Ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση του χρόνιου περιοδοντικού ασθενή στη θεραπεία της µιας ώρας µε χρήση υπερήχων- Τυχαιοποιηµένη κλινική µελέτη

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση του χρόνιου περιοδοντικού ασθενή στη θεραπεία της µιας ώρας µε χρήση υπερήχων- Τυχαιοποιηµένη κλινική µελέτη"

Transcript

1 ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΙΑΤΡΙΒΗ Ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση του χρόνιου περιοδοντικού ασθενή στη θεραπεία της µιας ώρας µε χρήση υπερήχων- Τυχαιοποιηµένη κλινική µελέτη Πηνελόπη Ζυγογιάννη Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης Οδοντιατρική Σχολή Εργαστήριο Προληπτικής Οδοντιατρικής, Περιοδοντολογίας και Βιολογίας Εµφυτευµάτων 2010

2

3 Στην µνήµη του πατέρα µου

4 Θεωρώ υποχρεωσή µου να ευχαριστήσω θερµά: την Επίκουρη Καθηγήτρια κ. ήµητρα Σακελλάρη και την Dr ανάη Απατζίδου για την επιστηµονική καθοδήγηση και την αµέριστη βοήθειά τους στην ολοκλήρωση της διπλωµατικής µου εργασίας τον Καθηγητή κ. Αντώνη Κωνσταντινίδη για την πολύτιµη γνώση που µου πρόσφερε κατά τη διάρκεια της φοίτησής µου στο µεταπτυχιακό πρόγραµµα του εργαστηρίου όλους τους καθηγητές του εργαστηρίου και τους επιστηµονικούς συνεργάτες για την προσφορά τους στην εκπαίδευση των µεταπτυχιακών φοιτητών τον κ. Βασίλη Καραγιάννη για την καθοδήγηση στη στατιστική ανάλυση των αποτελεσµάτων Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω την οικογένεια µου και ιδιαίτερα τον σύζυγό µου, Γιάννη και τα παιδιά µου, Φρίντα-Μαρία και Αθανασία, για την ηθική υποστήριξη, την κατανόηση και την συµπαράστασή τους κατά τη διάρκεια των σπουδών µου Νοέµβριος 2010, Πηνελόπη Ζυγογιάννη

5 Περιεχόµενα σελίδα 1. Περιλήψεις Εισαγωγή Α. Αιτία εµφάνισης της περιοδοντικής νόσου... 7 Β. Αποτελεσµατικότητα της περιοδοντικής θεραπείας Γ. Σύγκριση των εργαλείων χειρός και συσκευών µε κίνηση δόνησης Συνολική αποµάκρυνση του µικροβιακού φορτίου Κλινικά ευρήµατα Μικροβιολογικά ευρήµατα Ανοσολογικά ευρήµατα Ε. Υποστηρικτική θεραπεία Στόχος της µελέτης Υλικά και Μέθοδοι Α. Κλινική µεθοδολογία Β. Εργαστηριακή µεθοδολογία Γ. Στατιστική ανάλυση Αποτελέσµατα Συζήτηση Συµπερασµατικά

6 8. Βιβλιογραφία Πίνακες Πίνακες Πίνακες Πίνακες Πίνακες Πίνακες Πίνακες Πίνακες Πίνακες Πίνακες Εικόνες Εικόνα Εικόνα Σχεδιαγράµµατα Σχεδιάγραµµα Σχεδιάγραµµα Σχεδιάγραµµα Σχεδιάγραµµα Σχεδιάγραµµα Σχεδιάγραµµα Σχεδιάγραµµα Σχεδιάγραµµα Σχεδιάγραµµα Σχεδιάγραµµα

7 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΚΟΠΟΣ Να εξεταστεί ο ρόλος των συχνών επανελέγχων στοµατικής υγιεινής στην αποτελεσµατικότητα της ωριαίας περιοδοντικής θεραπείας µε υπερήχους βάσει κλινικών και µικροβιολογικών παραµέτρων. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΙ Σε 44 ασθενείς µε χρόνια περιοδοντίτιδα καταγράφηκαν κλινικοί δείκτες (δείκτης αιµορραγίας, δείκτης πλάκας, βάθος θυλάκου, επίπεδο πρόσφυσης) πριν την θεραπεία, τρεις και έξι µήνες µετά. Οι ασθενείς χωρίστηκαν τυχαία σε δύο οµάδες. Η οµάδα ελέγχου δέχτηκε υπερουλική και υποουλική αποτρύγωση µε υπερήχους διάρκειας µίας ώρας µε ανά τακτά χρονικά διαστήµατα επίδειξη οδηγιών στοµατικής υγιεινής µε τρόπο ανάλογο µε την κλασσική ανά τεταρτηµόριο περιοδοντική θεραπεία. Στην πειραµατική οµάδα οι οδηγίες στοµατικής υγιεινής περιορίστηκαν µόνο στην συνεδρία όπου πραγµατοποιήθηκε αποτρύγωση όλου του φραγµού µε υπερήχους διάρκειας µίας ώρας. Στους τρεις µήνες έγινε επαναληπτική αποτρύγωση στους θυλάκους 5 χιλιοστά και στις δύο οµάδες. Στην αρχική συνεδρία, στους τρεις και στους έξι µήνες παράλληλα µε την κλινική αξιολόγηση συλλέχτηκαν δείγµατα υποουλικής µικροβιακής πλάκας από µια οδοντική επιφάνεια ανά τεταρτηµόριο µε βάθος 5mm για τον αριθµητικό προσδιορισµό των P. gingivalis, T. forsythia και T. denticola µε την τεχνική «Checkerboard» DNA-DNA hybridization. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Μετά την θεραπεία και οι δύο οµάδες παρουσίασαν σηµαντική βελτίωση στους περιοδοντικούς δείκτες (p<0.001) και στον αριθµό των τριών βακτηρίων (p<0.001). Η σύγκριση µεταξύ των δύο οµάδων έδειξε παρόµοια µείωση στο βάθος θυλάκου και στην απώλεια πρόσφυσης στους τρεις και έξι µήνες, ενώ οι δείκτες αιµορραγίας και πλάκας ήταν σηµαντικά χαµηλότεροι στην οµάδα ελέγχου στους τρεις µήνες (p<0.05). Επιπλέον, στατιστικά σηµαντικά µεγαλύτερη µείωση του µικροοργανισµού P. gingivalis παρατηρήθηκε στην οµάδα ελέγχου στους τρεις µήνες (p<0.05) σε σχέση µε την πειραµατική οµάδα. 3

8 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η περιοδοντική θεραπεία της µίας ώρας µε τακτική κινητοποίηση στην εφαρµογή στοµατικής υγιεινής είναι περισσότερο αποτελεσµατική στη µείωση του δείκτη αιµορραγίας, του δείκτη πλάκας και του µικροοργανισµού P. gingivalis στους τρεις µήνες, ενώ δεν φαίνεται να επηρεάζει τις υπόλοιπες κλινικές και µικροβιολογικές παραµέτρους. Εντούτοις, καµία διαφορά µεταξύ των δύο οµάδων θεραπείας δεν παρατηρήθηκε στους έξι µήνες επανεξέτασης. 4

9 SUMMARY AIM To investigate the role of frequent reexaminations of oral hygiene practice in the effectiveness of one hour periodontal therapy using ultrasonic device based on clinical and microbiological parameters. MATERIALS AND METHODS Clinical recordings (gingival bleeding index, plaque index, probing pocket depth, clinical attachment level) of 44 patients with chronic periodontitis were performed at baseline, at three and six months. The participants of this study were randomly allocated into two groups. The control group received one-hour full-mouth ultrasonic debridement and oral hygiene instructions on bi-weekly intervals in a similar manner to the quadrant-wise scaling and root planing periodontal therapy. The oral hygiene instructions to the test group were limited only on the day of the full-mouth treatment. At three months, in both groups the sites 5mm received additional ultrasonic debridement. Subgingival plaque samples were collected from one site per quadrant with pocket depth 5mm at three time points; baseline, three and six months. These samples were analyzed using the checkerboard DNA-DNA hybridization technique for Porphyromonas gingivalis, Tannerella forsythia and Treponema denticola. RESULTS Both groups demonstrated statistically significant improvement in all clinical recordings (p<0.001) and statistically significant numerical decrease of the test bacteria (p<0.001). Pocket depth reduction and attachment gain were similar in both groups at three and six months. The gingival bleeding index and the plaque index were statistically significantly lower in the control group at three months (p<0.05) than the group which received no repeated oral hygiene instructions. In addition, a statistically significant greater reduction in the number of P. gingivalis was observed in the control group at three months compared with the test group (p<0.05). 5

10 CONCLUSIONS The one hour periodontal treatment with reinforcement of oral hygiene practice is more effective in the reduction of gingival bleeding index, plaque index and the numbers of P. gingivalis at three months, whereas it does not affect the rest of the clinical and microbiological parameters. However, in six months no differences between the two groups were noted in any of the parameters tested. 6

11 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΑΙΤΙΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟ ΟΝΤΙΚΗΣ ΝΟΣΟΥ Η διαφορετική κλινική εικόνα της περιοδοντικής νόσου σε κάθε ασθενή είναι αποτέλεσµα της αλληλεπίδρασης του µικροβιακού φορτίου µε την εγγενή άµυνα του οργανισµού κάτω από την επιρροή γενετικών και περιβαλλοντολογικών παραγόντων (Page και συν. 1997). Συνεπώς η εµφάνιση των νόσων του περιοδοντίου είναι αποτέλεσµα φλεγµονώδους διαδικασίας η οποία προκαλείται κατά κύριο λόγο εξαιτίας της συσσώρευσης µικροβιακής πλάκας στις οδοντικές επιφάνειες. H µικροβιακή πλάκα προσκολλάται στην οδοντική επιφάνεια πάνω σε ένα στρώµα γλυκοπρωτεϊνών του σάλιου και του υγρού της ουλοδοντικής σχισµής, χωρίς κυτταρικά στοιχεία που αποικίζει µια καθαρή οδοντική επιφάνεια µέσα σε λίγα λεπτά και ονοµάζεται επίκτητος υµένας (Marsh και Bradshaw 1995). Μετά τον αρχικό αποικισµό η µικροβιακή πλάκα ωριµάζει και εµφανίζει τα τυπικά χαρακτηριστικά του βιοϋµένα. Ο οδοντικός βιοϋµένας αποτελείται από µικροβιακές αποικίες (15-20%) οι οποίες κατανέµονται µε µη τυχαίο τρόπο και περιβάλλονται από οργανικό υπόστρωµα το οποίο αποτελείται από σχηµατισµένη µεσοκυττάρια ουσία ή γλυκοκάλυκες (75-80% του συνολικού όγκου). Η µεσοκυττάρια ουσία αποτελείται κυρίως από νερό, εξωπολυσακχαρίτες, πρωτεΐνες, άλατα και υλικά κυττάρων. Οι µικροβιακές αποικίες στο βιοϋµένα λόγω των δυνάµεων συνάφειας, ανάλογα µε τις συνθήκες υδροδυναµικής, παίρνουν τη µορφή µανιταριού, πύργου ή σχηµατίζουν πιο επιµηκυσµένες µορφές, ενώ δηµιουργείται ένα δίκτυο καναλιών ανάµεσά τους το οποίο επιτρέπει τη κυκλοφορία της υγρής φάσης, των θρεπτικών υλικών και την αποµάκρυση των προϊόντων µεταβολισµού (Socransky και Haffajee 2002). Τα διάφορα µικροβιακά στελέχη των αποικιών του βιοϋµένα παρουσιάζουν αυξηµένη τοξικότητα, αυξηµένη αντίσταση στους αµυντικούς µηχανισµούς του οργανισµού, στα συστηµατικά ή τοπικά αντιβιοτικά και στους διάφορους αντιµικροβιακούς παράγοντες (Page και συν. 1997). Η αυξηµένη τοξικότητά τους οφείλεται στο γεγονός ότι παράγουν µεγάλο αριθµό πρωτεϊνών και άλλων συστατικών τα οποία σε φυσιολογικές συνθήκες δεν εµφανίζονται σε πλαγκτονικές καλλιέργειες µικροβίων. Οι µικροοργανισµοί ανταλλάσουν µεταξύ 7

12 τους πληροφορίες µε τη µορφή χηµικών µηνυµάτων ή και γενετικού υλικού και δηµιουργούν µία περίπλοκη δοµή η οποία περιέχει ένα αρχέγονο σύστηµα κυκλοφορίας και υποδιαιρείται σε επιµέρους περιοχές µε διαφορετικό ph, διαθεσιµότητα οξυγόνου και θρεπτικών στοιχείων (Page και συν. 1997). Στον οδοντικό βιοϋµένα σχηµατίζονται οµάδες µικροβίων σε συµπλέγµατα που παρουσιάζουν ειδική συσχέτιση µεταξύ τους. Έχουν περιγραφεί έξι συµπλέγµατα µικροβίων (Socransky και συν. 1998). Πιο συγκεκριµένα οι ακτινοµύκητες οι οποίοι αποτελούν το κίτρινο (Streptococcus), το πράσινο (Capnocytophaga) και το µόβ (Veillonella parvula και Aktiniomyces odontolytics) σύµπλεγµα µικροβίων είναι η πρώιµοι αποικιστές της οδοντικής επιφάνειας και η ανάπτυξή τους συνήθως προηγείται της αποίκησης και του πολλαπλασιασµού των κυρίως Gram-αρνητικών µικροβιών του πορτοκαλί (Fusobacterium nucleatum) και του ερυθρού συµπλέγµατος (Porphyromonas gingivalis, Tannerella forsythia και Treponema denticola). Στην υποουλική περιοχή το τµήµα του βιοϋµένα που βρίσκεται σε επαφή µε την οδοντική επιφάνεια αποτελεί προέκταση του υπερουλικού βιοϋµένα και έχει παρόµοια σύσταση µικροβίων, ενώ αυτό που βρίσκεται σε επαφή µε την επιθηλιακή επιφάνεια του θυλάκου περιέχει κυρίως σπειροχαίτες και άλλα Gramαρνητικά µικρόβια (Listgarten 1999). Οι µικροοργανισµοί P. gingivalis και T. denticola έχουν βρεθεί σε υψηλές συγκεντρώσεις στην περιοχή εκείνη του βιοϋµένα που βρίσκεται σε επαφή µε επιθηλιακά κύτταρα στους περιοδοντικούς θυλάκους (Kigure 1995), ενώ και το T. forsythia έχει ανιχνευθεί σε υψηλές συγκεντρώσεις στα επιθηλιακά κύτταρα των περιοδοντικών θυλάκων (Dibart 1998). Επίσης ανάµεσα στα δύο τµήµατα του βιοϋµένα, ένα προς την οδοντική επιφάνεια και ένα προς το επιθήλιο του περιοδοντικού θυλάκου, υπάρχουν χαλαρά συνδεδεµένα και µη προσκολληµένα µικρόβια τα οποία βρίσκονται σε πλαγκτονική µορφή και ποικίλη σύνθεση (Listgarten 1999). Σε µελέτη των Ximenez-Fyvie και συν. (2000) η οποία ανίχνευσε τον αριθµό, την αναλογία και την συχνότητα εµφάνισης 40 µικροβίων βρέθηκε ότι οι ακτινοµύκητες υπερουλικά και υποουλικά υπερέχουν αριθµητικά των άλλων 8

13 µικροβίων τόσο στα περιοδοντικά υγιή άτοµα όσο και σε άτοµα µε περιοδοντίτιδα. Όµως, σε πιο προχωρηµένα στάδια εξέλιξης της περιοδοντικής νόσου, παρατηρείται υποουλικά σηµαντική µείωση των αναλογιών των ακτινοµυκήτων και αύξηση των αναλογιών των µικροβίων του ερυθρού συµπλέγµατος (P. gingivalis, T. forsythia και T. denticola). Η εγκατάσταση της περιοδοντικής νόσου, η βαρύτητα και ο ρυθµός εξέλιξής της είναι αποτέλεσµα της αλληλεπίδρασης της λοιµογόνου δράσης των µικροοργανισµών της µικροβιακής πλάκας και της ανοσολογικής απάντησης του ξενιστή σε συνάρτηση µε άλλους περιβαλλοντικούς, γενετικούς και τοπικούς παράγοντες (Armitage 2002). Τα µικροβιακά συµπλέγµατα των οδοντικών βιοϋµένων τα οποία αποτελούν αιτιολογικούς παράγοντες των νόσων του περιοδοντίου και προκαλούν την καταστροφή των περιοδοντικών ιστών έχουν εκτενώς διερευνηθεί σε πρόσφατες µελέτες µε τη τεχνική της Checkerboard DNA-DNA hybridization (Socransky και συν. 1994, Haffajee και συν. 1998, Haffajee και συν. 2006). Οι ερευνητές συνέκριναν την αυξηµένη επικράτηση (ποσοστό των περιοχών που αποικίστηκαν) διαφόρων µικροβιακών στελεχών σε δείγµατα µικροβιακής πλάκας τα οποία προέρχονταν από περιοδοντικά υγιείς περιοχές και από περιοχές µε περιοδοντική καταστροφή, µε ενεργές ή µη ενεργές βλάβες. Η µεγαλύτερη διαφορά ανάµεσα στις διάφορες οµάδες µελέτης ήταν η επικράτηση των P. gingivalis, T. forsythia και T. denticola σε µεγαλύτερο βαθµό σε ασθενείς µε περιοδοντίτιδα. Οι οδοντικοί βιοϋµένες αποτελούν οργανωµένες κοινότητες µε αυξηµένη αντίσταση στους αµυντικούς µηχανισµούς του ξενιστή, στα αντιµικροβιακά και στα αντισηπτικά προϊόντα (Dennison και Van Dyke 1997, Lewis 2001). Συνεπώς η καταστροφή των βιοϋµένων µε µηχανικά µέσα κατά την αποτρύγωση και ριζική απόξεση αποτελεί το πρώτο στάδιο ελέγχου της ανάπτυξης και επέκτασης της µικροβιακής προσβολής των περιοδοντικών ιστών. Η µηχανική αποµάκρυνση των µικροβιακών εναποθέσεων µε ταυτόχρονη εφαρµογή πρωτοκόλλου άριστης στοµατικής υγιεινής θεωρείται καθοριστικής σηµασίας 9

14 στην θεραπευτική αντιµετώπιση της περιοδοντικής νόσου (Ramfjord και συν. 1973, Lindhe και Nyman 1975). ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟ ΟΝΤΙΚΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ - ΚΛΙΝΙΚΑ ΚΑΙ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ Η αποτρύγωση και ριζική απόξεση στοχεύει στην µηχανική αποµάκρυνση του µικροβιακού φορτίου από την οδοντική επιφάνεια µε στόχο τη µείωση του µικροβιακού φορτίου του θυλάκου σε ποσότητες κάτω από το όριο αντίστασης του ξενιστή (ουδός του ξενιστή) και τη µετατροπή της υποουλικής µικροβιακής χλωρίδας από Gram-αρνητική σε Gram-θετική η οποία είναι συµβατή µε την περιοδοντική υγεία (Haffajee και συν. 1997). Ο όρος αποτρύγωση αναφέρεται στην αποµάκρυνση της µικροβιακής πλάκας και τρυγίας από την επιφάνεια της µύλης και της ρίζας των δοντιών, ενώ ο όρος ριζική απόξεση αφορά την αποµάκρυνση της οστεΐνης ή /και της επιφανειακής στοιβάδας της οδοντίνης που είναι αδρή, καλυµµένη από τρυγία ή διηθηµένη από τοξίνες ή µικροοργανισµούς (Αµερικάνική Ακαδηµία Περιοδοντολογίας 1989). Η αποτελεσµατικότητα της αποτρύγωσης και της ριζικής απόξεσης στη θεραπεία των νόσων του περιοδοντίου µε κλινικά κριτήρια αποδείχτηκε µε τις µελέτες των Bardersten και συν. (1981, 1984α και β, 1987). Η αποτρύγωση και ριζική απόξεση οδηγεί σε βελτίωση του βάθους των θυλάκων και των επιπέδων της περιοδοντικής πρόσφυσης ανάλογα µε το αρχικά µετρούµενο βάθος των θυλάκων (Knowles και συν. 1979, Pihlstrom και συν. 1981, Ramfjord και συν. 1987, Cobb 1996). Μια κλασσική µελέτη των Pihlstrom και συν. (1981), αναφέρει την µεταβολή του βάθους των θυλάκων και του κλινικού επιπέδου πρόσφυσης µετά την υποουλική αποτρύγωση και ριζική απόξεση σε αρχικά αβαθείς θυλάκους 1-3 χιλιοστά, σε µέτριου βάθους θυλάκους 4-6 χιλιοστά και σε βαθύς θυλάκους > 7 χιλιοστά. Επίσης ο Cobb (1996) σε µια συστηµατική ανασκόπηση συγκρίνει τα κλινικά στοιχεία διαφόρων µελετών που εξετάζουν την κλινική βελτίωση µετά την περιοδοντική θεραπεία βάση του αρχικού βάθους των θυλάκων. Τα αποτελέσµατα των πιο πάνω εργασιών συνοψίζονται στον Πίνακα 1. 10

15 Συµπληρωµατικά σε µια πιο πρόσφατη συστηµατική ανασκόπηση της βιβλιογραφίας οι Van der Weijden και Timmerman (2002) αναφέρουν ότι µετά την υποουλική αποτρύγωση και ριζική απόξεση κατά µέσο όρο το κέρδος πρόσφυσης για θυλάκους µε αρχικό βάθος 5 χιλιοστών ήταν 0.64 χιλιοστά και η κατά µέσο όρο µείωση του βάθους των θυλάκων ήταν 1.18 χιλιοστά. Επιπλέον, ο Cobb το 1996 αναφέρει µείωση της αιµορραγίας κατά 57% µετά την θεραπεία, ενώ οι Adriaens και Adriaens (2004) αναφέρουν µείωση της αιµορραγίας κατά 50% για αρχικά βάθη θυλάκων 4-7 χιλιοστά. Ο µέσος όρος µείωσης της αιµορραγίας µετά την περιοδοντική θεραπεία µε βάση την ανάλυση διαφόρων µελετών είναι 45% για θυλάκους χιλιοστά (Cobb 2002). Οι Heitz-Mayfield και συν. (2002) και Hung και Douglas (2002) µετά από συστηµατική ανάλυση των στοιχείων της βιβλιογραφίας κατέληξαν στο συµπέρασµα ότι η αποτρύγωση και η ριζική απόξεση η οποία γίνεται µε τη δηµιουργία χειρουργικού κρηµνού πρόσβασης είναι πιο αποτελεσµατική στη µείωση του βάθους των θυλάκων και στο κέρδος πρόσφυσης για θυλάκους αρχικού βάθους 4 χιλιοστά. Εντούτοις, οι Lindhe και συν. (1984) κατέδειξαν ότι µε καλά ελεγχόµενες οδηγίες στοµατικής υγιεινής η αποτρύγωση και η ριζική απόξεση µε ή χωρίς κρηµνό πρόσβασης είναι το ίδιο αποτελεσµατική στη θεραπεία της προχωρηµένης περιοδοντίτιδας. Οι Haffajee και συν. (1997) και Cugini και συν. (2000) αναφέρουν µετά την περιοδοντική θεραπεία ποσοτική µείωση ορισµένων µικροβίων της υποουλικής χλωρίδας όπως ο P. gingivalis, T. forsythia και T. denticola µετά την περιοδοντική θεραπεία, ενώ ταυτόχρονα αυξάνονται σηµαντικά τα µικροβιακά στελέχη των Actinomyces sp., Capnocytophaga sp., Fusobacterium nucleatum subsp. polymorphum, Streptocuccus mitis και V. Parvul, τα οποία είναι συµβατά µε την περιοδοντική υγεία. Παρόλο που οι σπειροχαίτες και τα κινητά βακτήρια µειώνονται µετά την περιοδοντική θεραπεία, οι µικροοργανισµοί P. gingivalis και Aggregatibacter actinomycetemcomitans αντιστέκονται πιο πολύ (Slots και Rosling 1983, Pihlistrom 1984, Haffajee και συν. 1997). Αυτό οφείλεται στην αδυναµία της υποουλικής αποτρύγωσης και της ριζικής απόξεσης να εξαλείψει 11

16 αυτούς τους δύο µικροοργανισµούς καθώς έχουν την δυνατότητα να διαπεράσουν στους παρακείµενους περιοδοντικούς ιστούς όταν βρίσκονται σε αυξηµένες ποσότητες σε βαθείς θυλάκους (Slots και Rosling 1983). Επίσης, οι Adriaens και συν. (1988) υποστηρίζουν ότι η προσβεβληµένη περιοχή της οστεΐνης και ίσως και της υποκείµενης οδοντίνης δρα ως αποθήκη µικροβίων, η οποία µπορεί να επιτρέψει την επαναποίκηση και ίσως την επιµόλυνση των ήδη θεραπευµένων θυλάκων. Η άποψη αυτή δεν συµφωνεί µε τους Hughes και Caffesse (1978) οι οποίοι υποστηρίζουν ότι οι ενδοτοξίνες των µικροβίων δεν εισέρχονται στην οστεΐνη της ρίζας, αλλά παραµένουν χαλαρά συνδεδεµένες στην επιφάνειά της. Εκτός από το άµεσο περιβάλλον του θυλάκου, η επαναποίκιση των ήδη θεραπευµένων θυλάκων από µικρόβια µπορεί να γίνει και από άλλες ενδοστοµατικές µικροβιακές εστίες όπως η ραχιαία επιφάνεια της γλώσσας, η περιαµυγδαλική περιοχή, ο φάρυγγας και οι στοµατικοί βλεννογόνοι, καθώς οι περιοχές αυτές δεν ελέγχονται µε την περιοδοντική µηχανική θεραπεία (von Troil-Lindén και συν. 1996). Συνεπώς, φαίνεται ότι η θετική επίδραση της περιοδοντικής θεραπείας στην µεταβολή της σύστασης της µικροβιακής πλάκας, ώστε να είναι συµβατή µε την περιοδοντική υγεία, είναι κατά κάποιο τρόπο προσωρινή, γιατί τείνει να επανέλθει στα αρχικά πριν την θεραπεία επίπεδα σε απουσία ελέγχου των υπερουλικών εναποθέσεων (Magnusson και συν. 1984, Mousques και συν. 1980). Για να διατηρηθούν τα ευνοϊκά αποτελέσµατα της αποτρύγωσης και της ριζικής απόξεσης, αυτή θα πρέπει να γίνεται ανά τακτά χρονικά διαστήµατα κατά τη φάση διατήρησης του αποτελέσµατος της περιοδοντικής θεραπείας (Westfelt και συν. 1983, Lindhe και Nyman 1984). ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΧΕΙΡΟΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΣΚΕΥΩΝ ΜΕ ΚΙΝΗΣΗ ΟΝΗΣΗΣ Η συγκεντρωτική στατιστική ανάλυση τεσσάρων δηµοσιεύσεων (Bardersten και συν. 1981, 1984α και β, Copulos και συν.1993, Kocher και συν. 1997), η οποία πραγµατοποιήθηκε από τους Tunkel και συν. (2002) έδειξε ότι δεν υπάρχει στατιστικά σηµαντική διαφορά µεταξύ των συσκευών δόνησης και των εργαλείων χειρός στην θεραπεία της περιοδοντίτιδας όσον αφορά τους κλινικούς δείκτες της 12

17 απώλειας πρόσφυσης, του βάθους των θυλάκων και αιµορραγίας κατά την ανίχνευση. Στο ίδιο αποτέλεσµα κατέληξαν και οι Ιωάννου και συν. (2009) οι οποίοι µελέτησαν την αποτελεσµατικότητα των δύο αυτών θεραπευτικών προσεγγίσεων στους κλινικούς δείκτες και στις µικροβιολογικές παραµέτρους της περιοδοντικής νόσου. Λόγω των φυσικών περιορισµών της ανατοµίας των δοντιών και των περιοδοντικών ιστών και του σχεδιασµού των εργαλείων, είναι δύσκολο να επιτευχθεί η πλήρης αποµάκρυνση των υποουλικών εναποθέσεων από τις ριζικές επιφάνειες. Ο Waerhaug (1978α) και οι Stambaugh και συν. (1981) διαπίστωσαν ότι οι πιθανότητες για επιτυχή αποµάκρυνση των ριζικών εναποθέσεων ήταν αυξηµένες για βάθη θυλάκων 3 χιλιοστά, ενώ οι πιθανότητες αποτυχίας αυξανόταν για βάθη θυλάκων 3-5 χιλιοστά και γινόταν ακόµα µεγαλύτερες για βάθη θυλάκων 5 χιλιοστά. Αντικρουόµενα αποτελέσµατα έχουν προκύψει από έρευνες οι οποίες σύγκριναν την αποτελεσµατικότητα των κλασικών και ειδικών λεπτών ξέστρων υπερήχων όσον αφορά την αποµάκρυνση των υποουλικών εναποθέσεων στο πιο ακρορριζικό τµήµα του θυλάκου. Οι Dragoo και συν. (1992) αναφέρουν ότι κανένα από τα παραπάνω εργαλεία δεν έχει πρόσβαση στο πιο ακρορριζικό τµήµα του θυλάκου, ενώ σε αντίθεση οι Clifford και συν. (1999) αναφέρουν ότι και τα δύο είδη ξέστρων είναι αποτελεσµατικά και αφαιρούν την τρυγία στο πιο ακρορριζικό τµήµα του θυλάκου, σε θυλάκους βάθους 4-6 χιλιοστά και σε θυλάκους βάθους µεγαλύτερο των 7 χιλιοστών. Όσον αφορά τα πολύρριζα δόντια στις περιπτώσεις όπου η είσοδος στο διχασµό των ριζών είναι στενή δεν είναι εφικτή η προσπέλαση µε εργαλεία χειρός (Bower 1979). Συνεπώς η θεραπευτική αποτελεσµατικότητα των λεπτών ξέστρων των υπερήχων στα πολύρριζα δόντια πιθανόν να είναι πιο καλή σε σχέση µε τα εργαλεία χειρός ιδίως σε περιπτώσεις µεσοριζικών βλαβών κατηγορίας Ι και ΙΙ όπως προκύπτει από in vitro και in vivo µελέτες (Leon και Vogel 1987, Oda και Ishikawa1989). 13

18 Παρόλους αυτούς τους περιορισµούς στην αποτελεσµατικότητα της µηχανικής θεραπείας υποουλικά, ανεξάρτητα από το εάν χρησιµοποιηθούν εργαλεία χειρός ή εργαλεία υπερήχων, οι περισσότερες µελέτες υπογραµµίζουν την αδιαφισβήτητη αξία της µη-χειρουργικής περιοδοντικής θεραπείας µε σκοπό την αποκατάσταση της υγείας του περιοδοντίου και τη µακροχρόνια διατήρηση του αποτελέσµατος (Ramfjord και συν. 1987, Lindhe και Nyman 1975). Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο πρωταρχικός σκοπός της περιοδοντικής θεραπείας είναι η µείωση της ποσότητας του µικροβιακού φορτίου κάτω από ένα επίπεδο (κρίσιµη µάζα) το οποίο έχει ως αποτέλεσµα να επέλθει ισορροπία ανάµεσα στα µικρόβια που παραµένουν στην περιοχή και την εγγενή άµυνα του ξενιστή (Haffajee και συν. 1997, Cobb 2002). Η σύγχρονη προσέγγιση στη θεραπεία της περιοδοντίτιδας δεν επιβάλλει την ολοκληρωτική αποµάκρυνση της υποουλικής τρυγίας και της µολυσµένης οστεΐνης ή ακόµα και της οδοντίνης από την επιφάνεια της ρίζας καθώς αυτό είναι ανέφικτο και µη απαραίτητο (Fukazawa και Nishimura 1994). Στη µελέτη των Hughes και Caffesse (1978) προκύπτει ότι οι ενδοτοξίνες των µικροβίων δεν εισέρχονται στην οστεΐνη της ρίζας αλλά είναι χαλαρά συνδεδεµένες στην επιφάνειά της και µπορούν εύκολα να αποµακρυνθούν, συνεπώς δεν θεωρείται απαραίτητη η αποµάκρυνση της οστεΐνης για την επούλωση των περιοδοντικών ιστών. Επίσης φαίνεται να επιτυγχάνονται αποδεκτά επίπεδα επούλωσης των ιστών παρόλη την παρουσία µικροσκοπικών εναποθέσεων τρυγίας στην επιφάνεια της ρίζας (Nyman και συν. 1986). Μελέτες οι οποίες σύγκριναν την αποτελεσµατικότητα της χρήσης εργαλείων χειρός και συσκευών δόνησης κατέληξαν στο συµπέρασµα ότι η θεραπεία µε τη χρήση εργαλείων χειρός παίρνει περισσότερο χρόνο για να καταλήξει στο ίδιο κλινικό αποτέλεσµα που επιφέρει η θεραπεία µε τη χρήση συσκευών δόνησης (Badersten και συν. 1981,1984α και β, Copulos και συν.1993, Drisko 1995, Kocher και συν. 1997, Yukna και συν. 1997). Ο χρόνος περάτωσης της θεραπείας µε τη χρήση συσκευών δόνησης µπορεί να είναι ελαττωµένος κατά 20-50% σε σχέση µε τη χρήση εργαλείων χειρός (Dragoo 1992, Copulos και συν.1993, Drisko 1995). Στην συστηµατική ανασκόπηση των Tunkel και συν. (2002) µελετήθηκε ο χρόνος που απαιτείται για την πραγµατοποίηση της 14

19 περιοδοντικής θεραπείας µε τις δύο διαφορετικές θεραπευτικές προσεγγίσεις, την χρήση των συσκευών δόνησης και την χρήση των εργαλείων χειρός. Οι παραπάνω ερευνητές συνέκριναν τις µελέτες των Yukna και συν. (1997) και των Laurell και Pattersson (1988) και κατέληξαν στο συµπέρασµα ότι η θεραπεία µε τη χρήση των συσκευών δόνησης διήρκεσε τουλάχιστον κατά µέσο όρο 36% λιγότερο από την θεραπεία µε εργαλεία χειρός. Πληθώρα εργασιών µελέτησαν την αδρότητα της επιφάνειας της ρίζας µετά την εφαρµογή υπερήχων και εργαλείων χειρός (Belting και Spjut 1964, Dragoo 1992, Kerry 1967, Moskow και Bressman 1964, Yukna και συν. 1997). Οι Belting και Spjut (1964), Kerry (1967) και Yukna και συν. (1997) βρήκαν περισσότερες βλάβες στην επιφάνεια της ρίζας στη θεραπεία µε συσκευές υπερήχων, σε αντίθεση µε την έρευνα των Moskow και Bressman (1964) οι οποίοι διαπίστωσαν περισσότερες βλάβες στη θεραπεία µε εργαλεία χειρός, ενώ οι Dragoo (1992) δεν βρήκε καµία διαφορά ανάµεσα στις δύο µεθόδους θεραπείας. Σε µία in vitro µελέτη που έγινε από τον Schlageter και συν. (1996) διαπιστώθηκε ότι η κατά µέσο όρο αδρότητα της επιφάνειας της ρίζας (Ra) ήταν µικρότερη όταν χρησιµοποιήθηκαν για την θεραπευτική αποµάκρυνση των εναποθέσεων διαµάντια διαµέτρου 15µm και εργαλεία χειρός (1.64 ± 0.8µm έναντι 1.90 ± 0.84µm) σε σχέση µε τα εργαλεία υπερήχων (2.71 ± 1.12µm). Η χρήση των υπερήχων που προκαλεί βάθος αποτριβής όχι µεγαλύτερο από 50 µm µετά την εφαρµογή του ξέστρου για 40 δευτερόλεπτα, µε δύναµη όχι µεγαλύτερη από 1-2Ν, ενώ η θέση του ξέστρου είναι παράλληλη προς την οδοντική επιφάνεια θεωρείται ασφαλής (Flemming και συν. 1997). Η όσον το δυνατόν πιο λεία επιφάνεια ρίζας είναι το επιθυµητό τελικό αποτέλεσµα της περιοδοντικής θεραπείας ώστε να µην δηµιουργείται περιβάλλον ευνοϊκό για την κατακράτηση µικροβιακής πλάκας (Waerhaug 1956, Lindhe και συν. 1984, Quirynen και Bollen 1995). Σε αντίθεση, υπάρχουν έρευνες που υποστηρίζουν ότι η αδρότητα της επιφάνειας της ρίζας που προκύπτει εξαιτίας της χρήσης των εργαλείων χειρός και των υπερήχων κατά τη διάρκεια της περιοδοντικής θεραπείας δεν επηρεάζει την κατακράτηση πλάκας και την ουλική φλεγµονή (Rosenberg και Ash 1974). Παρόµοια είναι τα αποτελέσµατα µιας 15

20 έρευνας των Oberholzer και Rateitschak (1996) οι οποίοι έδειξαν τη σχετική σηµασία της λείας επιφάνειας της ρίζας στην επούλωση των ιστών µετά την περιοδοντική θεραπεία. Στη µελέτη αυτή δεν βρήκαν καµία διαφορά στη µείωση του βάθους των θυλάκων και στο κέρδος πρόσφυσης των ιστών στους περιοδοντικούς ασθενείς ως αποτέλεσµα της δηµιουργίας αδρών και λείων επιφανειών στις ρίζες των δοντιών µετά από χειρουργική υποουλική απόξεση. Όσον αφορά το τραύµα των µαλακών ιστών η µελέτη των Johnston και De Marco (1974) έδειξε να είναι µεγαλύτερο µε τα εργαλεία χειρός, ενώ άλλες εργασίες δεν βρήκαν αυτή τη διαφορά (Badersten και συν. 1981,1984α, 1984β και Stewart 1967). Συµπερασµατικά, µε τη χρήση υπερήχων επιτυγχάνεται η θεραπευτική αποµάκρυνση των εναποθέσεων και διατάραξη των βιοϋµένων ενώ ταυτόχρονα προκαλείται ελάχιστο τραύµα στους ιστούς της ρίζας (Nyman και συν. 1986, Badersten και συν. 1981, 1984α, 1984β, Chiew 1991). ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗ ΤΟΥ ΜΙΚΡΟΒΙΑΚΟΥ ΦΟΡΤΙΟΥ ΚΛΙΝΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ Το 1995 οι Quirynen και συνεργάτες πρότειναν τη συνολική αποµάκρυνση του µικροβιακού φορτίου, που αφορούσε την αποτρύγωση και τη ριζική απόξεση στο σύνολο των δοντιών που ολοκληρώθηκαν µέσα σε 24 ώρες µε εκτεταµένη χρήση αντισηπτικών προϊόντων σε πέντε ασθενείς µε χρόνια προχωρηµένη περιοδοντίτιδα. Ο έλεγχος του µικροβιακού φορτίου έγινε µε τα εξής µέτρα: α) βούρτσισµα της ραχιαίας επιφάνειας της γλώσσας για 60 δευτερόλεπτα, β) στοµατοπλύσεις µε διάλυµα χλωρεξιδίνης 0.2% για ένα λεπτό, γ) υποουλική χορήγηση για 10 λεπτά µε γέλη χλωρεξιδίνης 1% όλων των θυλάκων µε σύρριγγα δ) επανάληψη της τοπικής χορήγησης την 8 η ηµέρα. Επιπλέον δόθηκαν οδηγίες για στοµατοπλύσεις χλωρεξιδίνης δύο φορές την ηµέρα επί ένα λεπτό για 14 ηµέρες. Στην οµάδα ελέγχου, η οποία περιλάµβανε επίσης πέντε ασθενείς µε χρόνια προχωρηµένη περιοδοντίτιδα, πραγµατοποιήθηκε κλασσική µη χειρουργική περιοδοντική θεραπεία δηλαδή αποτρύγωση και ριζική απόξεση ανά τεταρτηµόρια µε µεσοδιαστήµατα δύο εβδοµάδων χωρίς καθόλου χρήση 16

21 αντισηπτικών. Η συνολική αποµάκρυνση του µικροβιακού φορτίου στόχο είχε την αποφυγή της επιµόλυνσης των περιοδοντικών θυλάκων που έχουν ήδη θεραπευθεί από τους υπολειπόµενους µη θεραπευµένους θυλάκους και από τις άλλες ενδοστοµατικές µικροβιακές εστίες όπως είναι η περιαµυγδαλική περιοχή, οι βλεννογόνοι του στόµατος και η ραχιαία επιφάνεια της γλώσσας (Quirynen και συν. 1995). Στη µελέτη αυτή, στην πειραµατική οµάδα παρατηρήθηκε στατιστικά µεγαλύτερη βελτίωση του βάθους των θυλάκων, µόνο στους θυλάκους 5 χιλιοστών. Βασισµένη στην παραπάνω εργασία η ίδια ερευνητική οµάδα πραγµατοποίησε µία σειρά µελετών οι οποίες επιβεβαίωσαν την υπεροχή της θεραπείας της συνολικής αποµάκρυνσης του µικροβιακού φορτίου βάσει κλινικών κριτηρίων (Vandekerckhove και συν. 1996, Bollen και συν.1998, Morgardini και συν. 1999). Σε µια πρόσφατη µελέτη οι Quirynen και συν. (2000) διερεύνησαν αν η µεγαλύτερη βελτίωση των κλινικών και µικροβιολογικών παραµέτρων στη θεραπεία της συνολικής αποµάκρυνσης του µικροβιακού φορτίου σε σχέση µε την ανά τεταρτηµόριο θεραπεία οφείλεται στην ολοκλήρωση της αποτρύγωσης και της ριζικής απόξεσης σε σύντοµο χρονικό διάστηµα όπως 24 ώρες ή/και στην εκτεταµένη χρήση χλωρεξιδίνης. Μελέτησαν την αποτελεσµατικότητα της θεραπείας της συνολικής αποµάκρυνσης του µικροβιακού φορτίου µε και χωρίς τη χρήση αντισηπτικών σε σχέση µε την κλασσική ανά τεταρτηµόριο µη χειρουργική περιοδοντική θεραπεία σε τρεις οµάδες ασθενών µε προχωρηµένη περιοδοντίτιδα. Οι ασθενείς που δέχτηκαν ριζικές αποξέσεις και λειάνσεις σε όλο τον οδοντικό φραγµό σε 24 ώρες µε ή χωρίς τη χρήση αντισηπτικών παρουσίασαν µεγαλύτερη βελτίωση στις κλινικές και µικροβιολογικές παραµέτρους σε σχέση µε αυτούς της ανά τεταρτηµόριο µη χειρουργικής περιοδοντικής θεραπείας. Αξιοσηµείωτο είναι ότι οι διαφορές ανάµεσα στις δύο οµάδες της συνολικής θεραπείας µε ή χωρίς τη χρήση αντισηπτικών ήταν µη σηµαντικές. Στη συνέχεια οι Quirynen και συν. (2006b) θέλοντας να διερευνήσουν την αποτελεσµατικότητα της συνολικής αποµάκρυνσης του µικροβιακού φορτίου µε ταυτόχρονη χρήση των αντιµικροβιακών προϊόντων χλωρεξιδίνης και της ριζικής 17

22 απόξεσης και λείανσης σε όλες τις οδοντικές επιφάνειες µέσα σε εικοσιτέσσερις ώρες χωρίς τη χρήση αντιµικροβιακών προϊόντων µελέτησαν 71 ασθενείς µε µέτριας βαρύτητας περιοδοντίτιδα τους οποίους χώρισαν σε τρεις οµάδες. Η πρώτη οµάδα δέχτηκε την συνολική αποµάκρυνση του µικροβιακού φορτίου εντός εικοσιτετραώρου µε εκτεταµένη χρήση αντιµικροβιακών προϊόντων όπως αρχικά περιγράφηκε από τους ίδιους ερευνητές (Quirynen και συν. 1995). Οι ασθενείς της πρώτης οµάδας µετά την θεραπεία χωρίστηκαν σε τρεις υποοµάδες: 14 ασθενείς έκαναν χρήση στοµατικού διαλύµατος χλωρεξιδίνης 0.2% για δύο µήνες θεραπεία, 14 ασθενείς έκαναν χρήση διαλύµατος φθοριούχου αµµώνιου και φθοριούχου κασσσίτερου (AmF/SnF 2 ) για δύο µήνες και 14 ασθενείς έκαναν χρήση διαλύµατος χλωρεξιδίνης 0.2% και διαλύµατος φθοριούχο αµµώνιου και φθοριούχου κασσσίτερου (AmF/SnF 2 ) για οκτώ µήνες. Η δεύτερη οµάδα, που περιλάµβανε 14 ασθενείς, δέχτηκε την συνολική αποµάκρυνση του µικροβιακού φορτίου εντός ενός εικοσιτετραώρου χωρίς να γίνει χρήση αντισηπτικών σκευασµάτων και η τρίτη οµάδα, που περιλάµβανε 15 ασθενείς, δέχτηκε την κλασσική θεραπεία ανά τεταρτηµόριο κάθε δεύτερη εβδοµάδα χωρίς να γίνει χρήση αντισηπτικών σκευασµάτων. Οι ασθενείς παρακολουθήθηκαν για το χρονικό διάστηµα των οκτώ µηνών. Σε όλες τις οµάδες θεραπείας παρατηρήθηκε σηµαντική βελτίωση των κλινικών παραµέτρων, αλλά στις οµάδες όπου έγινε αποµάκρυνση του µικροβιακού φορτίου µέσα σε εικοσιτέσσερις ώρες µε τη χρήση ισχυρών αντισηπτικών προϊόντων όπως είναι το διάλυµα χλωρεξιδίνης 0.2% η βελτίωση ήταν σηµαντικά µεγαλύτερη σε σχέση µε την ανά τεταρτηµόριο θεραπεία. Όταν συγκρίθηκαν οι οµάδες που έλαβαν σε ένα στάδιο θεραπεία µε ή χωρίς την χρήση χλωρεξιδίνης, τότε παρατηρήθηκαν µικρές και µη σηµαντικές διαφορές µεταξύ τους προς όφελος της οµάδας της χλωρεξιδίνης. Στη µελέτη αυτή οι ερευνητές κατέληξαν στο συµπέρασµα ότι τα οφέλη του πρωτοκόλλου της συνολικής αποµάκρυνσης του µικροβιακού φορτίου όπως αρχικά περιγράφηκε από τους Quirynen και συν. (1995, 2000) οφείλονται εν µέρη στη χρήση αντισηπτικών και µερικώς στην ολοκλήρωση της θεραπείας σε συντοµότερο χρονικό διάστηµα. 18

23 Σε αντίθεση µε τα αποτελέσµατα αυτών των µελετών έρχονται ευρήµατα από άλλες ερευνητικές οµάδες (Apatzidou και Kinane 2004a, Koshy και συν. 2005, Wennström και συν. 2005, Jervøe-Storm και συν. 2006). Η ερευνητική οµάδα από το πανεπιστήµιο της Γλασκόβης µελέτησε την αποτελεσµατικότητα της περιοδοντικής θεραπείας η οποία ολοκληρώνεται την ίδια ηµέρα χωρίς τη χρήση αντισηπτικών και οι ασθενείς παρακολουθήθηκαν για έξι µήνες (Apatzidou και Kinane 2004a, Apatzidou και Kinane 2004b, Apatzidou και συν. 2004). Στη µελέτη αυτή 40 ασθενείς χωρίστηκαν µε τυχαίο τρόπο σε δύο οµάδες. Η οµάδα Α δέχτηκε περιοδοντική θεραπεία η οποία ολοκληρώθηκε την ίδια µέρα και η οµάδα Β δέχτηκε περιοδοντική θεραπεία ανά τεταρτηµόριο κάθε δεύτερη εβδοµάδα. Πιο συγκεκριµένα, οι ριζικές αποξέσεις και στις δύο θεραπευτικές οµάδες πραγµατοποιήθηκαν µε συνδυασµό εργαλείων χειρός και υπερήχων (Η 2 Ο για καταιονισµό) και ο χρόνος εργασίας ανά τεταρτηµόριο ήταν περίπου µία ώρα. Συνολικά, στην πρώτη οµάδα χρειάστηκαν τέσσερις ώρες ριζικής απόξεσης και λείανσης που πραγµατοποιήθηκαν υπό τοπική αναισθησία µέσα στην ίδια ηµέρα, διαθέτοντας δύο ώρες στην πρωινή συνεδρία και άλλες δύο ώρες στην απογευµατινή µε 90 λεπτά της ώρας µεσηµεριανό διάλειµµα. Όσον αφορά την δεύτερη θεραπευτική οµάδα, οι τέσσερις ωριαίες συνεδρίες ριζικών αποξέσεων πραγµατοποιήθηκαν ανά τεταρτηµόριο µε µεσοδιαστήµατα δύο εβδοµάδων, υπό τοπική αναισθησία. Παρά το γεγονός ότι οι ριζικές αποξέσεις στην πρώτη οµάδα ολοκληρώθηκαν µέσα στην ίδια ηµέρα, οι ασθενείς εξετάζονταν κάθε δύο εβδοµάδες, έτσι ώστε και οι δύο οµάδες να λάβουν τον ίδιο βαθµό κινητοποίησης και οδηγιών στοµατικής υγιεινής. Στη µελέτη αυτή και οι δύο θεραπευτικές προσεγγίσεις έδειξαν παρόµοια κλινική βελτίωση στους έξι µήνες. Σε συµφωνία µε αυτά τα ευρήµατα βρίσκονται οι Jervøe-Storm και συν. (2006), οι οποίοι µελέτησαν 40 ασθενείς µε χρόνια περιοδοντίτιδα, στους µισούς εκ των οποίων η ριζική απόξεση έγινε µέσα σε εικοσιτέσσερις ώρες και στους άλλους µισούς έγινε ανά τεταρτηµόριο µε µεσοδιαστήµατα µιας εβδοµάδας, χωρίς τη χρήση αντισηπτικών διαλυµάτων σε καµία από τις δύο θεραπείες. Τα αποτελέσµατα έδειξαν ότι δεν υπήρχε στατιστικά σηµαντική διαφορά ανάµεσα στις δύο θεραπευτικές µεθοδολογίες όσον αφορά τις κλινικές παραµέτρους των νόσων του περιοδοντίου (Jervøe-Storm και συν. 2006). 19

24 Ενδιαφέρον αποτελεί το γεγονός ότι σε πρόσφατες εργασίες βρέθηκε ότι η χρήση υπερήχων στην περιοδοντική θεραπεία ανεξάρτητα από το εάν γίνει σε ένα στάδιο ή τµηµατικά ανά τεταρτηµόριο µε ή χωρίς τη χρήση αντιµικροβιακών είναι λιγότερο εργώδης και χρονοβόρα, ενώ την ίδια στιγµή βρέθηκε να είναι το ίδιο αποτελεσµατική µε την κλασσική µη χειρουργική θεραπεία του περιοδοντίου (ριζικές αποξέσεις και λειάνσεις ανά τεταρτηµόριο) (Koshy και συν. 2005, Wennström και συν. 2005). Στη µελέτη των Wennström και συν. (2005) ο χρόνος της αποτρύγωσης µε τη χρήση υπερήχων χωρίς τη χρήση αντισηπτικών περιορίστηκε στην µία ώρα (περίπου δύο λεπτά ανά δόντι) προκειµένου να ελεγχθεί αν σε αυτό το σύντοµο χρονικό διάστηµα η µείωση της ποσότητας του µικροβιακού φορτίου που επιτυγχάνεται µε την µηχανική θεραπεία είναι αρκετή ώστε να έχουµε επούλωση των περιοδοντικών ιστών. Επιπλέον οι οδηγίες στοµατικής υγιεινής ήταν ίδιες για όλους ασθενείς σε καθορισµένα χρονικά διαστήµατα, ώστε να εκτιµηθεί το αποτέλεσµα της υποουλικής αποτρύγωσης. Η µείωση της αιµορραγίας κατά την ανίχνευση (60%), η µείωση του βάθους των θυλάκων (1.8 χιλιοστά) και το κέρδος πρόσφυσης (1.3 χιλιοστά) στην ωριαία θεραπεία µε χρήση υπερήχων ήταν παρόµοια µε την ανά τεταρτηµόριο θεραπεία µε εργαλεία χειρός. Συνεπώς, η ωριαία θεραπεία µε τη χρήση υπερήχων σε συνδυασµό µε προσεκτικές οδηγίες στοµατικής υγιεινής βρέθηκε να αποτελεί µία τεκµηριωµένη αρχική προσέγγιση στη θεραπεία της χρόνιας περιοδοντίτιδας (Wennström και συν. 2005). Σύµφωνα µε τον Kinane (2005) αυτό το εύρηµα ίσως αποτελεί ένα έναυσµα για την εφαρµογή της αποτρύγωσης µε την χρήση υπερήχων στην καθηµερινή πρακτική της θεραπείας της περιοδοντίτιδας και µάλιστα υπογράµµισε την πρακτική αξία της σύντοµης θεραπείας. Αυτό το είδος θεραπευτικής προσέγγισης είναι λιγότερο κουραστικό και χρονοβόρο, περισσότερο οικονοµικό και ταυτόχρονα το ίδιο αποτελεσµατικό για τον ασθενή. Στη µελέτη των Koshy και συν. (2005) δόθηκαν οδηγίες στοµατικής υγιεινής πριν τη συνεδρία της αρχικής εξέτασης και θεραπείας και στη συνέχεια κάθε ένα µήνα µέχρι τους έξι µήνες που ολοκληρώθηκε η µελέτη. Στην οµάδα των Wennström και συν. (2005) δόθηκαν οδηγίες στοµατικής υγιεινής πριν την θεραπεία, στη συνεδρία της θεραπείας και στη συνέχεια στον πρώτο και τρίτο µήνα µετά την θεραπεία. Οι Apatzidou και Kinane (2004a) εξακολουθούσαν να δίνουν οδηγίες 20

25 στοµατικής υγιεινής στους ασθενείς στους οποίους η µη χειρουργική περιοδοντική θεραπεία ολοκληρώθηκε σε µία ηµέρα, σε τρεις επιπλέον συνεδρίες µε µεσοδιαστήµατα δύο εβδοµάδων σε αναλογία µε την οµάδα που δέχτηκε την κλασσική θεραπεία. Υπάρχει η αντίληψη ότι ακόµα και αν η θεραπεία ολοκληρώνεται σε ένα στάδιο συχνοί επανέλεγχοι θα πρέπει να πραγµατοποιούνται για την διασφάλιση της περιοδοντικής σταθερότητας και τήρηση καλής στοµατικής υγιεινής, καθώς υπάρχει µία µακροχρόνια δέσµευση ασθενή-οδοντιάτρου στον χρόνιο περιοδοντικό ασθενή (Apatzidou 2006). Οι Quirynen (2006a) θεωρούν ότι η σε ένα στάδιο θεραπεία µε ή χωρίς τη χρήση αντισηπτικών είναι λιγότερο χρονοβόρα και πιο οικονοµική ενώ την ίδια στιγµή είναι το ίδιο αποτελεσµατική. Αυτή όµως η προσέγγιση δεν επιφέρει κάποιο επιπλέον πρακτικό όφελος όσον αφορά τον περιορισµό του κλινικού χρόνου παρακολούθησης εάν λάβει κανείς υπόψη ότι απαιτούνται 4 ώρες µηχανικής και επιπρόσθετες συνεδρίες για την παρακολούθηση του ασθενή (Apatzidou 2006). Παρόλα αυτά οι Wennström και συν. (2005) και Koshy συν. (2005) τονίζουν το πρακτικό όφελος (κόστος / ωφέλεια) της σύντοµης θεραπείας µε χρήση υπερήχων που ολοκληρώνεται µε αποτελεσµατικό τρόπο σε µία εώς δυόµιση ώρες. Στην βιβλιογραφία υπάρχει αµφισβήτηση σχετικά µε την αποτελεσµατικότητα της σε ένα στάδιο µη χειρουργικής περιοδοντικής θεραπείας εάν περιορίσουµε τις οδηγίες στοµατικής υγιεινής στην αρχική συνεδρία, χωρίς ο ασθενής να βρίσκεται σε αυστηρή επιτήρηση µε συχνές επανεξετάσεις, για να περιοριστεί η συχνότητα των επισκέψεων του ασθενή στο ιατρείο (Apatzidou 2006). ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ Μία σειρά µελετών συνέκρινε τα µικροβιολογικά αποτελέσµατα της κλασσικής ανά τεταρτηµόριο συντηρητικής περιοδοντικής θεραπείας κάθε δεύτερης εβδοµάδας, µε την συνολική αποµάκρυνση του µικροβιακού φορτίου µε ή χωρίς τη συµπληρωµατική χρήση χλωρεξιδίνης (Bollen 1996, Mongrardini και συν.1999, Quirynen και συν. 1995, 1999, 2000). Τα αποτελέσµατα των µελετών αυτών έδειξαν ότι η θεραπεία της συνολικής αποµάκρυνσης του µικροβιακού φορτίου µε ή χωρίς τη χρήση χλωρεξιδίνης οδήγησε σε στατιστικά σηµαντικά 21

26 µεγαλύτερη µείωση των αναλογιών των σπειροχαιτών και των κινητών βακτηρίων και του αριθµού των περιοπαθογόνων µικροοργανισµών της υποουλικής µικροβιακής χλωρίδας σε σύγκριση µε την ανά τεταρτηµόριο περιοδοντική θεραπεία µε τεχνικές καλλιέργειας. Στα ίδια αποτελέσµατα κατέληξαν και οι De Soete και συν. (2001) οι οποίοι χρησιµοποίησαν την τεχνική του Checkerboard DNA-DNA hybridization για την ανάλυση των δειγµάτων µικροβιακής πλάκας. Η λογική εξήγηση βασίζεται στην αρχική πρόταση αυτής της ερευνητικής οµάδας, ότι στην σε ένα στάδιο θεραπεία καθυστερείται η επαναµόλυνση των θεραπευµένων θυλάκων µέσω της διασταυρούµενης µόλυνσης και της ενδοστοµατικής µετακίνησης των µικροβίων από τους υπολειπόµενους µη θεραπευµένους θυλάκους και από τις άλλες ενδοστοµατικές µικροβιακές εστίες όπως είναι η περιαµυγδαλική περιοχή, οι βλεννογόνοι του στόµατος και η ραχιαία επιφάνεια της γλώσσας (Quirynen και συν. 2006). Τα ευρήµατα αυτά δεν βρίσκονται σε συµφωνία µε άλλες εργασίες (Apatzidou και συν. 2004, Koshy και συν και Jervǿe-Storm και συν. 2007), οι οποίες δεν βρήκαν σηµαντικές διαφορές µεταξύ των δύο οµάδων έξι µήνες µετά την θεραπεία, παρόλο που και στις δύο θεραπευτικές προσεγγίσεις παρατηρήθηκε αξιοσηµείωτη µείωση των περιοπαθογόνων βακτηριακών στελεχών. Η ανάλυση των δειγµάτων µικροβιακής πλάκας έγινε µε τεχνικές µοριακής βιολογίας. Οι Jervǿe-Storm και συν. (2007) µελέτησαν τις αλλαγές στην ποσότητα των δυνητικά περιοπαθογόνων µικροοργανισµών βραχυπρόθεσµα, µετά την πρώτη µέρα, την πρώτη, δεύτερη και τέταρτη εβδοµάδα και µακροπρόθεσµα, το δεύτερο, τρίτο και τέταρτο µήνα µετά το πέρας της θεραπείας µε συνολική αποµάκρυνση του µικροβιακού φορτίου και σύγκριναν τα αποτελέσµατα αυτά µε την ανά τεταρτηµόριο κάθε δεύτερη εβδοµάδα περιοδοντική θεραπεία. Στην εργασία συµµετείχαν 40 ασθενείς µε χρόνια περιοδοντίτιδα οι οποίοι χωρίστηκαν σε δύο οµάδες. Τα µικροβιακά δείγµατα µελετήθηκαν µε real-time PCR για τα µικροβιακά στελέχη A. actinomycetemcomitans, F. nucleatum ssp., Porphyromonas gingivalis, P. intermedia, T. denticola, και T. forsythia. Και οι δύο θεραπείες οδήγησαν στη συνολική µείωση του µικροβιακού φορτίου, χωρίς να υπάρχει καµία στατιστικά σηµαντική διαφορά µεταξύ τους για τα επιλεγµένα 22

27 δυνητικά περιοπαθογόνα στελέχη µικροβίων ούτε βραχυπρόθεσµα (µία µε τέσσερις εβδοµάδες), ούτε µακροπρόθεσµα (τέσσερις µε 24 εβδοµάδες). Συνεπώς και οι δύο θεραπευτικές προσεγγίσεις οδήγησαν σε παρόµοια αποτελέσµατα. Βάση αυτών των δεδοµένων δεν επιβεβαιώθηκε η υπόθεση της επιµόλυνσης των ήδη θεραπευµένων περιοχών στην ανά τεταρτηµόριο κάθε δεύτερη εβδοµάδα θεραπεία από τους µη θεραπευµένους θυλάκους και από άλλες περιοχές της στοµατικής κοιλότητας οι οποίες δεν ελέγχονται µε την υπερουλική και υποουλική µηχανική θεραπεία (von Troil-Lindén και συν. 1996, Quirynen και συν. 1995). Γενικά είναι δύσκολο να συγκριθούν τα µικροβιολογικά αποτελέσµατα από διαφορετικές εργασίες καθώς χρησιµοποιούν διαφορετικές µεθοδολογίες για τη λήψη και την εργαστηριακή ανάλυση των δειγµάτων της µικροβιακής πλάκας (Lang και συν. 2008, 6 th European Workshop on Periodontology). Παρόλα αυτά εάν υπήρχε στατιστικά σηµαντική διαφορά µεταξύ της συνολικής αποµάκρυνσης του µικροβιακού φορτίου µε ή χωρίς τη χρήση αντισηπτικών και της κλασσικής ανά τεταρτηµόριο περιοδοντικής θεραπείας στη συνολική µείωση του µικροβιακού φορτίου και ειδικότερα των περιοπαθογόνων µικροοργανισµών, η µελέτη των Jervǿe-Storm και συν. (2007) θα είχε ανιχνεύσει αυτή τη διαφορά. ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ Βιβλιογραφικά δεδοµένα αναφέρουν ασθενείς µε χρόνια περιοδοντίτιδα παρατηρούνται αυξηµένα επίπεδα αντισωµάτων στον ορό του αίµατος έναντι κάποιων περιοπαθογόνων µικροοργανισµών, όπως ο A. actinomycetemcomitans, P. gingivalis, T. forsythia, P. intermedia και T. denticola (Mouton και συν. 1981, Ebersole και συν. 1982, Mooney και Kinane 1994). Η µηχανική αποµάκρυνση του µικροβιακού φορτίου, είτε µε υπερήχους είτε µε εργαλεία χειρός αποτελεί την αποτελεσµατική θεραπευτική προσέγγιση της περιοδοντίτιδας (Page και συν. 1997, Socransky και Haffajee 2002). Η επίδραση της θεραπευτικής αυτής προσέγγισης στο χυµικό σκέλος της ανοσολογικής απάντησης του περιοδοντικού ασθενή και στα επίπεδα της IgG ανοσοσφαιρίνης στον ορό του αίµατος έχει µελετηθεί στη διεθνή βιβλιογραφία µε αντικρουόµενα αποτελέσµατα. Ο Ebersole και συν. (1985), Mooney και συν. (1995) έδειξαν µια 23

28 αξιοσηµείωτη αύξηση των τίτλων των αντισωµάτων έναντι του P. gingivalis και του P. intermedia δύο ως τέσσερις µήνες µετά την περιοδοντική θεραπεία, η οποία οφειλόταν στον ενοφθαλµισµό των µικροοργανισµών στους περιοδοντικούς ιστούς και επαναφορά στα αρχικά επίπεδα οκτώ µε 12 µήνες µετά την θεραπεία. Αντίθετα οι Aukhil και συν. (1988), Murray και συν. (1989) και Horibe και συν. (1995) έδειξαν µείωση των τίτλων των αντισωµάτων έναντι των P. gingivalis και του P. intermedia ως αποτέλεσµα της µείωσης του µικροβιακού φορτίου µετά την περιοδοντική θεραπεία. Σχετικά πρόσφατη µελέτη των Quirynen και συν. (2000) παρουσίασε µεγαλύτερη µείωση του βάθους των θυλάκων στους επτά από τους 11 ασθενείς οι οποίοι παρουσίασαν αύξηση της θερµοκρασίας σώµατος πάνω από 37 0 C µετά τη δεύτερη ηµέρα της συνολικής αποµάκρυνσης του µικροβιακού φορτίου. Παρόµοια µείωση του βάθους των θυλάκων (3,5χιλ.) παρατηρήθηκε σε τέσσερις µόνο ασθενείς από τους υπόλοιπους 13 ασθενείς που δέχτηκαν τη συνολική θεραπεία, αλλά δεν εµφάνισαν αύξηση της θερµοκρασίας σώµατος πάνω από 37 0 C. Τα πιο ευνοϊκά κλινικά αποτελέσµατα τα οποία παρουσιάστηκαν στους ασθενείς µε αυξηµένη θερµοκρασία µετά τη δεύτερη µέρα της συνολικής θεραπείας αποδόθηκαν στην αυξηµένη ανοσολογική αντίδραση του ξενιστή. Οι ερευνητές θεώρησαν ότι η συνολική αποµάκρυνση του µικροβιακού φορτίου σε 24 ώρες οδήγησε σε βακτηριαιµία, η οποία επέφερε ισχυρή ανοσολογική απάντηση η οποία µε τη σειρά της ευνόησε το κλινικό αποτέλεσµα της θεραπείας. Η υπόθεση αυτή ερευνήθηκε από τους Apatzidou και Kinane (2004b) οι οποίοι εξέτασαν τα επίπεδα της IgG ανοσοσφαιρίνης έναντι πέντε δυνητικά περιοπαθογόνων µικροοργανισµών στο φλεβικό αίµα ασθενών µε χρόνια περιοδοντίτιδα. Η λήψη δειγµάτων του ορού πραγµατοποιήθηκε ανά δύο εβδοµάδες για διάστηµα έξι µηνών στην οµάδα των ασθενών που δέχτηκε την κλασσική θεραπεία και σε αυτήν που δέχθηκε τη θεραπεία της µίας ηµέρας. Παρόλο που η συνολική αποµάκρυνσης του µικροβιακού φορτίου συµπληρώθηκε σε χρονικό διάστηµα µικρότερο των 12 ωρών, καµία σηµαντική διαφορά δεν υπήρξε στην δυναµική της ανοσολογικής απάντησης µεταξύ της 24

29 οµάδας της συνολικής θεραπεία και της ανά τεταρτηµόριο θεραπείας. Όσον αφορά τα επίπεδα της IgG ανοσοσφαιρίνης στον ορό του αίµατος, παρατηρήθηκε σηµαντική µείωση των τίτλων αντισωµάτων έναντι των P. intermedia και T. denticola ανάµεσα στην αρχική καταµέτρηση και έξι εβδοµάδες µετά την θεραπεία της µίας ηµέρας. Το ίδιο δεν παρατηρήθηκε στην οµάδα της ανά τεταρτηµόριο θεραπείας. Τα αποτελέσµατα αυτά δείχνουν ότι ενδεχοµένως η συνολική θεραπεία έχει βραχυπρόθεσµα µεγαλύτερη επίδραση στη συστηµατική ανοσολογική ανταπόκριση σε σχέση µε την κλασσική ανά τεταρτηµόριο θεραπεία ανά δύο εβδοµάδες. Στα ίδια αποτελέσµατα κατέληξαν και οι Wang και συν. (2006), οι οποίοι καθόρισαν τα επίπεδα της IgG ανοσοσφαιρίνης στον ορό του αίµατος σε 36 ασθενείς τους οποίους χώρισαν σε τρεις οµάδες θεραπείας: ανά τεταρτηµόριο θεραπεία ανά δύο εβδοµάδες µε υπερήχους, συνολική θεραπεία σε µία συνεδρία µε υπερήχους µε καταιονισµό νερού και µε καταιονισµό ιωδίου. Τα επίπεδα της IgG ανοσοσφαιρίνης έναντι του P. gingivalis µειώθηκαν στατιστικά σηµαντικά στον ένα, τρεις και έξι µήνες στην οµάδα της συνολικής θεραπείας µε καταιονισµό νερού, ενώ στην οµάδα της ανά τεταρτηµόριο θεραπείας ανά δύο εβδοµάδες παρατηρήθηκε σηµαντική µείωση µόνο στους τρεις και έξι µήνες. Και οι δύο οµάδες της συνολικής θεραπείας έδειξαν στατιστικά σηµαντική µείωση των επιπέδων της IgG ανοσοσφαιρίνης έναντι του A. Actinomycetemcomitans στους τρεις και έξι µήνες, ενώ στην οµάδα της ανά τεταρτηµόριο αποτρύγωσης στατιστικά σηµαντική µείωση παρατηρήθηκε στα επίπεδα της IgG ανοσοσφαιρίνης έναντι του T.denticola στους έξι µήνες. Φαίνεται ότι η συνολική θεραπεία έχει ισχυρότερο βραχυπρόθεσµο αποτέλεσµα στη µείωση των επιπέδων της IgG ανοσοσφαιρίνης έναντι του P. gingivalis και του A. Actinomycetemcomitans σε σχέση µε την ανά τεταρτηµόριο θεραπεία ανά δύο εβδοµάδες λόγω της άµεσης και συνολικής αποµάκρυνσης του µικροβιακού φορτίου (Wang και συν

30 ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Η διατήρηση της περιοδοντικής υγείας µετά την περιοδοντική θεραπεία περιλαµβάνει την καθηµερινή αποµάκρυνση της µικροβιακής πλάκας από τον ασθενή σε συνδυασµό µε την επαγγελµατική φροντίδα σύµφωνα µε εξατοµικευµένο προσχεδιασµένο πρόγραµµα. Σύµφωνα µε τον Löe και συν. (1965) η φλεγµονή των ούλων σε καθόλα υγιή άτοµα οφείλεται σε ανεπαρκή έλεγχο της υπερουλικής πλάκας. Παρόλο που η φλεγµονή των ούλων δεν µπορεί να προβλέψει τον κίνδυνο για την εγκατάσταση της περιοδοντικής καταστροφής και της απώλειας πρόσφυσης (Page 1986), διάφορες κλινικές µελέτες έχουν αποδείξει την αποτελεσµατικότητα της αποµάκρυνσης των υπερουλικών και υποουλικών εναποθέσεων στην ανάκτηση και τη διατήρηση της περιοδοντικής υγείας των ιστών (Axelsson και Lindhe 1978, 1981). Η υποουλική µικροβιακή πλάκα µετά την υποουλική αποτρύγωση και ριζική απόξεση προέρχεται από την ωρίµανση της υπερουλικής πλάκας και από τους µικροοργανισµούς της υποουλικής χλωρίδας που δεν έχουν πλήρως εξαλειφθεί µετά την θεραπεία. Ο ρυθµός επαναποίκισης της υποουλικής ριζικής επιφάνειας εξαρτάται από το βαθµό συσσώρευσης της υπερουλικής µικροβιακής πλάκας (Magnusson και συν. 1984, Mousques και συν. 1980). Η περιοδοντική θεραπεία σύµφωνα µε τους Magnusson και συν. (1984) αποτελούνταν από υποουλική αποτρύγωση και ριζική απόξεση και ενεργοποίηση των ασθενών στη διατήρηση καλής στοµατικής υγιεινής, µέσω της ενηµέρωσης για το ρόλο της µικροβιακής πλάκας και της εκπαίδευσης στην εφαρµογή των οδηγιών στοµατικής υγιεινής. Μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας χώρισαν τους ασθενείς σε δύο οµάδες κατά τη φάση διατήρησης του αποτελέσµατος. Η πρώτη οµάδα ασθενών δεν έλαβε περαιτέρω οδηγίες, ούτε επαγγελµατικό καθαρισµό µέχρι την 16 εβδοµάδα, ενώ η δεύτερη οµάδα επανεξεταζόταν κάθε δύο εβδοµάδες όπου δινόταν οδηγίες στοµατικής υγιεινής και γινόταν επαγγελµατικός καθαρισµός των δοντιών µέχρι τη 16 εβδοµάδα. Μετά την 16 εβδοµάδα η πρώτη οµάδα έλαβε τον ίδιο βαθµό παρακολούθησης µε αυτό της δεύτερης οµάδας για άλλες 16 εβδοµάδες. 26

31 Στην πρώτη οµάδα δεν µειώθηκε η υπερουλική µικροβιακή πλάκα και η αιµορραγία κατά την ανίχνευση και παρατηρήθηκε µικρή βελτίωση του βάθους θυλάκων κατά την επανεξέταση των 16 εβδοµάδων. Εξαιτίας της παρουσίας της υπερουλικής µικροβιακής πλάκας στην πρώτη οµάδα ενώ υπήρχε αρχικά µείωση του ποσοστού των σπειροχαιτών και των κινητών βακτηρίων και µείωση του συνολικού αριθµού των σπειροχαιτών υποουλικά παρατηρήθηκε επαναποίκιση στα αρχικά επίπεδα µέσα σε τέσσερις µε οκτώ εβδοµάδες. Αντίθετα η δεύτερη οµάδα που έλαβε τις συχνές οδηγίες στοµατικής υγιεινής παρουσίασε µείωση του ποσοστού της υπερουλικής πλάκας από 100% σε 22% σε τέσσερις εβδοµάδες και διατηρήθηκε µέχρι το τέλος των 16 εβδοµάδων και µείωση του ποσοστού της αιµορραγίας κατά την ανίχνευση από 60% στο µηδέν. Επίσης παρατηρήθηκε µεγαλύτερη µείωση του βάθους του θυλάκου µε ταυτόχρονη µείωση των κινητών βακτηρίων στην υπουλική µικροβιακή πλάκα στην δεύτερη οµάδα σε σχέση µε την πρώτη στις 16 εβδοµάδες η οποία διατηρήθηκε σε όλη τη διάρκεια της µελέτης. Σε απουσία ελέγχου της µικροβιακής πλάκας από τον ασθενή µετά την υποουλική αποτρύγωση και ριζική απόξεση έχει παρατηρηθεί επαναφορά των αναλογιών των περιοπαθογόνων στα αρχικά πριν την θεραπεία επίπεδα σε 42 ηµέρες (Mousques και συν. 1980). Παροµοίως οι Haffajee και συν. (2001) υποστηρίζουν ότι ο αποτελεσµατικός έλεγχος της µικροβιακής πλάκας επηρεάζει την ποιοτική σύνθεση της µικροβιακής χλωρίδας στην υπερουλική και υποουλική επιφάνεια των δοντιών. Συνεπώς ο αποτελεσµατικός έλεγχος της µικροβιακής πλάκας παίζει καθοριστικό ρόλο στη µακροπρόθεσµη σταθερότητα του αποτελέσµατος της περιοδοντικής θεραπείας (Lindhe και Nyman 1984, Lindhe 1984, Ramfjord και συν. 1987, Haffajee και συν. 2001). Οι ασθενείς οι οποίοι έχουν προσβληθεί από περιοδοντίτιδα ακόµα και µετά την περιοδοντική θεραπεία παρουσιάζουν προδιάθεση στην επανεµφάνιση της νόσου και χρειάζονται συστηµατική θεραπεία διατήρηση του αποτελέσµατος. Στην υποστηρικτική θεραπεία ο κύριος στόχος είναι η εξασφάλιση άριστου ελέγχου της υπερουλικής πλάκας. Η θεραπεία βασίζεται στην συνεργασία και στη θετικότητα του ασθενή. Η επικοινωνία ασθενή-οδοντιάτρου και η ενεργοποίηση του ασθενή αποφέρουν αποτέλεσµα εάν γίνονται σε δηµιουργικό επίπεδο. Η επίδειξη των εξατοµικευµένων οδηγιών στοµατικής υγιεινής και η πρακτική 27

32 εκπαίδευση του ασθενή θεωρείται η πιο αποτελεσµατική µέθοδος για την καλύτερη εφαρµογή της προσωπικής φροντίδας στην αποµάκρυνση της οδοντικής µικροβιακής πλάκας (Westfield 1996). Η πιο συχνή µέθοδος βουρτσίσµατος είναι η µέθοδος Bass (1948) µε µαλακή οδοντόβουρτσα η οποία θεωρείται ατραυµατική για τους περιοδοντικούς ιστούς. Η εφαρµογή της κατάλληλης µεθόδου βουρτσίσµατος αποµακρύνει την οδοντική πλάκα τουλάχιστον και ένα χιλιοστό υποουλικά (Waerhaug 1981), ενώ όλες οι τεχνικές βουρτσίσµατος έχουν περιορισµένα αποτελέσµατα στην αποµάκρυνση της οδοντικής πλάκας από την µεσοδόντια περιοχή (Hansen και Gjermo 1971). Στους περιοδοντικούς ασθενείς η χρήση µεσοδοντίων βοηθηµάτων θεωρείται απαραίτητη για την εφαρµογή καλής στοµατικής υγιεινής, λόγω των ευρέων µεσοδόντιων διαστηµάτων. Ο επαγγελµατικός καθαρισµός κατά τη συνεδρία του επανελέγχου αφορά την αποµάκρυνση της υπερουλικής και 1-3 χιλιοστά της υποουλικής πλάκας µε υπερήχους και ίσως υποουλική αποτρύγωση σε υπολειµµατικούς θυλάκους. Ταυτόχρονα γίνεται ενεργοποίηση και ενθάρρυνση του ασθενή για εφαρµογή καλής στοµατικής υγιεινής. Σύµφωνα µε τις µελέτες των Mcnabb και συν. (1992) και Dahlén και συν. (1992) ο έλεγχος της υπερουλικής πλάκας επηρεάζει τη µικροβιακή σύνθεση της υποουλικής µικροβιακής πλάκας και µειώνει των αριθµό των δυνητικά περιοπαθογόνων µικροοργανισµών. Η εκτέλεση της καλής στοµατικής υγιεινής για µεγάλο χρονικό διάστηµα επηρεάζει τη σύνθεση της µικροβιακής πλάκας κυρίως σε µικρού και µέτριου βάθους θυλάκους (Renvert και Wilkström 1994). Η διαπίστωση αυτή υπογραµµίζει τη σηµασία του ελέγχου της υπερουλικής µικροβιακής πλάκας στην αποτροπή της επαναποίκισης των περιοπαθογόνών µικροοργανισµών σε ήδη θεραπευµένους θυλάκους. Σύµφωνα µε τα ευρήµατα των Raeste και Kilpinen (1981) η διατήρηση της περιοδοντικής υγείας είναι προσωπική φροντίδα του κάθε ασθενή. Στη µελέτη αυτή η αδυναµία της εκτέλεσης συχνών επανελέγχων και επαγγελµατικών καθαρισµών αντισταθµίστηκε από το καλό επίπεδο στοµατικής υγιεινής και την ενεργοποίηση και ευαισθητοποίηση των ασθενών κατά την διάρκεια της 28

33 προεγχειρητικής περιόδου. Επίσης οι Westfelt και συν. (1983) κατέληξαν ότι η εφαρµογή άριστης στοµατικής υγιεινής είναι πιο σηµαντική από τη συχνότητα των επανελέγχων. Εντούτοις µακροχρόνιες κλασσικές µελέτες (Knowles 1979, Ramfjord 1987) παρουσίασαν ότι η σταθερότητα του κλινικού αποτελέσµατος µετά την περιοδοντική θεραπεία εξασφαλίζεται µε τρίµηνουςς επανελέγχους για την εντόπιση τυχόν αµέλειας των ασθενών στη εκτέλεση της καλής στοµατικής υγιεινής. Η εφαρµογή καλής στοµατικής υγιεινής και η απουσία ουλικής φλεγµονής κατά τη φάση διατήρησης του αποτελέσµατος παίζουν πρωταρχικό ρόλο στην αποφυγή της υποτροπής της περιοδοντικής νόσου (Lang 1990). Όσον αφορά την συχνότητα των επανελέγχων, αυτή προγραµµατίζεται από τον θεραπευτή εξατοµικευµένα ανάλογα µε τις ανάγκες του κάθε ασθενή και δεν υπάρχει γενικός κανόνας. Ο στόχος της περιοδοντικής θεραπείας είναι η εξασφάλιση άριστου επιπέδου στοµατικής υγιεινής για την διασφάλιση της µακροχρόνιας περιοδοντικής σταθερότητας και ελέγχου της µικροβιακής πλάκας. 29

34 Πίνακας 1. Μεταβολή του βάθους των θυλάκων και του κλινικού επιπέδου πρόσφυσης µετά την περιοδοντική θεραπεία σε σχέση µε το αρχικά µετρούµενο βάθος των θυλάκων Μείωση βάθους θυλάκων Κλινικό επίπεδο πρόσφυσης Philstrom και συν mm βάθος θυλάκου mm βάθος θυλάκου > 7 mm βάθος θυλάκου Cobb mm βάθος θυλάκου mm βάθος θυλάκου > 7 mm βάθος θυλάκου

35 ΣΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Στόχος της εργασίας είναι η µελέτη της αποτελεσµατικότητας, βάσει κλινικών και µικροβιολογικών παραµέτρων, της σε ένα στάδιο µη χειρουργικής περιοδοντικής θεραπείας µε χρήση υπερήχων σε µία ώρα, εάν περιορίσουµε τις οδηγίες στοµατικής υγιεινής στην αρχική συνεδρία, χωρίς ο ασθενής να βρίσκεται σε αυστηρή επιτήρηση µε συχνές επανεξετάσεις κατά την ενεργή φάση της θεραπείας. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΙ ΚΛΙΝΙΚΗ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ Η εργασία σχεδιάστηκε ως µια τυχαιοποιηµένη προοπτική κλινική µελέτη µε οµάδα ελέγχου, διάρκειας έξι µηνών σύµφωνα µε τα κριτήρια των Altman και συν. (2001). Οι ασθενείς που συµµετείχαν προέρχονταν από την µεταπτυχιακή κλινική του Εργαστηρίου Περιοδοντολογίας και Βιολογίας Εµφυτευµάτων της Οδοντιατρικής Σχολής Α.Π.Θ., όπου προσήλθαν για περιοδοντική θεραπεία από τον Μάρτιο του 2009 έως το εκέµβριο του Η επιτροπή εοντολογίας της Οδοντιατρικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης ενέκρινε το πρωτόκολλο της µελέτης και όλοι οι συµµετέχοντες αφού ενηµερώθηκαν για την φύση της θεραπείας υπέγραψαν δελτίο συγκατάθεσης. είγµα ασθενών Συνολικά στην παρούσα εργασία συµµετείχαν 44 ασθενείς µε µέτρια προς προχωρηµένη χρόνια περιοδοντίτιδα µε τα εξής κλινικά χαρακτηριστικά: είχαν τουλάχιστον δύο δόντια ανά τεταρτηµόριο µε βάθος θυλάκου 5 χιλιοστά µε αιµορραγία κατά την ανίχνευση και ακτινογραφική ένδειξη οστικής απώλειας. Τα κριτήρια αποκλεισµού ήταν τα εξής: ιστορικό συστηµατικής νόσου, λήψη αντιµικροβιακών σκευασµάτων τους τελευταίους τρεις µήνες, περιοδοντική θεραπεία 12 µήνες πριν, λιγότερα από 20 δόντια στον οδοντικό φραγµό και εγκυµοσύνη. Τυχαιοποίηση της µελέτης Αρχικά στην µελέτη συµπεριλήφθηκαν 47 ασθενείς, αλλά δυο από αυτούς δεν προσήλθαν στο δεύτερο ραντεβού και ένας πήρε αντιβίωση κατά τη διάρκεια της 30

36 µελέτης µετά από χειρουργική επέµβαση τοποθέτησης εµφυτευµάτων. Οι 44 ασθενείς οι οποίοι συµµετείχαν στη µελέτη ήταν 30 γυναίκες, 14 άνδρες, εκ των οποίων οι 20 καπνιστές και 24 µη καπνιστές, τα άτοµα αυτά χωρίστηκαν σε δύο οµάδες των 22 ατόµων ισοζυγισµένες ως προς το φύλο, την ηλικία και το κάπνισµα µε τη βοήθεια πινάκων τυχαιοποίησης υπολογιστικού προγράµµατος (computer-generated tables). Τα δηµογραφικά στοιχεία των ασθενών παρουσιάζονται στον πίνακα 2 και 3. Η λίστα µε τη σειρά των ασθενών φυλασσόταν από τον επιβλέποντα (.Α.) µέχρι την έναρξη της µελέτης. Ο επεµβαίνων δε γνώριζε τη θεραπευτική προσέγγιση για κάθε ασθενή µέχρι την πρώτη συνεδρία, οπότε και ανοίχθηκε ένας σφραγισµένος φάκελος που περιείχε µια κάρτα που υποδείκνυε τη θεραπεία που εφαρµοζόταν. Σε κάθε χρονική στιγµή κατά την επεξεργασία των δεδοµένων τα αποτελέσµατα της θεραπείας θεωρούνταν τυφλά, καθώς ο εξεταστής αγνοούσε το είδος της θεραπείας που λάµβανε κάθε ασθενής. Η ανάλυση των δειγµάτων της υποουλικής µικροβιακής πλάκας γινόταν χωρίς ο ερευνητής να γνωρίζει το είδος της θεραπείας την οποία έλαβε ο κάθε ασθενής καθώς τα δείγµατα ήταν κωδικοποιηµένα. Ο υπολογισµός της δύναµης της µελέτης για την ανίχνευση διαφορών στο βάθος θυλάκου της τάξεως του 0.5 χιλιοστά ανάµεσα στις δύο οµάδες µελέτης, υποθέτοντας ότι η συχνή τυπική απόκλιση είναι το 0.6 χιλιοστά και το σφάλµα α ορίζεται ως 0.05 και το σφάλµα β ως 0.20, έδειξε ότι χρειάζονται περίπου 20 ασθενείς σε κάθε οµάδα µελέτης. Ο σχεδιασµός και το χρονοδιάγραµµα της κλινικής µελέτης περιγράφονται αναλυτικά στην Εικόνα 1 και στους πίνακες 4 και 5, για την οµάδα ελέγχου και την πειραµατική οµάδα, αντίστοιχα. Πειραµατικός σχεδιασµός Αρχική εξέταση Πριν από κάθε ενδοστοµατική εξέταση έγινε καταγραφή του ιατρικού και οδοντιατρικού ιστορικού, όπως και τα δηµογραφικά στοιχεία του ασθενή (φύλο, 31

37 ηλικία, κάπνισµα). Επιπλέον το κάπνισµα καταγράφηκε ως αριθµός των τσιγάρων / µέρα Χ χρόνια καπνίσµατος (Πίνακας 2). Οι κλινικοί δείκτες του περιοδοντίου καταγράφηκαν µε τη βοήθεια ενός περιοδοντογράµµατος σε έξι επιφάνειες κάθε δοντιού του φραγµού. Οι µετρήσεις του ανιχνεύσιµου βάθους των θυλάκων (PPD) και του κλινικού επιπέδου πρόσφυσης (η απόσταση της παρυφής των ούλων από τον πυθµένα του θυλάκου) (CAL) πραγµατοποιήθηκαν µε την βοήθεια περιοδοντικής µήλης χειρός µε διαβάθµιση ενός χιλιοστού (Hu-Friedy XP-23/QW, Hu-Friedy, Chicago, IL, USA) η οποία τοποθετήθηκε παράλληλα µε τον επιµήκη άξονα του δοντιού. Επίσης καταγράφηκε ο είκτης Αιµορραγίας ούλων ως παρουσία (+) ή απουσία (-) αιµορραγίας κατά την ανίχνευση (Gingival Bleeding Index σύµφωνα µε τους Carter και Barnes 1974) και ο είκτης Πλάκας (O Leary και συν. 1972) ως παρουσία ή απουσία µικροβιακής πλάκας καθορίστηκαν παρόµοια σε έξι επιφάνειες κάθε δοντιού. Περιοδοντική Θεραπεία Μία εβδοµάδα µετά την αρχική εξέταση, ελήφθησαν δείγµατα υποουλικής µικροβιακής πλάκας µε αποστειρωµένα κοχλιάρια Gracey από επιλεγµένες οδοντικές επιφάνειες για τον ποιοτικό και ποσοτικό καθορισµό δυνητικά περιοπαθογόνων µικροοργανισµών µε την τεχνική της Checkerboard DNA- DNA hybridization. Οι θέσεις δειγµατοληψίας της µικροβιακής πλάκας αφορούσαν οδοντικές επιφάνειες κατά προτίµηση σε µονόρριζα δόντια, χωρίς εµπλοκή διχασµού ή ενδοδοντική εµπλοκή, µία σε κάθε τεταρτηµόριο µε το µεγαλύτερο βάθος θυλάκου που παράλληλα δεν ήταν µικρότερο από 5 χιλιοστά. Στην οµάδα ελέγχου (Α) πραγµατοποιήθηκε σε µία συνεδρία υποουλική και υπερουλική αποτρύγωση όλου του οδοντικού φραγµού µε τη χρήση υπερήχων µε ξέστρα τύπου Α και P (Swiss Instruments PM, EMS, Nyon, Switzerland) χρησιµοποιώντας πιεζοηλεκτρική συσκευή υπερήχων (EMS Pieson Master 400, EMS, Nyon, Switzerland) µε ταυτόχρονο καταιονισµό νερού και ένταση στο 75%. Τοπική αναισθησία χορηγήθηκε όπου κρίθηκε απαραίτητη. Συνήθως γινόταν έκχυση µίας αναισθητικής αµπούλα στην άνω γνάθο στις οπίσθιες µεσοδόντιες 32

38 περιοχές και µίας αναισθητικής αµπούλας στην περιοχή του βυκανητικού και του γενειακού νεύρου της αριστερής και δεξιάς πλευράς της κάτω γνάθου. Χορηγούνταν συµπληρωµατική αναισθησία όπου ήταν απαραίτητο. Η συνήθης ποσότητα αναισθητικού που χρειαζόταν ήταν 2,5-3,0 αναισθητικές αµπούλες (1.8ml διάλυµα λιδοκαΐνης 2%, µε αγγειοσυσπαστικό αδρεναλίνης 1:80.000). Ο χρόνος θεραπείας ήταν προκαθορισµένος στην µία ώρα περίπου (Wennström και συν. 2005), ώστε η θεραπεία να γίνει προσεκτικά, αλλά και σύντοµα. Με βάση την άποψη διαφόρων ερευνητών (Westfield 1996, Schou 2000) οι ασθενείς πρέπει να εκπαιδευτούν πρακτικά στην εφαρµογή των οδηγιών στοµατικής, για να αποκτήσουν την κατάλληλη επιδεξιότητα ώστε να κάνουν αποτελεσµατικό έλεγχο της µικροβιακής πλάκας. Στην οµάδα ελέγχου έγινε επίδειξη και εκµάθηση των οδηγιών στοµατικής υγιεινής σε τέσσερις χρονικές στιγµές, στη συνεδρία της αποτρύγωσης και σε τρεις ακόµα συνεδρίες µε χρονικό µεσοδιάστηµα δύο εβδοµάδων. Πριν την αποτρύγωση και µετά τη δειγµατοληψία της µικροβιακής πλάκας έγινε επίδειξη της µεθόδου βουρτσίσµατος στο στόµα του ασθενή από τον θεραπευτή, ενώ αυτός παρακολουθούσε µέσα από ένα καθρέπτη. Η µέθοδος βουρτσίσµατος αφορούσε: βούρτσισµα µε τεχνική Bass, δύο φορές την ηµέρα µε µαλακή οδοντόβουρτσα και οδοντόκρεµα µε φθόριο. Σύµφωνα µε τη περιγραφή της τεχνικής (Bass 1948) η οδοντόβουρτσα τοποθετείται στα δόντια µε τέτοιο τρόπο ώστε η κεφαλή της οδοντόβουρτσας να είναι παράλληλη µε την µασητική επιφάνεια των δοντιών, ενώ οι θύσανοι να σχηµατίζουν γωνία 45 Ο µε κατεύθυνση το ακρορρίζιο και να ασκούν ελαφρά πίεση στην παρυφή των ούλων. Η εφαρµογή της τεχνικής ξεκινάει από τα οπίσθια άνω 2-3 δόντια και γίνονται περίπου 20 κινήσεις µε πρόσθια-οπίσθια κατεύθυνση χωρίς να µετακινείται η οδοντόβουρτσα. Στη συνέχεια στα επόµενα 2-3 δόντια επαναλαµβάνεται η ίδια τεχνική. Στις γλωσσικές επιφάνειες των πρόσθιων δοντιών η οδοντόβουρτσα έρχεται σε κάθετη θέση. Η τεχνική Bass αποµακρύνει την πλάκα από την παρυφή των ούλων ενώ ο υποουλικός καθαρισµός φθάνει όπως σε όλες τις τεχνικές βουρτσίσµατος χιλιοστά µέσα στην ουλοδοντική σχισµή (Waerhaug 1981). Στους ασθενείς προτάθηκε η χρήση µαλακής οδοντόβουρτσας 33

39 µε κεφαλή και λαβή στο ίδιο επίπεδο η οποία είναι ατραυµατική για τους µαλακούς και σληρούς ιστούς, ενώ ταυτόχρονα διευκολύνει την προσέγγιση της ουλοδοντικής σχισµής (Egelberg και Claffey 1998). Αµέσως µετά την επίδειξη των οδηγιών στοµατικής υγιεινής ο ασθενής εφάρµοζε µόνος του την τεχνική βουρτσίσµατος, κάτω από την συνεχή επίβλεψη και τις διορθωτικές παρεµβάσεις του θεραπευτή. Μετά το τέλος της αποτρύγωσης µε υπερήχους η οποία διαρκούσε µία ώρα, γινόταν επίδειξη και εκµάθηση του τρόπου καθαρισµού των µεσοδόντιων διαστηµάτων µε µεσοδόντια βουρτσάκια, καθώς όλες οι τεχνικές βουρτσίσµατος έχουν περιορισµένα αποτελέσµατα στην αποµάκρυνση της οδοντικής πλάκας από την µεσοδόντια περιοχή (Hansen και Gjermo 1971). Επιλεγόταν όσο το δυνατό µεγαλύτερου µεγέθους µεσοδόντια βουρτσάκια ώστε να γίνεται αποτελεσµατικός ο καθαρισµός των µεσοδόντιων περιοχών (Kinane 1999). Η χρήση των µεσοδόντιων συστηνόταν να γίνεται µία φορά την ηµέρα (το βράδυ) µετά το βούρτσισµα των δοντιών. Η οδοντόβουρτσα και τα µεσοδόντια (µαλακή οδοντόβουρτσα και κατάλληλο µέγεθος µεσοδοντίων της εταιρίας TePe) τα οποία χρησιµοποιήθηκαν κατά την συνεδρία αυτή είχαν επιλεγεί από τον θεραπευτή ο οποίος έδωσε γραπτή συνταγή για αγορά τους κατά την αρχική εξέταση όπου συµπληρώθηκε το ιατρικό και οδοντιατρικό ιστορικό και καταγράφηκαν οι κλινικοί δείκτες του περιοδοντίου. Οι οδηγίες για το βούρτσισµα δινόταν λίγο πριν την αποτρύγωση, ώστε ο ασθενής να µην έχει τοπική αναισθησία και να έχει καλύτερη αίσθηση και ακρίβεια στην εκτέλεση της τεχνικής, ενώ για τα µεσοδόντια µετά την αποτρύγωση καθώς η τυχόν ύπαρξη µικροβιακής πλάκας στα µεσοδόντια θα δυσκόλευε την εφαρµογή τους. Οι ασθενείς εξασκήθηκαν στην εφαρµογή των παραπάνω οδηγιών στοµατικής υγιεινής υπό την προσοχή και την στενή επιτήρηση του θεραπευτή και ελέγχθηκαν για την τήρηση τους σε τρεις ακόµα συνεδρίες µε χρονικό µεσοδιάστηµα δύο εβδοµάδων και στις επανεξετάσεις, τρεις µήνες και έξι µήνες µετά την θεραπεία. Έµφαση δόθηκε στο γεγονός ότι δεν έγινε χρήση αντισηπτικών προϊόντων σε καµία φάση της εργασίας. 34

40 Αντίστοιχα στην πειραµατική οµάδα (Β) πραγµατοποιήθηκε σε µία συνεδρία υποουλική και υπερουλική αποτρύγωση όλου του οδοντικού φραγµού µε τη βοήθεια υπερήχων µε ξέστρα τύπου Α και P (Swiss Instruments PM, EMS, Nyon, Switzerland) χρησιµοποιώντας πιεζοηλεκτρική συσκευή υπερήχων (EMS Pieson Master 400, EMS, Nyon, Switzerland) µε ταυτόχρονο καταιονισµό νερού και ένταση στο 75% υπό τοπική αναισθησία όπου κρίθηκε απαραίτητη. Η θεραπεία ολοκληρώθηκε κατά τον ίδιο τρόπο µε την οµάδα ελέγχου (Wennström και συν. 2005). Στην πειραµατική οµάδα οι οδηγίες στοµατικής υγιεινής τόσο η επίδειξη όσο και η εκµάθηση ήταν ίδιες µε αυτές της οµάδας ελέγχου µε την µόνη διαφορά ότι δόθηκαν µόνο στη συνεδρία της αποτρύγωσης µε τρόπο ακριβώς ίδιο µε την οµάδα ελέγχου, χωρίς όµως να επαναληφθούν σε τακτά χρονικά διαστήµατα όπως στην οµάδα ελέγχου. Η προσέγγιση αυτή έγινε προκειµένου να µειωθεί η συχνότητα των επισκέψεων και κατά συνέπεια του χρόνου στην κλινική καθώς οι ασθενείς δεν χρειαζόταν να επισκεφτούν τον θεραπευτή πριν τους τρεις µήνες της επανεξέτασης. Αυτό είχε ως αποτέλεσµα η µη χειρουργική περιοδοντική θεραπεία να είναι θεωρητικά λιγότερο χρονοβόρα και κατά επέκταση πιο οικονοµική. Στην περίπτωση αυτή η πειραµατική οµάδα ασθενών έλαβε µικρότερο βαθµό κινητοποίησης και ελέγχου τήρησης των οδηγιών στοµατικής υγιεινής σε σχέση µε την οµάδα ελέγχου (Α) στην ενεργό φάση θεραπείας µέχρι τους τρεις µήνες. Επανεξέταση Οι επανεξετάσεις και στις δύο οµάδες πραγµατοποιήθηκαν σε δύο χρονικές στιγµές στους τρεις µήνες (Ε1) και στους έξι µήνες (Ε2) µετά την ωριαία θεραπεία όπου καταγράφηκαν οι κλινικοί δείκτες του περιοδοντίου και ελήφθησαν δείγµατα µικροβιακής πλάκας από τις συγκεκριµένες ριζικές επιφάνειες κατά τον ίδιο τρόπο µε την αρχική εξέταση. Στους τρεις µήνες οι υπολειπόµενοι θύλακοι µε βάθος 5 χιλιοστά και αιµορραγία κατά την ανίχνευση κατεγράφησαν και αντιµετωπίστηκαν περαιτέρω µε αποτρύγωση µε υπέρηχους χωρίς κανένα χρονικό περιορισµό. Στη συνέχεια έγινε έλεγχος του τρόπου βουρτσίσµατος του ασθενή και έγινε ξανά επίδειξη και εκµάθηση των οδηγιών στοµατικής υγιεινής και στις δύο οµάδες µελέτης. 35

41 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ειγµατοληψία υποουλικής µικροβιακής πλάκας Τα µικροβιολογικά δείγµατα αναλύθηκαν για τρία είδη βακτηρίων µε τη χρήση της τεχνικής µοριακής βιολογίας, τεχνική Checkerboard DNA-DNA hybridization, όπως περιγράφεται από τον Socransky και συν. (1994). Πρόκειται για τρία κύρια δυνητικά περιοπαθογόνα µικρόβια P. gingivalis, T forsythia και T. denticola (Εκόνα 1). Επιλέχθηκαν οι επιφάνειες των δοντιών από τις οποίες έγινε δειγµατοληψία υποουλικής µικροβιακής, κατά προτίµηση σε µονόρριζα δόντια, χωρίς εµπλοκή διχασµού ή ενδοδοντική εµπλοκή, µία σε κάθε τεταρτηµόριο µε το µεγαλύτερο βάθος θυλάκου που παράλληλα δεν ήταν µικρότερο από 5 χιλιοστά. Συλλέχθηκαν συνολικά 528 δείγµατα υποουλικής µικροβιακής πλάκας καθένα από τα οποία λήφθηκε µε κοχλιάριο Gracey µετά από αποµόνωση µε τολύπια βάµβακος και στέγνωµα της οδοντικής επιφάνειας, τοποθετήθηκε σε διάλυµα 100µΙs ΤΕ (10mM Tris-HCL, 1mM EDTA, ph 7,6) και 100µΙs NaOH 0,5Ν τοποθετηµένο σε ειδικό φιαλίδιο eppendorf. Μικροβιολογικές αναλύσεις µε τη τεχνική Checkerboard DNA-DNA hybridization Μετά το στάδιο αυτό τα µικροβιακά δείγµατα αποθηκεύτηκαν στους -20ºC µέχρι να γίνει η επεξεργασία τους. Αφού αποµακρύνθηκαν από τους -20ºC και έπειτα από την επαναφορά τους σε θερµοκρασία δωµατίου, έβρασαν για 5 λεπτά. Στην συνέχεια, µετά την επαναφορά τους σε θερµοκρασία δωµατίου 800 µιs οξικού αµµωνίου 5Μ τοποθετήθηκε σε κάθε δείγµα. Από το σύνολο των 1000 µιs, µετά από ανάδευση, τα 500 µιs µεταφέρθηκαν µε πιπέτα στα ανοιχτά παράλληλα κανάλια υβριδισµού της συσκευής Minislot-60 (Immunnetics, Cambridge, Mass), στην οποία έχει προηγουµένως τοποθετηθεί η θετικά φορτισµένη νάιλον µεµβράνη δέσµευσης νουκλεïκού οξέος (Hybond -N+, Boehringer, Amersam, Arlington Heights, IL, USA). Το διάλυµα απορροφήθηκε από τη µεµβράνη και το νουκλεïκό οξύ (DNA) δεσµεύτηκε και µονιµοποιήθηκε στην µεµβράνη µετά από την επώασή της σε ξηρό κλίβανο στους 120 ºC για 30 λεπτά. Μετά τη µονιµοποίηση του DNA, η µεµβράνη τοποθετήθηκε σε διάλυµα 20xSSC (1x = 36

42 0,15M NaCl, 0,015M Sodium citrate, ph 7,0) για 5 λεπτά. Ο προϋβριδισµός της µεµβράνης έγινε στους 42ºC για 1 ώρα, σε διάλυµα προϋβριδισµού 50mls που αποτελείται από 50% φορµαµίδη, 25% 20xSSC, 25% αποσταγµένο νερό, 0,5% w/v SDS, 0,1% w/v Lauryl Sulfate, 0,5% w/v καζεΐνη. Στη συνέχεια η µεµβράνη τοποθετήθηκε στη συσκευή Miniblotter-45 (Immunnetics, Cambridge, Mass), που έχει κλειστά κάθετα κανάλια υβριδισµού. Ανιχνευτές DNA από ολόκληρο το χρωµόσωµα του βακτηρίου (whole genomic DNA probes), σεσηµασµένοι µε διγοξιγενίνη, χρησιµοποιήθηκαν για την ανίχνευση των µικροβιακών στελεχών. Τα υπό εξέταση µικροβιακά στελέχη περιλαµβάναν τα εξής γνωστά περιοπαθογόνα βακτήρια: P. gingivalis, T Forsythia και T. denticola. Κάθε ανιχνευτής τοποθετήθηκε σε διάλυµα υβριδισµού (διάλυµα προϋβριδισµού και 10% w/v dextran sulfate) σε αραίωση τέτοια, ώστε να επιτυγχάνεται συγκέντρωση DNA 20µg/ml και τοποθετήθηκαν σε συγκεκριµένα κανάλια της συσκευής σε ποσότητα 170µl. Όλο το σύστηµα περιβλήθηκε µε διαφανή µεµβράνη και τοποθετήθηκε σε σακούλα (Ziploc ), η οποία ασφαλίστηκε, αφού πρώτα τοποθετήθηκαν επίσης λίγες σταγόνες νερού για να αποτραπεί η εξάτµιση από τα κανάλια. Ο υβριδισµός των µεµβρανών έγινε σε κινούµενο υδατόλουτρο στους 42ºC και 60rpm για µία νύχτα. Ακολούθησαν τέσσερις δεκάλεπτες πλύσεις της µεµβράνης µε ταχύτητα 60 RPM στο κινούµενο υδατόλουτρο στους 65ºC µε διάλυµα Η 3 ΡΟ 4 {Ο=Ρ(ΟΗ) 3 } (SDS 1%, 1mM EDTA, 20mM Na 2 HPO 4 ) για να αποµακρυνθούν οι ανιχνευτές που είναι χαλαρά δεσµευµένοι. Για να αποφευχθεί η µη ειδική σύνδεση, η µεµβράνη τοποθετήθηκε σε διάλυµα µαλεϊκού οξέος µε 1% καζεΐνη (100mM µαλεϊκό οξύ, 150mM NaCl, ph 7.5) για µία ώρα σε θερµοκρασία δωµατίου. Η ανίχνευση του συµπλέγµατος βακτηρίου-ανιχνευτή µε χηµειοφωταύγεια έγινε µετά από επώαση µε το παραπάνω διάλυµα µαλεïκού οξέος και αντί-διγοξιγενίνη σεσηµασµένη µε αλκαλική φωσφατάση(anti-digoxigenin-ap) σε αραίωση 1: για 30 λεπτά σε κινούµενο αναδευτήρα σε θερµοκρασία δωµατίου. Η µεµβράνη εκπλήθηκε µε διάλυµα µαλεϊκού οξέος (100mM µαλεϊκό οξύ, 150mM NaCl, ph 7.5) και τοποθετήθηκε σε διάλυµα (100mM Tris-HCl, 100mM NaCl, 50mM MgCl 2, ph 9.5) για πέντε λεπτά. Στη συνέχεια επωάστηκε για 30 λεπτά σε 37

43 θερµοκρασία 37ºC µε λουµιγόνο (CPSPD, Cheluminenescent substrate) και εκτίθεται σε αυτοραδιογραφικό ακτινογραφικό φιλµ (Lumi-Film Chemilumenescent) για 45 λεπτά. Η παραπάνω διαδικασία είχε ως αποτέλεσµα την αποτύπωση πάνω σε ακτινογραφικό φίλµ, σήµατος ποικίλου εντάσεως ανάλογα µε τη συγκέντρωση του υπό ανίχνευση µικροβίου (Εικόνα 2). ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Η ανάλυση των κλινικών και µικροβιολογικών δεδοµένων έγινε µε µονάδα παρατήρησης τον ασθενή. Η κύρια ανάλυση έγινε per protocol (Altman και συν. 2001) και περιελάµβανε όλους τους ασθενείς που ολοκλήρωσαν τη µελέτη. Η ανάλυση για το δείκτη πλάκας, το δείκτη αιµορραγίας των ούλων, το βάθος των θυλάκων, την απώλεια πρόσφυσης και του αριθµού των περιοχών µε βάθος θυλάκου 5mm πραγµατοποιήθηκε για το σύνολο των δοντιών (πλην των τρίτων γοµφίων). Τα αποτελέσµατα της τεχνικής Checkerboard DNA-DNA hybridization αναλύθηκαν µε τη χρήση λογισµικού προγράµµατος TotalLab 100 v.2005 (Nonlinear Dynamics Ltd) που επιτρέπει τη δηµιουργία καµπύλης αναφοράς, την ποσοτική εκτίµηση των αποτελεσµάτων και την αναφορά τους σε απόλυτους αριθµούς βακτηρίων. Ο έλεγχος της κανονικής κατανοµής των ποσοτικών δεδοµένων της µελέτης έγινε µε το τεστ Shapira-Wilk, καθώς το σύνολο του δείγµατος των ασθενών ήταν µικρότερο από 50 και έδειξε ότι τα δεδοµένα δεν προέρχονται από κανονική κατανοµή (p<0.05). Συνεπώς η στατιστική ανάλυση των δεδοµένων έγινε µε µη παραµετρικές δοκιµασίες. Οι πολλαπλές συγκρίσεις µεταξύ των τριών χρονικών στιγµών πραγµατοποιήθηκαν µε ANCOVA. Στη συνέχεια όταν υπήρχε στατιστικά σηµαντική διαφορά ανάµεσα στις τρεις χρονικές στιγµές p<0.05, οι διαφορές ανά δύο χρονικές στιγµές για κάθε οµάδα αναλύονταν µε το Wilcoxon s Signed Ranks test, ενώ η διόρθωση σφάλµατος τύπου I για τις τρεις συγκρίσεις έγινε µε τη µέθοδο Bonferroni (p<0.05/3, p<0.017). Η σύγκριση µεταξύ των δύο οµάδων για κάθε χρονική στιγµή πραγµατοποιήθηκε µε την Mann-Whitney δοκιµασία. Το επίπεδο στατιστικής σηµαντικότητας ορίστηκε στο p<0.05. Όλες οι στατιστικές αναλύσεις έγιναν µε τη χρήση ενός στατιστικού πακέτου (SPSS έκδοση 18.0, SPSS Inc. Chicago, IL, USA). 38

44 Πίνακας 2. ηµογραφικά στοιχεία των ασθενών οι οποίοι ολοκλήρωσαν τη µελέτη στην οµάδα ελέγχου (Α) και στην πειραµατική οµάδα (Β) Φύλο Ηλικία* Καπνιστές Οµάδα Ελέγχου 15 Γυναίκες 7 Άνδρες 57,36 ± 11,42 10 Πειραµατική Οµάδα 15 Γυναίκες 7 Άνδρες 54,63 ± 10,38 10 * Μέσος όρος (τυπική απόκλιση) Πίνακας 3. Αριθµός τσιγάρων την ηµέρα Χ χρόνια καπνίσµατος Αριθµός τσιγάρων/ηµέρα* Χρόνια καπνίσµατος* Οµάδα Ελέγχου 23,5 ± 8,83 25,3 ± 8,35 Πειραµατική Οµάδα 22,7 ± 9,80 24 ± 8,75 * Μέσος όρος (τυπική απόκλιση)

45 Εικόνα 1: ιάγραµµα ροής των ασθενών Αρχική Εξέταση (n=50) - Περιοδοντόγραµµα Αποκλείστηκαν - Αριθµός δοντιών 20 (n=3) - εν προσήλθαν (n=2) Τυχαιοποίηση (n=45) Οµάδα Ελέγχου (n=23) 1 η εβδοµάδα - Λήψη δειγµάτων µικροβιακής πλάκας - Αποτρύγωση µιάς ώρας µε υπερήχους - Οδηγίες στοµατικής υγιεινής Πειραµατική Οµάδα (n=22) 1 η εβδοµάδα - Λήψη δειγµάτων µικροβιακής πλάκας - Αποτρύγωση µιάς ώρας µε υπερήχους - Οδηγίες στοµατικής υγιεινής 3 η εβδοµάδα (n=23) - Οδηγίες στοµατικής υγιεινής Αποκλείστηκε ασθενής - Λήψη αντιβίωσης (n=1) Επανεξέταση 3 µηνών (n=22) - Περιοδοντόγραµµα - Λήψη δειγµάτων µικροβιακής πλάκας - Αποτρύγωση θυλάκων 5 χιλ.µε υπερήχους - Οδηγίες στοµατικής υγιεινής 5 η εβδοµάδα (n=22) - Οδηγίες στοµατικής υγιεινής Επανεξέταση 6 µηνών (n=22) - Περιοδοντόγραµµα - Λήψη δειγµάτων µικροβιακής πλάκας 7 η εβδοµάδα (n=22) - Οδηγίες στοµατικής υγιεινής Επανεξέταση 3 µηνών (n=22) - Περιοδοντόγραµµα - Λήψη δειγµάτων µικροβιακής πλάκας - Αποτρύγωση θυλάκων 5 χιλ.µε υπερήχους - Οδηγίες στοµατικής υγιεινής Επανεξέταση 6 µηνών (n=22) - Περιοδοντόγραµµα - Λήψη δειγµάτων µικροβιακής πλάκας

46 Πίνακας 4. Χρονοδιάγραµµα των κλινικών εργασιών για την οµάδα ελέγχου (Α) Εβδοµάδες 0εβδ 1εβδ 3εβδ 5εβδ 7εβδ 12εβδ 24εβδ Επισκέψεις Κριτήρια επιλογής, + καταγραφή καπνίσµατος, συγκατάθεση, τυχαιοποίηση Περιοδοντόγραµµα ας ώρας αποτρύγωση Χρονοµέτρηση θεραπείας Λήψη δειγµάτων µικροβιακής πλάκας Oδηγίες Στοµατικής Υγιεινής Υπερουλική στίλβωση δοντιών µε κυπελλοειδές Αποτρύγωση θυλάκων 5mm µε υπέρηχους

47 Πίνακας 5. Χρονοδιάγραµµα των κλινικών εργασιών για την πειραµατική οµάδα (Β) Εβδοµάδες 0εβδ 1εβδ 3εβδ 5εβδ 7εβδ 12εβδ 24εβδ Επισκέψεις Κριτήρια επιλογής, + καταγραφή καπνίσµατος, συγκατάθεση, τυχαιοποίηση Περιοδοντόγραµµα ας ώρας αποτρύγωση Χρονοµέτρηση θεραπείας Λήψη δειγµάτων µικροβιακής πλάκας Oδηγίες Στοµατικής Υγιεινής Υπερουλική στίλβωση δοντιών µε κυπελλοειδές Αποτρύγωση θυλάκων 5mm µε υπέρηχους

48 Εικόνα 2. Απεικόνηση των αποτελέσµατων της τεχνικής Checkerboard DNA- DNA hybridization στο ακτινογραφικό φίλµ Pg, Tf, Td Αρχική εξέταση είγµα µικροβιακής πλάκας 3 µήνες 6 µήνες Θέσεις 2-25 Θέσεις Θέσεις Τα δείγµατα της µικροβιακής πλάκας τοποθετούνται στα οριζόντια κελιά στις θέσεις 2-25, και σε κάθε µία από τις τρεις κάθετες στήλες στην µεµβράνη στις τρεις χρονικές στιγµές. Κάθε δείγµα υποουλικής µικροβιακής του ασθενή αναλύεται για τρία µικροβιακά στελέχη P. gingivalis (Pg), T. forsythia (Tf) και T. denticola (Td). Για την ποσοτική ανάλυση των αποτελεσµάτων η ένταση του σήµατος σε κάθε δείγµα συγκρίνεται µε την ένταση του σήµατος των ανιχνευτών µε την κατάλληλη αραίωση (10 5, 10 6 ) οι οποίοι τοποθετούνται σε συγκεκριµένα κανάλια.

49 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ είκτης πλάκας Ο Πίνακας 6 απεικονίζει τα επίπεδα του δείκτη πλάκας πριν και µετά την θεραπεία. Παρατηρήθηκε σηµαντική βελτίωση της στοµατικής υγιεινής των ασθενών και στις δύο οµάδες µελέτης στους τρεις και στους έξι µήνες. Στην αρχική εξέταση ο δείκτης πλάκας για την οµάδα ελέγχου ήταν 83.3% και στην πειραµατική οµάδα 81.1%. Μεταξύ των δύο οµάδων δεν υπήρχε στατιστικά σηµαντική διαφορά κατά την αρχική εξέταση όσον αφορά το δείκτη πλάκας (Mann-Whitney U Test, p>0.05). Στους τρεις µήνες παρατηρήθηκε στατιστικά σηµαντική µείωση του δείκτη πλάκας και στις δύο οµάδες (24.8% στην οµάδα ελέγχου και 38.6% στην πειραµατική οµάδα) (Wilcoxon s Signed Ranks test Bonferonni διόρθωση, p<0.017). Μεταξύ των δύο οµάδων µελέτης παρατηρήθηκε στατιστικά σηµαντική διαφορά στη µείωση του δείκτη πλάκας (Mann-Whitney U Test p<0.05) µε µεγαλύτερη βελτίωση να καταγράφεται στην οµάδα ελέγχου. Στους έξι µήνες παρατηρήθηκε επιπλέον µείωση του δείκτη πλάκας και στις δύο οµάδες (23% και 30.4% αντίστοιχα), η διαφορά όµως δεν ήταν στατιστικά σηµαντική από την πρώτη επανεξέταση. Η διαφορά του δείκτη πλάκας ανάµεσα στις δύο οµάδες δεν ήταν στατιστικά σηµαντική στους έξι µήνες. είκτης αιµορραγίας Στατιστικά σηµαντική µείωση στο δείκτη αιµορραγίας παρατηρήθηκε και στις δύο οµάδες κατά τη διάρκεια της µελέτης (Πίνακας 6). Στην οµάδα ελέγχου ο δείκτης µειώθηκε στατιστικά σηµαντικά από 85.4% σε 31.7% στους τρεις µήνες και σε 29.8% στους έξι µήνες (Wilcoxon s Signed Ranks test p<0.017). Παρόµοια στην πειραµατική οµάδα παρατηρήθηκε µείωση του δείκτη αιµορραγίας από 80.7% σε 43.1% στους τρεις µήνες και σε 35.1% στους έξι µήνες. Η µείωση του δείκτη αιµορραγίας ήταν εντονότερη στην οµάδα ελέγχου η οποία λάµβανε ανά δύο εβδοµάδες οδηγίες στοµατικής υγιεινής. Η διαφορά µεταξύ των δύο οµάδων µελέτης ήταν στατιστικά σηµαντική µόνο στους τρεις µήνες επανεξέτασης (Mann- Whitney U Test p<0.05), ενώ στους έξι µήνες παρόλο που εξακολουθούσε να υπάρχει κάποια διαφορά µεταξύ των δύο οµάδων, αυτή η διαφορά δεν βρέθηκε να είναι στατιστικά σηµαντική (Mann-Whitney U Test p>0.05). 39

50 Βάθος Θυλάκων Η µέση τιµή του βάθους θυλάκων κατά την αρχική εξέταση ήταν 4.05 ± 0.68 χιλιοστά για την οµάδα ελέγχου και 4.02 ± 0.56 χιλιοστά για την πειραµατική οµάδα (Πίνακας 6). Στην επανεξέταση των τριών µηνών παρατηρήθηκε στατιστικά σηµαντική µείωση ίση µε 1.10 χιλιοστά για την οµάδα ελέγχου και 0.86 χιλιοστά για την πειραµατική οµάδα (Wilcoxon s Signed Ranks test p<0.017) (Πίνακας 7). Η διαφορά µεταξύ των οµάδων δεν ήταν στατιστικά σηµαντική παρόλο που η µείωση του βάθους των θυλάκων ήταν ελαφρώς µεγαλύτερη στην οµάδα ελέγχου (Mann-Whitney U Test, p=0.71). Παρόµοια στους έξι µήνες παρατηρήθηκε στατιστικά σηµαντική µείωση του βάθους των θυλάκων 1.2 χιλιοστά για την οµάδα ελέγχου και για τις δύο οµάδες (Wilcoxon s Signed Ranks test p<0.017). Η µεταξύ τους διαφορά δεν ήταν στατιστικά σηµαντική (Mann-Whitney U Test, p>0.05) (Πίνακες 6 και 7). Όσον αφορά το ποσοστό των θυλάκων 5 χιλιοστά παρατηρήθηκε στατιστικά σηµαντική µείωση από 37.9% στην οµάδα ελέγχου και 39.1% στην πειραµατική οµάδα σε 11.8% και 15.9% αντίστοιχα στους τρεις µήνες και σε 9.1% και 9.0% στους έξι µήνες (Wilcoxon s Signed Ranks test p<0.017) (Πίνακας 6 και Εικόνα 2). Η µεταξύ των οµάδων διαφορά δεν ήταν στατιστικά σηµαντική σε καµία χρονική στιγµή (Mann-Whitney U Test p>0.05) (Πίνακας 7). Κλινική απώλεια πρόσφυσης Η µέση απώλεια πρόσφυσης κατά την αρχική εξέταση του συνόλου των ασθενών ήταν 5.89 ± 1.02 χιλιοστά για την οµάδα ελέγχου και 5.67 ± 0.89 χιλιοστά για την πειραµατική οµάδα (Πίνακας 6). Η απώλεια πρόσφυσης ήταν παρόµοια στις δύο οµάδες κατά την αρχική εξέταση (Mann-Whitney U Test p>0.05). Στις επανεξετάσεις παρατηρήθηκε στατιστικά σηµαντικό κέρδος πρόσφυσης 0.71 χιλιοστά στην οµάδα ελέγχου και 0.51 χιλιοστά στην πειραµατική οµάδα στους τρεις µήνες και στατιστικά σηµαντικό κέρδος πρόσφυσης 0.78 χιλιοστά στην οµάδα ελέγχου και 0.87 χιλιοστά στην πειραµατική οµάδα στους έξι µήνες (Wilcoxon s Signed Ranks test p<0.017). Στους τρεις µήνες το κέρδος πρόσφυσης ήταν µεγαλύτερο κατά 0.2 χιλιοστά στην οµάδα ελέγχου, ενώ στους 40

51 έξι µήνες ήταν µεγαλύτερο κατά 0.09 χιλιοστά στην πειραµατική οµάδα. Παρόλα αυτά δεν παρατηρήθηκε στατιστικά σηµαντική διαφορά στο κέρδος πρόσφυσης µεταξύ των δύο οµάδων σε καµία χρονική στιγµή (Mann-Whitney U Test, p>0.05) (Πίνακας 7). ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ Στη µελέτη αναλύθηκαν συνολικά 528 δείγµατα µικροβιακής πλάκας για την αριθµητική ανίχνευση των δυνητικά περιοπαθογόνων P. gingivalis, T. forsythia και T. denticola µε την τεχνική Checkerboard DNA-DNA hybridization. Τα αποτελέσµατα απεικονίζονται στους Πίνακες 8 και 9. Κατά την αρχική αρχική εξέταση οι τιµές και των τριών περιοπαθογόνων βρίσκονται στα ίδια επίπεδα και στις δύο οµάδες (Mann-Whitney U Test p>0.05) (Πίνακες 8 και 9). Στην επανεξέταση των τριών µηνών παρατηρείται στατιστικά σηµαντική αριθµητική µείωση και των τριών περιοπαθογόνων και στις δύο οµάδες µελέτης. Ο µικροοργανισµός P. gingivalis µειώθηκε αριθµητικά στατιστικά σηµαντικά από 8.01 ± 3.18 x10 5 σε 2.27 ± 2.21 x10 5 στην οµάδα ελέγχου και από 6.62 ± 3.15 x10 5 σε 2.93 ± 2.47 x10 5 στην πειραµατική οµάδα (Wilcoxon s Signed Ranks test p<0.017). Μεταξύ των δύο οµάδων υπήρξε στατιστικά σηµαντική διαφορά µε µεγαλύτερη µείωση να παρατηρείται στην οµάδα ελέγχου η οποία έλαβε οδηγίες στοµατικής υγιεινής σε τέσσερις χρονικές στιγµές, αµέσως µετά την αποτρύγωση και σε τρεις ακόµα συνεδρίες µε χρονικό µεσοδιάστηµα δύο εβδοµάδων (Mann- Whitney U Test p<0.05). Στους έξι µήνες παρατηρήθηκε περαιτέρω µείωση στην πειραµατική οµάδα η οποία διαφέρει στατιστικά σηµαντικά µε την αρχική εξέταση, αλλά όχι µε την πρώτη επανεξέταση. Στην χρονική αυτή στιγµή δεν παρατηρήθηκε στατιστικά σηµαντική διαφορά µεταξύ των δύο οµάδων (Mann- Whitney U Test p>0.05) (Πίνακες 8 και 9). Το µικρόβιο T. forsythia παρουσίασε στατιστικά σηµαντική αριθµητική µείωση από 5.67 ± 2.99 x10 5 σε 2.47 ± 1.81 x10 5 στην οµάδα ελέγχου και από 5.66 ± 3.82 x10 5 σε 3.02 ± 2.72 x10 5 στην πειραµατική οµάδα κατά την πρώτη επανεξέταση των τριών µηνών (Wilcoxon s Signed Ranks test Bonferonni 41

52 διόρθωση, p<0.05/3) (Πίνακας 8). Παρόλο που η µείωση ήταν µεγαλύτερη στην οµάδα ελέγχου 3.20 ± 1.67 x10 5 σε σχέση µε την πειραµατική οµάδα 2.64 ± 2.17 x10 5 δεν υπήρχε στατιστικά σηµαντική διαφορά µεταξύ των δύο οµάδων στην ίδια χρονική στιγµή (Mann-Whitney U Test p>0.05) (Πίνακας 9). Στους έξι µήνες παρατηρήθηκε µία µικρή αριθµητική αύξηση του T. forsythia στην οµάδα ελέγχου η οποία όµως δεν είναι στατιστικά σηµαντική (Wilcoxon s Signed Ranks test Bonferonni διόρθωση p>0.05/3) (Πίνακας 8). Επιπλέον µεταξύ των δύο οµάδων µελέτης δεν παρατηρήθηκε στατιστικά σηµαντική διαφορά (Mann-Whitney U Test p>0.05) (Πίνακας 9). Το µικρόβιο T. denticola κατά την τρίµηνη επανεξέταση προκύπτει να είναι αριθµητικά στατιστικά σηµαντικά µειωµένο κατά 4.65 ± 2.61 x10 5 στην οµάδα ελέγχου και κατά 3.62 ± 3.13 x10 5 στην πειραµατική οµάδα (Wilcoxon s Signed Ranks p<0.017) χωρίς να υπάρχει στατιστικά σηµαντική διαφορά ανάµεσα στις δύο οµάδες (Mann-Whitney U Test p>0.05) (Πίνακας 9). Κατά την επανεξέταση των έξι µηνών στην οµάδα ελέγχου παρατηρείται µία µικρή αριθµητική άνοδος του T. denticola, εντούτοις η τιµή του παραµένει στατιστικά σηµαντικά µικρότερη από την αρχική εξέταση (Wilcoxon s Signed Ranks test p<0.017) (Πίνακες 8 και 9). Στην πειραµατική οµάδα στους έξι µήνες µειώνεται η τιµή του T. denticola σε σχέση µε την πρώτη επανεξέταση, η µείωση όµως δεν είναι στατιστικά σηµαντική (Wilcoxon s Signed Ranks test Bonferonni διόρθωση p>0.05/3) (Πίνακας 8). Μεταξύ των δύο οµάδων δεν υπάρχει στατιστικά σηµαντική διαφορά στους έξι µήνες (Mann-Whitney U Test, p>0.05) (Πίνακας 8 και 9). 42

53 Πίνακας 6. Κλινικές µετρήσεις στις τρεις χρονικές στιγµές N οµάδα ελέγχου = 22 N πειραµατική οµάδα =22 Αρχική εξέταση 3 µήνες 6 µήνες είκτης πλάκας (%) Οµάδα ελέγχου 83.3 ± ± 10.4* # 23.0 ± 14.3* Πειραµατική οµάδα 81.1 ± ± 21.2* 30.4 ± 13.3* είκτης αιµορραγίας (%) Οµάδα ελέγχου 85.4 ± ± 10.8* # 29.8 ± 10.2* Πειραµατική οµάδα 80.7 ± ± 17.7* 35.1 ± 15.0* Βάθος θυλάκων (mm) Οµάδα ελέγχου 4.04 ± ± 0.51* 2.82 ± 0.44* Πειραµατική οµάδα 4.02 ± ± 0.58* 2.86 ± 0.44* Κλινικό επίπεδο πρόσφυσης (mm) Οµάδα ελέγχου 5.89 ± ± 0.99* 5.11 ± 1.03* Πειραµατική οµάδα 5.67 ± ± 1.02* 4.79 ± 1.00* Ποσοστό θυλάκων 5mm (%) Οµάδα ελέγχου 37.9 ± ± 10.6* 9.1 ± 9.2* Πειραµατική οµάδα 39.1 ± ± 13.8* 9.0 ± 7.6* Μέσος όρος ± τυπική απόκλιση, Ν= αριθµός ασθενών Wilcoxon s Signed Ranks test µε Bonferonni διόρθωση: Στατιστικά σηµαντική διαφορά p< 0.05/3= 0.017, * από την αρχική εξέταση για κάθε οµάδα µελέτης, από την επανεξέταση των τριών µηνών για κάθε οµάδα µελέτης Mann-Whitney U Test: Στατιστικά σηµαντική διαφορά µεταξύ των δύο οµάδων µελέτης: # p< 0.05, ## p< 0.01

54 Πίνακας 7. Μεταβολές των κλινικών µετρήσεων στις τρεις χρονικές στιγµές N οµάδα ελέγχου = 22 N πειραµατική οµάδα =22 ΑΕ-E1 ΑΕ-E2 είκτης πλάκας (%) Οµάδα ελέγχου Πειραµατική οµάδα είκτης αιµορραγίας (%) Οµάδα ελέγχου Πειραµατική οµάδα Βάθος θυλάκων (mm) Οµάδα ελέγχου Πειραµατική οµάδα Κλινικό επίπεδο πρόσφυσης (mm) Οµάδα ελέγχου Πειραµατική οµάδα Ποσοστό θυλάκων 5mm (%) Οµάδα ελέγχου Πειραµατική οµάδα 58.5 ± 15.0 ## 42.5 ± ± 13.8 ## 37.5 ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± 10.7 Μέσος όρος ± τυπική απόκλιση, Ν= αριθµός ασθενών, ΑΕ = αρχική εξέταση, E 1 = επανεξέταση τριών µηνών, E 2 = επανεξέταση έξι µηνών Mann-Whitney U Test: Στατιστικά σηµαντική διαφορά µεταξύ των δύο οµάδων µελέτης : # p< 0.05, ## p< 0.01

55 Πίνακας 8. Αριθµητική απεικόνιση (x10 5 ) των τριών δυνητικά περιοπαθογόνων µικροβίων για κάθε οµάδα θεραπείας N οµάδα ελέγχου = 22 Αρχική 3 µήνες 6 µήνες N πειραµατική οµάδα =22 εξέταση P. gingivalis Οµάδα ελέγχου Πειραµατική οµάδα 8.01 ± ± ± 2.21* 2.93 ± 2.47* 1.74 ± 1.76* 2.16 ± 1.97* T. forsythia Οµάδα ελέγχου Πειραµατική οµάδα 5.67 ± ± ± 1.81* 3.02 ± 2.72* 2.50 ± 2.09* 2.29 ± 2.04* T. denticola Οµάδα ελέγχου Πειραµατική οµάδα 6.90 ± ± ± 1.88* 3.51 ± 2.55* 2.32 ± 1.97* 2.67 ± 2.02* Μέσος όρος ± τυπική απόκλιση, Ν= αριθµός ασθενών, Wilcoxon s Signed Ranks test µε Bonferonni διόρθωση: Στατιστικά σηµαντική διαφορά p< 0.05/3= 0.017, * από την αρχική εξέταση για κάθε οµάδα µελέτης, από την επανεξέταση των τριών µηνών για κάθε οµάδα µελέτης Mann-Whitney U Test: Στατιστικά σηµαντική διαφορά µεταξύ των δύο οµάδων µελέτης : # p< 0.05, ## p< 0.01

56 Πίνακας 9. Αριθµητικές µεταβολές (x10 5 ) των τριών δυνητικά περιοπαθογόνων µικροβίων για κάθε οµάδα θεραπείας N οµάδα ελέγχου = 22 ΑΕ-E1 ΑΕ-E2 N πειραµατική οµάδα =22 P. gingivalis Οµάδα ελέγχου Πειραµατική οµάδα 5.74 ± 2.23 # 3.69 ± ± ± 3.17 T. forsythia Οµάδα ελέγχου Πειραµατική οµάδα 3.20 ± ± ± ± 3.89 T. denticola Οµάδα ελέγχου Πειραµατική οµάδα 4.65 ± ± ± ± 2.81 Μέσος όρος ± τυπική απόκλιση, Ν= αριθµός ασθενών, ΑΕ = αρχική εξέταση, E 1 = επανεξέταση τριών µηνών, E 2 = επανεξέταση έξι µηνών Mann-Whitney U Test: Στατιστικά σηµαντική διαφορά µεταξύ των δύο οµάδων µελέτης : # p< 0.05, ## p< 0.01

57 Σχεδιάγραµµα 1. είκτης πλάκας (%) στην οµάδα ελέγχου και στην πειραµατική οµάδα στις τρεις χρονικές στιγµές. Σχεδιάγραµµα 2. είκτης αιµορραγίας (%) στην οµάδα ελέγχου και στην πειραµατική οµάδα στις τρεις χρονικές στιγµές.

58 Σχεδιάγραµµα 3. Ποσοστό θυλάκων 5 χιλιοστά (%) στην οµάδα ελέγχου και στην πειραµατική οµάδα στις τρεις χρονικές στιγµές. Σχεδιάγραµµα 4. Βάθος θυλάκων (mm) στην οµάδα ελέγχου και στην πειραµατική οµάδα στις τρεις χρονικές στιγµές.

Σακχαρώδης Διαβήτης και Περιοδοντίτιδα. Μια αμφίδρομη σχέση. ΜΑΡΑΓΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΟΣ

Σακχαρώδης Διαβήτης και Περιοδοντίτιδα. Μια αμφίδρομη σχέση. ΜΑΡΑΓΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΟΣ Σακχαρώδης Διαβήτης και Περιοδοντίτιδα. Μια αμφίδρομη σχέση. ΜΑΡΑΓΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΟΣ Από την παρούσα εισήγηση δεν προκύπτει σύγκρουση συμφερόντων. ΠΕΡΙΟΔΟΝΤΙΚΗ ΝΟΣΟΣ Η Περιοδοντική

Διαβάστε περισσότερα

ιπλωµατική διατριβή ηµητριάδης Αθ. Νικόλαος

ιπλωµατική διατριβή ηµητριάδης Αθ. Νικόλαος ιπλωµατική διατριβή Μικροβιολογικά αποτελέσµατα από τη συγκριτική µελέτη της εφαρµογής ριζικής απόξεσης µε εργαλεία χειρός και της υποουλικής αφαίρεσης εναποθέσεων µε τη χρήση υπερήχων στη θεραπεία της

Διαβάστε περισσότερα

7 ο ετήσιο συνέδριο αθηροσκλήρωσης. Θεσσαλονίκη 10-12 Μαρτίου 2011

7 ο ετήσιο συνέδριο αθηροσκλήρωσης. Θεσσαλονίκη 10-12 Μαρτίου 2011 7 ο ετήσιο συνέδριο αθηροσκλήρωσης Θεσσαλονίκη 10-12 Μαρτίου 2011 Κάπνισμα, περιοδοντική νόσος και υγιεινή του στόματος Νίκος Α. Ευθυμιάδης, D.D.S., M.Sc. Οδοντίατρος-Περιοδοντολόγος Τι είναι η περιοδοντίτιδα

Διαβάστε περισσότερα

Οι ενδείξεις ουλίτιδας περιλαµβάνουν :

Οι ενδείξεις ουλίτιδας περιλαµβάνουν : ΟΥΛΙΤΙ Α Τα ούλα αποτελούν τµήµα των µαλακών ιστών του στόµατος. Περιβάλλουν τα δόντια και τα καλύπτουν προστατευτικά. Τα ούλα ενός φυσιολογικού υγιούς δοντιού φτάνουν στην αδαµαντίνη του δοντιού προστατεύοντας

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Κωνσταντίνος Θεοδώρου, Χειρουργός Οδοντίατρος, Ειδικευμένος στην Αισθητική και Επανορθωτική Οδοντιατρική

Γράφει: Κωνσταντίνος Θεοδώρου, Χειρουργός Οδοντίατρος, Ειδικευμένος στην Αισθητική και Επανορθωτική Οδοντιατρική Γράφει: Κωνσταντίνος Θεοδώρου, Χειρουργός Οδοντίατρος, Ειδικευμένος στην Αισθητική και Επανορθωτική Οδοντιατρική Τι είναι η περιοδοντίτιδα; Πρόκειται για μια φλεγμονή των ιστών που περιβάλλουν και στηρίζουν

Διαβάστε περισσότερα

Επιστημονικά πορίσματα. Γενική περίληψη της επιστημονικής αξιολόγησης του Prevora

Επιστημονικά πορίσματα. Γενική περίληψη της επιστημονικής αξιολόγησης του Prevora ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΠΟΡΙΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΔΟΣΗ ΘΕΤΙΚΗΣ ΓΝΩΜΗΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ ΤΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΤΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ, ΤΗΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΦΥΛΛΟΥ ΟΔΗΓΙΩΝ ΧΡΗΣΗΣ ΠΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΤΗΚΑΝ

Διαβάστε περισσότερα

Διπλωματική διατριβή

Διπλωματική διατριβή Διπλωματική διατριβή Κλινικά αποτελέσματα από τη συγκριτική μελέτη της εφαρμογής ριζικής απόξεσης με εργαλεία χειρός και της υποουλικής αφαίρεσης εναποθέσεων με τη χρήση υπερήχων στη θεραπεία της χρόνιας

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΥΛΙΚΟ. για την έρευνα. «Πανελλήνια Επιδημιολογική Μελέτη Καταγραφής Στοματικής Υγείας»

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΥΛΙΚΟ. για την έρευνα. «Πανελλήνια Επιδημιολογική Μελέτη Καταγραφής Στοματικής Υγείας» ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΥΛΙΚΟ για την έρευνα «Πανελλήνια Επιδημιολογική Μελέτη Καταγραφής Στοματικής Υγείας» Η Έρευνα - γενικά Η έρευνα αυτή αφορά τη σχεδίαση και διεξαγωγή μιας πανελλαδικής έρευνας για την καταγραφή

Διαβάστε περισσότερα

Κλινική Περιοδοντολογία Στην καθημερινή Πράξη

Κλινική Περιοδοντολογία Στην καθημερινή Πράξη Κλινική Περιοδοντολογία Στην καθημερινή Πράξη Διοργάνωση: Ελληνική Περιοδοντολογική Εταιρεία Στοματολογική Εταιρεία Θεσσαλίας Οδοντιατρικός Σύλλογος Λάρισας Τόπος διεξαγωγής: Ξενοδοχείο DIVANI PALACE,

Διαβάστε περισσότερα

Παθολογία Σκληρών Οδοντικών Ιστών

Παθολογία Σκληρών Οδοντικών Ιστών Παθολογία Σκληρών Οδοντικών Ιστών Ενότητα: Βιοϋμένια (Biofilms) Χρήστος Ραχιώτης Σχολή Επιστημών Υγείας Τμήμα Οδοντιατρικής Βιοϋμένια (Biofilms) Τι είναι τα Βιοϋμένια; Τα Βιοϋμένια είναι οργανωμένες συναθροίσεις

Διαβάστε περισσότερα

TΩΡΑ ΣΤΑ ΜΕΤΡΑ ΣΑΣ! από 1390 μόνο 790

TΩΡΑ ΣΤΑ ΜΕΤΡΑ ΣΑΣ! από 1390 μόνο 790 } Η ΕΛΒΕΤΙΚΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑ TΩΡΑ ΣΤΑ ΜΕΤΡΑ ΣΑΣ! PIEZON 150 PIEZON 150 LED Συσκευή υπερήχων με ultra-compact design & 3 ξέστρα από 1090 μόνο 650 PIEZON 250 Συσκευή υπερήχων με ultra-compact design, 3 ξέστρα &

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΟΜΑΤΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΟΣ ΑΣΘΕΝΗΣ

ΣΤΟΜΑΤΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΟΣ ΑΣΘΕΝΗΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΟΣ ΑΣΘΕΝΗΣ ISBN 978-960-372-099-7 ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΑΘΑΝΑΣΟΥΛΗ Ομότιμη Καθηγήτρια Προληπτικής και Κοινωνικής Οδοντιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών ΟΥΡΑΝΙΑ ΝΙΚΟΛΑΤΟΥ - ΓΑΛΙΤΗ Αναπληρώτρια

Διαβάστε περισσότερα

FotoSan. Αντιβακτηριακή δράση σε δευτερόλεπτα

FotoSan. Αντιβακτηριακή δράση σε δευτερόλεπτα FotoSan Αντιβακτηριακή δράση σε δευτερόλεπτα Περίληψη FotoSan αντιβακτηριακή θεραπεία Εντοπισμένη θεραπεία Καταστρέφει βακτήρια, ιούς, μύκητες, πρωτόζωα Χωρίς παρενέργειες Χωρίς αντενδείξεις ΕΝΤΕΛΩΣ ΑΣΦΑΛΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

Άγκιστρο: το λεγόμενο "γατζάκι", συντελεί στη συγκράτηση μίας μερικής οδοντοστοιχίας

Άγκιστρο: το λεγόμενο γατζάκι, συντελεί στη συγκράτηση μίας μερικής οδοντοστοιχίας Άγκιστρο: το λεγόμενο "γατζάκι", συντελεί στη συγκράτηση μίας μερικής οδοντοστοιχίας Αδαμαντίνη (σμάλτο) : η σκληρή και λευκή ουσία που καλύπτει εξωτερικά τη μύλη του κάθε δοντιού Αμάλγαμα : ένα από τα

Διαβάστε περισσότερα

Συσχέτιση Περιοδοντικών Λοιμώξεων με Συστηματικά Νοσήματα

Συσχέτιση Περιοδοντικών Λοιμώξεων με Συστηματικά Νοσήματα Συσχέτιση Περιοδοντικών Λοιμώξεων με Συστηματικά Νοσήματα Πέτρος Δ. Δαμουλής, D.M.D., D.M.Sc. Περιοδοντολόγος Επισκέπτης Καθηγητής Πανεπιστημίου Tufts, ΗΠΑ Η Περιοδοντική Νόσος είναι μία Λοίμωξη που προκαλείται

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟΜΑΤΟΣ. Οδηγός Προγράμματος

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟΜΑΤΟΣ. Οδηγός Προγράμματος ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟΜΑΤΟΣ Οδηγός Προγράμματος του προγράμματος του προγράμματος είναι η ειδίκευση στη βιολογία των οδόντων και της στοματικής κοιλότητας, με εξέταση των δομών

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠ. ΕΤΟΣ 2006-2007

ΠΑΝΕΠ. ΕΤΟΣ 2006-2007 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Ο ΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΗΣ Ο ΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΕΜΦΥΤΕΥΜΑΤΩΝ ΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙ ΗΣ ΠΑΝΕΠ. ΕΤΟΣ 2006-2007 Αριθµ.

Διαβάστε περισσότερα

ξεχάστε αυτά που ξέρατε παλιά για τα δόντια. οδοντιατρείο αισθητικής αποκατάστασης dental art institute

ξεχάστε αυτά που ξέρατε παλιά για τα δόντια. οδοντιατρείο αισθητικής αποκατάστασης dental art institute Project1 25/1/11 13:55 Page 1 ξεχάστε αυτά που ξέρατε παλιά για τα δόντια. οδοντιατρείο αισθητικής αποκατάστασης dental art institute Project1 25/1/11 13:55 Page 2 Project1 25/1/11 13:55 Page 3 τι είναι

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΝΑΣΙΑ ΓΚΑΡΑΝΕ ΕΙΡΗΝΗ ΔΙΑΒΟΛΙΤΣΗ ΚΛΕΙΔΗ ΣΑΠΦΩ ΙΩΑΝΝΑ ΚΡΟΝΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ ΑΓΝΗ ΛΕΟΝΤΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΟΣ ΑΫΦΑΝΤΗΣ ΜΗΝΑΣ ΓΑΛΑΝΟΣ Παθολογική κατάσταση των ούλων που χαρακτηρίζεται από αιμορραγία

Διαβάστε περισσότερα

ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΊΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΝΤΙΚΉΣ ΝΌΣΟΥ

ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΊΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΝΤΙΚΉΣ ΝΌΣΟΥ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΊΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΝΤΙΚΉΣ ΝΌΣΟΥ Εργαστήριο Μικροβιολογίας Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ Αναπλ. Καθ. Γεωργία Βρυώνη Περιοδοντική νόσος Προσβολή ιστών που περιβάλλουν και στηρίζουν τα δόντια Αντιμετώπιση χρόνιας

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Όλα όσα πρέπει να γνωρίζουμε Αιμίλιος Τίγκος Χειρουργός Οδοντίατρος - Ενδοδοντολόγος Κάθε δόντι αποτελείται από τη «μύλη», το τμήμα δηλαδή που βρίσκεται έξω από τα ούλα και είναι ορατό

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΠΙΔΡΑΗ ΣΗ ΕΓΚΤΜΟΤΝΗ ΣΗΝ ΚΑΣΑΣΑΗ ΣΩΝ ΠΕΡΙΟΔΟΝΣΙΚΩΝ ΙΣΩΝ

Η ΕΠΙΔΡΑΗ ΣΗ ΕΓΚΤΜΟΤΝΗ ΣΗΝ ΚΑΣΑΣΑΗ ΣΩΝ ΠΕΡΙΟΔΟΝΣΙΚΩΝ ΙΣΩΝ 10 ο σνέδριο Φοιηηηών Οδονηιαηρικής τολής Πανεπιζηημίοσ Αθηνών ΓΝΩΣΙΚΟ ΑΝΣΙΚΕΙΜΕΝΟ ΠΕΡΙΟΔΟΝΣΟΛΟΓΙΑ Η ΕΠΙΔΡΑΗ ΣΗ ΕΓΚΤΜΟΤΝΗ ΣΗΝ ΚΑΣΑΣΑΗ ΣΩΝ ΠΕΡΙΟΔΟΝΣΙΚΩΝ ΙΣΩΝ σμμεηέτονηες: Λαμπροπούλοσ Ν. Οσρανία* Παπαγεωργίοσ

Διαβάστε περισσότερα

Οδοντικά Εμφυτεύματα. Τι χρειάζεται να γνωρίζετε: Θεραπεία Φροντίδα Συντήρηση ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΑΣΘΕΝΩΝ. Με την υποστήριξη της

Οδοντικά Εμφυτεύματα. Τι χρειάζεται να γνωρίζετε: Θεραπεία Φροντίδα Συντήρηση ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΑΣΘΕΝΩΝ. Με την υποστήριξη της Οδοντικά Εμφυτεύματα Τι χρειάζεται να γνωρίζετε: Θεραπεία Φροντίδα Συντήρηση Με την υποστήριξη της ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΑΣΘΕΝΩΝ Εισαγωγή Η επιτυχία στη θεραπεία με εμφυτεύματα δεν εξαρτάται μόνο από την

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή εργασία

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή εργασία ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Πτυχιακή εργασία ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΚH ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΝΩΠΟΥ ΑΓΕΛΑΔΙΝΟΥ ΓΑΛΑΚΤΟΣ: ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ ΑΠΟ ΕΝΑ ΒΟΥΣΤΑΣΙΟ Κυριακή

Διαβάστε περισσότερα

ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΝΤΟΛΟΓΙΑ

ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΝΤΟΛΟΓΙΑ Ζ.Σ. ΜΑΝΤΖΑΒΙΝΟΣ Οδοντίατρος Ιατρός Ειδικευθείς στην Περιοδοντολογία στο Πανεπιστήμιο Pennsylvania ΗΠΑ Καθηγητής Διευθυντής Εργαστηρίου Περιοδοντολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Fellow

Διαβάστε περισσότερα

Από επαγγελματίες για επαγγελματίες

Από επαγγελματίες για επαγγελματίες Από επαγγελματίες για επαγγελματίες Ακροφύσια Universal 1U 2U Για την αφαίρεση της υποουλικής και υπερουλικής πέτρας σε όλα τα τεταρτημόρια χωρίς αλλαγή ακροφυσίου. Μακρύ και λεπτό για μεγάλη ορατότητα.

Διαβάστε περισσότερα

Ο ρόλος και η σημασία των μοριακών τεχνικών στον έλεγχο των. μικροβιολογικών παραμέτρων σε περιβαλλοντικά δείγματα για την προστασία

Ο ρόλος και η σημασία των μοριακών τεχνικών στον έλεγχο των. μικροβιολογικών παραμέτρων σε περιβαλλοντικά δείγματα για την προστασία Ο ρόλος και η σημασία των μοριακών τεχνικών στον έλεγχο των μικροβιολογικών παραμέτρων σε περιβαλλοντικά δείγματα για την προστασία της Δημόσιας Υγείας Α. Βανταράκης Εργαστήριο Υγιεινής, Ιατρική Σχολή,

Διαβάστε περισσότερα

Μικροοργανισμοί. Οι μικροοργανισμοί διακρίνονται σε: Μύκητες Πρωτόζωα Βακτήρια Ιούς

Μικροοργανισμοί. Οι μικροοργανισμοί διακρίνονται σε: Μύκητες Πρωτόζωα Βακτήρια Ιούς Μικροοργανισμοί Οι μικροοργανισμοί διακρίνονται σε: Μύκητες Πρωτόζωα Βακτήρια Ιούς Παθογόνοι μικροοργανισμοί Παθογόνοι μικροοργανισμοί ονομάζονται οι μικροοργανισμοί που χρησιμοποιούν τον άνθρωπο ως ξενιστή

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία. Κόπωση και ποιότητα ζωής ασθενών με καρκίνο.

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία. Κόπωση και ποιότητα ζωής ασθενών με καρκίνο. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή Εργασία Κόπωση και ποιότητα ζωής ασθενών με καρκίνο Μαργαρίτα Μάου Λευκωσία 2012 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

Φλεγμονή. Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ

Φλεγμονή. Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Φλεγμονή Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Μη ειδική ανοσολογική άμυνα ΑΝΑΤΟΜΙΚΟΙ ΦΡΑΓΜΟΙ Φυσικοί: δέρμα, βλεννογόνοι, βλέννα, βήχας Χημικοί: λυσοζύμη, αντιμικροβιακά

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΜΑΣ ΤΗΣ ΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΜΑΣ ΤΗΣ ΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΜΑΣ ΣΤΟ 53 ο ΕΤΗΣΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 49: ΕΑ ΠΕΡΙΕΜΦΥΤΕΥΜΑΤΙΤΙΔΑ - Η ΝΟΣΟΣ ΤΗΣ ΤΡΙΤΗΣ ΓΕΝΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

Ερευνητική υπόθεση. Εισαγωγή ΜΑΘΗΜΑ 11Ο 1. ΜΑΘΗΜΑ Θεραπεία Μέρος 2 ο. Κλινικές µελέτες. Σύνδεση µε το προηγούµενο µάθηµα

Ερευνητική υπόθεση. Εισαγωγή ΜΑΘΗΜΑ 11Ο 1. ΜΑΘΗΜΑ Θεραπεία Μέρος 2 ο. Κλινικές µελέτες. Σύνδεση µε το προηγούµενο µάθηµα ΜΑΘΗΜΑ Θεραπεία Μέρος 2 ο Κλινικές Μελέτες 1 Εισαγωγή Σύνδεση µε το προηγούµενο µάθηµα Ανάγκη ελέγχου και επιβεβαίωσης των προτεινόµενων θεραπειών Είδη µελετών των θεραπευτικών µεθόδων Κλινικές µελέτες

Διαβάστε περισσότερα

Οδοντικά Εμφυτεύματα. Μπορείτε να δώσετε στους ασθενείς τον Οδηγό Εμφυτευμάτων για Ασθενείς, που συνοδεύει τον παρόντα οδηγό.

Οδοντικά Εμφυτεύματα. Μπορείτε να δώσετε στους ασθενείς τον Οδηγό Εμφυτευμάτων για Ασθενείς, που συνοδεύει τον παρόντα οδηγό. Μπορείτε να δώσετε στους ασθενείς τον Οδηγό Εμφυτευμάτων για Ασθενείς, που συνοδεύει τον παρόντα οδηγό. Βιβλιογραφία Claffey N, Clarke E, Polyzois I, Renvert S. (2008) Surgical treatment of peri-implantitis.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΕΡΙΟ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ Κατά την επούλωση των περιοδοντικών ιστών «νέα πρόσφυση» επιτυγχάνεται όταν υπάρχει: ηµιουργία νέας οστεΐνης, νέων λειτουργικά προσανατολισµένων ινών περιρριζίου

Διαβάστε περισσότερα

1 η ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟ ΟΣ Ο ΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗΣ ΜΑΪΟΣ 2008 - ΠΕΡΙΟ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΕΡΙΟ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ

1 η ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟ ΟΣ Ο ΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗΣ ΜΑΪΟΣ 2008 - ΠΕΡΙΟ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΕΡΙΟ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΕΡΙΟ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ Τα Mini-Five Gracey είναι Η ΣΩΣΤΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΕΙΝΑΙ: κοχλιάρια που το κοπτικό τους άκρο είναι το ήµισυ από αυτό των Standard Gracey Τα ουδετερόφιλα: παράγουν Η ΣΩΣΤΗ

Διαβάστε περισσότερα

Οδοντικό μικροβιακό βιοϋμένιο: από την νεογιλή στην μόνιμη οδοντοφυΐα

Οδοντικό μικροβιακό βιοϋμένιο: από την νεογιλή στην μόνιμη οδοντοφυΐα ΠΑΙΔΟΔΟΝΤΙΑ 2011 25(2): 25 Οδοντικό μικροβιακό βιοϋμένιο: από την νεογιλή στην μόνιμη οδοντοφυΐα Βαρβαροπούλου Α. 1, Καρούσης Ι. 2, Τσάμη Α. 3 H περιοδοντίτιδα και η τερηδόνα αποτελούν νόσους του στόματος

Διαβάστε περισσότερα

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Φ.Ν. Σκοπούλη Καθηγήτρια τον Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Αθηνών συστηματικός ερυθηματώδης λύκος θεωρείται η κορωνίδα των αυτοάνοσων

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΗΜΕΡΙ Α ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ

ΕΦΗΜΕΡΙ Α ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ E ΕΦΗΜΕΡΙ Α ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 2241 2 Απριλίου 2018 ΤΕΥΧΟΣ ΤΡΙΤΟ Αρ. Φύλλου 345 ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ - ΛΟΙΠΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Αριθμ. 9440 Προκήρυξη θέσης καθηγητή

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή εργασία

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή εργασία ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Πτυχιακή εργασία ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΥΠΕΡΗΧΩΝ ΣΤΗΝ LISTERIA GRAYI ΣΤΟ ΓΑΛΑ: ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ. Άρτεμις

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΗΛΗ Α Αντιβιοτικό Αντισώματα ιντερφερόνες Τ- Τ- (αντιγόνα) κυτταροτοξικά βοηθητικά Τοξίνες Vibrio cholera

ΣΤΗΛΗ Α Αντιβιοτικό Αντισώματα ιντερφερόνες Τ- Τ- (αντιγόνα) κυτταροτοξικά βοηθητικά Τοξίνες Vibrio cholera Α1. 1. β Βιολογία ΘΕΜΑ Α γενιικής παιιδείίας 2. γ 3. γ 4. γ 5. δ Α2. ΣΤΗΛΗ Α Αντιβιοτικό Αντισώματα ιντερφερόνες Τ- Τ- (αντιγόνα) κυτταροτοξικά βοηθητικά Τοξίνες Vibrio cholera Ηπατίτιδα C + Candida albicans

Διαβάστε περισσότερα

Οδοντιατρική Σχολή Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Οδοντιατρική αντιμετώπιση παιδιών και εφήβων με σχιστία

Οδοντιατρική Σχολή Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Οδοντιατρική αντιμετώπιση παιδιών και εφήβων με σχιστία Οδοντιατρική Σχολή Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Οδοντιατρική αντιμετώπιση παιδιών και εφήβων με σχιστία Δρ. Σωτηρία Γκιζάνη Επικ. Καθηγήτρια Εργαστήριο Παιδοδοντιατρικής Από τις πιο συχνές

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ. Τα πειράματα που οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι το DNA είναι το γενετικό υλικό

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ. Τα πειράματα που οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι το DNA είναι το γενετικό υλικό ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Τα πειράματα που οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι το DNA είναι το γενετικό υλικό Πείραμα Griffith (1928) o O Griffith ήταν Βρετανός βακτηριολόγος του οποίου το ερευνητικό ενδιαφέρον

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή εργασία

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή εργασία ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Πτυχιακή εργασία ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΩΡΙΜΑΝΣΗΣ ΑΠΟ ΣΥΓΚΟΠΤΟ ΚΡΕΑΣ Παπαπαναγιώτου Ζώη Λεμεσός 2016

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΗΜΕΡΙ Α ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ

ΕΦΗΜΕΡΙ Α ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ E ΕΦΗΜΕΡΙ Α ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 10011 30 Δεκεμβρίου 2016 ΤΕΥΧΟΣ ΤΡΙΤΟ Αρ. Φύλλου 1368 ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΛΟΙΠΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Αριθμ. 624 Προκήρυξη θέσης καθηγητή

Διαβάστε περισσότερα

Ποια είναι η διαδικασία τοποθέτησης των εμφυτευμάτων και της προσθετικής αποκατάστασης ;

Ποια είναι η διαδικασία τοποθέτησης των εμφυτευμάτων και της προσθετικής αποκατάστασης ; Τι είναι τα εμφυτεύματα; Ποιες είναι οι προϋποθέσεις τοποθέτησης των εμφυτευμάτων; Υπάρχει κάποιος κίνδυνος για την υγεία; Ποια είναι η διαδικασία τοποθέτησης των εμφυτευμάτων και της προσθετικής αποκατάστασης

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΑΓΓΕΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ Δ/ΝΤΗΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α.Ν. ΚΑΤΣΑΜΟΥΡΗΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΑΓΓΕΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ Δ/ΝΤΗΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α.Ν. ΚΑΤΣΑΜΟΥΡΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΑΓΓΕΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ Δ/ΝΤΗΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α.Ν. ΚΑΤΣΑΜΟΥΡΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗ ΚΑΙ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΑΙΜΟΔΥΝΑΜΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΑΝΕΥΡΥΣΜΑΤΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΙΑΓΝΩΣΤΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΙΑΓΝΩΣΤΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΙΑΓΝΩΣΤΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Dr Α. Μεντής, Ιατρός Βιοπαθολόγος, Κλινικός Μικροβιολόγος ιευθυντής ιαγνωστικού Τμήματος ιευθυντής Εργαστηρίου Ιατρικής Μικροβιολογίας ιευθυντής Εθνικού Εργαστηρίου

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΜΥΟΚΑΡ ΙΑΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΜΕΤΑ ΤΟ ΕΜΦΡΑΓΜΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑ Α

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΜΥΟΚΑΡ ΙΑΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΜΕΤΑ ΤΟ ΕΜΦΡΑΓΜΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑ Α ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΜΥΟΚΑΡ ΙΑΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΜΕΤΑ ΤΟ ΕΜΦΡΑΓΜΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑ Α ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΚΩΛΕΤΤΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΠΑΛΟΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΠΑΛΤΟΓΙΑΝΝΗΣ ΗΜΗΤΡΙΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙ ΗΣ ΜΑΡΙΑ ΑΓΓΕΛΑΚΗ ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΒΛΑΧΟΣ ΑΓΑΘΟΚΛΕΙΑ ΜΗΤΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ. HELLENIC SOCIETY of ENDODONTICS. Ενδοδοντική θεραπεία. Τι θα πρέπει να γνωρίζουμε

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ. HELLENIC SOCIETY of ENDODONTICS. Ενδοδοντική θεραπεία. Τι θα πρέπει να γνωρίζουμε ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ HELLENIC SOCIETY of ENDODONTICS Ενδοδοντική θεραπεία Τι θα πρέπει να γνωρίζουμε Ενδοδοντική θεραπεία Τι θα πρέπει να γνωρίζουμε Το δόντι αποτελείται από σκληρούς ενασβεστιωμένους

Διαβάστε περισσότερα

ΥΓΙΕΙΝΗ ΤΩΝ ΧΕΡΙΩΝ. Aγγελική Διπλού Νοσηλεύτρια Επιτήρησης Λοιμώξεων Γ.Ν. «Ασκληπιείο Βούλας»

ΥΓΙΕΙΝΗ ΤΩΝ ΧΕΡΙΩΝ. Aγγελική Διπλού Νοσηλεύτρια Επιτήρησης Λοιμώξεων Γ.Ν. «Ασκληπιείο Βούλας» ΥΓΙΕΙΝΗ ΤΩΝ ΧΕΡΙΩΝ Aγγελική Διπλού Νοσηλεύτρια Επιτήρησης Λοιμώξεων Γ.Ν. «Ασκληπιείο Βούλας» Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΤΩΝ ΧΕΡΙΩΝ Η υγιεινή των χεριών αποτελεί βασικό παράγοντα για την: Ασφάλεια ασθενών Πρόληψη

Διαβάστε περισσότερα

ΚΡΑΝΙΟΣΤΟΜΑΤΟΓΝΑΘΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΚΡΑΝΙΟΣΤΟΜΑΤΟΓΝΑΘΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΡΑΝΙΟΣΤΟΜΑΤΟΓΝΑΘΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Α. Εμβρυολογία, Διάπλαση & Ανάπτυξη του κρανιοπροσωπικού συμπλέγματος 1. Εξέλιξη και διάπλαση του Κρανιοπροσωπικού συμπλέγματος (ΚΠΣ). 2. Παράγοντες που επηρεάζουν τη διάπλαση

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΤΩΝ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΩΝ ΛΟΙΜΩΞΕΩΝ

ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΤΩΝ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΩΝ ΛΟΙΜΩΞΕΩΝ 1η ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ «ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΩΝ ΛΟΙΜΩΞΕΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΗ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΠΡΑΞΗ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ» ΛΑΜΙΑ 21 22 22 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2005 ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΤΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΦΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΑ

ΙΑΦΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΑ 7 ΙΑΦΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΑ Σε µια καρδιά που λειτουργεί φυσιολογικά, το αίµα µε χαµηλή περιεκτικότητα σε οξυγόνο ρέει από το σώµα στη δεξιά πλευρά της καρδιάς (στο δεξιό κόλπο και από εκεί στη δεξιά κοιλία).

Διαβάστε περισσότερα

Η φάση διατήρησης του θεραπευτικού αποτελέσματος στα πλαίσια της συνολικής αντιμετώπισης του οδοντιατρικού ασθενή

Η φάση διατήρησης του θεραπευτικού αποτελέσματος στα πλαίσια της συνολικής αντιμετώπισης του οδοντιατρικού ασθενή Περιοδοντολογία ΣTOMA 2010; 38 : 29 41 Bιβλιογραφική ανασκόπηση Η φάση διατήρησης του θεραπευτικού αποτελέσματος στα πλαίσια της συνολικής αντιμετώπισης του οδοντιατρικού ασθενή Δ. ΞΥΓΚΑΣ-ΕΥΘΥΜΙΟΥ 1, Ε.

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΟΝΟΚΛΩΝΙΚΑ ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ ΕΜΒΟΛΙΑ. Εργαστήριο Γενετικής, ΓΠΑ

ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΟΝΟΚΛΩΝΙΚΑ ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ ΕΜΒΟΛΙΑ. Εργαστήριο Γενετικής, ΓΠΑ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΟΝΟΚΛΩΝΙΚΑ ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ ΕΜΒΟΛΙΑ Στάδια μικροβιακής λοίμωξης δημιουργία αποικίας σε εξωτερική επιφάνεια διείσδυση στον οργανισμό τοπική μόλυνση συστηματική (γενικευμένη) μόλυνση H σημασία

Διαβάστε περισσότερα

Με τον όρο οδοντική δυσχρωμία εννοούμε την αλλαγή του χρώματος της επιφάνειας ενός φυσικού δοντιού.

Με τον όρο οδοντική δυσχρωμία εννοούμε την αλλαγή του χρώματος της επιφάνειας ενός φυσικού δοντιού. Γράφει: Μόσχου Παρασκευή, Οδοντίατρος Με τον όρο οδοντική δυσχρωμία εννοούμε την αλλαγή του χρώματος της επιφάνειας ενός φυσικού δοντιού. Τις δυσχρωμίες τις χωρίζουμε σε δυο μεγάλες κατηγορίες, τις ενδογενείς

Διαβάστε περισσότερα

Σήµερα οι εξελίξεις στην Επιστήµη και στην Τεχνολογία δίνουν τη

Σήµερα οι εξελίξεις στην Επιστήµη και στην Τεχνολογία δίνουν τη ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο: ΑΡΧΕΣ & ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Συνδυασµός ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ & ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ Προσφέρει τη δυνατότητα χρησιµοποίησης των ζωντανών οργανισµών για την παραγωγή χρήσιµων προϊόντων 1 Οι ζωντανοί οργανισµοί

Διαβάστε περισσότερα

Όταν χρειάζεται ρύθμιση της ποσότητας των χορηγούμενων υγρών του ασθενή. Όταν θέλουμε να προλάβουμε την υπερφόρτωση του κυκλοφορικού συστήματος

Όταν χρειάζεται ρύθμιση της ποσότητας των χορηγούμενων υγρών του ασθενή. Όταν θέλουμε να προλάβουμε την υπερφόρτωση του κυκλοφορικού συστήματος Ερωτήσεις Αξιολόγησης Εργαστηριακού Μαθήματος Θέμα: «Κεντρική Φλεβική Πίεση» 1. Τι είναι η Κεντρική Φλεβική Πίεση (ΚΦΠ); Είναι η υδροστατική πίεση των μεγάλων φλεβών που είναι πλησιέστερα στην καρδιά,

Διαβάστε περισσότερα

ΟΥΡΟΛΟΙΜΩΞΕΙΣ ΤΟΥ ΣΚΥΛΟΥ & ΤΗΣ ΓΑΤΑΣ Λ.Β.Α. 1

ΟΥΡΟΛΟΙΜΩΞΕΙΣ ΤΟΥ ΣΚΥΛΟΥ & ΤΗΣ ΓΑΤΑΣ Λ.Β.Α. 1 ΟΥΡΟΛΟΙΜΩΞΕΙΣ ΤΟΥ ΣΚΥΛΟΥ & ΤΗΣ ΓΑΤΑΣ Λ.Β.Α. 1 ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ Συχνότητα: Σκύλος >> γάτα Συχνότητα: Θηλυκά >> αρσενικά Εντόπιση: ουροδόχος κύστη, ουρήθρα Αιτιολογία: βακτήρια>μυκοπλάσματα, χλαμύδιες,

Διαβάστε περισσότερα

Επιστημονικό Πρόγραμμα

Επιστημονικό Πρόγραμμα Επιστημονικό Πρόγραμμα Παρασκευή 28 Ιουνίου 2019 09.00-10.00 Προσέλευση- Εγγραφές Α ΑΙΘΟΥΣΑ (TULIP ROOM) 12.00-14.30 1η ΣΥΝΕΔΡΙΑ Προεδρεύοντες: Ν ΘΕΜΑΤΙΚΗΕΝΟΤΗΤΑΕΝΔΟΔΟΝΤΙΑΣ 12.00-13.00 Ενδοδοντική Επανεπέμβαση:

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠ/ΚΟΣ: ΠΑΠΑΛΕΞΗ ΓΑΡΥΦΑΛΙΑ 14.02 Δ/ΝΤΡΙΑ: ΡΑΠΤΗ ΜΑΡΙΑ

ΕΚΠ/ΚΟΣ: ΠΑΠΑΛΕΞΗ ΓΑΡΥΦΑΛΙΑ 14.02 Δ/ΝΤΡΙΑ: ΡΑΠΤΗ ΜΑΡΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ 1o ΕΠΑΛ ΑΓ. Ι. ΡΕΝΤΗ ΜΑΘΗΤΕΣ: 1 η ΟΜΑΔΑ: 1. ΒΡΑΚΑΣ ΑΓΓΕΛΟΣ 2. ΕΜΙΝ ΜΑΡΙΛΝΤΙ 3. ΝΤΟΥΝΤΙΤΣ ΣΑΝΤΡΑ 4. ΦΑΛΙΑΓΚΑ ΧΡΥΣΑΥΓΗ 2

Διαβάστε περισσότερα

Οδοντιατρική Επιστήμη

Οδοντιατρική Επιστήμη Οδοντιατρική Επιστήμη Επιστήμη της Yγείας του Στόματος & των Δοντιών «Επιστήμη των Mεταμορφώσεων» Ανδρεάδης Δημήτριος Οδοντίατρος-Στοματολόγος Λέκτορας Εργαστηρίου Στοματολογίας Οδοντιατρικής Σχολής ΑΠΘ

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει ο Μηνάς Ρηγάτος (Ομοιοπαθητικό Ινστιτούτο Γλυφάδας), Χειρ. οδοντίατρος, ειδ.ομοιοπαθητικός, εμφυτευματολόγος, περιοδοντολόγος

Γράφει ο Μηνάς Ρηγάτος (Ομοιοπαθητικό Ινστιτούτο Γλυφάδας), Χειρ. οδοντίατρος, ειδ.ομοιοπαθητικός, εμφυτευματολόγος, περιοδοντολόγος Γράφει ο Μηνάς Ρηγάτος (Ομοιοπαθητικό Ινστιτούτο Γλυφάδας), Χειρ. οδοντίατρος, ειδ.ομοιοπαθητικός, εμφυτευματολόγος, περιοδοντολόγος Τι είναι ουλίτιδα Είναι μια φλεγμονώδης αντίδραση των ούλων που οφείλεται

Διαβάστε περισσότερα

ΜΗΤΡΙΚΟΣ ΘΗΛΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΕΧΡΙ ΚΑΙ 10 ΧΡΟΝΩΝ

ΜΗΤΡΙΚΟΣ ΘΗΛΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΕΧΡΙ ΚΑΙ 10 ΧΡΟΝΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΜΗΤΡΙΚΟΣ ΘΗΛΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΕΧΡΙ ΚΑΙ 10 ΧΡΟΝΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Ονοματεπώνυμο Κεντούλλα Πέτρου Αριθμός Φοιτητικής Ταυτότητας 2008761539 Κύπρος

Διαβάστε περισσότερα

Φαρμακοκινητική. Χρυσάνθη Σαρδέλη

Φαρμακοκινητική. Χρυσάνθη Σαρδέλη Φαρμακοκινητική Χρυσάνθη Σαρδέλη Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Κλινικής Φαρμακολογίας Εργαστήριο Κλινικής Φαρμακολογίας Τμήμα Ιατρικής, Σχολή Επιστημών Υγείας, ΑΠΘ Φαρμακοκινητική Η Φαρμακοκινητική είναι η επιστήμη

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΙΟΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

ΠΟΙΟΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΠΟΙΟΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ 1 Ποιότητα και Ποιοτικός Έλεγχος Ο όρος «ποιότητα» συχνά χρησιµοποιείται χωρίς την πραγµατική της έννοια. ηλαδή δεν προσδιορίζεται αν το προϊόν στο οποίο αναφέρεται

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή διατριβή

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή διατριβή ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Πτυχιακή διατριβή ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΚΑΙ ΣΥΜΒΑΤΙΚΟΥ ΝΩΠΟΥ ΓΑΛΑΚΤΟΣ Λούκας Νεοφύτου Λεμεσός

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εισαγωγή Μεθοδολογία της Έρευνας ΕΙΚΟΝΑ 1-1 Μεθοδολογία της έρευνας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εισαγωγή Μεθοδολογία της Έρευνας ΕΙΚΟΝΑ 1-1 Μεθοδολογία της έρευνας. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Εισαγωγή Η Μεθοδολογία της Έρευνας (research methodology) είναι η επιστήμη που αφορά τη μεθοδολογία πραγματοποίησης μελετών με συστηματικό, επιστημονικό και λογικό τρόπο, με σκοπό την παραγωγή

Διαβάστε περισσότερα

Η στοματική υγεία στην τρίτη ηλικία

Η στοματική υγεία στην τρίτη ηλικία ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΕΙΡΑΙΑ Η στοματική υγεία στην τρίτη ηλικία Ενημερωτική Ομιλία για την επιτροπή Προληπτικής, Σεληνίδου Αγγελική Οδοντίατρος Δημόσιας Υγείας Πρόεδρος της Επιτροπής Προληπτικής ΟΣΠ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΚΙΝΗΤΙΚΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΚΙΝΗΤΙΚΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ της Χαρίκλειας Βαϊκούση, Γεωπόνου με τίτλο: ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΚΙΝΗΤΙΚΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Αντικείμενο της μελέτης αποτέλεσε

Διαβάστε περισσότερα

Dental Expert. Ο Εξειδικευµένος Συνεργάτης του Οδοντιατρείου σας

Dental Expert. Ο Εξειδικευµένος Συνεργάτης του Οδοντιατρείου σας Dental Expert Ο Εξειδικευµένος Συνεργάτης του Οδοντιατρείου σας Αεροαποτριβή Άννα Ελµάογλου Ε.Π.Ε. - Φειδιππίδου 30, 11527, Aθήνα Tηλ 210 7770739, 210 7770757 Φαξ 210 7770716 email: info@dental-expert.gr

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΤΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Περίληψη εισήγησης σε σεµινάριο τεχνικών ασφαλείας του ΕΛΙΝΥΑΕ ΤΖΙΝΑΣ ΘΕΟ ΩΡΟΣ ΒΙΟΛΟΓΟΣ ΤΕΧΝΙΚΟΣ ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΟΡΙΣΜΟΙ Βιολογικοί

Διαβάστε περισσότερα

Από: Οδοντιατρικό Κέντρο "Dental Center"

Από: Οδοντιατρικό Κέντρο Dental Center Από: Οδοντιατρικό Κέντρο "Dental Center" Ενδοδοντική θεραπεία ή απονεύρωση του δοντιού είναι η επέμβαση του οδοντίατρου στο εσωτερικό του δοντιού, δηλαδή στον πολφό και στην οδοντίνη. Σκοπός αυτής της

Διαβάστε περισσότερα

FroiPlak FroiDent. Στοματικής Υγιεινής ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΧΡΟΝΙΑ

FroiPlak FroiDent. Στοματικής Υγιεινής ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΧΡΟΝΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ πληρησ σειρα προϊοντων Στοματικής Υγιεινής ΕΝΤΑΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Κατά της μικροβιακής πλάκας... Στοματικό Διάλυμα Χλωρεξιδίνη 0,20% - Ξυλιτόλη 3% Ισχυρή αντισηπτική προστασία Ταχεία

Διαβάστε περισσότερα

ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΡΑΞΗ

ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΡΑΞΗ ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΡΑΞΗ Υπεύθυνος δραστηριότητας: Μ. Γ. ΧΑΜΠΑΖ Σκοπός: Σκοπός αυτού του μετεκπαιδευτικού προγράμματος είναι η συνεχής επιμόρφωση των οδοντιάτρων

Διαβάστε περισσότερα

Ανάλυση της επίδοσης μαθητών βιολογίας με θέμα ερώτηση πειραματικής μελέτης για την ολυμπιάδα φυσικών επιστημών Ευρωπαϊκής Ένωσης (EUSO)

Ανάλυση της επίδοσης μαθητών βιολογίας με θέμα ερώτηση πειραματικής μελέτης για την ολυμπιάδα φυσικών επιστημών Ευρωπαϊκής Ένωσης (EUSO) Ανάλυση της επίδοσης μαθητών βιολογίας με θέμα ερώτηση πειραματικής μελέτης για την ολυμπιάδα φυσικών επιστημών Ευρωπαϊκής Ένωσης (EUSO) Φάνης Κωνσταντίνος Φυλακτίδης Μάριος Ινστ. Νευρολογίας & Γενετικής

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή(στη(στοματική(υγιεινή Pierre(Fabre(Oral(Care

Εισαγωγή(στη(στοματική(υγιεινή Pierre(Fabre(Oral(Care Εισαγωγή(στη(στοματική(υγιεινή Pierre(Fabre(Oral(Care !μορφο χαμόγελο Καθρέφτης της γενικής υγείας Η παραμέληση μπορεί να προκαλέσει προβλήματα υγείας Στοματική υγιεινή στην Ελλάδα 62% των Ελλήνων επισκέπτονται

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΟΔΗΓΟΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΦΟΙΤΗΤΩΝ 6 ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΟΔΗΓΟΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΦΟΙΤΗΤΩΝ 6 ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΟΔΗΓΟΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΦΟΙΤΗΤΩΝ 6 ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΣΠΟΥΔΩΝ Αθήνα, Μάιος 2018 -2- Η καθιέρωση της ΚΣΑ ως σύστημα κλινικής άσκησης των πεμπτοετών και τεταρτοετών φοιτητών,

Διαβάστε περισσότερα

Διαφορές στη μικροχλωρίδα ανάμεσα σε περιεμφυτευματίτιδα και περιοδοντίτιδα

Διαφορές στη μικροχλωρίδα ανάμεσα σε περιεμφυτευματίτιδα και περιοδοντίτιδα Περιοδοντολογία ΣTOMA 2010; 38 : 297-305 Bιβλιογραφική ανασκόπηση Διαφορές στη μικροχλωρίδα ανάμεσα σε περιεμφυτευματίτιδα και περιοδοντίτιδα Δ. ΖΩΤΟΥ 1, Δ. ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ 1, Μ. ΒΑΚΑΛΗΣ 1 Οδοντιατρική Σχολή

Διαβάστε περισσότερα

ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ ΑΠΌ ΕΝΔΑΓΓΕΙΑΚΟΥΣ ΚΑΘΕΤΗΡΕΣ

ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ ΑΠΌ ΕΝΔΑΓΓΕΙΑΚΟΥΣ ΚΑΘΕΤΗΡΕΣ ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ ΑΠΌ ΕΝΔΑΓΓΕΙΑΚΟΥΣ ΚΑΘΕΤΗΡΕΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛΙΔΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ & ΕΝΤΑΤΙΚΟΛΟΓΟΣ ΑΝΑΠΛ. ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΓΕΝΙΚΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΛΑΜΙΑΣ ΛΑΜΙΑ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2005 Η σύγχρονη ιατρική και βιοτεχνολογία

Διαβάστε περισσότερα

Επίδραση και άλλων παραγόντων στην Αλλοστερική συμπεριφορά της Αιμοσφαιρίνης

Επίδραση και άλλων παραγόντων στην Αλλοστερική συμπεριφορά της Αιμοσφαιρίνης Επίδραση και άλλων παραγόντων στην Αλλοστερική συμπεριφορά της Αιμοσφαιρίνης Καθώς το οξυγόνο χρησιμοποιείται στους ιστούς παράγεται CO2 το οποίο πρέπει να μεταφερθεί πίσω στους πνεύμονες ή τα βράγχια

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή Εργασία Η ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΗ ΜΕ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΝΕΑΝΙΚΗ ΙΔΙΟΠΑΘΗ ΑΡΘΡΙΤΙΔΑ Όνομα Φοιτήτριας: Μαρία Θωμά Αριθμός φοιτητικής ταυτότητας:2010221455

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή. Κεφάλαιο 2: Η Βιολογία των Ιών

Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή. Κεφάλαιο 2: Η Βιολογία των Ιών Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή 1.1 Μικροοργανισμοί, Μικροβιολογία και Μικροβιολόγοι... 19 1.1.1 Μικροοργανισμοί... 19 1.1.2 Μικροβιολογία... 20 1.1.3 Μικροβιολόγοι... 21 1.2 Σύντομη Ιστορική Εξέλιξη της Μικροβιολογίας...

Διαβάστε περισσότερα

Αθηνά Καπράλου,MD Γενικός Χειρουργός. SOS ΙΑΤΡΟΙ, Μάρτιος 2014 XΕΙΡΟΥΡΓΙΚΟΣ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΤΡΑΥΜΑΤΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΒΟΗΘΕΙΑ ΥΠΕΡΗΧΩΝ

Αθηνά Καπράλου,MD Γενικός Χειρουργός. SOS ΙΑΤΡΟΙ, Μάρτιος 2014 XΕΙΡΟΥΡΓΙΚΟΣ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΤΡΑΥΜΑΤΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΒΟΗΘΕΙΑ ΥΠΕΡΗΧΩΝ Αθηνά Καπράλου,MD Γενικός Χειρουργός SOS ΙΑΤΡΟΙ, Μάρτιος 2014 XΕΙΡΟΥΡΓΙΚΟΣ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΤΡΑΥΜΑΤΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΒΟΗΘΕΙΑ ΥΠΕΡΗΧΩΝ Σύντομα ιατρικά νέα Ενδιαφέροντα άρθρα Γνώμες ασθενών BIOFILMS Κύκλος του biofilm

Διαβάστε περισσότερα

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΜΗΤΑΛΑΣ ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΜΗΤΑΛΑΣ ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1.3 : ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΜΥΝΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΝΟΣΙΑΣ ΘΕΜΑ 1 Χαρακτηρίστε τις προτάσεις ως σωστές ή λανθασµένες. 1. Οι βλεννογόνοι

Διαβάστε περισσότερα

Σύντομη Περιγραφή Συνολικής Προόδου Φυσικού Αντικειμένου από την έναρξη του έργου μέχρι τις 30/06/2015

Σύντομη Περιγραφή Συνολικής Προόδου Φυσικού Αντικειμένου από την έναρξη του έργου μέχρι τις 30/06/2015 Σύντομη Περιγραφή Συνολικής Προόδου Φυσικού Αντικειμένου από την έναρξη του έργου μέχρι τις 30/06/2015 Δ1: Συντονισμός του έργου. Προκηρύξεις και επιλογή εξωτερικών επιστημονικών συνεργατών. Ολοκλήρωση

Διαβάστε περισσότερα

Μοριακή ανίχνευση παθογόνων βακτηρίων που ενέχονται στη περιοδοντίτιδα

Μοριακή ανίχνευση παθογόνων βακτηρίων που ενέχονται στη περιοδοντίτιδα ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Εφαρμογές στις Βασικές Ιατρικές Επιστήμες Κατεύθυνση: Μοριακή γενετική- Κυτταρογενετική Διπλωματική Εργασία Μοριακή

Διαβάστε περισσότερα

ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ % 1ο 25 18,66% 3ο 26 20,31% 5ο 29 23,97% 7ο 41 31,54% 9ο 30 24,19%

ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ % 1ο 25 18,66% 3ο 26 20,31% 5ο 29 23,97% 7ο 41 31,54% 9ο 30 24,19% ΠΡΟΣ: Μέλη ΔΕΠ Οδοντιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ ΘΕΜΑ: «Αποτελέσματα Ερωτηματολογίων Αξιολόγησης Φοιτητών μαθημάτων Χειμερινού Εξαμήνου 2013-2014.» Σας αποστέλλουμε τα αποτελέσματα ερωτηματολογίων αξιολόγησης

Διαβάστε περισσότερα

Οδοντιατρικός Σύλλογος Πειραιά

Οδοντιατρικός Σύλλογος Πειραιά Οδοντιατρικός Σύλλογος Πειραιά Οδηγίες προς τους εθελοντές οδοντιάτρους, για τη συμπλήρωση του δελτίου οδοντιατρικής εξέτασης των παιδιών των νηπιαγωγείων, δημοτικών και γυμνασίων. Σκοπός αυτής της παρουσίασης

Διαβάστε περισσότερα

Aνίχνευση του στρεπτοκόκκου ομάδας Β σε έγκυες γυναίκες: Καλλιέργεια, ή PCR;

Aνίχνευση του στρεπτοκόκκου ομάδας Β σε έγκυες γυναίκες: Καλλιέργεια, ή PCR; Aνίχνευση του στρεπτοκόκκου ομάδας Β σε έγκυες γυναίκες: Καλλιέργεια, ή PCR; Γ. Γερολυμάτος, Σ. Μπάκα, Π. Καρλοβασίτη, Ε. Λογοθέτης, Η. Τσούμα, Γ. Καππαρός, Β. Γεννηματά, Ε. Κουσκούνη Εργαστήριο Βιοπαθολογίας,

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ. 9η ΙΑΛΕΞΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΓΙΑ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΙΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ

ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ. 9η ΙΑΛΕΞΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΓΙΑ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΙΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΦΥΤΩΝ 9η ΙΑΛΕΞΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΓΙΑ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΙΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ Ανθεκτικότητα Γενικά Η εξέλιξη των καλλιεργούµενων φυτών είναι το αποτέλεσµα φυσικής και τεχνητής επιλογής Η επιλογή για αυξηµένες

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΡΤΙΟΥ. Καλύβα Μαρία. Ε νδοδοντική θεραπεία Από την διάγνωση έως την έμφραξη Ε Ν Δ Ο Δ Ο Ν Τ Ι Σ Τ Ε Σ ΧΟΡΗΓΟΙ

ΜΑΡΤΙΟΥ. Καλύβα Μαρία. Ε νδοδοντική θεραπεία Από την διάγνωση έως την έμφραξη Ε Ν Δ Ο Δ Ο Ν Τ Ι Σ Τ Ε Σ ΧΟΡΗΓΟΙ Ε Ν Δ Ο Δ Ο Ν Τ Ι Σ Τ Ε Σ Καλύβα Μαρία 5-6 ΜΑΡΤΙΟΥ 2016 Ε νδοδοντική θεραπεία Από την διάγνωση έως την έμφραξη ΧΟΡΗΓΟΙ Χρήστος Δανδάκης Γεννήθηκε στην Αλεξανδρούπολη το 1965. Πτυχίο Οδοντιατρικής το 1991.

Διαβάστε περισσότερα

Πρώτες ύλες. Πιθανοί κίνδυνοι σε όλα τα στάδια της παραγωγής. Καθορισµός πιθανότητας επιβίωσης µικροοργανισµών. Εκτίµηση επικινδυνότητας

Πρώτες ύλες. Πιθανοί κίνδυνοι σε όλα τα στάδια της παραγωγής. Καθορισµός πιθανότητας επιβίωσης µικροοργανισµών. Εκτίµηση επικινδυνότητας 1 ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ HACCP Αρχή 1η: Προσδιορισµός των πιθανών κινδύνων που σχετίζονται µε την παραγωγή τροφίµων σε όλα τα στάδια, από την ανάπτυξη και τη συγκοµιδή των πρώτων υλών, την παραγωγική διαδικασία, την

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΠΟΡΙΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΡΡΙΨΗ ΠΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΤΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΟΝ EMEA

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΠΟΡΙΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΡΡΙΨΗ ΠΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΤΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΟΝ EMEA ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΠΟΡΙΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΡΡΙΨΗ ΠΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΤΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΟΝ EMEA 1 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΠΟΡΙΣΜΑΤΑ ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ALPHEON Η εταιρεία BioPartners GmbH

Διαβάστε περισσότερα

Παράρτημα III. Τροποποιήσεις των σχετικών παραγράφων της περίληψης των χαρακτηριστικών του προϊόντος και των φύλλων οδηγιών χρήσης

Παράρτημα III. Τροποποιήσεις των σχετικών παραγράφων της περίληψης των χαρακτηριστικών του προϊόντος και των φύλλων οδηγιών χρήσης Παράρτημα III Τροποποιήσεις των σχετικών παραγράφων της περίληψης των χαρακτηριστικών του προϊόντος και των φύλλων οδηγιών χρήσης Σημείωση: Οι σχετικές παράγραφοι της Περίληψης των Χαρακτηριστικών του

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΕΝΑΣ ΑΡΙΣΤΟ ΗΜΟΥ Ο ΟΝΤΙΑΤΡΟΥ

ΕΛΕΝΑΣ ΑΡΙΣΤΟ ΗΜΟΥ Ο ΟΝΤΙΑΤΡΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ Ο ΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΗΣ Ο ΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΕΜΦΥΤΕΥΜΑΤΩΝ ΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙ ΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Μαθησιακοί στόχοι Μάθημα 1: Το Σύστημα HACCP

Μαθησιακοί στόχοι Μάθημα 1: Το Σύστημα HACCP Μαθησιακοί στόχοι Εκμάθηση των βασικών αρχών της μικροβιολογικής υγιεινής στη βιομηχανία παρασκευής τροφίμων, φαρμάκων και καλλυντικών. Στοιχεία των αρμοδίων αρχών που εποπτεύουν όλο το εύρος των διαδικασιών

Διαβάστε περισσότερα

FroiPlak FroiDent ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ. Στοματικής Υγιεινής

FroiPlak FroiDent ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ. Στοματικής Υγιεινής ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ πληρησ σειρα προϊοντων Στοματικς Υγιεινς ΕΝΤΑΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Κατά της μικροβιακς πλάκας... ΟΥΛΙΤΙΔΑ - ΠΕΡΙΟΔΟΝΤΙΤΙΔΑ...και του ερεθισμού των ούλων 500 ml & Στοματικό Διάλυμα Χλωρεξιδίνη

Διαβάστε περισσότερα

Clever Dental 65+ και Clever Dental 65+ Basic ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΣΦΑΛΙΣΤΡΩΝ

Clever Dental 65+ και Clever Dental 65+ Basic ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΣΦΑΛΙΣΤΡΩΝ Clever Dental 65+ και Clever Dental 65+ Basic ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΣΦΑΛΙΣΤΡΩΝ ΕΤΗΣΙΑ ΜΙΚΤΑ ΑΣΦΑΛΙΣΤΡΑ ( ) CLEVER Ασφαλιζόμενοι DENTAL 65+ CLEVER DENTAL 65+ Basic Κυρίως Ασφαλιζόμενος 192,00 118,00 2ος Ασφαλιζόμενος

Διαβάστε περισσότερα