ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΟΤ ΘΕΑΣΡΟΤ Θεατροπαιδαγωγικά Προγράμματα σε Κοινωνικούς Φώρους & Υορείς

Transcript

1 Σελίδα1 ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΟΤ ΘΕΑΣΡΟΤ Θεατροπαιδαγωγικά Προγράμματα σε Κοινωνικούς Φώρους & Υορείς ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΣΟ Διδάσκουσα: Κωστή Κατερίνα I. Θεατροπαιδαγωγικά προγράμματα σε νοσοκομεία Ι. Θέατρο σε χώρους παροχής υγείας Η ανάπτυξη προγραμμάτων με άξονα την Σέχνη σε νοσοκομεία και χώρους παροχής υγείας έχει ιδιαίτερα αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια ως αποτέλεσμα της συνεργασίας καλλιτεχνών, που δραστηριοποιούνται στην κοινότητα, και οργανισμών υγείας με την υποστήριξη της κυβέρνησης. Σο θέατρο της μορφής αυτής αποτελεί μέρος του εφαρμοσμένου Διαδραστικού Δράματος, δεδομένης της αλληλεπιδραστικής σχέσης που αναπτύσσει μεταξύ καλλιτεχνών και ασθενών. Σα προγράμματα αυτά στηρίζονται τόσο στις αρχές της θεατροπαιδαγωγικής όσο και στη λογική της θεατρικής παράστασης, με την έννοια της αισθητικής επιδίωξης αναπτύσσονται σε μη συμβατικούς χώρους, τα νοσοκομεία, και έχουν σκοπό τη βελτίωση της ζωής των ασθενών ατόμων και των κοινοτήτων στις οποίες αυτά ζουν προϋποθέτει τη συνεργασία κοινού και εμψυχωτών-ηθοποιών μέσω της λεκτικής αλληλεπίδρασης και ειδικά σχεδιασμένων ασκήσεων. Σο θέατρο για τα νοσοκομεία εστιάζει κατεξοχήν στην υγεία και την ευεξία των ασθενών, ενώ συνήθως αφορά σε άρρωστα παιδιά που αντιμετωπίζουν ανίατες ασθένειες, όπως ο καρκίνος ή τα προβλήματα της καρδιάς. χετικά προγράμματα συναντώνται σχεδόν σε όλο τον κόσμο, στην Αγγλία, στην Ιταλία, τη Ρωσία, τις Η.Π.Α., την Κίνα, τη Λιθουανία, αλλά και στην Ελλάδα, όπου δραστηριοποιούνται κυρίως το Εθνικό Θέατρο στο πλαίσιο των εκπαιδευτικών του προγραμμάτων με τη δράση «Επισκεπτήριο ζωής» και το Θέατρο του Νέου Κόσμου με την «κινητή μονάδα θεάτρου». ΙΙ. υνήθεις πρακτικές Τπάρχει μια πληθώρα θεατροπαιδαγωγικών πρακτικών που εφαρμόζονται σε νοσοκομεία και άλλους χώρους παροχής υγείας, στοχεύοντας πρωτίστως σε παιδιά. ε αυτές περιλαμβάνονται επαγγελματικές κι ερασιτεχνικές παραστάσεις, που εμπεριέχουν Διαδραστικό Δράμα, αφήγηση ιστοριών, ποίηση, μουσική και χορό. Οι

2 Σελίδα2 επαγγελματίες που αναπτύσσουν σχετικές δράσεις είναι δυνατό να είναι εμψυχωτές ή ηθοποιοί που επισκέπτονται το νοσοκομεία ατομικά ή με ομάδες ή θιάσους. Οι παρουσιάσεις μπορεί να είναι σύντομα θεάματα με έναν ηθοποιό δίπλα στο κρεβάτι του ασθενούς παιδιού (bedside theatre) ή ακόμη και παραστάσεις με δύο ή τρεις ηθοποιούς. Σα έργα που παρουσιάζονται αντλούν το περιεχόμενό τους από παραμύθια, μύθους ή έργα κλασσικών ειδικά διαμορφωμένα. Άλλες θεατρικές μορφές που μπορεί να συναντήσει κανείς σε νοσοκομείο είναι κουκλοθέατρο 1, επισκέψεις κλόουν 2, εργαστήρια Δραματικής Σέχνης και θεατρικού παιχνιδιού, παρουσιάσεις που στηρίζονται στις προσωπικές ιστορίες των παιδιών. Δεν αποκλείεται, επίσης, η ανάπτυξη θεατροπαιδαγωγικών προγραμμάτων ή σύντομων παραστάσεων από το νοσηλευτικό προσωπικό, γιατρούς και νοσοκόμους, υπό την καθοδήγηση ενός σκηνοθέτη με ή χωρίς την υποστήριξη κάποιου καλλιτεχνικού φορέα. Σα θέματα που θίγονται στις σύντομες αυτές παραστάσεις είναι συνήθως επιλεγμένα σύμφωνα με τις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες κάθε περίπτωσης. Μπορεί ένας οργανισμός να έχει ένα ή δύο έτοιμα έργα τα οποία να παρουσιάζει στα παιδιά ή να ετοιμάζει κάθε φορά μια ειδικά προσαρμοσμένη παράσταση, για να ικανοποιήσει τις ανάγκες των παιδιών και των οικογενειών τους. υνήθως η διαδικασία διαμόρφωσης ενός προγράμματος σε νοσοκομείο ακολουθεί τα εξής βήματα: Έρευνα, για τη διερεύνηση των αναγκών της ομάδας-στόχου Επαφές με οργανώσεις, για εξασφάλιση συνεργασιών Αναζήτηση χρηματοδότησης 1 Ήδη από τη δεκαετία του 1970 υιοθετήθηκε η «φροντίδα» με κούκλες με παιδιά σε νοσοκομεία οι έρευνες έδειξαν ότι το κουκλοθέατρο μειώνει σημαντικά το άγχος των παιδιών. τη δεκαετία του 1980, μία γιατρός, η Diana Chiles, εισήγαγε τον Bernard, τον κούκλο του νοσοκομείου, που υπήρξε πολύ δημοφιλής στα παιδικά νοσοκομεία της Αμερικής. ήμερα, φορείς που ασχολούνται με το κουκλοθέατρο, αναπτύσσουν δράσεις σε νοσοκομεία παράδειγμα αποτελεί το Κρατικό Κουκλοθέατρο του Αζερμπαϊτζάν. 2 Ο «κλόουν στο νοσοκομείο» (hospital clownery) είναι ίσως η πιο χαρακτηριστική μορφή «θεάτρου στο νοσοκομείο». Επινοήθηκε από τον Patch Adams στις Η.Π.Α., αλλά είναι εξαιρετικά δημοφιλής πρακτική και στην Ευρώπη. τόχος είναι το γέλιο και η ψυχαγωγία των παιδιών μέσα τους μουντούς και άχρωμους χώρους, όπου περιθάλπονται. Οι κλόουν ντυμένοι με λευκές ιατρικές ρόμπες κάνουν ταχυδακτυλουργικά, διαβάζουν ιστορίες και παραμύθια, ακούνε προσεκτικά τα παιδιά και τους κρατούν το χέρι, όταν είναι φοβισμένα.

3 Σελίδα3 Έγκριση του προγράμματος από τον εθνικό φορέα υγείας ή τουλάχιστον από το νοσοκομείο χεδιασμός Πρόβες και προετοιμασία, αν πρόκειται για παράσταση Παρουσίαση Αξιολόγηση. ΙΙΙ. Ιδιαίτερες ανάγκες του κοινού Σα παιδιά που νοσηλεύονται σε νοσοκομεία έχουν να αντιμετωπίσουν ιδιαίτερα στρεσογόνες καταστάσεις, όπως οι εξής: ο πόνος, οι πιθανοί ακρωτηριασμοί, η ακινησία, η αναστάτωση, το σοκ της ασθένειας, οι πιθανές παρενέργειες της θεραπείας, η σοβαρότητα της αρρώστιας, η συναισθηματική κατάσταση του παιδιού, η έλλειψη ιδιωτικότητας στο νοσοκομείο, η πίεση της οικογένειας και τα μουντά και μικρά δωμάτια. Γι αυτό απαιτείται κάθε πρόγραμμα να στοχεύει: στην απόσπαση της προσοχής από την ασθένεια, στη βοήθεια κατά τη θεραπεία, στην ενίσχυση των παιδιών κατά την προεγχειρητική περίοδο, στη δημιουργία ευχάριστης ατμόσφαιρας μέσα στο δωμάτιο ή στο χώρο υποδοχής, στην υποστήριξη των γονιών. Ο τύπος των προγραμμάτων εξαρτάται, επίσης, από παράγοντες, όπως είναι ο χρόνος νοσηλείας των παιδιών στο νοσοκομείο, η φυσική τους κατάσταση, ο βαθμός αναπηρίας τους, η δεκτικότητα των γονέων που σχετίζεται με την πολιτιστική, εθνική και θρησκευτική τους προέλευση, η δυνατότητα γλωσσικής επικοινωνίας και το ωράριο του νοσοκομείου. Οι χώροι (θάλαμοι, διάδρομοι, χώροι αναμονής ή δίπλα στο κρεβάτι του αρρώστου) όπου αναπτύσσονται τα προγράμματα, επίσης, επηρεάζουν τη μορφή και τη δομή τους λόγω της ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής δομής των νοσηλευτικών ιδρυμάτων.

4 Σελίδα4 ΙV. Αναμενόμενα αποτελέσματα Υυσικά κανείς δεν θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι η όλη προσπάθεια αυτής της μορφής είναι μια εύκολη υπόθεση με δεδομένα θετικά αποτελέσματα για το υπόλοιπο της ζωής των παιδιών. τόχος αυτών των προγραμμάτων είναι κατεξοχήν να βελτιώσει την ποιότητα ζωής των ασθενών, των οικογενειών τους και των εργαζομένων μέσα στο νοσοκομείο, ώστε να περιοριστεί για λίγο έστω η ρουτίνα, το άγχος, ο πόνος και η θλίψη. Έρευνες έχουν δείξει ότι η Δραματική Σέχνη σε νοσοκομεία προάγει την υγεία των ασθενών ιδιαίτερα όταν πρόκειται για παιδιά-, βελτιώνει την ψυχολογία τους, περιορίζει το άγχος και την ανησυχία, καθώς αισθάνονται πως κάνουν κάτι χρήσιμο, όταν αφηγούνται ιστορίες για να αποτελέσουν αντικείμενο δραματοποίησης. Παράλληλα, παρέχει ψυχαγωγία, ηρεμία πνευματική και σωματική, βελτιώνει τον ύπνο, απομακρύνει τη σκέψη από την ασθένεια και διευκολύνει τη συνεργασία με το προσωπικό του νοσοκομείου. Σα οφέλη αυτά αφορούν τόσο τους ίδιους τους ασθενείς όσο και τους γονείς ή τα άτομα που τους παρέχουν φροντίδα. Περαιτέρω έρευνα μπορεί να δείξει τη σημασία του Δράματος για το ίδιο το νοσοκομείο, το νοσηλευτικό προσωπικό και ίσως για το ίδιο το ύστημα Τγείας. Η δημόσια παρουσίαση εξάλλου των αποτελεσμάτων σχετικών δράσεων μπορεί να περιορίσει τις προκαταλήψεις της κοινωνίας σε σχέση με παιδιά που αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα υγείας, όπως ψυχικές διαταραχές, καρκίνο, Aids, επιληψία κοκ. V. Ανάπτυξη προγραμμάτων Σα θέματα των έργων ή των δραστηριοτήτων που παρουσιάζονται είναι καλό να έχουν ευχάριστο περιεχόμενο, να δίνουν έμφαση στα χρώματα και στα εντυπωσιακά σκηνικά βοηθήματα, να είναι απλά και να στηρίζονται στα ενδιαφέροντα των παιδιών. υνήθως απαιτείται, εφόσον πρόκειται για φορέα εκτός νοσοκομείου, μια προκαταρκτική επίσκεψη στο χώρο, μια συζήτηση με τους γονείς και μια επαφή με το παιδί, εφόσον αυτό είναι εφικτό, ώστε να προετοιμαστεί κατάλληλα η δράση 3. υνήθως η δομή μιας δράσης «στο προσκέφαλο» του ασθενούς (bedside performance), η οποία δεν μπορεί να ξεπερνά τα λεπτά, αποτελείται από τα ακόλουθα μέρη: 3 Για παραδείγματα σχετικών προγραμμάτων στην Αγγλία, βλ. London Arts in Health Forum (

5 Σελίδα5 1. Υάση προετοιμασίας (ζέσταμα) Διάρκεια: 5 : Γνωριμία με τους εμψυχωτές / ηθοποιούς με αστείους διαλόγους μεταξύ αυτών και των ασθενών. Μια συνήθης πρακτική είναι να εμφανίζονται οι εμψυχωτές ντυμένοι ως κλόουν, σύμφωνα με το hospital clownery (βλ. υποσημείωση 2), δημιουργώντας έτσι μια παιγνιώδη διάθεση και φέρνοντας στον χώρο τη διάσταση της πολυχρωμίας, της ποικιλίας και του χιούμορ. Φρήσιμα είναι στη φάση αυτή παιχνίδια αναπνοής, που βοηθούν στη χαλάρωση του σώματος του παιδιού. 2. Κυρίως μέρος (ανάπτυξη δράσης) Διάρκεια: : Οι ηθοποιοί / εμψυχωτές αλλάζουν ρούχα και παρουσιάζουν ένα παραμύθι ή δραματοποιημένη μια προσωπική ιστορία του παιδιού ή ένα όνειρό του για το μέλλον. τη σύντομη αυτή παράσταση είναι καλό να χρησιμοποιηθούν κούκλες κουκλοθεάτρου, αλλά και μαλακές κούκλες σαν μαξιλάρι, που θα μείνουν μετά να συντροφεύουν το παιδί. Σα μαλακά παιχνίδια γενικά χρησιμοποιούνται σε νοσοκομεία, για να μειώνουν το στρες των παιδιών. 3. Κλείσιμο (αναστοχασμός) Διάρκεια: 5 : Αφήνεται λίγος χρόνος στο παιδί και ακολουθεί συζήτηση για τους χαρακτήρες της ιστορίας. Πιθανόν το παιδί να προτείνει μια άλλη εκδοχή τέλους ή εξέλιξης στην ιστορία. υχνά σχετικά προγράμματα αναπτύσσονται και από το προσωπικό του νοσοκομείου, που επιθυμεί να απαλύνει τον πόνο και τη θλίψη των ασθενών και να αποδράσει και το ίδιο από το ζοφερό κλίμα του νοσοκομείου. την περίπτωση που το προσωπικό του νοσοκομείου προτίθεται να συνεργαστεί με τον καλλιτεχνικό φορέα που αναπτύσσει θεατροπαιδαγωγικές δράσεις σε νοσοκομεία, οι εμψυχωτές / ηθοποιοί μπορούν: 1. Να περιηγηθούν στα δωμάτια του νοσοκομείου μαζί με τους νοσηλευτές ή γιατρούς μεταμφιεσμένοι σε κλόουν (clownery with the stuff) ο καλύτερος τρόπος για να βελτιωθεί η διάθεση των ασθενών είναι η βελτίωση της διάθεσης του νοσηλευτικού προσωπικού. 2. Να παράσχουν υπηρεσίες κατεξοχήν για το προσωπικό, ώστε να προλάβουν το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης (burn-out), προτείνοντας δημιουργικούς τρόπους αντιμετώπισης του προβλήματος. 3. Να συνεργαστούν με φοιτητές στις επιστήμες της υγείας, ώστε αυτοί να αναπτύξουν κάποιες βασικές γνώσεις πάνω στο θεατρικό παιχνίδι, το δράμα και τον αυτοσχεδιασμό. Δεδομένων των σημαντικών δυσκολιών που συναντά ο θεατροπαιδαγωγός ή ο ηθοποιός σε μια σχετική προσπάθεια ίσως δημιουργείται το ερώτημα γιατί να

6 Σελίδα6 αναλάβει κάτι τέτοιο. Η ηθική ικανοποίηση από την προσφορά στην κοινότητα και η σχετική ελευθερία που παρέχει μια δράση έξω από τον τυπικό χώρο του θεάτρου είναι τα σημαντικότερα κίνητρα. Βιβλιογραφία Aldiss, S., Horstman, M., O'Leary, C., Richardson, A., & Gibson, F. (2009). What is important to young children who have cancer while in hospital? Children and Society 23 (2), Armstrong, T.S.H., & Aitken, H.L. (2000). The developing role of play preparation in paediatric anaesthesia. Paediatric Anesthesia Journal 10, 1-4. Arts Council of England. (2004). Arts in health: A review of the medical literature. Research Report 36. Brodzinski, E. (2010). Theatre in health and care. London: Palgrave Macmillan. Coyne, I. (2006). Children s experiences of hospitalization. Journal of Child Health Care 10 (4), Crane, R. (2009). Mindfulness cognitive based therapy. London: Rutledge. Graham-Pole, J Illness and the Art of Self Expression. Oakland, Ca.: New Harbinger. Johnson P.A., Stockdale D.F. (1975). Effects of puppet therapy on palmar sweating of hospitalized children. Johns Hopkins Med J. 137(1), 1-5. Patterson, P. (2010). Acting Out in Hospital Corridors: Playback Theatre in a Medical Setting. Centre for Playback Theatre. Peterson, L. & Shigetomi, C. (2006). The use of coping techniques to minimize anxiety in hospitalized children. Behavior Therapy 12 (1), Rokach, A. & Matalon, R. (2007). Tails-A fairy tale on furry tails: A 15-year theatre experience for hospitalized children created by health professionals. Paediatric Child Health 12 (4), (Διαθζςιμο ςτο διαδίκτυο, ςτην ηλεκτρονική διεφθυνςη: τελευταία επίςκεψη 28/12/2016). Samuels, M & Lane, M Creative Healing. San Francisco: HarperSanFrancisco. Sextou, P. & Monk, C. (2012). Bedside theatre performance and its effects on hospitalised children's well-being. Arts & Health 5 (1), Sextou, P. (2011). Theatre for children in hospitals. In Schonmann, S. (Ed.), Key concepts of theatre/drama education, New York: SENSE publications. Somers, J. (2009). Drama and wellbeing. In Jennings, S. (Ed.), Dramatherapy and social theatre, London: Routledge. Staricoff, L. R. (2006). Arts in health: The value of evaluation. Perspectives in Health 126 (33), Staricoff, L.R. & Clift, S. (2011). Arts and Music in Healthcare: An overview of the medical literature London: Chelsea and Westminster Health Charity. Staricoff, R. L., Duncan, J., Wright, M., Loppert, S., & Scott, J. (2001). A study of the effects of the visual and performing arts in healthcare. Hospital Development 32,