Σεμινάριο με θέμα: «Συναισθηματική Διαπαιδαγώγηση και πρακτικές εφαρμογές»

Transcript

1 Σεμινάριο με θέμα: «Συναισθηματική Διαπαιδαγώγηση και πρακτικές εφαρμογές» Εισαγωγή Τα τελευταία χρόνια έρευνες έχουν αναδείξει τη συναισθηματική νοημοσύνη σ έναν από τους σημαντικούς παράγοντες για την ευτυχία και την επιτυχία στη ζωή του ανθρώπου. Η ικανότητα κάποιου να προσδιορίζει, να ελέγχει και να εκφράζει κατάλληλα τα συναισθήματά του αναβαθμίζει την ποιότητα ζωής του και τις σχέσεις του με τους άλλους. Γι αυτό το λόγο, η έννοια της συναισθηματικής διαπαιδαγώγησης ολοένα και περισσότερο εισχωρεί στην ατζέντα της οικογενειακής και σχολικής ζωής. Τα άτομα μέσα απ αυτό το είδος της εκπαίδευσης μαθαίνουν να εμπιστεύονται τα συναισθήματά τους και να λύνουν τα προβλήματα και τις συγκρούσεις, αποκτούν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και έχουν καλές σχέσεις με τους άλλους. Τα οφέλη επεκτείνονται και στο εργασιακό ακαδημαϊκό επίπεδο, αφού αναπτύσσουν σημαντικές ικανότητες μάθησης και επιτυγχάνουν τους στόχους, που έχουν θέσει. Το πεδίο της συναισθηματικής διαπαιδαγώγησης είναι οι σημαντικές σχέσεις στη ζωή ενός παιδιού και αφορά όλους τους φορείς ανατροφής των παιδιών. Το συναισθηματικό κλίμα στο σπίτι και η συναισθηματική ενημερότητα των γονέων είναι η αφετηρία για το συναισθηματικό μοντέλο, που θα αναπτύξει αργότερα το κάθε παιδί. Στο σεμινάριο αυτό θα ερευνήσουμε τα μοντέλα συναισθηματικής επικοινωνίας στην οικογένεια. Θα αναλύσουμε βήμα - βήμα τη διαδικασία των 5 σταδίων, που προτείνει ο Gottman (2011) στο βιβλίο του «Η συναισθηματική νοημοσύνη των παιδιών» για να γίνουν οι γονείς «Συναισθηματικοί μέντορες». Μέσα από σύγχρονα παιδαγωγικά βιβλία θα προτείνουμε πρακτικές εφαρμογές για τη «διδασκαλία των συναισθημάτων» και τεχνικές, που ευνοούν την αναγνώριση και την επικοινωνία τους. Οφέλη συναισθηματικής διαπαιδαγώγησης Τα παιδιά που έχουν δεχθεί συναισθηματική αγωγή σε συστηματική βάση είτε στο σχολείο είτε στο σπίτι έχουν συγκριτικά καλύτερη υγεία, υψηλότερες σχολικές επιδόσεις, ποιοτικά καλύτερες και σταθερότερες φιλίες, βιώνουν περισσότερο θετικά συναισθήματα, είναι περισσότερο ανθεκτικά σε δυσκολίες και επανέρχονται πιο γρήγορα σε μια ήρεμη κατάσταση μετά από στρες. Η συναισθηματική διαπαιδαγώγηση δρα προληπτικά σε παραβατικές ή αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές (ουσίες, αλκοόλ, πρώιμη σεξουαλική δραστηριότητα, επιθετικότητα). Οι σχέσεις με τους γονείς είναι καλύτερες, διαχειρίζονται τις συγκρούσεις, οι σχέσεις γίνονται πιο ισότιμες και πιο ειλικρινείς, αφού και οι δύο πλευρές μιλούν ανοιχτά για τα συναισθήματά τους (Eisenberg, 2006). Η εκπαιδευτική κοινότητα έχοντας από καιρό αναγνωρίσει τα οφέλη της συναισθηματικής διαπαιδαγώγησης στην ευημερία των μαθητών, καταβάλλει προσπάθειες να εντάξει στα προγράμματα σπουδών δραστηριότητες Κοινωνικής και Συναισθηματικής Μάθησης (ΚΣΜ) (Zins & Elias, 2006). Οι δραστηριότητες αυτές έχουν διπλό στόχο: να προάγουν πρώτον τη βιωματική και ενεργητική μάθηση με το να ενεργοποιούν τα παιδιά και να τα ενθαρρύνουν να συμμετέχουν σε δράσεις, που ενισχύουν τη δημιουργικότητα και τον αναστοχασμό πάνω στις ιδέες, στα συναισθήματα, στις συμπεριφορές και στις στάσεις τους (Καμαρινού, 1999). Και δεύτερον, να προάγουν τη συναισθηματική νοημοσύνη και ταυτόχρονα διαδικασίες αυτογνωσίας, διαχείρισης και αναγνώρισης συναισθημάτων, ενσυναίσθησης και διαχείρισης σχέσεων (Mayer Salovery, 1990). Μια μετανάλυση τέτοιων παρεμβάσεων σε σχολεία έδειξε ότι τα προγράμματα ΚΣΜ είχαν επιτυχημένα αποτελέσματα σ όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης ανεξαρτήτως της περιοχής, που εφαρμόστηκαν. Επίσης επιβεβαίωσαν, πως τα προγράμματα ΚΣΜ έχουν καλύτερα αποτελέσματα, όταν συνδυάζονται με γνωστική μάθηση, συνεργασία και βιωματική μάθηση (Durlak et al., 2011). Στη χώρα μας εφαρμόζονται κυρίως στην προσχολική αγωγή και στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση μέσα από προγράμματα αγωγής υγείας. Τύποι Γονέων «Η οικογενειακή ζωή είναι το πρώτο σχολείο της συναισθηματικής μάθησης» Daniel Goleman. Τα παιδιά προσαρμόζονται στο περιβάλλον υιοθετώντας το βαθμό εκφραστικότητας και τα βασικά μοτίβα έκφρασης συναισθήματος, που η οικογένεια έχει ορίσει. Αυτή η άτυπη ιεράρχηση, που συμβαίνει από πολύ νωρίς στη ζωή των παιδιών, επηρεάζει την ικανότητά τους να αντιλαμβάνονται και να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους στο μέλλον. 1

2 Προετοιμάζει ακόμα τα παιδιά να διαβάζουν τα κοινωνικά σενάρια και να περιμένουν συγκεκριμένες αντιδράσεις από τους άλλους. Αποτελέσματα πολυετών ερευνών στο χώρο της αναπτυξιακής ψυχολογίας επιβεβαίωσαν την αξία της συναισθηματικής διαπαιδαγώγησης για την ευεξία των παιδιών και για τις θετικές σχέσεις με συνομηλίκους (Gottman et al, 1996). Από αυτές τις έρευνες έχουν εξαχθεί κάποια μοντέλα ανατροφής, που οι γονείς υιοθετούν και διευκολύνουν ή παρεμποδίζουν τη λειτουργική συναισθηματική διαπαιδαγώγηση. Πιο συγκεκριμένα 3 από αυτά τα μοντέλα ΔΕΝ εκπαιδεύουν τα παιδιά στη συναισθηματική νοημοσύνη, ενώ 1 από αυτά τα μοντέλα, που o Gottman (2011) στο βιβλίο του το περιγράφει ως το μοντέλο του «Συναισθηματικού Μέντορα», καλλιεργεί τη συναισθηματική νοημοσύνη στο παιδί. Οι τύποι γονέων που ΔΕΝ προάγουν τη συναισθηματική διαπαιδαγώγηση είναι: α) οι «Αποστασιοποιημένοι», β) οι «Επικριτικοί Αποδοκιμαστικοί», γ) οι «Επιτρεπτικοί Παραχωρητικοί». Αποστασιοποιημένοι Φτωχό συναισθηματικό λεξιλόγιο Παραβλέπουν τη συναισθηματική κατάσταση ως μη σημαντική διάσταση στην διαπαιδαγώγηση Θεωρούν ασήμαντα μερικά συναισθήματα «Δεν υπάρχει λόγος να νιώθεις έτσι» «Είναι ανόητο να ασχολούμαστε μ αυτά τώρα..» Σπάνιες οι ανοιχτές συγκρούσεις Δεν μπορούν να διαχειριστούν τις συγκρούσεις Ζητήματα χρόνια που δεν επιλύονται Αποφυγή συγκρούσεων μέσω: Βεβιασμένης τιμωρίας Επίσπευση λύσης στη σύγκρουση (πλασματική) Αποπροσανατολισμός συναισθήματος μέσα από άλλες δραστηριότητες Επικριτικοί Επιτρεπτικοί Αποδοκιμαστικοί Παραχωρητικοί Χαρακτηριστικά Γονέων Αποδοκιμάζουν την έντονη έκφραση ορισμένων συναισθημάτων Τιμωρούν την έκφραση απαγορευμένων συναισθημάτων (π.χ. ζήλια) Ηθικολογούν για τα συναισθήματα Επιβάλλουν στο παιδί συμπεριφορές «λογικές» Η συμπεριφορά και η έκφραση συναισθημάτων είναι χαοτική και χωρίς όρια Ασυνεπής αντίδραση σε σχέση με την επιτρεπτικότητα (π.χ. άλλοτε μπορεί να δώσουν σημασία στα συναισθήματα και άλλοτε όχι) Παραδείγματα συμπεριφορών «Τα καλά παιδιά δε θυμώνουν!» «Μην κάνεις σα μωρό!» «Είναι ενοχλητικό αυτό που κάνεις» Πολύ συχνές συγκρούσεις Υπερβολικά όρια στο τι και πως θα εκφράσει τα συναισθήματά του το παιδί Θεωρούν την υπακοή πιο σημαντική από την έκφραση των συναισθημάτων Το συναίσθημα ως μάχη εξουσίας Καταφεύγουν συχνά σε ποινές Διαχείριση Συγκρούσεων «Δεν μπορώ να καταλάβω τι θες» «Κλάψε όσο θες Όταν ξεθυμάνεις έλα να μιλήσουμε!» Κρυφές συγκρούσεις Δεν μπορούν να επιβάλλουν όρια στη συμπεριφορά και στη διαχείριση συγκρούσεων Σε μια σύγκρουση θα ξεγελάσουν το παιδί δίνοντας ανταλλάγματα Δεν ασχολούνται συνειδητά με την αποκατάσταση μιας σύγκρουσης Συναισθηματικοί μέντορες Επιτρέπουν την έκφραση όλων των συναισθημάτων αλλά με κανόνες Δίνουν σημασία στην αυτεπίγνωση του παιδιού Δείχνουν ενσυναίσθηση Προσφέρουν καθοδήγηση για να βρεθεί λύση «Πες μου πώς νιώθεις» «Είναι Ο.Κ. να νιώθεις λυπημένος» «Έχεις δίκιο να αισθάνεσαι έτσι..» Δέχονται τις συγκρούσεις Τις διαχειρίζονται μαζί με το παιδί Αφιερώνουν χρόνο, αφήνουν το παιδί να ανακαλύψει το δικό του τρόπο έκφρασης Δεν αισθάνονται ανασφάλεια ή απειλή από αρνητικά ή έντονα συναισθήματα Μοιράζονται τα δικά τους συναισθήματα 2

3 Το παιδί μαθαίνει να αποφεύγει το συναίσθημα Σχέσεις με τους άλλους χαρακτηρίζονται ως απόμακρες - τυπικές Δεν επιδιώκει την επίλυση ή την εκφόρτισή του από το συναίσθημα Μαθαίνει να απωθεί ή να μεταλλάσσει τα πιο «φορτισμένα» συναισθήματα Χαμηλή αυτοεκτίμηση Μειωμένη ικανότητα επίλυσης συγκρούσεων Συσσωρεύει και καταπιέζει τα συναισθήματα, που δεν εγκρίνονται από το περιβάλλον Αναπτύσσει με τους γονείς μια σχέση εξουσίας, που συχνά οδηγεί σε ξεσπάσματα Γίνεται επικριτικός και στους άλλους Μειωμένη ικανότητα ενσυναίσθησης Ο θυμός υπερισχύει άλλων συναισθημάτων Αντίδραση Παιδιού Σχέσεις Χαμηλή συναισθηματική ενημερότητα Δυσκολία «προσαρμοσμένης έκφρασης» συναισθημάτων Δυσκολία διαχείρισης συναισθημάτων και συγκρούσεων Χαμηλή αυτοεκτίμηση, αίσθηση ανημποριάς σχετικά με τη λήψη αποφάσεων Υψηλή συναισθηματική ενημερότητα Καλύτερη διαχείριση συγκρούσεων Υψηλή αυτοεκτίμηση Δίνει εμπιστοσύνη και σημασία στα συναισθήματα Αναπτύσσει σχέση συνεργασίας και επικοινωνίας με τους γονείς και τους συνομηλίκους Φαίνεται, πως ο γονέας - συναισθηματικός μέντορας λειτουργεί σε πιο ειρηνικό κλίμα με τα παιδιά του και τους άλλους, δεχόμενος τις συγκρούσεις και τις εντάσεις ως αφορμή να διδαχθούν νέους τρόπους έκφρασης, βοηθά τα παιδιά να εκφράσουν και να αποδεχτούν ΟΛΑ τα συναισθήματά τους. Σε κοντινή απόσταση από το συναισθηματικό μέντορα βρίσκεται ο επιτρεπτικός- παραχωρητικός γονέας. Η βάση για κατανόηση και ενσυναίσθηση υπάρχει ανεπτυγμένη και σ αυτό το μοντέλο, μόνο που μειονεκτεί σε δεξιότητες διαχείρισης συναισθήματος ή συγκρούσεων. Τέτοιες καταστάσεις του δημιουργούν μόνιμο άγχος με αποτέλεσμα να μην είναι συνεπής στις παρατηρήσεις ή στις επιβραβεύσεις, που δίνει. Αρκετά πιο μακριά από τη φιλοσοφία του συναισθηματικού μέντορα βρίσκεται ο επικριτικός γονέας, ο οποίος αμύνεται στα «απαγορευμένα», συναισθήματα, που και ο ίδιος δεν μπορεί να διαχειριστεί. Υποκινείται από το φόβο της απώλειας ελέγχου και καταφεύγει συχνά σε ηθικολογίες, ετικετοποίηση, υποτίμηση συμπεριφορών του παιδιού, βρίσκοντας ευκαιρίες να επικυρώσει τη γονική εξουσία. Στο άλλο άκρο του συναισθηματικού μέντορα βρίσκεται το μοντέλο του αποστασιοποιημένου γονέα, για τον οποίο η αποφυγή της εγγύτητας είναι ο τρόπος, που σχετίζεται με τον εαυτό του και τους άλλους. Οι γονείς αυτοί αντιστέκονται ιδιαίτερα στις συναισθηματικές προκλήσεις των παιδιών, κυρίως λόγω του άγχους, που προκαλείται από ζητήματα ανεπεξέργαστα, που πιθανώς θα έρθουν στην επιφάνεια. Χρειάζεται μια διαδικασία αυτογνωσίας κάθε παιδαγωγού ή γονέα προκειμένου να υιοθετήσει συμπεριφορές, που θα τον χρήσουν ως συναισθηματικό μέντορα ενός άλλου ατόμου. Και πρώτα απ όλα να σκεφτεί, γιατί ο ίδιος έχει υιοθετήσει κάποιο από τα προηγούμενα μοντέλα. Για να δείτε σε τι ποσοστά έχετε υιοθετήσει τα παραπάνω μοντέλα στη συμπεριφορά σας, δοκιμάστε να κάνετε το Τεστ «Ποιό είδος διαπαιδαγώγησης εφαρμόζετε;» (Gottman, 2011, σελ ). Στάδια Συναισθηματικής Διαπαιδαγώγησης Ο Gottman (2011) προτείνει κάποια στάδια μέσα από τα οποία μπορούμε όλοι να προσεγγίσουμε τα χαρακτηριστικά του συναισθηματικού μέντορα είτε στο ρόλο μας ως γονείς και ως παιδαγωγοί, είτε ως φίλοι και σύντροφοι. 1. Επίγνωση των συναισθημάτων Το πρώτο στάδιο αναφέρεται στη συναισθηματική ενημερότητα των ίδιων των γονέων και των παιδιών. Δηλαδή στην αρχική αναγνώριση των συναισθημάτων, στην ικανότητα κατανόησης και μετάδοσης εξωλεκτικών και λεκτικών μηνυμάτων για τη συναισθηματική κατάσταση κάποιου. Πρόκειται για μια εσωτερική διαδικασία, που χρειάζεται αυτοπαρατήρηση για να γίνει αντιληπτή από το ίδιο το άτομο. Είναι η βάση για την εκδήλωση ενσυναίσθησης και την αποδοχή των συναισθημάτων του άλλου. Παραδείγματα ασκήσεων: Ημερολόγιο συναισθημάτων, συνδυασμός συναισθημάτων χρωμάτων εικόνων, «μάντεψε τι νιώθουν» κ.α. 3

4 2. Η εκδήλωση του συναισθήματος ως ευκαιρία για οικειότητα και καθοδήγηση - Αποκωδικοποίηση Το δεύτερο στάδιο αναφέρεται στην αποδοχή όλων των συναισθημάτων ως φυσιολογικών και στην εκτίμηση, πως όλα τα γεγονότα μπορούν να πυροδοτήσουν διαφορετικά συναισθήματα σε διαφορετικούς ανθρώπους. Η θεώρηση του συναισθήματος ως ευκαιρία για ανακάλυψη, αυτογνωσία και οικειότητα με τους άλλους βοηθά το παιδί να διαχειρίζεται πολύ καλύτερα όλα τα συναισθήματα, όσο δύσκολα και αν φαίνονται (φόβο, λύπη, θυμό). Μια διερεύνηση ενός συναισθήματος, οδηγεί σε συνδέσεις με πρόσωπα, σε αιτίες ή «καταλύτες» και πιθανές λύσεις. Παραδείγματα ασκήσεων: Διαφοροποίηση συναισθημάτων, Αναζητήστε τον «καταλύτη» πίσω από κάθε συναίσθημα. 3. Διαχείριση Συναισθήματος - Ενεργητική ακρόαση - Ενσυναίσθηση Το τρίτο στάδιο απαιτεί χρόνο και καλλιεργεί μια σχέση φροντίδας γονιού - παιδιού. Τα παιδιά χρειάζονται κάποιον να τα βοηθήσει να διερευνήσουν το συναίσθημά τους εις βάθος. Καμιά φορά τα παιδιά μιλάνε μέσα από τα παιχνίδια τους. Οι γονείς πρέπει να γνωρίζουν, πως να πλησιάσουν ένα παιδί, που είναι φορτισμένο: να τα πλησιάζουν, να χαμηλώνουν στο ύψος τους, να τους μιλάνε σε ήρεμο τόνο και να κάνουν ανοιχτές ερωτήσεις. Σ αυτό το στάδιο σημαντικό είναι να αφήσουμε το παιδί να εκφραστεί. Προσωπικές εμπειρίες του γονιού τον βοηθούν να μπει στη θέση του παιδιού. Μην ξεχνάτε τη σωματική επαφή, το χάδι ή η αγκαλιά συχνά είναι αρκετά για να αποφορτιστεί κάποιος. Παραδείγματα ασκήσεων: ενεργητικής ακρόασης, ανοιχτές ερωτήσεις. 4. Λεκτική έκφραση των συναισθημάτων Εκτός από την αναγνώριση και τη διερεύνηση του συναισθήματος σημαντικός είναι επίσης και ο χαρακτηρισμός των συναισθημάτων. Η λεκτικοποίηση ενός συναισθήματος δρα χαλαρωτικά για το νευρικό σύστημα και κάνει την κατάσταση πιο διαχειρίσιμη. Η περιγραφή στο προηγούμενο στάδιο θα βοηθήσει το παιδί να ονομάσει με 2-3 πιο σχετικές λέξεις αυτό που νιώθει. Βοηθά στην αυτορρύθμιση του συναισθήματος και στην πιο αποτελεσματική επίλυση προβλημάτων. Παραδείγματα ασκήσεων: για τα πιο μικρά παιδιά ενδείκνυνται και οι ζωγραφιές για να ονοματίσουν τα συναισθήματά τους, ποια λέξη ταιριάζει καλύτερα; (π.χ. «ανήσυχος», «λυπημένος», «φοβισμένος», «τρομαγμένος», «πληγωμένος», «χαρούμενος», «ικανοποιημένος» κ.α.). 5. Καθορισμός ορίων και βοήθεια για την επίλυση προβλημάτων Το παιδί σ αυτό το στάδιο αξιολογεί και αποφασίζει να δράσει με τον καταλληλότερο τρόπο για την κατάσταση και για τις συνθήκες αποφασίζοντας την πιο εφικτή. Οι γονείς χρειάζεται να βάλουν όρια για να μάθουν στα παιδιά να μην επιλέγουν παρορμητικά μια συμπεριφορά και να απορρίπτουν τη βίαιη ή επικίνδυνη ή αντίθετη με τις αξίες της οικογένειας. Τέλος οφείλουμε να επαινούμε ένα παιδί, που έχει εκφράσει το συναίσθημά του με τρόπο κατάλληλο. Παραδείγματα: «Τί θα ήθελες να κάνουμε τώρα για να νιώσεις καλύτερα;», «Τι μπορούμε να κάνουμε γι αυτό;» χρησιμοποιούμε «εγώ - μηνύματα» αντί για «εσύ - μηνύματα» (π.χ. «εγώ θύμωσα γιατί έγινε αυτό..», αντί για «εσύ φταις που θύμωσα!», «εσύ με στενοχώρησες»). Παραδείγματα: 1. «Μισώ τον αδερφό μου, θα ήθελα να πεθάνει» Λανθασμένη απάντηση: Μην το ξαναπείς αυτό! Δεν μισείς τον αδερφό σου! Τον Αγαπάς! Τι αισθάνονται οι γονείς: Συναίσθημα του παιδιού: Σωστή απάντηση: 2. «Τι αηδία είναι αυτή! Δεν υπάρχει περίπτωση να το φάω εγώ!» Λανθασμένη απάντηση: Θα το φας και θα σου αρέσει! Τι αισθάνονται οι γονείς: Συναίσθημα παιδιού: Σωστή απάντηση: 4

5 3. «Μου πονάει η κοιλιά μου! Δεν θέλω να πάω σχολείο!» Λανθασμένη απάντηση: Δεν γίνεται αυτό που λες! Θα πας! Τι αισθάνονται οι γονείς: Συναίσθημα παιδιού: Σωστή απάντηση: Παγίδες στη συναισθηματική διαπαιδαγώγηση: Τι γίνεται όταν εσείς κάνετε λάθος και το παιδί σας έχει θυμώσει ή στενοχωρηθεί; Ζητήστε συγγνώμη από τα παιδιά σας! Η έκφραση συγγνώμης βοηθά τα παιδιά να αντιληφθούν και τη δική σας οπτική γωνία και εσάς να βγείτε από το ρόλο του «τέλειου γονιού» Όταν είστε πολύ κουρασμένοι ή θυμωμένοι δεν μπορείτε να διαπαιδαγωγήσετε κανέναν! Ζητήστε ένα διάλειμμα από το παιδί σας και επανέλθετε, όταν θα είστε έτοιμοι να διαχειριστείτε την κατάσταση. Οπωσδήποτε επιστρέψτε στο διάλογο! Όταν δεν υπάρχει χρόνος: Αφιερώστε λίγα λεπτά της μέρας στα συναισθήματα, που βίωσαν κατά τη διάρκειά της (π.χ. στη διαδρομή από το σχολείο, πριν τον ύπνο κ.α.). Αφιερώστε το τελευταίο λεπτό του μαθήματος στην τάξη για να σας πουν τα συναισθήματά τους. Όταν δεν υπάρχει ειλικρίνεια: Όλα τα στάδια της συναισθηματικής διαπαιδαγώγησης απαιτούν ειλικρίνεια. Ο «χειρισμός» ή η «απόκρυψη συναισθημάτων» υποσκάπτουν τη λειτουργία της συναισθηματικής διαπαιδαγώγησης. Πρακτικές εφαρμογές Τα τελευταία χρόνια πολλά λογοτεχνικά και παιδαγωγικά βιβλία στοχεύουν μέσα από δραστηριότητες στην καλλιέργεια της συναισθηματικής νοημοσύνης των παιδιών. Είναι χρήσιμα εργαλεία για γονείς και δασκάλους, που αναζητούν έμπνευση για να διαπαιδαγωγήσουν τα παιδιά και συναισθηματικά. Ακολουθούν μερικά παραδείγματα: Παράδειγμα 1 - «Φάκελος Συναισθημάτων» Κατάλληλο για παιδιά 10 ετών και άνω. Στόχοι: Επίγνωση και έκφραση συναισθημάτων. Το παιδί συμπληρώνει τις προτάσεις: Μια φορά, που αισθάνθηκα χαρούμενος/η ήταν... Μια φορά, που αισθάνθηκα θυμωμένος/η ήταν... Μια φορά, που αισθάνθηκα ενθουσιασμένος/η ήταν... Την τελευταία φορά, που αισθάνθηκα λυπημένος/η ήταν... Μια φορά, που αισθάνθηκα ότι με αγαπούν ήταν... Ένα άτομο που με κάνει να γελάω είναι... Ένα άτομο, που με κάνει να αισθάνομαι πως με αγαπούν είναι... Κάποιος, που δεν με βοηθά... Κάποιος, με τον οποίο μπορώ να μιλήσω γι αυτά τα πράγματα είναι... Το κάθε παιδί φτιάχνει το δικό του φάκελο συναισθημάτων και τον μοιράζεται με κάποιο συμμαθητή του. Παράδειγμα 2 - «Ας μιλήσουμε για τα συναισθήματα» Για παιδιά 7-13 ετών. Στόχοι: Ανάπτυξη συναισθηματικού λεξιλογίου Χωρίζονται οι μαθητές σε ομάδες 3 ατόμων. Τους μοιράζονται καρτέλες με φωτογραφίες, που απεικονίζουν διάφορες καταστάσεις. Οι μαθητές γράφουν ποιά είναι τα συναισθήματα, που συνοδεύουν την κατάσταση, που απεικονίζεται. Προσπαθούν να μη χρησιμοποιούν τις ίδιες λέξεις για την περιγραφή των συναισθημάτων τους. Στη συνέχεια η κάθε ομάδα παρουσιάζει στην τάξη τα αποτελέσματα. Ακολουθεί συζήτηση για τα συναισθήματα, πόσα συναισθήματα μπορούν να κατονομάσουν, αν δυσκολεύονται με την έκφραση κάποιου συναισθήματος, σε ποια πρόσωπα εκφράζουν πιο άνετα τα συναισθήματά τους; Παράδειγμα 3 - «Συνειρμοί και Συναισθήματα» Για ενήλικες και παιδιά. Στόχοι: Επίγνωση Αποκωδικοποίηση Ορίζουμε τα 5 βασικά συναισθήματα και ζητάμε από το παιδί να γράψει μια πρόταση, που συνδέεται μ ένα απ αυτά τα συναισθήματα. Αυτή η πρόταση μπορεί να είναι μια ανάμνηση, μια εικόνα, μια γεύση, ένα τραγούδι, οτιδήποτε του έρχεται στο μυαλό, όταν «ακούει» το συναίσθημα. 5

6 Π.χ. «Χαρά: η μυρωδιά της θάλασσας, ή η γεύση του αγαπημένου μου γλυκού, το λουλούδι που ανθίζει» Ακολουθεί συζήτηση, αναγνώριση των ερεθισμάτων, που μπορούν να πυροδοτήσουν ένα συναίσθημα για τον καθένα. Αναγνώριση των διαφορετικών αντιδράσεων στο ίδιο ερέθισμα. Παράδειγμα 4 - «Πλαίσια και Συμπεριφορά» Κατάλληλο για παιδιά εφήβους. Στόχος: Καθορισμός ορίων και κανόνων συμπεριφοράς Τα παιδιά επιλέγουν ένα συναίσθημα, που τους δυσκολεύει. Ρωτάμε τα παιδιά «Ποιά θα ήταν η κατάλληλη αντίδραση γι αυτό που νιώθεις, αν βρισκόσουν στα παρακάτω πλαίσια;» Π.χ. Σχολική αίθουσα, Εξωτερικός χώρος σχολείου, Ομάδα ατόμων εμπιστοσύνης, Πάρκο με φίλους, Σπίτι φίλου, Μόνος μ έναν φίλο/μια φίλη, Σπίτι με την άμεση οικογένεια Πώς το πλαίσιο διαφοροποιεί τη συμπεριφορά μας; Ποιοι κανόνες σε βοηθούν να ελέγξεις τη συμπεριφορά σου; Περισσότερα παραδείγματα από ασκήσεις συναισθηματικής διαπαιδαγώγησης θα βρείτε στα βιβλία: Vanessa Rogers (2011). Παιχνίδια Συναισθηματικής Αγωγής για παιδιά. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη. Ένα εγχειρίδιο με ασκήσεις για παιδιά 7-13 ετών που βοηθούν τον αναστοχασμό πάνω στην έκφραση των συναισθημάτων. ΟΙ δραστηριότητες διερευνούν τις σχέσεις με τους συνομήλικους, τον εκφοβισμό και την παραβατικότητα, την ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης κ.α. Το βιβλίο απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς, κοινωνικούς λειτουργούς, εμψυχωτές και όσους δουλεύουν με παιδιά. Στην ίδια σειρά κυκλοφορούν και τα βιβλία: «Παιχνίδια διαχείρισης θυμού», «Παιχνίδια αυτοεκτίμησης για παιδιά». Γεωργια Ψαρρά (2011). Πέτρα και Νερό. 176 δημιουργικές θεραπευτικές δραστηριότητες για παιδιά. Αθήνα: Εκδόσεις Σαββάλας. Στόχος του βιβλίου είναι η συνδημιουργία ενηλίκων και παιδιών. Το βιβλίο αποτελεί έναν πρακτικό οδηγό και απευθύνεται σε ψυχολόγους, επαγγελματίες υγείας, ειδικούς παιδαγωγούς, εκπαιδευτικούς και γονείς. Ζωή Κρόκου (2015). Σχολικός Εκφοβισμός. 9+1 Σχέδια εργασίας για την πρόληψη και την αντιμετώπιση. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη. Ένα εγχειρίδιο για τους εκπαιδευτικούς με σχέδια δράσης, εκπαιδευτικά σενάρια και βιωματικές ασκήσεις, που έχουν εφαρμοστεί σε μαθητές Δημοτικού και εστιάζουν τόσο στην πρόληψη και την αντιμετώπιση του φαινομένου, όσο και στην ψυχική ενδυνάμωση των μαθητών και στην ανάπτυξη συνεργατικών στρατηγικών. Ενδεικτική Βιβλιογραφία Durlak.,J., Roger, A., Weissberg, P., Dymnicki, Taylor, & Schellinger (2011). A Meta-Analysis of School-Based Universal Interventions. Child Development, January/February 2011, Volume 82, Number 1, Pages Eisenberg, N. (Ed.). (2006). Volume 3: Social, emotional, and personality development. In W. Damon & R. M. Lerner (Series Eds.), Handbook of child psychology (6 th ed). New York: Wiley Gottman, J. (2011). Η ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ. Εκδόσεις Πεδίο Gottman, J., Katz, L., & Hooven, C. (1996). Meta-emotion: How families communicate Emotionally, Links to child peer relations and other developmental outcomes. Mahwah, N.J.: Lawrence Erlbaum Καμαρινού Δ. (1999). Βιωματική μάθηση στο σχολείο, Ξυλόκαστρο: αυτοέκδοση Salovey, P., & Mayer, J., D. (1990). Emotional Intelligence. Baywood Publishing co. pdf Zins, J. E., & Elias, M. J. (2006). Social and emotional learning. In G. G. Bear & K. M. Minke (Eds.), Children s needs III: Development, prevention, and intervention (pp.1 13). Bethesda, MD: National Association of School Psychologists 6