Η εκπροσώπηση των δύο φύλων στο εκπαιδευτικό επάγγελµα και προεκτάσεις της στο εκπαιδευτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι.

Transcript

1 Eρευνητικό Κέντρο Ισότητας Φύλου Η εκπροσώπηση των δύο φύλων στο εκπαιδευτικό επάγγελµα και προεκτάσεις της στο εκπαιδευτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι Εισαγωγική Οµιλία ρ έσποινα Χαραλαµπίδου-Σολωµή Πρόεδρος Κυρία Υπουργέ Kυρίες και Κύριοι Βουλευτές Εκλεκτοί Προσκεκληµένοι Εκ µέρους του ιοικητικού Συµβουλίου του Ερευνητικού Κέντρου Ισότητας Φύλου σας καλωσορίζω στην αποψινή εκδήλωση που συνδιοργανώνεται µε το Γραφείο της Επιτρόπoυ ιοικήσεως. Η παρούσα εκδήλωση σκοπό έχει να παρουσιάσει δηµόσια τα σηµαντικότερα πορίσµατα της παγκύπριας έρευνας που διεξήχθηκε από τον Ιανουάριο µέχρι τον Ιούνιο του τρέχοντος έτους µε θέµα: Η εκπροσώπηση των δύο φύλων στο εκπαιδευτικό επάγγελµα και οι προεκτάσεις της στο εκπαιδευτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι. Καταβλήθηκε συνειδητή προσπάθεια η έρευνα να καλύψει σχολεία της πόλης, των προαστίων και της υπαίθρου σε όλες τις επαρχίες της Κύπρου. Κυρίες και Κύριοι, Η παρούσα έρευνα είναι προϊόν εθελοντισµού, οµαδικής εργασίας και προσφοράς. Το ερευνητικό στάδιο χρηµατοδοτήθηκε µερικώς από τις εκπαιδευτικές οργανώσεις ΟΕΛΜΕΚ και ΠΟΕ και τα συνεργατικά ταµιευτήρια των εκπαιδευτικών Μέσης και ηµοτικής εκπαίδευσης. Τους ευχαριστούµε. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλουµε στις ιευθύνσεις Μέσης και ηµοτικής Εκπαίδευσης για την παραχώρηση ειδικής άδειας για τη διεξαγωγή της έρευνας στα δηµόσια σχολεία. Ευχαριστούµε ιδιαίτερα τους διευθυντές και διευθύντριες, το εκπαιδευτικό προσωπικό, τους τελειόφοιτους ηµοτικού, Γυµνασίου και Λυκείου και τους γονείς που διέθεσαν πολύτιµο χρόνο για τη συµπλήρωση των ερωτηµατολογίων. 1

2 Οφείλουµε να ευχαριστήσουµε και όσους πανεπιστηµικούς, εκπαιδευτικούς και συνεργάτες συνέβαλαν αφιλοκερδώς µε την εµπειρογνωµοσύνη τους στο σχεδιασµό και τη διαµόρφωση των πέντε ερωτηµατολογίων. Θερµές ευχαριστίες οφείλουµε στην Επίτροπο ιοικήσεως, κ. Ηλιάνα Νικολάου, που ενέταξε την παρούσα εκδήλωση στο Πρόγραµµα Εκδηλώσεων του Γραφείου της και µας τιµά ιδιαίτερα µε την παρουσία της. Το Γραφείο της Επιτρόπου ιοικήσεως και το Ερευνητικό Κέντρο Ισότητας Φύλου στηρίξαµε, ως εταίροι, την προσπάθεια του Πανεπιστηµίου Κύπρου για εγκαθίδρυση Έδρας UNESCO για την Ισότητα των Φύλων. Η εγκαθίδρυση της έδρας, από ότι µας πληροφορεί η Καθηγήτρια του Πανεπιστηµίου Κύπρου, κ. Μαίρη Κουτσελίνη, που είχε την ευθύνη για τον συντονισµό και υποβολή της πρότασης, στέφθηκε µε επιτυχία. Κυρία Νικολάου, σας ευχαριστούµε. Οφείλουµε επίσης να ευχαριστήσουµε τη ιεύθυνση της Τράπεζας Κύπρου που για δεύτερη χρονιά µας παραχωρεί δωρεάν τους καλαίσθητους αυτούς χώρους για την παρούσα εκδήλωση. Φίλες και Φίλοι, Πρωταρχικός στόχος του Ερευνητικού Κέντρου Ισότητας Φύλου είναι να συµβάλει γόνιµα και δηµιουργικά µε κύριο εργαλείο την έρευνα, στην ισότιµη εκπροσώπηση ανδρών και γυναικών, ως ισότιµων εταίρων, σε όλους τους τοµείς της καθηµερινής, της οικονοµικής, της πολιτικής και δηµόσιας ζωής του τόπου µας. Το Ερευνητικό Κέντρο Ισότητας Φύλου, ως µη κυβερνητικός, µη κερδοσκοπικός οργανισµός, φιλοδοξεί να συµβάλει στο µέτρο των δυνατοτήτων του, στη δηµιουργία µιας κοινωνίας µε νέα, πιο δηµοκρατικά πρότυπα ανδρών και γυναικών και στην αποδόµηση των έµφυλων κοινωνικά στερεοτύπων και προκαταλήψεων. Ως γνωστόν, η εκπαίδευση αποτέλεσε για τις γυναίκες, και στην Κύπρο, το κύριο εφαλτήριο για κοινωνική και επαγγελµατική κατοχύρωση και ανέλιξη, όπως µαρτυρούν τα βιώµατα επιφανών γυναικείων µορφών που κόσµησαν το εκπαιδευτικό επάγγελµα όπως η Σαπφώ Λεοντιάς, η Πολυξένη Λοϊζιά και η Περσεφόνη Παπαδοπούλου. Η εκπαίδευση για την Κύπρια γυναίκα ήταν και το µέσον αλλά και ο χώρος όπου έκανε τα πρώτα βήµατα για τη χειραφέτησή της και για απεγκλωβισµό από τον κοινωνικά προσδιορισµένο παραδοσιακό ρόλο της στο χώρο της οικογένειας. Σήµερα, στη χώρα µας και σε πλείστες άλλες χώρες, η ισότητα ανδρών και γυναικών είναι κατοχυρωµένη θεσµικά. Το πρόβληµα είναι ότι υπάρχει µεγάλη αναντιστοιχία ανάµεσα στους θεσµούς και στην κοινωνική πρακτική. Κυρίες και Κύριοι, 2

3 Έχουν ήδη περάσει τέσσερα χρόνια από την ηµέρα που η Κυπριακή ηµοκρατία έγινε πλήρες µέλος της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και αναθεώρησε δραστικά το νοµοθετικό της πλαίσιο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως και το Συµβούλιο της Ευρώπης και τα Ηνωµένα Έθνη, µε συχνές ανακοινώσεις και διακηρύξεις τάσσονται υπέρ των ίσων δικαιωµάτων ανδρών και γυναικών σε όλους τους τοµείς, συµπεριλαµβανοµένου του εκπαιδευτικού τοµέα. Η Εξ Υπουργών Επιτροπή των Κρατών Μελών στη Σύστασή της, η οποία αναφέρεται στην εκπαίδευση, ηµεροµηνίας 10 Οκτωβρίου 2007, µεταξύ άλλων, επισηµαίνει, και τα ακόλουθα: οι διδάσκαλοι µπορούν να γίνουν φορείς της διαιώνισης των µηχανισµών επιλογής µε βάση το φύλο ή αντίστροφα, για κοινωνική αλλαγή,..στα σχολεία, το µη τυπικό µέρος της διδασκαλίας, δηλαδή το παραπρόγραµµα, είναι εξίσου σηµαντικό όπως και το τυπικό µέρος του σχολικού προγράµµατος διδασκαλίας για τη διαµόρφωση της ταυτότητας των κοριτσιών και των αγοριών, " Συστήνει παράλληλα στις κυβερνήσεις των κρατών µελών, µεταξύ άλλων, όπως: -προωθήσουν και ενθαρρύνουν µέτρα µε ειδικό σκοπό την εφαρµογή της ισόρροπης εκπροσώπησης των φύλων στο εκπαιδευτικό σύστηµα και στην εκπαίδευση των διδασκάλων µε σκοπό την επίτευξη ουσιαστικής ισότητας των φύλων και την βελτίωση της ισότητας στην εκπαίδευση. -δηµιουργήσουν µηχανισµούς, σε όλο το φάσµα του εκπαιδευτικού συστήµατος, που θα ευνοούν την παραγωγή, την εφαρµογή, την παρακολούθηση και την αξιολόγηση της ισόρροπης εκπροσώπησης των φύλων στα σχολεία. Το ερώτηµα που τίθεται είναι: υπάρχει έµφυλη συµµετρία και ισόρροπη αντιπροσώπευση ανδρών και γυναικών στο δικό µας εκπαιδευτικό σύστηµα και ιδιαίτερα στις δύο υπό επισκόπηση βαθµίδες ηµοτική και Μέση Γενική Εκπαίδευση; Σύµφωνα µε τα στατιστικά στοιχεία που ευγενώς µας παραχώρησαν πρόσφατα η Επιτροπή Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας και η ιεύθυνση Ανωτέρας και Ανωτάτης Εκπαίδευσης, τα δύο φύλα εκπροσωπούνται ως εξής: ηµοτική Εκπαίδευση: Στη θέση δασκάλου το ανδρικό φύλο εκπροσωπείται µε ποσοστό 18,5% και το γυναικείο µε 81.5%. Το γυναικείο φύλο υπερτερεί επίσης στις θέσεις του βοηθού διευθυντή (77.85%), του διευθυντή (63.18%), 3

4 αλλά και του επιθεωρητή ειδικών µαθηµάτων (68.75%). Το ανδρικό φύλο υπερτερεί αριθµητικά µόνο στις δύο ανώτατες θέσεις: του επιθεωρητή γενικών µαθηµάτων (61.9%) και του πρώτου λειτουργού (80%). Μέση Γενική Εκπαίδευση: Στη θέση καθηγητή οι άνδρες εκπροσωπούνται µε ποσοστό 35% και οι γυναίκες µε 65%. Το γυναικείο φύλο υστερεί αριθµητικά µόνο στις τρείς ανώτατες θέσεις: τη θέση διευθυντή (44%), τη θέση επιθεωρητή (44%) και τη θέση πρώτου λειτουργού (20%). Πίνακες διοριστέων: ενδεικτικά αναφέρουµε ότι αναµένουν διορισµό 24, 925 άτοµα εκ των οποίων οι 9,394 (37,7%) είναι άνδρες και οι 15,531 (ποσοστό 62.3%) είναι γυναίκες. Φοιτητές άσκαλοι: Στο Τµήµα Επιστηµών της Αγωγής του Πανεπιστηµίου Κύπρου φέτος εισήχθησαν 50 άτοµα στην ειδικότητα δασκάλου: 6 (12%) άνδρες και 44 (88%) γυναίκες και στα Ελλαδικά πανεπιστήµια εισήχθησαν 169 άτοµα: 23 (13.6%) άνδρες και 146 (86.4%) γυναίκες. Παρατηρούµε ότι η παρουσία του ανδρικού φύλου φθίνει στη ηµοτική και Μέση Γενική τόσο στη βάση όσο και στη διοίκηση. Παρά την αριθµητική υπεροχή των γυναικών στην πρωτοβάθµια και δευτεροβάθµια εκπαίδευση, η υποεκπροσώπηση των γυναικών στις ανώτατες θέσεις διοίκησης συνεχίζει να υπάρχει. εν πρέπει όµως να µας διαφεύγει το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια στην ανώτατη ιεραρχία της εκπαίδευσης υπήρξαν σηµαντικές εξελίξεις, όπως για παράδειγµα, ο διορισµός γυναίκας στη θέση Γενικού ιευθυντή του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισµού και στη θέση ιευθυντή Μέσης Γενικής Εκπαίδευσης και η εκλογή γυναίκας στη θέση του Προέδρου της ΟΕΛΜΕΚ. Επίσης, δύο από τα πέντε µέλη της Επιτροπής Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας υπό την παρούσα σύνθεση είναι γυναίκες. Εποµένως, η γυναίκα αντιπροσωπεύεται ήδη και στα κέντρα λήψης αποφάσεων σε ανώτατο επίπεδο. Εάν εξετάσουµε την τριτοβάθµια εκπαίδευση, παρατηρούµε ότι η εκπροσώπηση των δύο φύλων αντιστρέφεται. Για παράδειγµα, στο Πανεπιστήµιο Κύπρου: σύµφωνα µε τα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας για το ακαδηµαϊκό έτος 2005/06 το διδακτικό προσωπικό αριθµούσε 278 άτοµα: άνδρες 200 (72%) και γυναίκες 78 (28%). Σε όλες τις βαθµίδες οι άνδρες υπερτερούν κατά πολύ των γυναικών εκτός από την κατώτατη βαθµίδα, του ειδικού εκπαιδευτικού προσωπικού, όπου οι γυναίκες υπερτερούν µε ποσοστό 63.6%. Στην ανώτατη βαθµίδα, στη θέση καθηγητή, υπήρχαν µόνο 2 γυναίκες (ποσοστό 4%) σε σύγκριση µε 47 άνδρες (ποσοστό 96%). Στην θέση αναπληρωτή καθηγητή οι άνδρες κατείχαν 56 θέσεις (ποσοστό 83.6%) και οι γυναίκες µόνο 11 θέσεις (16.4%). Το συµπέρασµα που εξάγεται από τα ποσοτικά δεδοµένα που παραθέσαµε είναι ότι δεν υπάρχει ισόρροπη συµµετοχή των δύο φύλων και στις τρείς βαθµίδες της εκπαίδευσης: ηµοτική, Μέση και Τριτοβάθµια εκπαίδευση. Η τάση της µη ισόρροπης συµµετοχής ανδρών και γυναικών στο εκπαιδευτικό σύστηµα φαίνεται να συνεχίζεται στο προβλεπτό µέλλον, παρόλο που ο τρόπος διορισµού των εκπαιδευτικών στην τριτοβάθµια εκπαίδευση είναι 4

5 πολύ διαφορετικός από τον τρόπο διορισµού των εκπαιδευτικών στη ηµοτική και Μέση εκπαίδευση. Φίλοι και Φίλες Η επιλογή του θέµατος έγινε ενσυνείδητα γιατί θέλαµε να προβληµατίσουµε τους διαµορφωτές της εκπαιδευτικής µας πολιτικής και όλους τους εκπαιδευτικούς εταίρους, ειδικά σε µια περίοδο που η προσπάθεια για εκπαιδευτική µεταρρύθµιση βρίσκεται υπό εξέλιξη. Κατά την άποψή µας, απουσιάζει το όραµα "για τη δηµιουργία ενός πλαισίου έµφυλης συµµετρίας στον εκπαιδευτικό χώρο που αποτελεί προϋπόθεση για τον περαιτέρω εκδηµοκρατισµό της εκπαίδευσης και της κοινωνίας" ( αράκη, 2007). Η υποεκπροσώπηση των ανδρών στη ηµοτική και Μέση Γενική Εκπαίδευση και των γυναικών στην τριτοβάθµια εκπαίδευση οφείλει να προβληµατίσει την Πολιτεία αλλά και την κοινωνία γενικότερα για τις τυχόν επιπτώσεις της στο εκπαιδευτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι. Ως γνωστόν, η ενσωµάτωση της διάστασης του φύλου σε όλο το φάσµα των πολιτικών και δράσεων είναι πάγια θέση της Ευρωπαϊκής πολιτικής όπως διατυπώνεται σε διάφορες διακηρύξεις, αλλά και στην κοινοτική στρατηγική πλαίσιο (roadmap) για την ισότητα ανδρών και γυναικών του και επαναδιατυπώνεται στην αντίστοιχη του Το Εθνικό Σχέδιο ράσης της Κύπρου για την ισότητα ανδρών και γυναικών του Εθνικού Μηχανισµού για τα ικαιώµατα της Γυναίκας υιοθετεί την Ευρωπαϊκή πολιτική για ενσωµάτωση της διάστασης του φύλου σε όλο το φάσµα των πολιτικών και δράσεων, συµπεριλαµβανοµένου του εκπαιδευτικού τοµέα. Είναι ευρέως παραδεκτό ότι η παιδεία δύναται να χρησιµοποιηθεί για διατήρηση στερεοτύπων και θεσµών αλλά και για εισαγωγή καινοτοµιών και νέων προτύπων και αξιών. Πολύ νωρίς έχει αναγνωρισθεί η πολιτική και κοινωνική διάσταση του έργου του παιδαγωγού, όπως µαρτυρούν τα Οµηρικά έπη, η Πολιτεία του Πλάτωνα και ο Ηγεµόνας του Μακιαβέλλι για να περιοριστούµε σε γνωστά κλασσικά συγγράµµατα. Κατά συνέπεια, το εκπαιδευτικό σύστηµα δύναται να χρησιµοποιηθεί ως το µέσο-κλειδί της παραγωγής και αναπαραγωγής ιδεολογικών και κοινωνικών δοµών ή να αποτελέσει το πεδίο στα πλαίσια του οποίου είναι δυνατό να διαµορφωθούν οι τάσεις και τα νέα πρότυπα για προώθηση ουσιαστικής ισότητας µεταξύ ανδρών και γυναικών στο κοινωνικό, πολιτικό και οικονοµικό γίγνεσθαι. Παρά τις προσπάθειες που καταβάλλονται διαχρονικά από την Κυπριακή Πολιτεία και ειδικότερα από το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισµού για αναβάθµιση της παιδείας µας, και παρά τις συστάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και τα σχέδια δράσης του Υπουργείου ικαιοσύνης και ηµοσίας Τάξεως, δεν καταβλήθηκε, κατά την γνώµη µας, ολιστική και συντονισµένη προσπάθεια για ενσωµάτωση της διάστασης του φύλου σε όλες τις πολιτικές και δράσεις στο χώρο της εκπαίδευσης. Για παράδειγµα, δεν υπάρχει διακηρυγµένη εθνική πολιτική για την ισόρροπη αντιπροσώπευση των δύο φύλων στο εκπαιδευτικό σύστηµα και σε όλες τις βαθµίδες της εκπαίδευσης. 5

6 Η διάσταση του φύλου δεν έχει ενσωµατωθεί ευδιάκριτα στην εκπαιδευτική διαδικασία, τα αναλυτικά προγράµµατα, την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών (προϋπηρεσιακή και ενδοϋπηρεσιακή) και στην διαδικασία επιλογής ηγετικών στελεχών και τη στελέχωση της εκπαιδευτικής διοίκησης. Παρατηρούµε, επίσης, ότι η πρόταση για µεταρρύθµιση του εκπαιδευτικού µας συστήµατος της οµάδας των ακαδηµαϊκών υπό την προεδρία του κ. Ανδρέα Καζαµία δεν σχεδιάστηκε µε την οπτική του φύλου. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα οι µελέτες που εκπονούνται και κατατίθενται προς συζήτηση στα πλαίσια του διαλόγου για την εκπαιδευτική µεταρρύθµιση να µην εξετάζουν το θέµα µε την οπτική του φύλου. Τέλος, η έλλειψη µηχανισµών ελέγχου της παραγωγής, εφαρµογής και αξιολόγησης της διάστασης του φύλου στην εκπαίδευση και της ισόρροπης αντιπροσώπευσης των δύο φύλων στο εκπαιδευτικό επάγγελµα αποτελεί σοβαρό ανασταλτικό παράγοντα. Κυρίες και Κύριοι, Η έρευνά µας σκοπό έχει να παρουσιάσει δηµόσια τις απόψεις των κυριότερων εταίρων της εκπαίδευσης: µαθητών, εκπαιδευτικών και γονέων ως προς τη σχέση του φύλου του εκαπαιδευτικού µε τις επαγγελµατικές επιλογές των µαθητών, τη µαθησιακή διαδικασία, το κλίµα του σχολείου, τη βία στα σχολεία, τη διεύθυνση σχολείου και τα έµφυλα στερεότυπα. Κύριους άξονες των πορισµάτων της έρευνας µας θα παρουσιάσει η ρ Αθηνά Μιχαηλίδου και θα σχολιάσει η καθηγήτρια του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης κ. Σιδηρούλα Ζιώγου, τις οποίες θερµά ευχαριστούµε. Τα ευρήµατα ολόκληρης της έρευνάς µας θα αναρτηθούν προσεχώς στην ιστοσελίδα µας και ευελπιστούµε ότι θα απασχολήσουν την πολιτική και νοµοθετική εξουσία, τους φορείς διαµόρφωσης εκπαιδευτικής πολιτικής, αλλά και ότι θα δράσουν ως καταλύτης για περαιτέρω διερεύνηση και εκπόνηση µελετών ποσοτικών και ποιοτικών- µε την οπτική του φύλου. Εκ µέρους όλων των Μελών του ιοικητικού Συµβουλίου του Ερευνητικού Κέντρου Ισότητας Φύλου σας ευχαριστούµε για την παρουσία σας εδώ, η οποία µας τιµά ιδιαίτερα. Ευχαριστώ για την προσοχή σας. 6