Έκθεση. Μετάφραση στα Ελληνικά: Αντριάνα Κόσσυβα. ISBN number:

Transcript

1 Έκθεση αναφορικά με την εφαρμογή από την Κυπριακή Δημοκρατία της Σύστασης CM/Rec(2010)5 της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης για μέτρα αντιμετώπισης διακρίσεων βάσει Σεξουαλικού Προσανατολισμού και Ταυτότητας του Κοινωνικού Φύλου Συντάχθηκε από τις Μαργαρίτα Καψού & Σύλβη Μάντη για τον Κυπριακό Σύνδεσμο Οικογενειακού Προγραμματισμού και την accept-λοατ Κύπρου Λευκωσία, Κύπρος Μετάφραση στα Ελληνικά: Αντριάνα Κόσσυβα ISBN number: Κυπριακός Σύνδεσμος Οικογενειακού Προγραμματισμού & accept-λοατ Κύπρου, Λευκωσία, Κύπρος, 2012

2 1

3 Η έκδοση αυτή εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Παρακολούθηση της εφαρμογής της Σύστασης του Συμβουλίου της Ευρώπης προς τα κράτη μέλη αναφορικά για μέτρα αντιμετώπισης διακρίσεων βάσει του Σεξουαλικού Προσανατολισμού και Ταυτότητας του Κοινωνικού Φύλου στην Κύπρο» και υποστηρίζεται από το Open Society Foundation. Επίσης υποστηρίζεται από το Ταμείο Τεκμηρίωσης Παραβιάσεων Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της ILGA-Europe, στο πλαίσιο του έργου «Εφαρμογή της Σύστασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα δικαιώματα των ΛΟΑΤ προσώπων». Το έργο υποστηρίζεται οικονομικά από το Τμήμα Ισότητας & Χειραφέτησης των ΛΟΑΤ Προσώπων του Υπουργείου Παιδείας, Πολιτισμού και Επιστημών της ολλανδικής κυβέρνησης. Οι απόψεις που εκφράζονται στο έγγραφο δεν εκφράζουν απαραίτητα τις επίσημες θέσεις της ILGA-Ευρώπης, του OSI ή της ολλανδικής κυβέρνησης. Κυπριακός Σύνδεσμος Οικογενειακού Προγραμματισμού & accept-λοατ Κύπρου, Λευκωσία, Κύπρος, 2012

4 Ευχαριστίες Η υλοποίηση και ολοκλήρωση του έργου κατέστησαν δυνατές χάρη στον ενθουσιασμό, τη δέσμευση και τη σκληρή δουλειά της ερευνητικής ομάδας, πολλά μέλη της οποίας αφιέρωσαν εθελοντικά το χρόνο και την πραγματογνωμοσύνη τους στο προσωπικό και τα άτομα που εθελοντικά εργάζονται στον ΚΣΟΠ στο Διοικητικό Συμβουλίο της accept-λοατ Κύπρου και χάρη στην ενθάρρυνση από όλους τους ανθρώπους που επαγγελματικά ή προσωπικά ασχολούνται με τα δικαιώματα των ΛΟΑΤ προσώπων και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ειδικότερα, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε για τη στήριξή τους τα παρακάτω πρόσωπα και οργανώσεις: τον κ. Nigel Warner για τη βοήθειά του στην προετοιμασία της παρούσας έκθεσης τον κ. Peter Ashman για τα σχόλιά του τα άτομα που βοήθησαν στην έρευνα για τη συλλογή δεδομένων: την κα Χαρούλα Ματθαίου, την κα. Στέφανη Σεργίου και τον κ. Μάριο Θεοδώρου, που ανέλαβαν το καθήκον της συλλογής των δεδομένων και παρείχαν διοικητική υποστήριξη τον κ. Αντρέα Γιάνναρο, Υποψήφιο Διδάκτορα Νομικής στο Πανεπιστήμιο του Bedfordshire, για την πολύτιμη βοήθειά του με τις νομικές πτυχές της επιθεώρησης, καθώς και για τη συνεχή στήριξή του προς τον ΚΣΟΠ και την accept-λοατ Κύπρου την κα. Αντριάνα Κόσσυβα και την κα. Ιωάννα Κωνσταντίνου για τη γλωσσική επιμέλεια τον κ. Γιώργο Γεωργίου για τη γλωσσική επιμέλεια στην ελληνική γλώσσα από την accept-λοατ Κύπρου, ιδιαίτερες ευχαριστίες προς τον Πρόεδρο, κ. Κώστα Γαβριηλίδη, για τη συμβολή του και τα σχόλιά του σε διάφορα μέρη της παρούσας έκθεσης, καθώς και για την παροχή ανατροφοδότησης και ενθάρρυνσης την ILGA-Ευρώπης για τη συνεχή στήριξή της στις μελέτες μας, η υλοποίηση των οποίων έγινε εφικτή μέσα από το Ταμείο Τεκμηρίωσης Παραβιάσεων Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της και η οποία διευκόλυνε το σημαντικό έργο της τεκμηρίωσης των πραγματικών παραβιάσεων, και συνέβαλε στην προβολή των ΛΟΑΤ θεμάτων τα τελευταία χρόνια την Αρχή κατά των Διακρίσεων (ΑΚΡ), ο επικεφαλής και το προσωπικό της οποίας έχουν συμβάλει σημαντικά στη δημιουργία συζήτησης για τα δικαιώματα των ΛΟΑΤ προσώπων τόσο η σημερινή Επίτροπος Διοικήσεως κα Ελίζα Σαββίδου, όσο και η προηγούμενη Επίτροπος, κα Ηλιάνα Νικολάου έχουν μιλήσει ανοιχτά υποστηρίζοντας τα δικαιώματα των ΛΟΑΤ προσώπων από την ΑΚΡ, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε ιδιαίτερα την κα. Ζηναΐδα Ονουφρίου, Νομική Σύμβουλο και τον κ. Άριστο Τσιάρτα, επικεφαλής της ΑΚΔ, για τις πληροφορίες που έθεσαν στη διάθεσή μας μέσω του έργου τους στην προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και για την αντιμετώπιση των συνεχών παραβιάσεων των δικαιωμάτων των ΛΟΑΤ προσώπων κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών, καθώς και για τη νομική στήριξη που παρείχαν για αυτή την έκθεση. τον Εθνικό Μηχανισμό για τα Δικαιώματα της Γυναίκας, για την παροχή συμπληρωματικής χρηματοδότησης για την τεκμηρίωση που χρησιμοποιήθηκε για τους σκοπούς της παρούσας έκθεσης. τους εκπρόσωπους και το προσωπικό των αρμοδίων υπηρεσιών που παρείχαν πληροφορίες μέσω γραπτών απαντήσεων ή μέσω συνεντεύξεων με την ερευνητική ομάδα Πάνω απ όλα, εκφράζουμε την ειλικρινή εκτίμηση και ευγνωμοσύνη μας στα ΛΟΑΤ πρόσωπα που συμμετείχαν σε συνεντεύξεις και μοιράστηκαν τις εμπειρίες τους, τις ανάγκες τους, καθώς και προσωπικές τους ιστορίες. 1

5 Ελπίζουμε ότι η μελέτη αυτή θα εξυπηρετήσει τα δικαιώματα της ΛΟΑΤ κοινότητας, προωθώντας την ορατότητα και την ευαισθητοποίηση σχετικά με τις ανάγκες της και συμβάλλοντας στην προστασία των ΛΟΑΤ δικαιωμάτων ως ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Κύριες Ερευνήτριες: Μαργαρίτα Καψού, Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Κυπριακού Συνδέσμου Οικογενειακού Προγραμματισμού, ερευνήτρια για την accept-λοατ Κύπρου & Σύλβη Μάντη, Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Κυπριακού Συνδέσμου Οικογενειακού Προγραμματισμού, ερευνήτρια για την accept-λοατ Κύπρου. 2

6 Προοίμιο Σε όλη την Ευρώπη, η ομοφοβία και η μισαλλοδοξία ενάντια σε λεσβίες, ομοφυλόφιλους, αμφιφυλόφιλους και τρανς (ΛΟΑΤ) εξακολουθούν να είναι διαδεδομένα. Άτομα υπόκεινται σε διακρίσεις, στιγματίζονται και συχνά βιώνουν λεκτική ή σωματική βία, λόγω του πραγματικού ή αντιλαμβανόμενου σεξουαλικού τους προσανατολισμού ή ταυτότητας φύλου εμποδίζοντας τα ΛΟΑΤ πρόσωπα από το να απολαμβάνουν πλήρως τα οικουμενικά ανθρώπινα δικαιώματά τους. Αυτή είναι η κατάσταση για τα ΛΟΑΤ πρόσωπα και στην Κύπρο, όπως τονίζεται στην πρόσφατη μελέτη «Σεξουαλικός Προσανατολισμός στην Κύπρο: Χαρτογράφηση του Κοινωνικο-πολιτικού Κλίματος, Εμπειριών και Αναγκών/" που υλοποιήθηκε από την accept-λοατ Κύπρου και τον Κυπριακό Σύνδεσμο Οικογενειακού Προγραμματισμού. Το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει από καιρό δεσμευθεί για την καταπολέμηση των διακρίσεων στη βάση του σεξουαλικού προσανατολισμού και έχει εισαγάγει για το σκοπό αυτό μια σειρά από Συστάσεις από το Μεταξύ αυτών είναι η Σύσταση CM/Rec(2010)5, που εγκρίθηκε στις 31 Μαρτίου 2010 από την Επιτροπή Υπουργών, για μέτρα σχετικά με την αντιμετώπιση των διακρίσεων με βάση το σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου. Ως ένα από τα 47 μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης, η Κύπρος έχει συμφωνήσει και αναμένεται να λάβει υπόψη της τις συστάσεις αυτές, γεγονός που έχει χαροποιήσει την τοπική ΛΟΑΤ κοινότητα, και ιδιαίτερα εμάς στην accept ΛΟΑΤ Κύπρου. Προσδοκούσαμε σε μια αλλαγή στην κρατική αντίληψη σε σχέση με τα δικαιώματα των ΛΟΑΤ προσώπων και, μετά από περισσότερο από δύο χρόνια, προσβλέπαμε σε κάποια απτά αποτελέσματα. Κατά τη διάρκεια πρόσφατης συνάντησης με πολιτικό υψηλόβαθμο εδώ στην Κύπρο, ενώ του παρουσιάζονταν κάποια προκαταρκτικά συμπεράσματα αυτής της έκθεσης, εκείνος μουρμούρισε τη φράση «η Κύπρος υπογράφει πάρα πολλές διεθνείς συμφωνίες, χωρίς να τις διαβάζει σωστά». Τότε, δεν ήμουν σίγουρος αν αυτός ήταν ο τρόπος του για να προσπαθήσει να δικαιολογήσει την έλλειψη βασικών ενεργειών από την πλευρά του κράτους σε ό,τι αφορά τα δικαιώματα των ΛΟΑΤ προσώπων, ή αν ήταν έκφραση της δικής του απογοήτευση σε ό,τι αφορά τις κρατικές δράσεις γενικότερα. Ότι και αν ισχύει, η απάντησή του εγείρει ερωτήματα για το κατά πόσο οι αρχές υπογράφουν διεθνείς συμφωνίες επειδή κατανοούν τη σημασία τους στην προώθηση των οικουμενικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ισότητας μεταξύ των ανθρώπων, ή αν τις εκλαμβάνουν απλώς ως κουτάκια, τα οποία οφείλουν να μαρκάρουν για να αποδείξουν ότι η Κύπρος είναι καθόλα ένα Ευρωπαϊκό κράτος όπως όλα τα άλλα. Το 1998, μετά από περίοδο εσωτερικής διαμάχης πέντε ετών, οι αρχές τελικά υπέκυψαν στην απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου στην υπόθεση Μοδινός εναντίον Κύπρου και αποποινικοποίησαν τις σεξουαλικές σχέσεις μεταξύ ανδρών. Το κουτάκι τσεκαρίστηκε ως επιλυμένο και ξεχάστηκε, ενώ οι πολιτικοί συνεχάρησαν εαυτούς και αναστέναξαν με ανακούφιση. Το 2000, η Κύπρος υπέκυψε και πάλι, αυτή τη φορά στην ΕΕ, με άρση της πρόσφατης διακριτικής απαγόρευσης της «προώθησης» της ομοφυλοφιλίας. Τσεκάραμε ακόμα ένα κουτάκι. Η ίδια κατάσταση επαναλήφθηκε δύο χρόνια αργότερα, όταν η ηλικία συναίνεσης για σεξουαλική επαφή μεταξύ ανδρών εξισώθηκε με εκείνη της σεξουαλικής επαφής μεταξύ ανδρών και γυναικών. Το απλό τσεκάρισμα κουτιών που περιγράφεται πιο πάνω, απλά αποδεικνύει ότι τα δικαιώματα των ΛΟΑΤ προσώπων στην Κύπρο δεν θεωρούνται ως πραγματικά δικαιώματα ίσης σημασίας. Τα δικαιώματα αυτά δεν χαίρουν πραγματικής εκτίμησης, ενώ σε γενικές γραμμές η εφαρμογή τους θεωρείται ως μια ξένη εφεύρεση, συνοδευόμενη από τη στάση ότι «εδώ στην Κύπρο δεν έχουμε κανένα πρόβλημα με τους ομοφυλόφιλους». Αυτή τη στάση συνάντησαν πολύ συχνά οι ερευνήτριες αυτής της έκθεσης κατά τη διάρκεια των συναντήσεών τους με Τμήματα και Υπουργεία που «μπήκαν στον κόπο» να καθίσουν και να συζητήσουν τι έκαναν σχετικά με την εφαρμογή της Σύστασης CM/Rec(2010)5 της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης. Η έκθεση που κρατάτε στα χέρια σας αποτελεί ένα από τα λίγα παραδείγματα όπου κάποια πρόσωπα από την Κύπρο, όχι από το εξωτερικό, έλεγξαν κατά πόσο εμείς, ως χώρα, κάνουμε όσα θα έπρεπε να κάνουμε για την καταπολέμηση των διακρίσεων στη βάση του σεξουαλικού προσανατολισμού ή/και της ταυτότητας φύλου. Επισημαίνει πως τα διάφορα τμήματα της κυβέρνησης και των άλλων αρμόδιων αρχών πρέπει να μεταχειρίζονται όλα τα άτομα ως ίσα, ακολουθώντας τη Σύσταση. Ωστόσο, ένα από τα πιο σημαντικά ευρήματα που εντοπίστηκαν από τις ερευνήτριες ήταν ότι οι πλείστες κυβερνητικές υπηρεσίες που προσεγγίστηκαν, δεν ήταν καν ενήμερες για τη Σύσταση και 3

7 ήταν μόνο μέσα από το έργο που έγινε στα πλαίσια αυτής της έκθεσης που ενημερώθηκαν για αυτή! Αν και είναι αλήθεια ότι η Σύσταση δεν είναι νομικά δεσμευτική για το κράτος, η προφανής έλλειψη ενεργειών εκ μέρους των αρχών είναι εκπληκτική. Η πραγματικότητα είναι ότι οι πολιτικοί για μία ακόμα φορά δεν έχουν καταλάβει τη σημασία που έχει η Σύσταση για όλους τους πολίτες, και ειδικά για την ΛΟΑΤ κοινότητα της Κύπρου. Η έκθεση αυτή εξετάζει το πώς τα οικουμενικά ανθρώπινα δικαιώματα της ΛΟΑΤ κοινότητας παραβιάζονται σε διάφορους τομείς στην Κύπρο σε σχέση με τη Σύσταση. Εξετάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα σε τομείς όπως το Δικαίωμα στη Ζωή, την Ελευθερία του Συνεταιρίζεσθαι, την Ελευθερία της Έκφρασης, το Σεβασμό της Ιδιωτικής και Οικογενειακής Ζωής, την Εργασία, την Εκπαίδευση, τη Στέγαση, την Περίθαλψη της Υγείας, τον Αθλητισμό, το Δικαίωμα Αίτησης Ασύλου και τις Εθνικές Δομές Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Αυτοί όλοι είναι τομείς των οικουμενικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Θα ήθελα να συγχαρώ τις Μαργαρίτα Καψού και Σύλβη Μάντη για το πολύτιμο έργο τους στην εκπόνηση αυτής της έκθεσης. Οι πολλές ώρες που αφιέρωσαν για τους σκοπούς της έκθεσης σίγουρα θα αποφέρουν όφελος, αφού πιστεύω ότι η έκθεση θα αποδειχθεί ουσιαστικής σημασίας για τη δουλειά που κάνουμε ως accept - ΛΟΑΤ Κύπρου. Είμαι επίσης βέβαιος ότι θα είναι χρήσιμη σε ερευνητές, τόσο στην Κύπρο όσο και στο εξωτερικό, στις προσπάθειές τους να απεικονίσουν τις πραγματικές ενέργειες της κυπριακής κυβέρνησης ενάντια στις διακρίσεις σε σχέση με το σεξουαλικό προσανατολισμό ή/και την ταυτότητα φύλου. Είμαστε αισιόδοξοι ότι αν ακολουθήσει κάποια άλλη μετέπειτα έκθεση αναφορικά με την εφαρμογή της Σύστασης, αυτή θα έχει να δείξει καλύτερα αποτελέσματα τιμώντας τη χώρα μας ως ένα κράτος του οποίου οι πολίτες είναι όλοι ίσοι και αντιμετωπίζονται με ίσο σεβασμό. Κώστας Γαβριηλίδης Πρόεδρος, accept ΛΟΑΤ Κύπρου 4

8 Περιεχόμενα Ευχαριστίες... 1 I. Σύνοψη... 7 II. Συστάσεις προς την κυπριακή κυβέρνηση για δράσεις προτεραιότητας για την εφαρμογή της Σύστασης CMCE από τον Κυπριακό Σύνδεσμο Οικογενειακού Προγραμματισμού και την accept-λοατ Κύπρου III. Εισαγωγή Υπόβαθρο Σκοποί της έκθεσης Μεθοδολογία IV. Ευρήματα Η Σύσταση Παράρτημα στη Σύσταση CM/Rec(2010) i. Δικαίωμα στη ζωή, την ασφάλεια και την προστασία από τη βία ii. Ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι iii. Ελευθερία έκφρασης και ειρηνικής συνάθροισης (Ενότητα ΙΙΙ του Παραρτήματος) iv. Δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής (εξαιρουμένων ειδικών τρανς θεμάτων) (Ενότητα IV, παρ. 18, 19, και του Παραρτήματος) v. Δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής και πρόσβασης στην περίθαλψη της υγείας ειδικά τρανς θέματα (Ενότητα IV του Παραρτήματος, παρ. 20, 21 και 22, και Ενότητα VII, παρ. 35 και 36) vi. Εργασία vii. Εκπαίδευση viii. Υγεία άλλα θέματα εκτός των ειδικών τρανς θεμάτων (Ενότητα VII του Παραρτήματος παρ. 33, 34) ix. Στέγαση x. Αθλητισμός xi. Δικαίωμα στην αίτηση ασύλου xii. Εθνικές δομές ανθρωπίνων δικαιωμάτων V. Παραρτήματα Παράρτημα I Παράρτημα II - Γλωσσάριο Παράρτημα III. Έκθεση Συμμόρφωσης Τεκμηρίωσης Σύσταση I. Δικαίωμα στη ζωή, την ασφάλεια και την προστασία από τη βία II. Ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι III. Ελευθερία έκφρασης και ειρηνικής συνάθροισης IV. Δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής V. Εργασία VI. Εκπαίδευση VII. Υγεία VIII. Στέγαση IX. Αθλητισμός X. Δικαίωμα στην αίτηση ασύλου XI. Εθνικές δομές ανθρωπίνων δικαιωμάτων Για τον Κυπριακό Σύνδεσμο Οικογενειακού Προγραμματισμού Για την accept-λοατ Κύπρου

9 6

10 I. Σύνοψη Η υπό εξέταση Σύσταση αποτελεί, χωρίς αμφιβολία, ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του ευρωπαϊκού περιφερειακού συστήματος προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αφού ενθαρρύνει τη συμμόρφωση των εγχώριων μεταρρυθμίσεων με τα διεθνή πρότυπα για την προστασία των λεσβιών, γκέι, αμφιφυλόφιλων και τρανς (ΛΟΑΤ) προσώπων στα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης. Η έρευνά μας μέχρι σήμερα υποδεικνύει θεμελιώδη έλλειψη αναγνώρισης των παραβιάσεων αυτών των δικαιωμάτων, καθώς και έλλειψη κατανόησης της αναγκαιότητας της λήψης μέτρων για την ενθάρρυνση των νομοθετικών και πολιτικών μεταρρυθμίσεων. Όπως φάνηκε από τις γραπτές απαντήσεις τους στα αιτήματά μας για πληροφορίες, κοινή υπόθεση για τους οργανισμούς και τις αρχές που ήρθαμε σε επαφή ήταν ότι, δεδομένου ότι υπάρχουν λιγοστές ή καθόλου ενδείξεις «παραπόνων» ή ανακύπτοντων ζητημάτων, τότε δεν υπάρχει θέμα διακρίσεων, ή ότι δεν υφίστανται διακρίσεις. Μέχρι σήμερα, η κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας ούτε έχει παρέμβει, αλλά ούτε και έχει συμβάλει ενεργά σε ό,τι αφορά τις ΛΟΑΤ δραστηριότητες. Η ελευθερία της ειρηνικής συνάθροισης, ενώ προστατεύεται από το νόμο, είναι στην πράξη δύσκολο να αξιολογηθεί σε σχέση με τις ΛΟΑΤ συγκεντρώσεις, δεδομένου ότι μέχρι σήμερα δεν έχουν λάβει χώρα μεγάλης κλίμακας εκδηλώσεις. Εκδηλώσεις μικρότερης κλίμακας δεν έχουν αντιμετωπίσει οποιουσδήποτε περιορισμούς ή επιθέσεις, και δεν έχει γίνει ποτέ οποιαδήποτε προσφυγή στα όργανα επιβολής του νόμου ως εκ τούτου, δεν είναι δυνατή η αξιολόγηση της στάσης των φορέων επιβολής του νόμου, σε περίπτωση που προέκυπτε τέτοια ανάγκη. Από την άλλη πλευρά, στοιχεία από άλλες πηγές, συμπεριλαμβανομένων των εμπειριών των ΛΟΑΤ ατόμων, δείχνουν ότι στην πραγματικότητα η ομοφοβική παρενόχληση, συμπεριλαμβανομένης της παρενόχλησης από αρχές επιβολής του νόμου, ειδικά σε δημόσιους χώρους, είναι υπαρκτό φαινόμενο. Αξίζει να σημειωθεί ότι, στους λιγοστούς τομείς όπου η Κύπρος έχει εφαρμόσει νομοθεσία ή μέτρα για την απαγόρευση των διακρίσεων στη βάση του σεξουαλικού προσανατολισμού (π.χ. στον τομέα της απασχόλησης, από το 2004), αυτή η νομοθεσία και αυτά τα μέτρα δεν συμπεριλαμβάνουν την ταυτότητα του φύλου. Δεν γίνεται καμία αναφορά σε θέματα τρανς,σε πρωτόκολα, νομοθεσία ή πράξη. Επιπλέον, η γυναικεία (ομο)σεξουαλικότητα παραμένει αόρατη σε όλα τα επίπεδα, συμπεριλαμβανομένης της νομοθεσίας (για παράδειγμα, δεν ορίζεται ηλικία συναίνεσης για τη σεξουαλική επαφή μεταξύ γυναικών), καθώς και του δημόσιου λόγου. Μέχρι σήμερα, οι κρατικοί φορείς δεν έχουν συλλέξει στοιχεία σχετικά με διακρίσεις και/ή παραβιάσεις στη βάση του σεξουαλικού προσανατολισμού ή της ταυτότητας φύλου. Αντίστοιχες πληροφορίες από Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ), ενώ αναγνωρίζονται ως σχετικές, δεν έχουν μελετηθεί διεξοδικά από τις αρχές και δεν έχουν αποτελέσει κύρια πηγή ώστε να χρησιμοποιηθούν και να ενσωματωθούν σε κρατικές πολιτικές. Τα συμφέροντα και οι ανάγκες των ΛΟΑΤ προσώπων και οι απόψεις των ΛΟΑΤ οργανώσεων δεν λαμβάνονται υπόψη καθ οιονδήποτε τρόπο κατά την ανάπτυξη νομοθετικών και άλλων μέτρων. Οι περισσότερες κρατικές αρχές υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχει καμία σπουδή ή ανάγκη για την προστασία, είτε μέσω πολιτικής ή μέσω νομοθεσίας, των δικαιωμάτων των ΛΟΑΤ προσώπων από τη σιωπηρή αλλά ευρέως διαδεδομένη ομοφοβία και τρανσφοβία, οι οποίες διαπερνούν την κυπριακή κοινωνία μέσω της κρατικής πολιτικής και της νομοθεσίας. Αυτός ο ισχυρισμός δικαιολογείται με την επίκληση της απουσίας επίσημων καταγγελιών σε σχέση με το θέμα και την απουσία έκδηλων ομοφοβικών ή τρανσφοβικών περιστατικών. Εντούτοις, κάποια περιστατικά κραυγαλέας ομοφοβικής ρητορικής από δημόσια πρόσωπα τα τελευταία χρόνια, τα οποία έχουν προκαλέσει την προσοχή και την κριτική της κοινωνίας των πολιτών και των μέσων μαζικής ενημέρωσης φαίνεται να έχουν περάσει σχεδόν απαρατήρητα και χωρίς σχόλια από το ίδιο το κράτος. Για μια ακόμη φορά, η μόνη εξαίρεση ήταν η Εθνική Αρχή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (Αρχή κατά των Διακρίσεων ΑΚΔ), η οποία λειτουργεί κάτω από την Επίτροπο Διοικήσεως, η οποία, μετά από τη λήψη σχετικών παραπόνων, εξέδωσε πρόσφατα (Ιούνιος 2012) έκθεση καλώντας στη λήψη νομικών μέτρων για τη ρύθμιση της ρητορικής μίσους. Στην Κύπρο, ενώ γίνονται κατά καιρούς διαβουλεύσεις μεταξύ ΜΚΟ και των αρχών, οι ΜΚΟ δεν έχουν ενεργό ρόλο στην ανάπτυξη κρατικών πολιτικών, η δράση ΜΚΟ που απορρέει άμεσα από τις συστάσεις τους είναι λιγοστή. Οι ΛΟΑΤ οργανώσεις δεν έχουν, μέχρι τώρα, αντιμετωπιστεί ως σοβαροί φορείς στη διαμόρφωση θεμάτων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ιδίως όσον αφορά στο σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου, αφού δεν έχουν ακόμη κληθεί σε οποιεσδήποτε 7

11 επίσημες διαβουλεύσεις με τις κρατικές αρχές. Η πρώτη επίσημη ΛΟΑΤ οργάνωση στην Κύπρο, η accept-λοατ Κύπρου, καταχωρήθηκε ως ΜΚΟ τον Σεπτέμβριο του Επιπλέον, δεν υπάρχει αποτελεσματική κατοχύρωση των δικαιωμάτων των ομόφυλων ζευγαριών. Τα παντρεμένα ετερόφυλα ζευγάρια έχουν αποκλειστική πρόσβαση σε διάφορα προνόμια μέσω της νομοθεσίας και της κρατικής πολιτικής, τα οποία δεν παρέχονται στα ομόφυλα ζευγάρια (όπως προνομιακή στεγαστική επιδότηση και δάνεια, πιστώσεις για τοποθέτηση σε θέσεις εργασίας, κλπ.). Ενώ δεν υπάρχει διαδικασία σε σχέση με την παραχώρηση νομικής υπόστασης ή δικαιωμάτων ούτε και στα ετερόφυλα ζευγάρια που είναι εκτός γάμου, εντούτοις όταν τεκμηριώσουν ότι είναι αρραβωνιασμένα με σκοπό το γάμο λαμβάνουν αποτελεσματικά πρόσβαση σε μερικά από τα δικαιώματα και τα οφέλη στα οποία έχουν πρόσβαση τα ετερόφυλα παντρεμένα ζευγάρια. Το κράτος έχει επιδείξει λίγες έως καμία πρόθεση να διορθώσει αυτή τη διάκριση, κυρίως επειδή αποτυγχάνει να αναγνωρίσει ότι υπάρχει στην πραγματικότητα οποιαδήποτε ασυμφωνία ή διάκριση σε σχέση με το θέμα αυτό. Μετά από επανειλημμένες προτροπές από την Επίτροπο Διοικήσεως,έχει προκύψει κάποια συζήτηση για πιθανές λύσεις για πραγματικά προβλήματα που προκύπτουν ως αποτέλεσμα αυτών των διακρίσεων, με ιδιαίτερη έμφαση στην ανάγκη ρύθμισης των ομόφυλων σχέσεων και, πιο πρόσφατα, της ρητορικής μίσους και το έγκλημα που υποκινείται από το μίσος. Εντούτοις, αυτές οι συζητήσεις και διαβουλεύσεις δεν έχουν ακόμη οδηγήσει σε οποιαδήποτε απτή αλλαγή. Υπάρχουν κανονισμοί για τη νομική αναγνώριση του επαναπροσδιορισμού φύλου 1 ενός ατόμου και την διόρθωση του φύλου στα επίσημα έγγραφά του, ωστόσο φαίνεται να περιλαμβάνουν καταχρηστικές προϋποθέσεις, συμπεριλαμβανομένης της απαίτησης για χειρουργική επέμβαση επαναπροσδιορισμού των σεξουαλικών οργάνων του ενδιαφερόμενου προσώπου, καθώς και απόδειξη ότι το ενδιαφερόμενο άτομο είναι άγαμο (ή διαζευγμένο), ενώ άλλες απαιτήσεις(όπως η υποχρεωτική στείρωση) παραμένουν ασαφείς. Η διαδικασία επίσης υπαγορεύει τη διαγραφή των αρχικών εγγραφών από τα αρχεία. Δεν υπάρχει νομικό πλαίσιο για τη διασφάλιση της αναγνώρισης του επαναπροσδιορισμού φύλου σε μη κρατικά έγγραφα, όπως στα απολυτήρια του σχολείου. Το Υπουργείο Υγείας έχει επίσης αρνηθεί σε κάποιες περιπτώσεις να καλύψει το κόστος επεμβάσεων επαναπροσδιορισμού των σεξουαλικών οργάνων τρανς ατόμων, επιμένοντας, σε αντίθεση με προηγούμενη νομολογία του ΕΔΑΔ, ότι αυτές δεν είναι ιατρικώς αναγκαίες διαδικασίες. Στον τομέα της υγείας, καταγράφονται συχνά διακρίσεις, καθώς και υποτιμητική μεταχείριση τρανς ατόμων, συμπεριλαμβανομένης της άρνησης περίθαλψής τους, ηθικοπλαστική κριτική της «κατάστασής» τους, ακόμη και προτροπές προς τρανς άτομα να ζητήσουν βοήθεια από την εκκλησία. Οι ιδιαίτερες ανάγκες της υγείας των ΛΟΑΤ προσώπων παραμένουν σε μεγάλο βαθμό παραγκωνισμένες. Φαίνεται να μην υπάρχουν επίσημες οδηγίες σχετικά με την αντιμετώπιση των ΛΟΑΤ ζητημάτων κατά τη διάρκεια παροχής ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, ενώ το Υπουργείο Υγείας δεν έδωσε οποιαδήποτε απάντηση στα ερωτήματά μας σχετικά με τις υφιστάμενες πολιτικές και πρακτικές του σε σχέση με τα ΛΟΑΤ ζητήματα. Ο περί Ίσης Μεταχείρισης στην Απασχόληση και την Εργασία Νόμος του 2004 απαγορεύει τις διακρίσεις στη βάση του σεξουαλικού προσανατολισμού στον τομέα της απασχόλησης και της εργασίας, αλλά δεν περιέχει οποιαδήποτε αναφορά στην ταυτότητα φύλου. Εκτός από τη νομική προστασία, δεν υπάρχουν σε ισχύ άλλα μέτρα ή πολιτικές για την ευαισθητοποίηση, ή την ενθάρρυνση, μέσα από κώδικες δεοντολογίας, εκπαιδευτικών προγραμμάτων, ή προγραμμάτων θετικής δράσης, της ισότιμης πρόσβασης στην απασχόληση για τα ΛΟΑΤ άτομα. Επιπλέον, τα τρανς πρόσωπα δεν έχουν καμία νομική ή άλλου είδους προστασία. Δεν φαίνεται να έχει αναγνωριστεί η ύπαρξη τέτοιας ανάγκης από τις αρμόδιες αρχές, παρά τα εμπειρικά στοιχεία που τεκμηριώνουν την ύπαρξη διακρίσεων στη βάση της ταυτότητας φύλου σε διάφορες πτυχές της απασχόλησης. Η κατάσταση στις ένοπλες δυνάμεις εξακολουθεί να είναι προβληματική. Οι Εκπρόσωποι του Υπουργείου Άμυνας θεωρούν ότι δεν υπάρχει ζήτημα διακρίσεων που να πρέπει να αντιμετωπιστεί στο πλαίσιο του στρατού, «νοουμένου ότι η συμπεριφορά των ατόμων αυτών συμβαδίζει με τους κανόνες και κανονισμούς της Εθνικής Φρουράς». Επίσης, υποστηρίζουν ότι δεν υφίστανται παρενοχλήσης, ότι δεν υπάρχουν «απάνθρωπες τελετές μύησης», ή οποιαδήποτε άλλη μορφή 1 με τον όρο «επαναπροσδιορισμός φύλου» στο παρόν κείμενο νοείται «ο επαναπροσδιορισμός από το φύλο που αποδόθηκε σε ένα άτομο κατά τη γέννησή του στο φύλο με το οποίο το ίδιο το άτομο αυτοπροσδιορίζεται» 8

12 κακομεταχείρισης, αν και δεν αναφέρθηκε να εφαρμόζεται κάποιο σύστημα για την καταγραφή τέτοιων περιστατικών σε περίπτωση που αυτά λάβουν χώρα. Δεν υπάρχει καμία αναφορά στο σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου. Οι κώδικες συμπεριφοράς ή στις στρατιωτικές διαδικασίες, δεν περιέχουν κάποια αναφορά στο σεξουαλικό προσανατολισμό και στην ταυτότητα του φύλου και οι εκπρόσωποι των ένοπλων δυνάμεων δεν θεωρούν ότι υπάρχει ανάγκη για τέτοιου είδους κώδικες ή διαδικασίες. Σε αντίθεση με αυτούς τους ισχυρισμούς, σύμφωνα με τα δικά μας στοιχεία, μερικά από τα πιο σοβαρά περιστατικά ομοφοβικής παρενόχλησης και διακρίσεων φαίνεται να έχουν συμβεί στο στρατό και συμπεριλαμβάνουν χλευασμούς, σωματικές επιθέσεις και βιασμούς. Στον τομέα της εκπαίδευσης, έχει σημειωθεί κάποια πρόοδος στα πλαίσια της πρόσφατης μεταρρύθμισης των αναλυτικών προγραμμάτων, κατά την οποία εισήχθησαν δείκτες στον τομέα της εκπαίδευσης για την υγεία, για την κάλυψη θεμάτων που περιλαμβάνουν το σεξουαλικό προσανατολισμό. Εντούτοις, ενώ η δική μας τεκμηρίωση και οι μαρτυρίες εκπαιδευτικών παρουσιάζουν ότι ο ομοφοβικός εκφοβισμός στα σχολεία είναι συχνό φαινόμενο, δεν υπάρχει κάποιο επίσημο σύστημα καταγραφής τέτοιων περιστατικών στο ίδιο το δημόσιο σύστημα της εκπαίδευσης. Οι εκπαιδευτικοί θεωρούν ότι περιορίζονται από την έλλειψη οποιωνδήποτε επίσημων κατευθυντήριων γραμμών και εκπαίδευσής τους σε σχέση με το χειρισμό περιστατικών ομοφοβικού εκφοβισμού στα σχολεία. Η νομοθεσία σχετικά με τη στέγαση δεν παρέχει οποιουδήποτε είδους προστασία έναντι των διακρίσεων στη βάση του σεξουαλικού προσανατολισμού ή της ταυτότητας φύλου, ωστόσο ο γενικός περί Καταπολέμησης των Φυλετικών και Ορισμένων Άλλων Διακρίσεων (Επίτροπος) Νόμος καλύπτει τον τομέα της στέγασης, καθώς και άλλους τομείς και, ενώ συγκεκριμένες πτυχές της στέγασης (όπως το ενοίκιο, οι πωλήσεις, οι εξώσεις, τα δάνεια) δεν προσδιορίζονται, η Επίτροπος Διοικήσεως (ΑΚΔ) ερμηνεύει το νόμο να καλύπτει όλες τις πτυχές που σχετίζονται με τη στέγαση. Στην πράξη, τα τμήματα που ασχολούνται με τη στέγαση δεν φαίνεται να είναι ενήμερα για τις απαιτήσεις για την εξάλειψη των διακρίσεων στη βάση του σεξουαλικού προσανατολισμού, αφού στην απάντησή τους ανέφεραν ότι δεν υπάρχει νόμος που να απαγορεύει ρητά τις διακρίσεις. Δεν αναφέρουν την ύπαρξη οποιωνδήποτε σχετικών πολιτικών ή κατευθυντήριων γραμμών, ούτε και καμία πρόθεση να προβούν σε τροποποιήσεις στην τρέχουσα πρακτική για τη διασφάλιση της ίσης πρόσβασης για τα ΛΟΑΤ πρόσωπα, ή της παροχής οποιωνδήποτε δικαιωμάτων στέγασης σε ομόφυλα ζευγάρια, τη στιγμή που τα ετερόφυλα ζευγάρια απολαμβάνουν πρόσβαση σε συγκεκριμένα δικαιώματα που αφορούν τη στέγαση. Ο αθλητισμός είναι ίσως το πεδίο όπου η τεκμηρίωση είναι ιδιαίτερα ελλιπής, κάτι που και σε συνένετευξη που μας έδωσε επίσης επιβεβαίωσε ακαδημαϊκός εμπειρογνώμονας στον τομέα αυτό. Ο Κυπριακός Οργανισμός Αθλητισμού δεν περιλαμβάνει οποιεσδήποτε ρητές διατάξεις σε σχέση με το σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου στους κώδικες συμπεριφοράς του, ή μέσω των προγραμμάτων ή των πολιτικών στο πλαίσιο του Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής του, αν και ο Κυπριακός Οργανισμός Αθλητισμού φαίνεται να ερμηνεύει τις γενικές διατάξεις περί ρατσισμού στους κώδικες δεοντολογίας να ισχύουν και σε σχέση με ομοφοβικά περιστατικά. Εκφράστηκε η προώθηση για αντιμετώπιση της κατάστασης, προώθηση της Σύστασης στις αθλητικές οργανώσεις και συνεργασία με ΛΟΑΤ οργάνωση, αλλά παραμένει η υλοποίησή τους στην πράξη. Στην Κύπρο, o βάσιμος φόβος δίωξης λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού είναι λόγος για παραχώρηση του καθεστώτος πρόσφυγα. Η ταυτότητα φύλου δεν περιλαμβάνεται στο νόμο, αλλά έχουν εξεταστεί κάποιες υποθέσεις και έχει παραχωρηθεί το καθεστώς πρόσφυγα στους αιτητές. Στην πράξη, η διαδικασία εξέτασης αιτήσεων ασύλου, στη βάση του σεξουαλικού προσανατολισμού ή της ταυτότητας φύλου είναι προβληματική, με σειρά παραπόνων προς το ΑΚΔ που αφορούσαν σχετικές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Υπηρεσία Ασύλου και τα στοιχεία των εμπειρογνωμόνων παρέχουν αντικρουόμενες πληροφορίες όσον αφορά την εφαρμογή της αρχής της μη επαναπροώθησης. Η Υπηρεσία Ασύλου ισχυρίζεται ότι κανένα πρόσωπο δεν απελαύνεται στη χώρα καταγωγής του εφόσον βρίσκεται σε κίνδυνο όμως τα στοιχεία των εμπειρογνωμόνων υποστηρίζουν ότι η αιτιολογία της διακριτικής ευχέρειας χρησιμοποιείται τακτικά κατά τη διαδικασία εξέτασης αιτήσεων ασύλου, και αναφέρουν παραδείγματα όπου αιτήσεις ασύλου απορρίφθηκαν ενώ τα πρόσωπα τα οποία αφορούσαν διέτρεχαν κίνδυνο απέλασής τους στη χώρα καταγωγής τους εάν δεν παρενέβαινε η ΑΚΔ, παρά τις σαφείς ενδείξεις ότι κάτι τέτοιο θα έθετε σε κίνδυνο την ασφάλειά τους. 9

13 Το Γραφείο της Επιτρόπου Διοικήσεως, και συγκεκριμένα η Αρχή κατά του Ρατσισμού και των Διακρίσεων, έχει την αρμοδιότητα να εξετάζει παράπονα που αφορούν διακρίσεις στη βάση του σεξουαλικού προσανατολισμού αν και η ταυτότητα φύλου δεν ορίζεται ξεκάθαρα στην αρμοδιότητα της, η ίδια η Αρχή κατά του Ρατσισμού και των Διακρίσεων έχει εξετάσει παράπονα που αφορούν και την ταυτότητα φύλου, αν και οι σχετικές εκθέσεις δεν έχουν ακόμα δημοσιευτεί. Η Αρχή κατά του Ρατσισμού και των Διακρίσεων έχει αναπτύξει ειδικές δράσεις στην ευαισθητοποίηση σχετικά με τις ανάγκες της ΛΟΑΤ κοινότητας στην Κύπρο με την έκδοση πολυάριθμων εκθέσεων και καλώντας για λήψη δράσης, αξιοποιώντας κατά τη διαδικασία τη Σύσταση της Επιτροπής Υπουργών CM/Rec(2010)5, και δρα ως o ισχυρή σύμμαχος των ΛΟΑΤ και άλλων ΜΚΟ για θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Κατά τη διάρκεια της παρούσας έρευνας, οι ερευνήτριες διαπίστωσαν ότι η σύσταση CM/Rec(2010)5 δεν είχε μεταφραστεί στα ελληνικά από οποιοδήποτε κρατικό φορέα, ούτε και είχε ακόμα διανεμηθεί από τις περισσότερες αρχές, ακόμη και μετά που οι συγγραφείς τους διέθεταν μετάφραση στην ελληνική γλώσσα. Στην πραγματικότητα, οι περισσότερες αρμόδιες αρχές και άλλοι φορείς έλαβαν πληροφόρηση σχετικά με τη Σύσταση μέσα από τη δουλειά μας στα πλαίσια αυτού του έργου. Αν και δεν υπάρχει καμία νομική υποχρέωση για τη μετάφραση και τη διάδοση της Σύστασης, κάτι τέτοιο θα ήταν ένα σημαντικό βήμα στην αναγνώριση της ανάγκης για να βελτιωθεί η συμμόρφωση με τη Σύσταση και για την προώθηση των δικαιωμάτων των ΛΟΑΤ προσώπων στην Κύπρο. Συμπερασματικά, οι κυπριακές αρχές ως επί το πλείστον δεν φαίνεται να εφαρμόζουν τη CM/Rec(2010)5. Από τη στιγμή της υιοθέτησής της μέχρι και την ολοκλήρωση της παρούσας έκθεσης (Νοέμβριος 2012), υπήρξε ελάχιστη έως καθόλου δράση συμπεριλαμβανομένων της θέσπισης νόμων και της εισαγωγής πολιτικών που να αποσκοπεί στην εφαρμογή της Σύστασης, αν και μικρή κινητικότητα σημειώθηκε σε συγκεκριμένους τομείς, όπως εκείνους που αφορούν τα Μέσα Ενημέρωσης και την Εκπαίδευση. Ο μόνος κρατικός φορέας που έχει ασχοληθεί εκτενώς και ουσιαστικά με ΛΟΑΤ θέματα, συμπεριλαμβανομένης και της CM/Rec(2010)5, είναι η ΑΚΔ 10

14 II. Συστάσεις προς την κυπριακή κυβέρνηση για δράσεις προτεραιότητας για την εφαρμογή της Σύστασης CMCE από τον Κυπριακό Σύνδεσμο Οικογενειακού Προγραμματισμού και την accept-λοατ Κύπρου. 1. Ανάπτυξη και θέσπιση μεσοπρόθεσμου/μακροπρόθεσμου σχεδίου δράσης για την εφαρμογή της Σύστασης. 2. Διάδοση της Σύστασης προς τις αρμόδιες αρχές, ώστε να μπορούν να εφαρμόσουν τα μέτρα στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων τους. 3. Ρητή συμπερίληψη της ταυτότητας φύλου στον κατάλογο των λόγων καταπολέμησης των διακρίσεων του νόμου για την καταπολέμηση των διακρίσεων στην Κύπρο περί Καταπολέμησης των Φυλετικών και Ορισμένων Άλλων Διακρίσεων Νόμος του 2004 [N.42(I)/2004] άρθρο 5(α) και άρθρο 6(1). 4. Τροποποίηση του Ποινικού Κώδικα (Κεφάλαιο 154, άρθρα 152, 153 και 171) ούτως ώστε να αποσαφηνιστεί η ηλικία συναίνεσης για τις σεξουαλικές σχέσεις μεταξύ γυναικών και να διορθωθεί ο ορισμός του βιασμού (Κεφάλαιο 154, άρθρο 144) συμπεριλαμβάνοντας πράξεις σεξουαλικής επαφής χωρίς τη συναίνεση ή με εξαναγκασμό σε συναίνεση που διαπράττονται είτε από έναν άνδρα ή μια γυναίκα κατά ενός άνδρα ή μιας γυναίκας (και όχι μόνο από έναν άνδρα κατά μιας γυναίκας). 5. Ανάθεση ευθύνης στο Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως για θέματα διασφάλισης της μη διάκρισης στη βάση του σεξουαλικού προσανατολισμού ή της ταυτότητας φύλου, είτε με τη δημιουργία νέας ειδικής μονάδας εντός του Υπουργείου ή με την ανάθεση της ευθύνης σε κάποιο αρμόδιο τμήμα. 6. Τροποποίηση του νόμου για την καταπολέμηση ορισμένων μορφών και εκφάνσεων ρατσισμού και ξενοφοβίας μέσω του ποινικού δικαίου [N.134(Ι)/2011], ώστε το άρθρο 1 να συμπεριλάβει και τις ομοφοβικές και τρανσφοβικές εκφράσεις μίσους στον ορισμό του «μίσους», καθώς και στον κατάλογο αδικημάτων, άρθρο 3(1)(β). 7. Εφαρμογή νομοθετικών μέτρων σε ποινικές διατάξεις που να καθορίζουν διεξοδικά και να αντιμετωπίσουν τα εγκλήματα μίσους, αναγνωρίζοντας το ομοφοβικό ή τρανσφοβικό κίνητρο ως επιβαρυντικό παράγοντα σε σχέση με κοινά εγκλήματα. 8. Αναθεώρηση των εσωτερικών κανονισμών και της πολιτικής/πρακτικής παραχώρησης προνομίων σε ετερόφυλα ζευγάρια σε σχέση με τη στέγαση (χορήγηση δανείων ή επιδοτήσεων), και την παροχή ισότιμης πρόσβασης για ομόφυλα ζευγάρια. 9. Παροχή δικαιωμάτων στέγασης στα ΛΟΑΤ πρόσωπα, ιδιαίτερα για τα νεαρά και τα τρανς πρόσωπα, αναγνωρίζοντας τα ως ιδιαίτερα ευάλωτη ομάδα. 10. Εξέταση της δυνατότητας παροχής, χωρίς διακρίσεις, στα ομόφυλα ζευγάρια νομικών ή άλλων μέσων, για την αντιμετώπιση των πρακτικών προβλημάτων που σχετίζονται με την κοινωνική πραγματικότητα στην οποία ζουν, σύμφωνα με τις συστάσεις του ΑΚΔ αναφορικά με τη ρύθμιση των ομόφυλων σχέσεων. 11. Να διασφαλιστεί ότι το Υπουργείο Υγείας θα ευθυγραμμίσει τις διαδικασίες του σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα όσον αφορά την ανάγκη για πρόσβαση σε ιατρικές διαδικασίες που σχετίζονται με τη μετάβαση των τρανς ατόμων από το φύλο που τους δόθηκε κατά τη γέννησή τους στο φύλο με το οποίο τα ίδια αυτοπροσδιορίζονται, προς συμμόρφωση με την εξελισσόμενη σχετική νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σε αυτό το θέμα. 12. Εισαγωγή διατάξεων στη σχετική νομοθεσία για την αλλαγή του ονόματος και του φύλου τόσο στα επίσημα όσο και στα μη κρατικά έγγραφα. 13. Αναθεώρηση και τροποποίηση εκείνων των απαιτήσεων που θεωρούνται καταχρηστικές, όπως η υποχρεωτική στείρωση, για την αναγνώριση του φύλου με το οποίο κάποιο πρόσωπο αυτοπροσδιορίζεται,. 14. Θέσπιση μέτρων εντός των ενόπλων δυνάμεων (Κυπριακή Εθνική Φρουρά) τα οποία να παρέχουν προστασία στα ΛΟΑΤ πρόσωπα έναντι ανακρίσεων, προειδοποιήσεων, εκμετάλλευσης, εκφοβισμού, απάνθρωπων τελετών μύησης, εξευτελισμούς και άλλων μορφών κακομεταχείρισης. Επιπλέον, να αναγνωριστεί η ανάγκη για την καταπολέμηση των διακρίσεων, μέσω κωδικών δεοντολογίας και να αναπτυχθεί ουσιαστική εκπαίδευση που να 11

15 ανταποκρίνεται στην ανάγκη για την καταπολέμηση των διακρίσεων σε βάρος των ΛΟΑΤ προσώπων και να προωθηθούν η ανοχή και ο σεβασμός. 15. Βελτίωση των εκπαιδευτικών πολιτικών στο σχολικό πρόγραμμα που σχετίζονται με το σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου και διασφάλιση της ύπαρξης προγραμμάτων αρχικής και ενδοϋπηρεσιακής κατάρτισης για το εκπαιδευτικό προσωπικό, που να αφορούν την αντιμετώπιση των θεμάτων που προκύπτουν σε σχέση με το σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου. Να διασφαλιστεί ότι τα εν λόγω προγράμματα κατάρτισης θα εισαχθούν στη συνεχή εκπαιδευτική κατάρτιση και θα αναθεωρούνται ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Επιπρόσθετα,θα πρέπει να αποθαρρύνεται ρητά γενιόκτερα, η προώθηση άκαμπτων και στερεοτυπικών έμφυλων ρόλων μέσα από το σχολικό πρόγραμμα και το σχολικό περιβάλλον. 16. Διεξαγωγή εμπειρικής έρευνας σε σχέση με τους έμφυλους ρόλους και τα στερεότυπα στον κυπριακό αθλητισμό και ανάπτυξη πολιτικών για την προώθηση της πολυμορφίας και της ανοχής στον αθλητισμό, με τη συμμετοχή ΛΟΑΤ προσώπων. 12

16 III. Εισαγωγή Υπόβαθρο Στις 31 Μαρτίου 2010, η Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης εισήγαγε τη Σύστασή της προς τα κράτη μέλη «σχετικά με τα μέτρα για την καταπολέμηση των διακρίσεων στη βάση του σεξουαλικού προσανατολισμού ή της ταυτότητας φύλου». Η εισαγωγή της παρούσας Σύστασης αποτελεί μια ιστορική στιγμή στον τομέα της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των ΛΟΑΤ προσώπων και χαιρετίστηκε από τους θεσμούς της κοινωνίας των πολιτών ως ένα σημαντικό βήμα προς την υλοποίηση των μακροχρόνιων αγώνων για ισότητα. Όπως έχει αναγνωρίσει ο Γενικός Γραμματέας του Συμβουλίου της Ευρώπης Thorbjørn Jagland, η Σύσταση αποτελεί το πρώτο παγκοσμίως διεθνές νομικό μέσο που ασχολείται ειδικά με τις διακρίσεις στη βάση αυτών των λόγων, που ο ίδιος χαρακτήρισε ως «μία από τις πιο μακροχρόνιες και δύσκολες μορφές διακρίσεων προς καταπολέμηση». 2 Σε γενικές γραμμές, η σύσταση περιλαμβάνει τρία βασικά στοιχεία: Ενισχύει την βασική αρχή της οικουμενικότητας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ότι δηλαδή τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι οικουμενικά και ισχύουν για όλα τα άτομα, συμπεριλαμβανομένων των ΛΟΑΤ προσώπων. Αναγνωρίζει τις μακροχρόνιες και συνεχείς διακρίσεις που αντιμετωπίζουν τα ΛΟΑΤ πρόσωπα στη βάση του σεξουαλικού τους προσανατολισμού ή της ταυτότητας φύλου τους. Αναγνωρίζει ότι απαιτούνται συγκεκριμένες δράσεις για τη διασφάλιση της πλήρους απόλαυσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τα ΛΟΑΤ πρόσωπα και καθορίζει τα μέτρα που πρέπει να λάβουν οι κυβερνήσεις των κρατών μελών προς αυτή την κατεύθυνση. H Σύσταση εγκρίθηκε ομόφωνα από τα 47 κράτη μέλη του ΣτΕ. Μολονότι, ως Σύσταση και όχι Συνθήκη, δεν είναι νομικά δεσμευτική, θεμελιώνεται γερά στις υφιστάμενες νομικά δεσμευτικές διεθνείς και ευρωπαϊκές υποχρεώσεις των κρατών-μελών για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα οποία, ως εκ τούτου, έχουν σαφή υποχρέωση να εφαρμόζουν τα κύρια μέλη της. Αποτελεί, επίσης, σημαντική ένδειξη πανευρωπαϊκής συναίνεσης και χειρονομία πολιτικής βούλησης για προληπτική δράση προς τη βελτίωση της νομικής προστασίας των ΛΟΑΤ προσώπων στα κράτη μέλη του οργανισμού. Η Σύσταση αποτελείται από τρία μέρη: πρώτον, ένα προοίμιο, το οποίο καθορίζει το πλαίσιο για την έγκρισή της, καθώς και τις βασικές αρχές που τη διέπουν δεύτερον, το λειτουργικό κείμενο της Σύστασης, το οποίο είναι πολύ σύντομο, και το οποίο καταγράφει τα γενικά μέτρα που πρέπει να ληφθούν και τρίτον, ένα παράρτημα, όπου καθορίζονται συγκεκριμένα μέτρα για τη διασφάλιση της απόλαυσης των δικαιωμάτων και την καταπολέμηση των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε ένα ευρύ φάσμα πεδίων και όπου συμπεριλαμβάνονται τα εγκλήματα μίσους, η ρητορική μίσους, η ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι, της έκφρασης και της συνάθροισης, το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωή, η απασχόληση, η εκπαίδευση, η υγεία και η στέγαση, ο αθλητισμός, το δικαίωμα αίτησης ασύλου, καθώς και οι πολλαπλές διακρίσεις. Περιλαμβάνει επίσης, τμήμα σχετικά με το ρόλο των εθνικών δομών για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η Σύσταση υποστηρίζεται από ένα επεξηγηματικό υπόμνημα, στο οποίο καταγράφονται τα διεθνή όργανα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τα νομικά προηγούμενα στα οποία βασίζονται τα επιμέρους μέτρα που περιγράφονται στη Σύσταση και το Παράρτημα. 2 Γενική Διεύθυνση Επικοινωνίας του Συμβουλίου της Ευρώπης, «Το Συμβούλιο της Ευρώπης για την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων για τις λεσβίες, τα ομοφυλόφιλα, τα αμφισεξουαλικά και τα τρανς πρόσωπα» (ανακοίνωση τύπου), 1 Μαρτίου 2010, διαθέσιμη στο σύνδεσμο <wcd.coe.int/viewdoc.jsp?id= &site=dc&backcolorinternet=f5ca75&backcolorintranet=f5ca75&backcolorl ogged=a9bace> [πρόσβαση στις 17 November 2012]. 13

17 Σκοποί της έκθεσης Ο σκοπός της παρούσας έκθεσης είναι να εξετάσει την πρόοδο που έχει σημειωθεί από τις κυπριακές αρχές όσον αφορά την εφαρμογή της Σύστασης και να αναδείξει τους τομείς όπου απαιτείται περαιτέρω δράση. Καταγράφοντας ποια μέτρα έχουν ολοκληρωθεί, και ποια δεν έχουν, παρέχεται ένα σημείο αναφοράς για τη μέτρηση της περαιτέρω προόδου όσον αφορά την εφαρμογή της Σύστασης κατά τα επόμενα χρόνια. Η έκθεση απευθύνεται σε δύο κύριες ομάδες στόχους. Κατ αρχάς, σε εθνικό επίπεδο, στους πολιτικούς ηγέτες και τους δημόσιους υπαλλήλους που είναι υπεύθυνοι για την εφαρμογή της Σύστασης. Δεύτερον, στην Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης, η οποία συμφώνησε, κατά την έγκριση της Σύστασης, ότι θα διενεργείτο ανασκόπηση της προόδου ως προς την εφαρμογή της κατά το Μάρτιο του Σκοπός είναι όπως η έκθεση αυτή συμβάλει στην εν λόγω ανασκόπηση. Μεθοδολογία Η αξιολόγηση της προόδου της έκθεσης που διεξάγεται στην έκθεση βασίζεται σε ένα κατάλογο ελέγχου των συγκεκριμένων και λεπτομερών μέτρων που απαιτούνται από τη Σύσταση. Ο κατάλογος μέτρων προέρχεται από το κείμενο της Σύστασης και το παράρτημά του και συμπληρώνεται με επιπρόσθετα στοιχεία που παρατίθενται στο επεξηγηματικό υπόμνημα. Αυτός ο κατάλογος ελέγχου, καθώς και τα στοιχεία τα οποία οι συγγραφείς στον Κυπριακό Σύνδεσμο Οικογενειακού Προγραμματισμού και στην accept-λοατ Κύπρου έχουν συγκεντρώσει προκειμένου να αξιολογηθεί η πρόοδος στην εφαρμογή των επιμέρους μέτρων της Σύστασης, παρατίθενται στο Παράρτημα III που φέρει τον τίτλο «Έκθεση για τη Συμμόρφωση Τεκμηρίωσης». Τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση της προόδου στην εφαρμογή της Σύστασης έχουν ληφθεί από διάφορες πηγές: Απαντήσεις από τα επιμέρους υπουργεία και υπηρεσίες στις επιστολές από τον Κυπριακό Σύνδεσμο Οικογενειακού Προγραμματισμού και την accept-λοατ Κύπρου, όπου παρατίθονταν οι σχετικές ερωτήσεις από τον κατάλογο ελέγχου και ζητούνταν τα σχόλιά τους σχετικά με τις ενέργειες που έγιναν για την εφαρμογή των σχετικών μέτρων. Πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν μέσω των συναντήσεων που πραγματοποίησαν οι ερευνήτριες με εκπροσώπους των αρμόδιων υπουργείων και υπηρεσιών για ανταπόκριση στις σχετικές ερωτήσεις του καταλόγου ελέγχου. Πληροφορίες από δημοσιευμένες πηγές, όπως οι εκθέσεις για την Κύπρο που αναφέρονται από τον Επίτροπο του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, ως τεκμηρίωση στην έκθεσή του με τίτλο «Οι διακρίσεις στη βάση του σεξουαλικού προσανατολισμού και της ταυτότητας φύλου στην Ευρώπη», καθώς και οι ετήσιες εκθέσεις της ILGA-Europe. Επίσης, χρησιμοποιήθηκαν πληροφορίες από εθνικές εκθέσεις και εκθέσεις υποθέσεων στις οποίες αξιολογούνται παράπονα για διακρίσεις στη βάση του σεξουαλικού προσανατολισμού ή της ταυτότητας φύλου που υποβλήθηκαν στην Αρχή κατά του Ρατσισμού και των Διακρίσεων (Γραφείο Επιτρόπου Διοικήσεως). Έρευνα και στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από τον Κυπριακό Σύνδεσμο Οικογενειακού Προγραμματισμού και την accept-λοατ Κύπρου στα πλαίσια των εργασιών τους, ιδίως μέσω προγραμμάτων που διεξάγονται στο πλαίσιο του Ταμείου Τεκμηρίωσης Παραβιάσεων Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της ILGA-Europe, καθώς και από άλλες μη κυβερνητικές οργανώσεις. Πληροφορίες που είναι διαθέσιμες στα κυπριακά μέσα μαζικής ενημέρωσης και σε διαδικτυακές πηγές. Σε σχέση με τα θέματα για τα οποία δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία, διενεργήθηκαν ακόμη συνεντεύξεις με ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες ή ακαδημαϊκούς που ασχολούνται με τους εν λόγω τομείς (όπως π.χ. έγινε για τις ενότητες που αφορούν τον αθλητισμό και το άσυλο). 14

18 IV. Ευρήματα Η Σύσταση Το λειτουργικό κείμενο της Σύστασης περιλαμβάνει τέσσερα βασικά τμήματα: μια επισκόπηση των υφιστάμενων μέτρων για την εξάλειψη κάθε διάκρισης στη βάση του σεξουαλικού προσανατολισμού ή της ταυτότητας φύλου, εισηγήσεις για τη θέσπιση αποτελεσματικών μέτρων για την καταπολέμηση των διακρίσεων αυτών, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι τα θύματα έχουν πρόσβαση σε αποτελεσματικά ένδικα μέσα, και να διασφαλιστεί ότι η σύσταση θα μεταφραστεί και θα διανεμηθεί όσο το δυνατόν ευρύτερα. Αναμένεται επίσης, από τα κράτη μέλη να καθοδηγούνται από τις αρχές και τα μέτρα που περιέχονται στο παράρτημα της Σύστασης. Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στην Έκθεση Τεκμηρίωσης της Συμμόρφωσης δείχνουν ότι οι κρατικές αρχές δεν έχουν λάβει αποτελεσματικά μέτρα για την καταπολέμηση των διακρίσεων στη βάση του σεξουαλικού προσανατολισμού ή της ταυτότητας φύλου. Γενικά, οι κρατικές αρχές στην Κύπρο δεν φαίνεται να αναφέρουν ρητά το σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου στα μέτρα για την καταπολέμηση της ρητορικής μίσους, των διακρίσεων ή ως κίνητρο για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ως εκ τούτου, η πρόσβαση σε νομική προστασία και/ή προσφυγή, παραμένει επίσης από περιορισμένη έως ανύπαρκτη. Οι κρατικές αρχές δεν έχουν προχωρήσει σε μετάφραση και διάδοση της Σύστασης. Παρά το γεγονός ότι η ερευνητική ομάδα μετάφρασε τη Σύσταση, ελάχιστοι από τους φορείς με τους οποίους ήλθαμε σε επαφή έλαβαν υπόψη τους την εισήγηση για διάδοσή της (κανένας από αυτούς δεν την ακολούθησε όμως) και μέχρι σήμερα, ούτε η μετάφραση, αλλά ούτε και το αρχικό κείμενο της Σύστασης έχουν δημοσιευθεί επίσημα με οποιοδήποτε τρόπο. Η κυπριακή κυβέρνηση δεν έχει αναθέσει την ευθύνη για το συντονισμό της εφαρμογής της Σύστασης σε οποιαδήποτε κρατική υπηρεσία. Ενώ από τα ερευνητικά μας δεδομένα προκύπτει ότι ορισμένα τμήματα, όπως το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού και η Αρχή Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου, έχουν σημειώσει κάποια πρόοδο στην ευαισθητοποίηση του κοινού και τη νομική μεταρρύθμιση, αντίστοιχα, εντούτοις δεν εντοπίστηκαν πουθενά επίσημα στοιχεία που να αφορούν την προώθηση της αποδοχής των ΛΟΑΤ προσώπων, ή έγγραφα που να στοχεύουν στην εξάλειψη της ομοφοβίας και της τρανσφοβίας. Επιπλέον, η έρευνά μας δεν εντόπισε ούτε παραδείγματα δημιουργίας αποτελεσματικών μηχανισμών για νομική προστασία, συμπεριλαμβανομένης της επαρκούς αποκατάστασης για τα πρόσωπα που βίωσαν διακρίσεις ή παραβιάσεις. Οι βασικές μορφές στήριξης που εντοπίστηκαν είναι αφορούν συμμετοχή σε ΛΟΑΤ εκδηλώσεις εκ μέρους της Επιτρόπου Διοικήσεως και από κάποια άτομα που κατέχουν υψηλόβαμες θέσεις.. Η Επίτροπος Διοικήσεως είναι ο μόνος κρατικός φορέας που έχει διεξάγει έρευνες, έχει προβεί σε συστάσεις και αξιολόγηση παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη βάση του σεξουαλικού προσανατολισμού ή της ταυτότητας φύλου. Δεν υπάρχουν παραδείγματα εκδηλώσεων, αξιολογήσεων και/ή δράσεων που να οργανώθηκαν από κρατικές υπηρεσίες και που να αφορούν άμεσα τα ΛΟΑΤ ζητήματα. 15

19 Παράρτημα στη Σύσταση CM/Rec(2010)5 i. Δικαίωμα στη ζωή, την ασφάλεια και την προστασία από τη βία α. «Εγκλήματα μίσους» και άλλα αδικήματα με κίνητρο το μίσος Οι βασικές συστάσεις στην ενότητα Ι.Α του Παραρτήματος καλύπτουν τα ζητήματα της εκπαίδευσης των αστυνομικών, του δικαστικού και σωφρονιστικού προσωπικού, της θέσπισης ενός ανεξάρτητου μηχανισμού για τη διερεύνηση των εγκλημάτων μίσους που φέρονται να διαπράχθηκαν από το προσωπικό των σωμάτων επιβολής του νόμου και των φυλακών, καθώς και μια σειρά από άλλα νομοθετικά και άλλα μέτρα για την καταπολέμηση των εγκλημάτων μίσους και τα περιστατικά με κίνητρο το μίσος στη βάση του σεξουαλικού προσανατολισμού ή της ταυτότητας φύλου, συμπεριλαμβανομένης και της νομοθεσίας για τα εγκλήματα μίσους. Τα κράτη μέλη οφείλουν επίσης να συγκεντρώνουν και να αναλύουν στοιχεία σχετικά με τη συχνότητα και τη φύση των διακρίσεων στον τομέα αυτό. Συνολικά, αναγνωρίζονται περίπου 17 μέτρα σε αυτή την ενότητα στην Έκθεση Συμμόρφωσης Τεκμηρίωσης. Το Τμήμα Φυλακών δεν ανταποκρίθηκε στα αιτήματά μας για παροχή πληροφοριών για τους σκοπούς της παρούσας έρευνας, ενώ οι πληροφορίες που παρασχέθηκαν από το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως ήταν λιγοστές. Οι πληροφορίες που παρουσιάζονται προήλθαν σχεδόν αποκλειστικά από αλληλογραφία με έναν εκπρόσωπο της Αστυνομίας. Όπως καταδεικνύει η ανεξάρτητη έρευνα που διεξήχθηκε, αυτό το σημείο του παραρτήματος δεν παρουσιάζεται να εφαρμόζεται από το κυπριακό Τμήμα Φυλακών και εν μέρει δεν εφαρμόζεται από τις αστυνομικές αρχές. Δεν υπάρχουν οποιαδήποτε νομοθετικά μέτρα για το σαφή καθορισμό ή την καταπολέμηση των εγκλημάτων μίσους που να αναγνωρίζουν το σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου είτε ως πιθανό κίνητρο, είτε ως μορφή προκατάληψης, είτε ως επιβαρυντικό παράγοντα. Προγράμματα κατάρτισης που να διασφαλίζουν ότι η αστυνομία και το δικαστικό σώμα διαθέτουν γνώσεις, δεξιότητες και κώδικες δεοντολογίας για την αναγνώριση τέτοιων εγκλημάτων, επίσης δεν υπάρχουν. Λόγω της μη παροχής στοιχείων από το Τμήμα Φυλακών, δεν μπορεί να προσδιοριστεί κατά πόσον το προσωπικό των φυλακών λαμβάνει οποιαδήποτε εκπαίδευση, ή δεσμεύεται από κώδικες συμπεριφοράς ή πρωτόκολλα για την αντιμετώπιση των διακρίσεων που σχετίζονται με το σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου. Ως εκ τούτου, και συνάγεται ότι, στις περιπτώσεις των τρανς ατόμων που βρίσκονται υπό κράτηση, δεν υπάρχουν επίσημες διαδικασίες που να διασφαλίζουν την προστασία τους και το σεβασμό προς τα άτομα αυτά. Επί του παρόντος δεν υπάρχει αποτελεσματικός τρόπος καταγραφής περιστατικών που ενδέχεται να υποκινούνται από το μίσος στη βάση του σεξουαλικού προσανατολισμού ή της ταυτότητας φύλου ή του φύλου. Αν και η αστυνομία έχει προχωρήσει στη σύσταση ενός Γραφείου για την Καταπολέμηση των Διακρίσεων με σκοπό την αντιμετώπιση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας, στο γραφείο αυτό δεν έχει ανατεθεί επίσημα η αρμοδιότητα για διερεύνηση τυχόν περιστατικών που σχετίζονται με το μίσος στη βάση του σεξουαλικού προσανατολισμού και της ταυτότητας φύλου που πιθανόν να έχουν συμβεί. Το Γραφείο για την Καταπολέμηση των Διακρίσεων καταγράφει και καταχωρεί σε καταλόγους εγκλήματα που έχουν ως βάση τους τις διακρίσεις. Εντούτοις, μέχρι σήμερα δεν έχουν σημειωθεί οποιαδήποτε στοιχεία όσον αφορά τις διακρίσεις στη βάση του σεξουαλικού προσανατολισμού ή της ταυτότητας φύλου. Επιπλέον, δεν υπάρχει κάποιο ασφαλές ανώνυμο σύστημα αναφοράς τέτοιων περιστατικών και έτσι, η ασφάλεια και/ή ανωνυμία είναι ένα ζήτημα, αφού γίνονται δεκτές μόνο επώνυμες καταθέσεις. Όσον αφορά τη λήψη και τη διερεύνηση αναφορών εγκλημάτων μίσους ή περιστατικών με κίνητρο το μίσος που φέρονται να διαπράχθηκαν από το προσωπικό των σωμάτων επιβολής του νόμου, και ιδιαίτερα εκεί όπου το μίσος στη βάση του σεξουαλικού προσανατολισμού ή της ταυτότητας φύλου συνιστά κίνητρο, σύμφωνα με δήλωση εκπροσώπου της Αστυνομίας Κύπρου, η Ανεξάρτητη Αρχή Διερεύνησης Ισχυρισμών και Παραπόνων κατά της Αστυνομίας έχει την εξουσία για τη διερεύνηση οποιουδήποτε ισχυρισμού εναντίον αστυνομικού. Με σημείο αναφοράς τον περί 16

20 Καταπολέμησης των Φυλετικών και Ορισμένων Άλλων Διακρίσεων Νόμο του 2004 [N.42(I)/2004] 3, η Επίτροπος Διοικήσεως, ως ανεξάρτητη αρχή, έχει τη δυνατότητα διερεύνησης ισχυρισμών που αφορούν διακρίσεις ή ρατσισμό. Στο πλαίσιο της αστυνομικής δύναμης, η Υπηρεσία Επιθεώρησης και Αξιολόγησης, καθώς και η Διεύθυνση Επαγγελματικών Προτύπων λειτουργούν στο πλαίσιο των διαδικασιών αυτορρύθμισης. Θα πρέπει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι κατά τη διάρκεια μιας μελέτης χαρτογράφησης του κοινωνικοπολιτικού κλίματος στην Κύπρο το 2011, η οποία εστίαζε στις εμπειρίες και τις ανάγκες της κυπριακής ΛΟΑΤ κοινότητας, από τα 136 άτομα που συμμετείχαν, το 15% δήλωσε ότι είχε υποστεί σωματική βία και το 57% ανέφερε να έχει βιώσει ψυχολογική βία λόγω του σεξουαλικού τους προσανατολισμού. Ωστόσο κανένα από αυτά τα πρόσωπα δεν κατήγγειλε αυτά τα περιστατικά στην αστυνομία, παραθέτοντας την έλλειψη εμπιστοσύνης προς την αστυνομική δύναμη και την έλλειψη επίγνωσης των δικαιωμάτων τους ως τους κύριους λόγους για τους οποίους δεν κατήγγειλαν τα περιστατικά. Αυτό υποδεικνύει σαφώς ότι ενώ η κυπριακή ΛΟΑΤ κοινότητα πραγματικά βιώνει θυματοποίηση (τόσο σωματική όσο και ψυχολογική) και ενώ τα περιστατικά αυτά σχετίζονται άμεσα με ομοφοβία ή τρανσφοβία, εντούτοις τα άτομα που τα βιώνουν επιλέγουν επίσης να μην τα καταγγέλλουν. Ως εκ τούτου, τα εγκλήματα που διαπράττονται στη βάση ομοφοβικού ή τρανσφοβικού μίσους δεν αντικατοπτρίζονται στα στατιστικά στοιχεία της αστυνομίας, και τα εγκλήματα εναντίων των ΛΟΑΤ προσώπων δεν καταγράφονται. 4 Μια εξαίρεση στη συνολική ασυνέπεια με την οποία αντιμετωπίζονται τα ΛΟΑΤ ζητήματα εντός των σωφρονιστικών και αστυνομικών τμημάτων εντοπίζεται εντός της αστυνομικής δύναμης. Το Δεκέμβριο του 2010 διεξήχθη το πρώτο εκπαιδευτικό σεμινάριο σχετικά με τις διακρίσεις που περιελάμβανε θέματα ΛΟΑΤ, το οποίο απευθύνθηκε σε πάνω από 70 αστυνομικούς από διάφορες βαθμίδες. Τα μέλη της συντονιστικής επιτροπής της accept-λοατ Κύπρου παρουσίασαν μια επισκόπηση της κατάστασης της ΛΟΑΤ κοινότητας, στατιστικά στοιχεία από πρόσφατες μελέτες για την Κύπρο και απάντησαν σε ερωτήματα του κοινού. Η μόνη αρμόδια αρχή που φαίνεται να εφαρμόζει τη Σύσταση και το Παράρτημά της είναι η Επίτροπος Διοικήσεως, η οποία έχει, μεταξύ άλλων αρμοδιοτήτων, την αποστολή για τη διασφάλιση της χρηστής διακυβέρνησης εντός των αστυνομικών και σωφρονιστικών υπηρεσιών. Επιπλέον, η αρμοδιότητα της Επιτρόπου να διεξάγει επισκέψεις στις φυλακές στο πλαίσιο του ρόλου της ως Εθνικός Μηχανισμός Πρόληψης των Βασανιστηρίων διασφαλίζεται επίσης από το Ν.2 (III/2009). Παρόλα αυτά, όπως φαίνεται από ένα πρόσφατο περιστατικό που προσέλκυσε το δημόσιο ενδιαφέρον (ο βιασμός ενός νεαρού κρατούμενου από μεγαλύτερο κρατούμενο) οι αρχές δεν είναι πάντα πρόθυμες να συνεργαστούν με την Επίτροπο κατά την εκτέλεση των καθηκόντων της. Παρά το γεγονός ότι η Επίτροπος έχει σαφή εντολή για την επίβλεψη του σωφρονιστικού συστήματος, ο ασκών καθήκοντα προϊσταμένου του Τμήματος Φυλακών κατά την περίοδο εκείνη αρνήθηκε να της επιτρέψει πρόσβαση για έλεγχο και έρευνα. Όπως επισημαίνεται σε πρόσφατο ισχυρισμό για βιασμό από 19χρονο κρατούμενο, 5 δεν υπάρχει επίσημη επίβλεψη στις φυλακές για την προστασία των κρατουμένων. Εικάζεται ότι ο 19χρονος βιάστηκε από ένα μεγαλύτερο κρατούμενο, 6 εντούτοις παραμένουν αδιευκρίνιστα η εξέλιξη της εσωτερικής έρευνας, ο ρόλος ή/και οι ευθύνες των αστυνομικών που βρίσκονταν σε υπηρεσία κατά την ώρα εκείνη, και κατά πόσον υπήρξαν ή όχι οποιαδήποτε πρωτόκολλα για κλιμάκωση ή παρακολούθηση του περιστατικού. Επίσης ασαφείς παραμένουν ο σεξουαλικός προσανατολισμός είτε του φερόμενου ως θύματος ή του φερόμενου βιαστή όπως και κατά πόσο ή όχι ο σεξουαλικός προσανατολισμός υπήρξε παράγοντας σε αυτό το περιστατικό. Η Επίτροπος Διοικήσεως επέκρινε τις διαδικασίες και τα πρωτόκολλα των φυλακών κατά τη διάρκεια της έρευνάς της για το περιστατικό. 78 Ωστόσο, έλλειψης προστασίας στο σωφρονιστικό σύστημα παραμένει μια σημαντική πτυχή σε σχέση και με τις επιπτώσεις της. 3 Ο περί Καταπολέμησης των Φυλετικών και Ορισμένων Άλλων Διακρίσεων (Επίτροπος) N.42(I) του 2004, όπως δημοσιεύτηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας. Αρ.3822 στις 19 Μαρτίου Αυτό το σημείο αντικατοπτρίζεται επίσης στα στατιστικά στοιχεία του Γραφείου Χειρισμού Θεμάτων Βίας στην Οικογένεια και Κακοποίησης Ανηλίκων από το 2006 κι έπειτα. 5 Ο ισχυριζόμενος βιασμός φέρεται να συνέβη το Δεκέμβριο του 2011, αλλά ο νεαρός άντρας ντρεπόταν να βγει προς τα έξω τότε και το έπραξε κάποιους μήνες αργότερα. Διαθέσιμο στο σύνδεσμο < [πρόσβαση στις 21 Νοεμβρίου 12] 6 Ο φερόμενος βιαστής είναι ένας 50χρονος άντρας που καταδικάστηκε για σεξουαλικά εγκλήματα και που τοποθετήθηκε στο τμήμα νεαρών παραβατών, κατά παράβαση των κανονισμών των φυλακών. 7 ΑΥΤ 1/2012. Αυτεπάγγελτη Έρευνα από την Επίτροπο Διοικήσεως και για την Προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αναφορικά με τους ισχυρισμούς περί βιασμού ενός νεαρού κρατουμένου στην Πτέρυγα Νεαρών Παραβατών 17