ΤΙΤΛΟΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ : ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΕ ΠΕΡΙΟΔΟ ΚΡΙΣΗΣ

Transcript

1 ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΤΙΤΛΟΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ : ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΕ ΣΠΟΥΔΑΣΤΗΣ : ΜΠΙΛΛΙΑΣ ΚΩΣΤΑΝΤΙΝΟΣ-ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΚΑΛΑΪΤΖΗ ΜΑΡΙΑ Σελίδα 1

2 ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΤΙΤΛΟΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ : ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΑΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ ΣΕ ΣΠΟΥΔΑΣΤΗΣ : ΜΠΙΛΛΙΑΣ ΚΩΣΤΑΝΤΙΝΟΣ-ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΚΑΛΑΪΤΖΗ ΜΑΡΙΑ : Σελίδα 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΙΤΛΟΣ ΠΤΥΧΕΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Χρηματοοικονομική Διοίκηση Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων Σε Περίοδο Κρίσης ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... 3 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ.. 6 ΠΕΡΙΛΗΨΗ. 7 ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ. 7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ. 8 ΜΕΡΟΣ 1. 9 Κεφάλαιο 1 Επιχειρήσεις και χρηματοοικονομική διοίκηση Οι Επιχειρήσεις Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις Χρηματοοικονομική Διοίκηση και Πολιτική ΜΕΡΟΣ Κεφάλαιο Διάκριση των επιχειρήσεων Μικρομεσαία επιχείρηση Διαχείριση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων Στελέχωση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων Εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον 24 Κεφάλαιο Επιπτώσεις στις επιχειρήσεις λόγω κρίσης Ανάλυση μικρομεσαίων επιχειρήσεων σε περίοδο κρίσης Σελίδα 3

4 3.3. Στα όρια της φτώχειας το 30% των Ελλήνων Η σπουδαιότητα ύπαρξης της επιχειρηματικότητας και τα εμπόδια στην ανάπτυξή της Τα κύρια προβλήματα των μικρομεσαίων επιχειρήσεων Η επιχειρηματικότητα βασικός παράγοντας ανταγωνιστικότητας Ανταγωνισμός των μικρομεσαίων επιχειρήσεων εν μέσω κρίσης Η επιχειρηματικότητα και οι κοινωνικές επιταγές Δυσκολίες και εμπόδια στην ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας Συνθήκες ανάπτυξης επιχειρηματικότητας Η επιχειρηματική δραστηριότητα στην Ελλάδα εν μέσω κρίσης Οι βασικοί κλάδοι της οικονομίας και Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις στην Ελλάδα Οδηγός επιβίωσης για μικρομεσαίες επιχειρήσεις σε περίοδο κρίσης Χρηματοδότηση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων για την επιβίωσή τους Πηγές χρηματοδότησης επιχειρήσεων Τραπεζικός Δανδισμός Τρόποι εξασφάλισης τραπεζικού ιδανισμού Αύξηση μετοχικού κεφαλαίου Χρηματοδότηση μίσθωση (LEASING) Πρακτόρευση αποτίσεων (FACTORING) Κεφάλαια επιχειρηματικών συμμετοχών (VENTUR CAPITAL) 67 Σελίδα 4

5 Ιδιώτες επενδυτές Τρόποι αντιμετώπισης κρίσης από της μικρομεσαίες επιχειρήσεις Επιλογές χρηματοδότησης Σύγκριση των μορφών χρηματοδότησης Πιστωτικός κίνδυνος. 73 Κεφάλαιο Συμπεράσματα Η αντοχή των Ελληνικών επιχειρήσεων στην κρίση Η ανταγωνιστική στρατηγική ως γενικευμένη λύση αντιμετώπισης της κρίσης Λύσεις- τρόποι αντιμετώπισης 81 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 84 ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ.. 65 Σελίδα 5

6 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θεωρώ υποχρέωσή μου να ευχαριστήσω την επιβλέπουσα καθηγήτριά μου κ Καλαϊτζή για την πολύτιμη καθοδήγησή της. Επιπλέον, οφείλω να αφιερώσω την πτυχιακή μου εργασία στους γονείς μου που μου συμπαραστάθηκαν όλα αυτά τα χρόνια φοίτησής μου στο Α. Σελίδα 6

7 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η συγκεκριμένη μελέτη αναφέρεται στην χρηματοοικονομική διοίκηση μικρομεσαίων επιχειρήσεων στην Ελλάδα σε περίοδο κρίσης. Αντικείμενο της έρευνας αποτελούν γενικά οι επιχειρήσεις και ειδικότερα οι μικρομεσαίες εν μέσο κρίσης. Επίσης αναφέρεται στους τομείς που τις έχει επηρεάσει καθώς και στο μέγεθος που έχουν πληγεί. Σκοπός της έρευνας είναι η διερεύνηση των επιχειρήσεων, όσον αφορά τις επιπτώσεις των χρηματοοικονομικών μεταβολών στην Ελληνική κοινωνία. Πιο αναλυτικά η εργασία μας χωρίζεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο σκέλος δίνονται οι γενικοί ορισμοί των όρων Επιχειρήσεις, Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις και Χρηματοοικονομική Διοίκηση. Στο δεύτερο σκέλος αναλύουμε εκτενέστερα τους όρους αυτούς. Τους συσχετίζουμε με τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις εν μέσω κρίσης και την επίδραση αυτής στο βιοτικό επίπεδο. Στο τρίτο σκέλος παραθέτουμε τα συμπεράσματα της έρευνάς μας καθώς και λύσεις που μπορούν να δοθούν για την αντιμετώπιση της κρίσης ελαχιστοποιώντας τις απώλειες στην εκάστοτε αγορά. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ Επιχειρήσεις Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις ή ΜμΕ Χρηματοοικονομική Διοίκηση Σελίδα 7

8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η οικονομική κρίση που κλήθηκε η Ελλάδα να αντιμετωπίσει, είχε ως συνεπακόλουθο την ανάγκη για ριζική αλλαγή στην χρηματοοικονομική διοίκηση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Αντικείμενο της έρευνάς μας αποτελούν η αλλαγή στον τρόπο που ασκείται η χρηματοοικονομική διοίκηση πλέον στις επιχειρήσεις, καθώς και οι τρόποι αντιμετώπισης της κρίσης για την επιβίωσή τους. Πιο συγκεκριμένα, η παρούσα πτυχιακή στο πρώτο σκέλος της παραθέτει τους ορισμούς των επιχειρήσεων γενικά, ειδικότερα των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και τέλος τον ορισμό της χρηματοοικονομικής διοίκησης. Στο δεύτερο σκέλος, αναφέρονται γενικότερα, στα στοιχεία για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις και τον τρόπο διοίκησης τους. Στην συνέχεια αναλύονται περεταίρω το νέο περιβάλλον των μικρομεσαίων επιχειρήσεων σε σχέση με την οικονομική κρίση. Στο τρίτο σκέλος αφορά τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την συγκεκριμένη έρευνα καθώς παραθέτονται πλεονεκτήματα κ μειονεκτήματα για την κρίση και λύσεις για την αντιμετώπισή της. Σελίδα 8

9 ΜΕΡΟΣ 1 Κεφάλαιο 1 : Επιχειρήσεις και Χρηματοοικονομική Διοίκηση 1.1. Οι επιχειρήσεις Το πιο μεγάλο μέρος των οικονομικών οργανισμών μιας χώρας αποτελούν οι επιχειρήσεις. Οι Επιχειρήσεις είναι οι οικονομικοί οργανισμοί, οι οποίοι εξυπηρετούν οικονομικές ανάγκες της κοινωνίας με σκοπό το κέρδος, το οποίο προσδιορίζεται να περιέλθει στην ατομική περιουσία του φορέα (ή φορέων) της, που λέγεται επιχειρηματίας. Τα βασικά χαρακτηριστικά στοιχεία της επιχειρήσεως είναι ότι : Έχει δική της περιουσία ξεχωριστή από την περιουσία του φορέα της Δρα στην αγορά, όπου συναντιούνται η προσφορά και η ζήτηση των οικονομικών αγαθών και εξυπηρετεί οικονομικές ανάγκες της κοινωνίας. Αποβλέπει στο κέρδος του φορέα της, που δικαιολογείται από τους κινδύνους στους οποίους εκτίθεται και από το γεγονός ότι εξυπηρετεί την κοινωνία. Το κέρδος αποτελεί κίνητρο για την δημιουργία επιχειρήσεων με συνέπειες, την αύξηση παραγωγής αγαθών ή υπηρεσιών, μείωση τιμών μεε τον ανταγωνισμό, απασχόληση προσωπικού κτλ. Έχει δική της οντότητα, λογιστική, οικονομική, οργανωτική, διοικητική, λειτουργική και, πολλές φορές και νομική. Για τον λόγο αυτό η επιχείρηση, αλλά και ο κάθε οικονομικός οργανισμός, λέγεται λογιστική μονάδα. Η επιτυχία των σκοπών της επιχειρήσεως εξαρτάται από την ορθή και με επιστημονικές βάσεις οργάνωσής της. Η οργάνωση αυτή ( οικονομική, παραγωγική, διοικητική, διαχειριστική, νομική, λογιστική, κτλ), πρέπει να γίνει έτσι, ώστε να υπάρχει αρμονία στο επίπεδο των περιουσιακών στοιχείων, των εργαζόμενων σε αυτή και των συνθηκών της αγοράς. Προβλήματα σε αυτήν παρουσιάζονται κατά την ίδρυση, την λειτουργία και την διάλυση ή την μετατροπή ή την συγχώνευση. 1i 1 Βιβλίο γενική λογιστική εκδόσεις έλλην Αριστοτέλης Κ. Κοντάκος Σελίδα 9

10 1.2. Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις Αναφορικά με το μέγεθος των επιχειρήσεων και για να προσδιορίσουμε για το αν μια επιχείρηση είναι μεγάλη, μεσαία ή μικρή, διάφορα κριτήρια μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Τα κριτήρια αυτά μπορούν να συνοψιστούν στα παρακάτω: Μερίδιο της αγοράς Αριθμός εργαζομένων Προϋπολογισμός επιχείρησης Διοίκηση και λήψη αποφάσεων. Με βάση τα παραπάνω κριτήρια μια επιχείρηση θεωρείται μικρομεσαία όταν η διοίκηση ασκείται από τον ιδιοκτήτη της επιχείρησης ο οποίος έχει και τον γενικό έλεγχο της εταιρίας του, έχει σχετικά μικρό μερίδιο αγοράς, περιορισμένους οικονομικούς πόρους και απασχολεί σχετικά μικρό αριθμό εργαζομένων. Η μικρομεσαία επιχείρηση ανήκει στην κατηγορία των προσωπικών επιχειρήσεων για τον απλούστατο λόγο ότι τα εξειδικευμένα διοικητικά στελέχη είναι περιορισμένα ενώ ο ιδιοκτήτης-διευθυντής παίζει μεγάλο ρόλο στην επιτυχία ή αποτυχία της εταιρίας. 2 2 «Στρατηγικό Management Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων και Επιχειρηματικότητα» Άννα Σαΐτη, Επίκουρος Καθηγήτρια, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Σελίδα 10

11 1.3 Χρηματοοικονομική διοίκηση και πολιτική Η χρηματοοικονομική διοίκηση συνδέεται με αποφάσεις χρηματοδότησης (financing) επιχειρήσεων και επενδυτικών προγραμμάτων (capital budgeting), αποφάσεις μερισματικής πολιτικής (dividend policy) και επενδυτικές (investment) αποφάσεις, με τελικό σκοπό τη μεγιστοποίηση της αγοραίας αξίας της επιχείρησης και των μετόχων της (shareholder wealthmaximization). Οι αποφάσεις χρηματοδότησης αναφέρονται στην άριστη κεφαλαιακή δομή (capital structure) της επιχείρησης σε όρους ενεργητικού και παθητικού. Οι αποφάσεις μερισματικής πολιτικής σχετίζονται με τη μορφή με την οποία διανέμεται μέρος των κερδών στους μετόχους. Οι επενδυτικές αποφάσεις έχουν να κάνουν με τη χρήση των αντληθέντων κεφαλαίων από τις χρηματοοικονομικές αγορές (αγορές χρήματος και κεφαλαίου money markets και capital markets, αντίστοιχα) σε παραγωγικές δραστηριότητες της επιχείρησης Σελίδα 11

12 Όπως φαίνεται και στο παραπάνω διάγραμμα, τα κεφάλαια επενδύονται σε βραχυχρόνιες και μακροχρόνιες επενδύσεις. Ο προϋπολογισμός κεφαλαίου (capital budgeting) αναφέρεται σε μετρήσιμες μακροχρόνιες επενδύσεις περιουσιακών στοιχείων (assets). Τέτοια περιουσιακά στοιχεία είναι τα οικόπεδα, τα μηχανήματα κ.ά. (tangible assets), αλλά και η τεχνολογία, η γνώση, η έρευνα και ανάπτυξη, οι πατέντες κ.ά (intangible assets). Σελίδα 12

13 Γενικά, η χρηματοοικονομική διοίκηση συνίσταται σε τρεις (3) αλληλοσυνδεόμενες περιοχές της χρηματοοικονομικής επιστήμης, τα πορίσματα και τα εργαλεία τους: Αγορές Χρήματος και Κεφαλαίου, που αναφέρονται στα χρηματοοικονομικά ιδρύματα ως διαμεσολαβητές, στην ανάπτυξη μιας ρυθμιστικής αρχιτεκτονικής των αγορών στο διεθνοποιημένο περιβάλλον, το ρόλο και τον τρόπο λειτουργίας των αγορών, τη συμβολή τους στην οικονομική ανάπτυξη, καθώς και τη μελέτη των αγορών χρεογράφων (μετοχές, ομολογίες, αγορές παραγώγων προϊόντων). Διαχείριση Επενδύσεων, που αναφέρεται στον τρόπο λήψης αποφάσεων για την κατανομή επενδύσεων ιδιωτικών, θεσμικών και συνταξιοδοτικών κεφαλαίων σε αγορές και προϊόντα και τη διαχείριση των χαρτοφυλακίων τους στο πλαίσιο της σχέσης απόδοση-κίνδυνος. Χρηματοοικονομική Διοίκηση (ή business finance), η οποία είναι ευρύτερη των προηγούμενων δυο κατευθύνσεων και, είναι σημαντική σε κάθε τύπο επιχείρησης συμπεριλαμβανομένων των οργανισμών κοινής ωφέλειας (σχολεία, Πανεπιστήμια νοσοκομεία, κλπ), των πιστωτικών ιδρυμάτων (τράπεζες), των χρηματοοικονομικών εταιριών και οργανισμών (χρηματιστηριακές εταιρίες- ΑΧΕΠΕΥ, εταιρίες διαχείρισης αμοιβαίων κεφαλαίων-αεδακ, εταιρίες παροχής επενδυτικών υπηρεσιών-επευ, εταιρίες επενδύσεων χαρτοφυλακίου-εεχ, συνταξιοδοτικά ταμεία-pension Funds), των βιομηχανικών εταιριών και το λιανικό εμπόριο. Σελίδα 13

14 Πράγματι, από τον παγκόσμιο ιστό συναντά κανείς τους παρακάτω ορισμούς της Χρηματοοικονομικής Διοίκησης: 1. The process of managing an MCO's financial resources, including management decisions concerning accounting and financial reporting, forecasting, and budgeting Financial management encompasses the two core processes of finance operations and resource management operations The job of managing a firm s resources so it can meet its goals and objectives. mhtml 3 Διαφορετικά είδη στρατηγικής που δεν ταιριάζουν μεταξύ τους 3 Πανεπιστημιο Πατρων, κ. Σιριόπουλος Σελίδα 14

15 Σελίδα 15

16 ΜΕΡΟΣ 2 Κεφάλαιο 2 : Μικρομεσαίες επιχειρήσεις σε περίοδο κρίσης 2.1. Διάκριση των Επιχειρήσεων Κάθε επιχείρηση είναι νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου το οποίο λειτουργεί με συντονισμένες ενέργειες για την επίτευξη του κέρδους. Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία οι επιχειρήσεις διακρίνονται σε : ατομικές εταιρικές. Οι εταιρικές επιχειρήσεις χωρίζονται σε : προσωπικές, σε εταιρίες κεφαλαίου, συνεταιρισμούς κοινοπραξίες. Οι προσωπικές εταιρίες διακρίνονται σε ομόρρυθμες, ετερόρρυθμες αφανής. Το χαρακτηριστικό των ατομικών και προσωπικών επιχειρήσεων είναι η απεριόριστη ευθύνη των φυσικών προσώπων που τις αποτελούν. Δηλαδή σε περίπτωση δυσμενών καταστάσεων όπως πτώχευση δεσμεύεται εκτός από την περιουσία της επιχείρησης και η προσωπική περιουσία των ιδιοκτητών. Ενώ στις επιχειρήσεις κεφαλαίου όπως είναι η ανώνυμη εταιρία, η ευθύνη περιορίζεται στην εταιρική περιουσία. Απαραίτητη προϋπόθεση για τη σύσταση οποιασδήποτε μορφής εταιρίας είναι η σύνταξη καταστατικού και για συγκεκριμένους τύπους επιχειρήσεων είναι απαραίτητη και η παρουσία συμβολαιογράφου ενώ για άλλους πάλι αρκεί μόνο ένα ιδιωτικό έγγραφο. Σελίδα 16

17 Ο βασικός στόχος όλων των τύπων επιχειρήσεων είναι η μεγιστοποίηση της αξία τους δηλαδή η δημιουργία πλούτου, η αύξηση και ο πολλαπλασιασμός του αρχικού κεφαλαίου. Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι η έννοια της μεγιστοποίησης της αξίας είναι ευρύτερη από την έννοια «μεγιστοποίηση του κέρδους» για τρεις λόγους: Γιατί τα κεφάλαια που έχουν αποκτηθεί σήμερα έχουν μεγαλύτερη αξία από τα κεφάλαια που μπορεί να αποκτηθούν σε δέκα χρόνια από σήμερα, Γιατί στον όρο αξία περιλαμβάνεται και ο κίνδυνος που συνδέεται με τις εισοδηματικές ροές, Γιατί η «ποιότητα» των προσδοκώμενων κεφαλαιακών ροών μπορεί να ποικίλλει στο μέλλον. Το ύψος για παράδειγμα των κερδών μπορεί να κυμαίνεται ανάλογα με τις λογιστικές αρχές και κανόνες που χρησιμοποιεί η κάθε επιχείρηση Μικρομεσαία Επιχείρηση Η Μικρομεσαία Επιχείρηση, σύμφωνα με τη Σύσταση 2003/361 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (European Council) ημερομηνίας 06 Μαΐου 2003, περιλαμβάνει μια ομάδα επιχειρήσεων και συγκεκριμένα τα παρακάτω είδη: ¾ Τη Μεσαία Επιχείρηση ¾ Τη Μικρή Επιχείρηση. ¾ Την Πολύ Μικρή Επιχείρηση. 4 1 Goldstein, L. and Pfeifer, T. (1993). Applied Strategic Planning. New York: McGraw-Hill, CO..2 Kamoche, K. (1998). A critique and a proposed reformulation of strategic human resource management. In Mabey, C., Salaman, G. and Storey, J. (Eds), Strategic Human Resource Management (pp ), London: Sage Publications in association with The Open University. Σελίδα 17

18 Τα βασικά χαρακτηριστικά του κάθε είδους, σύμφωνα με τη Σύσταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αναπτύσσονται στη συνέχεια. Η Μεσαία Επιχείρηση χαρακτηρίζεται από: ¾ Αριθμό εργαζόμενων μικρότερο των 250 ατόμων. ¾ Κύκλο εργασιών μικρότερο ή ίσον με 50 εκατ. ή συνολικό ισολογισμό μικρότερο ή ίσον με 43 εκατ.. Η Μικρή Επιχείρηση χαρακτηρίζεται από: ¾ Αριθμό εργαζόμενων μικρότερο των 50 ατόμων. ¾ Κύκλο εργασιών μικρότερο ή ίσον με 10 εκατ. ή συνολικό ισολογισμό μικρότερο ή ίσον με 10 εκατ.. Η Πολύ Μικρή Επιχείρηση χαρακτηρίζεται από: ¾ Αριθμό εργαζόμενων μικρότερο των 10 ατόμων. ¾ Κύκλο εργασιών μικρότερο ή ίσον με 2 εκατ. ή συνολικό ισολογισμό μικρότερο ή ίσον με 2 εκατ.. 5 Η Ευρωπαϊκή Ένωση εφαρμόζει τον ορισμό αυτό στα κοινοτικά προγράμματα και στις κοινοτικές πρωτοβουλίες, και παράλληλα συστήνει χωρίς δέσμευση την εφαρμογή του ίδιου ορισμού στα προγράμματα αυτά, από τα κράτη μέλη. 5 Καμπουρίδης Γεώργιος «Ηστρατιγική ποιότητας και η Ελληνική μικρομεσαία επιχείρηση» Σελίδα 18

19 Στην Ελλάδα, ο ορισμός της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εφαρμόζεται ευρέως για πολλούς και σημαντικούς λόγους. Παράδειγμα της εφαρμογής του αποτελεί η ενσωμάτωση του στα κριτήρια κατάταξης σε συγκεκριμένη ομάδα, της κάθε επιχείρησης που υποβάλλει αίτηση προς χρηματοδότηση βάση του Αναπτυξιακού Νόμου Ν / Η Ελλάδα, όπως κάθε ευρωπαϊκή χώρα, είναι χώρα μικρομεσαίων επιχειρήσεων οποιασδήποτε μορφής (ατομική, ΑΕ, ΟΕ, ΕΕ, ΕΠΕ). Σύμφωνα με τις δημοσιεύσεις του Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ., οι επιχειρήσεις με λιγότερα από 100 άτομα προσωπικό αντιστοιχούν σε 99,8% του συνόλου των επιχειρήσεων και απασχολούν περίπου το 60% του εργατικού δυναμικού. Ενώ οι επιχειρήσεις με 10 άτομα προσωπικό αποτελούν το 96,3% του συνολικού αριθμού των επιχειρήσεων. Ο μεγαλύτερος κλάδος ύπαρξης ΜΜΕ στην Ελλάδα είναι το εμπόριο και συγκεκριμένα το λιανικό εμπόριο, τονίσουμε λοιπόν ότι το πλήθος των πολύ μικρών επιχειρήσεων αντιστοιχεί σε ποσοστό 96% του συνόλου των εμπορικών επιχειρήσεων και στο 80% του συνόλου των απασχολούμενων στο εμπόριο. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας ο τομέας του εμπορίου συνολικά απαρτιζόταν από επιχειρήσεις κάθε νομικής μορφής, οι οποίες αντιστοιχούσαν σε ποσοστό 35,4% του συνόλου των Ελληνικών επιχειρήσεων Η οικονομική κρίση που διέρχεται η Ελλάδα έχει επηρεάσει σημαντικά τον συγκεκριμένο τομέα. Η μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος, η επιβράδυνση της πιστωτικής επέκτασης, η αύξηση της ανεργίας καθώς και η συγκρατημένη καταναλωτική συμπεριφορά, επηρεάζει τον κλάδο οδηγώντας σε μείωση της ιδιωτικής κατανάλωσης. Σελίδα 19

20 Μια ακόμη προσέγγιση η οποία μπορεί να μας δείξει πόσο σημαντικές είναι οι ΜΜΕ είναι για παράδειγμα, αν τις δούμε σε Ευρωπαϊκό επίπεδο και παρουσιάσουμε ένα απόσπασμα από την Μελέτη του Ινστιτούτου Μικρών Επιχειρήσεων με θέμα Χρηματοδότηση μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων έτος 2009 που αναφέρει ότι «σε σύνολο 20 εκατομμυρίων επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην ΕΕ, το 99,8% είναι ΜΜΕ, οι οποίες απασχολούν το 67,4% του εργατικού δυναμικού και προσφέρουν το 57,7% της προστιθέμενης αξίας» και συμπληρώνει «Αν και οι μεγάλες επιχειρήσεις απασχολούν σχετικά υψηλά ποσοστά εργατικού δυναμικού σε συγκεκριμένους κλάδους, σε μεγέθη αριθμού των επιχειρήσεων οι μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία. Το γεγονός αυτό τις καθιστά κλειδί στην ευρωπαϊκή οικονομική ανάπτυξη και οι χαρακτηρισμοί ατμομηχανή, ραχοκοκαλιά και γίγαντες που τους αποδίδονται δεν είναι τυχαίοι. Όπως πολύ σωστά επισημαίνουν οι υπέρμαχοι της στήριξης των πολιτικών για την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας με βάση τις μικρές επιχειρήσεις, ενδεχόμενες πρωτοβουλίες που στοχεύουν σε αυτές αναμένεται να επιφέρουν σημαντικά οφέλη στην ευρωπαϊκή οικονομία. Χαρακτηριστικά αναφέρεται το παράδειγμα ότι εάν δοθεί στις πολύ μικρές επιχειρήσεις η δυνατότητα πρόσληψης ενός μόνο ακόμα εργαζομένου, το αποτέλεσμα στην αύξηση της απασχόλησης και την αντίστοιχη μείωση της ανεργίας θα είναι θεαματικό.» Σελίδα 20

21 2.3. Διαχείριση των Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων Ο ανταγωνισμός μεταξύ επιχειρήσεων γίνεται ολοένα και μεγαλύτερος και οι μικρομεσαίες εταιρίες δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις διοικητικές απαιτήσεις των μεγάλων επιχειρήσεων. Μια μικρομεσαία επιχείρηση έχει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Τα πλεονεκτήματα της μικρομεσαίας επιχείρησης είναι: Ευελιξία και ταχύτητα στη λήψη αποφάσεων Καλύτερη και ευκολότερη ροή πληροφοριών Καινοτομίες στην παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών Δημιουργία περισσότερων θέσεων εργασίας Έλλειψη γραφειοκρατίας Συντονισμός προσπαθειών Τα παραπάνω πλεονεκτήματα των ΜΜΕ τους προσδίδουν μεγάλη ανθεκτικότητα στις κρίσεις και κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στη σταθερότητα της οικονομίας. Η πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι ΜμΕ στις μέρες μας είναι να δημιουργήσουν με τους περιορισμένους ανθρώπινους και υλικούς τους πόρους μια βιώσιμη και ανταγωνιστική επιχείρηση, υιοθετώντας ευέλικτες και πρωτοπόρες επιχειρηματικές στρατηγικές. Σελίδα 21

22 Τα μειονεκτήματα της μικρομεσαίας επιχείρησης είναι: Μεγάλος επιχειρηματικός κίνδυνος Περιορισμένοι οικονομικοί πόροι Περιορισμένος αριθμός εξειδικευμένων διοικητικών στελεχών Αβεβαιότητα για το μέλλον Δεν υπάρχει τμήμα σχεδιασμού εκπαίδευσης Τα παραπάνω μειονεκτήματα των ΜμΕ αντισταθμίζονται σε ορισμένες περιπτώσεις από: Την έλλειψη γραφειοκρατίας, την ευελιξία των οργανωτικών τους δομών και τη δυνατότητα ταχύτερης λήψης αποφάσεων Την πλήρη αφοσίωση ή και πλήρη ταύτιση των διοικούντων και των στελεχών τους με την επιχειρηματική κουλτούρα και με τους επιχειρηματικούς στόχους Την ταχύτερη αντίδραση στις ενέργειες του ανταγωνισμού Την εξειδίκευσή τους σε μικρές πολύ συγκεκριμένες και εξειδικευμένες αγορές Τις στενές σχέσεις των διοικούντων με τους πελάτες τους Την υπερεκμετάλλευση που επιβάλλουν οι επιχειρηματίες και οι οικείοι τους στους εαυτούς τους, εργαζόμενοι πολύ περισσότερες ώρες από το μέσο εργαζόμενο κάθε κλάδου Τη μεγαλύτερη υποκίνηση των στελεχών τους, σε ορισμένες περιπτώσεις, που τους δίνει τη δυνατότητα ανάπτυξης της δημιουργικότητάς τους και ανάληψης πρωτοβουλιών για την ανάπτυξη πρωτοπόρων τεχνολογιών και νέων προϊόντων. Το κέρδος δεν είναι το μοναδικό κίνητρο αλλά η επιθυμία της μικρομεσαίας εταιρίας για καινοτομία και επέκταση σε νέες αγορές και μεθόδους παραγωγής, δύο σημαντικά βήματα που μπορούν να οδηγήσουν την εταιρία σε ραγδαία ανάπτυξη. Σελίδα 22

23 Οι επιχειρήσεις που επιθυμούν να έχουν μια σταθερή πορεία ανάπτυξης και μακροβιότητα έχουν ένα αποτελεσματικό στρατηγικό σχέδιο. Μια αποτελεσματική διοίκηση οδηγεί την επιχείρηση στην επαρκή χρήση των διαθέσιμων υλικών και ανθρώπινων πόρων και επομένως τον αποδοτικό συνδυασμό των πόρων για την παραγωγή ωφέλιμων αγαθών και υπηρεσιών αλλά και στην βαθιά κατανόηση της αγοράς στην οποία κινούνται (δηλαδή ποιοι είναι οι πελάτες τους, χρήση των προϊόντων τους ή των υπηρεσιών τους) Στελέχωση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων Οι επιχειρήσεις είναι συστήματα που αποτελούνται από ανθρώπινο και φυσικό κεφάλαιο. Τα άτομα που δραστηριοποιούνται μέσα στις επιχειρήσεις εκτελούν καθήκοντα και ασκούν αρμοδιότητες που τείνουν στην πραγμάτωση καθορισμένων στόχων. Εκείνοι που λαμβάνουν αποφάσεις για τα θέματα έχοντας ως βασικό στόχο την αποδοτικότερη λειτουργία και την μεγιστοποίηση της αξίας της επιχείρησης που συνδέονται με την επιχείρηση έτσι ώστε να διασφαλίσουν την ποιότητα της διαχειριστικής λειτουργίας. Η συγκέντρωση εξουσίας στο πρόσωπο του ιδιοκτήτη καθιστά δύσκολο τον προγραμματισμό για το μέλλον. Επειδή ο ιδιοκτήτης διευθυντής είναι το πρόσωπο κλειδί στην ανάπτυξη της μικρομεσαίας επιχείρησης θα πρέπει να είναι ένα άτομο το οποίο να διαθέτει δημιουργική φαντασία δηλαδή μια μορφή επενδυτικής δραστηριότητας και να εργάζεται σκληρά. 6 1 Goldstein, L. and Pfeifer, T. (1993). Applied Strategic Planning. New York: McGraw-Hill, CO..2 Kamoche, K. (1998). A critique and a proposed reformulation of strategic human resource management. In Mabey, C., Salaman, G. and Storey, J. (Eds), Strategic Human Resource Management (pp ), London: Sage Publications in association with The Open University. Σελίδα 23

24 Οι επιχειρηματίες των μικρομεσαίων επιχειρήσεων παίζουν το σημαντικότερο ρόλο για την ανάπτυξη της εταιρίας αφού εκείνοι χαράσσουν συγκεκριμένη κατεύθυνση και με τις δικές τους αποφάσεις συμβάλλουν στη μεγιστοποίηση της αξίας της εταιρίας (βασικός στόχος όπλων των επιχειρήσεων) και στην κατεύθυνση των αποταμιεύσεων σε παραγωγικές επενδύσεις και στην προσφορά νέων προϊόντων τα οποία ικανοποιούν τις ανάγκες της αγοράς και επομένως θα οδηγήσουν την εταιρία σε αύξηση του μεριδίου αγοράς Εσωτερικό και Εξωτερικό περιβάλλον Ένα βασικό κομμάτι που επηρεάζει τη διαδικασία λήψης αποφάσεων είναι η επιλογή των στόχων και το περιβάλλον της επιχείρησης (εσωτερικό και εξωτερικό). Το όραμα της εταιρίας μπορεί να διατυπωθεί, είτε γενικά είτε ειδικά και η πολιτική που θα ακολουθήσει η επιχείρηση πρέπει να είναι στο πλαίσιο της στρατηγικής. 7 1 Goldstein, L. and Pfeifer, T. (1993). Applied Strategic Planning. New York: McGraw-Hill, CO..2 Kamoche, K. (1998). A critique and a proposed reformulation of strategic human resource management. In Mabey, C., Salaman, G. and Storey, J. (Eds), Strategic Human Resource Management (pp ), London: Sage Publications in association with The Open University. Σελίδα 24

25 Οι στόχοι πρέπει να οριοθετούνται ανάμεσα στην απόδοση και το αποτέλεσμα δηλαδή ανάμεσα: Στη θέση της εταιρίας στην αγορά Στην καινοτομία Στην παραγωγικότητα Στους φυσικούς και οικονομικούς πόρους Στην κερδοφορία Στην ανάπτυξη ηγετικών στελεχών Στην στάση των εργαζομένων και απόδοση αυτών Στην δημόσια ευθύνη Το εσωτερικό περιβάλλον μιας επιχείρησης απαρτίζεται από το ύψος των πωλήσεων, τα οικονομικά, την παραγωγή και την χρησιμοποίηση της τεχνολογίας, το προσωπικό και τη γενικότερη οργάνωση. Το εξωτερικό περιβάλλον της επιχείρησης αποτελείται από τους παράγοντες της αγοράς, τον ανταγωνισμό (αριθμός ανταγωνιστών, μέγεθος, κλπ.), τους διάφορους πολιτικοοικονομικούς παράγοντες, τεχνολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες Goldstein, L. and Pfeifer, T. (1993). Applied Strategic Planning. New York: McGraw-Hill, CO..2 Kamoche, K. (1998). A critique and a proposed reformulation of strategic human resource management. In Mabey, C., Salaman, G. and Storey, J. (Eds), Strategic Human Resource Management (pp ), London: Sage Publications in association with The Open University. Σελίδα 25

26 Κεφαλαίο Επιπτώσεις στις επιχειρήσεις λόγω κρίσης Ένα βήμα πριν το κλείσιμο βρίσκονται επιχειρήσεις και κυρίως οι μικρομεσαίες, στη χώρα μας, ενώ συνολικά παρουσιάζουν ζημιές, σύμφωνα με τα στοιχεία έρευνας που διενήργησε η Κάππα Research για το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Αθήνας. Όπως προκύπτει από την έρευνα, με θέμα «οι επιπτώσεις της διεθνούς οικονομικής κρίσης στις ελληνικές επιχειρήσεις», την οποία παρουσίασε ο πρόεδρος του ΕΒΕΑ, Κωνσταντίνος Μίχαλος, περίπου ελληνικές επιχειρήσεις σκέφτονται να μειώσουν το προσωπικό τους, προκειμένου να αντεπεξέλθουν στην κρίση. Η μεγάλη πλειοψηφία των επιχειρήσεων συνεχίζει να βλέπει ότι θα χρειαστούν 2-3 χρόνια για την έξοδο από την κρίση, ενώ σε σχέση με μέτρηση που είχε γίνει τον περασμένο Δεκέμβριο δεν σημειώνεται σημαντική αλλαγή στις προσδοκίες. Μόνο το 12% εκτιμά ότι η κρίση θα κρατήσει πάνω από τέσσερα χρόνια. Επιπλέον, τέσσερις στους δέκα επιχειρηματίες κρίνουν σωστά τα μέτρα που λαμβάνονται από την κυβέρνηση για την αντιμετώπιση της κρίσης. Ωστόσο, όπως σημείωσε στην τοποθέτησή του ο κ. Μίχαλος, το 60% των επιχειρήσεων σήμερα (που απασχολούν μέχρι 9 εργαζόμενους) αντιμετωπίζουν κάποιο είδους πρόβλημα από την κρίση. «Αν δεν πάρουμε πρόσθετα μέτρα άμεσα το Σεπτέμβριο θα αντιμετωπίζει πρόβλημα το 70% με 80% των επιχειρήσεων στη χώρα μας και με δεδομένο ότι επιχειρήσεις δηλώνουν στην έρευνα ότι κινδυνεύουν να κλείσουν αυτό σημαίνει ότι εργαζόμενοι θα βρεθούν πολύ σύντομα χωρίς δουλειά». Σελίδα 26

27 Η ικανότητα των επιχειρήσεων Η πλειοψηφία των επιχειρήσεων τάσσεται επίσης υπέρ της διόρθωσης των στρεβλώσεων του χρηματοπιστωτικού συστήματος, της μείωσης του δημόσιου τομέα, της διόρθωσης των στρεβλώσεων της αγοράς και ενίσχυσης των επιχειρήσεων για την αντιμετώπιση της ανεργίας καθώς και ελαστικοποίησης των σχέσεων εργασίας για να αποφευχθούν οι απολύσεις. Αναφερόμενος στο θέμα αυτό, ο πρόεδρος του ΕΒΕΑ τόνισε ότι «για να μην εκμεταλλευτούν επιτήδειοι τη νομοθεσία που υπάρχει ήδη σχετικά με την ελαστικοποίηση του ωραρίου και να διασφαλιστούν τα εισοδήματα των εργαζομένων επιβάλλεται να επεξεργαστεί η κυβέρνηση τη θέσπιση κριτηρίων για την ένταξη συγκεκριμένων επιχειρήσεων σε πρόγραμμα, ώστε να μην μπορεί να γίνει κατάχρηση της διάταξης από ορισμένους μεγάλους και να μειωθεί το εισόδημα των εργαζομένων». Σελίδα 27

28 Ο κ. Μίχαλος πρόσθεσε ακόμη ότι οι επιχειρηματίες είναι διστακτικοί όσον αφορά στην πραγματοποίηση επενδύσεων για τα προσεχή χρόνια λόγω της κρίσης. Για να διατηρηθούν οι θέσεις εργασίας, το ΕΒΕΑ προτείνει ένα μέρος των κονδυλίων από το ΕΣΠΑ να διατεθούν για τη δημιουργία Ταμείου Αλληλεγγύησης για να καλύπτεται μέρος των ασφαλιστικών εισφορών και των αποδοχών των εργαζομένων που κινδυνεύουν να χαθούν οι θέσεις τους. Όπως προκύπτει από την έρευνα του ΕΒΕΑ, κατασκευές, εμπόριο και τουρισμός είναι οι κλάδοι που, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των επιχειρηματιών, πλήττονται περισσότερο από την κρίση. Ακολουθεί με σημαντικό ποσοστό η βιομηχανία, ενώ οι τράπεζες και οι υπηρεσίες κατατάσσονται στις τελευταίες θέσεις. Ο τουρισμός, οι υπηρεσίες και οι τράπεζες είναι οι τρεις κλάδοι που συγκεντρώνουν τις υψηλότερες προσδοκίες για ανάκαμψη και οι επιχειρηματίες στην πλειοψηφία τους δηλώνουν ότι στους τρεις αυτούς κλάδους θα επένδυε μακροπρόθεσμα. Μια στις έξι επιχειρήσεις έχουν πληγεί σε μεγάλο βαθμό από την κρίση ενώ πάνω από τις μισές διαπιστώνουν ότι έχουν επηρεαστεί πολύ και αρκετά. Αντίστοιχα είναι τα ποσοστά των επιχειρήσεων που παρουσιάζουν μείωση του τζίρου τους Ανάλυση μικρομεσαίων επιχειρήσεων σε περίοδο κρίσης Η οικονομική θεωρία μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του 1970 τόνιζε τα πλεονεκτήματα των μεγάλων επιχειρήσεων θεωρώντας ότι η επιτυχία μιας επιχείρησης συμβαδίζει με την τάξη μεγέθους της. Το μέγεθος της παραγωγής και οι οικονομίες κλίμακας θεωρούνταν καθοριστικά στοιχεία για την ανταγωνιστικότητα και την επιβίωση μιας επιχείρησης, προβλέποντας έτσι την επικράτηση των μεγάλων επιχειρήσεων και την εξαφάνιση των μικρομεσαίων. 9 epixeirisi/evea-epixirisi.html Σελίδα 28

29 Τα εμπειρικά όμως στοιχεία διεθνώς δείχνουν ότι τα οικονομικά αποτελέσματα δεν συμβαδίζουν με το μέγεθος των επιχειρήσεων. Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) εμφανίζονται να κατέχουν πάνω από 95% του συνόλου των επιχειρήσεων, αλλά και να απασχολούν το περισσότερο εργατικό δυναμικό. Επιπλέον, διεθνείς έρευνες έχουν καταδείξει τη συμβολή των ΜΜΕ ως βασικό παράγοντα αύξησης της απασχόλησης, βελτίωσης της παραγωγικότητας και προώθησης της επιχειρηματικής καινοτομίας. 10 Εικόνα : Οι ΜΜΕ στην Ελλάδα Ανώτατο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πάτρας, τμήμα Διοίκησης επιχειρήσεων 11 Ανώτατο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πάτρας, τμήμα Διοίκησης επιχειρήσεων Σελίδα 29

30 Σε κάθε περίοδο κρίσης οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις είναι ο πιο ευαίσθητος κρίκος της οικονομίας και ο δείκτης της έντασής της. Έχοντας αυτό υπόψη, μπορούμε να πούμε ότι η κρίση χτυπά την πόρτα της ελληνικής μικρομεσαίας επιχείρησης αλλά με διαφορετικό τρόπο από αυτόν που υπολόγιζαν οι θεωρίες του πανικού και από ό,τι στις άλλες χώρες.. Ωστόσο δεν μπορούμε να μη βλέπουμε ότι η κατάσταση εξακολουθεί να είναι κρίσιμη. Πολλές μικρομεσαίες επιχειρήσεις κλείνουν και, σύμφωνα με τις εμπειρικές παρατηρήσεις, λιγότερες ανοίγουν. Αν αυτό επιβεβαιωθεί από επίσημα στοιχεία, τότε για πρώτη φορά εδώ και 50 χρόνια θα έχουμε απόλυτη μείωση του αριθμού των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Το ΕΕΑ παρακολουθεί με προσοχή όλες τις εξελίξεις της κρίσης. Έχει ήδη κάνει προτάσεις και παρεμβάσεις εξόδου από αυτή και σε κάθε περίπτωση είναι έτοιμο να επέμβει και να ζητήσει επιπλέον μέτρα παρεμβατικού χαρακτήρα, ώστε να μη γίνει ανεξέλεγκτη. Οι επιχειρήσεις που κλείνουν είναι συνήθως οι πιο αδύναμες και σε κλάδους που φθίνουν. Έτσι και αλλιώς τα τελευταία χρόνια είχε δυναμώσει ο ρυθμός ανασύνθεσης (άνοιγμα- κλείσιμο ) των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και έφτανε το 10-12% περίπου των επιχειρήσεων έναντι 8-9% στην ΕΕ. Αυτό δεν ήταν οπωσδήποτε σημάδι αδυναμίας αλλά έντονου εκσυγχρονισμού και κινητικότητας ώστε να προσαρμοστούμε στο νέο ανταγωνιστικό περιβάλλον της ευρωπαϊκής αγοράς. Έτσι η κρίση μας βρήκε σε «κατάσταση ετοιμότητας» και οι συνέπειές της είναι μέχρι στιγμής αντιμετωπίσιμες. Δείξαμε ότι οι επιχειρήσεις μας έχουν βάθος και ευελιξία, ώστε να αντέχουν.. 12 Με το ξέσπασμα της κρίσης και ενώ τα φαινόμενα ακόμη δεν είχαν κάνει την εμφάνισή τους στη χώρα μας, διαπιστώσαμε έναν πρόωρο πανικό από το τραπεζικό σύστημα, το οποίο φέρει μεγάλη ευθύνη για την κρίση που δημιουργήθηκε. Ξαφνικά διακόπηκε η χρηματοδότηση της οικονομίας καθώς και τα καταναλωτικά και επιχειρηματικά δάνεια και η αγορά κινδύνευε με χρηματοδοτική ασφυξία Σελίδα 30

31 Έγιναν κάποιες παρεμβάσεις από το κράτος, κυρίως με τα 28 δισεκ. εγγυήσεων προς τις τράπεζες, ήρθε και η σημαντική μείωση των επιτοκίων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η αγορά προσπάθησε να ανασάνει, όμως παρ όλη την προσπάθεια τα λεφτά αυτά δεν πέρασαν ποτέ στο επιχειρηματικό κοινό.. Από πλευράς μικρομεσαίων επιχειρήσεων αυτό που άμεσα έγινε αισθητό ήταν η απότομη έλλειψη χρήματος στην αγορά. Αυτή η στενότητα έχει ακόμη αλυσιδωτά αποτελέσματα στην αγορά και την απασχόληση. Δεν χρειάζεται να μιλήσουμε για τα προφανή. Ελάχιστες μικρές επιχειρήσεις ανοίγουν την ώρα που είναι καταιγιστικός ο αριθμός αυτών που κλείνουν. Κατάφερε η Μνημονιακή διετία μετά από μισό αιώνα να επιβάλλει απόλυτη μείωση του αριθμού των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Η πτώση του τζίρου, η μετάθεση υποχρεώσεων προς το μέλλον, η εξοντωτική φορολογία σε μια εποχή απουσίας οποιασδήποτε ρευστότητας με αιχμή το ζήτημα των απλήρωτων επιταγών και τις αλυσιδωτές συνέπειες τους, όλα δημιουργούν ένα τοπίο εκρηκτικό για την κάθε μικρή επιχείρηση. Υπό μια έννοια, στο πείραμα κοινωνικής και ταξικής πόλωσης της κοινωνίας που επιχειρεί αυτή την περίοδο το Βερολίνο και οι Βρυξέλλες πάνω στην χώρα, η θέση των μικρών επιχειρήσεων και των ελεύθερων επαγγελματιών είναι εξέχουσα. Το «λίπος» της ελληνικής οικονομίας σύμφωνα με κάποιους, η «ραχοκοκαλιά» σύμφωνα με κάποιους άλλους, διαλύεται, σπρώχνεται μαζικά στην ανεργία, στην χρεοκοπία και το κοινωνικό περιθώριο και μάλιστα με ρυθμούς απίστευτους. Εξετάζοντας τα στοιχεία από τα Εμπορικά επιμελητήρια, τους Εμπορικούς συλλόγους, τις Ενώσεις, το συμπέρασμα είναι απογοητευτικό.. 13 Τα αποτελέσματα τα βλέπουμε. Αρκεί μόνο να πούμε ότι οι απλήρωτες επιταγές και γραμμάτια, που είναι ο δείκτης υγείας της αγοράς, αυξήθηκαν κατά 185,78%! Είχαμε πτώση του τζίρου, μετάθεση υποχρεώσεων στο μέλλον, αβεβαιότητα που πλήττει την αγορά κλπ Σελίδα 31

32 Επισημαίνω ότι ορισμένα άμεσα μέτρα ισορρόπησαν ως ένα βαθμό την αγορά, όπως τα χρηματοδοτικά προγράμματα ΤΕΜΠΜΕ, τα προγράμματα του ΕΣΠΑ, μέτρα για την οικοδομή και τον τουρισμό και κάποιες ενισχυτικές χρηματοδοτήσεις της αγοράς καταναλωτικών αγαθών. Θέλω να τονίσω ότι, παρά τις δυσοίωνες προβλέψεις για τις επιπτώσεις της κρίσης, φαίνεται πως η ελληνική οικονομία φάνηκε πιο ανθεκτική. Κακώς από κάποιους οικονομολόγους παρουσιάζεται η δομή της οικονομίας μας ως αναχρονιστική, λόγω μεγάλης διασποράς της σε εκατοντάδες χιλιάδες μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Φαίνεται πως αυτό που θεωρούσαν ως μειονέκτημα τώρα μετατρέπεται σε πλεονέκτημα. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο ότι ο ΟΟΣΑ έκανε ειδικό συνέδριο στην Ελλάδα, πριν λίγα χρόνια, θεωρώντας την ως χώρα πρότυπο επιβίωσης των μικρομεσαίων σε πολύ δύσκολες συνθήκες και χωρίς κρατική στήριξη. Σημαντικό ρόλο έπαιξε σε αυτό και η πολιτική τιμών πολλών μικρομεσαίων επιχειρηματιών, που έσπευσαν να περιορίσουν εθελοντικά τα περιθώρια κέρδους, συναισθανόμενοι την ευθύνη τους να συμβάλλουν και αυτοί στο ξεπέρασμα της κρίσης επωμιζόμενοι τα βάρη που τους αναλογούν. Αυτό είναι κάτι που επιθυμούμε να κάνει και το τραπεζικό σύστημα. Σε δημοσιονομικό επίπεδο βλέπουμε να αυξάνεται ραγδαία το δημόσιο χρέος καθώς και το έλλειμμα που «παίζει» στο 5%. Το κράτος δανείζεται γιατί μειώνονται τα έσοδα και στο τέλος παίρνει αντιδημοτικά φορολογικά μέτρα όπως τα τελευταία με την αύξηση της φορολογίας του γενικού πληθυσμού, τους ειδικούς φόρους και τη κατάργηση φοροαπαλλαγών. Αυτά είναι συνέπειες και το τίμημα της κρίσης. Ωστόσο δεν είδαμε μια γενική περιστολή των περιττών δαπανών του κράτους ενώ, δυστυχώς, γινόμαστε μάρτυρες εκτεταμένων φαινομένων διαφθοράς που στοιχίζουν δισεκατομμύρια στον Έλληνα φορολογούμενο. Είναι καιρός να γίνουν δραστικές παρεμβάσεις και σε αυτούς τους τομείς. Σελίδα 32

33 Ο Μάιος και ο Ιούνιος μας έδωσαν τις πρώτες ασθενείς αλλά αισιόδοξες μεταβολές στο κλίμα της αγοράς. Ωστόσο δεν ισχυριζόμαστε ότι ξεπεράσαμε την κρίση. Έχουμε ακόμη δρόμο πολύ μέχρι εκεί. Και μάλιστα όταν η παγκόσμια οικονομία εξακολουθεί να ταλανίζεται, θα ήταν αφέλεια να μη το λάβουμε σοβαρά υπόψη. Γι αυτό η κυβέρνηση πρέπει να συνεχίσει τη σειρά μέτρων τόνωσης της οικονομίας Στα όρια της φτώχειας το 30% των Ελλήνων Η αύξηση της ανεργίας με συνεχή ρυθμό, η ανατροπή όλων των εργασιακών σχέσεων με τις νέες συμβάσεις, τα δάνεια και τα τραπεζικά γραμμάτια που διαμαρτύρονται, οι κατασχέσεις, αλλά και οι πιέσεις για συνολική εσωτερική υποτίμηση στη μάχη της ανταγωνιστικότητας με τις αναπτυσσόμενες οικονομίες, αποδομούν πλέον το οικονομικό μοντέλο που άκμασε στις δυτικές οικονομίες τις τελευταίες δεκαετίες, και την πάγια αντίληψη ότι πάντα η ευημερία της επόμενης γενιάς θα είναι μεγαλύτερη. Μία ευημερία επίπλαστη, που στηρίχτηκε κυρίως στα δανεικά. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, για πρώτη φορά μεταπολεμικά οι φτωχοί αυξάνονται στις δυτικές οικονομίες, ενώ την ίδια ώρα οι πλούσιοι συνεχίζουν να γίνονται πλουσιότεροι, αυξάνοντας τις ανισότητες. Εξάλλου κοινή διαπίστωση είναι ότι το 1% του πληθυσμού στον κόσμο έχει στα χέρια του το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πλούτου. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, τα εισοδήματα στη χώρα μας πέρυσι, κατά την πρώτη εφαρμογή του μνημονίου μειώθηκαν σε πραγματικούς όρους κατά 14%, κάτι που σημαίνει ότι ο μέσος μισθός επέστρεψε στα επίπεδα του Επίσης, στη χώρα μας το 30% των Ελλήνων είναι πλέον στα όρια της φτώχειας, σύμφωνα με την τελευταία μέτρηση, που αφορούσε το Έκτοτε τα πράγματα έχουν χειροτερεύσει Σελίδα 33

34 Αποκορύφωμα: στην τελευταία μέτρηση του Ευρωβαρόμετρου, ένας στους δύο Έλληνες απάντησε ότι δυσκολεύεται ακόμα και να εξασφαλίσει την τροφή του! Η σπουδαιότητα ύπαρξης της επιχειρηματικότητας & Τα εμπόδια στην ανάπτυξη της Στο κεφάλαιο αυτό, εξετάζεται η σπουδαιότητα ύπαρξης της επιχειρηματικότητας, η συμβολή της στην οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας, καθώς επίσης και οι δυσκολίες και τα εμπόδια στην ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας. Ακόμα παρουσιάζονται τα σημαντικότερα οικονομικά αποτελέσματα που επιφέρει η ανάπτυξη επιχειρηματικότητας. Αρχικά, υποστηρίζεται η άποψη ότι υπάρχει θετική σχέση ανάμεσα στην επιχειρηματικότητα και την οικονομική μεγέθυνση. Υποστηρίζεται επίσης, ότι οι μικρές, κυρίως, επιχειρήσεις, συμβάλλουν άμεσα στην απασχόληση και στο εισόδημα και ότι ενεργούν ως εντολοδόχοι αλλαγής και αποτελούν πηγές καινοτομικής δραστηριότητας. Ανάμεσα στους κύριους υποστηρικτές αυτής της άποψης, είναι το Παγκόσμιο Παρατηρητήριο Επιχειρηματικότητας (GEM).: Ωστόσο, η σχέση μεταξύ επιχειρηματικότητας και οικονομικής μεγέθυνσης δεν είναι τόσο ξεκάθαρη. Θα μπορούσε να υποστηριχτεί ότι η επιχειρηματικότητα «προκαλεί» οικονομική ανάπτυξη. Σε αυτό το σημείο, εμφανίζεται ένα κρίσιμο ερώτημα, το οποίο θα έρθει να δώσει απαντήσεις όσον αφορά στην εκδήλωση ενδιαφέροντος γύρω από την έννοια της επιχειρηματικότητας: Γιατί τελικά είναι σημαντική η επιχειρηματικότητα; Η επιχειρηματικότητα συμβάλλει στη δημιουργία θέσεων εργασίας και στην ανάπτυξη. Οι νέες και μικρές επιχειρήσεις δημιουργούν όλο και περισσότερες θέσεις εργασίας έναντι των μεγάλων επιχειρήσεων. Οι χώρες που παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη αύξηση στα ποσοστά επιχειρηματικότητας τείνουν να παρουσιάζουν και τη μεγαλύτερη μείωση των ποσοστών ανεργίας Σελίδα 34

35 Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, οι ταχέως αναπτυσσόμενες επιχειρήσεις συνέβαλαν σημαντικά στη δημιουργία θέσεων εργασίας. Για παράδειγμα, στις Κάτω Χώρες στο διάστημα μεταξύ 1994 και 1998, το 8% των ταχέως αναπτυσσόμενων επιχειρήσεων δημιούργησαν το 60% των νέων θέσεων εργασίας στο πλαίσιο υφιστάμενων επιχειρήσεων. Στις Ηνωμένες Πολιτείες ταχέως αναπτυσσόμενες επιχειρήσεις δημιούργησαν τα δύο τρίτα όλων των νέων θέσεων εργασίας στο διάστημα 1993 και Έτσι προκύπτει ότι η επιχειρηματικότητα συμβάλλει σημαντικά στην οικονομική ανάπτυξη παρόλο που η αύξηση του ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν) επηρεάζεται και από πολλούς άλλους παράγοντες. Η επιχειρηματικότητα μπορεί, επίσης, να συμβάλλει στην ενίσχυση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής στις περιφέρειες εκείνες που παρουσιάζουν υστέρηση στην ανάπτυξη, στην ενθάρρυνση της οικονομικής δραστηριότητας και δημιουργίας θέσεων εργασίας ή στην ένταξη ανέργων ή μειονεκτούντων ατόμων στην ενεργό ζωή Τα κύρια προβλήματα των μικρομεσαίων επιχειρήσεων Τα κυριότερα προβλήματα όπως έχουν αποτυπωθεί μέσα από τις μέχρι σήμερα επαφές μας είναι : Κυρίαρχο πρόβλημα για όλες τις κατηγορίες των επιχειρήσεων είναι η μείωση της ζήτησης στην εσωτερική και διεθνή αγορά. Σημαντικό επίσης πρόβλημα είναι η αύξηση των ακάλυπτων επιταγών, οι οποίες για τις επιχειρήσεις δεν περιορίζονται στο μέγεθος των επιταγών που σφραγίζονται και το οποίο είναι ούτως ή άλλως οδυνηρό, αλλά επεκτείνεται και στις επιταγές εκείνες που όταν διαπιστώνεται ότι είναι ακάλυπτες αντικαθίστανται με νέες, με την ελπίδα, ότι κάποια στιγμή θα καλυφθούν. 16 ΑΤΕΙ ΗΡΑΚΛΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΔΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Σελίδα 35

36 Το μέγεθος των αντικαθιστόμενων επιταγών εκτιμάται ότι προσεγγίζει το μέγεθος των καταγεγραμμένων ως οριστικά ακάλυπτων. Ειδικά αυτό το στοιχείο, πέραν των άμεσων προβλημάτων που προκαλεί στις επιχειρήσεις διαταράσσει σοβαρά την παράμετρο της εμπιστοσύνης στην αγορά και τις συναλλαγές και μεγαλώνει ακόμη περισσότερο το ήδη μεγάλο πρόβλημα του περιορισμού της εσωτερικής ζήτησης. Αν μάλιστα στην εικόνα αυτή συνυπολογιστεί και το γεγονός ότι ένα ποσοστό των επιχειρήσεων διαπιστώνει αδυναμία των πελατών του να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του τότε η κατάσταση μοιάζει να εξελίσσεται ως μη ελεγχόμενη. Η μεγάλη αβεβαιότητα που υπάρχει επιτείνει ακόμη περισσότερο την αδυναμία των επιχειρήσεων να εξυπηρετήσουν τα προγράμματά τους λόγω προβλημάτων πρόσβασης σε ικανοποιητική χρηματοδότηση μέσω του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Η αιφνίδια περιστολή της χρηματοδότησης είναι πολύ μεγαλύτερο πρόβλημα το οποίο οδηγεί σε καταστάσεις ασφυξίας από το κόστος της χρηματοδότησης. Τέλος, για μία ομάδα επιχειρήσεων με εξαγωγική δραστηριότητα, η οποία μέχρι πρότινος θα μπορούσε να θεωρηθεί προνομιούχα εξ αιτίας της δυνατότητάς της να αξιοποιεί περισσότερες αγορές, σήμερα εισπράττει πιέσεις από τις αγορές αυτές. Σήμερα βιώνουν μία πρωτόγνωρη αβεβαιότητα λόγω της έλλειψης ζήτησης, ρευστότητας και εμπιστοσύνης ΕΠΙΜΕΛΥΤΙΡΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ Σελίδα 36

37 3.5. Η επιχειρηματικότητα βασικός παράγοντας ανταγωνιστικότητας Νέες επιχειρηματικές πρωτοβουλίες, που αφορούν την ίδρυση μιας νέας επιχείρησης ή τον αναπροσανατολισμό μιας υπάρχουσας (π.χ. μετά τη μεταβίβαση μιας επιχείρησης σε ένα νέο ιδιοκτήτη), δίνουν ώθηση στην παραγωγικότητα. Αυξάνουν την ανταγωνιστική πίεση αναγκάζοντας άλλες επιχειρήσεις να αντιδράσουν βελτιώνοντας τις επιδόσεις τους ή καινοτομώντας. Οι υψηλότερες επιδόσεις ή καινοτομία των επιχειρήσεων σε επίπεδο οργάνωσης, μεθόδων, προϊόντων, υπηρεσιών ή αγορών, βελτιώνουν την ανταγωνιστικότητα Επιχειρηματικότητα & Ελληνική Πραγματικότητα της οικονομίας συνολικά. Η διαδικασία αυτή προσφέρει στους καταναλωτές πλεονεκτήματα χάρη στην αύξηση των επιλογών και στη μείωση των τιμών. Απελευθερώνει το δυναμικό του ατόμου και την άσκηση ενός επαγγέλματος, δεν αποτελεί απλά και μόνο μέσο προσπορισμού χρημάτων. Υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν την επιλογή επαγγελματικής σταδιοδρομίας, όπως είναι η ασφάλεια, το επίπεδο ανεξαρτησίας, η ποικιλία καθηκόντων και το ενδιαφέρον που παρέχει η εργασία. Η επιδίωξη υψηλότερων εισοδηματικών επίπεδων μπορεί να παρακινήσει τα άτομα να θέσουν «υψηλότερους στόχους», όπως η αυτοπραγμάτωση και η ανεξαρτησία, μέσω της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Από έρευνα της Βρετάνιας σχετικά με τους οικογενειακούς προϋπολογισμούς προκύπτει ότι, εκτός από τα υλικά κίνητρα (χρήματα και κοινωνική θέση), η επιλογή του να γίνει κάποιος επιχειρηματίας βασίζεται και στην αυτοπραγμάτωση (ελευθερία, ανεξαρτησία και πρόκληση). Για ορισμένους, οι οποίοι δεν επιτυγχάνουν να βρουν μία «συνήθη» θέση εργασίας που να τους καλύπτει, η επιλογή να γίνουν επιχειρηματίες ενδεχομένως να οφείλεται εν μέρει ή και εξ ολοκλήρου σε οικονομική ανάγκη. Το να γίνουν επιχειρηματίες ίσως τους δίνει την ελπίδα ότι θα μπορέσουν να βελτιώσουν τη θέση τους. Από έρευνες έχει διαπιστωθεί ότι, η επαγγελματική ικανοποίηση μεταξύ επιχειρηματιών είναι υψηλότερη από ότι μεταξύ μισθωτών. Σελίδα 37

38 Ανταγωνισμός των μικρομεσαίων επιχειρήσεων εν μέσω κρίσης Πολλές ή εξίσου εξοπλισμένες επιχειρήσεις: η πίεση του ανταγωνισμού αυξάνεται αυτόματα με υψηλή συγκέντρωση των ανταγωνιστών. Οι συνθήκες της αγοράς είναι συχνά ασταθείς εάν οι επιχειρήσεις είναι παρόμοιου μεγέθους και εξοπλισμένες με παρόμοιους πόρους. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον οι μικρές αλλαγές (π.χ. στις τιμές), μπορούν να έχουν αισθητό αντίκτυπο σε όλους τους ανταγωνιστές. Αργή ανάπτυξη τομέα: Σε περιπτώσεις με αργή (ή ανύπαρκτη) εξέλιξη, ξεκινά αμείλικτος ανταγωνισμός, μία μάχη για αγορές κλειδιά. Έλλειψη διαφοροποίησης ή χαμηλού κόστους αλλαγής για τους πελάτες: Αν είναι δύσκολο για τους πελάτες να γίνεται διάκριση μεταξύ προϊόντων, τότε ο ανταγωνισμός θα πραγματοποιηθεί περισσότερο μέσω της διαφήμισης παρά σε μια μοναδική πρόταση πώλησης. Με χαμηλό κόστος αλλαγής οι πελάτες είναι πιο πιθανό να στραφούν σε προϊόντα άλλων ανταγωνιστών. Το υψηλό κόστος αποθήκευσης, ή τα εξαιρετικά ευπαθή προϊόντα αναγκάζουν τον παραγωγό να πωλήσει τα εμπορεύματα όσο το δυνατόν συντομότερα. Τα στρατηγικά ρίσκα είναι υψηλά όταν μια επιχείρηση έχει χάσει τη θέση της στην αγορά ή έχει τη δυνατότητα για μεγάλα κέρδη, γεγονός που εντείνει τον ανταγωνισμό. Τα υψηλά εμπόδια εξόδου τοποθετούν στην εγκατάλειψη ενός προϊόντος υψηλό κόστος. Η επιχείρηση πρέπει να ανταγωνιστεί. Η διαφορές των ανταγωνιστών σε θέματα εταιρικής κουλτούρας, ιστορίας, φιλοσοφίας μπορούν να καταστήσουν ασταθή έναν κλάδο. Industry Shakeout. Μια αναπτυσσόμενη αγορά και οι δυνατότητες για μεγάλα κέρδη προκαλεί τις νέες επιχειρήσεις να εισέλθουν και αναγκάζει τις υφιστάμενες επιχειρήσεις να αυξήσουν την παραγωγή. Σελίδα 38

39 Η Επιχειρηματικότητα και οι κοινωνικές επιταγές Οι επιχειρηματίες αποτελούν την κινητήριο δύναμη της οικονομίας της αγοράς και τα επιτεύγματά τους προσφέρουν στην κοινωνία πλούτο, θέσεις εργασίας και στους καταναλωτές ποικιλία επιλογών. Ανταποκρινόμενες στις αυξανόμενες προσδοκίες της κοινής γνώμης όσον αφορά τον αντίκτυπο των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στην κοινωνία και στο περιβάλλον, πολλές μεγάλες εταιρείες υιοθέτησαν επίσημες στρατηγικές για την εταιρική κοινωνική ευθύνη, που συνεπάγεται την προαιρετική ενσωμάτωση κοινωνικών και περιβαλλοντικών παραμέτρων στην επιχειρηματική πρακτική και στη συνεργασία με τα ενδιαφερόμενα μέρη, εφόσον οι επιχειρήσεις αναγνωρίζουν πλέον ότι η Επιχειρηματικότητα & Ελληνική Πραγματικότητα υπεύθυνη επιχειρηματική στάση συμβάλλει στην επιχειρηματική επιτυχία. Η στάση αυτή μπορεί να περιλαμβάνει, για παράδειγμα, τη δέσμευση για την αύξηση της παραγωγικής δραστηριότητας κατά έναν φιλικό προς το περιβάλλον τρόπο, «οικολογική αποδοτικότητα», ή για το σεβασμό των θεμάτων που συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον των καταναλωτών και για την προώθηση της επιχειρηματικής δραστηριότητας κατά έναν φιλικό προς τους καταναλωτές τρόπο. Οι Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις (ΜΜΕ) επιδεικνύουν «υπεύθυνο επιχειρηματικό πνεύμα» με έναν πιο άτυπο τρόπο αλλά ωστόσο αποτελούν τον κεντρικό ιστό για πολλές κοινωνίες. Η επιχειρηματικότητα μπορεί επίσης να διαδραματίσει θετικό ρόλο στην αποτελεσματική παροχή υπηρεσιών στον τομέα της υγείας, της εκπαίδευσης και της κοινωνικής πρόνοιας. Οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας ενθαρρύνουν τη συμμετοχή των ενδιαφερομένων μερών στη διαχείριση και παροχή παρόμοιων υπηρεσιών, βελτιώνοντας την καινοτομία και τον προσανατολισμό προς τους πελάτες. Μια παρόμοια προσέγγιση μπορεί να συμπληρώσει τους δημόσιους πόρους και να επεκτείνει το φάσμα των υπηρεσιών που προσφέρονται στους καταναλωτές ΑΤΕΙ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Σελίδα 39

40 3.6. Δυσκολίες και εμπόδια στην ανάπτυξη επιχειρηματικότητας Η ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας, ιδίως όταν αφορά την ίδρυση και τη λειτουργία μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων, συχνά αναστέλλεται εξαιτίας πλήθους δυσκολιών και εμποδίων που δεσμεύουν την δράση του επιχειρηματία και συνοψίζονται ως εξής διοικητικές δυσκολίες και γραφειοκρατία κατά την έναρξη της επιχειρηματικής δραστηριότητας ή και κατά τη λειτουργία της επιχείρησης. α) Ο δημόσιος Τομέας & η δημόσια διοίκηση, Υπουργείο Οικονομίας & Οικονομικών, 2006, «Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς », Αθήνα. / Ευρωπαϊκή Ένωση, Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2003, «Πράσινη Βίβλος για την επιχειρηματικότητα στην Ευρώπη», Βρυξέλλες. Οι επιχειρηματίες στο σύνολο τους, εξακολουθούν να θεωρούν τους διοικητικούς φραγμούς ως τη βασική τροχοπέδη στην έναρξη επιχειρηματικής δραστηριότητας. Σύμφωνα με την Πράσινη Βίβλο, όταν ζητήθηκε από τους Ευρωπαίους, στο πλαίσιο έρευνας του Ευρωβαρομέτρου, να εκφράσουν τις απόψεις τους σχετικά με τα εμπόδια που τίθενται στην έναρξη μιας επιχείρησης, το 69% συμφώνησε ως προς τον σύνθετο χαρακτήρα των υφιστάμενων διοικητικών διαδικασιών. Οι διοικητικές διαδικασίες για τη δημιουργία μιας επιχείρησης έχουν ήδη αποτελέσει αντικείμενο ιδιαίτερου ενδιαφέροντος. Σύμφωνα με το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ), ο τρόπος λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης και οι ρυθμίσεις και διαδικασίες που διέπουν τις συναλλαγές των πολιτών και των επιχειρήσεων με τις δημόσιες υπηρεσίες ασκούν καθοριστικό ρόλο για την ποιότητα ζωής και για την επιχειρηματικότητα και τις επενδύσεις. Η διαφανής, αποτελεσματική και υπεύθυνη λειτουργία του δημόσιου τομέα αποτελεί, ολοένα και περισσότερο στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, καθοριστική προϋπόθεση για την ανάπτυξη της οικονομίας. Σελίδα 40

41 Η σημαντικότερη, ίσως, επίδραση του δημόσιου τομέα στην ανάπτυξη οικονομικής δραστηριότητας, συνδέεται με την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών του δημοσίου, το πρόβλημα της γραφειοκρατίας. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), η γραφειοκρατία στην Ελλάδα προκαλεί απώλεια στο ΑΕΠ κατά μία μονάδα ετησίως. Στην Ελλάδα, όσον αφορά στην ποιότητα των παρεχομένων υπηρεσιών της δημόσιας διοίκησης, διαπιστώνεται ότι η οργανωτική δομή και η λειτουργία του δημόσιου τομέα εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται από μειωμένη αποτελεσματικότητα. Έτσι, παρά τις όποιες μεταρρυθμιστικές πρωτοβουλίες που αναλήφθηκαν, δεν έγινε δυνατός ακόμα ο πλήρης εκσυγχρονισμός του. Η διάρθρωσή του χαρακτηρίζεται, σε πολλές περιπτώσεις, από πολύπλοκο κανονιστικό πλαίσιο και πολυδιάσπαση αρμοδιοτήτων μεταξύ μεγάλου αριθμού υπηρεσιών και επιπέδων διοίκησης. Ακόμη, η διοίκηση του ανθρώπινου δυναμικού εξακολουθεί, παρά τις επιμέρους παρεμβάσεις, να χαρακτηρίζεται από εγγενείς αδυναμίες (μειωμένη υποκίνηση, ανεπαρκή κινητικότητα, τυπολατρία κλπ.) που πρέπει να αντιμετωπισθούν περαιτέρω προκειμένου να συμβάλει στην προσφορά υψηλότερης ποιότητας υπηρεσιών. Τέλος, οι μέθοδοι και οι διαδικασίες διαχείρισης του δημοσίου τομέα εξακολουθούν να μην είναι αποτελεσματικές αφού δεν αξιοποιούν πλήρως σύγχρονα και αποδοτικά συστήματα διοίκησης και συνεπώς δεν μπορούν να συμβάλλουν αποτελεσματικά στην ανάπτυξη της οικονομίας και την εξυπηρέτηση του πολίτη. Η προώθηση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης σε συγκεκριμένους τομείς, προσκρούει στην αδυναμία κάποιων φορέων της δημόσιας διοίκησης να διαχειρισθούν αποτελεσματικά τα συστήματα αυτά και να αξιοποιήσουν πλήρως τις δυνατότητες που προσφέρουν οι Τεχνολογίες Πληροφορίας & Επικοινωνίας (ΤΠΕ) για τη βελτίωση των υπηρεσιών του δημοσίου. Σελίδα 41

42 β) Γραφειοκρατία Το ΕΣΠΑ υπογραμμίζει ότι το μέγεθος της γραφειοκρατίας είναι το πιο συνηθισμένο πρόβλημα που διαπιστώνουν οι ελληνικές επιχειρήσεις. Ενώ το επιχειρηματικό περιβάλλον εξελίσσεται, οι απαραίτητες προσαρμογές της σχετικής νομοθεσίας παρουσιάζουν καθυστέρηση και όλες αυτές οι διαδικασίες μεταφράζονται σε σημαντικά κόστη, μείωση της ανταγωνιστικότητας και της αποδοτικότητας για τις επιχειρήσεις. Παράλληλα, δυνητικό εμπόδιο για την είσοδο στην αγορά νέων επιχειρήσεων είναι η λήψη σχετικών αδειών από τις κανονιστικές αρχές. Το ΕΣΠΑ τονίζει ακόμη ότι, ο περιττός φόρτος εργασίας, το κόστος και η συντήρηση της γραφειοκρατίας συνιστούν μεγάλο διαχειριστικό βάρος και οικονομικό κόστος για τους συναλλασσόμενους με τη δημόσια διοίκηση, πολίτες και επιχειρήσεις. Σε συνδυασμό δε με τις χρονικές καθυστερήσεις που οι αδυναμίες αυτές συνεπάγονται στη διεκπεραίωση των διαδικασιών και στη λήψη αποφάσεων, αποτελούν αντικίνητρο στην επιχειρηματική δράση και τις επενδύσεις. Για την αντιμετώπιση των αδυναμιών αυτών της δημόσιας διοίκησης έχουν γίνει σημαντικά βήματα προς την κατεύθυνση της βελτίωσης των σχέσεων πολίτηκράτους. Στο ίδιο πλαίσιο, βήματα έχουν γίνει προς την κατεύθυνση της βελτίωσης της εσωτερικής λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης, τα οποία όμως περιορίζονται σε μεγάλο βαθμό σε θεσμικές παρεμβάσεις (κυρίως στα θέματα του ανθρώπινου δυναμικού, όπως πρόσληψη, αξιολόγηση, εξέλιξη προσωπικού, κλπ.) οι οποίες, ωστόσο, δεν έχουν πάντοτε ορατό αποτέλεσμα στην επιχειρησιακή λειτουργία της δημόσιας διοίκησης και στην ποιότητα των υπηρεσιών που παράγει, και δεν εξασφαλίζουν την εξωστρέφεια της δημόσιας διοίκησης. Σελίδα 42

43 Η Πράσινη Βίβλος επισημαίνει ακόμη ότι, οι κανονισμοί κατά κανόνα δεν διαφοροποιούνται ανάλογα με το μέγεθος της επιχείρησης με αποτέλεσμα η έλλειψη αναλογικότητας να επηρεάζει αρνητικά, τις περισσότερες φορές, τις μικρότερες επιχειρήσεις. Οι δημόσιες αρχές πρέπει να ενθαρρυνθούν, να συνεκτιμούν πρώτα τις ανάγκες των μικρών επιχειρήσεων και να μεριμνούν ώστε οι κανονιστικές ρυθμίσεις να είναι όσο το δυνατόν απλούστερες και συγκεκριμένες. Αναφέρει ακόμη πώς, ήδη ορισμένα από τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης για να μειώσουν τα διοικητικά εμπόδια καθιέρωσαν ορισμένες εξαιρέσεις για τις ΜΜΕ ή προέβλεψαν διοικητικές υπηρεσίες για την παροχή στήριξης σ αυτές. δυσκολία συγκέντρωσης κεφαλαίου. Η Πράσινη Βίβλος αναφέρει, ότι η πρόσβαση στη χρηματοδότηση εξακολουθεί να αποτελεί έναν πολύ σημαντικό φραγμό για τους νέους επιχειρηματίες αφού αντιμετωπίζουν σημαντικές δυσκολίες στο να εξασφαλίζουν τραπεζικά δάνεια ή να βρίσκουν επιχειρηματικά κεφάλαια. Οι τράπεζες συνήθως, ζητούν ιστορικό θετικών λογιστικών αποτελεσμάτων και εγγυήσεις, τις οποίες οι νέες επιχειρήσεις και ιδίως εκείνες που αναπτύσσουν δραστηριότητες που βασίζονται στη γνώση, κατά κανόνα δεν διαθέτουν. Σύμφωνα με το ΕΣΠΑ, η ευκολία ή δυσκολία πρόσβασης σε κεφάλαια επηρεάζει την ποιότητα και το είδος της αυτοαπασχόλησης. Η εικόνα στην Ελλάδα έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και δεν ακολουθεί το μοντέλο της υπόλοιπης Ευρωπαϊκής Ένωσης. δυσκολίες που προέρχονται από το ύψος της φορολογίας και τις κοινωνικές, ασφαλιστικές επιβαρύνσεις για τους αυτοαπασχολούμενους Τα ακατάλληλα φορολογικά μέτρα που ισχύουν και εφαρμόζονται στις μέρες μας λειτουργούν ανασταλτικά στην προώθηση ανάπτυξη και επιβίωση των επιχειρήσεων. Σύμφωνα με την Πράσινη Βίβλο, η διάρθρωση του φορολογικού συστήματος, είτε πρόκειται για τον φόρο εισοδήματος, τον φόρο των εταιρειών, τον φόρο επί της εργασίας και τον Φόρο Προστιθέμενης Αξίας (ΦΠΑ), επηρεάζει την ικανότητα των επιχειρήσεων να επεκτείνονται. Σελίδα 43

44 Ο σύνθετος χαρακτήρας των φορολογικών συστημάτων (και συγκεκριμένα της Ελλάδας) αποτελεί από μόνος του φορολογικό βάρος για τους επιχειρηματίες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει επισημάνει μια σειρά από φορολογικά εμπόδια στις διασυνοριακές δραστηριότητες στην εσωτερική αγορά και έχει προτείνει λύσεις οι οποίες πρέπει να εξεταστούν περισσότερο. Παράλληλα με την αύξηση των ορίων φορολόγησης εισοδήματος, οι επιχειρηματίες τείνουν να επιβραδύνουν την επέκταση των επιχειρήσεων τους, να μειώνουν τις επενδύσεις και να προσλαμβάνουν λιγότερο προσωπικό. Το επίπεδο του φόρου επί της εργασίας μπορεί επίσης να επηρεάσει τις αποφάσεις των επιχειρήσεων στην πρόσληψη προσωπικού. Σημαντικό επίσης πρόβλημα είναι η φορολογική αντιμετώπιση των μεταβιβάσεων των επιχειρήσεων και πιο συγκεκριμένα για τις οικογενειακές επιχειρήσεις που αντιπροσωπεύουν ένα σημαντικό ποσοστό των επιχειρήσεων της Ευρώπης, καθώς επίσης και της Ελλάδας. Τέλος, οι σύνθετες φορολογικές ρυθμίσεις μπορεί να αποτελέσουν τροχοπέδη ακόμα και στη συνταξιοδότηση ή στη διαδοχή. Μια τέτοια κατάσταση, στη χειρότερη περίπτωση μπορεί να οδηγήσει στην άμεση παύση λειτουργίας των επιχειρήσεων αυτών ή να ζημιώσει τη μελλοντική βιωσιμότητα της εκάστοτε επιχείρησης. Προβλήματα που δημιουργούνται από τον σχετικό αποκλεισμό ομάδων πληθυσμού για την ανάπτυξη επιχειρηματικής δραστηριότητας (οι εθνοτικές μειονότητες, οι γυναίκες, τα νεαρά άτομα κ.ά.) Η Πράσινη Βίβλος, τονίζει ότι επιχειρηματικότητα πρέπει να ενισχυθεί σε μεγάλο βαθμό και να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα στις γυναίκες και σε άλλες ομάδες που δεν εκπροσωπούνται επαρκώς, όπως αυτή των εθνοτικών μειονοτήτων (π.χ. μετανάστες). Οι γυναίκες επιχειρηματίες αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες που συνήθως αντιμετωπίζουν όλοι οι επιχειρηματίες αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις τα προβλήματα αυτά, για παράδειγμα η εξεύρεση χρηματοδότησης, είναι ακόμη οξύτερα. Επίσης, τις περισσότερες φορές δεν έχουν την απαραίτητη εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και στις δεξιότητές τους για να ξεκινήσουν και να διευθύνουν μια επιχείρηση. Σελίδα 44

45 Υπάρχουν διάφοροι λόγοι που εξηγούν αυτή την κατάσταση μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται η επιλογή δραστηριότητας, τα κενά πληροφόρησης, η διακριτική μεταχείριση που πιστεύουν ότι υπάρχει, η έλλειψη δικτύων ή οι δυσκολίες συγκερασμού των επαγγελματικών και οικογενειακών υποχρεώσεων. Οι εθνοτικοί επιχειρηματίες από την άλλη, αποτελούν μια ανομοιογενή ομάδα όσον αφορά τη γλώσσα, την κοινωνικοοικονομική θέση και το πολιτιστικό επίπεδο που αντικατοπτρίζεται στη φύση των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων τους. Πολλοί από αυτούς επικεντρώνουν τις προσπάθειές τους σε δραστηριότητες με χαμηλούς φραγμούς εισόδου και έχουν δυσκολία να τις αλλάξουν. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι εθνοτικοί επιχειρηματίες κατά κανόνα είναι παρεμφερή με εκείνα όλων των άλλων επιχειρηματιών όμως γεγονός είναι ότι αξιοποιούν λιγότερο τις δημόσιες υπηρεσίες στήριξης των επιχειρήσεων και συμμετέχουν σε μικρότερο βαθμό στις επιχειρηματικές οργανώσεις. Ελλείψεις σε γενικότερη γνώση και αντίληψη περί επιχειρηματικότητας και εναλλακτικών λύσεων, καθώς και εμπόδια που έχουν να κάνουν με τις ανάγκες σε εξειδικευμένη γνώση, εκπαίδευση-κατάρτιση και δεξιότητες Η εκπαίδευση και η κατάρτιση πρέπει να συμβάλλει στην ενθάρρυνση της επιχειρηματικότητας, μέσω της ανάπτυξης της κατάλληλης νοοτροπίας και της ευαισθητοποίησης όσον αφορά τις επαγγελματικές ευκαιρίες που προσφέρει η ιδιότητα του επιχειρηματία και των δεξιοτήτων του. Από την έρευνα προκύπτει ακόμη ότι, το να γνωρίζει κάποιος τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να ξεκινήσει μια επιχείρηση αυξάνει την πιθανότητα να γίνει επιχειρηματίας. Όσοι από εκείνους που συμμετείχαν στην έρευνα του Ευρωβαρομέτρου είχαν γονείς αυτοαπασχολούμενους έκλιναν περισσότερο προς την αυτοαπασχόληση παρά όσοι είχαν γονείς μισθωτούς. Έρευνα του GEM κατέδειξε ότι όσοι έχουν εμπιστοσύνη στις δεξιότητες και στην εμπειρία τους είναι από 2 έως 7 φορές πιθανότερο να συμμετάσχουν στη διαδικασία ίδρυσης ή λειτουργίας μιας επιχείρησης και όσοι γνωρίζουν ήδη κάποιον που ξεκίνησε πρόσφατα μια επιχειρηματική δραστηριότητα είναι 3 έως 4 φορές πιθανότερο να ξεκινήσουν και οι ίδιοι. Σελίδα 45

46 Το εκπαιδευτικό σύστημα μπορεί να προσφέρει τόσο δεξιότητες όσο και το κατάλληλο περιβάλλον για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας. Η ίδρυση επιχείρησης απαιτεί δυναμισμό, δημιουργικότητα και σθένος, ενώ η σταδιακή ανάπτυξη μιας επιχείρησης απαιτεί περισσότερο διοικητικές δεξιότητες όπως αποτελεσματικότητα και αξιοπιστία. Επειδή τόσο η προσωπικότητα όσο και οι διοικητικές δεξιότητες αποτελούν βασικούς παράγοντες επιτυχίας, οι προσωπικές δεξιότητες που σχετίζονται με την επιχειρηματικότητα πρέπει να διδάσκονται από πολύ νωρίς και να συνεχίζονται ως το πανεπιστημιακό επίπεδο, στο οποίο πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στην απόκτηση διοικητικών ικανοτήτων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί ότι τα περισσότερα κράτη-μέλη, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, έχουν πλέον δεσμευθεί στην κατεύθυνση της προώθησης της διδασκαλίας της επιχειρηματικότητας στα εκπαιδευτικά προγράμματά τους. Στο πλαίσιο των πανεπιστημίων, η κατάρτιση σε θέματα επιχειρηματικότητας δεν πρέπει να απευθύνεται μόνο σε φοιτητές του κλάδου της διοίκησης επιχειρήσεων αλλά πρέπει επίσης να προσφέρεται και σε φοιτητές άλλων κλάδων. Για παράδειγμα, στα πανεπιστήμια τεχνολογικής κατεύθυνσης η κατάρτιση σε θέματα επιχειρηματικότητας μπορεί να συμβάλει στο συνδυασμό του επιχειρηματικού και τεχνολογικού δυναμικού. Η εκπαίδευση σε θέματα επιχειρηματικότητας σε συνδυασμό με τα κρατικά ερευνητικά προγράμματα αποτελούν τα βασικά συστατικά για το συνδυασμό επιστημονικής αριστείας και εμπορικής αξιοποίησης των αποτελεσμάτων. Ολοκληρώνοντας, άλλα επιχειρηματικά εμπόδια μπορεί να είναι ο φόβος της κοινωνικής κατακραυγής και το αίσθημα της οικονομικής ανασφάλειας, τα οποία συμβάλουν στην αποθάρρυνση που μπορεί να προέρχεται από την προοπτική μιας επιχειρηματικής αποτυχίας, σε σχέση με τις πιθανότητες και το μέγεθος της αναμενόμενης ανταμοιβής από μια επιτυχή επιχειρηματική δραστηριοποίηση. Σελίδα 46

47 3.7 Συνθήκες Ανάπτυξης Επιχειρηματικότητας Θεσμοί και Πλαίσιο Ανάπτυξης Επιχειρηματικότητας κατά το GEM65: Συνθήκη 1 - Χρηματοοικονομική Στήριξη: Η διαθεσιμότητα οικονομικών πόρων, κεφαλαίου και άντλησης χρηματοδότησης για νέες και αναπτυσσόμενες επιχειρήσεις. Συνθήκη 2 - Κυβερνητικές Πολιτικές: Ο βαθμός στον οποίο οι κυβερνητικές πολιτικές αναφορικά με την φορολόγηση ή τις ρυθμίσεις ή την εφαρμογή αυτών ενθαρρύνουν νέες και αναπτυσσόμενες επιχειρήσεις. Συνθήκη 3 - Κυβερνητικά Προγράμματα: Η ύπαρξη και η ποιότητα προγραμμάτων που βοηθούν νέες και αναπτυσσόμενες επιχειρήσεις σε όλες τις βαθμίδες της δημόσιας διοίκησης (εθνικό, περιφερειακό, Δήμου). Συνθήκη 4 - Εκπαίδευση και Κατάρτιση: Ο βαθμός στον οποίο η κατάρτιση περί δημιουργίας ή διαχείρισης μικρών, νέων ή αναπτυσσόμενων επιχειρήσεων είναι ενσωματωμένη στα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης όλων των επιπέδων. Συνθήκη 5 - Έρευνα και Ανάπτυξη: Ο βαθμός στον οποίο η έρευνα και ανάπτυξη σε εθνικό επίπεδο θα οδηγήσει σε νέες εμπορικές ευκαιρίες και κατά πόσο αυτές είναι διαθέσιμες σε νέες, μικρές και αναπτυσσόμενες επιχειρήσεις. Συνθήκη 6 - Εμπορική και Επαγγελματική Υποδομή: Η διάθεση υπηρεσιών λογιστικής παρακολούθησης, νομικών και άλλων συμβουλών που επιτρέπουν ή/και προωθούν την εμφάνιση νέων, μικρών ή αναπτυσσόμενων επιχειρήσεων. Συνθήκη 7 - Ανταγωνιστικότητα Εγχώριας Αγοράς/ιευκόλυνση Εισόδου: Ο βαθμός στον οποίο οι εμπορικές ρυθμίσεις αλλάζουν συχνά καθώς ανταγωνίζονται νέες και αναπτυσσόμενες επιχειρήσεις και αντικαθίστανται οι υπάρχοντες προμηθευτές, σύμβουλοι και υπεργολάβοι. Σχετικές εμπειρικές 65 Ιωαννίδης Σ., Τσακανίκας Α., Χατζηχρήστου Σ., 2010, «Η Επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα Αναζητώντας διέξοδο από την κρίση», ΙΟΒΕ, Αθήνα. Επιχειρηματικότητα & Ελληνική Πραγματικότητα αναλύσεις έχουν αποδείξει πως η εν λόγω Συνθήκη μπορεί να διακριθεί σε δυο υποκατηγορίες. Σελίδα 47

48 Συνθήκη 8 - Πρόσβαση σε Υλικές Υποδομές: Ευκολία πρόσβασης σε υποδομέςεπικοινωνία, μεταφορές κτλ. σε τιμές που δεν αποκλείουν τις νέες, μικρές ή αναπτυσσόμενες επιχειρήσεις. Συνθήκη 9 - Κουλτούρα και Νοοτροπία: Ο βαθμός στον οποίο υπάρχουσες κοινωνικές και πολιτιστικές δομές ενθαρρύνουν ή τουλάχιστον δεν αποθαρρύνουν ατομικές πράξεις που στόχο έχουν την εισαγωγή νέων μορφών και τρόπων επιχειρίν, και η οποίες ενδεχομένως να οδηγήσουν σε μεγαλύτερη κατάτμηση του προσωπικού πλούτου και εισοδήματος. Το GEM, το οποίο το 2008 εισήγαγε αυτές τις εννέα Συνθήκες που σχετίζονται συγκεκριμένα με την επιχειρηματικότητα και την καινοτομία και οι οποίες αναγνωρίστηκαν ως θεμελιώδους σημασίας από τους εμπειρογνώμονες ανά χώρα (που εξέτασε το GEM), αφορούν την ανάπτυξης της επιχειρηματικότητας σε μια χώρα. Στην Ελλάδα, οι Συνθήκες Ανάπτυξης Επιχειρηματικότητας παραμένουν προβληματικές και η κρίση οξύνει, σαφώς, το πρόβλημα. Επομένως, η ανάληψη πρωτοβουλιών και συγκεκριμένων δράσεων πολιτικής καθίσταται αναγκαία, ιδιαίτερα δεδομένης της συμβολής της επιχειρηματικότητας στην ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας. Σε επόμενο κεφάλαιο, θα γίνει αναφορά σχετικά με τους φορείς ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα. Σελίδα 48

49 3.8. Η Επιχειρηματική δραστηριότητα στην Ελλάδα εν μέσω κρίσης Όλοι οι διεθνείς οργανισμοί αναγνωρίζουν σήμερα ότι το επίπεδο επιχειρηματικότητας μιας χώρας αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες που καθορίζουν την οικονομική ανάπτυξη, την ανταγωνιστικότητα, την απασχόληση και την κοινωνική της ευημερία. Το ενδιαφέρον για την επιχειρηματικότητα συνιστά ένα μάλλον πρόσφατο φαινόμενο όσον αφορά την ανάλυση της, αφού η σχετική συζήτηση και έρευνα σε παγκόσμιο επίπεδο απογειώνεται μόλις κατά την δεκαετία του Σχετικοί προβληματισμοί, τόσο σε ερευνητικό επίπεδο όσο και στο επίπεδο της πολιτικής, έχουν ξεκινήσει πρόσφατα και στην Ελλάδα., :ωστόσο, η συζήτηση στην Ελλάδα βρίσκεται ακόμα πολύ πίσω σε σχέση με τους διεθνείς προβληματισμούς. Μία από τις αιτίες αυτής της κατάστασης είναι ότι μέχρι πριν το 2003, όπου παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα της πρώτης έκθεσης του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (IOBE) η οποία εντάσσεται κάθε χρόνο (από το 2003 μέχρι και σήμερα) στο διεθνές πρόγραμμα του Παγκόσμιου Παρατηρητηρίου για την Επιχειρηματικότητα GEM (Global Entrepreneurship Monitor), δεν είχε εφαρμοστεί στην Ελλάδα ένα σύστημα μέτρησης της επιχειρηματικότητας, και μάλιστα ένα σύστημα βασισμένο σε διεθνή πρότυπα οπότε και ικανό να προσφέρει συγκριτικά δεδομένα, έτσι ώστε να υπάρχει η δυνατότητα να συγκριθεί η επιχειρηματική επίδοση της Ελλάδας με την επίδοση άλλων χωρών του πλανήτη. Η ανάλυση του επιπέδου της επιχειρηματικότητας σε μια χώρα είναι υπόθεση δύσκολη, για δύο κυρίως λόγους: α) Υπάρχουν πολλά επιμέρους χαρακτηριστικά της επιχειρηματικότητας, άρα η μελέτη του φαινομένου πρέπει να βασιστεί στη συλλογή, την επεξεργασία και την ανάλυση ενός μεγάλου αριθμού ποσοτικών και ποιοτικών δεικτών. β) Υπάρχουν σημαντικότατες εθνικές διαφορές, πράγμα που σημαίνει ότι η μελέτη έχει νόημα μόνον αν είναι σε θέση να συγκρίνει τις διαφορές των δεικτών ανάμεσα σε χώρες. Το 2003 ήταν το πρώτο έτος κατά το οποίο υπήρξε ελληνική συμμετοχή σε διεθνές πρόγραμμα μέτρησης της επιχειρηματικότητας. Σελίδα 49

50 Στο κεφάλαιο αυτό της παρούσας εργασίας, αναλύεται η κατάσταση της Ελλάδας όσον αφορά την επιχειρηματικότητα και την κατάσταση της πραγματικής της οικονομίας, εν όψει της οικονομικής κρίσης που βιώνει η χώρα. Η υπάρχουσα κατάσταση και το επιχειρηματικό κλίμα που επικρατεί στην Ευρώπη και πιο συγκεκριμένα στην Ελλάδα, κρίνεται ιδιαίτερα «βαρύ» καθώς καταγράφεται επιδείνωση σε όλους του τομείς επιχειρηματικής δραστηριότητας (Βιομηχανία, Υπηρεσίες, Εμπόριο, Κατασκευές κλπ.). Κρίνεται, λοιπόν, απαραίτητο να παρουσιαστούν στοιχεία σημαντικών ερευνών που διεξήχθησαν κατά τα καθοριστικά έτη 2009, 2010 & 2011 για την Ελλάδα από αναγνωρισμένους εθνικούς, ευρωπαϊκούς και παγκόσμιους οργανισμούς, ώστε να γίνει αντιληπτό το επίπεδο της ελληνικής επιχειρηματικότητας, σε σύγκριση με άλλες χώρες. Προτού όμως αναλυθεί η επιχειρηματικότητα της Ελλάδας, θα γίνει μια αναφορά σχετικά με το ποιοι είναι οι κλάδοι της ελληνικής οικονομικής δραστηριότητας και τι είδους επιχειρήσεις υπάρχουν στην Ελλάδα, καθώς επίσης θα παρουσιαστεί και η υφιστάμενη οικονομική κατάσταση που επικρατεί στο διεθνές οικονομικό περιβάλλον και στην Ελλάδα, ώστε να γίνει ευδιάκριτο το πως η επιχειρηματικότητα επηρεάζεται τελικά από τις δυσμενείς οικονομικές εξελίξεις Οι Βασικοί κλάδοι της Οικονομίας και οι Μικρομεσαίες επιχειρήσεις στην Ελλάδα Η Ελληνική οικονομική δραστηριότητα χωρίζεται σε πλήθος οικονομικών δραστηριοτήτων, οι οποίες κατατάσσονται σε τρεις βασικούς τομείς: 1) Πρωτογενής τομέας (Γεωργία - Δασοκομία - Αλιεία - Ορυχεία & Λατομεία). 2) Δευτερογενής τομέας (Μεταποίηση - Κατασκευές - Ενέργεια). 3) Τριτογενής τομέας (Χονδρικό & Λιανικό Εμπόριο - Παροχή Υπηρεσιών). Σελίδα 50

51 Στην Ελλάδα κατά κύριο λόγο, το πλήθος των επιχειρήσεων που επικρατεί, όπως και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές οικονομίες, αφορά Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις (ΜΜΕ), οι οποίες καλύπτουν ποσοστό περίπου 99% της επιχειρηματικής δραστηριότητας της Ελλάδας και αποτελούν την ραχοκοκαλιά της ελληνικής οικονομίας, όπως αναφέρεται στον «Ευρωπαϊκό Χάρτη για τις Μικρές Επιχειρήσεις».66 Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.), ο κλάδος των ΜΜΕ χωρίζεται σε 3 υποσύνολα. Το πρώτο αφορά τις πολύ μικρές επιχειρήσεις (έως 9 υπάλληλοι), το δεύτερο τις μικρές επιχειρήσεις (10-99 υπάλληλοι) και το τρίτο τις μεσαίες επιχειρήσεις ( υπάλληλοι), μέχρι το 1996 ίσχυε 0-9, & αντίστοιχα. Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις είναι αρκετά «σημαντικές» αφού αποτελούν βασική πηγή θέσεων απασχόλησης, επιχειρηματικού δυναμισμού και καινοτομίας και συμβάλλουν σε βασικά μεγέθη της οικονομίας όπως την απασχόληση και το εισόδημα.67 Οι μικρές επιχειρήσεις έχουν την ικανότητα να είναι περισσότερο ευέλικτες και να προσαρμόζονται ευκολότερα στις εξελίξεις. Επίσης, έχουν την δυνατότητα να διαμορφώνουν, ανά τακτά χρονικά διαστήματα, την στρατηγική ανάπτυξης τους, ώστε να γίνονται συνεχώς πιο ανταγωνιστικές Οδηγός επιβίωσης για Μικρομεσαίες επιχειρήσεις σε περίοδο κρίσης. Μειώστε τις χρονικές φάσεις όπου απαιτείται ρευστό Η οικονομική λειτουργία της επιχείρησης είναι ένας κύκλος ρευστών: το ρευστό που προέρχεται από τους πελάτες μετατρέπεται σε πρώτες ύλες, έπειτα σε αποθέματα, μετά σε πωλήσεις (απαιτήσεις από πελάτες) και, τέλος, πάλι σε μετρητά με την πληρωμή από τους πελάτες μας. Οσο μικρότερες χρονικά είναι οι φάσεις που δεν περιλαμβάνουν ρευστό, τόσο πιο επιτυχημένη και κερδοφόρα θα είναι η επιχείρησή μας. Ετσι, κάνουμε ό,τι μπορούμε για να μειώσουμε τη χρονική αυτή διάρκεια: Εκδίδουμε άμεσα το τιμολόγιο έπειτα από μια πώληση χωρίς να περιμένουμε μαζική έκδοση. Επικοινωνούμε και ενημερώνουμε τους πελάτες για πιθανές καθυστερήσεις πληρωμών. Αν δεν ενοχλήσετε, τότε το πιο πιθανό είναι ο πελάτης σας να πληρώσει πρώτα αυτούς που τον ενοχλούν. Σελίδα 51

52 Παρακολουθούμε συνεχώς τους χρεώστες μας και ορίζουμε ανώτατα όρια πίστωσης στους πελάτες μας. Εχει μεγαλύτερο κόστος για την επιχείρησή μας, ιδιαίτερα σε περιόδους ύφεσης, η μη είσπραξη από ό,τι η μη πώληση σε πελάτη που έχει ξεπεράσει το πιστωτικό του όριο. Μπορεί να ορίσουμε έκπτωση για πληρωμές μετρητοίς. Θυμηθείτε ότι αν δανειζόμαστε το κεφάλαιο κίνησής μας (τη μηνιαία διαφορά ανάμεσα στις ταμειακές εισροές και εκροές όπως είδαμε στο cash flow) και πληρώνουμε ένα επιτόκιο 8% στην τράπεζα, τότε μπορούμε να προσφέρουμε ανάλογες εκπτώσεις στους πελάτες που πληρώνουν νωρίτερα. Διαπραγματευτείτε καλύτερους όρους πληρωμής και χαμηλότερες τιμές από τους προμηθευτές και τις τράπεζες. Διατηρήστε όσο το δυνατόν μικρότερα αποθέματα με καλύτερη παρακολούθηση και διαχείριση των αποθηκών και της παραγωγής. Τα αποθέματα είναι κόστος για την επιχείρηση και μειώνουν τη ρευστότητά της. Μπορείτε, για παράδειγμα, να έχετε μικρότερη αλλά ποιοτικότερη συλλογή κρασιών σε ένα εστιατόριο. Ο πελάτης αν έχει καλές επιλογές, δεν θα δυσανασχετήσει επειδή αυτές είναι λιγότερες από πριν. Τα προσωπικά έξοδα μπορούν να περιμένουν Βέβαια, δεν είναι και καιρός για σημαντικά προσωπικά έξοδα, όπως αγορά σπιτιού, αυτοκινήτου για προσωπική χρήση κτλ. Σε κάθε σημαντική αγορά που κάνουμε για την επιχείρησή μας πάντοτε, αλλά ιδιαίτερα τώρα εν μέσω κρίσης, πρέπει να αναρωτηθούμε αν θα προσθέσει κάτι στην επιχείρηση, αν θα δημιουργήσει πρόσθετες εισροές μετρητών. Αν όχι, τότε καλύτερα να το αφήσουμε για αργότερα όταν η οικονομία σταθεροποιηθεί. Μην αποφεύγετε τον τραπεζίτη σας. Πολλοί επιχειρηματίες σε περιόδους δύσκολες αποφεύγουν τον τραπεζίτη τους, δεν σηκώνουν το τηλέφωνο, στέλνουν κάποιον υπάλληλο για να μην πάνε οι ίδιοι στην τράπεζα κτλ. Σε δύσκολες οικονομικές συγκυρίες όμως ο τραπεζίτης είναι το πρόσωπο που θα πρέπει να έχετε κοντά σας. Σελίδα 52

53 Να νιώθει και αυτός ασφαλής γνωρίζοντας τι συμβαίνει στην επιχείρησή σας και τις όποιες δυσκολίες σας. Μη μειώνετε τις τιμές σας σε πελάτες που δεν είναι ευαίσθητοι ως προς την τιμή. Βρείτε τρόπους να κάνετε εκπτώσεις σε αυτούς, μόνο που η τιμή είναι η βασική συνισταμένη για την αγορά (κουπόνια, κληρώσεις κτλ.). Διευκολύνετε τον τρόπο πληρωμής των πελατών σας: να δέχεστε όλες τις πιστωτικές κάρτες, κουπόνια, διατακτικές, πληρωμές μέσω Ιnternet, με αντικαταβολή, κτλ. Συγκεντρώστε τα δάνειά σας. Αν έχετε ένα δάνειο για την αγορά εξοπλισμού, ένα για κεφάλαιο κίνησης και κάποιο άλλο για την αγορά μεταφορικών μέσων, συζητήστε με τον τραπεζίτη σας τη δυνατότητα συγκέντρωσης των οφειλών με κέρδος, είτε κάποιο χαμηλότερο επιτόκιο είτε μια πιο μακροχρόνια αποπληρωμή. Αν έχετε ακίνητα στη διάθεση της επιχείρησής σας μιλήστε με την τράπεζά σας για να το αξιοποιήσετε μέσω του saleand-lease-back (πώληση και επαναμίσθωση). Πληρώστε όπου μπορείτε με πιστωτική κάρτα. Αυτό θα δώσει μια άτοκη περίοδο ως την έκδοση του λογαριασμού που μπορεί να φτάνει σχεδόν τον ένα μήνα. Βάλτε στο λεξιλόγιό σας τη λέξη «διαφοροποίηση» Πελάτες Σε δύσκολους καιρούς μη βασίζεστε σε «λίγους και καλούς» πελάτες.η αδυναμία πληρωμής του ενός θα έχει σημαντικές επιπτώσεις στην επιβίωση της επιχείρησής σας. Βρείτε νέους πελάτες. Προμηθευτές Αν αφήσουμε την προμήθεια πρώτων υλών σε έναν η μερικούς μόνον προμηθευτές, είναι πιθανό να συναντήσουμε προβλήματα ανεφοδιασμού σε περίπτωση οικονομικών προβλημάτων του προμηθευτή μας. Το πρόβλημα μετακυλίεται και στην επιχείρησή μας. Σελίδα 53

54 Προϊόντα Μπορεί ένα- δύο προϊόντα να είναι αρκετά σε περιόδους οικονομικής άνθησης αλλά οι γρήγορες και απρόβλεπτες μεταβολές των καταναλωτικών προτιμήσεων είναι χαρακτηριστικό περιόδων ύφεσης και μπορεί να έχει πολύ αρνητικά αποτελέσματα για την επιχείρησή μας. Σενάρια Δημιουργήστε σενάρια μελλοντικών εξελίξεων και μελετήστε την αντίδρασή σας σε καθένα από αυτά. Το να είμαστε προετοιμασμένοι μειώνει πολύ τον χρόνο αντίδρασης και βελτιώνει το αποτέλεσμα. Σκεφτείτε όλα όσα μπορεί να πάνε στραβά. Αν γνωρίζετε αυτά, τότε μπορείτε από τη μια πλευρά να πάρετε τα κατάλληλα μέτρα για να τα αποφύγετε, αλλά και από την άλλη δεν θα αιφνιδιαστείτε αν συμβούν, και θα μπορέσετε να αντιδράσετε άμεσα και ψύχραιμα. Σελίδα 54