξία που μπορούν να αποοπόοουν, στενεύει ουνεπώς η πηγή του κέρδους τους, Με όλλα λόγια: ό,τι είναι η προϋπόθεση για την ανόmυξη του κεφαλαίου, η διεύρυνση δηλαδή της παραγωγής με την εφαρμογή όλο και πιο εξελιγμένων επιστημονικό και τεχνολογικό μέσων, συνιστό ταυτόχρονα και ναρκοθέτηση του εδόφους πόνω στο οποίο οικοδομείται η καπιταλιστική κοινωνία, Η αναντίρρητη αυτή αλήθεια ως γενική τόση του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ, σε συνθήκες πρωτόγνωρης τεχνολογικής ανόmυξης το μέσο ποσοστό κέρδους σε παγκόσμιο επίπεδο από το 1970 και μετό βαίνει μειούμενο σε ορισμένους τομείς έως και 50%.,Ακόμα και με τις συντηρητικές εκτιμήσεις του οικονομολόγου και ιστορικού Ρόμπερτ Μπέρνερ, διευθυντή του Centel" [or Social ΤheΟΙΎ and Comparative History στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, τα ποσοστό κέρδους το διόστημα ήταν σχεδόν κατό 1/3 χαμηλότερα σε σχέση με το '50 και το '60 και κατό 18% χαμηλότερα σε σχέση με τις αρχές της δεκαετίας του '70,6 5, Λένιν, Άπαντα, τόμος 2, σελ, 157, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, 6, Eλι:vθεpoιvπία, 30, ,

28 .EINAI Ο ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ, ΗΛΙΘΙΕ. 33 Φυσικά, ο κεφαλαιοκράτης επιχειρεί να αvrισταθμίσει και να υπερβεί αυτή την κατάσταση εισάγοvrας νέες μορφές άvrλησης υπεραξίας και οξύνοvrας περαιτέρω την αvrίθεση κεφαλαίου-εργασίας και ταυτόχρονα όλες τις αvrιθέσεις που εκδηλώνοvrαι με τη μορφή των κοινωνικών ανισοτήτων. Τα μέσα που διαθέτει ο κεφαλαιοκράτης είναι η ίδια η ανάmυξη της τεχνολογίας που επιτρέπει την άvrληση περισσότερης υπεραξίας από λιγότερους εργάτες, είναι η υπερεκμετάλλευση του εργάτη, η συμπίεση του μισθού κάτω από την αξία της εργατικής δύναμης, η απλήρωτη εργασία, η μείωση του πραγματικού μισθού μέσω της ανόδου των τιμών των προϊόvrων, η εvrατικοποίηση της εργασίας, η διατήρηση εκτεταμένων ζωνών τεχνολογικής υποβάθμισης, η έvrαξη ολόκληρων ηπείρων σε καθεστώς εργασιακού «απαρτχάιvr», η απομύζl1ση πρώτων υλών μέσα από κατακτήσεις και κατοχές χωρών, η διεύρυνση του εξωτερικού εμπορίου με λιγότερο αναmυγμένες χώρες, η εκμετάλλευση των μεταναστών, κ.λπ. Όμως, το avrlστάθμισμα επιτυγχάνεται κατά ένα μόνο μέρος δεδoμ νoυ ότι α) ο καπιταλιστής δε θα είχε κανένα όφελος αν πέθαινε στην κυριολεξία όλους τους εργάτες του από την πείνα' β) ακόμα και η πιο ακραία εvrατικοποίηση της εργασίας έχει όρια που καθορίζοvrαι από το γεγονός ότι οι φυσικές αvrοχές του ανθρώπινου σώματος είναι πεπερασμένες και από το αξεπέραστο πρόβλημα ότι καμία, παράταση του ωραρίου δεν μπορεί να ξεπεράσει το 24ωρο της 11μέρας. Σε αvrίθεση με τα προηγούμενα, όμως, δεν τίθεται κανένα όριο που να δεσμεύει την τεχνολογική πρόοδο, με συνέπεια την ελαχιστοποίηση του ρόλου της ανθρώπινης εργασίας στην παραγωγική διαδικασία. Εκεί δηλαδή που με την επιστημονικοτεχνικι] πρόοδο, όπως σημειώνει ο Μαρξ, «nραυμιπικά nλούσιο (θα μπορούσε να) είναι ένα έθνος που δουλεύει έξι αντί για δώδεκα ώρες» και ο πλούτος του να μετριέται με τον ελεύθερο διαθέσιμο χρόνο, την

29 34 ΝΙΚΟΣ MΠOΓlOΠOYΛOΣ καλλιτεχνική, επιστημονικlί, μορφωτική και κάθε μορφής ελεύθερη ανάmυξη ΤΙ1ς προοωπικότητας των ατόμων, ο καπιταλιστlίς χρησιμοποιεί την τεχνολογία εχθρικά απέναντι στον εργάτη και τον μετατρέπει από «δούλο-μηχανiί», που ήταν στην αρχαιότητα, σε εξάρτημα και σε σύγχρονο «δούλο της μηχανiίς». Η ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών ως αποτέλεσμα του κοινωνικού χαρακτήρα της εργασίας δεν είναι καθόλου λογικό να συνεπάγεται ανεργία και ένταση της εκμετάλλευσης, αλλά αντίθετα βελτίωση της ποιότητας της ζωής και της εργασίας των εργαζομένων. Προοmική απολύτως εφικτή, αλλά μόνο σε μια κοινωνία λα'ίκlίς εξουσίας και οικονομίας. Μέσα, όμως, στο υφιστάμενο καπιταλιστικό πλαίσιο --{)ΊΟ φόντο των ασύλληmα διευρυμένων παραγωγικών δυνατοτήτων που εξασφαλίζει η επιστήμη και η τεχνολογία- ήρθε για μια ακόμα φορά στην καπιταλιστικι] ιστορία η στιγμή που το κεφαλαιοκρατικό σύστημα «φράκαρε». Και «φράκαρε» όχι λόγω κάποιας «διαχειριστικής ανηθικότητας», αλλά ακριβώς λόγω του γεγονότος ότι 11 φυσική ροπή της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής στην εξασφάλιση κέρδους μέσα απο την απομύζηση της υπεραξίας της εργατικής δύναμης είναι συνώνυμη με την εκμετάλλευση ΤΙ1ς εργατικής τάξης έως τα έσχατα όρια. Πολυεθνικές, μονοπώλια, τραπεζίτες, κυβερνήσεις, καπιταλιστικά κράτη, διεθνείς ιμπεριαλιστικοί οργανισμοί --{)ΊΟ πλαίσιο της άναρχης καπιταλιστικής ανάmυξης, των αδυσώπητων κεφαλαιοκρατικών ανταγωνισμών και περικόmοντας ό,τι «περιπό» υπήρχε σε μισθούς για την αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης, επεκτείνοντας τις ουρές ΤΙ1ς ανεργίας, λεηλατώντας κοινωνικά δικαιώματα και προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας, ποινικοποιώντας κάθε κοινωνικι] κατάκτησl1

30 .ΕΙΝΑΙ Ο ΚΑΠΙΤλλIΣΜΟΣ. ΗΛιΘIΕ. 35 ως «συvrεχνιακ6 προνόμιο»- άνοιξαν το «τζίνι» και άφησαν να προβάλει με κραυγαλέα μορφή '1.αντίφαση στην κεφαλαιοκρατικιί κοινωνία: Οι εpγιirες σαν αγοραστές εμπορευμάτων έχουν μεγάλη σημασία για πιν αγορά. Η κεφαλαιοκρατικιί 6μως κοι.νωνία έχει την τάσιι να περιορίζει στο κατώτατο 6plO τιιν τιμ'ί του ειιrιopεύματ6ς τους (της εργατικής δύναμης) 6ταν αντιχρύζει τους εpγιirες σαν πουλητές»'- Τα παραπάνω δε σημαίνουν τίποτα λιγότερο από το ότι ο κεφαλαιοκράτης θέλει έναν εργάτη-αvrικείμενο εκμετάλλευσης στο εργοστάσιο, αλλά ταυτόχρονα θέλει κι έναν εργάτη-καταναλωτή των προϊόvrων του στ'1ν αγορά. Και μάλιστα όσο μεγαλύτερη και πλουσιότερη γίνεται η παραγωγή (από τη δουλειά του εvrεινόμενα καταπιεζόμενου εργάτη), τόσο περισσότερο έχει ανάγκη ο καπιταλιστής τον εργατικό πληθυσμό να εμφανίζεται μπροστά στα ράφια του ως πρόσχαρος και απλοχέρης αγοραστής. Όμως, ποτέ η φτώχεια, είτε στην απόλυτη είτε στη σχετική μορφή της, δε συμβαδίζει με εκείνους τους ρυθμούς κατανάλωσης που απαιτεί η διεύρυνση Τ'1ς παραγωγής. Εδώ, επομένως, οφείλεται το «βραχυκύκλωμα» του συστήματος: στη δομικι] του αvrίφαση, από τη μια μεριά η απόλυτη κοινωνικοποίηση της παραγωγής ώστε να παράγει αμύθητο πλούτο, κι από την άλλη μεριά αυτοί που παράγουν τον πλούτο να τον αποστερούvrαι. Ό,τι δημιουργούν οι εργάτες αφενός καταλήγει στα χέρια ελάχιστων σφετεριστών, αφετέρου ό,τι παράγουν ως εργάτες αδυνατούν να το αγοράσουν ως καταναλωτές. Με άλλα λόγια, όπως τονίζει ο Λένιν, 'η αντίθεαιι ανάμεσα στην παραγωγή και στην κατανάλωσιι, που χαραπτηρίζι1 τον καπιταλισμ6, συνίσταται στο 6τι η παραγωγή αυξάνει με τεράστια ταχύτητα, 6τι ο συ,'αyωvlσμ6ς τιίς προσδίδει μια τάσιι αnεpι6plστιις διεύρυνσης, ενώ η κατανάλωση ('Ι ατομικιί), και 7. Καρλ Μαρξ, Το Κεφάλαιο, τόμος Β, σελ. 134, ρώσικι1 έκδοση 1955.

31 36 ΝΙΚΟΣ MΠOrιOIlOYΛOΣ όταν αυξάνει, αυξάνει εξαιρετικά αργά. Η προλιταριακιί κατάστασιι των λαϊκών μαζών δε δίνα τη δυνατότητα να αυξάνα γοργά η ατομlκ'ιί κατανάλωσιι (...). Η αντίθεση ανάμεσα στην παραγωγιί και στην κατανάλωσιb που χαραλ7ηρίζα τον καπιταλισμό, συνίσταται μόνο στο ότι ο εθνικός πλούτος αυξάνει παράλληλα με τψ αύξηση της λαϊκής αθλl6τιιτας, στο 6τι οι παραγωγικές δυνάμεις της κοινωνίας αναπτύσσονται δίχως αντίστοιχιι αύξησιι της λα;.'* 'κατανάλωσης, δίχως τη χριισιμοποίησιι αυτών των παραγωγαών δυνάμεων προς 6φελος των εργαζ6μενων μαζών. Αυτή είναι η τόσο εξόφθαλμl] πραγματικότητα, η τόσο εξόφθαλμη αvrίθεση που αρνούvrαι να δουν οι αστοί. Αλλά ακόμα και όποτε οι αστοί ή μικροαστοί οικονομολόγοι την ομολογούσαν «νόμιζαν ότι η παραγωγιί (είναι που) ακολουθεί τιιν κατανάλωσψ, σε αvrίθεση με τον Μαρξ, που «έδαξε 6τι η σύνδεσιι αυτή είναι μ6νο έμμεση, ότι εκδηλώνιται μόνο σε τελευταία ανάλυσιι, επαδ'ί στιιν κεφαλαιοκρατικιί κοινωνία η κατανάλωση (είναι που) ακολουθεί την ιιαραγωγή. Ωστόσο, όμως, αν και φμεση, η σύνδεση υπάρχα. Η κατανάλωση σε τελευταία ανάλυση Ι1ναι υποxpεωμbη να ακολουθεί την παραγωγή, και εφόσον οι παραγωγικές δυνάμας τείνουν ασυγκράτητα προς μια απεριόριστη αύξηση της παραγωγής, ενώ η κατανάλωση είναι περιορισμένη λόγω της προλιταριακής κατάστασης των λαϊκών μαζών...». Σε κάθε περίπτωση, μόνο στην απελπισμένη φαvrασία και στα ευγενικά όνειρα των αρνητών του καπιταλιστικού κραχ μπορεί να υπάρξει καπιταλισμός «χωρίς αντίθεση ανάμεσα στην παραγωγιί και στην κατανάλωση, χωρίς η γιγάντια αύξησιι τιις παραγωγιίς να συνοδεύεται από μια εξαιρετικά αδύνατη αύξηση (ή ακόμα και στασιμότητα και χειροτέρεψη! της λαίκιίς κατανά,ιωσης., όπως προσθέτει ο Aέvtvs. Αυτή είναι η αvrίθεση '1 οποία εκδηλώνεται επί δυο ολόκληρους αιώνες με τη γνώριμη μορφή των καπιταλιστικών κρίσεων. Κι όμως σε κάθε εκδήλωσή της οι αστοί πολιτι- 8. Λένιν, Άπιrnα, τόμος 4, σελ , εκδόσεις ΣύΥχρονι] Εποχι].

32 .EINAJ Ο ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ, Ι ΙΛΙΘΙΕ. 37 κοί, οικονομολόγοι, δημοσιογράφοι προσποιούνται πάντα το ίδιο «ξάφνιασμα». Κάθε ξέσπασμα της κρίσης φέρνει στο προσκιίνιο την αναρχία του KαπιταλισnKOύ τρόπου παραγωγής. Μια αναρχία που φανερώνεται με τον πλέον καταστροφικό τρόπο και που λόγω ΤΙΊς υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου, από τη μια, και της μείωσης της λαϊκής καταναλωτικής δυνατότητας, από την άλλη, επιφέρει με τη σειρά της την αδιάθετη υπερπαραγωγιί. Παράλληλα είναι ακριβώς αυτι] '11 συσσώρευση του κεφαλαίου», σημειώνει ο Λένιν, «(που) επιτα;ι:ύνοντας την εκτόπιση των εpγατwιι από τις μηχανές και δημι OυpγWιιτας στον έναν πόλο πλούτη και στον άλλον αθλιότιιτα, γεννά και το λεγόμενο ''βιομηχανικό εφεδρικό στρατό", το "σχετικό πλεόνασμα" εργατών 'ί τον "καπιταλιστικό υπεpπλllθvσμό", που παίρνει εξαιρετικά ποικίλες μορφές και δίνει στο κεφάλαιο τη δυνατότιιτα να διευρύνει εξαιρετικά γριίγορα την rιαpαγωγιί. Η δυνατότητα αυτή», προσθέτει,.σε σύνδεσιι με τις πιστώσι1ς 'Και τη συσσώρευση του κεφαλαίου σε μέσα παραγωγής δίνει, ανάμεσα στα άλλα, το κλειδί για την κατανόηση των κρίσεων υπερπαραγω-, 9 γης...». Εν ολίγοις: είναι ο ίδιας ο καπιταλιστικός τρόπος λειτουργίας, είναι η τάση του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής προς την απόλυτη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων που επιφέρει τη,λεγόμενη πλ'lθώρα κεφαλαίου. η οποία.αναφέρεται ουσιασπκά πάντα στην πληθώρα εκείνιι κεφαλαίου, για το οποίο η πτώση του ποσοστού του κέρδους δεν ισοσταθμίζεται αιιό την μάζα του (...) ή αναφέρεται στην πλ 11- θώρα εκείl"l που, με τη μορψιί της Πίστης. διαχειρίζεται,τα κεφάλαια εκείνα {!Ου μόνα τους είναι ανίκανα για αυτοτελή δράση»]ο, Το υπερσυσσωρευμένο αυτό κεφάλαιο, καθώς παράλλιίλα τίθεται σε κίνηση 9. Λένιν, Άιιαντα, τόμος 26, σελ , εκ6όσεις Σύγχρονι] Εποχι Καρ\ Μαρξ, Το Kι:rrάλαιo, τόμος Γ, σελ. 317, εκδόσεις Σύγχρονη ΕποχlΙ

33 38 ΝΙΚΟΣ MΠOrιOΠOYΛOΣ ο νόμος της πτωτικής τάσης του μέσου ποσοστού κέρδους, νόμος που εκδηλώνεται ως ηροϊόν της φύσης του καπιταλισμού να κοινωνικοποιεί ολόπλευρα την παραγωγή, επειδή ακριβώς αδυνατεί να παράξει το επιθυμητό κέρδος, παραμένει ολότελα ή εν μέρει αδρανές. Αυτός είναι, τελικά, και ο λόγος για τον οποίο το κεφάλαισ αναγκάζεται να βιώνει επί μακρόν το δομικό του παραλογισμό: «Χάνει - κερδίζοντας»! Ή, όπως θα το έλεγε ο Μαρξ, ο κεφαλαιοκράτης μπορεf -να ζει π.ιο πλούσια και ταυτόχρονα ν' "αιιαρνιέται " περισσότερα. ι Ι. Ειδικά στις σύγχρονες συνθήκες, που '1 κοινωνικοποίηση της παραγωγής έχει πάρει ανεπανάληmες διαστάσεις λόγω της αυτοματοποίησης και της πληροφορικής επανάστασης, ο παραλογισμός μετατρέπεται σε σχιζοφρένεια οξύτατης μορφής, με το κεφάλαιο να αναζητά άλλες διεξόδους αξιοποίησής του και, με την εξαιρετική όσφρηση του κέρδους που διαθέτει, τελικά να οδηγείται στις 'χρηματιστικές μηχανορραφίες». Πρόκειται για εκείνη τη φάση κατά την οποία ενώ «η ανάπτυξη του καπιταλισμού έφrασε στο σημείο που, αν και η εμπορευματική παραγωγή "βασιλεύει" όπως και πριν και θεωρείται η βάση όλης της οικονομίας, στην πραυματικότιιτα έχει πια υποσκαφτεί και τα κυριότερα κέρδη πάνε στις "μεγαλοφυίες" των χρηματιστικών μηχανορραφιών. Αυτές οι ιι,1χανορραψίες και κατεργαριές έχουν για βάση τους τιιν κοινωνι.κοποίηση της παραγωγής, η τεράστια όμως πρόοδος "ις ανθρωπότητας, που με τη δουλειά τι / ς έφτασε ως αυτιί την κοιν ων ικοποίη σ Ιb πάει προς όφελος των... ΚεΡδοσκόπων «12. Όμως, αργά ή γρήγορα, κι αυτή η κερδοσκοπική κίνηση του κεφαλαίου θα οδηγήσει σε νέα κινούμενl1 άμμο. Η μεσοπρόθεσμα πληθωριστική εκτίναξη της κερδοφορίας του θα δώσει τη θέση της σε νέα αδιέξοδα. Και τούτο διότι το κεφάλαισ μπορεί να βγήκε πρόσκαιρα Ι Ι. Καρλ Μαρξ, Το KεrrdA(J1o, τόμος Α, σελ. 630, εκδόσεις Σύγχρονη EnoX.j. 12. Λένιν, Άπαwα, τόμος 27, σελ. 328, εκ66σεις Σύγχρονη Εποχή.

34 .[Ι ΝΑΙ Ο ΚΑΠΙΤλλΙΣΜΟΣ, Ηι\IΘIΕ. 39 από το τούνελ μέσα στο οποίο «έχανε - κερδίζσντας», αλλά αυτόματα εισήλθε σε ένα νέο φρενσκομείο, το φρενοκομείο τσυ χρηματοπιστωτικού τζόγου, που απέξω η πόρτα γράφει:.κερδίστεχάνοντας... Ας πάρουμε, τώρα, το παράδειγμα της.φούσκας» των στεγαστικών δανείων στις ΗΠΑ, στην ουσία του και πέρα από τις τεχνικές λεπτομέρειες που συνθέτουν τη λεγόμενη.χρηματοπιστωτική ασυδοσία», για να δούμε αφενός πώς λειτούργησε το σχήμα που περιγράφει ο Λένιν -«εξαιρετικές παραγωγικές δυνατότητες», εν προκειμένω στην κατασκευή σπιτιών,.συσσώρευση κεφαλαίου, πιστώσεις και αφετέρου πώς λειτουργεί το.φρενοκομείο.: έχουμε ένα σύστημα που διαθέτει όλες τις δυνατότητες, αλλά κανένα ενδιαφέρον, να στεγάσει τους εργαζομένους οι οποίοι αδυνατούν να αγοράσουν σπίτι. Χωρίς καμία διάθεση.κοινωνικής πρόνοιας., απλώς και μόνο για να μη λειτουργήσει.αντιπαραγωγικά., το κεφάλαιο αντί να καταστήσει τους εργαζομένους μαζικά άστεγους, φροντίζει να «ντύσει» την ανέχειά τους με δανεικά. Έτσι, έχοντας εκ προοιμίου απορρίψει κάθε σκέψη για προγράμματα δι1μόσιας και δωρεάν λαϊκής στέγης, όχι μόνο δεν τους αυξάνει τους μισθούς για να μπορσύν να αποκτήσουν σπίτι, αλλά σπεύδει και να τσυς πιστώσει, δl1λαδή να τους.φεσώσει., υποθηκεύοντας όχι μόνσ τα σπίτια τους και το δικαίωμά τους για στέγαση, αλλά υποθl1- κεύοντας και τους IΊδl1 περικομμένους μισθούς τους. Μάλιστα, δεν περιορίζεται εκεί. Από το χρεόγραφο με την υπογραφή του φεσωμένου εργάτη ο καπιταλιστής-τραπεζίτης προσδοκεί πολλαπλό κέρδος: επενδύοντας στην αφαίμαξl1 μελλοντικής υπεραξίας το μεταπουλά σε άλλους «επενδυτές., εκείνοι σε τρίτους και ούτω καθεξής, και με αυτό τον τρόπο όλοι τους διπλοτριπλοτζογάρουν πά-

35 40 ΝΙΚΟΣ MΠOrιOΠOYΛOΣ νω στο χρέος που έχει φορτωθεί στις πλότες των δανειζομένων. Κερδοσκοπούν από την κίνηση του χρήματος που τεχνl]1ό έχουν δημιουργιίσει. Ποντόρσυν ακόμα και στσ ενδεχόμενο ο δανειζόμενος να κηρύξει «mώχευσψ. Έτσι, δανειστές, χρηματιστές, τραπεζίτες εξασφαλίζουν κέρδη ακόμα και στην περίmωση (και μόλιστα: ειδικό στην περίmωση!) που ο δανειζόμενος δεν μπσρέσει να ξεπληρώσει. Όμως σύτε για μια στιγμή δεν πρέπει να διαφεύγει της προσσχής μας ότι ι] «φούσκα. των στεγαστικών δανείων στις Η ΠΑ, Ι] αντίστοιχα ο υπερδανεισμός των λαϊκών νοικοκυριών στην Ελλόδα, δε θα μπορούσε να πόρει τις διαστόσεις που έλαβε αν ως αντικειμενική βόση για τη διόγκωσή της δεν υπήρχε το γεγονός ότι τα πραγματικό εισοδήματα του μέσου Αμερικανού πολίτη, όπως και του μέσου Έλληνα πολίτη, δεν κινούνταν στα προ τριακονταετίας επίπεδα. Αυτό είναι το γεγονός που τους έθεσε υπό πιστωτική ομηρία. Μετό όμως από αυτή τη διαρκή πσρεία συμπίεσης των λαϊκών εισσδl]μότων, διό της οποίας ο κεφαλαιοκρότης αυξόνει την υπεραξία που αντλείόπό τον εργότη διευρύνοντας την ποσότητα της απλήρωτης εργασίας, ο εργότης στερείται όλο και πιο πολύ της δυνατότητας να μετατραπεί σε αγοραστή των εμπορευμότων του κεφαλαιοκρότη. Τότε ακριβώς Ι] χρηματοπιστωτική επέκταση, από δρόμος του κεφαλαίου για ΤΙ] διασφόλιση της αναπαραγωγής του, μετατρέπεται σε διόπλατη λεωφόρο. Η σκέψη είναι απλή: όταν κόποιος δεν έχει και συνεπώς δεν μπορεί να αγορόσει, εφόσον είσαι καπιταλιστής και το κέρδος σου εξαρτόται από το αν τελικό θα αγορόσει, τότε τον δανείζεις. Γιατί, όμως, δεν μπορεί να αγορόσει; Η εξlίγηση, που όπως αναφέρθl]κε ήδl] για την περίπτωση των ΗΠΑ δεν είναι όλλη από ΤΙ]V καταβύθιση των πραγματικών εισοδημότων των εργαζομένων, προκύπτει από τα ακόλουθα στατιστικό δεδομένα:

36 .ΕΙΝΑΙ Ο ΚΑΓιIΤΜIΣΜΟΣ, HΛJΘIE. 41 στις ΗΠΑ τα τελευταία 40 χρόνια έχει μεταβλl1θεί δραστικά ο συσχετισμός συμμετοχής στο εθνικό προϊόν μεταξύ του 5% των πιο πλούσιων και εις βάρος του 20% των πιο φτωχών, ' 3 με συνέπεια ο μέσος μισθός με τιμαριθμική αναπροσαρμογή των Αμερικανών εργατών την τελευταία τριακονταετία να έχει υποστεί rιpayματική μείωση. Αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο αντίστοιχα πτωτική είναι η τάση που παρουσιάζει τα τελευταία 25 χρόνια, τόσο στις αναmυγμένες όσο και τις αναπτυσσόμενες καπιταλιστικές οικονομίες, το μερίδιο των αμοιβών των εργαζομένων, σε σχέση με το παραγόμενο προϊόν." Από τις συνηθέστερες αλχημείες είναι όσα περιγράψαμε παραπάνω να χρησιμοποιούνται από τους θαμώνες του συστήματος για να συσκοτιστούν οι πραγματικές αιτίες της κρίσης. Σε κάθε περίmωση θα ήταν μεγάλο λάθος -ή.λάθος.- να καταλήξει κανείς στο συμπέρασμα ότι η αιτία της κρίσης βρίσκεται στην υποκατανάλωση των λαϊκών στρωμάτων και άρα ότι με μια καλύτερη διαχείριση, με κάποια αύξηση των εργατικών εισοδημάτων που θα «βελτίωνε. τη θέση των λαϊκών στρωμάτων ο καπιταλισμός θα ξεπερνούσε την κρίση του. Πρόκειται για θεωρία με βάση την οποία αστικές πολιτικές δυνάμεις -και όχι μόνα- προσπαθούν να στηρίξουν τη δική τους αντιεπιστημονική ερμηνεία για τις οικονομικές κρίσεις του καπιταλισμού. Οι δυνάμεις αυτές δε διστάζουν μάλιστα, αφού πάρουν τη φράση του Μαρξ ότι «η τελική αιτία όλων των πραγματικών κρίσεων παραμένει πάντα 'l φτώχεια και ο περιορισμός της κατανάλωσης των μαζών.... ' να την αποσπούν από τη συνολική μαρξιστική ανάλυση και να την παρερμηνεύουν. Τι δεν αντιλαμβάνονται -ή κάνουν ότι δεν.αντι- 13. Lι! Μοιιd,-εcoιιοπιί" Τί"",

37 42 ΝΙΚΟΣ ΜΠΟΓΙΟΠΟΥΛΟΣ λαμβάνονται»- όχι μόνο σε σχέση με την ανάλυση του Μαρξ, αλλά σε σχέση με την ίδια την πραγματικότητα: ότι το περιοριστικό όριο που υπάρχει στην κατανάλωση των λαϊκών στρωμάτων και που φυσικά καθορίζεται από το ύψος του εισοδήματός τους είναι ένα όριο που προκύπτει αντικειμενικά και όχι τεχνητά. Προκύπτει, όπως αμέσως θα εξηγήσουμε, από την (δια τη φύση του καπιταλισμού και ανεξάρτητα από την «καλή» ή «κακή» διάθεση των κεφαλαιοκρατών και των πολιτικών τους εκπροσώπων απέναντι στον εργαζόμενο λαό. Ακόμα δηλαδή κι αν υποθέσουμε ότι οι κυρίαρχες οικονομικές πολιτικές δε θα κατέφευγαν σε μέτρα υποτίμησης των λαϊκών εισοδημάτων, πάλι οι κρίσεις θα έρχονταν έτσι κι αλλιώς στο προσκήνιο γιατί στο σύστημα της διευρυμένης καπιταλιστικής αναπαραγωγής η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων ωθεί πάντα στην υπερπαραγωγή εμπορευμάτων. Επομένως, η κρίση υπερπαραγωγής είναι το αναπόφευκτο φαινόμενο του καπιταλιστικού κύκλου παραγωγής και η δυσαναλογία μεταξύ παραγωγής-κατανάλωσης (υπό οποιαδήποτε διαχείριση, κεϊνσιανή ή νεοφιλελεύθερη, περιοριστική ή επεκτατική, κ.λπ.) το αναγκαστικό παρακολούθημά της. Και τούτο διότι ποτέ η κατανάλωση δεν μπορεί να υπερκεράσει την παραγωγή, ούτε οι δυνάμεις του κεφαλαίου να αρχίσουν να «εργάζονται» για την κάλυψη των λωκών αναγκών. Θα «εργάζονται» πάντα για την απομύζηση υπεραξίας, η οποία δεν μπορεί να προέλθει παρά μόνο από την εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης. Δηλαδή από τη μη πληρωμή τι]ς εργατικής δύναμης για όλα όσα παράγει, τα οποία ως εκ τούτου πάντα θα είναι περισσότερα απ ' όσα μπορεί ο εργαζόμενος να διαθέσει ως εισόδημα για να τα καταναλώσει. Να επομένως ο φαύλος κύκλος της κρίσης υπερπαραγωγής -τυπικό γνώρισμα μόνο του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής σε αντίθεσι] με την

38 .ΕΙΝΑΙ Ο ΚAΠITAΛJΣ 10Σ, ΗΛΙθΙΕ. 43 υποκατανάλωση, που συνιστά φαινόμενο κάθε συστήματος εκμετάλλευσης που προηγlίθηκε του καπιταλισμού- που δεν επιτρέπει τι]ν περαιτέρω αξισποίl]σι] του υπερσυσσωρευμένου κεφαλαίου και που την περίοδο της κρίσης επιβάλλει την καταστροφή μέρους αυτού του κεφαλαίου, επισωρεύοντας δεινά στα λαϊκά στρώματα αφού, τελικά, εκείνα είναι που καλούνται να πληρώσουν αυτή την καταστροφή. Η ανέχεια, λοιπόν, των εργαζομένων αποτέλεσε το λίπασμα που κατέστησε εύφορο το περιβάλλον, αλλά μόνο πάνω στο οργωμένο με τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής έδαφος, ώστε να φυτρώσει η.φούσκα. των δανείων. Και όταν πια ήρθε αναπόφευκτα η στιγμι] της μαζικής αδυναμίας αποπληρωμής από τους μισθωτούς, όλη αυτή Ι] ωραία.φούσκα. είχε τη μοιραία κατάληξη που έχουν όλες οι «φούσκες. όταν από τους αιθέρες του πλασματικού ΧΡIΊματος καλούνται να προσγειωθούν στο έδαφος τι]ς κοινωνικlίς απελπισίας και του ανύπαρκτου χρήματος. Το πιο «ωραίο. όμως είναι ότι τίποτε από όλα αυτά δε συνιστά κάτι το εξαιρετικά πρωτότυπο. Για την ακρίβεια, πρόκειται για καταστάσεις τόσο -μπανάλ. στον καπιταλισμό, που μπορεί κανείς να τις συναντήσει ανατρέχοντας ακόμα και στην κρίση του τόσο μακρινού Ήταν Ι] εποχή που Ι] μαζική εξολόθρευση των Ινδιάνων στην Αμερικι] πιίγαινε χέρι χέρι με την καπιταλιστική κερδοσκοπία πάνω στη γη τους. Οι τραπεζίτες «εμπιστοσύνης. μοίραζαν δολάρια για την αγορά της γης των δολοφονημένων Ινδιάνων, αλλά το πληθωριστικό χρiίμα, η «φούσκο> δι]λαδiί, δεν ανταποκρινόταν στον υπάρχοντα χρυσό. Όταν οι κάτοχοι των δολαρίων ζιίτι]σαν σε αντάλλαγμα χρυσό για τα χρlίματά τους, οι τράπεζες έκλεισαν, πάνω από I.ΟΟΟ τράπεζες mώχευσαν στις ΗΠΑ και εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι καταστράφηκαν. Η κρίση μεταφέρθl]κε στην Ευρώπη και ειδικά στην Αγγλία, που μέχρι το 1842 εί-