Ρέζα Ασλάν. Ο Ζηλωτής. Η ιστορία της ζωής του Ιησού του Ναζωραίου. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Άννα Παπασταύρου

Transcript

1 Ρέζα Ασλάν Ο Ζηλωτής Η ιστορία της ζωής του Ιησού του Ναζωραίου ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Άννα Παπασταύρου

2 ZHLOTHS B diorth 19/11/2015 2:22 μ.μ. Page 13 Τύρος όγ ειο ςθ άλ ασσ α Σιδών Συρί ς η τ χία ρ α Επ εσ Μ υλ Γα αν Γαλιλαία Περαία Νεκ ρά Θ άλα σσα ς αία Ιουδ Η Παλαιστίνη του 1ου αιώνα Έρη μος Τετραρχία Φιλίππου Δεκάπολη Κουμράν της Χεβρών Γαριζίν Ιεριχώ Ιερουσαλήμ δα ία α ρχ τίπ τρα ν Τε ου Α ώδ Ηρ Σαμάρεια Ιουδαία ί τι της Θάλ α Γαλ σσα ιλαί ας Καπερναούμ Σέπφωρις Τιβεριάδα Ναζαρέτ Όρ ο ς Δαμασκός Καισάρεια Φιλίππου Γίσχαλα Καισάρεια ας Ιδουμαία Ναβαταία μίλια Εικονογράφηση Laura Hartman maestro 2013

3 Πύλες της Όλδας Ο Ναός στην Ιερουσαλήμ (Σανχεντρίν) Βασίλειος Στοά Αυλή των Ισραηλιτών Άγια των Αγίων Φρούριο Αντωνία Αυλή των Εθνικών Αυλή των Ιερέων ν τω ν ς ο ώ Ό ρ λ αι Ε Αυλή των Γυναικών ZHLOTHS B diorth 19/11/2015 2:22 μ.μ. Page 15

4 Εισαγωγή Είναι θαύμα το ότι γνωρίζουμε οτιδήποτε για τον άνδρα που ονομάστηκε Ιησούς ο Ναζωραίος. Ο περιπλανώμενος ιεροκήρυκας, που τριγύριζε από χωριό σε χωριό διαλαλώντας το τέλος του κόσμου, μ ένα τσούρμο ρακένδυτους οπαδούς ξοπίσω του, ήταν συνηθισμένο θέαμα στα χρόνια του Ιησού τόσο συνηθισμένο, πράγματι, που είχε καταντήσει σχεδόν καρικατούρα μέσα στη ρωμαϊκή ελίτ. Σε ένα κωμικό απόσπασμα σχετικά με μια τέτοια μορφή, ο Έλληνας φιλόσοφος Κέλσος φαντάζεται έναν άγιο Εβραίο να περιπλανιέται στην ύπαιθρο της Γαλιλαίας, φωνάζοντας γενικά και όχι σε συγκεκριμένο ακροατήριο: «Είμαι ο Θεός, ή ο δούλος του Θεού, ή ένα θεϊκό πνεύμα. Όμως έρχομαι, γιατί ο κόσμος ήδη βρίσκεται στα πρόθυρα της καταστροφής. Και σύντομα θα με δείτε να έρχομαι με τη δύναμη των ουρανών». Ο 1ος αιώνας ήταν εποχή προσδοκίας μιας αποκάλυψης για τους Εβραίους της Παλαιστίνης, ονομασία που είχε δοθεί ανεπίσημα από τους Ρωμαίους στην ευρεία έκταση γης που περιλάμβανε τα σημερινά Ισραήλ/Παλαιστίνη καθώς και μεγάλα μέρη της Ιορδανίας, της Συρίας και του Λιβά- 25

5 Ο ΖΗΛΩΤΗΣ νου (η χώρα δεν ονομάστηκε επίσημα Παλαιστίνη, παρά μόνο μετά το 135 Κ.Ε.). Αμέτρητοι προφήτες, ιεροκήρυκες και μεσσίες οδοιπορούσαν στους Αγίους Τόπους και διέδιδαν μηνύματα για την επικείμενη κρίση του Θεού. Πολλούς από τους επιλεγόμενους ψευδομεσσίες τους γνωρίζουμε ονομαστικά. Λίγοι αναφέρονται ακόμα και στην Καινή Διαθήκη. Ο προφήτης Θευδάς, σύμφωνα με τις Πράξεις Αποστόλων, είχε τετρακόσιους μαθητές προτού τον συλλάβουν οι Ρωμαίοι και τον αποκεφαλίσουν. Μια μυστηριώδης χαρισματική μορφή γνωστή μόνο ως «ο Αιγύπτιος» συγκέντρωσε στην έρημο έναν ολόκληρο στρατό πιστών, που σχεδόν όλοι σφαγιάστηκαν από ρωμαϊκά στρατεύματα. Το 4 π.κ.ε., τη χρονιά που οι περισσότεροι μελετητές πιστεύουν ότι γεννήθηκε ο Ιησούς ο Ναζωραίος, ένας φτωχός βοσκός ονόματι Αθρογγαίος φόρεσε ένα διάδημα στο κεφάλι του και αυτοανακηρύχτηκε «Βασιλιάς των Ιουδαίων» και ο ίδιος και οι ακόλουθοί του μακελεύτηκαν άγρια από μια λεγεώνα στρατιωτών. Ένας άλλος επίδοξος μεσσίας, που ονομαζόταν απλώς «ο Σαμαρείτης», σταυρώθηκε από τον Πόντιο Πιλάτο, παρότι δεν έφτιαξε στρατό ούτε προκάλεσε τη Ρώμη κατά κανέναν τρόπο σημάδι ότι οι αρχές, διαισθανόμενες τον πυρετό της αποκάλυψης που πλανιόταν στον αέρα, είχαν γίνει εξαιρετικά ευαίσθητες σε οποιαδήποτε υπόνοια εξέγερσης. Ήταν ο Εζεκίας ο αρχηγός των ληστών, ο Σίμων από την Περαία, ο Ιούδας ο Γαλιλαίος, ο εγγονός του Μεναχέμ, ο Σίμων, γιος του Γιώρα (Σίμων μπεν Γιώρα) και ο Σίμων, γιος του Κοχβά (Σίμων μπεν Κοσιβά ή Κοχβά) που όλοι τους διαδήλωναν μεσσιανικές φιλοδοξίες και όλοι τους θανατώθηκαν για τον λόγο αυτόν. Σε αυτόν τον κατάλογο και η σέχτα των Εσσαίων (ή Εσση- 26

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ νών), κάποια μέλη της οποίας έζησαν σε απομόνωση πάνω στο άνυδρο οροπέδιο του Κουμράν, στη βορειοδυτική ακτή της Νεκράς Θάλασσας το εβραϊκό επαναστατικό κίνημα του 1ου αιώνα, γνωστό ως Ζηλωτές, που βοήθησε να εξαπολυθεί ένας αιματηρός πόλεμος κατά της Ρώμης και οι φοβεροί φονιάδες-ληστές, στους οποίους οι Ρωμαίοι έδωσαν το παρατσούκλι Σικάριοι (Ξιφοφόροι), και η εικόνα που αναδύεται από την Παλαιστίνη του 1ου αιώνα είναι η εικόνα μιας εποχής πλημμυρισμένης από μεσσιανική δραστηριότητα και ενέργεια. Είναι δύσκολο να εντάξουμε τον Ιησού τον Ναζωραίο ξεκάθαρα σε οποιοδήποτε από τα γνωστά πολιτικοθρησκευτικά κινήματα της εποχής του. Ήταν ένας άνδρας με έντονες αντιφάσεις, τη μια μέρα κήρυσσε ένα μήνυμα φυλετικού αποκλεισμού («Έχω αποσταλεί μόνο για τους πλανεμένους Ισραηλίτες», Κατά Ματθαίον 15:24), την άλλη τον καλοπροαίρετο οικουμενισμό («Πηγαίνετε λοιπόν και κάνετε μαθητές μου όλα τα έθνη» Κατά Ματθαίον 28:19) μερικές φορές κήρυσσε την άνευ όρων ειρήνη («Μακάριοι όσοι φέρνουν την ειρήνη στους ανθρώπους, γιατί αυτοί θα ονομαστούν παιδιά του Θεού» Κατά Ματθαίον 5:9), άλλοτε προάγοντας τη βία και τη σύγκρουση («Τώρα όμως, όποιος έχει χρήματα ας τα πάρει το ίδιο κι αυτός που έχει σακίδιο. Όποιος δεν έχει ας πουλήσει το πανωφόρι του κι ας αγοράσει μάχαιρα» Κατά Λουκάν 22:36). Το πρόβλημα με τον προσδιορισμό του ιστορικού Ιησού είναι ότι, πέρα από την Καινή Διαθήκη, καλά καλά δεν υπάρχουν ίχνη του άνδρα που έμελλε ν αλλάξει για πάντα τον ρου της ιστορίας των ανθρώπων. Η παλαιότερη και πιο αξιόπιστη μη βιβλική αναφορά στον Ιησού ανήκει στον 27

7 Ο ΖΗΛΩΤΗΣ Εβραίο ιστορικό του 1ου αιώνα Φλάβιο Ιώσηπο (πέθ. 100 Κ.Ε.). Σε ένα τυχαίο, σύντομο χωρίο της Ιουδαϊκής Αρχαιολογίας, ο Ιώσηπος γράφει για έναν διαβολικό Εβραίο αρχιερέα ονόματι Άννα, ο οποίος μετά τον θάνατο του Ρωμαίου επιτρόπου Φήστου παράνομα καταδίκασε κάποιον «Ιάκωβο, αδελφό του Ιησού, του επιλεγόμενου μεσσία», σε λιθοβολισμό για παράβαση του νόμου. Το εδάφιο συνεχίζεται με τα όσα συνέβησαν στον Άννα, αφότου ήρθε τελικά ο Αλβίνος, ο νέος επίτροπος, στην Ιερουσαλήμ. Όσο φευγαλέος και απορριπτικός κι αν είναι αυτός ο υπαινιγμός (η φράση «ο επιλεγόμενος μεσσίας» έχει σαφώς σκοπό να εκφράσει χλεύη), παρ όλα αυτά έχει τεράστια σημασία για όσους αναζητούν οποιοδήποτε σημάδι του ιστορικού Ιησού. Σε μια κοινωνία χωρίς επώνυμα, ένα συνηθισμένο όνομα όπως Ιάκωβος είχε ανάγκη από μια ειδική προσωνυμία το όνομα της γενέτειρας ή το όνομα του πατέρα ώστε να διακρίνει τον συγκεκριμένο Ιάκωβο από όλους τους άλλους συνονόματους άνδρες που περιπλανιόνταν στην Παλαιστίνη (εξού και Ιησούς Ναζωραίος, από τη Ναζαρέτ). Στην προκειμένη περίπτωση, η προσωνυμία του Ιάκωβου είχε δοθεί από την αδελφική του σχέση με κάποιον που ο Ιώσηπος θεωρεί ότι το ακροατήριό του θα αναγνώριζε. Το χωρίο αποδεικνύει όχι μόνο ότι ο «Ιησούς, ο επιλεγόμενος Μεσσίας» πιθανότατα υπήρξε, αλλά και ότι περί το 94 Κ.Ε., όταν γράφτηκε η Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, αναγνωριζόταν ευρύτατα ως ιδρυτής ενός νέου και σθεναρού κινήματος. Εκείνο το κίνημα, και όχι ο ιδρυτής του, τραβάει την προσοχή ιστορικών του 2ου αιώνα, όπως ο Τάκιτος (πέθ. 118) και ο Πλίνιος ο Νεότερος (πέθ. 113), που αμφότεροι 28

8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ αναφέρουν τον Ιησού τον Ναζωραίο, αλλά αποκαλύπτουν ελάχιστα γι αυτόν εκτός από τη σύλληψη και την εκτέλεσή του αξιόλογη ιστορική σημείωση, όπως θα δούμε, που ωστόσο ρίχνει περιορισμένο φως στις λεπτομέρειες της ζωής του Ιησού. Γι αυτό μένουμε στις όποιες πληροφορίες μπορούν να σταχυολογηθούν από την Καινή Διαθήκη. Η πρώτη γραπτή μαρτυρία που έχουμε για τον Ιησού τον Ναζωραίο πηγάζει από τις επιστολές του Παύλου, από τους πρώτους πιστούς ακολούθους του Ιησού, ο οποίος πέθανε γύρω στο 66 Κ.Ε. (Η πρώτη Προς Θεσσαλονικείς επιστολή του Παύλου μπορεί να τοποθετηθεί χρονικά μεταξύ 48 με 50 Κ.Ε., δύο δεκαετίες περίπου μετά τον θάνατο του Ιησού.) Το πρόβλημα με τον Παύλο, ωστόσο, είναι ότι επιδεικνύει εντυπωσιακή έλλειψη ενδιαφέροντος για τον ιστορικό Ιησού. Μόλις τρεις σκηνές από τη ζωή του Ιησού αναφέρονται στις επιστολές του: ο Μυστικός Δείπνος (Προς Κορινθίους Α 11:23-26), η Σταύρωση (Προς Κορινθίους Α 2:2) και, πιο ζωτική για τον Παύλο, η Ανάσταση, χωρίς την οποία, κατά τους ισχυρισμούς του, «τότε το κήρυγμά μας είναι χωρίς νόημα, το ίδιο και η πίστη σας» (Προς Κορινθίους Α 15:14). Ο Παύλος μπορεί να είναι μια άριστη πηγή για όποιους ενδιαφέρονται για την πρώτη διαμόρφωση του χριστιανισμού, όμως για την αποκάλυψη του ιστορικού Ιησού είναι ένας ανεπαρκής οδηγός. Έτσι μένουμε στα ευαγγέλια, που το καθένα τους παρουσιάζει τα δικά του προβλήματα. Καταρχήν, με πιθανή εξαίρεση το ευαγγέλιο του Λουκά, κανένα από τα ευαγγέλια που έχουμε δεν γράφτηκαν από το πρόσωπο του οποίου φέρουν το όνομα. Αυτό όντως αληθεύει για τα περισσότερα βιβλία της Καινής Διαθήκης. Τέτοια επιλεγόμενα ψευδεπί- 29

9 Ο ΖΗΛΩΤΗΣ γραφα έργα ή έργα αποδιδόμενα σ έναν συγκεκριμένο συγγραφέα αλλά όχι γραμμένα από αυτόν, ήταν πάρα πολύ διαδεδομένα στον αρχαίο κόσμο και δεν πρέπει κατά κανέναν τρόπο να αντιμετωπίζονται ως πλαστά. Η επονομασία ενός βιβλίου από ένα πρόσωπο ήταν ένας κλασικός τρόπος να απεικονιστούν οι πεποιθήσεις του προσώπου αυτού ή η σχολή της σκέψης του. Ανεξάρτητα από αυτό, τα ευαγγέλια δεν είναι, ούτε ποτέ σκόπευαν να είναι, ιστορικά τεκμηριωμένες μαρτυρίες της ζωής του Ιησού. Δεν είναι αναφορές από αυτόπτες μάρτυρες του λόγου και των έργων του Ιησού καταγεγραμμένες από άτομα που τον γνώριζαν. Είναι μαρτυρίες πίστης συντεταγμένες από κοινότητες πιστών και γραμμένες πολλά χρόνια μετά την εποχή που περιγράφουν. Με απλά λόγια, τα ευαγγέλια μας μιλούν για τον Ιησού τον Χριστό, όχι για τον Ιησού τον άνδρα. Η ευρύτερα αποδεκτή θεωρία για τη συγγραφή των ευαγγελίων, η «Θεωρία των Δύο Πηγών», υποστηρίζει ότι το ευαγγέλιο του Μάρκου γράφτηκε πρώτα γύρω στο 70 Κ.Ε., περί τις τέσσερις δεκαετίες μετά τον θάνατο του Ιησού. Ο Μάρκος είχε στη διάθεσή του μια συλλογή από προφορικές και ενδεχομένως και μια χούφτα γραπτές παραδόσεις που διαδίδονταν επί χρόνια από τους πρώτους πιστούς του Ιησού. Προσθέτοντας μια χρονολογική αφήγηση σ αυτό το συνονθύλευμα των παραδόσεων, ο Μάρκος δημιούργησε ένα ολότελα καινούριο λογοτεχνικό είδος που ονομάστηκε ευαγγέλιο, gospel, ονομασία που προερχόταν από τις παλιές αγγλικές λέξεις god-spell, 2 δηλαδή χαρμόσυνες ειδήσεις. Και όμως, το ευαγγέλιο του Μάρκου είναι σύντομο και κα- 2. Κατ αντιστοιχία με την ελληνική λέξη «ευ-αγγέλιο». 30

10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ τά κάποιον τρόπο μη ικανοποιητικό για πολλούς χριστιανούς. Δεν υπάρχει αφήγηση των παιδικών χρόνων ο Ιησούς καταφθάνει απλώς μια ημέρα στις όχθες του Ιορδάνη ποταμού για να βαπτιστεί από τον Ιωάννη τον Βαπτιστή. Δεν υπάρχουν φαινόμενα ανάστασης. Ο Ιησούς σταυρώνεται. Το σώμα του τοποθετείται σε ένα μνήμα. Λίγες μέρες αργότερα το μνήμα είναι κενό. Ακόμα και οι πρώτοι χριστιανοί είχαν μείνει ανικανοποίητοι από την ξερή αφήγηση του Μάρκου για τον βίο και την πολιτεία του Ιησού και έτσι ανέλαβαν οι συνεχιστές του Μάρκου, ο Ματθαίος και ο Λουκάς, να βελτιώσουν το αρχικό κείμενο. Δύο δεκαετίες μετά τον Μάρκο, μεταξύ 90 και 100 Κ.Ε., οι συγγραφείς Ματθαίος και Λουκάς, εργαζόμενοι ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλον και με το χειρόγραφο του Μάρκου ως πρότυπο, αναθεώρησαν την ιστορία του ευαγγελίου προσθέτοντας τις δικές τους μοναδικές παραδόσεις, περιλαμβάνοντας δύο διαφορετικές και αντικρουόμενες αφηγήσεις για τα παιδικά χρόνια του Ιησού, καθώς και μια σειρά από περίτεχνες ιστορίες για την ανάσταση, ώστε να ικανοποιήσουν τους χριστιανούς αναγνώστες τους. Ο Ματθαίος και ο Λουκάς βασίστηκαν επίσης σε αυτή που πρέπει να ήταν μια πρώιμη και εξαιρετικά καλά ταξινομημένη συλλογή των λόγων του Ιησού, στην οποία οι μελετητές έδωσαν την ονομασία Q (από τη γερμανική λέξη Quelle, που σημαίνει «πηγή»). Παρότι δεν έχουμε πια χειροπιαστά αντίγραφα αυτού του χειρογράφου, μπορούμε να συμπεράνουμε το περιεχόμενό του συρράπτοντας τους στίχους που είναι κοινοί στον Ματθαίο και στον Λουκά, αλλά δεν εμφανίζονται στον Μάρκο. Μαζί, αυτά τα τρία ευαγγέλια του Μάρκου, του Ματ- 31

11 Ο ΖΗΛΩΤΗΣ θαίου και του Λουκά έγιναν γνωστά ως «Συνοπτικά», επειδή λίγο-πολύ παρουσιάζουν μια κοινή αφήγηση και χρονολόγηση της ζωής και της διδασκαλίας του Ιησού, που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το τέταρτο ευαγγέλιο, του Ιωάννη, το οποίο πιθανότατα γράφτηκε λίγο μετά το τέλος του 1ου αιώνα, μεταξύ 100 και 120 Κ.Ε. Αυτά λοιπόν είναι τα κανονικά ευαγγέλια. Όμως δεν είναι τα μόνα ευαγγέλια. Τώρα έχουμε πρόσβαση σε μια ολόκληρη βιβλιοθήκη μη κανονικών γραπτών, που συντάχτηκαν ως επί το πλείστον κατά τον 2ο και τον 3ο αιώνα, η οποία παρέχει πολλές και ποικίλες απόψεις για τη ζωή του Ιησού του Ναζωραίου. Σε αυτά τα γραπτά περιλαμβάνονται το Κατά Θωμάν ευαγγέλιο, το Κατά Φίλιππον ευαγγέλιο, η Αποκάλυψις Ιωάννου, το Κατά Μαριάμ ευαγγέλιο (της Μαρίας Μαγδαληνής), και ένα πλήθος από άλλα επιλεγόμενα γνωστικά χειρόγραφα που ανακαλύφθηκαν στην Άνω Αίγυπτο, κοντά στην πόλη του Ναγκ Χαμμαντί, το Παρότι είχαν εξαιρεθεί από το σύνολο που αργότερα έμελλε να αποτελέσει την Καινή Διαθήκη, αυτά τα βιβλία είναι σημαντικά καθότι αποδεικνύουν τις δραματικά αποκλίνουσες απόψεις που υπήρχαν ως προς το ποιος ήταν ο Ιησούς και το τι σήμαινε ο Ιησούς, ακόμα και ανάμεσα σε αυτούς που ισχυρίστηκαν ότι πορεύτηκαν μαζί του, μοιράστηκαν το ψωμί του κι έφαγαν μαζί του, που άκουσαν τον λόγο του και προσευχήθηκαν μαζί του. Στο τέλος, υπάρχουν μόνο δύο ισχυρά ιστορικά γεγονότα για τον Ιησού τον Ναζωραίο, στα οποία μπορούμε να βασιστούμε με εμπιστοσύνη: το πρώτο είναι ότι ο Ιησούς ήταν ένας Εβραίος που ηγήθηκε ενός δημοφιλούς εβραϊκού κινήματος στην Παλαιστίνη στις αρχές του 1ου αιώνα Κ.Ε. 32

12 ΕΙΣΑΓΩΓΗ το δεύτερο είναι ότι η Ρώμη τον σταύρωσε γι αυτό. Από μόνα τους αυτά τα δύο γεγονότα δεν μπορούν να δώσουν ένα ολοκληρωμένο πορτρέτο της ζωής ενός άνδρα που έζησε δύο χιλιάδες χρόνια πριν. Όμως όταν συνδυαστούν με όλα όσα γνωρίζουμε για την ταραγμένη εποχή κατά την οποία έζησε ο Ιησούς και χάρη στους Ρωμαίους, γνωρίζουμε πάρα πολλά, αυτά τα δύο γεγονότα μπορούν να βοηθήσουν στο να ζωγραφίσουμε μια εικόνα του Ιησού του Ναζωραίου που ίσως να είναι ιστορικά πιο ακριβής απ ό,τι είναι η εικόνα που έχουν ζωγραφίσει τα ευαγγέλια. Πράγματι, ο Ιησούς που αναδύεται από αυτή την ιστορική άσκηση ένας ένθερμος επαναστάτης παρασυρμένος, όπως και όλοι οι Εβραίοι της εποχής, από τη θρησκευτική και πολιτική θύελλα στην Παλαιστίνη του 1ου αιώνα λίγη ομοιότητα έχει με την εικόνα του πράου βοσκού που καλλιέργησε η πρωτοχριστιανική κοινότητα. Σκεφτείτε το εξής: Η σταύρωση ήταν μια τιμωρία που η Ρώμη επιφύλασσε σχεδόν αποκλειστικά για το έγκλημα της υποκίνησης εξέγερσης. Η επιγραφή που τοποθέτησαν οι Ρωμαίοι πάνω από το κεφάλι του Ιησού «Βασιλιάς των Ιουδαίων» ονομαζόταν titulus, «τίτλος», και, παρά την κοινή αντίληψη, δεν είχε πρόθεση να είναι χλευαστική. Κάθε εγκληματίας που καρφωνόταν στον σταυρό έφερε μια επιγραφή που δήλωνε το συγκεκριμένο έγκλημα για το οποίο θανατωνόταν. Το έγκλημα του Ιησού, στα μάτια της Ρώμης, ήταν ότι διεκδικούσε μαχόμενος τη βασιλική εξουσία (άρα επρόκειτο για το έγκλημα της εσχάτης προδοσίας), το ίδιο έγκλημα για το οποίο θανατώνονταν σχεδόν όλοι οι επίδοξοι μεσσίες την εποχή εκείνη. Και ο Ιησούς δεν πέθανε μόνος. Τα ευαγγέλια ισχυρίζονται ότι εκατέρωθεν του Ιησού 33

13 Ο ΖΗΛΩΤΗΣ ήταν σταυρωμένοι άνδρες επονομαζόμενοι «ληστές», μια λέξη που και σε άλλες γλώσσες αποδίδεται ως «κλέφτες» αλλά στην ουσία ήταν ο πιο συνηθισμένος χαρακτηρισμός στη Ρώμη για τους ταραχοποιούς ή τους επαναστάτες. Τρεις ληστές πάνω σ έναν λόφο σπαρμένο με σταυρούς, και σε κάθε σταυρό το ρακένδυτο, αιμόφυρτο σώμα ενός άνδρα που τόλμησε ν αψηφήσει τη βούληση της Ρώμης. Εκείνη και μόνο η εικόνα θα έπρεπε να σπείρει αμφιβολίες για το πορτρέτο του Ιησού όπως αυτός σκιαγραφείται από τα ευαγγέλια, ως ένας άνευ όρων φιλειρηνικός άνδρας, σχεδόν απόλυτα αποκομμένος από τις πολιτικές αναταραχές της εποχής του. Η άποψη ότι ο αρχηγός ενός λαϊκού μεσσιανικού κινήματος που καλούσε στην επιβολή της «βασιλείας του Θεού» όρο τον οποίο τόσο οι Ιουδαίοι όσο και οι εθνικοί θεωρούσαν ότι υπέκρυπτε εξέγερση εναντίον της Ρώμης θα μπορούσε να έχει μείνει ανεπηρέαστος από την επαναστατική παραφορά που είχε καταλάβει σχεδόν όλους τους Εβραίους στην Ιουδαία, είναι απλώς γελοία. Γιατί οι συγγραφείς των ευαγγελίων πάσχισαν τόσο πολύ να μετριάσουν την επαναστατική φύση του μηνύματος και του κινήματος του Ιησού; Για ν απαντήσουμε σε αυτή την ερώτηση, πρέπει πρώτα απ όλα να αναγνωρίσουμε ότι σχεδόν όλες οι ιστορίες του ευαγγελίου που γράφτηκαν για τη ζωή και την αποστολή του Ιησού του Ναζωραίου συντάχτηκαν μετά την Εβραϊκή Εξέγερση ενάντια στη Ρώμη το 66 Κ.Ε. Εκείνον τον χρόνο, μια συμμορία από Εβραίους στασιαστές, παρακινημένη από τον ζήλο της για τον Θεό, ξεσήκωσε τους Εβραίους συμπατριώτες της σε στάση. Σαν από θαύμα, οι επαναστάτες κατάφεραν να ελευθερώσουν τους Αγίους Τόπους από τη ρωμαϊκή κατοχή. Για τέσσερα 34

14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ένδοξα χρόνια, η πόλη του Θεού βρέθηκε πάλι υπό εβραϊκή κατοχή. Ώσπου, το 70 Κ.Ε., οι Ρωμαίοι επανέκαμψαν. Μετά από μια σύντομη πολιορκία της Ιερουσαλήμ, οι στρατιώτες παραβίασαν τα τείχη της πόλης και αποδύθηκαν σ ένα όργιο βίας ενάντια στους κατοίκους της. Κατέσφαξαν τους πάντες στο διάβα τους, στοιβάζοντας πτώματα στο Όρος του Ναού (το όρος Μοριά). Ένα ποτάμι αίμα κύλησε στους πλακοστρωμένους δρόμους. Όταν ολοκληρώθηκε η σφαγή, οι στρατιώτες πυρπόλησαν τον Ναό του Θεού. Οι φλόγες εξαπλώθηκαν και πέρα από το Όρος του Ναού κι έπνιξαν τα λιβάδια της Ιερουσαλήμ, τα αγροκτήματα, τους ελαιώνες. Τα πάντα κάηκαν. Τόσο ολοκληρωτική ήταν η καταστροφή που έπληξε την ιερή πόλη, ώστε να γράψει ο Ιώσηπος ότι δεν είχε απομείνει τίποτα που θα μπορούσε ν αποδείξει ότι η Ιερουσαλήμ είχε κάποτε κατοικηθεί. Δεκάδες χιλιάδες Εβραίοι σφάχτηκαν. Οι υπόλοιποι οδηγήθηκαν αλυσοδεμένοι έξω από την πόλη. Το πνευματικό τραύμα που αντιμετώπισαν οι Εβραίοι στον απόηχο εκείνου του καταστροφικού περιστατικού είναι δύσκολο να το φανταστεί κανείς. Εξόριστοι από τη χώρα που τους είχε υποσχεθεί ο Θεός, υποχρεωμένοι να ζήσουν σαν απόβλητοι ανάμεσα στους ειδωλολάτρες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, οι ραβίνοι του 2ου αιώνα σταδιακά και αποφασιστικά διαχώρισαν τον ιουδαϊσμό από τον ριζοσπαστικό μεσσιανικό εθνικισμό που είχε εξαπολύσει τον κακότυχο πόλεμο με τη Ρώμη. Η Τορά αντικατέστησε τον Ναό στο επίκεντρο της ζωής των Ιουδαίων, κι έτσι εμφανίστηκε ο ραβινικός ιουδαϊσμός. Και οι χριστιανοί ένιωσαν επίσης την ανάγκη να αποστασιοποιηθούν από τον επαναστατικό ζήλο που είχε οδη- 35

15 Ο ΖΗΛΩΤΗΣ γήσει στη λεηλασία της Ιερουσαλήμ, όχι μόνο επειδή επέτρεπε στην πρώτη εκκλησία ν αποκρούει την οργή μιας βαθιά εκδικητικής Ρώμης, αλλά και γιατί, καθώς η εβραϊκή θρησκεία είχε καταντήσει παρίας, οι Ρωμαίοι είχαν γίνει ο πρωταρχικός στόχος της κήρυξης του ευαγγελίου από την εκκλησία. Έτσι άρχισε η μακρά διαδικασία της μεταμόρφωσης του Ιησού από επαναστάτη Ιουδαίο εθνικιστή σε φιλειρηνικό πνευματικό ηγέτη, αδιάφορο προς οποιοδήποτε γήινο ζήτημα. Έτσι ήταν ο Ιησούς που θα μπορούσαν να αποδεχτούν οι Ρωμαίοι, και πράγματι τον αποδέχτηκαν τρεις αιώνες αργότερα, όταν ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Φλάβιος Θεοδόσιος (πέθ. 395) κατέστησε το κίνημα του περιπλανώμενου Ιουδαίου ιεροκήρυκα επίσημη θρησκεία του κράτους, και γεννήθηκε αυτή που σήμερα αναγνωρίζουμε ως ορθόδοξη χριστιανοσύνη. Αυτό το βιβλίο είναι μια απόπειρα να αποκαταστήσουμε, όσο γίνεται καλύτερα, τον Ιησού της ιστορίας, τον Ιησού πριν από τη χριστιανοσύνη: τον συνειδητοποιημένο, πολιτικοποιημένο Εβραίο επαναστάτη, ο οποίος, δύο χιλιάδες χρόνια πριν, περιδιάβασε στην ύπαιθρο της Γαλιλαίας, συγκεντρώνοντας πιστούς σ ένα μεσσιανικό κίνημα που είχε στόχο να εγκαθιδρύσει τη βασιλεία του Θεού, του οποίου όμως η αποστολή απέτυχε όταν, μετά από μια προκλητική είσοδο στην Ιερουσαλήμ και μια θρασύτατη επίθεση στον Ναό, συνελήφθη και θανατώθηκε από τη Ρώμη για το έγκλημα της υποκίνησης σε στάση. Αφορά επίσης τον τρόπο που, μετά την αποτυχία του Ιησού να εγκαθιδρύσει τη βασιλεία του Θεού επί της γης, οι ακόλουθοί του έδωσαν νέα ερμηνεία όχι μόνο στην αποστολή και την ταυτότητα του Ιησού, αλλά και στην ίδια τη φύση και τον ορισμό του Εβραίου μεσσία. 36

16 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Υπάρχουν κάποιοι που θεωρούν ότι ένα τέτοιο εγχείρημα είναι χάσιμο χρόνου, γιατί πιστεύουν ότι ο Ιησούς της ιστορίας έχει χαθεί αμετάκλητα και δεν είναι δυνατό να αναβιώσει. Έχουν περάσει ανεπιστρεπτί οι ξέγνοιαστες μέρες της «αναζήτησης του ιστορικού Ιησού», τότε που οι μελετητές ισχυρίζονταν με αυτοπεποίθηση ότι τα σύγχρονα επιστημονικά εργαλεία και η ιστορική έρευνα θα μας επέτρεπαν ν αποκαλύψουμε την αληθινή ταυτότητα του Ιησού. Ο αληθινός Ιησούς δεν έχει πια σημασία, διατείνονται οι μελετητές. Αντίθετα οφείλουμε να εστιάσουμε στον μοναδικό Ιησού που μπορούμε να προσεγγίσουμε: τον Ιησού Χριστό. Σύμφωνοι, το να γράψεις μια βιογραφία του Ιησού της Ναζαρέτ δεν είναι σαν να γράφεις μια βιογραφία του Ναπολέοντα Βοναπάρτη. Το εγχείρημα κατά κάποιον τρόπο μοιάζει με το να συνθέσεις ένα τεράστιο παζλ έχοντας μόνο λίγα από τα κομμάτια του στα χέρια σου δεν έχεις άλλη επιλογή παρά να συμπληρώσεις το υπόλοιπο του παζλ βασισμένος στην καλύτερη και την πιο βάσιμη εικασία για το πώς θα έπρεπε να είναι η τελική ολοκληρωμένη εικόνα. Ο μεγάλος χριστιανός θεολόγος Rudolf Bultmann αρεσκόταν να λέει ότι η αναζήτηση του ιστορικού Ιησού είναι σε τελική ανάλυση μια εσωτερική αναζήτηση. Οι μελετητές τείνουν να βλέπουν τον Ιησού που θέλουν να δουν. Πάρα πολύ συχνά βλέπουν τον εαυτό τους τη δική τους αντανάκλαση στην εικόνα του Ιησού που έχουν κατασκευάσει. Και όμως, εκείνη η πιο καλή, η πιο βάσιμη υπόθεση μπορεί να είναι αρκετή τουλάχιστον για να αμφισβητήσει τις πιο βασικές θεωρίες μας για τον Ιησού της Ναζαρέτ. Αν εκθέσουμε τους ισχυρισμούς των ευαγγελίων στη φλόγα 37

17 Ο ΖΗΛΩΤΗΣ της ιστορικής ανάλυσης, μπορούμε να αποκαθάρουμε τις γραφές από τα λογοτεχνικά και θεολογικά ποικίλματά τους και να χαράξουμε μια πολύ ακριβέστερη εικόνα του Ιησού της ιστορίας. Πράγματι, αν δεσμευτούμε να τοποθετήσουμε τον Ιησού σταθερά μέσα στο κοινωνικό, θρησκευτικό και πολιτικό περιβάλλον της εποχής κατά την οποία έζησε μιας εποχής σημαδεμένης από μια επανάσταση που σιγόβραζε κατά της Ρώμης και έμελλε ν αλλάξει μια για πάντα την πίστη και την πρακτική του ιουδαϊσμού, τότε, κατά κάποιον τρόπο, η βιογραφία του γράφεται από μόνη της. Ο Ιησούς που αποκαλύπτεται στην πορεία μπορεί να μην είναι ο Ιησούς που περιμένουμε σίγουρα δεν θα είναι ο Ιησούς που θα αναγνώριζαν οι περισσότεροι σύγχρονοι χριστιανοί. Όμως στο τέλος, είναι ο μόνος Ιησούς στον οποίο έχουμε πρόσβαση, μέσω της ιστορίας. Όλα τα άλλα είναι ζήτημα πίστης. 38

18 Χρονολόγιο 164 π.κ.ε. Η εξέγερση των Μακκαβαίων 140 Ίδρυση της δυναστείας των Ασμοναίων 63 Ο Πομπήιος ο Μέγας καταλαμβάνει την Ιερουσαλήμ 37 Ο Ηρώδης ο Μέγας ανακηρύσσεται βασιλιάς των Ιουδαίων 4 Θάνατος του Ηρώδη του Μεγάλου 4 Επανάσταση του Ιούδα του Γαλιλαίου 4. π.κ.ε.-6 Κ.Ε. Γέννηση του Ιησού του Ναζωραίου 6 Κ.Ε. Η Ιουδαία γίνεται επίσημα ρωμαϊκή επαρχία 10 Η Σέπφωρις γίνεται η πρώτη βασιλική έδρα του Ηρώδη Αντίπα 18 Ο Ιωσήφ Καϊάφας ορίζεται αρχιερέας 20 Η Τιβεριάδα γίνεται η δεύτερη βασιλική έδρα του Ηρώδη Αντίπα 26 Ο Πόντιος Πιλάτος γίνεται διοικητής (έπαρχος) στην Ιερουσαλήμ Ο Ιωάννης ο Βαπτιστής αρχίζει τη διδασκαλία του Ο Ιησούς ο Ναζωραίος αρχίζει τη διδασκαλία του Θάνατος του Ιησού του Ναζωραίου 39

19 Ο ΖΗΛΩΤΗΣ 36 Εξέγερση των Σαμαρειτών 37 Προσηλυτισμός του Σαούλ από την Ταρσό (Παύλου) 44 Εξέγερση του Θευδά 46 Εξέγερση του Ιακώβ και του Σίμωνα, γιων του Ιούδα του Γαλιλαίου 48 Ο Παύλος γράφει την πρώτη επιστολή: Προς Θεσσαλονικείς 56 Δολοφονία του αρχιερέα Ιωνάθαν 56 Ο Παύλος γράφει την τελευταία επιστολή: Προς Ρωμαίους 57 Εξέγερση του Αιγυπτίου 62 Θάνατος του Ιάκωβου, αδελφού του Ιησού 66 Θάνατος του Παύλου και του Αποστόλου Πέτρου στη Ρώμη 66 Η Εβραϊκή Εξέγερση 70 Η καταστροφή της Ιερουσαλήμ Συγγραφή του ευαγγελίου του Μάρκου 73 Οι Ρωμαίοι καταλαμβάνουν τη Μασάδα Συγγραφή της Επιστολής Ιακώβου Συγγραφή των ευαγγελίων του Ματθαίου και του Λουκά 94 Ο Ιώσηπος συγγράφει την Ιουδαϊκή Αρχαιολογία Συγγραφή του ευαγγελίου του Ιωάννη 132 Εξέγερση του Σίμωνα, γιου του Κοχβά (Σίμων μπεν Κοσιβά ή Κοχβά 300 Συντάσσονται τα Ψευδοκλημέντεια 313 Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος υπογράφει το Διάταγμα των Μεδιολάνων 325 Α Σύνοδος της Νίκαιας 398 Σύνοδος της Ιππώνος 40

20 ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ Ἐξεγείρου ἐξεγείρου, Σιών, ἔνδυσαι τὴν ἰσχύν σου, Σιών, καὶ ἔνδυσαι τὴν δόξαν σου, Ιερουσαλὴμ πόλις ἡ ἁγία οὐκέτι προστεθήσεται διελθεῖν διὰ σοῦ ἀπερίτμητος καὶ ἀκάθαρτος. ἐκτίναξαι τὸν χοῦν καὶ ἀνάστηθι, κάθισον, Ιερουσαλήμ ἔκδυσαι τὸν δεσμὸν τοῦ τραχήλου σου, ἡ αἰχμάλωτος θυγάτηρ Σιών. Ησαΐας 52:1-2