«ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΥΜΩΝ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ»

Transcript

1 Τ Ε Χ Ν Ο Λ Ο Γ ΙΚ Ο Ε Κ Π Α ΙΔ Ε Υ Τ ΙΚ Ο ΙΔ Ρ Υ Μ Α Κ Α Λ Α Μ Α Τ Α Σ Σ Χ Ο Λ Η Τ Ε Χ Ν Ο Λ Ο Γ ΙΑ Σ Γ Ε Ω Π Ο Ν ΙΑ Σ Τ Μ Η Μ Α Τ Ε Χ Ν Ο Λ Ο Γ ΙΑ Σ Γ Ε Ω Ρ Γ ΙΚ Ω Ν Π Ρ Ο ΪΟ Ν Τ Ω Ν «ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΥΜΩΝ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ» Π Τ Υ Χ ΙΑ Κ Η Ε Ρ Γ Α Σ ΙΑ Τ Η Σ Σ Π Ο Υ Δ Α Σ Τ Ρ ΙΑ Σ Λ Α Μ Π Ρ Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ Δ Η Μ Η Τ Ρ Α Σ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : Δρ. ΞΕΝΟΦΩΝ ΣΤΑΜΠΕΛΟΣ Κ Α Λ Α Μ Α Τ Α

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδα Ε ΙΣ Α Γ Ω Γ Η... 1 Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ 1 Β ΙΟ Κ Α Λ Λ ΙΕ Ρ Γ Ε ΙΑ Ε Σ Π Ε Ρ ΙΔ Ο Ε ΙΔ Ω Ν Γ Ε Ω Ρ Γ ΙΑ Κ Α Τ Η Γ Ο Ρ ΙΕ Σ Τ Η Σ Γ Ε Ω Ρ Γ ΙΑ Σ Ε ΙΣΑ ΓΩ ΓΗ ΣΤΗ Ν Β ΙΟ Λ Ο Γ ΙΚ Η Γ Ε Ω Ρ Γ ΙΑ Τι είναι η βιολογική γεωργία Στόχοι της βιολογικής γεωργίας Τι είναι βιολογικό προϊόν Ε Σ Π Ε Ρ ΙΔ Ο Ε ΙΔ Η Οικολογικό περιβάλλον εσπεριδοειδών Θρεπτικές ανάγκες εσπεριδοειδών Γενικές αρχές για την βιολογική καλλιέργεια των εσπεριδοειδών Καλλιεργητικές τεχνικές που εφαρμόζονται Η λίπανση στα πλαίσια της βιολογικής γεωργίας Οργανικά λιπάσματα Β ΙΟ Λ Ο Γ ΙΚ Η Κ Α Τ Α Π Ο Λ Ε Μ Η ΣΗ Α Σ Θ Ε Ν Ε ΙΩ Ν ΤΩ Ν Ε Σ Π Ε Ρ ΙΔ Ο Ε ΙΔ Ω Ν Π Α Ρ Α ΓΩ ΓΗ ΚΑΙ Κ Α ΤΑ Ν Α Λ Ω ΣΗ Β ΙΟ Λ Ο Γ ΙΚ Ω Ν Π Ρ Ο ΪΟ Ν Τ Ω Ν Ε Σ Π Ε Ρ ΙΔ Ο Ε ΙΔ Ω Ν Παρασκευή βιολογικών προϊόντων Υποχρεώσεις και προϋποθέσεις παραγωγής βιολογικών προϊόντων Η προσφορά του νομοθετικού πλαισίου στην Ελλάδα μέχρι σήμερα Τεχνικοί κανόνες παραγωγής βιολογικών προϊόντων...32 Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ 2 Π ΙΣ Τ Ο Π Ο ΙΗ Σ Η Β ΙΟ Λ Ο Γ ΙΚ Ω Ν Π Ρ Ο ΪΟ Ν Τ Ω Ν

3 2.1 Φ Ο Ρ Ε ΙΣ Ε Λ Ε Γ Χ Ο Υ ΚΑΙ Π ΙΣ Τ Ο Π Ο ΙΗ Σ Η Σ Β ΙΟ Λ Ο ΓΙΚ Ω Ν Π Ρ Ο ΪΟ Ν Τ Ω Ν ΤΑ ΣΥ ΣΤΗ Μ Α ΤΑ Ε Λ Ε Γ Χ Ο Υ ΚΑΙ Π ΙΣ Τ Ο Π Ο ΙΗ Σ Η Σ ΣΤΗ Ν Ε Λ Λ Α Δ Α Σήμανση βιολογικών προϊόντων Πιστοποιημένες επιχειρήσεις παραγωγής χυμών και πιστοποιημένα καταστήματα πώλησης βιολογικών προϊόντων Π Ρ Ο Δ ΙΑ ΓΡ Α Φ Ε Σ ΚΑΙ Κ Α Ν Ο Ν Ε Σ Ε Μ Π Ο Ρ ΙΑ Σ Π Ο Υ Α Φ Ο Ρ Ο Υ Ν ΤΑ Ε Σ Π Ε Ρ ΙΔ Ο Ε ΙΔ Η Καθορισμός των προϊόντων Διατάξεις που αφορούν την ποιότητα Διατάξεις όσον αφορά την ταξινόμηση κατά μέγεθος Διατάξεις όσον αφορά τα όρια ανοχής Διατάξεις όσον αφορά την παρουσίαση Διατάξεις όσον αφορά τη σήμανση Ορισμοί που αφορούν στους χυμούς και την παραγωγή τους ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΥΜΩΝ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΩΝ Π Ρ Ο Ϋ Π Ο Θ Ε Σ Ε ΙΣ Ε ΓΚ Α ΤΑ ΣΤΑ ΣΗ Σ ΤΩ Ν ΓΕ Ω Ρ ΓΙΚ Ω Ν Β ΙΟ Μ Η Χ Α Ν ΙΩ Ν Εξασφάλιση πρώτης ύλης Επιλογή περιοχής Χρηματοδότηση γεωργικών βιομηχανιών Εξοπλισμός παραγωγής και συσκευασίας Παραγωγική διαδικασία χυμοποίησης και συσκευασίας ΤΟ Ε Ρ Γ Ο Σ Τ Α Σ ΙΟ Τ Ο Υ Κ Α Μ Π Ο Υ ΣΤΗ Χ ΙΟ (Α.Σ.Ε. Χ ΙΟ Υ ) Βιολογικοί χυμοί Οι δραστηριότητες της επιχείρησης από την ίδρυση της μέχρι σήμερα Γραμμή παραγωγής συμπυκνωμένου βιολογικού χυμού Σ Τ Ο ΙΧ Ε ΙΑ Π Ο ΙΟ Τ ΙΚ Ο Υ Ε Λ Ε Γ Χ Ο Υ...71 ϋ

4 3.3.1 Φυσικοχημικές αναλύσεις βιολογικών χυμών και αιθέριων ελαίων ΣΥ Σ Κ Ε Υ Α Σ ΙΑ -Υ Λ ΙΚ Α ΣΥΣΚ Ε Υ Α ΣΙΑ Σ Β ΙΟ Λ Ο ΓΙΚ Ω Ν Χ Υ Μ Ω Ν Ε Σ Π Ε Ρ ΙΔ Ο Ε ΙΔ Ω Ν Ασηπτική συσκευασία Συσκευασία Tetra-Pak Γυαλί ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Η ΕΜΠΟΡΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΥΜΩΝ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΩΝ Τ Ρ Ο Π Ο Ι Δ ΙΑ Θ Ε Σ Ε ΙΣ Β ΙΟ Λ Ο Γ ΙΚ Ω Ν Χ Υ Μ Ω Ν Δίκτυα διανομής Λιανική πώληση Προβλήματα παραγωγής βιολογικού χυμού εσπεριδοειδών Προβολή και προώθηση του προϊόντος Ε Ρ Ε Υ Ν Α Α ΓΟ Ρ Α Σ Β ΙΟ Λ Ο Γ ΙΚ Ω Ν Π Ρ Ο ΪΟ Ν Τ Ω Ν Τ Ο Υ Κ Λ Α Δ Ο Υ Χ Υ Μ Ο Ι ΚΑΙ Α Ν Α Ψ Υ Κ Τ ΙΚ Α ΟΙ Δ ΙΕ Θ Ν Η Σ Α Γ Ο Ρ Ε Σ Η αγορά των βιολογικών εσπεριδοειδών Η αγορά του βιολογικού χυμού Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Α ΚΑΙ Π Ρ Ο Ο Π Τ ΙΚ Ε Σ Σ Υ Μ Π Ε Ρ Α Σ Μ Α Τ Α Β ΙΒ Λ ΙΟ Γ Ρ Α Φ ΙΑ

5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εργασία αυτή μελετά της υπάρχουσα κατάσταση στον τομέα των βιολογικών χυμών εσπεριδοειδών. Συγκεκριμένα έχει ως σκοπό την καταγραφή της βιολογική καλλιέργεια των εσπεριδοειδών που προορίζονται για χυμοποίηση, του τρόπου παραγωγής των βιολογικών χυμών εσπεριδοειδών, της πιστοποίηση τους και τέλος τους τρόπους προώθησης τους στο εμπόριο. Στα επόμενα κεφάλαια αναλύονται όλες εκείνες οι απαιτήσεις και οι προδιαγραφές που έχουν ως σκοπό την παραγωγή και την εμπορία βιολογικού χυμού εσπεριδοειδών. Στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας αυτής παρατίθενται γενικά στοιχεία που αφορούν την βιοκαλλιέργεια των εσπεριδοειδών που προορίζονται για χυμοποίηση. Επίσης αναφέρονται όλες εκείνες οι βασικές προϋποθέσεις και οι τεχνικοί κανόνες για την παραγωγή βιολογικών εσπεριδοειδών. Τέλος στο παρόν κεφάλαιο γίνεται αναφορά στο νομοθετικό πλαίσιο που αφορά την βιολογική γεωργία, έτσι ώστε ο αναγνώστης να έρθει σε επαφή με την βιολογική εσπεριδοκαλλιέργεια. Το δεύτερο κεφάλαιο αφορά στην πιστοποίηση των βιολογικών προϊόντων γενικότερα και συγκεκριμένα των βιολογικών χυμών. Γίνεται αναφορά στους φορείς πιστοποίησης, τις πιστοποιημένες επιχειρήσεις και τα πιστοποιημένα καταστήματα πώλησης χυμών από βιολογικά εσπεριδοειδή. Επίσης αναφέρονται οι διατάξεις που αφορούν την ποιότητα των βιολογικών εσπεριδοειδών. Στο τρίτο κεφάλαιο της εργασίας παρουσιάζεται η γραμμή παραγωγής των βιολογικών χυμών εσπεριδοειδών καθώς επίσης και της συσκευασίας του, παραθέτοντας στοιχεία και από το εργοστάσιο χυμών του Αγροτικού Συνεταιρισμού Εσπεριδοκαλλιεργητών της Χίου. Τέλος, στο τέταρτο κεφάλαιο αναλύονται οι τρόποι εμπορίας των βιολογικών χυμών. Επίσης αναφέρονται κάποια εμπορικά στοιχεία από την μονάδα παραγωγής χυμών ΒΙΟΧΥΜ της Κρήτης και από το εργοστάσιο παραγωγής χυμών της Χίου. Τέλος παρουσιάζεται η υπάρχουσα κατάσταση όσον αφορά την εμπορία των βιολογικών χυμών στην Ελλάδα και στον κόσμο. Η εργασία αυτή πραγματοποιήθηκε από τον Δεκέμβριο του 2005 έως και τον Ιούνιο του επόμενου έτους. 1

6 Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στην εργασία αυτή είναι αποτέλεσμα έρευνας που πραγματοποιήθηκε στο χώρο του διαδικτύου καθώς και σε καταστήματα βιολογικών προϊόντων, λόγω της έλλειψης πηγών τόσο στην ελληνική ή ξένη βιβλιογραφία. Στοιχεία συλλέχθηκαν επίσης από τη Διεύθυνση Αγροτικής Ανάπτυξης Ελευσίνας - Γραφείο Βιολογικών Προϊόντων, από τον Αγροτικό Συνεταιρισμό Εσπεριδοκαλλιεργητών Χίου, τη μοναδική αυτή τη στιγμή εταιρία που παράγει συμπυκνωμένους βιολογικούς χυμούς εσπεριδοειδών στην Ελλάδα και τη Γαία, την μοναδική εταιρία εμφιάλωσης φυσικών βιολογικών χυμών στην Ελλάδα. Επίσης χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από συνεντεύξεις που δόθηκαν από υπευθύνους μονάδων, διευθυντές εταιριών και φορέων. 2

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΒΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΩΝ 1.1 Γ Ε Ω Ρ Γ ΙΑ Με τον όρο «γεωργία» ή «γεωργικός τομέας», όπως έχει καθιερωθεί στην ορολογία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε), εκφράζεται η συστηματοποιημένη γνώση και πράξη που αφορά το χειρισμό των φυτών και των ζώων και στοχεύει στην ικανοποίηση ανθρώπινων αναγκών, διατροφικών και μη. Επομένως η γεωργία περιλαμβάνει τη διαδικασία ενσωμάτωσης σε αυτά άλλων υπηρεσιών, που αφορούν μετασχηματισμό της μορφής (βιομηχανοποίηση), του χώρου (μεταφορά) και του χρόνου (αποθήκευση και διατήρηση), για να εξυπηρετηθούν καλύτερα οι ανθρώπινες ανάγκες. Η ελληνική γεωργία έχει τεράστια οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική αξία, εκτιμάται ότι το 18% περίπου του ενεργού πληθυσμού στη χώρα μας απασχολείται, ή δηλώνει πως απασχολείται, στην πρωτογενή γεωργική παραγωγή.[1] 1.2 Κ Α Τ Η Γ Ο Ρ ΙΕ Σ Τ Η Σ Γ Ε Ω Ρ Γ ΙΑ Σ Ανάλογα με την ανθρώπινη παρέμβαση και τον τρόπο μελέτης της φύσης, μπορούν να διακριθούν τρεις μορφές ενάσκησης της γεωργίας : η φυσική, η συμβατική και η αειφόρος. Η φυσική γεωργία θέτει ως βασική προϋπόθεση το αναλλοίωτο του φυσικού οικοσυστήματος. Η φυσική γεωργία, με την ευρεία έννοια, μπορεί να θεωρηθεί ως κίνημα της οικολογικής γεωργίας. Αντίθετα η συμβατική και η αειφόρος γεωργία χρησιμοποιούνται σε τροποποιημένο από την ανθρώπινη παρέμβαση οικοσύστημα, γνωστό ως αγροοικοσύστημα. Η αειφόρος γεωργία περιλαμβάνει την οικολογική και την ολοκληρωμένη, ενώ η οικολογική γεωργία περιλαμβάνει την παραδοσιακή γεωργία την οποία και προσπαθεί να βελτιώσει, ενώ παράλληλα συμπεριλαμβάνει και την βιοδυναμική, οργανική και οργανοβιολογική καλλιέργεια.[1] 3

8 1.3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ Με τον όρο βιολογική γεωργία ή βιολογική καλλιέργεια εννοείται μια ολοκληρωμένη πρόταση παραγωγής οικολογικού προσανατολισμού, σύμφωνα με τη οποία οι παράγοντες που καθορίζουν την ποιότητα και την ποσότητα των παραγόμενων προϊόντων αντιμετωπίζονται συνολικά. Το σύστημα αυτό σέβεται τη φύση και προσπαθεί να συνεργάζεται μαζί της. Στο πλαίσιο αυτό χρησιμοποιεί ήπιες τεχνικές κατεργασίας της γης και προϊόντα φυτοπροστασίας και λίπανσης που δεν αποτελούν κίνδυνο για το περιβάλλον. Δεν αποτελεί την επιστροφή στην «εποχή του λίθου», αλλά αξιοποιεί κάθε σύγχρονη γνώση στο βαθμό που λειτουργεί σε αρμονία με τις φυσικές διαδικασίες για να παράγει προϊόντα με εξαιρετικές οργανοληπτικές ιδιότητες και πάνω απ όλα «καθαρά». Στην Ελλάδα οι βιολογικές καλλιέργειες αποτελούν μια πρόκληση. Οι ήπιες κλιματολογικές συνθήκες, η μικρή ρύπανση με αγροχημικά και οι οικογενειακής μορφής γεωργικές εκμεταλλεύσεις σε μικρές εκτάσεις, ευνοούν την παραγωγή βιολογικών προϊόντων με καλές οργανοληπτικές ιδιότητες που απολαμβάνουν και καλύτερες τιμές από τα συμβατικά. Πρέπει λοιπόν η βιολογική γεωργία να αντιμετωπιστεί με ιδιαίτερη σοβαρότητα από όλους τους τους φορείς και με τη βοήθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αξιοποιηθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Αυτό πάντως που πρέπει να επισημανθεί είναι το γεγονός πως η υιοθέτηση της διαφορετικής αυτής αντίληψης στη γεωργική παραγωγή, προϋποθέτει και τη διαμόρφωση μιας βαθιάς οικολογικής συνείδησης από πλευράς παραγωγών αλλά και προσπάθειας για να αλλάξει το μοντέλο κατανάλωσης που ακολουθείται σήμερα και δίνει έμφαση κυρίως στην εμφάνιση του προϊόντος που καταναλώνεται και λιγότερο στην ποιότητα του. [D. Kimball, 1999] Τι είναι βιολογική γεωργία Βιολογική γεωργία είναι ένα σύστημα διαχείρισης και παραγωγής αγροτικών προϊόντων που στηρίζεται σε φυσικές διεργασίες, στη μη χρησιμοποίηση χημικών συνθετικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων και στη χρησιμοποίηση εναλλακτικών προς τη χημική μέθοδο αντιμετώπισης εχθρών, ασθενειών και ζιζανίων, καθώς και 4

9 στη χρησιμοποίηση τεχνικών παραγωγής, όπως η αμειψισπορά και η ανακύκλωση φυτικών και ζωικών υπολειμμάτων που διατηρούν τη φυσική ισορροπία και τη γονιμότητα του εδάφους. Η βιολογική γεωργία βασίζεται κυρίως: Στην χρησιμοποίηση κατά το δυνατόν ανανεώσιμων φυσικών πόρων σε τοπικό επίπεδο, στην αυτάρκεια του εδάφους σε οργανική ουσία και θρεπτικά στοιχεία και στην βιοποικιλότητα του οικοσυστήματος που αποτελεί και τον κύριο παράγοντα στη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας του. Στην χρησιμοποίηση ιθαγενών ανθεκτικών φυτών και φυλών ζώων που έχουν προσαρμοστεί στις τοπικές συνθήκες καθώς και στην κατάλληλη επιλογή καλλιεργητικών τεχνικών και εναλλαγή καλλιεργειών, με προτίμηση στα μεικτά συστήματα γεωργίας (συνύπαρξη φυτικής και ζωικής παραγωγής στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις). [D. Kimball, 1999] Στόχοι της βιολογικής γεωργίας Βασικοί στόχοι της βιολογικής γεωργίας είναι η παραγωγή γεωργικών προϊόντων και ειδών διατροφής χωρίς χημικά υπολείμματα και με ταυτόχρονη προστασία του περιβάλλοντος με την ανάπτυξη και προαγωγή ολοκληρωμένων σχέσεων μεταξύ εδάφους, φυτών, ζώων, ανθρώπου και βιόσφαιρας. Η διαχείρηση λοιπόν των φυσικών διεργασιών και όχι η εκτροπή ή η υποκατάσταση τους είναι ο τελικός στόχος.[2] Συγκεκριμένα: Να παράγει τροφή υψηλής θρεπτικής αξίας σε επαρκή ποσότητα. Να αλληλεπιδράσει με εποικοδομητικό και ζωτικό τρόπο με όλα τα φυσικά συστήματα και κύκλους. Να ενθαρρύνει και να αυξήσει τους βιολογικούς κύκλους στα γεωργικά συστήματα, συμπεριλαμβανομένων των μικροοργανισμών, της εδαφικής χλωρίδας και πανίδας, των φυτών και των ζώων. Να διατηρήσει και να αυξήσει μακροπρόθεσμα τη γονιμότητα του εδάφους. Να χρησιμοποιήσει, όσο είναι δυνατόν, ανανεώσιμες πηγές σε γεωργικά συστήματα οργανωμένα σε τοπικό επίπεδο. 5

10 Να εργαστεί, όσο είναι δυνατόν, μέσα σε κλειστά συστήματα σε σχέση με την οργανική ουσία και τα θρεπτικά στοιχεία. Να εργαστεί, όσο είναι δυνατόν, με υλικά και ουσίες που μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν ή να ανακυκλωθούν σε ένα αγρόκτημα ή οπουδήποτε αλλού. Να περιορίσει όλες τις μορφές ρύπανσης που προέρχονται από τη γεωργική πρακτική. Να διατηρήσει τη γενετική ποικιλομορφία των γεωργικών οικοσυστημάτων. Να προσφέρει στους παραγωγούς διαβίωση σύμφωνη με τα ανθρώπινα δικαιώματα, να καλύψει τις βασικές ανάγκες τους και να παρέχει επαρκές εισόδημα και ικανοποίηση από την εργασία τους, σε ένα ασφαλές εργασιακό περιβάλλον. Να εξετάσει τον ευρύτερο κοινωνικό και οικολογικό αντίκτυπο των αγρόοικοσυστημάτων.[ Τι είναι βιολογικό προϊόν Η χρησιμοποίηση του όρου «βιολογικό» για την σήμανση και τη διαφήμιση των γεωργικών προϊόντων και ειδών διατροφής επί του παρόντος περιορίζεται σε αυτά τα προϊόντα που έχουν παραχθεί σύμφωνα με τις αρχές παραγωγής και τους κανόνες μεταποίησης οι οποίοι καθορίζονται στο κανονισμό 2092/91 και τις τροποποιήσεις που έχει υποστεί. Αναζητώντας στους κανονισμούς το τι είναι τόσο βιολογική γεωργία όσο και βιολογικό προϊόν διαπιστώνει κανείς ότι δεν υπάρχει σαφής καθορισμός του βιολογικού προϊόντος. Σύμφωνα με τον κανονισμό 2092/91 ένα προϊόν θεωρείται ότι φέρει ενδείξεις που αναφέρονται στον βιολογικό τρόπο παραγωγής όταν στη σήμανση, τη διαφήμιση ή τα εμπορικά έγγραφα, το προϊόν, τα συστατικά του ή οι πρώτες ύλες ζωοτροφών χαρακτηρίζονται από τις ενδείξεις που χρησιμοποιούνται σε κάθε κράτος μέλος και επιτρέπουν στον αγοραστή να συμπεραίνει ότι το προϊόν, τα συστατικά του ή οι πρώτες ύλες παρήχθησαν σύμφωνα με τους κανόνες παραγωγής. Στην απλή καθομιλουμένη μπορούμε να θεωρήσουμε ότι βιολογικό προϊόν λέγεται το προϊόν αυτό που καλλιεργείται σύμφωνα με τις μεθόδους της βιολογικής 6

11 γεωργίας. Δηλαδή χωρίς την χρησιμοποίηση χημικών και συνθετικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, όπως λιπάσματα, παρασιτοκτόνο, ζιζανιοκτόνα, ορμόνες κ.ά σε όλα τα στάδια παραγωγής. Το βιολογικό προϊόν μπορεί να είναι ένα μη μεταποιημένο γεωργικό προϊόν φυτικής προέλευσης π.χ φρούτα, λαχανικά κ.α καθώς επίσης και ένα είδος τροφίμου που κυρίως αποτελείται από ένα ή περισσότερα συστατικά φυτικής προέλευσης π.χ. λάδι, μαρμελάδα, χυμοί, τοματοπολτός κ.α. Κανένα προϊόν δεν διατίθεται στο εμπόριο ως βιολογικό χωρίς να έχει ελεγχθεί και να πιστοποιηθεί. Κάθε χώρα υποδεικνύει μία ή περισσότερες αρμόδιες αρχές ή εγκρίνει ιδιωτικούς οργανισμούς με σκοπό τον έλεγχο και την πιστοποίηση των βιολογικών προϊόντων ενώ ταυτόχρονα ορίζει μια αρχή υπεύθυνη για την έγκριση και την επίβλεψη. Τα βιολογικά προϊόντα είναι βέβαια αποτέλεσμα ελεγχόμενης παραγωγικής διαδικασίας ως προς τα χημικά πρόσθετα, λιπάσματα κ.α., αλλά πρωτίστως πρέπει να πληρούν τις απαιτήσεις περί ποιότητας που ισχύουν για όλα τα τρόφιμα. Ένα βιολογικό προϊόν είναι απαλλαγμένο από συνθετικά αγροχημικά, αλλά δεν είναι κατ ανάγκην και εύγευστο. Η νοστιμιά του τροφίμου, εκτός των άλλων, είναι άμεση συνάρτηση της ποικιλίας που καλλιεργεί ο αγρότης. Όλα τα βιολογικά προϊόντα που πωλούνται σε καταστήματα πρέπει να είναι συσκευασμένα και να έχουν την ένδειξη «προϊόν βιολογικής γεωργίας» ή «προϊόν βιολογικής γεωργίας σε μεταβατικό στάδιο». Δεν επιτρέπεται να πωλούνται με κάποιο άλλο τρόπο. Είναι δικαίωμα του καταναλωτή να ζητήσει να μάθει το όνομα του παραγωγού από το οποίο προμηθεύτηκε τα προϊόντα. Τα προϊόντα πρέπει να πωλούνται συσκευασμένα. Μόνο όταν κάποιο προϊόν αγοραστεί κατευθείαν από το κτήμα του παραγωγού, μπορεί να πουληθεί εκτός συσκευασίας. Τα παραδοσιακά προϊόντα δεν σημαίνει ότι είναι και βιολογικά. Τέλος πολλοί πιστεύουν ότι η μη χρήση λιπασμάτων στην καλλιέργεια συνεπάγεται αυτόματα και δημιουργία βιολογικής καλλιέργειας πράγμα που είναι λάθος. [Β. Κατσορίδα κ.α., 2006] Τα βιολογικά προϊόντα παράγονται σύμφωνα με τις προδιαγραφές του Κανονισμού της Ε.Ε 2092/91, η τήρηση των οποίων προϋποθέτει ό τ ι: 1) Η γονιμότητα του εδάφους διατηρείται και αυξάνεται στις κατάλληλες περιπτώσεις με: Καλλιέργεια ψυχανθών. 7

12 Με χλωρή λίπανση. Με καλλιέργεια βαθύρριζων φυτών. Με την ενσωμάτωση οργανικών λιπασμάτων τα οποία πληρούν τις κατάλληλες προδιαγραφές. 2) Η καταπολέμηση των ασθενειών και των επιζήμιων εντόμων και των ζιζανίων πραγματοποιείται με την εφαρμογή των ακόλουθων μέτρων : Επιλογή των κατάλληλων ειδών και ποικιλιών. Εναλλαγή των καλλιεργειών. Λήψη κατάλληλων μέτρων (φυτοφράκτες, φωλιές, διασπορά εχθρών). Καταστροφή των ζιζανίων με φωτιά. Χρήση ακίνδυνων φυτοπροστατευτικών προϊόντων μόνο σε περιπτώσεις που η καλλιέργεια κινδυνεύει άμεσα. [Β. Κατσορίδα κ.α., 2006] 1.4 ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΗ Τα εσπεριδοειδή είναι αειθαλή δέντρα της τάξης των «Géraniales» και της οικογένειας «Rutaceae». Τα καλλιεργούμενα εσπεριδοειδή ανήκουν κυρίως στα γένη «Poncirus», «Fortunella», «Citrus», τα οποία έχουν στενή συγγένεια μεταξύ τους. Το γένος «.Citrus» περιλαμβάνει τα εσπεριδοειδή που είναι επικρατέστερα και έχουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Το γένος «Fortunella» περιλαμβάνει τα κουμκουάτ, που καλλιεργούνται στην Κέρκυρα και το γένος «Poncirus» περιλαμβάνει ένα φυλλοβόλο εσπεριδοειδές, που χρησιμοποιείται για υποκείμενο. Τα καλλιεργούμενα είδη εσπεριδοειδών στην Ελλάδα είναι η πορτοκαλιά, που περιλαμβάνει πολλές ποικιλίες από τις οποίες οι πιο εμπορικές είναι οι ομφαλοφόρες και ακολουθούν τα κοινά, η βαλέντσια και σε μικρό ποσοστό οι έγχρωμες. Η λεμονιά είναι η δεύτερη σε έκταση καλλιέργεια στην Ελλάδα της οποίας καλλιεργούνται οι ποικιλίες Μαγλήνη, Καρυστίνη και Αδαμοπούλου. Ακολουθεί η μανταρινιά από την οποία κυρίως καλλιεργούνται οι ποικιλίες κλημεντίνη και κοινά. Επίσης καλλιεργούνται στην Ελλάδα αλλά σε μικρότερη 8

13 κλίμακα, το γκρέιπ-φρουτ, η κιτριά, η φράπα, το κουμ-κουάτ, το περγαμόντο, η λίμα και η λιμετία. Στην Ελλάδα η καλλιέργεια των εσπεριδοειδών περιορίζεται σε περιοχές όπου υπάρχουν ευνοϊκές κλιματολογικές και εδαφολογικές συνθήκες. Η κύρια περιοχή καλλιέργειας είναι η Πελοπόννησος, η Αττική, η Κρήτη, η Ήπειρος, η Κεντρική Ελλάδα και η Χίος.[3] ΠΙΝΑΚΑΣ 1. Συνολικές εκτάσεις εσπεριδοειδών βιολογικής καλλιέργειας στην Ελλάδα Έτος Εσπεριδοειδή (στρέμματα) Πηγή: Υπουργείο Γεωργίας: ΠΙΝΑΚΑΣ 2. Συνολικά στοιχεία βιοκαλλιεργητών Ελλάδος 1999 ΕΙΔΟΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΡ.ΣΤΡΕΜΜΑΤΩΝ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙ 9017,039 ΜΑΝΤΑΡΙΝΙ 892,4 ΛΕΜΟΝΙ 2378,38 ΓΡΕΙΠ-ΦΡΟΥΤ 44 ΔΙΑΦΟΡΑ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΗ 3740,77 Πηγή: Υπουργείο Γεωργίας: 9

14 ΠΙΝΑΚΑΣ 3. Αριθμός στρεμμάτω ν βιοκαλλιεργιώ ν εσπ εριδοειδώ ν ανά νομό 1999 ΝΟΜΟΣ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙ ΜΑΝΤΑΡΙΝΙ ΛΕΜΟΝΙ ΣΑΓΚΟΥΙΝΙ ΓΚΡΕΙΠ ΦΡΟΥΤ ΔΙΑΦΟΡΑ ΕΣΠ/ΔΗ Ν. Αργολίδας ,3 91-5,5 263,8 Ν. Ηρακλείου ,5 Ν. Αιτωλ/νιας 1022,1 22, ,5-295,87 Ν. Αττικής 5,85 58, Ν. Αρκαδίας 87, ,2 Ν. Φθιώτιδας Ν. Κέρκυρας ,8 Ν. Κορινθίας , ,5 Ν. Λακωνίας 1430, , ,8 Ν. Αχάίας 378,5 33,5 929, ,8 Ν. Χανίων 43,5 31,5 2,5-4 39,9 Ν. Άρτας 141,31 4, Πηγή: Υπουργείο Γεωργίας: Από τον Πίνακα 1 διακρίνουμε ότι οι εκτάσεις των βιολογικών καλλιεργειών με εσπεριδοειδή έχουν αυξηθεί κατά πολύ μεγάλο βαθμό από το 1994 έως και το Οι καλλιεργητές εντάσσονται με πολύ μεγαλύτερη ευκολία στα προγράμματα της βιολογικής γεωργίας λόγω των περισσότερων δικαιωμάτων που τους παρέχονται, αλλά και γιατί το καταναλωτικό κοινό έχει την ανάγκη πλέον για περισσότερο υγιεινά προϊόντα, απαλλαγμένα από πρόσθετα και συντηρητικά. Οπως φαίνεται και από τον Πίνακα 2 τα βιολογικά εσπεριδοειδή που καλλιεργούνται στην Ελλάδα κατέχουν την πρώτη θέση, ο βιολογικός χυμός πορτοκαλιού καταναλώνεται πολύ περισσότερο απ ότι τα υπόλοιπα εσπεριδοειδή. Ακολουθούν τα βιολογικά λεμόνια, τα μανταρίνια και τέλος το γρέιπ-φρούτ με 44 στρέμματα σε όλη την Ελλάδα έως το Ο Ν. Αργολίδας κατέχει τα πρωτεία στην καλλιέργεια των βιολογικών πορτοκαλιών λόγω των καλύτερων κλιματολογικών συνθηκών που ευνοούν την ανάπτυξη τους, ακολουθεί ο Ν. Λακωνίας και ο Ν. Αιτωλοακαρνανίας με τις περισσότερες εκτάσεις σε σχέση με άλλους νομούς της χώρας, όπως ο Ν. 10

15 Κερκύρας όπου καλλιεργούνταν μόνο 2 στρέμματα έως το Όσον αφορά τα βιολογικά μανταρίνια και πάλι οι περισσότερες εκτάσεις καλλιεργούνται στον Ν. Αργολίδας. Όπως βλέπουμε και στον Πίνακα 3 τα βιολογικά λεμόνια καλλιεργούνται σε 929,68 στρ. στον Ν. Αχαΐας. Τα σαγκουίνια και τα γρειπ-φρούτ καλλιεργούνται στο Ν. Αιτωλό/νιας και Λακωνίας αντίστοιχα με τα περισσότερα στρέμματα.13 ] Οικολογικό περιβάλλον εσπεριδοειδών Πριν από την εγκατάσταση ενός εσπεριδοειδώνα, πρέπει να ληφθούν υπ όψην ορισμένοι παράγοντες που θα επηρεάσουν σημαντικά την επιτυχία της καλλιέργειας, όπως : 1. Η εγκατάσταση νέου εσπεριδοειδώνα. Αν πρόκειται για εγκατάσταση νέου εσπεριδοειδώνα, θα πρέπει να γίνεται όσο το δυνατόν ορθότερη επιλογή, τόσο του υποκειμένου όσο και της καλλιεργούμενης ποικιλίας, έτσι ώστε να είναι εξασφαλισμένος ο εγκλιματισμός στη συγκεκριμένη περιοχή που επιθυμεί κάποιος να καλλιεργήσει. 2. Το ανάγλυφο του εδάφους της περιοχής. Η μελέτη του ανάγλυφου είναι αναγκαία για την απομάκρυνση των ψυχρών ρευμάτων αέρα και την παγοπροστασία του εσπεριδοειδώνα, για την αντιμετώπιση της διάβρωσης και ασφυξίας του εδάφους, καθώς και για την εφαρμογή του καταλληλότερου συστήματος ποτίσματος. Η επιλογή μιας κατηφορικής τοποθεσίες, που καταλήγει σε επίπεδη επιφάνεια, όπου τα ψυχρά ρεύματα διαφεύγουν ελεύθερα, αποτελεί κατάλληλη θέση για την εγκατάσταση φυτείας. Η διάβρωση του εδάφους σε μια τέτοια τοποθεσία αποφεύγεται κυρίως με την εγκατάσταση ενδιάμεσα στις σειρές φύτευσης των δέντρων, ζωνών από αγρωστώδη, που διατηρούνται σε χαμηλό ύψος. Σε εδάφη με μεγάλη κλίση συνιστάται η δημιουργία αναβαθμίδων. 3. Η σύσταση του εδάφους. Το έδαφος που ευδοκιμούν τα εσπεριδοειδή είναι αυτό που έχει βάθος τουλάχιστον 1 ιπ και εξασφαλίζει καλό αερισμό και αποστράγγιση. To ph πρέπει να κυμαίνεται μεταξύ 5,5 και 7,5. Οι καλύτερες αποδόσεις επιτυγχάνονται σε βαθιά, πλούσια, μέσης σύστασης εδάφη, αμμοαργιλλώδη ή αργιλλοαμμώδη, διαπερατά, καλά αποστραγγιζόμενα, βαθιά, μη αλατούχα, με περιεκτικότητα σε ασβέστη όχι πάνω από 30%[D. Kimball, 1999] 11

16 4. Το κλίμα. Τα εσπεριδοειδή είναι ευαίσθητα σε θερμοκρασίες κάτω από τους 0 0 που διαρκούν πολύ χρόνο, ενώ ανέχονται χαμηλές θερμοκρασίες για λίγο χρόνο. Η αντοχή τους εξαρτάται από το είδος, την ποικιλία, την κατάσταση βλάστησης του δέντρου, τη διάρκεια του ψύχους και το έδαφος. Οι χαμηλές θερμοκρασίες μπορούν να ζημιώσουν σημαντικά τη νεαρή βλάστηση, τους νεαρούς καρπούς, τους ώριμους καρπούς και λιγότερο τα νεαρά δέντρα. Μεγαλύτερη αντοχή έχουν τα δέντρα σε πλήρη απόδοση. Σε περιοχές με υψηλές θερμοκρασίες κατά το καλοκαίρι, μπορεί να υπάρξει σημαντική καρπόπτωση, ενώ θερμοκρασίες πάνω από 38 0 προκαλούν αναστολή της βλάστησης. Η δυσμενής επίδραση των απότομων υψηλών θερμοκρασιών μπορεί να μετριαστεί με τη εφαρμογή συστήματος τεχνητής βροχής που προκαλεί μείωση της θερμοκρασίας. Η ιδανική σχετική υγρασία για τα εσπεριδοειδή είναι 60-65%. Υψηλότερη σχετική υγρασία ευνοεί την ανάπτυξη ασθενειών και παρασίτων. Για την καλλιέργεια των εσπεριδοειδών ενδιαφέρει η ένταση και η διάρκεια του φωτισμού. Η αφομοίωση των δέντρων αυξάνει, όσο αυξάνει η ένταση του ηλιακού φωτός. Η χαμηλή ένταση ευνοεί τη βλάστηση, ενώ το έντονο φως την άνθηση και την καρποφορία. Οι ισχυροί άνεμοι προκαλούν ζημιές στα δέντρα, κυρίως στους βραχίονες, στα κλαδιά, στα άνθη, στους καρπούς και στα φύλλα. Επίσης προκαλούνται φυσιολογικές ζημιές από τους ξηρούς και θερμούς ανέμους, οπότε αυξάνεται η διαπνοή του δέντρου προκαλείται μαρασμός των φύλλων και βλαστών και αποξήρανση των ανθέων ή εμποδίζεται η γονιμοποίηση τους. Η προφύλαξη από τους ανέμους γίνεται με ανεμοθρύστες αλλά καλό είναι βέβαια να αποφεύγεται η εγκατάσταση εσπεριδοειδώνα σε ανεμόπληκτες περιοχές. 5. Το νερό. Η ποσότητα του νερού που χρειάζεται ένας εσπεριδοειδώνας επηρεάζεται από την θερμοκρασία, τους ανέμους, την υγρασία της περιοχής, από τις βροχοπτώσεις, το μέγεθος, την ηλικία και την πυκνότητα των δέντρων και από τη σύσταση του εδάφους. Η ποιότητα του νερού παίζει σημαντικό ρόλο, εφόσον τα διάφορα είδη των εσπεριδοειδών έχουν μικρή αντοχή στα άλατα. Έτσι αν το νερό άρδευσης έχει μεγάλες συγκεντρώσεις αλάτων, μπορεί να περιοριστεί η βλάστηση και η παραγωγικότητα της φυτείας. 6. Η άρδευση. Οι παράμετροι που πρέπει να ληφθούν υπόψη για να είναι αποτελεσματικό το πότισμα είναι: Η ποσότητα του νερού, η συχνότητα άρδευσης, η εποχή και η μέθοδος της άρδευσης, που εξαρτώνται από το έδαφος, το κλίμα, 12

17 την ποιότητα του νερού και τα είδη των εσπεριδοειδών που καλλιεργούνται. Μια ανεπαρκής ποσότητα νερού μειώνει τη φυσική ανάπτυξη του δέντρου, τα φύλλα συστρέφονται και πέφτουν, ο καρπός ωριμάζει πρόωρα, είναι φτωχός σε χυμό και κατώτερης ποιότητας, παρατηρείται καρπόπτωση και η καρπόδεση είναι περιορισμένη. Η συχνότητα των αρδεύσεων προσδιορίζεται δύσκολα, γιατί όπως αναφέρεται και πιο πάνω είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων. Η εποχή που αρχίζουν οι αρδεύσεις συμπίπτει με το τέλος των ανοιξιάτικων βροχών. Μια πλήρης άρδευση γίνεται πριν από την άνθιση και μια πρέπει να γίνεται μετά την καρπόδεση των περισσότερων ανθέων. Στη συνέχεια οι αρδεύσεις που θα ακολουθούν θα πρέπει να γίνονται σε διαστήματα τέτοια, ώστε να μην παρουσιάζονται συμπτώματα συστροφής των φύλλων. [D. Kimball, 1999] Θρεπτικές ανάγκες εσπεριδοειδών Τα προβλήματα θρέψης των εσπεριδοειδών είναι πολλά και δεν είναι δυνατόν να καθοριστούν κριτήρια που να ισχύουν σε όλες τις περιοχές όπου καλλιεργούνται. Γενικά όμως, υπάρχουν κριτήρια που σχετίζονται με την βιολογική δράση των στοιχείων και με τις ανάγκες του κάθε είδους. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την εκτίμηση των αναγκών των εσπεριδοειδών σε θρεπτικά στοιχεία είναι πολλές, ξεκινώντας από την εμπειρία των καλλιεργητών ως την χημική ανάλυση μέσω της φυλλοδιαγνωστικής, με την οποία προσδιορίζονται οι ποσότητες των στοιχείων που υπάρχουν στο δέντρο. Επίσης είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τα στοιχεία που είναι διαθέσιμα στο έδαφος και την ευκολία απορρόφησης τους. Αυτό μπορεί να προσδιοριστεί, αν γνωρίζουμε τα φυσικά και χημικά χαρακτηριστικά του εδάφους, την ποιότητα του νερού που θα χρησιμοποιηθεί στο πότισμα, τις κλιματικές συνθήκες και φυσικά το ποσοστό τις οργανικής ουσίας του εδάφους.[4] Γενικές αρχές για την βιολογική καλλιέργεια των εσπεριδοειδών 1. Η λίπανση με οργανικά υλικά έχει σκοπό να διατηρήσει ή να επαναφέρει την γονιμότητα του εδάφους και την ισορροπία μεταξύ των θρεπτικών στοιχείων και όχι να επιδεινώσει την ανισορροπία που πιθανώς υπάρχει. Μια λανθασμένη 13

18 συνεισφορά θρεπτικών στοιχείων μπορεί να μην έχει κανένα αποτέλεσμα ή να προκύψει ζημιογόνα. 2. Μια συνεχής προσθήκη ενός μόνο είδους οργανικού υλικού οδηγεί αναπόφευκτα σε ανισορροπίες μεταξύ των θρεπτικών στοιχείων αλλά και ανισορροπίες στο αγρόκτημα γενικότερα. 3. Η λογική χρησιμοποίηση των οργανικών λιπασμάτων επιτρέπουν να διατηρηθεί η γονιμότητα και να διασφαλιστούν υψηλές αποδόσεις σε σχέση με αυτές που θα μπορούσαν να δώσουν οι φυσικές δυνατότητες, χωρίς όμως αυτό να μετατραπεί σε μειονέκτημα έναντι της ποιότητας. Στη βιολογική γεωργία οι μεγάλες αποδόσεις και γενικότερα η υπερβολική ανάπτυξη των φυτών δεν είναι ο κύριος στόχος. Η δυνατότητα των φυτών να εκμεταλλεύονται τις ποσότητες των οργανικών υλικών εξαρτάται από τις συνθήκες του περιβάλλοντος. Ένα έδαφος χαλαρό, βαθύ, με μια υγρασία κανονική επιτρέπει να αξιοποιηθούν καλύτερα τα διαθέσιμα στοιχεία. Έτσι μια εκτίμηση του τύπου του εδάφους, των εδαφοκλιματολογικών συνθηκών της περιοχής και στη συνέχεια της διαχείρισης των αρνητικών παραγόντων πριν την εγκατάσταση της καλλιέργειας διευκολύνει τα φυτά στην καλύτερη ανάπτυξη τους. [Β. Κατσορίδα κ.α., 2006] 4. Ο ρόλος της οργανικής ουσίας είναι ουσιαστικός. Η οργανική ουσία αναπτύσσει μια επίδραση άμεση πάνω στη συγκράτηση της υγρασίας, πάνω στη θερμοκρασία, πάνω στον αερισμό και στη ζωή του εδάφους. 5. Η άρδευση και η ποιότητα του νερού άρδευσης είναι παράγοντες που επηρεάζουν την πορεία της καλλιέργειας. Οι ποσότητες του νερού που θα διατεθούν στην καλλιέργεια, θα πρέπει να δίνονται την κατάλληλη εποχή και όταν η καλλιέργεια το έχει ανάγκη. Η αυξημένη συγκέντρωση αλάτων στο νερό άρδευσης δεν θα επηρεάσει αρνητικά μόνο την καλλιέργεια αλλά θα δημιουργήσει προβλήματα και στο έδαφος. 6. Σε ένα αγρόκτημα ένας από τους στόχους είναι η αύξηση της βιοποικιλότητας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με τη δημιουργία ενός πολύπλοκου οικοσυστήματος, που θα έχει συνέπεια την διευκόλυνση της άμυνας των φυτών κατά των ασθενειών. Ξεκινώντας την εγκατάσταση του εσπεριδοειδώνα, γίνεται ανάλυση του εδάφους, για να προσδιοριστούν τα φυσικοχημικά και βιολογικά χαρακτηριστικά του. Είναι σημαντικό να ξέρει ο καλλιεργητής τις ελλείψεις και τα προβλήματα που 14

19 υπάρχουν στο αγροτεμάχιο που πρόκειται να εγκαταστήσει τα εσπεριδοειδή, ώστε να κάνει μια σωστή προετοιμασία. Έτσι ξεκινάει μια υγιείς καλλιέργεια που προλαμβάνει μελλοντικά προβλήματα. Η προετοιμασία του εδάφους, η ενσωμάτωση εδαφοβελτιωτικών, η αύξηση των μικροοργανισμών στο έδαφος και διατήρηση της οργανικής ουσίας, θα πρέπει να είναι τα πρώτα βήματα. Εξετάζοντας τις εδαφοκλιματικές συνθήκες και το φυτοπαθολογικό ιστορικό της περιοχής θα κάνει την επιλογή του κατάλληλου υποκειμένου. Θα γίνει πρόβλεψη του δικτύου άρδευσης και αποστράγγισης και φύτευση ανεμοφρακτών, αν αυτά κρίνονται απαραίτητα. Τέλος θα τηρηθούν οι αποστάσεις φύτευσης των δέντρων, που για την περίπτωση της βιολογικής καλλιέργειας είναι μεγαλύτερες από αυτές που ισχύουν στις συμβατικές. [Β. Κατσορίδα κ.α., 2006] Καλλιεργητικές τεχνικές που εφαρμόζονται Οι περισσότεροι παραγωγοί στο σύνολο τους είναι παραδοσιακοί καλλιεργητές και κατά συνέπεια έχουν εισαχθεί στις παραδοσιακές φροντίδες που απαιτεί η βιολογική καλλιέργεια. Είναι γνωστό βέβαια ότι η βιολογική γεωργία έχει ένα αξιόλογο ιδεολογικό υπόβαθρο που σε μερικές περιπτώσεις γίνεται βασικό κίνητρο για ευαισθητοποιημένους περισσότερο γεωργούς. Για το λόγο αυτό εδώ θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερα βάρος ούτως ώστε οι γεωργοί να θεωρούν την ιδεολογική πλευρά απλά σαν ένα πρόσθετο κίνητρο, και να προχωρούν μόνο αν είναι σίγουροι ότι η βιολογική γεωργία τους καλύπτει απόλυτα και απ την καθαρά επιχειρηματική εισοδηματική πλευρά. Για τους παραγωγούς βιολογικών εσπεριδοειδών, ιδιαίτερα μεγάλη σημασία έχει η στενή επαφή με τα περιβόλια που συνήθως γειτνιάζουν στις περισσότερες καλλιέργειες. Αυτό σημαίνει σχεδόν καθημερινή παρακολούθηση και σχολαστική περιποίηση της καλλιέργειας. Η περιποίηση της καλλιέργειας θα συμβάλλει στη διατήρηση του εδάφους σε καλή κατάσταση όσον αφορά την επάρκεια του σε θρεπτικά στοιχεία και θα αποτρέψει την προσβολή της καλλιέργειας από εχθρούς και ασθένειες. [Β Κατσορίδα κ.α., 2006] 15

20 α) Έδαφος Το πρώτο μέλημα για τους βιοκαλλιεργητές εδώ είναι το έδαφος και το πώς θα του προσδώσουν τις φυσικοχημικές εκείνες ιδιότητες που θα προσφέρουν στα εσπεριδοειδή τις άριστες συνθήκες. Το έδαφος πρέπει να είναι «αφράτο» ώστε να κυκλοφορεί ο αέρας και ικανό να συγκρατεί μεγάλες ποσότητες νερού. Αυτό επιτυγχάνεται με την προσθήκη οργανικής ουσίας, που στοχεύει στη βελτίωση της εδαφικής γονιμότητας και ταυτόχρονα στη βελτίωση της υφής και δομής του εδάφους ενώ παράλληλα προάγει την ανάπτυξη των μικροοργανισμών στο έδαφος. Έτσι διευκολύνεται η πρόσληψη θρεπτικών στοιχείων από τα δέντρα με στόχο την εξασφάλιση μιας σταθερής τροφοδοσίας τους με θρεπτικά στοιχεία σε όλη την διάρκεια του χρόνου. Στα πλαίσια της παραπάνω αρχής που εδώ είναι γνωστή από πολλές δεκάδες χρόνια πριν ακολουθείται η εξής διαδικασία: Όταν η φύτευση των δέντρων δεν είναι πολύ πυκνή (νέες φυτεύσεις κυρίως) αλλά και όταν στα μεγάλης ηλικίας δέντρα έχει γίνει βαθύ κλάδεμα τον Οκτώβριο γίνονται σπορές ψυχανθών, χρησιμοποιούνται συνήθως βίκος και κουκιά, περίπου 6 κιλά/στρέμμα. Τα ψυχανθή ως γνωστό δεσμεύουν άζωτο και το αποδίδουν στη συνέχεια στην ριζόσφαιρα των δέντρων, προάγουν ταυτόχρονα τη δομή του εδάφους και τη δραστηριότητα των μικροοργανισμών του, παρεμποδίζουν την εξάπλωση εχθρών και ασθενειών του εδάφους δημιουργώντας δυσμενείς περιβάλλον για την ανάπτυξη τους, ανταγωνίζονται άλλα φυτά που θεωρούνται ζιζάνια για τα εσπεριδοειδή, εξασφαλίζουν αυξημένη απορρόφηση του νερού και μειώνουν τις απώλειες του και τέλος βοηθούν την ύπαρξη αριθμού ωφελίμων οργανισμών παρέχοντας τους καταφύγιο. Η χλωρή λίπανση κόβεται, ψιλοτεμαχίζεται και ενσωματώνεται με φρεζάρισμα με μεγάλη ταχύτητα και πολύ ψηλά τη φρέζα για την μείωση όσο το δυνατόν της καταστροφής των επιφανειακών ριζίδιων. Η ενσωμάτωση γίνεται 15 μέρες πριν την άνθηση των εσπεριδοειδών γιατί με το φρεζάρισμα τα δέντρα «στρεσάρονται» και γιατί εν τω μεταξύ θα πρέπει οι μικροοργανισμοί να αρχίσουν να «δουλεύουν» στο έδαφος για την αφομοίωση της χλωρής λίπανσης. Στα περιβόλια ή στα τμήματα των περιβολιών που δεν είναι δυνατή η δημιουργία φυτείας κάλυψης, γίνεται προσθήκη κοπριάς είτε αχώνευτης το φθινώπορο ή χωνεμένης την άνοιξη με ποσότητες κιλών/στρέμμα. 16

21 Το πρόβλημα που αμέσως προκύπτει με την προσθήκη κοπριάς είναι ο έλεγχος των ζιζανίων. Αυτό αντιμετωπίζεται με επιφανειακές κοπές με χορτοκοπτικό, πάντα παράλληλα με το έδαφος και με φρεζάρισμα. Μερικές φορές το Μάρτιο ή τον Απρίλιο γίνεται προσθήκη κομπόστ (κομποστοποιημένων ζωικών και φυτικών υπολειμμάτων) καθώς και ψιλοτεμαχισμός των υπολειμμάτων κλαδέματος και ενσωμάτωση τους στο έδαφος με φρεζάρισμα. Συνεχίζοντας με τη θρέψη, σε περιπτώσεις τροφοπενιών ιχνοστοιχείων εφαρμόζονται διαφυλλικά εκχυλίσματα από φύκια στη νέα βλάστηση και στην ανθοφορία. Όταν έχουμε τα στάδια της ανθοφορίας ένας διαφυλλικός ψεκασμός με ψευδάργυρο και ένας ακόμα με σίδηρο στη δεύτερη έκπτυξη της νέας βλάστησης τον Ιούνιο θεωρούνται απαραίτητοι στα μεγάλης ηλικίας δέντρα. β) Κλάδεμα Όταν οι παραγωγοί εντάσσονται στον Κανονισμό, παροτρύνονται να κάνουν κλάδεμα ανανέωσης στα δέντρα μεγάλης ηλικίας. Κάθε χρόνια πρέπει να γίνεται ένα τέτοιο κλάδεμα για την αναζωογόνηση των παλαιών δέντρων. Τα κλαδιά πρέπει να θρυμματίζονται και να ενσωματώνονται στο έδαφος για να επιτυγχάνεται έτσι ανακύκλωση των θρεπτικών στοιχείων. Μετά τον πρώτο χρόνο αφήνουμε αρκετούς βλαστούς ενώ μετά το δεύτερο χρόνο δημιουργούμε ένα κορμό και 4-5 πλάγιους βλαστούς. Επίσης κλάδεμα αραίωσης γίνεται κάθε χρόνο στις μανταρινιές και κάθε δυο χρόνια γίνεται στις πορτοκαλιές ενώ στις λεμονιές τα κλαδέματα είναι πολύ ελαφρά. Το κλάδεμα είναι μια εργασία που πραγματικά παρουσιάζει αυξημένο ενδιαφέρον, ιδιαίτερα στη μείωση των κοκκοειδών, είτε με την άμεση απομάκρυνση μέρους του πληθυσμού τους, είτε καθιστώντας τις συνθήκες ανάπτυξης τους δυσμενέστερες (μείωση υγρασίας). Συντελεί επίσης το κλάδεμα στην άμεση έκθεση των εντόμων στα φυσικά φαινόμενα άνεμο, βροχή κ.α που επηρεάζουν δυσμενώς την εγκατάσταση τους. γ) Αρδευση Η άρδευση στο σύνολο της γίνεται με σταγόνες (στάγδην άρδευση). Το πρώτο πότισμα γίνεται από Ιουνίου και το δεύτερο ακολουθεί ένα μήνα μετά. Στη συνέχεια γίνονται 3 ή 4 ακόμα ποτίσματα ανά 20ήμερο και η άρδευση σταματά συνήθως με τις πρώτες βροχές το χειμώνα. [Β Κατσορίδα κ.α., 2006]. 17

22 1.4.5 Η λίπανση στα πλαίσια της βιολογικής γεωργίας Η βλαβερές συνέπειες των τεχνητών λιπασμάτων είναι κυρίως η αύξηση του κόστους παραγωγής και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Επίσης, έχουν καταστρεπτική επίδραση στους ζώντες οργανισμούς του εδάφους και στη δομή του. Η συμβατική και η βιολογική γεωργία δεν είναι αντίθετες, αλλά αλληλοσυμπληρώνονται γιατί αναγνωρίζουν και οι δύο την ανάγκη βελτίωσης του εδάφους. Οι οργανικές και συμβατικές θεωρίες έχουν διαφορές και έχει δημιουργηθεί ένας προβληματισμός σε σχέση με τις σύγχρονες τάσεις λίπανσης. Η εντατική χρήση λιπασμάτων έχει επιφέρει δυσμενείς συνέπειες, αλλά όταν γίνεται αποτελεσματική χρήση τους έχουν πολλές θετικές επιπτώσεις. Η οργανική λίπανση και οι προοπτικές της σε σχέση με την ανόργανη εξετάζονται αναλυτικά. Στα οργανικά λιπάσματα περιλαμβάνεται η κοπριά και η κομπόστ. Η κοπριά είναι το φθηνότερο και καλύτερο λίπασμα αλλά χρειάζεται προσοχή στην ποσότητα, ποιότητα, χρονική εφαρμογή και είδος. Η κομπόστ αποτελεί μια σύνθεση κατάλληλων ουσιών. Επίσης, χρειάζονται ειδικές φροντίδες για τη σωστή και γρήγορη χουμοποίηση της κοπριάς.[5] Οργανικά λιπάσματα Είναι λιπάσματα οργανικής σύστασης και φυσικής προέλευσης που έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε οργανική ουσία. Τα οργανικά λιπάσματα που προστίθενται στο έδαφος, εμπλουτίζονται με οργανική ουσία και επιδρούν ευεργετικά στις φυσικές ιδιότητες του και στη θρέψη των φυτών. Τα χρησιμοποιούμενα οργανικά λιπάσματα είναι οι κοπριές και τα ούρα των ζώων, τα διάφορα φυτικά υπολείμματα των καλλιεργειών που παραμένουν στον αγρό μετά την καλλιέργεια, τα οργανικά απόβλητα από γεωργικές βιομηχανίες, πριονίδια, φλοιοί δέντρων, απόβλητα κατεργασίας ξύλου. Όλα τα παραπάνω για να χρησιμοποιηθούν στις βιολογικές γεωργικές εκμεταλλεύσεις πρέπει να έχουν την έγκριση και να περιλαμβάνονται στον Κανονισμό 2092/ Κοπριές. Οι κοπριές των ζώων έχουν μεγάλη αξία, γιατί περιέχουν όλα τα θρεπτικά στοιχεία που είναι αναγκαία για την ανάπτυξη των καλλιεργειών, 18

23 οργανική ουσία και όλα τα συστατικά των υπολοίπων οργανικών υλικών που βελτιώνουν τις φυσικές, χημικές και βιολογικές ιδιότητες του εδάφους. Η εφαρμογή της κοπριάς στην καλλιέργεια μπορεί να γίνει αμέσως μετά την συλλογή της από τους στάβλους, ώστε να αποφεύγονται οι απώλειες σε οργανική ουσία. Επίσης, θα πρέπει να παραχώνεται αμέσως, είτε με όργωμα, είτε με δισκοβάρνισμα, γιατί αν μείνει επιφανειακά έστω για κάποιες μέρες, είναι δυνατόν να χάσει μεγάλο μέρος της λιπαντικής της αξίας. Η εφαρμογή της κοπριάς στον εσπεριδοειδώνα πραγματοποιείται κατά κανόνα κάθε δύο ή τρία χρόνια σε δόσεις από 2-3 τόνους/στρέμμα. Συχνότερες αλλά μικρότερες δόσεις δείχνουν να είναι αποτελεσματικότερες απ ό,τι οι μεγάλες δόσεις που εφαρμόζονται σε μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα. Σε αμμώδη εδάφη που αερίζονται έντονα η κοπριά πρέπει να παραχώνεται σε βάθος ατι, ώστε να αποφεύγεται η ταχύτατη καταστροφή της. Αντίθετα σε κακώς αεριζόμενα βαριά εδάφη πρέπει να ενσωματώνεται επιφανειακά. Σε περιοχές με λιγοστές βροχοπτώσεις αποδέχτηκε ότι το παράχωμα της κοπριάς σε βάθος 25 ατι επιδρά πιο ευεργετικά στην αξιοποίηση του αζώτου από τα φυτά, σε σύγκριση με το παράχωμα στα 12 οπι βάθος. Η κοπριά έχει υπολειμματική δράση. Αυτό παρατηρείται κυρίως με το άζωτο, που αξιοποιείται από φυτά σε ποσοστό περίπου 30% τον πρώτο χρόνο και σε ποσοστό 10% περίπου τον δεύτερο χρόνο. Πιο κατάλληλη εποχή είναι το φθινόπωρο, για να μπορέσει να αξιοποιήσει όσο καλύτερα γίνεται τις χειμερινές βροχοπτώσεις, να διαλυθεί και να αφομοιωθεί από τα δέντρα. 2. Κομπόστ. Είναι ένα άλλο είδος οργανικού λιπάσματος, που παράγεται με την αερόβια βιολογική αποδόμηση οργανικών υπολειμμάτων και τη μετατροπή σε χώμα, σε ουσίες σχετικά σταθερές, καθώς επίσης και στο σχηματισμό αργιλλοχουμικών συμπλοκών. Για την παραγωγή του κομπόστ μπορούν να χρησιμοποιηθούν κοπριά ζώων και φυτικά υπολείμματα που είναι εύκολο να βρεθούν στη περιοχή που βρίσκεται η καλλιέργεια. Στις περιοχές της Ελλάδας που καλλιεργούνται τα εσπεριδοειδή υπάρχουν καλλιέργειες ελιάς και αμπέλου. Έτσι ο παραγωγός που θέλει να φτιάξει μόνος του κομπόστ μπορεί να χρησιμοποιήσει τα κλαδιά από το κλάδεμα των εσπεριδοειδών, τα ελαιόφυλλα, την ελαιοπυρήνα, τις κληματίδες αμπέλων και τα στέμφυλα από τα οινοποιία. 19

24 3. Χλωρή λίπανση. Με τον όρο χλωρή λίπανση εννοείται η ενσωμάτωση στο έδαφος της φυτικής μάζας που παράγεται από φυτά που έχουν καλλιεργηθεί για τον σκοπό αυτό. Η χλωρή λίπανση έχει θετικές επιδράσεις στην καλλιέργεια, αυξάνοντας τη γονιμότητα, αλλά για να είναι επιτυχής χρειάζεται εδαφική υγρασία και καθίσταται αδύνατη όταν δεν υπάρχει νερό. [Β. Κατσορίδα κ.α., 2006] 1.5 ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ΤΩΝ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΩΝ Η αντιμετώπιση των ασθενειών των εσπεριδοειδών δεν παρουσιάζει σοβαρά και δυσεπίλυτα προβλήματα. Υπάρχουν στη διάθεση του βιοκαλλιεργητή μέσα και μέθοδοι να επιλέξει. Πρέπει όμως να αναγνωρισθεί πως η βιολογική αντιμετώπιση των ασθενειών είναι πολυπλοκότερη από την συμβατική, γιατί προϋποθέτει τη βαθιά γνώση όλων των παραγόντων του παθο-οικοσυστήματος. Για το λόγο αυτό χρειάζεται σωστή και αδιάκοπη ενημέρωση του βιοκαλλιεργητή. ΚΓ αυτό, καθιστά επιτακτική και αναγκαία την παρουσία του τεχνικού συμβούλου. Οι πιο σοβαρές εδαφικές ασθένειες των εσπεριδοειδών αντιμετωπίζονται με την εφαρμογή των κατάλληλων προφυλακτικών και καλλιεργητικών τεχνικών, με διάφορες βιολογικές μεθόδους και με τη χρησιμοποίηση ανθεκτικών υποκειμένων. Οι περισσότερες ασθένειες του υπέργειου τμήματος ελέγχονται με τη χρήση χαλκούχων κυρίως σκευασμάτων.[ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΩΝ Η παραγωγή βιολογικών εσπεριδοειδών αποτελεί ουσιαστικά μια πρόκληση και την ευκαιρία μεταστροφής της γεωργίας από «ποσοτική» σε «ποιοτική» με την ενσωμάτωση της προστιθέμενης αξίας από την ειδική πιστοποίηση που φέρουν και την ενσωμάτωση σε αυτά «πολιτισμικών» χαρακτηριστικών που ικανοποιούν τις σημερινές αυξημένες απαιτήσεις των καταναλωτών. 20

25 Προς το παρόν είναι δύσκολο οι βιοκαλλιεργητές να διαθέσουν τα πιστοποιημένα προϊόντα τους σε κάποια ξένη αγορά μια και δεν έχουν την δυνατότητα ακόμα να καλύψουν αυξημένες ανάγκες. Όσο αφορά την ντόπια αγορά ακόμα δείχνει ανώριμη για κατανάλωση τέτοιον προϊόντων. Εφόσον οι βιοκαλλιεργητές προσαρμόστηκαν στο σύστημα της αειφόρου γεωργίας και παράλληλα η επιστημονική και τεχνική υποστήριξη τους προχωρά με γρήγορους ρυθμούς, θα πρέπει και οι καταναλωτές να συνειδητοποιούν την ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος και να αποδεχτούν προϊόντα που πραγματικά έχουν αυξημένες τιμές, υπερέχουν όμως σε άλλους ποιοτικούς τομείς. Άλλωστε σαν καταναλωτές θα πρέπει όλοι μας να γνωρίζουμε ότι στην βιολογική καταπολέμηση υπάρχει αυξημένη ανάγκη για σχολαστικότερο σχεδίασμά και εφαρμογή των σχετικών μέτρων, κάτι που απαιτεί μεταξύ άλλων περισσότερο χρόνο, υπομονή και πολλές φορές επιπλέον εκπαίδευση του παραγωγού καθώς και παρακολούθηση της κάθε εφαρμογής. Τα μέτρα βιολογικής καταπολέμησης προϋποθέτουν αυξημένη κατανόηση της βιολογίας τόσο του εχθρού της καλλιέργειας όσο και των οργανισμών που θα χρησιμοποιηθούν για την αντιμετώπιση του. Επιπλέον ορισμένες φορές η εφαρμογή τέτοιων προγραμμάτων είναι πιο δαπανηρή από την συνήθη χημική καταπολέμηση και τα αποτελέσματα από την εφαρμογή της συχνά δεν είναι τόσο άμεσα και εντυπωσιακά. Πρέπει να αναφερθεί βεβαίως ότι πολύ μεγάλη είναι η ζήτηση των βιολογικών μανταρινιών που στο σύνολο τους καταναλώνονται σαν βιολογικά σε διάφορες αγορές της Ελλάδας. Η αυξημένη ζήτηση στηρίζεται στις πλούσιες οργανοληπτικές ιδιότητες του, όπως η γεύση και κυρίως το πλούσιο και γνήσιο άρωμα του που του προσδίδουν τα αιθέρια έλαια. Τα πορτοκάλια και τα λεμόνια κατά κανόνα καταναλώνονται στην ντόπια αγορά ως κοινά προϊόντα ή μετά από χυμοποίηση σε εργοστάσιο παραγωγής χυμών. [6] Παρασκευή βιολογικών προϊόντων Ως παρασκευή νοούνται όλες οι διεργασίες που υφίστανται και σύμφωνα με τον Κανονισμό 2092/91 τα βιολογικά προϊόντα μετά την παραγωγή τους στον 21

26 αγρό. Έτσι παρασκευαστικές δραστηριότητες είναι η μεταποίηση και η τυποποίηση, αλλά και η συντήρηση, η αλλαγή, η τοποθέτηση επισήμανσης κ.λ.π. Επομένως σχηματοποιούνται δύο κατηγορίες παρασκευαστών. Οι παραγωγοί - παρασκευαστές, των οποίων οι γεωργικές επιχειρήσεις είναι καθετοποιημένες, δηλαδή τυποποιούν ή και μεταποιούν τα προϊόντα που παράγουν στον αγρό. Οι παρασκευαστές που παρασκευάζουν πρώτες ύλες βιολογικής γεωργίας που προέρχονται εκτός επιχείρησης. Η σημαντική αύξηση που παρουσίασε ο αριθμός των παρασκευαστών αντικατοπτρίζει τις σημαντικές προόδους στο κύκλωμα εμπορίας και διάθεσης των βιολογικών προϊόντων, αλλά και την όλο και μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση του καταναλωτικού κοινού. Οι παρασκευαστικές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στο χώρο των βιολογικών προϊόντων έχουν κομβική σημασία στο κύκλωμα παραγωγής - εμπορίας των βιολογικών προϊόντων και ως εκ τούτου στη διάδοση και στην εδραίωση της βιολογικής γεωργίας, δεδομένου ότι αυτές αφενός απορροφούν τις γεωργικές πρώτες ύλες, αφετέρου τις προσφέρουν στον καταναλωτή ως τρόφιμα.[51 Το μεγαλύτερο μέρος των παρασκευαστικών επιχειρήσεων δραστηριοποιούνται κατά κύριο λόγο στα φρούτα και τα λαχανικά, στο ελαιόλαδο και τις ελιές ενώ ακολουθούν δραστηριότητες σχετικές με το κρασί και τα προϊόντα δημητριακών. Έχουμε επίσης την εμφάνιση των βιολογικών ζωικών προϊόντων που δειλά δειλά κάνουν την εμφάνιση τους και αναμένεται να καταλάβουν σημαντικότερη θέση στα επόμενα χρόνια. Για πρώτη φορά οι σχετικές με τα φρούτα και τα λαχανικά δραστηριότητες περνάνε στην πρώτη θέση, γεγονός που οφείλεται αφενός στη σημαντική ζήτηση που παρουσιάζεται για τα προϊόντα αυτά και αφετέρου στην ύπαρξη πολλών μικρών επιχειρήσεων, προσανατολισμένων στην ελληνική αγορά ή ακόμα και αποκλειστικά σε συγκεκριμένες πόλεις. Αντίθετα, αν και η βιολογική καλλιέργεια της ελιάς είναι με μεγάλη διαφορά η πρώτη σε ποσοστό, στο χώρο της εμπορικής δραστηριότητας και όσον αφορά τον αριθμό των επιχειρήσεων βρίσκεται στη δεύτερη θέση. Αυτό συμβαίνει διότι οι παραγωγοί έχουν οργανωθεί σε κοινά σχήματα εμπορίας ενώ υπάρχουν επίσης εμπορικές εταιρείες σημαντικού μεγέθους οι οποίες έχουν ενταχθεί στο Σύστημα 22

27 Πιστοποίησης. Οπωσδήποτε τα στοιχεία για τη μεταποίηση θα πρέπει να εκτιμηθούν και με διαφορετικό τρόπο, σύμφωνα με τον όγκο και τον τζίρο των προϊόντων. Στην περίπτωση αυτή η σημασία των μεταποιητικών δραστηριοτήτων ακολουθεί σε γενικές γραμμές την κατανομή και τα ποσοστά της πρωτογενούς παραγωγής, φυτικής και ζωικής. Ελπιδοφόρο πάντως είναι το γεγονός ότι χρόνο με το χρόνο, ολοένα και διευρύνεται η ποικιλία των βιολογικών προϊόντων και σήμερα ο καταναλωτής μπορεί να βρεί, τουλάχιστον σε εξειδικευμένα καταστήματα, όλα τα προϊόντα που χρειάζεται για τη διατροφή του. Στην Ελλάδα συντρέχουν πολλές δυνατότητες για την ανάδειξη και επέκταση των μεθόδων και πρακτικών παραγωγής Βιολογικών προϊόντων. Πρόκειται για τα εδαφοκλιματικά και διαρθρωτικά μας πλεονεκτήματα για περιοχές με εκτατική και παραδοσιακή άσκηση της γεωργίας, ορεινές, μειονεκτικές και νησιωτικές περιοχές με χαρακτηριστικά που προσιδιάζουν κατ αρχήν για μια τέτοιου είδους αξιοποίηση. Η υπηρεσιακή μονάδα η οποία λειτουργεί στο Υπουργείο Γεωργίας (Γραφείο Βιολογικών Προϊόντων) καταβάλλει προσπάθειες για την προώθηση και την διάδοση της σημασίας για την Ελλάδα αυτού του τομέα, υποστηρίζει τις Ελληνικές Θέσεις στα Ευρωπαϊκά όργανα στα πλαίσια του Κανονισμού 2092/91, ενώ επίσης εποπτεύει το Σύστημα Ελέγχου και Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων, προκειμένου να διασφαλιστεί έναντι του καταναλωτή η αξιοπιστία των προϊόντων αυτών. Οι. Διευθύνσεις Γεωργίας της χώρας εμπλέκονται επίσης στα θέματα επίβλεψης του Συστήματος Ελέγχου των Βιολογικών προϊόντων καθώς επίσης και στη διαχείριση των επιδοτήσεων.[ Υποχρεώσεις και προϋποθέσεις παραγωγής βιολογικών προϊόντων Η σημερινή κατάσταση του κλάδου των βιοκαλλιεργητών παρουσιάζει τα εξής γνωρίσματα: έντονα αυξητική τάση των καλλιεργούμενων εκτάσεων, χαρακτηριστική γεωγραφική ανισοκατανομή των βιολογικά καλλιεργούμενων εκμεταλλεύσεων, και περιορισμένη σε παραγόμενα προϊόντα σύνθεση της συνολικής βιολογικής παραγωγής. Ειδικότερα, αναλύονται οι συνθήκες τόσο στις 23

28 κυριότερες πολυετείς βιοκαλλιέργειες: ελιάς, αμπέλου και εσπεριδοειδών, όσο και στις ετήσιες: βάμβακος, σιτηρών και κηπευτικών. Τα αίτια των χαρακτηριστικών της εγχώριας βιολογικής γεωργίας είναι τόσο θεσμικά, όσο και τεχνικά και κοινωνικό - οικονομικά.[6] Οπότε, ανάλογα ερμηνεύονται οι περιπτώσεις των βασικών βιοκαλλιεργειών. Η εγχώρια αλυσίδα προσφοράς προϊόντων βιολογικής γεωργίας χαρακτηρίζεται από έλλειψη δομών μαζικής εμπορίας και παραδοσιακά, μικρής δυναμικότητας και σημασίας κανάλια διανομής. Η διάθεσή τους μαζικά είναι περιορισμένη και ελάχιστες επιχειρήσεις διεξάγουν εξαγωγικό εμπόριο και μόνο αποσπασματικά. Η ιδέα της γεωργικής δραστηριότητας με περιβαλλοντική διάσταση διαθέτει αρκετές παραλλαγές (οικολογική γεωργία, βιολογική γεωργία, βιοδυναμική γεωργία κλπ) και συγκροτημένο φιλοσοφικό / ιδεολογικό υπόβαθρο. Αναμφισβήτητα, το ακριβές εννοιολογικό περιεχόμενο των εναλλακτικών γεωργικών τεχνικών είναι ένα σημαντικό ζήτημα τόσο για τους συνειδητοποιημένους σε θέματα περιβάλλοντος πολίτες, καταναλωτές και παραγωγούς όσο και για ειδικευμένους επιστήμονες. Ωστόσο, η διάδοση και καθιέρωση στην πράξη εναλλακτικών γεωργικών τεχνικών, όπως η βιολογική γεωργία, δεν είναι μόνο θέμα ορισμού των εννοιών. Είναι πολύ περισσότερο ζήτημα δημιουργίας των συγκεκριμένων θεσμικών συνθηκών που διευκολύνουν την ανάπτυξή τους. Συγκεκριμένα, τόσο από τεχνική όσο και ίσως πολύ περισσότερο από οικονομική σκοπιά, η υιοθέτηση βιοκαλλιεργητικών μεθόδων από τον μέσο αγρότη και η ανάπτυξη αντίστοιχων προτιμήσεων από τον μέσο καταναλωτή απαιτεί την πρακτική διαφοροποίηση της βιολογικής γεωργίας από την συμβατική. Είναι γνωστό άλλωστε ότι η σαφής διαφοροποίηση μιας οικονομικής δραστηριότητας αλλά και των προϊόντων της αποτελεί μια από τις θεμελιώδεις προϋποθέσεις για την καθιέρωση και ανάπτυξη κάθε νέας αγοράς. Από την άποψη αυτή, η Ευρωπαϊκή Ένωση από τις αρχές της τρέχουσας δεκαετίας προχώρησε σε ένα σημαντικότατο διεθνώς βήμα για την πρακτική διάδοση και τη μαζικοποίηση της βιολογικής γεωργίας. Η Ε.Ε. είναι σήμερα η μόνη αγορά διεθνώς που έχει αναπτύξει συγκεκριμένο θεσμικό / νομοθετικό πλαίσιο για τη βιολογική γεωργία. Βέβαια οι προδιαγραφές και οδηγίες βιολογικών τεχνικών καλλιέργειας που έχει καταρτίσει η Διεθνής Ομοσπονδία Κινημάτων Βιολογικής Γεωργίας (International Federation of Organic Agriculture Movements - I.F.O.A.M.) έχουν χρονικά προηγηθεί του θεσμικού πλαισίου της Ε.Ε. και αποτέλεσαν σε μεγάλο 24

29 βαθμό σημείο αναφοράς για την ανάπτυξη του κοινοτικού πλαισίου. Ωστόσο (και σε αντίθεση με τις προδιαγραφές της Ι.Ε.Ο.Α.Μ), οι βιολογικοί κανονισμοί της Ε.Ε. έχουν καθοριστικό ρόλο - τουλάχιστον στο εσωτερικό της Ε.Ε - στην πρακτική διαφοροποίηση της βιολογικής από τη συμβατική γεωργία δεδομένου, ότι έχουν νομοθετική ισχύ.[6] Το πλαίσιο αυτό λοιπόν περιλαμβάνει βασικά δύο νομοθετικές ρυθμίσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που αφορούν γενικότερα την βιολογική καλλιέργεια και ειδικότερα ως προς τα εσπεριδοειδή υπάρχουν και κάποιες γενικές προδιαγραφές εμπορίας: α) Καν. Ε.Ε. 2092/91 «περί του βιολογικού τρόπου παραγωγής γεωργικών προϊόντων και των σχετικών διατάξεων στα γεωργικά προϊόντα και στα είδη διατροφής», συμπληρωμένος από τον Καν. Ε.Ε. 1804/99 ειδικά για τα βιολογικά προϊόντα ζωικής και φυτικής παραγωγής. β) Καν. Ε.Ε. 2078/92 «σχετικά με μεθόδους γεωργικής παραγωγής που συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις προστασίας του περιβάλλοντος και με τη διατήρηση του φυσικού χώρου». γ) Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1799/2001 της επιτροπής, για τον καθορισμό των προδιαγραφών εμπορίας που εφαρμόζονται στα εσπεριδοειδή. δ) Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 2010/2002 της επιτροπής, για την τροποποίηση του Κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1799/2001 για τον καθορισμό των προδιαγραφών εμπορίας που εφαρμόζονται στα εσπεριδοειδή. ε) Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 2202/1996 της επιτροπής, περί καθεστώτος ενισχύσεως των παραγωγών ορισμένων εσπεριδοειδών (ενοποιημένος - τελευταία τροποποίηση ) στ) Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 2826/2000 της επιτροπής, για ενέργειες ενημέρωσης και προώθησης των γεωργικών προϊόντων στην εσωτερική αγορά. ζ) Οδηγία 93/77/ΕΟΚ του συμβουλίου, σχετικά με τους χυμούς φρούτων και ορισμένα ομοειδή προϊόντα. η) Οδηγία 2001/112/ΕΚ του συμβουλίου, για τους χυμούς φρούτων και ορισμένα ομοειδή προϊόντα που προορίζονται για τη διατροφή του ανθρώπου. Ο πρώτος κανονισμός καθορίζει τις βασικές προδιαγραφές της βιολογικής γεωργίας - δηλαδή τις απολύτως απαραίτητες προϋποθέσεις που οφείλουν να τηρούν οι γεωργοί στις καλλιεργητικές τους τεχνικές ώστε να παραμένουν στο 25

30 πλαίσιο της βιολογικής γεωργίας. Επιβάλλει επίσης τη λειτουργία συστημάτων ελέγχου και πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων στις χώρες της Ε.Ε. Κάθε κράτος-μέλος οφείλει να ορίσει σε εθνικό επίπεδο, μια αρμόδια αρχή ελέγχου, η οποία επιβλέπει τη διαδικασία πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων (η οποία μπορεί να ανατεθεί σε δημόσιες υπηρεσίες ή ιδιωτικούς φορείς εγκεκριμένους από την εθνική αρχή ελέγχου). Σε αντίθεση με τους πρώτους δύο κανονισμούς, ο τρίτος δεν αναφέρεται αποκλειστικά στη βιολογική γεωργία αλλά αποτελεί ένα από τα λεγάμενα συνοδευτικά μέτρα της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (Κ.Α.Π.), αφορά δε γενικά φιλο-περιβαλλοντικές μεθόδους γεωργικής παραγωγής. Έτσι, και με δεδομένη την πολυμορφία του φυσικού περιβάλλοντος και τις διαφορετικές διαρθρώσεις στα κράτη-μέλη, η εφαρμογή του κανονισμού πραγματοποιείται μέσα από συγκεκριμένα εθνικά προγράμματα που υποβάλλουν τα κράτη-μέλη. Εκτός των κανονισμών αυτών, που αποτελούν τον κορμό του νομοθετικού πλαισίου για τη βιολογική γεωργία υπάρχουν επίσης κανονισμοί που την αφορούν έμμεσα ή άμεσα. Εδώ περιλαμβάνονται: α) Ο Κανονισμός Ε.Κ. 1257/99 για τη «στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Προσανατολισμού και Εγγυήσεων» που περιέχει επίσης διατάξεις (άρθρο 22) για τη λήψη γεωργο-περιβαλλοντικών μέτρων β) Τα Περιφερειακά Διαρθρωτικά Προγράμματα που χρηματοδοτούνται από τα διαρθρωτικά ταμεία της Ε.Ε. και αφορούν μειονεκτικές αγροτικές περιοχές. Σ αυτά περιλαμβάνονται διατάξεις για τη μετατροπή και διαφοροποίηση της παραγωγής και την προώθηση επενδύσεων για την παραγωγή προϊόντων ποιότητας.[ Η προσφορά του Νομοθετικού πλαισίου στην Ελλάδα μέχρι σήμερα Το προαναφερόμενο θεσμικό πλαίσιο, παρά την επιμέρους κριτική που υφίσταται σε διάφορες ρυθμίσεις του (π.χ. χαμηλές προδιαγραφές ή παραλείψεις στον καθορισμό των επιτρεπόμενων βιολογικών πρακτικών), είναι ιδιαίτερα σημαντικό καθώς: 26

31 Θεσμοθετεί με συγκεκριμένη νομοθετική ρύθμιση τον βιολογικό τρόπο παραγωγής σε επίπεδο Ε.Ε., δημιουργώντας έτσι, εκτός από το εννοιολογικό, και το νομικό υπόβαθρο για την ουσιαστική διαφοροποίηση της βιολογικής παραγωγής από τη συμβατική. Καθιερώνει πολιτικές επιδοτήσεων στους βιοκαλλιεργητές στο πλαίσιο των συνοδευτικών μέτρων της Κ.Α.Π. Προσφέρει λοιπόν στους βιοκαλλιεργητές της Ε.Ε. μια πολύ σημαντική διαρθρωτική βάση για τη λειτουργία βιολογικών γεωργικών εκμεταλλεύσεων (κάτι που δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή σε άλλες αγορές). Όπως ήταν φυσικό, η δημιουργία αυτού του θεσμικού πλαίσιο οδήγησε σε μια «έκρηξη» των βιοκαλλιεργειών στις χώρες της Ε.Ε. και στην ταχύτατη διάδοση της βιολογικής γεωργίας τουλάχιστον σε επίπεδο μικρών και μεσαίων παραγωγών. Σε αντίθεση με άλλα κράτη-μέλη (όπου το πλαίσιο αυτό απλώς επιτάχυνε τους ρυθμούς μιας ήδη υπάρχουσας δυναμικής στη βιολογική γεωργία), η Ελλάδα αποτελεί κλασική περίπτωση όπου το προαναφερόμενο θεσμικό πλαίσιο της Ε.Ε. στην κυριολεξία επέβαλε την καθιέρωση της βιολογικής γεωργίας και την αποπεριθωριοποίηση της. Παρά την ύπαρξη πρώιμων προσπαθειών ατομικών βιοκαλλιεργητών ή ομάδων παραγωγών (κυρίως σταφιδοπαραγωγών/ελαιοπαραγωγών στην Αιγιαλεία και ελαιοπαραγωγών στη Μεσσηνιακή Μάνη), οι υπηρεσίες του Υπουργείου Γεωργίας δεν είχαν ασχοληθεί καθόλου με το θέμα της βιολογικής γεωργίας πριν εκδοθεί ο Καν. Ε.Ε.2092/91. Ωστόσο η καθιέρωση του θεσμικού πλαισίου της Ε.Ε. υποχρέωσε τις ελληνικές αρχές σε μια διαδικασία προσαρμογής (χωρίς όμως ιδιαίτερη προεργασία) στα όσα αυτό επιβάλλει. Έτσι το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τη βιολογική γεωργία στην Ελλάδα εξαντλείται σήμερα σε μια τυπική εφαρμογή (υποχρεωτική άλλωστε) των σχετικών κανονισμών, με φανερή την απουσία κάποιας γενικότερης στρατηγικής για την ανάπτυξη του εγχώριου τομέα της βιολογικής γεωργίας. Συγκεκριμένα : Σε εφαρμογή του Καν. Ε.Ε.2092/91 συστήθηκε (με την Υπουργική Απόφαση /91, ΦΕΚ Β 980) το Γραφείο Βιολογικών Προϊόντων Φυτικής Προέλευσης στην κεντρική υπηρεσία του Υπουργείου Γεωργίας, ως η αρμόδια εθνική αρχή για την εφαρμογή του εν λόγω κανονισμού στην Ελλάδα. Στις αρμοδιότητες του Γραφείου περιλαμβάνεται η εκπροσώπηση του Υπουργείου Γεωργίας στα όργανα της Ε.Ε., η ενημέρωση των περιφερειακών Διευθύνσεων Γεωργίας αλλά κυρίως ο 27

32 έλεγχος και η εποπτεία του εθνικού συστήματος ελέγχου και πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων. Το σύστημα ελέγχου - πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων καθορίστηκε με Υπουργική Απόφαση το 1993, με την οποία «εγκαθιδρύεται σύστημα ελέγχου και πιστοποίησης των βιολογικών προϊόντων, το οποίο διαχειρίζονται εγκεκριμένοι ιδιωτικοί φορείς, οι οποίοι επιβλέπονται από την αρμόδια κεντρική υπηρεσία του Υπουργείου Γεωργίας, ως αρμόδια εθνική αρχή». Η παραγωγή γεωργικών προϊόντων και τροφίμων με βιολογικό τρόπο ρυθμίζεται στην Ε.Ε με τον Καν. Της Ευρωπαϊκής Ένωσης 2092/91 που συμπληρώθηκε με τον Καν. της Ε.Ε 1804/99 συμπεριλαμβάνοντας τους κανόνες παραγωγής των κτηνοτροφικών προϊόντων. Οι αυξητικές τάσεις για την εφαρμογή του βιολογικού τρόπου παραγωγής στη γεωργία, η επέκτασή τους και στη βιολογική κτηνοτροφία σε συνδυασμό με τις μεγαλύτερες απαιτήσεις για πιστοποίηση, δημιούργησε την ανάγκη σχεδιασμού ενός νέου θεσμικού πλαισίου. Με την ΚΥΑ / (ΦΕΚ 10Β ) όπως τροποποιήθηκε με την ΚΥΑ / (ΦΕΚ 381Β') που προώθησε ο Υπουργός Γεωργίας προσδιορίζεται η δέσμη των συμπληρωματικών μέτρων για την εφαρμογή του συστήματος ελέγχου παραγωγής προϊόντων βιολογικής γεωργίας στην Ελλάδα. Σύμφωνα με αυτή την κοινή Υπουργική απόφαση το Υπουργείο Γεωργίας εγκαθιστά στο εξής σύστημα ελέγχου παραγωγής προϊόντων βιολογικής γεωργίας και τηνοτροφίας το οποίο διαχειρίζονται οι εξής αρχές: Ο Υπουργός Γεωργίας ως αρχή έγκρισης των Οργανισμών ελέγχου, Το Υπουργείο Γεωργίας ως εποπτεύουσα αρχή του Συστήματος Ελέγχου Ο Οργανισμός Πιστοποίησης και Επίβλεψης Γεωργικών Προϊόντων (Ο.Π.Ε.ΓΕ.Π.) με διακριτικό τίτλο Agrocert, ιδρύθηκε το 1998 με το Νόμο 2637/98 και είναι Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου του Υπουργείου Γεωργίας που λειτουργεί χάριν του δημοσίου συμφέροντος υπό την εποπτεία του Υπουργείου Γεωργίας. Ο Ο.Π.Ε.ΓΕ.Π. - AGROCERT ως αρχή έχει τις παρακάτω αρμοδιότητες: Αξιολόγηση και επίβλεψη των Οργανισμών Ελέγχου Χορήγηση ενιαίου εθνικού σήματος αναγνώρισης στα ελληνικά βιολογικά προϊόντα. Έλεγχο της εμπορίας των προϊόντων βιολογικής γεωργίας. 28

33 Ασκεί έλεγχο στην πιστοποίηση των προϊόντων βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας καθώς και τον έλεγχο των επιχειρηματιών που εισάγουν βιολογικά προϊόντα από τρίτες χώρες. Το Υπουργείο Γεωργίας με την θεσμική παρέμβασή του αντιμετωπίζει υπεύθυνα τις υψηλές απαιτήσεις των αγορών και των καταναλωτών. Με το νέο σύστημα ελέγχου ενισχύεται αποφασιστικά η παραγωγή βιολογικών προϊόντων. Μέσω του αρμόδιου Οργανισμού Πιστοποίησης και Επίβλεψης Γεωργικών Προϊόντων (Ο.Π.Ε.ΓΕ.Π.) - ΑΘΈΟΘΕΈΤ διασφαλίζεται η αξιοπιστία του συστήματος πιστοποίησης, ενώ με τη διαρκή επίβλεψή του ενισχύεται η αξιοπιστία του στους καταναλωτές. Η απόφαση αυτή εντάσσεται στο πλαίσιο υλοποίησης της συνολικότερης στρατηγικής του Υπουργείου Γεωργίας για την ανάπτυξη υπεύθυνης φιλοπεριβαλλοντικής γεωργίας με πιστοποιημένα προϊόντα αδιαμφισβήτητης ποιότητας. Η ανάπτυξη αξιόπιστης βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας αποτελεί ακόμη μια αποφασιστική απάντηση στις επιδιωκόμενες αμφισβητήσεις της ασφάλειας και της ποιότητας των γεωργικών τροφίμων. Σ' αυτή την κατεύθυνση με τα νέα μέτρα, οι Έλληνες επιχειρηματίες αποκτούν το προνόμιο των εγγυήσεων του επισήμου πιστοποιητικού φορέα ενώ οι καταναλωτές μπορούν να απολαμβάνουν τα προνόμια της έγκυρης και αξιόπιστης πιστοποίησης. Στην Ελλάδα συντρέχουν πολλές δυνατότητες για την ανάδειξη και επέκταση των μεθόδων και πρακτικών παραγωγής Βιολογικών προϊόντων. Πρόκειται για τα εδαφοκλιματικά και διαρθρωτικά μας πλεονεκτήματα για περιοχές με εκτατική και παραδοσιακή άσκηση της γεωργίας, ορεινές, μειονεκτικές και νησιωτικές περιοχές με χαρακτηριστικά που προσιδιάζουν κατ αρχήν για μια τέτοιου είδους αξιοποίηση. Η υπηρεσιακή μονάδα η οποία λειτουργεί στο Υπουργείο Γεωργίας (Γραφείο Βιολογικών Προϊόντων) καταβάλλει προσπάθειες για την προώθηση και την διάδοση της σημασίας για την Ελλάδα αυτού του τομέα, υποστηρίζει τις Ελληνικές Θέσεις στα Ευρωπαϊκά όργανα στα πλαίσια του Καν. Ε.Ο.Κ. 2092(91), ενώ επίσης εποπτεύει το Σύστημα Ελέγχου και Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων, προκειμένου να διασφαλιστεί έναντι του καταναλωτή η αξιοπιστία των προϊόντων αυτών. Οι Δ/νσεις Γεωργίας της χώρας εμπλέκονται επίσης στα Θέματα Επίβλεψης του Συστήματος Ελέγχου των Βιολογικών προϊόντων καθώς επίσης και στη διαχείριση των επιδοτήσεων. Σε γενικές γραμμές τα προϊόντα που φέρουν την ετικέτα τους στις ενδείξεις: 29

34 «Προϊόν Βιολογικής Γεωργίας» ή «Προϊόν Βιολογικής Γεωργίας σε μεταβατικό στάδιο» ή «Βιολογική Γεωργία-Σύστημα Ελέγχου ΕΟΚ» έχουν προηγουμένως ελεγχθεί και πιστοποιηθεί. Με βάση αυτό το πλαίσιο, σήμερα λειτουργούν στην Ελλάδα τρεις ιδιωτικοί πιστοποιητικοί οργανισμοί με τις επωνυμίες «ΒΙΟΕΛΛΑΣ», ανώνυμη εταιρεία που λειτουργεί με αυτό το όνομα από το 2001, ενώ το ιστορικό της ως φορέας πιστοποίησης ξεκινά από την έγκριση της το 1993 ως «Σ.Ο.Γ.Ε» (Σύλλογος Οικολογικής Γεωργίας Ελλάδας), «ΔΗΩ» και «ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ», οι οποίες ασκούν τεχνικούς ελέγχους και παρέχουν πιστοποίηση στο σύνολο των Ελλήνων βιοκαλλιεργητών. Η «ΔΗΩ» αποτελεί με μεγάλη διαφορά τον σημαντικότερο ελληνικό πιστοποιητικό οργανισμό, αφού το 1994 έλεγχε το 90%, το 1995 το 81,4% και το 1997 και 1998 το 65% ενώ το 2001 έχει πέσει πλέον στο 47,35% όλων των βιοκαλλιεργητών. Η ΒΙΟΕΛΛΑΣ, πρώην Σ.Ο.Γ.Ε., παρά τη σταδιακή επέκταση του ρόλου της, έλεγχε το 1997 μόνο το 1/3 των βιοκαλλιεργητών ενώ το 2001 φτάνει να ελέγχει το 43,8%, ενώ η «ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ» δραστηριοποιείται στις περιοχές της Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας, ελέγχοντας σταθερά το 2,5% και φτάνει σήμερα να ελέγχει το 8,85% των εγχώριων βιοκαλλιεργητών. Έτσι λοιπόν για να συνοψίσουμε από την παραπάνω ανάλυση και για να καταλήξουμε σε ένα συμπέρασμα ώστε να ορίσουμε τις ελάχιστες υποχρεώσεις που απαιτούνται για να προχωρήσει κανείς σε βιολογική καλλιέργεια, καταλήγουμε στα εξής: Η τιμιότητα του βιοκαλλιεργητή, καθώς και η οικολογική του συνείδηση, αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για την επιτυχία της βιολογικής γεωργίας. Είναι βέβαιο ότι σε καμία περίπτωση η βιολογική δεν πρόκειται να αντικαταστήσει τη συμβατική καλλιέργεια. Αποτελεί όμως μία εναλλακτική λύση για την προστασία βιοτόπων, όπως επίσης παρόχθιων και παραλίμνιων περιοχών, αλλά και εργαλείο για τη συγκράτηση και τη διατήρηση του αγροτικού πληθυσμού στις ορεινές, μειονεκτικές και νησιωτικές περιοχές. Η προώθηση των εναλλακτικών καλλιεργειών με τη μη χρήση συνθετικών αγροχημικών προϊόντων βοηθά στην προστασία των αγροοικοσυστημάτων. Καταρχήν, ο έλεγχος θα πρέπει να ξεκινήσει με εξέταση του εδάφους πριν από την έναρξη της βιοκαλλιέργειας και μετά την έναρξη. Παίζει σημαντικό ρόλο πότε λαμβάνεται το δείγμα για ανάλυση, τι εξετάζεται, ποια εποχή λαμβάνεται το 30

35 δείγμα, αν ο ελεγκτής είναι γνώστης των προβλημάτων της περιοχής κ.λ.π. Βέβαια, κανένας έλεγχος δεν μπορεί να πετύχει, αν δεν υπάρχει στενή συνεργασία μεταξύ του καλλιεργητή και του ελεγκτή. Γι αυτό οι βιοκαλλιεργητές πρέπει να είναι οικολογικά συνειδητοποιημένα άτομα. Ουσιαστικά, ο έλεγχος αρχίζει με την αναγγελία της έναρξης βιοκαλλιέργειας. Ελέγχεται το χωράφι, ως προς τη γονιμότητά του, τους τρόπους διατήρησης και αύξησης της γονιμότητας κ.λ.π., ελέγχονται οι αποθηκευτικοί χώροι, ο τρόπος προστασίας της καλλιέργειας από ασθένειες και παράσιτα κ.λ.π. Κάθε παραγωγός οφείλει να καταθέτει στον Οργανισμό Ελέγχου, στην αρχή κάθε καλλιεργητικής περιόδου, το πρόγραμμα των καλλιεργειών του με όλες τις λεπτομέρειες για τις καλλιεργητικές πρακτικές που θα πραγματοποιήσει. Στη συνέχεια, οφείλει να καταγράφει σε ειδικό βιβλίο όλες τις καλλιεργητικές ενέργειες, στις οποίες προβαίνει. Μεταξύ καλλιεργητή και Οργανισμού Ελέγχου υπογράφεται πρωτόκολλο αναμενόμενης παραγωγής και στο τέλος της συγκομιδής δηλώνεται η τελική παραγωγή. Καταγράφονται τα τιμολόγια και τα ζυγολόγια τα οποία ελέγχονται, όπως θα πρέπει να υπάρχει και λογιστικός έλεγχος. Ο έλεγχος, στη συνέχεια, περνά στη μεταποίηση, όπου ελέγχονται οι χώροι αποθήκευσης, τα μηχανήματα, δηλώνονται οι ποσότητες που αγοράστηκαν και οι παραγωγοί που πούλησαν την πρώτη ύλη, όπως επίσης και η μέθοδος μεταποίησης. Τελικά, ελέγχεται και η συνολική παραχθείσα ποσότητα του τελικού προϊόντος. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στην παρακάτω δήλωση, η οποία προέρχεται από ιδιωτικό φορέα πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων και κρίνεται σκόπιμο (για ευνόητους λόγους) να μην αναφερθεί η επωνυμία του: «Ο Κανονισμός (Ε.Ε.) 2092/91 δεν αναφέρεται σε μεταποιητικές διεργασίες συγκεκριμένων μεταποιημένων προϊόντων (π.χ. για παραγωγή κρασιού, χυμών κ.τ.λ.), αλλά περιγράφει κανόνες παραγωγής αυτών. Πληροφορίες σχετικά με την μεταποίηση προϊόντων υπάρχουν στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ VI, Τμήμα Α, Μέρος Β και Μέρος Γ του Κανονισμού (Ε.Ε.) 2092/91 όπου γίνεται αναφορά για τα επιτρεπόμενα πρόσθετα και τις επιτρεπόμενες γεωργικής προέλευσης ύλες για τα μεταποιημένα βιολογικά προϊόντα, καθώς και σε όλο τον Κανονισμό (Ε.Ε.) 2092/91 όπου αναφέρονται οι προδιαγραφές παραγωγής βιολογικών προϊόντων (που θα αποτελούν τις πρώτες ύλες). 31

36 Συγκεκριμένα για την παραγωγή χυμών το συγκεκριμένο παράρτημα είναι ελλιπές και για το λόγο αυτό έχουν εκδοθεί πρότυπα στο εξωτερικό τα οποία σύντομα θα εκδοθούν και από τους Ελληνικούς φορείς πιστοποίησης».[κ. Ιγνατιάδης, 2003] Τεχνικοί κανόνες παραγωγής βιολογικών προϊόντων Η μέθοδος βιολογικής παραγωγής συνεπάγεται ότι, για την παραγωγή των προϊόντων μη μεταποιημένων γεωργικών φυτικών προϊόντων, πλην των σπόρων και του αγενούς πολλαπλασιαστικού υλικού: Πρέπει να τηρούνται τουλάχιστον οι απαιτήσεις του παραρτήματος I του Κανονισμού 2092/91 (Κανόνες βιολογικής παραγωγής στις εκμεταλλεύσεις) και κατά περίπτωση, οι σχετικοί λεπτομερείς κανόνες. Μόνο προϊόντα που περιέχουν ουσίες αναφερόμενες στο παράρτημα I ή απαριθμούμενες στο παράρτημα II (Λιπάσματα και βελτιωτικά εδάφους παρασιτοκτόνο, Φυτοπροστατευτικά προϊόντα) του Κανονισμού 2092/91 μπορούν να χρησιμοποιούνται ως φυτοπροστατευτικά προϊόντα, λιπάσματα, βελτιωτικά εδάφους, ζωοτροφές, πρώτες ύλες ζωοτροφών, σύνθετες ζωοτροφές, πρόσθετα ζωοτροφών, ορισμένες ουσίες που χρησιμοποιούνται για τη διατροφή των ζώων (που εμπίπτουν στην οδηγία 82/471/ΕΟΚ), προϊόντα καθαρισμού και απολύμανσης εγκαταστάσεων και χώρων εκτροφής, προϊόντα για τον έλεγχο βλαβερών οργανισμών και ασθενειών σε κτίρια και εγκαταστάσεις εκτροφής ή για άλλο σκοπό όταν ο σκοπός αυτός ορίζεται στο παράρτημα II σχετικά με ορισμένα προϊόντα. Τα προϊόντα αυτά μπορούν να χρησιμοποιούνται μόνον υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες που καθορίζονται στα παραρτήματα I και II του Κανονισμού 2092/91 στο μέτρο που η αντίστοιχη χρήση επιτρέπεται στη γενική γεωργία στα οικεία κράτη μέλη σύμφωνα με τις σχετικές κοινοτικές διατάξεις ή τις εθνικές διατάξεις που είναι σύμφωνες με την κοινοτική νομοθεσία.[7] Χρησιμοποιούνται μόνον σπόροι ή αγενές πολλαπλασιαστικό υλικό που παράγονται με τη μέθοδο βιολογικής παραγωγής. Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται γενετικώς τροποποιημένοι οργανισμοί ή / και προϊόντα που παράγονται από αυτούς, με την εξαίρεση των κτηνιατρικών φαρμάκων. 32

37 Η μέθοδος βιολογικής παραγωγής συνεπάγεται ότι, για τους σπόρους και το αγενές πολλαπλασιαστικό υλικό, το μητρικό φυτό στην περίπτωση των σπόρων και το ή τα γονικά φυτά στην περίπτωση του αγενούς πολλαπλασιαστικού υλικού έχουν παραχθεί: Χωρίς τη χρήση γενετικώς τροποποιημένων οργανισμών ή / και προϊόντων που παράγονται από τέτοιους οργανισμούς και Επί μία τουλάχιστον γενεά, (μητρικά φυτά του υποκειμένου και του εμβολίου - είτε σποριόφυτα είτε από μόσχευμα), ενώ στην περίπτωση πολυετών καλλιεργειών δυο τουλάχιστον καλλιεργητικές περιόδους. Με αγορά πολλαπλασιαστικού υλικού με πιστοποιητικό που να δηλώνει ότι αυτό προέρχεται από βιολογική καλλιέργεια, ενώ τα τιμολόγια αγοράς αναφέρουν τα στοιχεία του Οργανισμό Ελέγχου. Επίσης η αγορά συνοδεύεται και από μία δήλωση του φυτωριούχου σχετικά με τη μέθοδο της βιολογικής παραγωγής που έχει ακολουθήσει. Η αγορά του πολλαπλασιαστικού υλικού αναγράφεται υποχρεωτικά στον πίνακα «Πρώτες Ύλες», τον οποίο οφείλει να συμπληρώνει κάθε παραγωγός, θέτοντας στη διάθεση των τεχνικών επιθεωρητών και το φωτοαντίγραφο του τιμολογίου αγοράς. Κατά παρέκκλιση και κατά τη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου αλλά και μετά τα σύμφωνη γνώμη της αρμόδιας αρχής, μπορούν να χρησιμοποιούνται σπόροι και αγενές πολλαπλασιαστικό υλικό που δεν παράγονται σύμφωνα με τη μέθοδο βιολογικής παραγωγής, εφόσον οι χρήστες του πολλαπλασιαστικού αυτού υλικού μπορούν να αποδείξουν στον οργανισμό ή την αρχή ελέγχου του κράτους μέλους ότι δεν μπόρεσαν να προμηθευτούν από την κοινοτική αγορά πολλαπλασιαστικό υλικό κατάλληλης ποικιλίας του συγκεκριμένου είδους που να ικανοποιεί τις απαιτήσεις βιολογικής παραγωγής που αναφέρονται παραπάνω. Στην περίπτωση αυτή πρέπει να χρησιμοποιείται, εφόσον είναι διαθέσιμο στην κοινοτική αγορά, πολλαπλασιαστικό υλικό το οποίο δεν έχει υποστεί επεξεργασία με προϊόντα που δεν αναφέρονται στο παράρτημα II σημείο Β του κανονισμού 2092/91. Τα κράτη μέλη ενημερώνουν τα άλλα κράτη μέλη και την Επιτροπή για τις εγκρίσεις που παρέχονται σύμφωνα με την παρούσα παράγραφο. Κατά παρέκκλιση του άρθρου 6α του Κανονισμού 2092/91, τα φυτάρια που δεν έχουν 33

38 ληφθεί με τη μέθοδο βιολογικής παραγωγής μπορούν να χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια μεταβατικής περιόδου εφόσον: Τα φυτάρια προέρχονται από παραγωγό ο οποίος έχει αποδειχθεί σύστημα ελέγχου ισοδύναμο προς το σύστημα του άρθρου 9 του Κανονισμού 2092/91, δηλαδή να έχει συμμορφωθεί με τη Νομοθεσία που διέπει τη βιολογική καλλιέργεια γενικότερα, Μετά τη φύτευση, τα φυτάρια πρέπει να έχουν καλλιεργηθεί σύμφωνα με τις προϋποθέσεις βιολογικής καλλιέργειας που αναφέρονται παραπάνω, Η επισήμανση των προϊόντων που περιέχουν συστατικά που προέρχονται από τα φυτάρια αυτά δεν μπορεί να περιέχει την ένδειξη που αναφέρεται στα βιολογικά προϊόντα, όπως προβλέπεται από το άρθρο 10 του Κανονισμού 2092/91. Οι αρχές που διατυπώνονται στο άρθρο 6 παράγραφος 1 στοιχεία α), β) και δ) του Κανονισμού 2092/91 πρέπει κανονικά να έχουν εφαρμοστεί στα αγροτεμάχια, κατά τη διάρκεια περιόδου μετατροπής τουλάχιστον δύο ετών πριν από τη σπορά ή, στην περίπτωση λιβαδιών, δύο ετών πριν από την εκμετάλλευση τους για την παραγωγή ζωοτροφών βιολογικής γεωργίας ή, στην περίπτωση πολυετών καλλιεργειών εκτός από τα λιβάδια, τουλάχιστον τριών ετών πριν από την πρώτη συγκομιδή των προϊόντων του άρθρου 1 παράγραφος 1 στοιχείο α). Η περίοδος μετατροπής αρχίζει το νωρίτερο από την ημερομηνία κατά την οποία ο παραγωγός έχει ανακοινώσει τη δραστηριότητά του σύμφωνα με το άρθρο 8 και έχει υπάγει την εκμετάλλευση του στο καθεστώς ελέγχου που προβλέπεται στο άρθρο 9 του Κανονισμού 2092/91. [7] 34

39 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ 2.1 Φ Ο Ρ Ε ΙΣ Ε Λ Ε Γ Χ Ο Υ Κ Α Ι Π ΙΣ Τ Ο Π Ο ΙΗ Σ Η Σ Β ΙΟ Λ Ο Γ ΙΚ Ω Ν Π Ρ Ο ΪΟ Ν Τ Ω Ν Οι έλεγχοι στα χωράφια και στους άλλους και τους άλλους χώρους γίνονται με επιτόπια παρατήρηση από εξειδικευμένο προσωπικό (γεωπόνοι φυτικής και ζωικής παραγωγής, τεχνολόγοι τροφίμων κ.τ.λ) και με αναλύσεις σε διαπιστευμένα εργαστήρια από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στην φυτική παραγωγή προβλέπονταν μέχρι προσφάτως τρία στάδια πριν το προϊόν χαρακτηριστεί ως βιολογικό: καθεστώς ελέγχου, μεταβατικά στάδια και τελικό βιολογικό προϊόν. Τα στάδια πλέον σήμερα έγιναν δύο. Το καθεστώς ελέγχου και το τελικό βιολογικό προϊόν.ι7] Οι φορείς αξιολόγησης ελέγχου και πιστοποίησης βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας είναι: Υπουργείο Γεωργίας, Γοαφείο Βιολογικών Προϊόντων. Είναι η ανώτερη ελέγχουσα αρχή του υπουργείου για τη βιολογική γεωργία-κτηνοτροφία στην Ελλάδα. Δημιουργήθηκε το 1993 με την εφαρμογή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας 2092/91 για τη βιολογική γεωργία. ΟΠΕΓΕΠ (Διακριτικός τίτλος ΑΟΈΟΟΕΡΓΓ) «Λειτουργεί χάριν του δημοσίου συμφέροντος υπό την εποπτεία του υπουργού για την γεωργία Ν.2637/98». Σκοπός του είναι η παραγωγή και η διασφάλιση της ποιότητας των γεωργικών προϊόντων, η προστασία όρων που αφορούν την προέλευσή τους και η προώθηση φιλοπεριβαλοντικών συστημάτων ολοκληρωμένης διαχείρισης γεωργικών και δασικών εκμεταλλεύσεων. Ελληνικοί επίσημοι φορείς ελέγχου-πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων. Κάποιοι έπρεπε να παρακολουθούν την εξέλιξη της παραγωγής στη βιολογική γεωργία, κτηνοτροφία, πτηνοτροφία κ.τ.λ. Να πιστοποιούν με άλλα λόγια τα προϊόντα αυτής της διαδικασίας ώστε ο καταναλωτής να γνωρίζει τι παίρνει και τι πληρώνει. Οι φορείς αυτοί είναι: 1. Οργανισμός Ελέγχου και Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων-ΔΗΩ. Ιδρύθηκε τον Ιανουάριο του 1993 και παράλληλα προωθεί τη βιολογική γεωργία και γενικότερα ζητήματα προστασίας του περιβάλλοντος και της προστασίας των 35

40 καταναλωτών. Το όνομα ΔΗΩ αναφέρεται στη Δήμητρα, την αρχαία θεά της γεωργίας (ΔΗ=μήτηρ, δηλαδή μητέρα της γης. Το ΔΗ είναι συνώνυμο με τη γη). Το ΔΗΩ είναι σύντομος τύπος ονόματος το οποίο χρησιμοποιείται κυρίως στον ποιητικό λόγο. Ο οργανισμός ΔΗΩ έχει εγκριθεί από το Υπουργείο Γεωργίας με την απόφαση αριθμ της 21ης Ιουλίου Στις 27 Νοεμβρίου 2001, ο οργανισμός ΔΗΩ διαπιστεύτηκε σύμφωνα με το Πρότυπο ΕΝ από το Εθνικό Συμβούλιο Διαπίστευσης (ΕΣΥΔ) και είναι ο μοναδικός που διαπιστεύτηκεαναγνωρίστηκε με τα πρότυπα USDA-NOP από το Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ. Επίσης από το Υπουργείο Γεωργίας του Καναδά με τα πρότυπα QUEBEC. Συνεπώς, τα πιστοποιημένα προϊόντα της ΔΗΩ μπορούν να εξάγονται και στις δύο αυτές χώρες. 2. ΒΙΟΕΛΛΑΣ Α.Ε. Το Ινστιτούτο Ελέγχου Βιολογικών Προϊόντων Α.Ε. ΒΙΟΕΛΛΑΣ ιδρύθηκε το Αποτελεί τη συνέχεια του Συλλόγου Οικολογικής Γεωργίας Ελλάδας (ΣΟΓΕ) που ιδρύθηκε το 1985 και εγκρίθηκε το 1993 ως ο πρώτος Οργανισμός Ελέγχου και Πιστοποίησης. Διαπιστεύτηκε στις 5 Νοεμβρίου 2002 από το Εθνικό Συμβούλιο Διαπίστευσης (ΕΣΥΔ) ως προς το πρότυπο ΕΝ να διενεργεί πιστοποιήσεις προϊόντων βιολογικής γεωργίας. 3. Φυσιολογική ΣΠΕ. Ιδρύθηκε την 1/5/1994. Ελέγχει και πιστοποιεί βιολογικά προϊόντα. Προάγει την οικολογική γεωργία και την οικολογική ανάπτυξη. Εδρα της εταιρίας είναι ο Νομός Ημαθίας. Συμμετέχει σε εξειδικευμένα εκπαιδευτικά προγράμματα και διοργανώνει διαλέξεις. 4. Εθνικό Συμβούλιο Διαπίστευσης (ΕΣΥΔ). Δίνει διαπίστευση ότι λειτουργεί ένας οργανισμός πιστοποίησης με τα πρότυπα ποιότητας ΕΝ 45011, δηλαδή: ανεξαρτησία, αντικειμενικότητα και διαφάνεια των συστημάτων ελέγχου για όλη την Ευρώπη. Όποιος δηλαδή διαπιστεύτηκε από το ΕΣΥΔ μπορεί να κυκλοφορεί τα προϊόντα του σε όλη την Ευρώπη. Το ΕΣΥΔ αποτελεί τον επίσημο τεχνικό σύμβουλο της πολιτείας σε θέματα διαπίστευσης και έχει την αρμοδιότητα λήψεως αποφάσεων στα θέματα αυτά. Το ΕΣΥΔ λειτουργεί στο Υπουργείο Ανάπτυξης. Στη σύνθεση του συμμετέχουν ισομερώς εκπρόσωποι υπουργείων (Ανάπτυξης, ΠΕΧΩΔΕ, Γεωργίας, Εθνικής Άμυνας, Μεταφορών και Επικοινωνιών) και φορέων (ΤΕΕ, ΣΕΒ, ΓΣΕΕ, Ελληνική Ένωση Εργαστηρίων, Ένωση Ελλήνων Χημικών) που έχουν ενδιαφέρον για το αντικείμενο της διαπίστευσης, καθώς επίσης και ένας καθηγητής ΑΕΙ ως πρόεδρος του Συμβουλίου. Με την σύνθεση αυτή εξασφαλίζεται η ανεξαρτησία και 36

41 η αμεροληψία της λειτουργίας του. Το έργο του ΕΣΥΔ υποστηρίζεται από τη Μονάδα Υποστήριξης και από Γενικές και Ειδικές Τεχνικές Επιτροπές, στις οποίες συμμετέχουν εξειδικευμένοι κατά τομέα εμπειρογνώμονες. Για τη χορήγηση πιστοποιητικού διαπίστευσης, στη προκειμένη περίπτωση για φορείς πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων, γίνεται επιτόπου αξιολόγηση υποψηφίου φορέα από ομάδα αξιολογητών και ενδεχομένως εμπειρογνωμόνων, τα μέλη της οποίας διαθέτουν εις βάθος γνώση του αντιστοίχου τεχνικού αντικειμένου, καθώς και εμπειρία στην αξιολόγηση συστημάτων διασφάλισης ποιότητας. Επίσημοι φορείς από την υπόλοιπη Ευρώπη. Ελέγχονται από τα αντίστοιχα όργανα κάθε χώρας και πληρούν τα κριτήρια των προτύπων ΕΝ της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πιστοποιημένα προϊόντα τους διακινούνται βάσει της κοινοτικής νομοθεσίας από χώρα σε χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης χωρίς έλεγχο από τους τοπικούς φορείς πιστοποίησης. Συζητείται όμως να γίνεται ένας επιπλέον έλεγχος στα βιολογικά προϊόντα από χώρα σε χώρα για μεγαλύτερη και καλύτερη διασφάλιση του Ευρωπαίου και κατά συνέπεια του Έλληνα πολίτη. Ακολουθεί πίνακας με τα στοιχεία των αρμόδιων Υπηρεσιών του Υπουργείου Γεωργίας και των εγκεκριμένων Οργανισμών Ελέγχου και Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων.17 ] ΠΙΝΑΚΑΣ 4. Οργανισμοί Ελέγχου και Πιστοποίησης προϊόντων Βιολογικής Γ εωργίας Α/Α ΦΟΡΕΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ / ΤΗΛΕΦΩΝΟ 1 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΓΕΩΡΓΙΑΣ- Δ/ΝΣΗ ΜΕΤ/ΣΗΣ, ΤΥΠ/ΣΗΣ & Π.Ε Γραφείο Βιολογικών Προϊόντων Αχαρνών , Αθήνα, ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ 8χ2υ052@ιτιίη3 gric.gr ΔΙΚΤΥΑΚΟΣ ΤΟΠΟΣ ric.gr 2 Οργανισμός Πιστοποίησης και Επίβλεψης Γεωργικών Προϊόντων(Ο.Π.Ε.ΠΞ.Π) Διακριτικός τίτλος ΑΘΡΟΟΕΡΤ Πατησίων & Άνδρου , Αθήνα, ΔΗΩ Αριστοτέλους 38, Αθήνα, ΒΙΟΕΛΛΑΣ Α.Ε (πρώην Σ.Ο.Γ.Ε) Κοδριγκτώνος 11Β, Αθήνα, ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΕ Ν.Πλαστήρα 24, Αλεξάνδρεια Ημαθείας, agrocert@oten et.gr lnfo@dionet.gr όίοόβιΐ38@γοό oo.gr ΙτΗρ.νλΛΛΛΛ/ν.θρΓΟΟ ert.gr Ιτηρ:/ΛΛΛΛΛ/ν.όίοηβί 9Γ Πηγή: Υπουργείο Γεωργίας: 37

42 2.2. Τ Ο Σ Υ Σ Τ Η Μ Α Ε Λ Ε Γ Χ Ο Υ Κ Α Ι Π ΙΣ Τ Ο Π Ο ΙΗ Σ Η Σ Σ Τ Η Ν Ε Λ Λ Α Δ Α Σύμφωνα με τους αντίστοιχους Κανονισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης κανένα προϊόν δεν διατίθεται ως «βιολογικό» χωρίς να ελεγχθεί και πιστοποιηθεί. Κάθε χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης υποδεικνύει μία ή περισσότερες αρμόδιες αρχές ή εγκρίνει ιδιωτικούς οργανισμούς με σκοπό τον έλεγχο και την πιστοποίηση των βιολογικών προϊόντων ενώ ταυτόχρονα ορίζει μια αρχή υπεύθυνη για την έγκριση και επίβλεψη των οργανισμών αυτών. Στο διάγραμμα που ακολουθεί παρουσιάζεται το αντίστοιχο Θεσμικό Πλαίσιο Ελέγχου και Πιστοποίησης στην Ελλάδα.[8] Διάγραμμα 1: Θεσμικό Πλαίσιο Ελέγχου και Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων ΟΟΛΤ ΒΙΟΛΟΠΚΗ ΓΕΩΡΠΑ ΤΟ ΝΕΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΛΕΓΧΟΥ Χορήγηση οδειας εισαγωγής προϊόντων από τρίτες χώρες Χορήγηση άδειας λειτουργίας Οργανισμών Ελέγχου Επιβολή κυρώσεων ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΓΕΩΡΓΙΑ! Εττοπτεία του συστήματος ελέγχου Αξιολόγηση και επίβλεψη Οργανισμών ελέγχου Χορήγηση του Ενιαίου Σήματος Αναγνώρισης Έλεγχος της εμπορίας των προϊόντων Έλεγχος και Πιστοποίηση των προϊόντων βιολογικός γεωργίας και κτηνοτροφίας Έλεγχος των επιχειρηματιών που εισάγουν προιοντα βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΟΙ - ΜΕΤΑΠΟΙΗΤΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΕΙΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ 8. ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑΣ Πηγή: ΑΘΡΟΟΕΡΓΓ: 38

43 2.2.1 Σήμανση βιολογικών προϊόντων Ως προς την παραγωγή και τη διακίνηση των τροφίμων, τα βιολογικά προϊόντα είναι αυτά που τηρούν τους αυστηρότερους κανόνες ασφάλειας και ποιότητας. Η αυθεντικότητα και η ποιότητα των προϊόντων βιολογικής καλλιέργειας, οι διαδικασίες και οι πρακτικές που εφαρμόζονται διέπονται στο σύνολό τους από την νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που ισχύει και στη χώρα μας. Με βάση τον σχετικό κανονισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2092/91), η διαδικασία παραγωγής των προϊόντων βιολογικής καλλιέργειας ελέγχεται σε όλα τα στάδια της με τις αυστηρές προδιαγραφές που θέτουν οι εγκεκριμένοι αρμόδιοι εγχώριοι και ξένοι οργανισμοί πιστοποίησης. Οι εν λόγω οργανισμοί τελούν υπό την εποπτεία του Υπουργείου Γεωργίας της χώρας στην οποία ανήκουν. Στη βιολογική γεωργία ελέγχεται το ακριβές κτήμα στο οποίο καλλιεργήθηκε το προϊόν, ο τρόπος παραγωγής του, ο τρόπος μεταφοράς του και γενικά η κάθε δραστηριότητα που αφορά το προϊόν, από την σπορά ως την συγκομιδή, την μεταποίησή του και την συσκευασία του. Τα προϊόντα βιολογικής γεωργίας, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Νομοθεσία, φέρουν ειδική σήμανση που αφορά το βιολογικό τρόπο παραγωγής του. Η σήμανση πρέπει να περιέχει: Την επωνυμία της επιχείρησης που παράγει, συσκευάζει ή εμπορεύεται το προϊόν και έναν συγκεκριμένο κωδικό αναγνώρισης. Το όνομα (λογότυπο) του πιστοποιητικού φορέα ο οποίος πρέπει να είναι αναγνωρισμένος από την αρμόδια αρχή (Υπουργείο Γεωργίας) Την ένδειξη βιολογικό, ή βιολογικό σε μετατροπή, ανάλογα με το στάδιο μετατροπής της καλλιέργειας σε βιολογική. Βάσει των διεθνών προτύπων πιστοποίησης, όλα τα προϊόντα βιολογικής καλλιέργειας και εκτροφής, ελληνικά και εισαγόμενα, οφείλουν να φέρουν την αντίστοιχη ένδειξη, το σήμα του οργανισμού που τα πιστοποιεί και τον αριθμό πιστοποίησης τους - πραγματική εγγύηση για την αγνότητά τους. Μπορούμε να είμαστε σίγουροι για την αυθεντικότητα των προϊόντων που αγοράζουμε, διαβάζοντας προσεκτικά τις ετικέτες των προϊόντων. 39

44 Τέλος, θα πρέπει να επισημανθεί το γεγονός ότι τα προϊόντα που εμφανίζονται στην αγορά ως οικολογικά, υγιεινά, ολικής αλέσεως κ.λ.π. δεν έχουν καμία σχέση με τα πιστοποιημένα βιολογικά προϊόντα και δεν εξασφαλίζουν καμία εγγύηση στον καταναλωτή. Στην επισήμανση ή διαφήμιση προϊόντος είναι δυνατόν να γίνεται αναφορά στο βιολογικό τρόπο παραγωγής μόνον εφόσον (σύμφωνα με τον Κανονισμό 2092/91):[8] Οι ενδείξεις αυτές τονίζουν ότι πρόκειται για γεωργικό τρόπο παραγωγής Το προϊόν έχει παραχθεί σύμφωνα με τους κανόνες του άρθρου 6 (Κανονισμός 2092/91) ή έχει εισαχθεί από τρίτες χώρες στα πλαίσια του καθεστώτος που προβλέπεται στο άρθρο 11 του Κανονισμού 2092/91 Έχει παραχθεί ή εισαχθεί από επιχειρηματία που έχει υποβληθεί στα μέτρα ελέγχου που προβλέπονται στα άρθρα 8 και 9 (Κανονισμός 2092/91). Για τα προϊόντα που παρασκευάζονται μετά την 1η Ιανουάριου 1997, στην επισήμανση αναφέρεται το όνομα ή / και ο κωδικός αριθμός της αρχής ή του οργανισμού ελέγχου στον οποίο υπόκειται ο παραγωγός. Η επιλογή του ονόματος ή του κωδικού αριθμού είναι αρμοδιότητα του κράτους μέλους το οποίο κοινοποιεί την απόφασή του στην Επιτροπή. Στην επισήμανση και τη διαφήμιση προϊόντος που αναφέρεται στο άρθρο 1 παράγραφος 1 στοιχείο β) (Κανονισμός 2092/91), η ονομασία πώλησης του προϊόντος μπορεί να φέρει ενδείξεις που να αναφέρονται στο βιολογικό τρόπο παραγωγής μόνον εφόσον: Τουλάχιστον το 95 % των γεωργικής προέλευσης συστατικών του προϊόντος είναι προϊόντα ή προέρχονται από προϊόντα παραγόμενα σύμφωνα με τους κανόνες του άρθρου 6 ή εισαγόμενα από τρίτες χώρες στο πλαίσιο του καθεστώτος του άρθρου 11 του Κανονισμού 2092/91, Όλα τα άλλα γεωργικής προέλευσης συστατικά του προϊόντος περιλαμβάνονται στο παράρτημα VI σημείο Γ ή έχουν επιτραπεί προσωρινά από κράτος μέλος σύμφωνα με τα τυχόν εκτελεστικά μέτρα που θεσπίζονται, ανάλογα με την περίπτωση, βάσει της παραγράφου 7 του Κανονισμού 2092/91, Το προϊόν περιέχει μόνον ουσίες του παραρτήματος VI σημείο Α του Κανονισμού 2092/91, ως συστατικά μη γεωργικής προέλευσης, Το προϊόν ή τα γεωργικής προέλευσης συστατικά του, που αναφέρονται στο στοιχείο α) δεν έχουν υποβληθεί σε επεξεργασία με ουσίες που δεν περιέχονται στο παράρτημα VI σημείο β του Κανονισμού 2092/91, 40

45 Το προϊόν ή τα συστατικά του δεν έχουν υποβληθεί σε επεξεργασία με ιοντίζουσες ακτινοβολίες, Το προϊόν έχει παρασκευαστεί ή εισαχθεί από επιχείρηση που υπόκειται στα μέτρα ελέγχου των άρθρων 8 και 9 του Κανονισμού 2092/91, Για τα προϊόντα που παρασκευάζονται μετά την 1η Ιανουάριου 1997, στην επισήμανση αναφέρεται το όνομα ή / και ο κωδικός αριθμός της αρχής ή του οργανισμού ελέγχου στον οποίο υπόκειται η επιχείρηση που πραγματοποίησε την τελευταία εργασία παρασκευής. Η επιλογή του ονόματος ή του κωδικού αριθμού είναι αρμοδιότητα του κράτους μέλους το οποίο κοινοποιεί την απόφαση του στην Επιτροπή. Η ένδειξη που αναφέρεται στο βιολογικό τρόπο παραγωγής πρέπει να καθιστά σαφές ότι πρόκειται για γεωργικό τρόπο παραγωγής και πρέπει να συνοδεύεται από αναφορά στα σχετικά συστατικά γεωργικής προέλευσης, εκτός εάν αυτό αναφέρεται σαφώς στον κατάλογο των συστατικών, Το προϊόν έχει παραχθεί χωρίς τη χρήση γενετικώς τροποποιημένων οργανισμών ή / και προϊόντων που παράγονται βάσει αυτών, Γεωργικής προέλευσης συστατικά μπορούν να περιλαμβάνονται στο παράρτημα VI σημείο Γ (Κανονισμός 2092/91) μόνον εάν αποδεικνύεται ότι πρόκειται για συστατικά γεωργικής προέλευσης τα οποία δεν παράγονται στην Κοινότητα σε επαρκή ποσότητα σύμφωνα με τους κανόνες του άρθρου 6, ή δεν μπορούν να εισαχθούν από τρίτες χώρες σύμφωνα με τους κανόνες του άρθρου 11 του Κανονισμού 2092/91, Τα προϊόντα της καλλιέργειας της γης που επισημαίνονται ή διαφημίζονται σύμφωνα με τις παραγράφους 1 (α/α 1-4) ή 3 (α/α 5-13) (Κανονισμός 2092/91) είναι δυνατόν να φέρουν ενδείξεις όσον αφορά τη μετατροπή της καλλιέργειας σε βιολογική υπό τον όρο ότι: 1. Καλύπτονται πλήρως οι απαιτήσεις της παραγράφου 1 ή της παραγράφου 3 (Κανονισμός 2092/91), πλην της απαιτήσεως που αφορά τη διάρκεια της περιόδου μετατροπής που αναφέρεται στο σημείο 1 του παραρτήματος I του Κανονισμού 2092/91 2. Έχει τηρηθεί περίοδος μετατροπής τουλάχιστον δώδεκα μηνών πριν από τη συγκομιδή, 3. Οι εν λόγω ενδείξεις δεν παραπλανούν τον αγοραστή του προϊόντος όσον αφορά τη διαφορετική του φύση σε σχέση με τα προϊόντα που πληρούν όλες τις 41

46 απαιτήσεις της παραγράφου της παραγράφου 3 του Κανονισμού 2092/91. Μετά την 1 η Ιανουάριου 1996, οι εν λόγω ενδείξεις πρέπει να έχουν τη μορφή της φάσης «προϊόν καλλιέργειας που έχει μετατραπεί σε βιολογική», ενώ το χρώμα, το μέγεθος και ο τύπος γραμμάτων των ενδείξεων αυτών δεν πρέπει να είναι εμφανέστερα από την ονομασία πώλησης του προϊόντος. Σ αυτή την ένδειξη, οι λέξεις «βιολογική καλλιέργεια» δεν πρέπει να είναι εμφανέστερες από τις λέξεις «προϊόν καλλιέργειας που έχει μετατραπεί σε...». 4. Το προϊόν περιέχει μόνο ένα φυτικό συστατικό γεωργικής προελεύσεως, 5. Για τα προϊόντα που παρασκευάζονται μετά την 1η Ιανουάριου 1997, στην επισήμανση αναφέρεται το όνομα ή / και ο κωδικός αριθμός της αρχής ή του οργανισμού ελέγχου στον οποίο υπόκειται η επιχείρηση που πραγματοποίησε την τελευταία εργασία παραγωγής ή παρασκευής. Η επιλογή του ονόματος και / ή του κωδικού αριθμού είναι αρμοδιότητα του κράτους μέλους το οποίο κοινοποιεί την απόφασή του στην Επιτροπή. 6. Το προϊόν έχει παραχθεί χωρίς τη χρήση γενετικώς τροποποιημένων οργανισμών και / ή προϊόντων που παράγονται από τέτοιους οργανισμούς Ακολουθούν το ενιαίο σήμα αναγνώρισης προϊόντων βιολογικής γεωργίας και οι μορφές των σημάτων των προτύπων πιστοποίησης.185 ΕΝΙΑΙΑ ΣΗΜΑΤΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ LNIAIO ΧΗΜΛ ΛΜΛΙNUPI2ÜL ΠΡΟΤΟΜΏΝ - A. H C D ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ Η Europa Κανονισμός 2092/91 Πρότυπο Καναδά Council Πρότυπα Ιαπωνίας De Accreditation de Quebeq 42

47 B I Ο Ο SUISSE Πρότυπα ΒίοευιεεΕ NOP FINAL RULE.A.HCD Πρότυπο πιστοποίησης ΔΗΩ Πιστοποιημένες επιχειρήσεις παραγωγής χυμών και πιστοποιημένα καταστήματα πώλησης βιολογικών προϊόντων Όταν ένα προϊόν παράγεται δύο και πλέον χρόνια με τις αρχές της βιολογικής γεωργίας τότε φέρει στην ετικέτα του (όταν πιστοποιείται από τους εγκεκριμένους πιστοποιητικούς οργανισμούς «ΔΗΩ», «ΒΙΟΕΛΛΑΣ», «ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ», που ελέγχονται από το Υπουργείο Γεωργίας) την ένδειξη «προϊόν βιολογικής γεωργίας». Οταν το ίδιο προϊόν παράγεται μόνο ένα με δύο χρόνια (σύμφωνα πάντα) με τις ίδιες αρχές, τότε φέρει την ένδειξη «προϊόν βιολογικής γεωργίας σε μεταβατικό στάδιο». Έτσι λοιπόν αποκτούν δικαίωμα όλοι οι πιστοποιημένοι παραγωγοί, επιχειρήσεις καθώς επίσης και καταστήματα να διακινούν, μεταποιούν και να πωλούν βιολογικά προϊόντα στην ελληνική και διεθνή αγορά. Εδώ και ένα χρόνο περίπου έχει τεθεί σε εφαρμογή η τροποποίηση του κανονισμού 2092/91 που προβλέπει «την ένταξη στο σύστημα ελέγχου και πιστοποίησης των βιολογικών προϊόντων κάθε φορέα που παράγει, παρασκευάζει, αποθηκεύει ή εισάγει από τρίτη χώρα προϊόντα βιολογικής γεωργίας». [Κ. Παλασίδης, 2005] Στην συνέχεια ακολουθούν οι πιστοποιημένες επιχειρήσεις από την ΔΗΩ καθώς επίσης και τα πιστοποιημένα καταστήματα πώλησης βιολογικών χυμών εσπεριδοειδών (Πίνακες 5 και 6, αντίστοιχα).[5] 43

48 ΠΙΝΑΚΑΣ 5. Πιστοποιημένες επιχειρήσεις παραγωγής βιολογικών χυμών ΕΠΩΝΥΜΟ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΤΗΛΕΦΩ NO ΑΤΤΙΚΗΣ ΓΑΙΑ ΤΡΟΦΙΜΑ ΚΕΦΑΛΛΟΓΙΑΝΝΗΣ Λ.Συγγρού Α.Β.Ε.Ε ΑΡΗΣ 244, 17672, Αθήνα ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΓΕΩΡΓΑΣ Γ. Γεώργα 12, 210- ΓΕΩΡΓΑ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ 19004, Σπάτα ΚΡΗΤΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΜΑΜΑΛΑΚΗΣ Τ.Θ. 59,70400, ΣΥΝΑΙΤΕΡΙΣΜΟΣ ΜΑΤΘΑΙΟΣ Μοίρες orthnet.gr ΒΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΉΤΩΝ ΧΑΝΙΩΝ Καινούργιου ΓΑΙΑ ΒΑΜΒΟΥΝΑΚΗΣ Δημητράκη 2, ΣΥΝΑΙΤΕΡΙΣΜΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ 73132, Χανιά ΧΙΟΥ Α.Σ.Ε ΧΙΟΥ ΚΛΕΙΔΑΣ ΖΑΝΗΣ Κάμπος, Χίος Πηγή: AHn: Πίνακας 6. Πιστοποιημένα καταστήματα πώλησης βιολογικών χυμών εσπεριδοειδών ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΤΗΛΕΦΩΝΟ ΑΤΤΙΚΗ ΑΓ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ Αγ. Δημητρίου ΚΥΚΛΟΣ ΑΘΗΝΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ Ακαδημίας ΚΥΚΛΟΣ ΠΕΡΙΒΟΛΙ ΤΗΣ Αν. Μεταξά ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΜΕΝΑ Σκουφά ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ MON ΕΠΕ ΑΙΓΑΛΕΩ ΜΕΛΕΝΙΟ Σμύρνης ΒΡΙΛΗΣΣΙΑ ΑΓΝΗ ΓΗ Λ. Πεντέλης ΓΕΡΑΚΑΣ ΑΓΝΗ ΓΗ Μαραθώνος ΓΛΥΦΑΔΑ ΒΙΟΜΑΡΚΕΤ Αρτέμιδος ΚΑΜΠΟΣ ΣΤΕΛΙΟΣ Δούσμανη ΚΡΙΠΑΡΑΚΟΣ & ΣΙΑ Ο.Ε. ΗΛΙΟΥΠΟΛΗ ΑΣΣΑΝΑΚΙΔΗΣ Μ. Αντύπα ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ Βύρωνος ΚΥΚΛΟΣ Κ.ΠΕΥΚΗ ΒΙΩΡΑΜΑ Ελ. Βενιζέλου ΚΑΛΛΙΘΕΑ PASSIFLORA Φιλαρέτου ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ Μαντζαγριώτη ΚΥΚΛΟΣ ΚΥΨΕΛΗ MIRABILIS Αγ. Μελετίου ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ Παπαβασιλείου

49 ΜΑΡΟΥΣΙ GREEN FARM Δ. Ράλλη Ν.ΕΡΥΘΡΑΙΑ GREEN FARM Ελ. Βενιζέλου Ν.ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΒΙΩΡΑΜΑ Στ. Καραγιώργη Ν. ΙΩΝΙΑ ΒΙΟΠΟΛΙΣ Αγ. Σοφίας Ν. ΣΜΥΡΝΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ Ομήρου ΚΥΚΛΟΣ GREEN FARM Αθανασίου Καρύλλου Π. ΦΑΛΗΡΟ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ Αγ. Βαρβάρας ΚΥΚΛΟΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ Τριτώνος ΚΥΚΛΟΣ ΠΑΓΡΑΤΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ Φιλολάου ΚΥΚΛΟΣ ΠΕΙΡΑΙΑΣ GREEN FARM Μττουμττουλίνας «ΕΥΟΙ ΕΥΑΝ» Αριστοτέλους BIOCENTER Τσαμάδου ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ Δημητρίου Γούναρη ΚΥΚΛΟΣ Πίνδου ΧΑΛΑΝΔΡΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ Κώστα Βάρναλη ΚΥΚΛΟΣ ΧΟΛΑΡΓΟΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ Περικλεούς ΚΥΚΛΟΣ ΚΡΗΤΗ ΧΑΝΙΑ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ Κοντομάρη ΓΑΙΑ Δημητράκη ΣΥΝΑΙΤΕΡΙΣΜΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΘΑΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙ ΦΥΣΕΩΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ & Εττιδαύρου ΚΑΛΑΜΑΡΙΑ GREEN HOUSE Πόντου ΠΑΝΟΡΑΜΑ GREEN HOUSE Ιασονίδου ΒΙΩΡΑΜΑ Ιωνίας ΙΩΑΝΝΙΝΑ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Ν.Ζέβρα ΚΟΥΡΟΣ ΚΕΡΚΥΡΑ ΟΙΚΟΖΩΗ Δελβινιώτη ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΑΜΑΛΘΕΙΑ Αδειμάντου ΜΥΚΟΝΟΣ ΠΑΝΤΟΠΩΛΕΙΟ Ν. Καλόγερό ΛΕΣΒΟΣ ΒΙΟΟΑΣΗ Χρυσομαλλούσης 2Α Πηγή: AHQ: 2.3 Π Ρ Ο Δ ΙΑ Γ Ρ Α Φ Ε Σ Κ Α Ι Κ Α Ν Ο Ν Ε Σ Ε Μ Π Ο Ρ ΙΑ Σ Π Ο Υ Α Φ Ο Ρ Ο Υ Ν Τ Α Ε Σ Π Ε Ρ ΙΔ Ο Ε ΙΔ Η Καθορισμός των προϊόντων Οι παρούσες προδιαγραφές αφορούν τους κατωτέρω καρπούς που κατατάσσονται υπό την ονομασία «εσπεριδοειδή» και οι οποίοι προορίζονται να διατεθούν στον καταναλωτή σε νωπή κατάσταση, εκτός από τα εσπεριδοειδή που προορίζονται για βιομηχανική μεταποίηση: 45

50 λεμόνια: καρποί των ποικιλιών (cultivars) του είδους Citrus limon (L). Burm.f. μανταρίνια των ποικιλιών (cultivars) του είδους Citrus reticulata Blanco, συμπεριλαμβανομένων των satsumas (Citrus unshiu Marcow), κλημεντινών (Citrus Clementina Hort. ex Tan.), κοινών μανταρινιών (Citrus deliciosa Ten.) και tangerines (Citrus tangerina Hort. ex Tan.) που προέρχονται από αυτά τα είδη και τα υβρίδιά τους, που καλούνται στο εξής «μανταρίνια», Πορτοκάλια των ποικιλιών (cultivars) του είδους Citrus cinensis (L.) Osb Διατάξεις που αφορούν την ποιότητα Οι προδιαγραφές αποσκοπούν στον ορισμό των χαρακτηριστικών που πρέπει να εμφανίζουν τα εσπεριδοειδή μετά την προετοιμασία και τη συσκευασία. Α. Ελάχιστα χαρακτηριστικά Εάν ληφθούν υπόψη οι ειδικές διατάξεις που προβλέπονται για κάθε κατηγορία και τα αποδεκτά όρια ανοχής, τα εσπεριδοειδή όλων των κατηγοριών πρέπει να είναι: Ολόκληρα, Απαλλαγμένα από εκτεταμένους τραυματισμούς ή / και μώλωπες που έχουν επουλωθεί, Υγιή. Αποκλείονται τα προϊόντα που έχουν προσβληθεί από σήψη ή που εμφανίζουν αλλοιώσεις που θα τα καθιστούσαν ακατάλληλα για κατανάλωση, Καθαρά, απαλλαγμένα από ορατές ξένες ύλες, Πρακτικώς απαλλαγμένα από παράσιτα, Πρακτικώς απαλλαγμένα από προβολές παρασίτων, Χωρίς αρχή εσωτερικής ξήρανσης, Χωρίς ζημιές οφειλόμενες σε χαμηλές θερμοκρασίες ή παγετό, Χωρίς ασυνήθη εξωτερική υγρασία, Χωρίς ξένη οσμή ή / και γεύση. Τα εσπεριδοειδή πρέπει να έχουν επιμελώς συλλεχθεί και να έχουν φθάσει σε κατάλληλο στάδιο ανάπτυξης και βαθμό ωριμότητας λαμβανομένων υπόψη των 46

51 κριτηρίων όσον αφορά την ποικιλία, την περίοδο συλλογής και τη ζώνη παραγωγής. Το στάδιο ανάπτυξης και ο βαθμός ωριμότητας των εσπεριδοειδών πρέπει να επιτρέπουν στους καρπούς: Να αντέχουν στη μεταφορά και τη μεταχείριση και Να φθάνουν σε καλή κατάσταση στον τόπο προορισμού. Τα εσπεριδοειδή τα οποία πληρούν το ανωτέρω καθοριζόμενο κριτήριο ωριμότητας, μπορούν να «αποπρασινιστούν». Η επεξεργασία αυτή επιτρέπεται μόνο εφόσον δεν αλλοιώνονται τα άλλα φυσικά οργανοληπτικά χαρακτηριστικά. Η εν λόγω επεξεργασία πρέπει να πραγματοποιείται σύμφωνα με τις διατάξεις που θεσπίζονται από τις διοικητικές αρχές κάθε κράτους και υπό τον έλεγχο τους.[ 9 ] Β. Χαρακτηριστικά ωριμότητας. Το στάδιο ωριμότητας των εσπεριδοειδών ορίζεται από τις ακόλουθες παραμέτρους που αναφέρονται για κάθε κατώτερο είδος: Ελάχιστη περιεκτικότητα σε χυμό, Χρωματισμός. Ο χρωματισμός πρέπει να είναι τέτοιος, ώστε κατά το πέρας της κανονικής ανάπτυξης τους τα εσπεριδοειδή να αποκτήσουν, στον τόπο προορισμού, τον κανονικό χρωματισμός της ποικιλίας. ϊ) Λεμόνια Ελάχιστη περιεκτικότητα σε χυμό: λεμόνια νθγόθιιΐ και ΡγμποΤιογθ: 20% λοιπά λεμόνια: 25 % Χρωματισμός: πρέπει να είναι ο τυπικός της ποικιλίας. Ωστόσο, οι καρποί που έχουν πράσινο χρωματισμό (υπό τον όρο ότι δεν είναι σκούρος), γίνονται δεκτοί, υπό τον όρο ότι πληρούν τις ελάχιστες προδιαγραφές όσον αφορά την περιεκτικότητα σε χυμό. (Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων Ι_ 244/15) ϋ) Μανταρίνια Ελάχιστη περιεκτικότητα σε χυμό: Μανταρίνια εξαιρέσει των κλημεντινών: 33 % 47

52 Κλημεντίνες: 40 % Ο χρωματισμός πρέπει να είναι ο τυπικός της ποικιλίας κατά το ένα τρίτο τουλάχιστον της επιφάνειας του καρπού. ϋϊ) Πορτοκάλια Ελάχιστη περιεκτικότητα σε χυμό: Ταρόκο και άλλα σαγκουίνια: 30% Ομάδα ναβέλ: 33% Λοιπά: 35 % Ο χρωματισμός πρέπει να είναι ο τυπικός της ποικιλίας. Επιτρέπεται όμως ανοχή χρωματισμού ανοικτού πρασίνου, ο οποίος δεν πρέπει να υπερβαίνει το ένα πέμπτο της συνολικής επιφάνειας του καρπού.[9] Γ. Ταξινόμηση Τα εσπεριδοειδή ταξινομούνται σε τρεις κατηγορίες που καθορίζονται κατωτέρω: ί) Κατηγορία «Έξτρα» Τα εσπεριδοειδή που κατατάσσονται στην κατηγορία αυτή πρέπει να είναι ανώτερης ποιότητας. Το σχήμα, η εξωτερική όψη τους, η ανάπτυξη και ο χρωματισμός τους πρέπει να παρουσιάζουν τα χαρακτηριστικά της ποικιλίας ή / και του εμπορικού τύπου. Δεν πρέπει να έχουν ελαττώματα, με εξαίρεση πολύ ελαφρές επιφανειακές αλλοιώσεις, υπό την προϋπόθεση ότι δεν αλλοιώνουν τη γενική όψη του προϊόντος, την ποιότητά του, τη διατήρησή του ή την παρουσίασή του στη συσκευασία. Η) Κατηγορία I Τα εσπεριδοειδή που κατατάσσονται στην κατηγορία αυτή πρέπει να είναι καλής ποιότητας. Πρέπει να παρουσιάζουν τα τυπικά χαρακτηριστικά της ποικιλίας ή / και του εμπορικού τύπου. Μπορούν, εντούτοις, να παρουσιάζουν τα εξής ελαφρά ελαττώματα υπό την προϋπόθεση όμως ότι δεν επηρεάζουν τη γενική όψη του προϊόντος, την ποιότητά του, τη διατήρησή και την παρουσίασή του στη συσκευασία: Ελαφρά ατέλεια σχήματος, 48

53 Ελαφρά ατέλεια χρωματισμού, Ελαφρές ατέλειες της επιδερμίδας που εμφανίζονται κατά το σχηματισμό του καρπού, όπως: αργυρόχροες επιστρώσεις, σκωριόχρωμες κηλίδες, κ.λπ. Ελαφρά τραύματα επουλωθέντα, που οφείλονται σε μηχανικά αίτια, όπως προσβολή από χαλάζι, τριβή, χτυπήματα από τη μεταχείριση, κ.λπ. ϊϋ) Κατηγορία II Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει τα εσπεριδοειδή τα οποία, δεν μπορούν να καταταγούν στις ανώτερες κατηγορίες, αλλά ανταποκρίνονται στα ελάχιστα χαρακτηριστικά που καθορίζονται ανωτέρω. Μπορούν, εντούτοις, να παρουσιάζουν τα ακόλουθα ελαττώματα υπό την προϋπόθεση όμως ότι διατηρούν τα ουσιαστικά χαρακτηριστικά ποιότητας, διατήρησης και παρουσίασης: Ατέλεια σχήματος, Ατέλεια χρωματισμού, Τραχύς φλοιός, Ατέλειες της επιδερμίδας που εμφανίζονται κατά τον σχηματισμό του καρπού όπως: αργυρόχροες επιστρώσεις, σκωριόχρωμες κηλίδες κ.λπ., Ατέλειες που έχουν επουλωθεί και οφείλονται σε μηχανικά αίτια, όπως προσβολή από χαλάζι, τριβή, χτυπήματα από τη μεταχείριση, κ.λπ., Επιφανειακές αλλοιώσεις της επιδερμίδας που έχουν επουλωθεί, Ελαφρά και μερική αποκόλληση του περικαρπίου για τα πορτοκάλια (που επιτρέπεται για τα μανταρίνια).[9] Διατάξεις όσον αφορά την ταξινόμηση κατά μέγεθος Η ταξινόμηση κατά μέγεθος προσδιορίζεται από τη μέγιστη διάμετρο τη ισημερινής τομής του καρπού. Ελάχιστο μέγεθος Αποκλείονται οι καρποί που δεν ανταποκρίνονται στις ακόλουθες ελάχιστες διαστάσεις: Λεμόνια: 45 ηιπι Μανταρίνια εξαιρέσει των κλημεντινών: 45 ιππη Κλημεντίνες: 35 ιτιπι 49

54 Πορτοκάλια: 53 ιύίιτι Διατάξεις όσον αφορά τα όρια ανοχής Για τα προϊόντα που δεν ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της σχετικής κατηγορίας, γίνονται δεκτές ανοχές ποιότητας και μεγέθους σε κάθε κιβώτιο. Α. Όρια ανοχής ως προς την ποιότητα ί) Κατηγορία «Έξτρα» 5 % κατ αριθμό ή κατά βάρος εσπεριδοειδών που δεν ανταποκρίνονται στα χαρακτηριστικά της κατηγορίας, αλλά που είναι σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά της κατηγορίας I ή που είναι κατ εξαίρεση αποδεκτά εντός των ορίων ανοχής της κατηγορίας αυτής. Μ) Κατηγορία I 10 % κατ αριθμό ή κατά βάρος εσπεριδοειδών που δεν ανταποκρίνονται στα χαρακτηριστικά της κατηγορίας, αλλά που είναι σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά της κατηγορίας II ή που είναι κατ εξαίρεση αποδεκτά εντός των ορίων ανοχής της κατηγορίας αυτής. ίϋ) Κατηγορία II 10 % κατ αριθμό ή κατά βάρος εσπεριδοειδών που δεν ανταποκρίνονται στα χαρακτηριστικά της κατηγορίας ούτε στα ελάχιστα χαρακτηριστικά, με εξαίρεση τα εσπεριδοειδή που έχουν υποστεί σήψη, έντονους μώλωπες ή οποιαδήποτε άλλη αλλοίωση που τα καθιστά ακατάλληλα για κατανάλωση. Στο πλαίσιο του παρόντος ορίου ανοχής, μπορεί να γίνει δεκτό μέγιστο ποσό 5 % καρπών, που παρουσιάζουν ελαφρά επιφανειακά τραύματα μη επουλωθέντα ή ξηρές σχισμές,, ή μαλακών ή μαραμένων καρπών.[9] Β. Όρια ανοχής ως προς το μέγεθος Για όλες τις κατηγορίες και για κάθε τύπο παρουσίασης: 10 % κατ αριθμό ή κατά βάρος εσπεριδοειδών που αντιστοιχούν στο αμέσως κατώτερο ή / και ανώτερο μέγεθος από αυτό (ή από αυτά, στην περίπτωση ενοποίησης τριών μεγεθών), που αναφέρεται (αναφέρονται) στη συσκευασία. 50

55 Εν πάση περιτττώσει, το όριο ανοχής 10 % αφορά μόνο τους καρπούς, το μέγεθος των οποίων δεν είναι μικρότερο από τα ακόλουθα ελάχιστα όρια: Λεμόνια: 43 γώπι Μανταρίνια εξαιρέσει των κλημεντινών: 43 πιηη Κλημεντίνες: 34 πιητ Πορτοκάλια: 50 γπιτι Διατάξεις όσον αφορά την παρουσίαση Α. Ομοιογένεια Το περιεχόμενο κάθε κιβωτίου πρέπει να περιέχει αποκλειστικά εσπεριδοειδή της ίδιας καταγωγής, ποικιλίας, ποιότητας, μεγέθους και σαφώς του ιδίου βαθμού ανάπτυξης και ωρίμανσης. Επιπλέον, για την κατηγορία «Έξτρα» απαιτείται ομοιογένεια χρωματισμού. Το εμφανές τμήμα του περιεχομένου του κιβωτίου ή της παρτίδας πρέπει να είναι αντιπροσωπευτικό του συνόλου. Β. Συσκευασία Τα εσπεριδοειδή πρέπει να συσκευάζονται κατά τρόπο ώστε να εξασφαλίζεται η κατάλληλη προστασία του προϊόντος. Τα υλικά, και ιδίως τα χαρτιά που χρησιμοποιούνται στο εσωτερικό του κιβωτίου πρέπει να είναι καινούργια, καθαρά και από υλικό τέτοιο ώστε να μην είναι δυνατό να προκληθούν εσωτερικές ή εξωτερικές αλλοιώσεις στα προϊόντα. Επιτρέπεται η χρησιμοποίηση υλικών, και ιδίως χαρτιών ή σημάτων που περιέχουν εμπορικές ενδείξεις, με την επιφύλαξη ότι εκτύπωση ή η τοποθέτηση της ετικέτας πραγματοποιούνται με τη βοήθεια μη τοξικής μελάνης ή κόλλας. Όταν οι καρποί είναι περιτυλιγμένοι πρέπει να χρησιμοποιείται λεπτό στεγνό καινούργιο και άοσμο χαρτί. Απαγορεύεται η χρήση οιασδήποτε ουσίας που ενδέχεται να τροποποιήσει τα φυσικά χαρακτηριστικά των εσπεριδοειδών και κυρίως την οσμή και τη γεύση τους Τα κιβώτια πρέπει να είναι απαλλαγμένα από κάθε ξένο σώμα- εντούτοις, γίνεται δεκτή και η παρουσίαση που περιλαμβάνει ένα μικρό κλώνο, μη ξυλώδη, με πράσινα φύλλα προσκολλημένα στον καρπό.[ 91 51

56 Επιτρέπεται η χρησιμοποίηση συντηρητικών ή κάθε άλλης χημικής ουσίας η οποία ενδέχεται να αφήσει στην επιδερμίδα του καρπού μια ξένη οσμή, κατά το μέτρο που είναι σύμφωνη με τις σχετικές κοινοτικές διατάξεις. Γ. Παρουσίαση Τα εσπεριδοειδή μπορούν να παρουσιάζονται: α) Διατεταγμένα σε κανονικά στρώματα στα κιβώτια β) Χωρίς διάταξη σε τακτικά στρώματα στα κιβώτια ή χύμα σε παλετοκιβώτια. Η παρουσίαση αυτή επιτρέπεται μόνο για τις κατηγορίες I και II γ) Σε μεμονωμένες συσκευασίες για την απευθείας πώληση στον καταναλωτή βάρους κατώτερου των 5 Ιφ που κατασκευάζονται: Είτε ανάλογα με τον αριθμό των καρπών, Είτε ανάλογα με το καθαρό βάρος των κιβωτίων Διατάξεις όσον αφορά τη σήμανση Κάθε κιβώτιο πρέπει να φέρει στην ίδια πλευρά με στοιχεία ευανάγνωστα, ανεξίτηλα και εξωτερικώς ορατά, τις ακόλουθες ενδείξεις: Α. Αναγνώριση Συσκευαστής ή / και αποστολέας: Ονοματεπώνυμο και διεύθυνση ή συμβολικά στοιχεία αναγνώρισης που εκδίδονται ή αναγνωρίζονται από μια επίσημη υπηρεσία. Ωστόσο, όταν χρησιμοποιείται κωδικός (συμβολικά στοιχεία αναγνώρισης), η ένδειξη «συσκευαστής ή / και αποστολέας (ή ισοδύναμη συντομογραφία)» πρέπει να αναγράφεται δίπλα στον εν λόγω κωδικό (συμβολικά στοιχεία αναγνώρισης).[9] Β. Φύση του προϊόντος Ονομασία του είδους, αν το προϊόν δεν φαίνεται από έξω, πλην της περιπτώσεως των μανταρινιών, για τα οποία είναι υποχρεωτική η ονομασία του είδους ή η ονομασία της ποικιλίας, Ονομασία της ποικιλίας για τα πορτοκάλια, 52

57 Περιγραφή του τύπου: Για τα λεμόνια: ενδεχομένως οι ενδείξεις «νβγόβιιί» και «ΡήπιοΰοΓθ», Για τις κλημεντίνες: ενδεχομένως η ένδειξη «κλημεντίνες χωρίς κουκούτσια», «κλημεντίνες» (από ένα έως δέκα κουκούτσια), «κλημεντίνες με κουκούτσια» (πλέον των δέκα κουκουτσιών). Γ. Καταγωγή του προϊόντος Χώρα καταγωγής και, ενδεχομένως, περιοχή παραγωγής ή εθνική, περιφερειακή ή τοπική ονομασία. Δ. Εμπορικά χαρακτηριστικά Κατηγορία Μέγεθος για τους καρπούς που παρουσιάζονται σύμφωνα με την κλίμακα μεγέθους ή ανώτερος και κατώτερος κωδικός μεγέθους στην περίπτωση ενοποίησης τριών διαδοχικών μεγεθών, Διαμέτρημα (ή, εφόσον οι καρποί έχουν διαμετρηθεί κατά πλήθος καρπών και επικαλύπτουν δύο διαμετρήματα, ελάχιστο και μέγιστο διαμέτρημα ή διάμετρος) και πλήθος καρπών εφόσον πρόκειται για διαταγμένες στρώσεις, Ανάλογα με την περίπτωση, ένδειξη όσον αφορά τα συντηρητικά ή άλλες χημικές ουσίες που έχουν χρησιμοποιηθεί στην κατεργασία μετά τη συγκομιδή. Ε. Επίσημο σήμα ελέγχου Εφόσον το προϊόν τηρεί όλες τις παραπάνω προϋποθέσεις, δηλαδή φέρει της ενδείξεις που αφορούν την καταγωγή του προϊόντος, τα στοιχεία του συσκευαστή, τα εμπορικά χαρακτηριστικά του όπως το μέγεθος του καρπού, το διαμέτρημα κ.τ.λ. καθώς επίσης και το είδος του προϊόντος τότε το επίσημο σήμα ελέγχου είναι προαιρετικό.[91 53

58 2.3.7 Ορισμοί που αφορούν στους χυμούς και στην παραγωγή τους Χυμός φρούτου: α) Ο χυμός που λαμβάνεται από φρούτα με μηχανικές μεθόδους, ζυμώσιμος αλλά μη ζυμωθείς και που έχει το χρώμα, το άρωμα και τη χαρακτηριστική γεύση του χυμού των φρούτων, από τα οποία προέρχονται. Στην περίπτωση των εσπεριδοειδών ο χυμός προέρχεται από ενδοκάρπιο εν τούτοις, ο χυμός του καρπού της λιμετίας (γλυκολέμονου) είναι δυνατό να λαμβάνεται από ολόκληρο το φρούτο, σύμφωνα με τις παραδεκτές μεθόδους παρασκευής που επιτρέπουν να περιορίζεται στο ελάχιστο η παρουσία στο χυμό συστατικών των εξωτερικών μερών του φρούτου β) ως «χυμός φρούτου» νοείται επίσης το προϊόν που λαμβάνεται από συμπυκνωμένο χυμό φρούτου με: Ανασύσταση της αναλογίας του νερού που είχε απομακρυνθεί από το χυμό κατά τη συμπύκνωση. Το νερό που προστίθεται πρέπει να παρουσιάζει τα κατάλληλα χαρακτηριστικά, ιδίως από χημικής, μικροβιολογικής και οργανοληπτικής απόψεως, κατά τρόπο ώστε να εξασφαλίζονται οι ουσιώδεις ιδιότητες του χυμού, και Αποκατάσταση του αρώματος του με αρωματικές ύλες που έχουν ανακτηθεί κατά τη συμπύκνωση του συγκεκριμένου χυμού φρούτου ή χυμού φρούτων του αυτού είδους, και το οποίο παρουσιάζει οργανοληπτικά και αναλυτικά χαρακτηριστικά ισοδύναμα με εκείνα του χυμού που λαμβάνεται από φρούτα του αυτού είδους. [ J. Ferguson,2004 ] Συμπυκνωμένος χυμός φρούτου: Το προϊόν που λαμβάνεται από χυμό φρούτων με απομάκρυνση με φυσικό τρόπο καθορισμένου μέρους του ενυπάρχοντος νερού. Όταν το προϊόν προορίζεται για άμεση κατανάλωση, η συμπύκνωση είναι τουλάχιστον 50 %. 54

59 Νέκταρ φρούτου: Το μη ζυμωθέν αλλά ζυμώσιμο προϊόν, που λαμβάνεται με προσθήκη ύδατος και σακχάρων σε χυμό φρούτου, συμπυκνωμένο χυμό φρούτου, πολτό φρούτου, συμπυκνωμένο πολτό φρούτου, ή σε μείγμα των προϊόντων αυτών και το οποίο επιπλέον είναι σύμφωνο με το παράρτημα I της Οδηγίας 93/77. Ωστόσο, σύμφωνα με τη διαδικασία που προβλέπεται στο άρθρο 15 της εν λόγω Οδηγίας, μπορεί να λαμβάνεται απόφαση, για ορισμένα φρούτα με χυμό υψηλής φυσικής περιεκτικότητας σε σάκχαρα, σύμφωνα με την οποία η παρασκευή νέκταρος από τα φρούτα αυτά επιτρέπεται να γίνεται χωρίς την προσθήκη σακχάρων. [ J. Ferguson,2004 ] Αφυδατωμένος χυμός φρούτου: Το προϊόν που λαμβάνεται από χυμό φρούτων με απομάκρυνση με φυσικό τρόπο όλου σχεδόν του ενυπάρχοντος ύδατος. Παρασκευή χυμών φρούτων Για την παρασκευή των χυμών φρούτων επιτρέπονται μόνον: α) Η ανάδειξη ενός ή περισσοτέρων ειδών χυμού φρούτων ή / και πολτού φρούτων β) Η κατεργασία με τις ακόλουθες ουσίες: ί-ασκορβικό οξύ (Ε 300) στην αναγκαία ποσότητα για αντιοξειδωτικό αποτέλεσμα, Άζωτο, Διοξείδιο του άνθρακα (Ε 290), Πηκτινολυτικά ένζυμα, Πρωτεολυτικά ένζυμα, Αμυλολυτικά ένζυμα, Ζελατίνη βρώσιμη, Ταννίνη, Μπετονίτη 55

60 Κολλοειδές διοξείδιο του πυριτίου (silica aerogel), Καολίνη, Άνθρακα, Αδρανή βοηθητικά διηθήσεως (περλίτες, αμίαντο, πλυμένη γη διστόμων, κυτταρίνη, αδιάλυτα πολυαμίδια). [ Κ.Τ.Π, 2005] γ) Οι συνήθεις φυσικές μέθοδοι επεξεργασίας, όπως οι θερμικές κατεργασίες, η φυγοκέντρηση και η διήθηση. Η χρησιμοποίηση ορισμένων μεθόδων και επεξεργασιών είναι δυνατό να περιορισθεί ή να απαγορευθεί από το Συμβούλιο, με ομόφωνη απόφαση μετά από πρόταση της Επιτροπής. Απαγορεύεται η προσθήκη σακχάρεων και οξέων στον ίδιο χυμό φρούτων. Αν στον ίδιο χυμό ή νέκταρ φρούτου έχουν προστεθεί περισσότερα από ένα οξέα, το άθροισμα των ποσοτήτων που προστίθενται από καθένα από αυτά, εκφρασμένων επί τοις εκατό της ανώτατης επιτρεπόμενης ποσότητας για το καθένα, δεν πρέπει να υπερβαίνει το 100. Επιπλέον, για την παρασκευή χυμών φρούτων επιτρέπεται η ολική σχεδόν αφυδάτωση του χυμού φρούτου με φυσική επεξεργασία ή μέθοδο, αποκλεισμένης της απευθείας χρησιμοποίησης πυράς. Η αποκατάσταση των ουσιωδών αρωματικών ουσιών με ύλες που προέρχονται από το αυτό είδος φρούτων ή που ενδεχομένως ανακτήθηκαν κατά την αφυδάτωση, είναι υποχρεωτική. Για την επισήμανση των προϊόντων εφαρμόζεται η οδηγία 79/112/ΕΟΚ όπως τροποποιήθηκε από την οδηγία 2000/13/ΕΚ η οποία είναι γενική για όλα τα συσκευασμένα προϊόντα και επιπλέον κάποια επιμέρους άρθρα της Οδηγίας 93/77ΕΟΚ και την Οδηγία 2001/112/ΕΚ οι οποίες αφορούν τους χυμούς, ώστε να εξειδικεύεται η επισήμανση και ως προς τους χυμούς φρούτων. [ J. Ferguson,2004 ] 56

61 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΥΜΩΝ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΩΝ 3.1 ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΩΝ Προτού ιδρυθεί μια γεωργική βιομηχανία θα πρέπει να εξετασθούν διάφορα στοιχεία για τις τάσεις και τις προοπτικές που διαγράφονται στην κατανάλωση προϊόντων που σχετίζονται με αυτά που σκοπεύει να παράγει η υπ όψη βιομηχανία. Αυτό θα βοηθήσει για τον καθορισμό των προϊόντων που θα παραχθούν η οποία εξαρτάται σημαντικά από τις δυνατότητες που υπάρχουν για την διάθεση και κατανάλωση τους. Οι προϋποθέσεις αυτές αφορούν κυρίως στην εξασφάλιση της πρώτης ύλης, την επιλογή της περιοχής της εγκατάστασης, το προσωπικό που θα χρησιμοποιηθεί, την οργάνωση της παραγωγής και της διάθεσης των προϊόντων, την μορφή του φορέα, την εξασφάλιση των απαιτούμενων κεφαλαίων κ.λ.π.[10) Εξασφάλιση πρώτης ύλης Η εξασφάλιση της κατάλληλης ποιοτικά και ποσοτικά πρώτης ύλης έχει πολύ μεγάλη σημασία. Κατάλληλη πρώτη ύλη ποιοτικά σημαίνει ότι αυτή διαθέτει ορισμένα χαρακτηριστικά που είναι απαραίτητα για να προκόψει μετά την βιομηχανοποίηση καλής ποιότητας τελικό προϊόν. Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι συνδεδεμένα με την ποικιλία του προϊόντος, αλλά επίσης σχετίζονται και με τις καλλιεργητικές φροντίδες και τον χειρισμό των προϊόντων.[10] Επιλογή περιοχής Βασικό κριτήριο για την επιλογή της περιοχής όπου θα εγκατασταθεί η βιομηχανία είναι η δυνατότητα της να παράγει την πρώτη ύλη. Η εγκατάσταση μιας βιομηχανίας σε μια περιοχή όπου είναι διαθέσιμα τα εσπεριδοειδή είναι μεγάλο 57

62 πλεονέκτημα για την αποδοτική λειτουργία της και την κατά το δυνατό μεγαλύτερη αξιοποίηση της δυναμικότητας της. Εκτός από αυτό όμως επίσης πρέπει να εξετασθούν οι δυνατότητες εξεύρεσης εργατικού δυναμικού, οι ευχερείς προσπέλαση σε συγκοινωνιακές αρτηρίες, η εύκολη σύνδεση με δίκτυα OTE, ΔΕΗ, η εύκολη και επαρκής τροφοδοσία με πόσιμο νερό και δυνατότητα ευχερούς αποχέτευσης των αποβλήτων.110] Χρηματοδότηση γεωργικών βιομηχανιών Γενικά όλες οι επιχειρήσεις που χαρακτηρίστηκαν γεωργικές βιομηχανίες έχουν ανάγκη εξασφάλισης, των απαιτούμενων κεφαλαίων τόσο για τη ίδρυση και εγκατάσταση τους σε μια περιοχή όσο και για την λειτουργία τους κατά την διάρκεια της ζωής τους. Οι πηγές χρηματοδότησης των γεωργικών βιομηχανιών είναι: Το ιδιωτικό κεφάλαιο Ο τραπεζικός δανεισμός Ο εξωτραπεζικός δανεισμός Οι κρατικές επιχορηγήσεις Στην πράξη παρατηρείται έντονη ζήτηση κεφαλαίων για την κάλυψη των τόσο των επενδυτικών αναγκών όσο και των αναγκών σε κυκλοφοριακό κεφάλαιο (αγορά πρώτων υλών, υλικών, καυσίμων κ.τ.λ.) για την λειτουργία των επιχειρήσεων. [Β. Κατσορίδα κ.α., 2006] Εξοπλισμός παραγωγής και συσκευασίας Η χυμοποίηση των εσπεριδοειδών περιλαμβάνει τρεις βασικές διεργασίες: Μηχανικό χειρισμό της πρώτης ύλης για την εξαγωγή του χυμού και τον καθαρισμό του. Βιολογικό χειρισμό του χυμού με ένζυμα για αποπηκτίνωση και διαύγαση του. 58

63 Θερμικό χειρισμό που χρειάζεται για παστερίωση, συμπύκνωση ή και ψύξη του τελικού προϊόντος. Είναι δυνατή η παρασκευή βιολογικού χυμού εσπεριδοειδών εφόσον η χυμοποίηση γίνει μόνο με μηχανική και θερμική επεξεργασία χωρίς την προσθήκη πρόσθετων ουσιών. Στην βιομηχανία παρασκευής χυμών εσπεριδοειδών χρησιμοποιούνται γενικά τρεις βασικοί τύποι μηχανημάτων. Φυγοκεντρικοί διαχωριστήρες μεγάλης ταχύτητας για καθαρισμό των χυμών από την πούλπα και άλλα αιωρούμενα συστατικά, για διαχωρισμό και παραλαβή των αιθέριων ελαίων. Εναλλάκτες θερμότητας διαφόρων τύπων για παστερίωση, ψύξη και άλλες μορφές θερμικής επεξεργασίας. Συμπυκνωτές υπό κενό σε χαμηλή θερμοκρασία ή άλλων τύπων για την συμπύκνωση του χυμού. Εκτός από τα παραπάνω βασικά μηχανήματα στην βιομηχανία χυμών χρησιμοποιούνται και άλλοι τύποι μηχανημάτων ειδικών διεργασιών ανάλογα με το είδος του φρούτου, όπως π.χ απαερωτές, ομογενοποιητές, ψυκτικά μηχανήματα, μηχανήματα για την ανάκτηση των αρωματικών ουσιών κ.α. [Β. Κατσορίδα κ.α., 2006] Παραγωγική διαδικασία χυμοποίησης και συσκευασίας Τα φρούτα μετά την παραλαβή και πριν περάσουν στον εκχυμωτή πλένονται σε δεξαμενή με νερό σε ανάδευση, ψεκάζονται με νερό υψηλής πίεσης, πάνω σε επικλινή μεταφορική ταινία, βουρτσίζονται και προωθούνται πάνω σε μεταφορική ταινία για ποιοτική διαλογή. Για την εκχύλιση του χυμού και την παραλαβή αιθέριων ελαίων χρησιμοποιούνται ειδικά μηχανήματα που μπορούν να κάνουν αυτές τις διεργασίες σύγχρονος ή χωριστά (εκχυμωτές). Μετά τον καθαρισμό του χυμού με φυγοκέντρηση ο χυμός συγκεντρώνεται, ελέγχεται και σταθεροποιείται η σύνθεση του ως προς ορισμένα ποιοτικά χαρακτηριστικά. 59

64 Η απαέρωση γίνεται συνήθως σε χαμηλή θερμοκρασία υπό κενό με σύστημα συμπύκνωσης, παγίδευσης των πτητικών αρωματικών ουσιών που προστίθενται στο τελικό προϊόν. Εφόσον πρόκειται για απλό φυσικό χυμό μετά την παστερίωση ακολουθεί η συσκευασία και αποθηκεύονται. Στην περίπτωση που πρόκειται να παραχθεί συμπυκνωμένος «φυσικός» χυμός, τότε μετά την παστερίωση ακολουθεί το στάδιο της συμπύκνωσης και στη συνέχεια ανάλογα με τις απαιτήσεις της αγοράς καταψύχεται ή κονσερβοποιείται ή εμφιαλώνεται. Η παραγωγική διαδικασία περιγράφεται αναλυτικά σε επόμενη ενότητα (3.2.3). [Γ. Καραουλάνης, 2003] 3.2 ΤΟ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΤΟΥ ΚΑΜΠΟΥ ΣΤΗ ΧΙΟ - Α.Σ.Ε.Χίου (η ελληνική εταιρία παραγωγής βιολογικών χυμών εσπεριδοειδών) Ο Κάμπος είναι μια περιοχή σε όλους γνωστή για τα αρχοντικά, τους μάγκανους, τους ψηλούς μαντρότοιχους και τα περιβόλια των εσπεριδοειδών κυρίως πορτοκαλιών και ΠΤ-ΐΏ τιγγγπτπγ ΧΪΓΛ' μανταρινιών. Η πορτοκαλιά και η μανταρινιά της Χίου είναι ποικιλίες που καλλιεργούνται στο νησί από το 14ο και το 19ο αιώνα αντίστοιχα. Τα εσπεριδοειδή ήταν από παλιά ονομαστά στις αγορές της ανατολικής κυρίως Ευρώπης για την ποιότητα, τη γεύση τους και το χαρακτηριστικό τους άρωμα. Ήταν γνωστά στις αγορές αυτές με το όνομα τους: «Πορτοκάλια Χίου» και «Μανταρίνια Χίου». Η ποιότητα και τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά των εσπεριδοειδών οφείλονται κατά κύριο λόγο στο μικροκλίμα της περιοχής (ήπιοι χειμώνες με λίγη βροχόπτωση, δροσερά καλοκαίρια με μελτέμια και μεγάλη ηλιοφάνεια) και κατά δεύτερο λόγο στους ανθρώπους που τα καλλιεργούν με φροντίδα και μεράκι. Οι καρποί των παραπάνω εσπεριδοειδών αποτελούν άριστη πρώτη ύλη για την παρασκευή χυμών που διατηρούν όλα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των εσπεριδοειδών. 0 Αγροτικός Συνεταιρισμός Εσπεριδοκαλλιεργητών Χίου (Α.Σ.Ε.Χ, 60

65 πρώην Ε.Β.Ε.Κ) αποτελεί σήμερα το εργοστάσιο στο οποίο γίνεται η χυμοποίηση και η συμπύκνωση του χυμού τους. Ο χυμός αυτός αποτελεί με τη σειρά του την πρώτη ύλη για την παρασκευή των χυμών και αναψυκτικών με την εμπορική ονομασία "Κάμπος Χίου". Τα προϊόντα του Κάμπου είναι βιολογικοί χυμοί μανταρινιού, πορτοκαλιού, λεμονιού, συμβατικοί συμπυκνωμένοι ζαχαρούχοι χυμοί πορτοκαλιού, μανταρινιού και λεμονιού και βύσσινου. Επίσης τα αναψυκτικά (πορτοκαλάδα, μανταρινάδα και λεμονάδα, γκαζόζα βυσσινάδα και πρόσφατα τσάι με άρωμα ροδάκινο σε γυάλινες μη επιστρεφόμενες φιάλες 0,25 λίτρων ή φιάλες ΡΕΤ 1,5 λίτρου. Οι βιολογικοί χυμοί καταλαμβάνουν το 5,7% περίπου της συνολικής παραγωγής χυμού στο εργοστάσιο της Χίου. Η παραγωγική διαδικασία για την παραφωφή συμπυκνωμένου χυμού είναι ακριβώς η ίδια είτε η πρώτη ύλη είναι βιολογικά ή συμβατικά εσπεριδοειδή. Ίδιος είναι επίσης και ο μηχανολογικός εξοπλισμός που χρησιμοποιείται για την παραγωγή των χυμών. Μόνη διαφορά είναι η παράδοση του πιστοποιητικού βιολογικής καλλιέργειας από τη ΔΗΩ ή άλλο φορέα πιστοποίησης από τους αγρότες κατά την παράδοση των βιολογικών τους εσπεριδοειδών στο εργοστάσιο του χυμού. Τα μηχανήματα εμφιάλωσης είναι σύγχρονα και μπορούν να αυξήσουν την παραγωγή του και ταυτόχρονα εξασφαλίζουν την ποιότητα των χυμών και των αναψυκτικών του. Ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Εσπεριδοκαλλιεργητών Χίου (Α.Σ.Ε.Χ) όμως δεν περιορίζεται μόνο στη Χιώτικη αγορά. Ο συμπυκνωμένος χυμός πωλείται σε βιομηχανίες ή βιοτεχνίες αναψυκτικών ή γλυκών (πχ. ΕΒΓΑ). Μεγάλες ποσότητες χυμού διοχετεύονται στο εξωτερικό, κυρίως Γερμανία και Ολλανδία. Τα αιθέρια έλαια, που παραλαμβάνονται από τα φλούδια των εσπεριδοειδών, είναι περιζήτητα τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. [Ξ. Σταμπέλος, 2004] Βιολογικοί χυμοί Ο χυμός προέρχεται από πλήρως βιολογικές καλλιέργειες εσπεριδοειδών που εκφύονται στην περιοχή Κάμπος της Χίου. Οι καλλιέργειες αυτές είναι πιστοποιημένες από τον οργανισμό πιστοποίησης ΔΗΩ. 61

66 Τα εσπεριδοειδή μεταφέρονται στο εργοστάσιο του Α.Σ.Ε.Χ. σε «κλούβες» των 20 κιλών περίπου και χυμοποιούνται ένα-ένα σε εκχυμωτές FMC. Η παστερίωση- συμπύκνωση του χυμού γίνεται σε πύργο τύπου TASTE evaporator FMC. Ο συμπυκνωμένος χυμός διατηρείται στην κατάψυξη. Ο χυμός δεν περιέχει κανένα συντηρητικό ή άρωμα ή χρώμα ή γενικώς πρόσθετα (κιτρικό οξύ, ζάχαρη κ.α). Ο χρόνος ζωής του προϊόντος είναι μεγαλύτερος από 1 χρόνο σε κατάψυξη (- 18 C). Ο χυμός είναι συμπυκνωμένος στα brix. Για την παρασκευή φυσικού χυμού πορτοκαλιού ή μανταρινιού αραιώνεται 1 μέρος χυμού με 5,7 μέρη νερού. Ο χυμός αποκτά πλήρως τα χαρακτηριστικά του αν σε κάθε ποτήρι φυσικού χυμού προστεθούν μερικές σταγόνες βιολογικό αιθέριο έλαιο. Η αποκατάσταση του αρώματος είναι άλλωστε απαίτηση της νομοθεσίας. Ο συμπυκνωμένος χυμός εκτός από την παραγωγή χυμών μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη ζαχαροπλαστική, μαγειρική, για την παρασκευή μαρμελάδων κτλ. Η συσκευασία του χυμού γίνεται σε γυάλινα βάζα των 720 ml (περίπου 1 κιλού) ή σε φιάλες ΡΕΤ 1,5 ή 3 λίτρων, ή σε δοχεία 22 κιλών ή βαρέλια 250 κιλών που διατηρούνται στην κατάψυξη. Όσον αφορά τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά ο χυμός μανταρινιού παρουσιάζει τη χαρακτηριστική ευχάριστα ξινή γεύση, το ιδιαίτερο άρωμα και το χρώμα του Χιώτικου μανταρινιού. Αντίστοιχα χαρακτηριστικά έχει και ο χυμός του πορτοκαλιού. Χαρακτηριστική και μοναδική γεύση παρουσιάζει και ο χυμός λεμονιού. Ιδιαίτερης εκτίμησης χαίρουν τα αιθέρια έλαια των εσπεριδοειδών και ειδικά του μανταρινιού και του λεμονιού. Οι τιμές τους κυμαίνονται σε περίπου 20% ακριβότερες από αντίστοιχα ποιοτικά αιθέρια έλαια, όπως της Σικελίας. [Ξ. Σταμπέλος, 2004] Οι δραστηριότητες της επιχείρησης από την ίδρυση της μέχρι σήμερα 1. Συγκέντρωση και επεξεργασία των εσπεριδοειδών: Αυτή η δραστηριότητα διαρκεί περίπου 5 μήνες. Συνήθως αρχίζει το μήνα Δεκέμβριο και ολοκληρώνεται το μήνα Μάρτιο. Αυτή η περίοδος διαφοροποιείται ανάλογα από τους διάφορους 62

67 παράγοντες (όπως τις καιρικές συνθήκες, τις συνθήκες ζήτησης των εσπεριδοειδών για νωπή κατανάλωση κ.α.). Οι παραγωγοί - συνεταίροι εισκομίζουν τα προϊόντα στις εγκαταστάσεις τα οποία αφού ζυγιστούν εκφορτώνονται και καθαρίζονται (πλένονται με νερό). Αμέσως μετά περνούν από διαλογή για να αφαιρεθούν πιθανοί χαλασμένοι καρποί, κλωνάρια, φύλλα κ.α. και στη συνεχεία υφίστανται χυμοποίηση. Έτσι αποχωρίζεται από τον καρπό το αιθέριο έλαιο και το μεγαλύτερο μέρος του χυμού. Το αιθέριο έλαιο αποθηκεύεται μετά από κατάλληλη επεξεργασία σε ειδικά δοχεία. Ο χυμός αφού αποστειρωθεί, απαερωθεί και συμπυκνωθεί αποθηκεύεται στις ψυκτικές εγκαταστάσεις του εργοστάσιου. Από κει και πέρα είναι έτοιμος είτε για τυποποίηση είτε για εμπορία σαν χύμα. 2. Το στάδιο της τυποποίησης του χυμού: Γίνεται όλο το χρόνο ανάλογα με τις ανάγκες της αγοράς. Ο συμπυκνωμένος χυμός συσκευάζεται απουσία συντηρητικών σε βάζα του 1 κιλού ή φιάλες ΡΕΤ των 2 ή 4 κιλών και πωλείται σε καταστήματα που διαθέτουν καταψύκτες. Όμοια συσκευασία έχει και ο βιολογικός χυμός. Ο συμπυκνωμένος χυμός αποτελεί άριστη πρώτη ύλη για την παραγωγή αναψυκτικών και ζαχαρούχων χυμών που παράγονται από το εργοστάσιο του ΑΣΕΧ. Οι συσκευασίες που παράγει ο συνεταιρισμός σήμερα είναι αναψυκτικά (πορτοκαλάδα, μανταρινάδα, λεμονάδα, βυσσινάδα, γκαζόζα, τσάι ροδάκινο σε φιάλες μιας χρήσης γυάλινες 0,25 lit και ΡΕΤ 1,5 lit. Όλα τα παραπάνω τυποποιούνται σε μια σύγχρονη σειρά μηχανημάτων ώστε το προϊόν να βγαίνει ασφαλές για τον καταναλωτή και να πληροί τις νομοθετικές διατάξεις και τα πρότυπα ποιότητας. 3. Στάδιο εμπορίας: Αυτό το στάδιο έχει να κάνει με τη διακίνηση προϊόντων στην αγορά. Η διανομή εντός Χίου γίνεται με δυο ιδιόκτητα φορτηγά και εκτός Χίου με κατά τόπου αντιπροσώπους. Τα προϊόντα του ΑΣΕΧ τυγχάνουν εκτίμησης στην αγορά λόγω της ποιότητας της μοναδικής και παραδοσιακής τους γεύσης. [Ξ. Σταμπέλος, 2004] 63

68 3.2.3 Γραμμή παραγωγής συμπυκνωμένου βιολογικού χυμού Η διαδικασία για την παραγωγή βιολογικού χυμού δεν διαφέρει από την διαδικασία παραγωγής συμβατικού χυμού. Γίνεται κατά τον ίδιο τρόπο με την μόνη διαφορά ότι στους συμβατικούς χυμούς μπορούν να χρησιμοποιηθούν κάποια συντηρητικά ενώ στους βιολογικούς αυτό απαγορεύεται. Οι βιολογικοί και οι συμβατικοί χυμοί ακολουθούν την ίδια διαδικασία χυμοποίησης στο εργοστάσιο της Χίου η οποία περιλαμβάνει τα παρακάτω: 1. Παραλαβή καρπών και ζύγιση σε γεφυροπλάστιγγα: Τα εσπεριδοειδή μεταφέρονται στο εργοστάσιο με πλατφόρμες (χύμα) ή σε «κλούβες» των 20 κιλών. Τα μανταρίνια λόγω της ευαισθησίας της επιδερμίδας τους μεταφέρονται αποκλειστικά σε «κλούβες». Από κάθε παραγωγό για κάθε παρτίδα που παραδίδει λαμβάνεται παρουσία του ενδεικτικό δείγμα που κρατείται στην κατάψυξη μέχρι να διαπιστωθεί ότι στον παραγόμενο χυμό δεν υπάρχουν υπολείμματα φυτοφαρμάκων. Ο παραγωγός προσκομίζει και το σχετικό πιστοποιητικό βιολογικής καλλιέργειας της ΔΗΩ. Στη συνέχεια ζυγίζονται και είτε πηγαίνουν για πλύσιμο κατ ευθείαν είτε, όταν η προσφορά είναι πολύ μεγάλη - πράγμα πολύ σπάνιο τα τελευταία χρόνια, αποθηκεύονται σε ψυγείο, όπου η θερμοκρασία είναι γύρω στους 5 0. Δείγματα καρπών που πρόκειται να χυμοποιηθούν, λαμβάνονται για τον προσδιορισμό των ολικών διαλυτών στερεών (όπχ), της οξύτητας και λοιπούς απαραίτητους ποιοτικούς προσδιορισμούς (βάρους, εξωτερικών ή εσωτερικών φυσιολογικών ασθενειών, περιεκτικότητας σε χυμό, κ.τ.λ.). 2. Άδειασμα καρπών σε δεξαμενή πλυσίματος: Οι καρποί πρέπει να πλυθούν καλά γι αυτό ρίπτονται μέσα σε μια δεξαμενή (Εικόνα 1) με νερό σε θερμοκρασία περιβάλλοντος, το οποίο ανανεώνεται συνεχώς. Εικόνα 1: Δεξαμενή πλυσίματος εσπεριδοειδών 64

69 Σκοπός της πλύσης των καρπών είναι η αφαίρεση όλων των ξένων προς τους καρπούς σωμάτων όπως χώματα, πέτρες, απορία μικροβίων που βρίσκονται στην επιφάνεια κ.α. Αρχικά ξεπλένονται με κρύο νερό και στη συνέχεια με ζεστό νερό για 1-2 λεπτά, για να μαλακώσει ο φλοιός και να ελαττωθεί η συμμετοχή του ελαίου στο χυμό κατά την εκχύμωση. Μετά το τέλος της διαδικασίας του πλυσίματος οι καρποί προωθούνται σε ταινία διαλογής. 3. Προώθηση με αναβατόριο εντός του εργοστασίου: Μετά το τέλος του πλυσίματος οι καρποί προωθούνται με αναβατόριο (Εικόνα 2) εντός του εργοστασίου για να ακολουθήσει η ποιοτική διαλογή τους. Εικόνα 2: Αναβατόριο προώθησης εσπεριδοειδών εντός του εργοστασίου. 4. Ποιοτική διαλογή - ταξινόμηση κατά μέγεθος: Πριν από την εκχύμωση είναι απαραίτητο να γίνει διαχωρισμός των καρπών κατά μέγεθος (Εικόνα 3). Β 1 / ξ Στο στάδιο αυτό * * ν Ο. / ^ \ απομακρύνονται όλοι οι καρποί που είναι * * χτυπημένοι, προσβεβλημένοι μικροοργανισμούς από κ.λ.π. ακολουθεί ταξινόμηση κατά μέγεθος. Συνήθως ταξινομούνται σε τρία τουλάχιστον μεγέθη με σκοπό την καλύτερη δυνατή λειτουργία και απόδοση του εκχυμωτικού μηχανήματος. Εικόνα 3: Στάδιο ποιοτικής διαλογής και ταξινόμησης κατα μέγεθος 65

70 5. Ταινία τροφοδοσίας των εκχυμωτών: (Εικόνα 4)Στην συνέχεια οι καρποί που πληρούν τις ποιοτικές προδιαγραφές είναι έτοιμοι για εκχύμωση και προωθούνται πάνω σε ταινία προς τους εκχυμωτές. Εικόνα 4: Ταινία τροφοδοσίας των εκχυμωτών 6. Εκχύμωση: Στην αρχή η εκχύμωση γινόταν με χειροκίνητα μηχανήματα. Τώρα χρησιμοποιούνται ειδικά εκχυμωτικά μηχανήματα διαφόρων τύπων. Το εργοστάσιο της Χίου χρησιμοποιεί τρεις εκχυμωτές τύπου ΡΜΟ 291 σε γραμμή, η δυναμικότητα των οποίων είναι 375 καρποί/λεπτό. (Εικόνα 5) Η παραγωγή χυμού ποικίλλει από Κρ ανά τόνο καρπών. Μετά την εκχύμωση ο χυμός είναι μεν ελεύθερος από τον φλοιό, αλλά περιέχει αρκετά αιωρούμενα σωματίδια, τα οποία πρέπει να Εικόνα 5: Εκχύμωση με εκχυμωτή τύπου ΡΜΟ 291 απομακρυνθούν. Παραλαβή γυμού 1. Διήθηση: Όπως αναφέραμε και παραπάνω ο χυμός μετά την εκχύμωση του περιέχει τεμαχίδια ιστών, μεμβράνες, σπέρματα και χοντρά καρποκύτταρα τα οποία πρέπει να απομακρυνθούν. Έτσι ο χυμός ρέει διαμέσου ενός κοχλία ΕΜΟ 66

71 ΟΧ του οποίου η δυναμικότητα είναι 140 λίτρα/λεπτό, όπου γίνεται η ανάμειξη του με όσο το δυνατόν λιγότερο αέρα (Εικόνα 6). Τέλος αφού ο χυμός έχει απαλλαχθεί από όλα εκείνα τα σωματίδια καρποκύτταρα προωθείται στο επόμενο στάδιο. Εικόνα 6: Στάδιο διήθησης του χυμού διαμέσου κοχλία ΡΜΟ ΟΧ. 2. Διαχωρισμός στερεών καρποκυττάρων: Το εργοστάσιο του Κάμπου χρησιμοποιεί διαχωριστήρα ALFA LAVAL, VNPX 510SGD-34 ο οποίος έχει δυναμικότητα έως και 5000 λίτρα/ώρα. (Εικόνα 7) Εικόνα 7: Διαχωρισμός στερεών - καρποκυττάρων με διαχωριστήρα ALFA-LAVAL 3. Απαέρωση - Παστερίωση Συμπύκνωση: Η απαέρωση του χυμού των εσπεριδοειδών κρίνεται απαραίτητη όταν ο χυμός δεν έχει περάσει από τους εξατμιστήρες κενού (Εικόνα 8). Η ενσωμάτωση του οξυγόνου στο χυμό γίνεται κατά την διάρκεια της Εικόνα 8: Πύργος FMC, TASTE EVAPORATOR 67

72 εκχύμωσης και η απομάκρυνση του είναι απαραίτητη γιατί ο χυμός οξειδώνεται και υποβαθμίζεται ποιοτικά. Η παστερίωση του χυμού των εσπεριδοειδών γίνεται σε θερμοκρασία περίπου 65 C και είναι ικανή για να μειώσει το μικροβιακό φορτίο (Εικόνα 9). Δεν είναι όμως αρκετή για την αδρανοποίηση των Εικόνα 9: Στάδιο παστερίωσης βιολογικού χυμού εσπεριδοειδών πηκτινολυτικών ενζύμων και κυρίως της πηκτινεστεράσης που υδρολύει την πηκτίνη και προκαλεί διαχωρισμό του χυμού σε δύο φάσεις. Γι αυτό επιβάλλεται θέρμανση σε θερμοκρασία C για sec. Οι παραπάνω διεργασίες γίνονται αυτόματα σε «πύργο» FMC, TASTE Εικόνα 10: Σχηματική παρουσίαση Πύργου FMC, TASTE EVAPORATOR evaporator (Εικόνα 8) (Themnally Accelerated Short-Time Evaporation, ή θερμικά επιταχυνόμενος συμπυκνωτής ταχείας εξάτμισης). Μέσα από μια πολύπλοκη διαδικασία ο χυμός προθερμαίνεται, απομακρύνονται οι εναπομείναντες ποσότητες αιθέριου ελαίου, εξατμίζεται με κενό η επιπλέον ποσότητα νερού παστεριώνεται και σταθεροποιείται ο χυμός. Ολα τα παραπάνω γίνονται σε 2,5 λεπτά μιας και ο χυμός κινείται με ταχύτητα 700 Km/h (Εικόνα 10). Ο συμπυκνωτής του ΑΣΕΧ είναι δυναμικότητας 1600 kg/h φυσικού χυμού και είναι κατασκευής Συντήρηση - Αποθήκευση : Μετά το τέλος των παραπάνω διαδικασιών ο χυμός οδηγείται μέσω μηχανικών αντλιών σε ψυγείο για 24 ώρες στους 4 C και αποθηκεύεται στους -18 C ως ένα παχύρρευστο υγρό. Διατηρείται σε 6 ανοξείδωτες δεξαμενές τόνων ή καθεμιά ή σε λευκοσίδηρό δοχεία 22 κιλών 68

73 μέσα στα οποία υπάρχει ειδική σακούλα κατάλληλη για τρόφιμα ώστε να μην έρχεται σε επαφή ο χυμός με το μέταλλο (Εικόνα 11). Ο χρόνος ζωής του χυμούς ανέρχεται σε 18 μήνες κατεψυγμένος. Εικόνα 11: Αποθήκευση χυμού σε δοχεία και δεξαμενές Παραλαβή αιθέριων ελαίων Τα αιθέρια έλαια απομονώνονται σε ποσοστό 0,2-0,3% της χυμοποιηθείσας ποσότητας εσπεριδοειδών. Τα αιθέρια έλαια των εσπεριδοειδών μετά τη φάση της εκχύμωσης βρίσκονται ως υδατικό μείγμα με αλεσμένα τσόφλια (Εικόνα 12). Σε πρώτη φάση πρέπει να διαχωριστεί το αιθέριο έλαιο από τα υπολείμματα των φλουδιών και στη συνέχεια να διαχωριστούν από το νερό. Στην πράξη αυτά γίνονται όπως παρακάτω: Εικόνα 12: Διαδικασία παραλαβής αιθέριων ελαίων 1. Διαύγαση: Για την διαύγαση του αιθέριου ελαίου χρησιμοποιείται κοχλίας Π\/Ι Χ, του οποίου η απόδοση είναι 140 λίτρα/λεπτό. 69

74 2. Φυγοκέντριση: Για την φυγοκέντρηση χρησιμοποιούνται τρεις διαχωριστήρες αιθέριου ελαίου, δύο Délavai UVPX Α και ένας Délavai Α-19 που η απόδοση του είναι 10 λίτρα/λεπτό (Εικόνα 13). Εικόνα 13: Φυγοκέντριση με διαχωριστήρες αιθέριου ελαίου 3. Αποθήκευση σε ψυγείο : Τα αιθέρια έλαια περιλαμβάνουν μικρό ποσοστό κεριών ή άλλων ουσιών τα οποία καταβυθίζονται με ψύξη. Για το λόγο αυτό τα αιθέρια έλαια παραμένουν για 1 περίπου μήνα σε θερμοκρασία Συσκευασία - Πώληση: Με σκοπό την απομάκρυνση των κεριών τα αιθέρια έλαια διηθούνται και στη συνέχεια συσκευάζονται σε δοχεία ανάλογα με τις απαιτήσεις του πελάτη. Συνήθως σε φιάλες αλουμινίου 1 λίτρου ή πλαστικά δοχεία 10 ή 20 λίτρων ή σιδερένια βαρέλια 250 κιλών. Οι μεταλλικές συσκευασίες φέρουν επένδυση εποξικού συστατικού για την αποφυγή οξειδώσεων. Φλοιοί - Σπόροι Τα παραπροϊόντα της εκχύμωσης των εσπεριδοειδών περιλαμβάνουν αλεσμένους φλοιούς, σπόρους και ποσότητα καρποκυττάρων (πούλπας). Τα παραπάνω μπορούν να αποξηρανθούν και να αποτελέσουν πρώτη ύλη για την παραγωγή λιπασμάτων ή ζωοτροφών ή να επεξεργαστούν με ένζυμα και να δώσουν β' ποιότητας χυμό. Τα παραπάνω απαιτούν τη δημιουργία μιας ξεχωριστής μονάδας η οποία είναι οικονομικά ασύμφορη για το εργοστάσιο του ΑΣΕΧ. Τα παραπροϊόντα αυτά έχει αποδειχθεί ότι είναι πλούσια σε θρεπτικά συστατικά και αποτελούν άριστη ζωοτροφή για βοοειδή και αιγοπρόβατα. Για το λόγο αυτό τα παραπάνω μεταφέρονται με φορτηγά εκτός εργοστασίου σε χώρους βοσκής. 70

75 Η απόρριψη των φλοιών - σπόρων κ.α. γίνεται: 1. Μεταφορά μέσω κοχλία 2. Αναβατόριο φλοιών κ.α. σε σιλό - προσωρινή αποθήκευση 3. Τοποθέτηση σε μεταφορικά μέσα (Εικόνα 14) 4. Απόρριψη [Ξ. Σταμπέλος, 2004] Εικόνα 14: Τοποθέτηση παραπροϊόντων σε μεταφορικά μέσα 3.3 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΙΟΤΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ Φυσικοχημικές αναλύσεις βιολογικών χυμών και αιθέριων ελαιών ΟΡΓΑΝΟΛΗΠΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Ένας συμβατικός χυμός με ένα βιολογικό δεν παρουσιάζουν διαφορές στην χημική τους ανάλυση. Οι χυμοί παρουσιάζουν χαρακτηριστική ευχάριστα ξινή γεύση με ιδιαίτερα χαρακτηριστικό άρωμα. 1. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΧΥΜΟΥ ΧΙΩΤΙΚΟΥ ΜΑΝΤΑΡΙΝΙΟΥ ΤΟΥ Α.Σ.Ε. ΧΙΟΥ ΧΗΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΥΜΠΥΚΝΩΜΕΝΟΥ ΧΥΜΟΥ 1. Συνολικά στερεά : brix 2. Οξύτητα συμπυκνωμένου χυμού σε άνυδρο κιτρικό οξύ : 6-8 % 3. Ratio: 7,5-10 ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΥΜΠΥΚΝΩΜΕΝΟΥ ΧΥΜΟΥ ΑΡΑΙΩΜΕΝΟΥ ΣΤΑ 11,5 BRIX 1. Οξύτητα χυμού σε άνυδρο κιτρικό οξύ : 1,2-1,6 % 2. Ολικά σάκχαρα (σε ιμβερτοσάκχαρο): < 10 % 3. Αριθμός φορμόλης : 1,2-1,4 % 2. ΧΗΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΥΜΠΥΚΝΩΜΕΝΟΥ ΧΥΜΟΥ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙΟΥ ΧΗΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΥΜΠΥΚΝΩΜΕΝΟΥ ΧΥΜΟΥ 1. Συνολικά στερεά : brix 71

76 2. Οξύτητα συμπυκνωμένου χυμού σε άνυδρο κιτρικό οξύ : 9,1-9,7 % 3. Ρέσιο : 6,2-6,7 ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΥΜΠΥΚΝΩΜΕΝΟΥ ΧΥΜΟΥ ΑΡΑΙΩΜΕΝΟΥ ΣΤΑ 11,5 BRIX 1. Οξύτητα χυμού σε άνυδρο κιτρικό οξύ : 1,7-1,8 % 2. Ολικά σάκχαρα (σε ιμβερτοσάκχαρο): 9-10 % 3. Αριθμός φορμόλης : 1,5-1,6 % Ακολουθεί πίνακας με τις ενδεικτικές αναλύσεις βιολογικών χυμών κατά τα έτη και σε μανταρίνια, πορτοκάλια και λεμόνια. ΠΙΝΑΚΑΣ 7. Αναλύσεις συμπυκνωμένων βιολογικών χυμών ΧΥΜΟΣ ΕΣΟΔΕΙΑΣ BRIX ΡΗ ΟΞΥΤΗΤΑ %W/V(*) RATIO ,2 3,25 4,82 12, ΜΑΝΤΑΡΙΝΙ ,2 3,89 4,63 13, ,3 3,52 6,34 9, ,2 3,34 6,60 9, ΠΟΡΤΟΚΑΛΙ ,6 3,49 9,38 6, ΛΕΜΟΝΙ ,4 2,70 5,77 8, (*) σε άνυδρο κιτρικό οξύ [Ξ:. Σταμπέλος, 200^ί] ΟΞΥΤΗΤΑ ΩΣ ΦΥΣΙΚΟΣ ΧΥΜΟΣ 11,5 BRIX 3.4 ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑ - ΥΛΙΚΑ ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΥΜΩΝ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΩΝ Ασηπτική συσκευασία Η ασηπτική συσκευασία έχει βρει ευρεία εφαρμογή σε φαρμακευτικά και ιατρικά προϊόντα όπως επίσης και σε τρόφιμα όπως τα γαλακτοκομικά προϊόντα και οι χυμοί φρούτων (συμβατικοί και βιολογικοί). Τα στάδια της επεξεργασίας είναι τα εξής: Αποστείρωση και παστερίωση του προϊόντος. Αυτή επιτυγχάνεται με άμεση ή έμμεση θέρμανση. 72

77 Αποστείρωση του υλικού συσκευασίας. Η αποστείρωση των υλικών με βάση συνθετικά πολυμερή χρησιμοποιούνται χημικά μέσα αποστείρωσης όπως Η2θ 2 ή ακτινοβολία. Πλήρωση των προαποστειρωμένων περιεκτών με προϊόν κάτω από ασηπτικές συνθήκες και τέλος στεγανοποίηση. Οι διεργασίες ασηπτικής συσκευασίας αποσκοπούν στην διατήρηση υψηλού επιπέδου μικροβιολογικής ποιότητας του αποστειρωμένου προϊόντος. Το κύριο πλεονέκτημα αυτής της μεθόδου είναι ότι απαιτείται η χρήση υψηλής θερμοκρασίας (130 0) μόνο για λίγα δευτερόλεπτα επιτρέποντας έτσι τη διατήρηση του αρώματος και των θρεπτικών στοιχείων του χυμού. Ένα δεύτερο πλεονέκτημα της ασηπτικής επεξεργασίας είναι η δυνατότητα επεξεργασίας μεγάλου όγκου προϊόντος. Η αποστείρωση με συνεχή ροή επέτρεψε την πλήρωση μεγάλων περιεκτών, βυτίων, δεξαμενών και την στεγανοποίηση τους κάτω από ασηπτικές συνθήκες. [ I. Αρβανιτόγιαννης, 2001] Συσκευασία Tetra Pak Η συσκευασία των χυμών και των άλλων υγρών τροφίμων είναι πολύ σημαντική και έχει την εξής πολύ σημαντική λειτουργία: Προστατεύει το προϊόν από την στιγμή της παραγωγής μέχρι την στιγμή της κατανάλωσης. Οι μέθοδοι τυποποίησης σήμερα έχουν εξελιχθεί σημαντικά και δεδομένου ότι τα υγρά τρόφιμα είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στο φώς, την υγρασία, το οξυγόνο και τους μικροοργανισμούς απαιτείται σωστή συσκευασία για την προστασία και διατήρηση της θρεπτικής αξίας των χυμών μέχρι την στιγμή που θα φτάσουν στον καταναλωτή. Η Tetra Pak, πρωτοπόρος εταιρία στο χώρο της χάρτινης συσκευασίας και μοναδικός προμηθευτής ολοκληρωμένων συστημάτων επεξεργασίας, συσκευασίας και διανομής τροφίμων, αποτελεί παγκόσμιο ηγέτη καινοτομιών στις συσκευασίες και την τεχνολογία τροφίμων (Εικόνα 15). 73

78 Η χάρτινη συσκευασία Tetra Pak διαθέτει πολλαπλά προστατευτικά στρώματα, που καθένα επιτελεί διαφορετική λειτουργία, προστατεύοντας το προϊόν χωρίς την ανάγκη προσθήκης συντηρητικών. Το μεγαλύτερο μέρος των στρωμάτων αυτών αποτελείται από χαρτί που εσωτερικά και εξωτερικά είναι επικαλυμμένο με πολυαιθυλένιο, για την αποτροπή της επιμόλυνσης των χυμών από μικροοργανισμούς. Η συσκευασία Tetra Pak συγκεντρώνει τα εξής πλεονεκτήματα: Προστατεύει το χυμό από το φως, τους μικροοργανισμούς, το οξυγόνο και την υγρασία. Εικόνα 15: Βιολογικός χυμός μανταρινιού σε συσκευασία Tetra- Pak Συμβάλλει στην καλύτερη διατήρηση του χυμού, χωρίς να καθιστά αναγκαία την προσθήκη συντηρητικών. Παρέχει ασφάλεια στον καταναλωτή, καθώς διασφαλίζει την εύκολη και υγιεινή μεταφορά και αποθήκευση του χυμού μέχρι την στιγμή της κατανάλωσης του.[11] Γυαλί Το γυαλί βρίσκει εφαρμογές τόσο σε προϊόντα καθημερινής χρήσης όσο και ως υλικό συσκευασίας. Τα γυάλινα δοχεία χρησιμοποιούνται στην συσκευασία των βιολογικών χυμών και παρουσιάζουν αρκετά πλεονεκτήματα όπως: (Εικόνα 16) Είναι υλικό αδρανές, άγευστο και διαφανές. Μορφοποιείται εύκολα στο επιθυμητό σχήμα και μέγεθος. Έχει εξαιρετική αντοχή σε δυνάμεις συμπίεσης και πρόσκρουσης. Με κατάλληλο σφράγισμα μπορεί να προσδώσει πλήρη στεγανότητα τόσο στους υδρατμούς όσο και στα αέρια και τους μικροοργανισμούς. μ! X b i / f Εικόνα 16: Βιολογικός χυμός λεμονιού σε γυάλινο περιέκτη. 74

79 Μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί. Οι χυμοί μπορούν να σφραγισθούν ξανά σε ικανοποιητικό βαθμό μετά το άνοιγμα τους. Παρόλα αυτά παρουσιάζει και κάποια μειονεκτήματα τα οποία είναι: Είναι σχετικά εύθραυστο υλικό. Δεν αντέχει σε θερμικά σοκ αν δεν έχει υποστεί την κατάλληλη επεξεργασία. Έχει μεγάλο βάρος και αυξημένο κόστος. Με την πάροδο του χρόνου και επαναλαμβανόμενες χρήσεις μπορεί να φθαρεί και να μειωθεί η αντοχή του. Η ύπαρξη θραυσμάτων μπορεί να προκαλέσει κινδύνους για την υγεία. Το διαφανές γυαλί καταλαμβάνει το 50% της παγκόσμιας αγοράς ενώ τα χρωματισμένα το υπόλοιπο. Για παράδειγμα το καφέ γυαλί χρησιμοποιείται για χυμούς γιατί προσφέρει ικανοποιητική προστασία του προϊόντος από το φως. [ I. Αρβανιτόγιαννης, 2001] 75

80 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Η ΕΜΠΟΡΙΑ ΤΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΥΜΩΝ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΩΝ 4.1 ΤΡΟΠΟΙ ΔΙΑΘΕΣΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΥΜΩΝ Οι τάσεις της αγοράς είναι αυξητικές ως προς την ζήτηση των βιολογικών προϊόντων γενικότερα και συγκεκριμένα ως προς τους βιολογικούς χυμούς, από την μεριά του καταναλωτικού χυμού στη χώρα μας και αυτό αποδεικνύεται από την θεαματική αύξηση των ειδικών καταστημάτων λιανικής πώλησης βιολογικών προϊόντων. Είναι χαρακτηριστικό πως τα τελευταία χρόνια στην Αττική ανοίγουν περισσότερα από δύο καταστήματα βιολογικών προϊόντων μηνιαίως. Οι παράγοντες που καθορίζουν την συμπεριφορά των καταναλωτών προς τους βιολογικούς χυμούς διακρίνονται σε οικονομικούς, επηρεασμούς από διαφημίσεις. Ενδεικτικά αναφέρονται ως σημαντικοί παράγοντες αύξησης της ζήτησης και κατανάλωσης βιολογικών προϊόντων τα ακόλουθα: Τα πρόσφατα διατροφικά σκάνδαλα με τα κοτόπουλα και τα βοοειδή που έχουν ανησυχήσει το καταναλωτικό κοινό. Η προσπάθεια των καταναλωτών να προμηθευτούν όσο το δυνατόν περισσότερο ασφαλή τρόφιμα. Η επιθυμία των καταναλωτών για αποφυγή χυμών από τροποποιημένους οργανισμούς, καθώς επίσης χωρίς την προσθήκη συντηρητικών και προσθέτων. Στο άμεσο μέλλον αναμένεται αύξηση της κατανάλωσης των βιολογικών χυμών λόγω της ενημέρωσης των καταναλωτών, λόγω του ότι οι βιολογικοί χυμοί κατακτούν όλο και περισσότερες αγορές όπως τα super markets και τέλος λόγω της αναμενόμενης μείωσης των τιμών, εξαιτίας της βελτίωσης των μέσων και μεθόδων παραγωγής, τυποποίησης και διακίνησης. Η διάθεση των βιολογικών χυμών στην αγορά και τους καταναλωτές γίνεται με χονδρική και λιανική πώληση σε καταστήματα βιολογικών προϊόντων συνεταιρισμούς, όπως επίσης τον τελευταίο καιρό και σε μεγάλες αλυσίδες super markets.[11] 76

81 Διακρίνουμε τους παρακάτω τρόπους διάθεσης βιολογικών χυμών, καθώς και τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της καθεμίας από τις μεθόδους αυτές : Χονδρική πώληση βιολογικών χυμών στα super markets:(e\k0vam) Αποτελεί έναν ολοένα αυξανόμενο τρόπο διακίνησης βιολογικών χυμών στη χώρα μας που παρουσιάζει τα εξής πλεονεκτήματα: 1. Μεγάλο αριθμό υποψηφίων πελατών. 2. Ευκολία στη δυνατότητα αναγνώρισης από τον καταναλωτή. 3. Προσφέρεται η δυνατότητα επίτευξης υψηλής προστιθέμενης αξίας. Τα μειονεκτήματα που παρουσιάζει αυτή η μέθοδος προώθησης των βιολογικών χυμών είναι τα ακόλουθα: 1. Απαιτούνται μέσα και δίκτυο διανομής. 2. Επικρατεί μεγάλος ανταγωνισμός από ομοειδή προϊόντα. 3. Υπάρχει αδυναμία στην περαιτέρω ενημέρωση των καταναλωτών.1121 Χονδρική πώληση βιολογικών χυμών σε καταστήματα βιολογικών προϊόντων: (Εικόνα 18). Αποτελεί επίσης έναν ολοένα και αυξανόμενο τρόπο διακίνησης βιολογικών χυμών στη χώρα μας, εξαιτίας της ανάπτυξης πολλών τέτοιων μικρών αλλά και μεγαλύτερων καταστημάτων σε όλες τις περιοχές της χώρας μας και όχι μόνο στα μεγάλα αστικά κέντρα. Τα πλεονεκτήματα που παρουσιάζει η πώληση των βιολογικών χυμών μέσο καταστημάτων βιολογικών προϊόντων είναι τα εξής. 1. Οι πωλήσεις είναι προσωπικές και γίνεται ενημέρωση στους καταναλωτές. 2. Υπάρχει δυνατότητα βελτίωσης των προϊόντων μέσα από παρατηρήσεις των καταναλωτών. 3. Υπάρχει δυνατότητα ανταλλαγής απόψεων μεταξύ πωλητή και καταναλωτών. Παρόλα αυτά και αυτή η μέθοδος παρουσιάζει μειονεκτήματα. Εικόνα 17: Βιολογικός χυμός πορτοκάλι από την EKOLAND ο οποίος πωλείται σε super markets / I P jj J W/X/X/A - il, Εικόνα 18: Βιολογικός χυμός πορτοκαλιού που πωλείται σε καταστήματα βιολογικών προϊόντων 77

82 1. Απαιτείται δίκτυο διανομής. 2. Απαιτείται χρόνος για την προώθηση και την διανομή των προϊόντων. 3. Επικρατεί μεγάλος ανταγωνισμός από ομοειδή προϊόντα.[12] Λιανική πώληση βιολογικών χυμών από συλλογικούς φορείς, όπως οι Συνεταιρισμοί, μέσω τοπικών καταστημάτων: Υπάρχουν και λειτουργούν ήδη σε αρκετές πόλεις της χώρας (Χανιά, Ηράκλειο, Χίος) τέτοιες μορφές οργάνωσης των παραγωγών με πολύ καλά αποτελέσματα και αναμένεται να υπάρξει σημαντική αύξηση παρόμοιων περιπτώσεων. Ο συγκεκριμένος τρόπος παρουσιάζει όλα τα πλεονεκτήματα που παρατηρούνται και στους προαναφερόμενους τρόπους πώλησης, απαιτείται όμως πολύ καλύτερη οργάνωση όλων των επιμέρους παραμέτρων (οργάνωση παραγωγής, μεταποίησης, πωλήσεων). Επιπλέον παρουσιάζει το πλεονέκτημα ότι παρέχει άμεση επαφή με τους καταναλωτές, διαρκή ενημέρωση των καταναλωτών από τους ίδιους τους βιοκαλλιεργητές, δυνατότητα άμεσης καταγραφής των αναγκών των καταναλωτών και δυνατότητα ρύθμισης της προσφοράς ειδών σε σχέση με τη ζήτηση. Η δυνατότητα όμως τέτοιων χώρων έκθεσης και πώλησης σε σχετικά μεγάλα αστικά κέντρα, αποκλείει τους κατοίκους απομακρυσμένων περιοχών.[12] Δίκτυα διανομής Η επίλυση του θέματος της περιθωριοποίησης των βιολογικών προϊόντων προϋποθέτει τη διείσδυση τους στη συμβατική αγορά, η οποία ταυτίζεται στην εποχή μας με το super market. Αυτό όμως σημαίνει είσοδο των βιολογικών προϊόντων σε εχθρικό περιβάλλον και επινόηση διαδικασίας προσηλυτισμού μμεταποιητών, διανεμητών και λιανοπωλητών για τον προσεταιρισμό νέου τμήματος καταναλωτών. Οι τελευταίοι όμως δε φαίνονται διατεθειμένοι, όπως πολλοί από τους μυημένους να καταβάλουν οτιδήποτε τόσο σε χρήμα όσο και σε προσπάθεια ώστε να προμηθευτούν τα βιολογικά προϊόντα. Η κατάκτηση μεριδίων σε νέες αγορές και η βελτίωση της εικόνας είναι οι βασικές επιδιώξεις του δικτύου διανομής για την πώληση βιολογικών προϊόντων. Η αγορά των βιολογικών προϊόντων είναι αποδεκτή και στηρίζεται ιδεολογικά στην κατανάλωση, γεγονός που συντείνει στη βελτίωση της εικόνας. Η σύγχρονη 78

83 οικονομική αντίληψη παρουσιάζει ευαισθησία στα κοινωνικά θέματα, τείνει δηλαδή στην οικολογική προσέγγιση, έτσι ώστε ιδέες όπως η αειφόρος ανάπτυξη, που περιλαμβάνει τη βιολογική γεωργία, να διευρύνονται. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι τα βιολογικά προϊόντα είναι και εμπορεύσιμα, πράγμα που διευκολύνει την κατάκτηση νέων μεριδίων σε νέες αγορές.[13] Λιανική πώληση Τα καταστήματα υγιεινής διατροφής εμφανίστηκαν πριν είκοσι χρόνια περίπου σαν απάντηση στα προϊόντα της έντονης γεωργίας που κατακλύζουν την αγορά και τον καταναλωτή. Τα καταστήματα αυτά πρόβαλλαν ανταλλακτικούς τρόπους αντίληψης και στάσης ζωής, προωθούσαν οικολογικές ιδέες και προϊόντα που βρίσκονταν πιο κοντά στην φύση. Στην συνέχεια επικεντρώθηκαν στην διάθεση βιολογικών προϊόντων. [14] Τα καταστήματα βιολογικών προϊόντων πρωτοεμφανίστηκαν πριν από εφτά χρόνια ενώ τα τελευταία χρόνια ο αριθμός τους αυξάνεται θεαματικά κυρίως στην Αθήνα και την Θεσσαλονίκη. Σε ένα αρκετά ενημερωμένο κοινό στην περιοχή της Αττικής, ένα εξειδικευμένο κατάστημα βιολογικών προϊόντων μπορεί να παρέχει επιπλέον πληροφόρηση σχετικά με τις μεθόδους της βιολογικής γεωργίας και την αξία του βιολογικού χυμού σε σύγκριση με τον αντίστοιχο συμβατικό. Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει προσπάθεια οι βιολογικοί χυμοί να προωθούνται και μέσω των super markets κάτι που δεν είναι και τόσο εύκολο γιατί οι μεγάλες αλυσίδες έχουν επιβάλλει τις δικές τους υψηλές προδιαγραφές. Στη συνέχεια αναφέρονται τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των διαφόρων διεξόδων αγοράς των βιολογικών προϊόντων σε επίπεδο λιανικής πώλησης: καταστήματα υγιεινής διατροφής, ειδικά καταστήματα και super market. Τα πλεονεκτήματα των καταστημάτων υγιεινής διατροφής περιλαμβάνουν την δυνατότητα να πωλούν μη συσκευασμένα προϊόντα, να εξυπηρετούν τους πελάτες τους και να ενημερώνουν για τα προϊόντα τους. Ενώ τα μειονεκτήματα αφορούν τη δομή (μικρή κλίμακα, μικρή αγοραστική δύναμη, ελλιπής τήρηση στοιχείων, λίγα καταστήματα),τη διοίκηση (χαμηλός δείκτης επαγγελματισμού, αδυναμία ανοικτών διασυνδέσεων) και το υψηλό κόστος (αποτέλεσμα των δύο πρώτων ). 79

84 Τα ειδικά καταστήματα κατατάσσονται ενδιάμεσα μεταξύ των καταστημάτων υγιεινής διατροφής και super market. Αυτά πωλούν μη συσκευασμένα προϊόντα, εξυπηρετούν και ενημερώνουν τους πελάτες τους, εμφανίζουν θετική εικόνα και διακρίνονται για τον επαγγελματισμό τους στη διοίκηση. Τα μειονεκτήματα είναι η υποδομή, το κόστος, η μεγάλη ποικιλία, και η αδυναμία διάθεσης βιολογικών προϊόντων όλο το χρόνο. Τα super market δείχνουν αντίθετη εικόνα. Τα μειονεκτήματα περιλαμβάνουν την αδυναμία πώλησης μη συσκευασμένων προϊόντων, την απροθυμία πώλησης βιολογικών προϊόντων (η παρουσία στα ράφια υποβαθμίζει τα διατιθέμενα δίπλα συμβατικά προϊόντα), την πιθανότητα τα βιολογικά προϊόντα να έλθουν σε αντίθεση με τη βασική αρχή των super market, τον αγώνα απέναντι στην περιορισμένη διάθεση προϊόντων που υπάρχουν στα ράφια τους, την αδυναμία να ενημερώνουν τους πελάτες τους για τα προϊόντα (οι πελάτες τους αυτοεξυπηρετούνται) και τέλος, την απροθυμία να αυξήσουν την ποικιλία των προϊόντων. Εντούτοις τα super market έχουν πλεονεκτήματα όπως: τη δομή, τη διοίκηση, το χαμηλό κόστος, αλλά και τη βελτίωση της γενικότερης εικόνας τους από την πώληση βιολογικών προϊόντων Προβλήματα παραγωγής βιολογικού χυμού εσπεριδοειδών Οι μονάδες παραγωγής βιολογικού χυμού συχνά αντιμετωπίζουν αρκετά προβλήματα για λόγους όπως η καταστροφή των καλλιεργειών, το υψηλό κόστος χυμοποίησης, το υψηλό κόστος παραγωγής του χυμού. Η ΒΙΟΧΥΜ είναι πιστοποιημένη μονάδα παραγωγής βιολογικού χυμού στα Χανιά της Κρήτης. Ο χυμός πορτοκαλιού που παράγει προέρχεται από πορτοκάλια Εικόνα 19: Βιολογικοί χυμοί πορτοκάλι και μανταρίνι, οι οποίοι προωθούνται στην αγορά μέσω του συναιτερισμού "ΓΑΙΑ" της Κρήτης ποικιλίας ξινά (Εικόνα 19). Στην περιοχή της Κρήτης παράγοντα βιολογικά 80

85 κηπευτικά εκτός εποχής σε θερμοκήπια με μεγάλη επιτυχία. Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά στα βιολογικά είναι διαφορετικά από τα συμβατικά. Τα βιολογικά πορτοκάλια και γενικότερα τα βιολογικά εσπεριδοειδή δεν ψεκάζονται με αντιμυκητιακά κατά την συσκευασία τους και έτσι είναι πιο ευαίσθητα. Κόβονται μόνον ώριμα γιατί απαγορεύεται ο αποπρασινισμός και δεν γυαλίζονται με χημικές ουσίες. Την διάθεση του βιολογικού χυμού την αναλάμβανε η Γαία Συνεταιρισμός. Χυμός πορτοκαλιού δεν έχει παραχθεί εδώ και δύο χρόνια περίπου γιατί το κόστος χυμοποίησης είναι πολύ υψηλό και συνήθως ο χυμός έχει πολύ υψηλό κόστος παραγωγής. Οι ποσότητες που απαιτεί η ΒΙΟΧΥΜ είναι 20 τόνους την φορά και αυτό αποτελεί άλλο ένα εμπόδιο στην παραγωγή του βιολογικού χυμού. Στο εργοστάσιο της Χίου η χυμοποίηση βιολογικών εσπεριδοειδών ξεκίνησε ως πείραμα το Από το 2000 όταν πιστοποιήθηκε το εργοστάσιο του ΑΣΕΧ από τη ΔΗΩ μέχρι σήμερα η χυμοποίηση συνεχίζεται κανονικά. Στην συνέχεια ακολουθεί πίνακας που παρουσιάζει τα ποσοστά των εσπεριδοειδών που χυμοποιήθηκαν από το 2000 έως και το 2005 Πίνακας 8 : Ποσότητες βιολογικών εσπεριδοειδών που χυμοποιήθηκαν στο εργοστάσιο του ΑΣΕΧ και παραγόμενα προϊόντα ΑΙΘ. ΕΛΑΙΟ (ΚΟ) ΑΠΟΔΟΣΗ ΧΥΜΟΥ (%) ΑΠΟΔΟΣΗ ΑΙΘ. ΕΛΑΙΟΥ (%ο) ΦΡΟΥΤΑ (ΚΟ) ΧΥΜΟΣ (ΚΟ) Μ ,58 1,20 Π ,16 0,00 Λ Μ ,29 1,96 Π ,16 1,66 Λ ,63 3, Μ ,73 2,08 Π ,42 1,23 Λ ,86 1, Μ ,75 2,38 Π ,35 2,48 Λ Π ,06 1,72 Μ ,91 2,35 Λ Όπου Μ: Μανταρίνια, Π: Πορτοκάλια, Λ: Λεμόνια ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Τα βιολογικά λεμόνια χυμοποιήθηκαν μαζί με τα κοινά λόγω μικρής ποσότητας 2. Καταστροφή παραγωγής λόγω παγετού 3. Δεν υπήρξε παραγωγή λόγω παγετού προηγούμενης χρονιάς Πηγή; [Ξ. Σταμπέλος, 2004] ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 81

86 Οι ποσότητες των βιολογικών εσπεριδοειδών που χυμοποιήθηκαν το ήταν μεγαλύτερος σε σχέση με το επόμενο έτος ενώ η ποσότητα των πορτοκαλιών ήταν μικρότερη. Το 2000 τα βιολογικά λεμόνια που χυμοποιήθηκαν λόγω μικρής παραγωγής χυμοποιήθηκαν μαζί με τα συμβατικά. Το 2004 δεν παράχθηκε βιολογικός χυμός λεμονιού λόγω παγετού που κατάστρεψε τα δέντρα, επίσης και την επόμενη δεν υπήρχε παραγωγή χυμού λεμονιού εξαιτίας του παγετού του Μέσα στα επόμενα χρόνια η παραγωγή βιολογικού χυμού μανταρινιού αυξήθηκε κατά πολύ αλλά η απόδοση σε χυμό δεν παρουσίασε πολύ μεγάλη αύξηση. Τέλος η μεγαλύτερη ποσότητα βιολογικών πορτοκαλιών χυμοποιήθηκε το 2005 και η απόδοση τους σε χυμό παρουσίασε αύξηση. [ Β. Κουτούπης, 2006, Ξ. Σταμπέλος, 2004] Προβολή και προώθηση του προϊόντος Η επιτυχία μιας επιχείρησης εξαρτάται από το βαθμό ικανοποίησης μιας συγκεκριμένης ανάγκης των καταναλωτών. Για την εξασφάλιση της ικανοποίησης αυτής, η επιχείρηση πρέπει να συμβουλεύεται, συνεχώς το περιβάλλον της και να προσαρμόζεται σε αυτό. Θα πρέπει δηλαδή να κάνει Μάρκετινγκ. Επομένως, το πρώτο μέλημα του μάρκετερ είναι να βρει τους καταναλωτές που ενδιαφέρουν την επιχείρηση, να κάνει δηλαδή μια επιλογή και τμηματοποίηση της αγοράς στόχου (target group). Επόμενο και πολύ σημαντικό στάδιο είναι η τοποθέτηση του προϊόντος (product positioning) στην αγορά-στόχο. Η «τοποθέτηση» του προϊόντος στο μυαλό του καταναλωτή επιτυγχάνεται από την επιχείρηση με την κατάλληλη χρήση των στοιχείων του μείγματος Μάρκετινγκ. Η τοποθέτηση (positioning) μπορεί να αναφέρεται σε προϊόν, σε υπηρεσία, επιχείρηση, οργανισμό, ακόμη και σε άτομο. Για να πετύχει η επιχείρηση την καλύτερη τοποθέτηση του προϊόντος της στην αγορά-στόχο, θα πρέπει να προσδιορίσει τους παράγοντες εκείνους, οι οποίοι θεωρούνται σπουδαίοι για ένα προϊόν, από τους καταναλωτές της αγοράςστόχου. Επίσης, η επιχείρηση θα πρέπει να γνωρίζει, πώς αυτοί οι παράγοντες 82

87 αντιλαμβάνονται από τους καταναλωτές, ερευνώντας έτσι τα ανταγωνιστικά προϊόντα σε σχέση με το δικό της προϊόν. Τα βασικότερα βήματα που απαιτούνται για τον προσδιορισμό της θέσης ενός προϊόντος είναι τα εξής: 1. Καθορισμός των τμημάτων μίας συγκεκριμένης αγοράς. 2. Επιλογή του τμήματος (αγοράς-στόχος) που ενδιαφέρει την επιχείρηση. 3. Πλήρης γνώση για το τι θεωρούν οι καταναλωτές της αγοράς-στόχου ως το βασικότερο στοιχείο, το οποίο πρέπει να διαθέτει το προϊόν, προκειμένου να το αγοράσουν. 4. Ανάπτυξη του σχετικού προϊόντος που ικανοποιεί τις παραπάνω ανάγκες των καταναλωτών της αγοράς-στόχου. 5. Στη συνέχεια πρέπει να γίνει αξιολόγηση της τοποθέτησης και της φήμης των ανταγωνιστικών προϊόντων όπως την αντιλαμβάνονται οι καταναλωτές της αγοράς-στόχου. 6. Μετά θα πρέπει να γίνει η επιλογή της φήμης που απαιτείται προκειμένου το προϊόν της επιχείρησης να διαφοροποιηθεί από τα ανταγωνιστικά προϊόντα. Η φήμη που θα επιλεγεί για το προϊόν θα πρέπει να συμφωνεί με τις επιθυμίες και τις επιδιώξεις των καταναλωτών της αγοράς στόχου. 7. Και, τέλος, θα πρέπει να γίνει γνωστή η ύπαρξη του προϊόντος στους καταναλωτές της αγοράς-στόχου. Δηλαδή, η επιχείρηση θα πρέπει να κάνει τη συνολική προσφορά στους καταναλωτές της αγοράς-στόχου. Η ελληνική αγορά εμφανίζεται καθαρά διπολική: Ένα τμήμα του πληθυσμού εξελίσσεται ταχέως, όσον αφορά την αγορά των βιολογικών προϊόντων, ενώ ο υπόλοιπος πληθυσμός φαίνεται να βρίσκεται σε σοβαρή σύγχυση περί του αντικειμένου. Τα παραπάνω δείχνουν ότι η στρατηγική των παραγωγών και των υπευθύνων της αγροτικής πολιτικής πρέπει να στραφεί γύρω από τους ακόλουθους τρεις άξονες ώστε να αυξηθεί η κατανάλωση βιολογικών προϊόντων: Ενημέρωση και εκπαίδευση του ευρύτερου καταναλωτικού κοινού. Οι καταναλωτές θα επηρεαστούν φυσικά από τη σταδιακή διάχυση των καινοτομιών. Η επιστήμη του μάρκετινγκ γνωρίζει ήδη πολλά για το πως διαχέεται μια καινοτομία στην αγορά. Τα βιολογικά προϊόντα αποτελούν καινοτομία για το ευρύ κοινό, και κατ ουσίαν συγκρίνονται με προϊόντα υψηλής τεχνολογίας (όπως π.χ. οι φούρνοι μικροκυμάτων, τα walkman και οι οικιακοί Η/Υ). Υπενθυμίζεται ότι η γενικότερη καμπύλη διαχύσεως δείχνει ότι υπάρχει ένα τμήμα πληθυσμού (μεγέθους περίπου 2,5%-7%) το οποίο μπορεί να θεωρηθεί ότι συγκεντρώνει τους 83

88 καινοτόμους. Πρέπει λοιπόν να προσδιοριστούν τα χαρακτηριστικά εκείνων των τμημάτων του πληθυσμού τα οποία θα αποτελέσουν τους προπομπούς του ευρύτερου ελληνικού πληθυσμού. Ταυτόχρονα πρέπει να προσδιοριστεί και το πώς αυτά τα τμήματα του πληθυσμού θα εκπαιδευθούν ώστε να αποκτήσουν βαθιά γνώση των βιολογικών προϊόντων (ο κυριότερος παράγοντας αγοράς στην παρούσα έρευνα). Εξάλλου η αγορά των βιολογικών προϊόντων γίνεται με συνειδητό τρόπο και όχι παρορμητικά. [ Σ. Σγουρός, 2005] Ενδυνάμωση της ετικέτας βιολογικής εγγύησης. Αποδεικνύεται ότι η ύπαρξη ετικέτας αποτελεί ουσιώδες στοιχείο για την αγορά των βιολογικών προϊόντων. Πρέπει λοιπόν να ενισχυθεί περαιτέρω ο θεσμός. Αύξηση της ποικιλίας των διατιθέμενων ειδών βιολογικών τροφίμων. Παρατηρήθηκε ότι δημιουργείται μια καινούργια σειρά προϊόντων τα οποία θεωρούνται τουλάχιστον αυτή τη στιγμή διαφοροποιημένα. Απαιτείται λοιπόν η διαχείριση αυτής της σειράς με ολοκληρωμένο τρόπο ώστε να επιτευχθεί η επιθυμητή υποκατάσταση των αντίστοιχων συμβατικών προϊόντων. Υπάρχει ολοκληρωμένη γνώση στο μάρκετινγκ για το πώς μπορεί να γίνει αυτό. Ταυτόχρονα πρέπει να προσφερθούν ευρύτερα νέα προϊόντα με κεντρικά ελεγχόμενη διαχείριση. Μόνο η λελογισμένη και προγραμματισμένη ανάπτυξη, η οποία θα αποβλέπει στην κάλυψη συγκεκριμένων σημείων της ευρύτερης καταναλωτικής αγοράς, θα δημιουργήσει την απαιτούμενη συνέργια. Η μη ύπαρξη συγκεκριμένων ειδών βιολογικών προϊόντων (προϊόντα-κράχτες) θα επιφέρει ουσιώδη καθυστέρηση στην ευρύτερη ανάπτυξή τους. Με δεδομένο το πρώιμο στάδιο -χαρακτηριζόμενο από τον μικρό όγκο παραγωγής και την περιορισμένη ποικιλία προϊόντων- στο οποίο βρίσκεται η εγχώρια βιολογική γεωργία, η εμπορία βιολογικά παραγόμενων προϊόντων είναι επόμενο να παρουσιάζει ανάλογη εικόνα και χαρακτηριστικά. Έτσι στην παρούσα φάση, η εγχώρια αλυσίδα προσφοράς των βιολογικών προϊόντων προς τον τελικό καταναλωτή χαρακτηρίζεται από παραδοσιακά, μικρής δυναμικότητας και σημασίας κανάλια διανομής, είναι δε προφανής η έλλειψη δομών μαζικής εμπορίας καθώς απουσιάζουν: Μεσαίας/μεγάλης κλίμακας επιχειρηματικές μονάδες μεταποίησης και εμπορίας βιολογικών αποκλειστικά χυμών. Το ενδιαφέρον από την πλευρά μεγάλων μεταποιητικών μονάδων και δικτύων εμπορίας/διανομής τροφίμων συμβατικής προέλευσης να συμπεριλάβουν 84

89 βιολογικά προϊόντα στις δραστηριότητες τους. Τα προϊόντα της βιολογικής γεωργίας διανέμονται στον τελικό καταναλωτή διαμέσου: 1. Των ίδιων των βιοκαλλιεργητών, είτε απευθείας είτε σε λαϊκές αγορές 2. Μικρού αριθμού χονδρεμπόρων/εισαγωγέων, συνεταιρισμών και ομάδων βιοκαλλιεργητών. 3. Μικρού αριθμού καταστημάτων που διαθέτουν αποκλειστικά βιολογικά προϊόντα ή καταστημάτων υγιεινής διατροφής, γενικότερα. 4. Μίας, προς το παρόν, μεγάλης αλυσίδας σουπερμάρκετ. Η καθιέρωση των προϊόντων βιολογικής γεωργίας στο κατεξοχήν μέσο μαζικής διάθεσής τους στους καταναλωτές (δηλαδή, στις αλυσίδες super market) δεν έχει επιτευχθεί ακόμη, εκτός μίας. Ο βασικός λόγος που επικαλούνται οι περισσότερες επιχειρήσεις super market για την μη διάθεση (προς το παρόν) βιολογικών χυμών είναι η έλλειψη αξιόλογου όγκου παραγωγής καθώς και προμηθευτών ικανών να τους τροφοδοτούν σε συνεχή βάση με τις απαραίτητες ποσότητες. Εξαίρεση αποτελεί η προσπάθεια μιας από τις βασικές επιχειρήσεις διανομής (της εταιρείας ΑΒ Βασιλόπουλος) να εισαγάγει σε επιλεγμένο αριθμό υποκαταστημάτων της (6 έως 7 υποκαταστήματα στην περιοχή της πρωτεύουσας) σειρά προϊόντων βιολογικής γεωργίας εγχώριας προέλευσης, αλλά και εισαγόμενα. Η σειρά περιλαμβάνει εγχώρια προϊόντα τόσο τυποποιημένα (όπως ελαιόλαδο, ζυμαρικά, όσπρια, χυμούς) όσο και νωπά λαχανικά, ενώ τα εισαγόμενα περιλαμβάνουν βασικά μεταποιημένα προϊόντα (μαρμελάδες, καφέ, χυμούς κ.ά.). (Εικόνα 20). Όσον αφορά τις εγχώριες τιμές λιανικής πώλησης των βιολογικά παραγόμενων προϊόντων είναι δύσκολο να σχηματίσει Εικόνα 20 : Βιολογικός χυμός από κανείς σαφή εικόνα στην παρούσα φάση. Με πορτοκάλι και σαγκουίνι που δεδομένη την ανυπαρξία μιας οργανωμένης, εισάγεται από την Ιταλία και διακριτής αγοράς και τη διακίνηση της πωλείται από τα super markets ΑΒ βιολογικής παραγωγής διαμέσου ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ περιθωριακού χαρακτήρα καναλιών εμπορίας, οι λιανικές τιμές πώλησής τους είναι φυσικό να συναρτώνται με 85

90 διαρθρωτικούς παράγοντες όπως η διαθέσιμη προσφορά και ο τρόπος πώλησης (απευθείας από παραγωγούς, λιανοπωλητές, Συνεταιρισμούς κλπ.), αλλά και διαφόρους συγκυριακούς παράγοντες. Τα καταστήματα αυτά διακινούν περιορισμένες ποσότητες και με βάση τη ζήτηση τακτικών κατά βάση πελατών, περισσότεροι από τους οποίους είναι συνειδητοποιημένοι καταναλωτές βιολογικών προϊόντων. Θα ήταν δύσκολο να υποστηριχθεί ότι οι οποιεσδήποτε παρατηρούμενες διαφορές τιμής θα συνεχίσουν να υπάρχουν καθώς ο όγκος της παραγωγής αυξάνεται (κάτι που ήδη συμβαίνει από έτος σε έτος), ο εμπορικός ανταγωνισμός μεταξύ των καταστημάτων αυτού του είδους εντείνεται και μεγάλες αλυσίδες διανομής αρχίζουν να εμπλέκονται στη διακίνηση βιολογικών προϊόντων γενικότερα και βιολογικών χυμών συγκεκριμένα. Πρέπει επίσης να υπογραμμιστεί ότι εκτός της περίπτωσης ορισμένων μη τυποποιημένων προϊόντων, όπως τα φρέσκα οπωροκηπευτικά, στα μεταποιημένα προϊόντα όπως οι χυμοί οι τυχόν αξιοσημείωτες διαφορές στις τιμές λιανικής πώλησης δεν είναι εμφανές σε ποιο βαθμό απορροφούνται από τους βιοκαλλιεργητές και σε ποιο βαθμό από τις εμπλεκόμενες μεταποιητικές επιχειρήσεις. [ Σ. Σγουρός, 2005] 4.2 ΕΡΕΥΝΑ ΑΓΟΡΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ ΧΥΜΟΙ ΚΑΙ ΑΝΑΨΥΚΤΙΚΑ Η κατανάλωση χυμών προερχόμενων από βιολογικές καλλιέργειες, παρουσιάζει ετήσιο ρυθμό αύξησης της τάξης του 20%, από το Αυτό αναφέρεται σε έκθεση του Organic Monitor (Οκτώβριος 2002), στην οποία επισημαίνεται ότι οι λόγοι που οδήγησαν στην εν λόγω αύξηση είναι το σωστό marketing και η απαίτηση των καταναλωτών για υγιεινές και θρεπτικές τροφές. Οι χυμοί οι οποίοι προέρχονται από βιολογικές καλλιέργειες, προτιμούνται από τους καταναλωτές, συγκριτικά με τους χυμούς που προέρχονται από συμβατικές καλλιέργειες. Η Γερμανία και η Ιταλία κατέχουν τις δύο πρώτες θέσεις, στην κατανάλωση χυμών. Ιδιαίτερη προτίμηση παρουσιάζεται στους χυμούς από πορτοκάλια και μήλα, ενώ την τελευταία διετία μπαίνουν δυναμικά στην αγορά και οι χυμοί λαχανικών. Οι χυμοί από βιολογικές καλλιέργειες λαχανικών αναμένεται να 86

91 παρουσιάσουν ετήσιο ρυθμό αύξησης της τάξης του 19%, μέσα στα αμέσως επόμενα χρόνια.[16) Στο χώρο της χυμοποίησης και συσκευασίας κινούνται περισσότερες από 100 εταιρείες σε όλη την Ευρώπη. Ωστόσο, ο χώρος παρουσιάζει αυξημένη δυναμική και πολύ καλές προοπτικές ανάπτυξης. Παρ' όλα αυτά στην χώρα μας τα πράγματα είναι δραματικά στάσιμα έως ανύπαρκτα. Στο χώρο δραστηριοποιούνται τρεις εταιρείες χυμοποίησης (Σπάρτη, Μάλεμε - Ν.Χανίων - Κρήτη και Χίο), οι οποίες παράγουν χυμό από εσπεριδοειδή τα οποία προέρχονται από Εικόνα 21 Συμπυκνωμένος βιολογικές καλλιέργειες (Εικόνα 21). χυμός μανταρινιού ο οποίος Σε γενικές γραμμές και από επαφές που παράγεται στο εργοστάσιο της Χίου διενεργήθηκαν με καταστήματα που πωλούν βιολογικά προϊόντα η κίνηση βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα και όσον αφορά τις τιμές ως προς τους συμβατικούς χυμούς και ιδίως σε σχέση με τους επονομαζόμενους "φρέσκους", ο ανταγωνισμός είναι πολύ έντονος. Οι τιμές των βιολογικών χυμών δεν βρίσκονται σε προσιτό επίπεδο σε σχέση με τους συμβατικούς. Παράλληλα ο καταναλωτής δεν είναι ενημερωμένος για τις διαφορές μεταξύ "φρέσκου", "φυσικού" και "βιολογικού". Νομίζουν ότι όλα ανήκουν στην ίδια κατηγορία, οπότε κατά αυτόν τον τρόπο οδηγούνται στο λανθασμένο συμπέρασμα να αγοράσουν το προϊόν που πωλείται στα super market (ευρεία κατανάλωση) αντί να βρούν καταστήματα που πωλούν βιολογικά προϊόντα. Συνεπώς ο κλάδος υποφέρει από επιδοτήσεις, από κίνητρα και κυρίως από marketing συμπεριλαμβανομένου της διαφήμισης. Στην προσπάθεια αυτή έρχεται η Ευρωπαϊκή Ένωση να προτείνει κάτι σε αυτό το αδιέξοδο καταθέτοντας την παρακάτω λύση. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αναγνωρίζοντας τη μεγάλη σημασία που έχει η βιολογική γεωργία για τους καταναλωτές, ξεκίνησε διαβουλεύσεις μέσω του διαδικτύου σχετικά με το μέλλον του συγκεκριμένου τομέα. Στον ηλεκτρονικό αυτό διάλογο, κάθε πολίτης, με βάση έγγραφο εργασίας στο οποίο αναλύονται οι δυνατότητες κατάρτισης ενός ευρωπαϊκού σχεδίου δράσης στον τομέα των βιολογικών τροφίμων και της βιολογικής γεωργίας, μπορεί να διατυπώσει τις 87