Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Η έννοια της υπαγωγής Chris Arthur

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Η έννοια της υπαγωγής Chris Arthur"

Transcript

1 Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΥΠΑΓΩΓΗΣτου 1 μετάφραση Χρήστος Βαλλιάνος Εισαγωγή Στα αδημοσίευτα χειρόγραφα του Μαρξ που γράφηκαν πριν από τη δημοσίευση του μεγάλου έργου του, του 1ου τόμου του Κεφαλαίου (1867), η κατηγορία της υπαγωγής κατέχει μια πολύ πιο περίοπτη θέση από αυτή που κατέχει στη δημοσιευμένη έκδοση, όπου συναντάμε μία μοναδική αναφορά στη διάκριση μεταξύ «τυπικής» και «πραγματικής» υπαγωγής. 2 Τα χειρόγραφα αυτά είναι Τα Grundrisse (τα επονομαζόμενα «πρώτο σχεδιάγραμμα» του Κεφαλαίου), τα Χειρόγραφα (τα επονομαζόμενα «δεύτερο σχεδίασμα» του Κεφαλαίου ) και το αδημοσίευτο κεφάλαιο «Αποτελέσματα της Άμεσης διαδικασίας Παραγωγής», που γράφηκε γύρω στο (από το λεγόμενο «τρίτο σχεδίασμα»). 3 Το πρώτο τμήμα του παρόντος άρθρου εξετάζει τις θέσεις αυτών των χειρογράφων που τεκμηριώνουν την άποψη ότι η «υπαγωγή» αποτελεί μια κατηγορία της μαρξικής σκέψης στην οποία θα έπρεπε να αποδώσουμε μεγαλύτερη προσοχή απ ότι μέχρι τώρα. Μια σημαντική πλευρά αυτού του ζητήματος, την οποία εξετάζουμε στα επόμενα τμήματα αυτού του άρθρου, είναι το φως που ρίχνει στη σχέση του μαρξικού συστήματος με τη λογική του Χέγκελ. Τα Grundrisse καταστρέφουν την αλτουσεριανή περιοδολόγηση σχετικά με την ανάπτυξη της σκέψης του Μαρξ. Έτσι, λοιπόν, ο Μαρξ, έχοντας κάθε άλλο παρά εγκαταλείψει τον Χέγκελ ήδη από τη δεκαετία του 1840, επηρεάστηκε σαφώς από την εκ νέου ανάγνωση της Λογικής του Χέγκελ, προς τα τέλη του (Σημειώστε ότι αυτό έγινε μετά τη συγγραφή της Εισαγωγής, όπου υπάρχει ο σαρκασμός προς τον Χέγκελ.) Αλλά η ιστορία της σχέσης του Μαρξ με τον Χέγκελ είναι πολύ πιο σύνθετη απ όσο φαίνεται αρχικά. Έχοντας εγκαταλείψει τον Χέγκελ υπέρ του Φόυερμπαχ το 1843, ο Μαρξ επέστρεψε στον Χέγκελ στα Χειρόγραφα του 1844, τον εγκατέλειψε και πάλι το 1845 και επέστρεψε σ αυτόν για μία ακόμα φορά το Η πρώτη επιστροφή στον Χέγκελ αφορούσε τη Φαινομενολογία του Πνεύματος, η δεύτερη την Επιστήμη της Λογικής. Αυτό συνιστά μια σημαντική διαφορά, γιατί η Λογική δεν σχετίζεται με τις περιπέτειες του ιστορικού πνεύματος, αλλά με την επιστήμη του συστήματος. Αντίστοιχα, η διαλεκτική του Κεφαλαίου δεν είναι ιστορική αλλά συστημική-μεθοδολογική (systematic). Ωστόσο, ενώ είναι γεγονός ότι η μέθοδος παρουσίασης (Darstellung) του Μαρξ βαδίζει παράλληλα με αυτή του Χέγκελ, κατά τη γνώμη μου αυτό σημαίνει ότι η εν λόγω μέθοδος είναι κατάλληλη μόνον επειδή το κεφάλαιο χαρακτηρίζεται από μια ορισμένη «ιδεατότητα». Όπως και η ιδεαλιστική οντολογία του Χέγκελ, χαρακτηρίζεται από αντιστροφή, είναι μια πραγματικότητα «με το κεφάλι προς τα κάτω». 4 Ακόμα, αυτό σημαίνει ότι ο Μαρξ αναπτύσσει μια κριτική στο κεφάλαιο, παράλληλα με την κριτική που ασκεί στον ιδεαλισμό του Χέγκελ: και στις δύο περιπτώσεις, έχει να αντιμετωπίσει κάτι «που στέκεται με το κεφάλι». Το παρόν άρθρο ασχολείται με αυτή τη σχέση μεταξύ ιδεατότητας και πραγματικότητας στο φως της κατηγορίας της «υπαγωγής». Η έννοια του κεφαλαίου εμπεριέχει το κίνητρο της τοποθέτησης (posit) των προϋποθέσεών του, όπως συμβαίνει και με το αυτοπραγματούμενο (self-positing) πνεύμα του Χέγκελ. Ο όρος «υπαγωγή» σηματοδοτεί μια απορία σ αυτή τη φιλοδοξία. Ολοκληρώνοντας, εξετάζουμε εκ νέου τη σχέση κεφαλαίου/εργασίας. Τα στοιχεία των κειμένων Στα Grundrisse, ο τόπος όπου ο Μαρξ αναπτύσσει το ζήτημα είναι το περίφημο τμήμα σχετικά με τις μηχανές. Στα Χειρόγραφα υπάρχουν δύο ξεχωριστές προσπάθειες (λογικής και πραγματικής) θεωρητικοποίησης της υπαγωγής, στο ένα μάλιστα με μια σαφή επικεφαλίδα που προσελκύει την προσοχή. 5 Η πρώτη επεξεργασία εμφανίζεται νωρίς, υπό τον τίτλο «Eνότητα της εργασιακής διαδικασίας και της διαδικασίας αξιοποίησης», όμως αργότερα ο Μαρξ αποφάσισε ότι θα ήταν καλύτερα να τοποθετηθεί, μετά τη συζήτηση της απόλυτης και της σχετικής υπεραξίας, γιατί κατέληξε στη συσχέτιση των δύο αυτών ζευγών εννοιών. Έτσι λοιπόν, σ ένα σχεδίασμα που ανάγεται στα τέλη του 1862, η «υπαγωγή» [ Subsumtion ] Σελίδα 1 / 15

2 περιλαμβάνεται στην ενότητα «Συσχέτιση απόλυτης και σχετικής υπεραξίας». 6 Σύμφωνα με αυτό το σχεδίασμα, ο Μαρξ έγραψε και πάλι για την υπαγωγή, σημειώνοντας εν παρόδω ότι η προηγούμενη επεξεργασία θα έπρεπε να μεταφερθεί στη νέα της θέση. 7 Το σχεδίασμα αυτό περιλαμβάνει επίσης ένα κεφάλαιο σχετικά με τα «Αποτελέσματα της παραγωγικής διαδικασίας», το οποίο ωστόσο δεν περιέχεται. Παρ όλ αυτά, αυτό που επέζησε από τα μεταγενέστερα χειρόγραφα ( ) είναι ακριβώς το τελευταίο κεφάλαιο, «Αποτελέσματα της άμεσης παραγωγικής διαδικασίας». Το πιο προβεβλημένο θέμα αυτού του κεφαλαίου είναι πλέον η υπαγωγή, η οποία ακολουθεί τόσο κοντά την επεξεργασία του ώστε ορισμένες σελίδες έχουν μεταφερθεί αυτούσιες από το ένα στο άλλο. Ωστόσο, στον δημοσιευμένο πρώτο τόμο του Κεφαλαίου το θέμα αναφέρεται μόνο περιληπτικά, στο κεφάλαιο της ενότητας περί απόλυτης και σχετικής υπεραξίας. Στην αρχή του χειρογράφου ο Μαρξ κάνει μια σημαντική παρατήρηση σχετικά με την προτεραιότητα της αξιακής μορφής: «Προκειμένου να αναπτύξουμε την έννοια του κεφαλαίου, είναι απαραίτητο να αρχίσουμε όχι με την εργασία, αλλά με την αξία ή, ακριβέστερα, με την ανταλλακτική αξία που αναπτύχθηκε ήδη κατά την κίνηση της κυκλοφορίας». 8 Κατά συνέπεια, ο ιδιαίτερος αφηρημένος χαρακτήρας της εργασίας προσδιορίζεται μόνον εφόσον θέσουμε τα εμπορεύματα ως ισοδύναμες αξίες. Το πλαίσιο της πρώτης συζήτησης για την έννοια της υπαγωγής είναι η διάκριση μεταξύ της πραγματικής εργασιακής διαδικασίας, της διαδικασίας δηλαδή από την οποία προκύπτει το συγκεκριμένο προϊόν, και της διαδικασίας αξιοποίησης, που κατευθύνεται προς την παραγωγή μιας νέας αξίας. Η εργασιακή διαδικασία ως τέτοια «υπάγεται», λέει ο Μαρξ, στη διαδικασία αξιοποίησης. 9 Έτσι, λοιπόν, η υπαγμένη εργασία δεν θεωρείται υπό την ειδική της χρηστική μορφή, αλλά «ανάγεται σε μια ορισμένη ποσότητα [ ] αφηρημένης εργασίας». 10 Συνεπώς, παρότι κάθε πραγματική εργασία ως ενέργεια έχει την ιδιαιτερότητά της, το ότι εδώ «αδιαφορούμε για το συγκεκριμένο περιεχόμενο της εργασίας δεν αποτελεί μια αφαίρεση που κάνουμε εμείς, αλλά μια αφαίρεση που κάνει επίσης το κεφάλαιο, και η οποία ανήκει στον ουσιώδη χαρακτήρα του». 11 Μια τέτοια υπαγωγή απαιτεί πριν απ όλα την άσκηση της διεύθυνσης από το κεφάλαιο: «Η εργασία και ο ίδιος ο εργάτης τίθενται υπό τον έλεγχο του κεφαλαίου, υπό τις εντολές του. Τη σχέση αυτή την ονομάζω τυπική υπαγωγή της εργασιακής διαδικασίας». 12 Στα «Αποτελέσματα» ο Μαρξ προσθέτει: «Η εργασία, ως άσκηση, δαπάνη ζωτικών δυνάμεων, είναι η προσωπική δραστηριότητα του εργάτη. Αλλά, ως δημιουργός αξίας, δεσμευμένη στη διαδικασία της αντικειμενοποίησής της, η εργασία του ίδιου του εργάτη γίνεται τρόπος ύπαρξης της αξίας του κεφαλαίου [ ] Αυτή η ικανότητα διατήρησης της αξίας και δημιουργίας νέας αξίας είναι επομένως ικανότητα του κεφαλαίου και η διαδικασία εμφανίζεται ως αυτοαξιοποίηση του κεφαλαίου, ενώ ο εργάτης που δημιουργεί την αξία αξία ξένη προς αυτόν φτωχαίνει». 13 Έτσι λοιπόν, όταν η ζωντανή εργασία πραγμοποιείται σε αξία, αυτή η εργασία πραγματοποιείται ως άρνηση, γιατί τυπικά τίθεται ως τρόπος ύπαρξης του κεφαλαίου και της δραστηριότητάς του. Στα Χειρόγραφα , ο Μαρξ υπογραμμίζει δύο φορές το ακόλουθο απόσπασμα: «Κατά την παραγωγή από το κεφάλαιο, το συγκεκριμένο προϊόν της εργασίας [ ] δεν είναι αυτό ή εκείνο το προϊόν, αλλά το κεφάλαιο. Η ίδια η εργασιακή διαδικασία εμφανίζεται μόνο ως μέσο της διαδικασίας αξιοποίησης, όπως ακριβώς η αξία χρήσης εμφανίζεται μόνο ως φορέας της αξίας ανταλλαγής». 14 Το κεφάλαιο «καθίσταται παραγωγικό κεφάλαιο στο βαθμό που έχει υπαγάγει την παραγωγική διαδικασία» και αυτό το οποίο παράγει είναι ο εαυτός του. 15 Αρχικά, η υπαγωγή αυτή συντελείται στη βάση της υπάρχουσας τεχνολογίας. «Μόνο στην πορεία της ανάπτυξής του, το κεφάλαιο όχι μόνο υπάγει τυπικά την εργασιακή διαδικασία, αλλά και τη μετασχηματίζει, δίνει ένα νέο σχήμα στον ίδιο τον τρόπο παραγωγής, και μ αυτό τον τρόπο δημιουργεί για πρώτη φορά ένα προσίδιο σ αυτό τρόπο παραγωγής». 16 Αυτό ο Μαρξ θα το ορίσει ως «πραγματική υπαγωγή» της εργασίας στο κεφάλαιο. Το τι συνεπάγεται η πραγματική υπαγωγή αρχίζουμε να το βλέπουμε όταν ο Μαρξ προχωρεί στη συζήτηση της σχετικής υπεραξίας, Στο τμήμα σχετικά με τη συνεργασία υπογραμμίζει ότι το κεφάλαιο την οργανώνει πριν από τη μίσθωση των ατόμων έτσι ώστε «τα αντιμετωπίζει ως μια σχέση του κεφαλαίου και όχι ως τη μεταξύ τους Σελίδα 2 / 15

3 σχέση». 17 Ο τρόπος παραγωγής που προσιδιάζει στο κεφάλαιο ως σύστημα «διεύθυνσης» απαιτεί «ένα νέο είδος εργασίας, την εργασία της επόπτευσης». 18 Μ αυτό τον τρόπο, η συνεργασία εμφανίζεται ως η «παραγωγική δύναμη του κεφαλαίου». Αυτό είναι το πρώτο σημάδι ότι υπήρξε «μια πραγματική μεταβολή του ίδιου του τρόπου παραγωγής». 19 Με τη σειρά της, η συνεργασία καθιστά εφικτό έναν συγκεκριμένο τεχνικό καταμερισμό της εργασίας. Όλοι οι εργάτες ανάγονται σε μια «μονόπλευρη, αφηρημένη, μερική» λειτουργία. Η «ολότητα» της εργασίας τους δεν υπάγεται σ αυτούς, καθώς «οι εργάτες αποτελούν τα οικοδομικά υλικά αυτού του συνδυασμού». «Ο εργάτης έχει πάψει απόλυτα να αποτελεί τον παραγωγό ενός εμπορεύματος [ ] εφόσον η δεξιότητά του μπορεί να ασκηθεί μόνο στο εργαστήρι, μόνο ως σύνδεσμος σ έναν μηχανισμό που τον αντιμετωπίζει ως παρουσία του κεφαλαίου». 20 Στις συνθήκες του καταμερισμού εργασίας απαιτούνται νέες δεξιότητες, οι οποίες μπορούν να ασκηθούν μόνο στη βάση της πραγματικής υπαγωγής. «Έτσι λοιπόν, [ο εργάτης] υπάγεται στην καπιταλιστική παραγωγή, όχι πλέον γιατί στερείται τα μέσα της εργασίας του, αλλά εξαιτίας της φύσης και του τρόπου της εργασίας του». 21 Με δυο λόγια, «η κοινωνική μορφή της συνδυασμένης εργασίας των εργατών είναι η ύπαρξη του κεφαλαίου επί και εναντίον του εργάτη». 22 Στη συνέχεια του κειμένου, συνοψίζει τη συζήτησή του συνδέοντας δύο ζεύγη εννοιών. «Τη μορφή που βασίζεται στην απόλυτη υπεραξία την ονομάζω τυπική υπαγωγή της εργασίας στο κεφάλαιο», 23 ενώ «η πραγματική υπαγωγή της εργασίας στο κεφάλαιο αναπτύσσεται σε όλες τις μορφές που παράγουν σχετική, σε αντιδιαστολή προς την απόλυτη, υπεραξία». 24 Η θέση αυτή επεκτείνεται ως εξής: «Με την πραγματική υπαγωγή της εργασίας στο κεφάλαιο, πραγματοποιείται μια πλήρης επανάσταση στον ίδιο τον τρόπο παραγωγής, στην παραγωγικότητα της εργασίας και στη σχέση μεταξύ κεφαλαιοκράτη και εργάτη [ ] Από τη μια πλευρά, ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής, που παίρνει τη μορφή ενός sui generis τρόπου παραγωγής, αλλάζει την όψη της υλικής παραγωγής. Από την άλλη πλευρά, η μεταβολή του υλικού σχήματος της παραγωγής αποτελεί τη βάση για την ανάπτυξη της κεφαλαιακής σχέσης, η οποία, στην κατάλληλη μορφή της, αντιστοιχεί σ ένα συγκεκριμένο επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων της εργασίας». 25 Η κορύφωση της πραγματικής υπαγωγής είναι η κυριαρχία της εκμηχάνισης. Παραθέτουμε ένα κρίσιμο απόσπασμα από τα Grundrisse του Μαρξ: «Η ιδιοποίηση της ζωντανής εργασίας από την αντικειμενοποιημένη εργασία της ικανότητας ή δραστηριότητας δημιουργίας αξίας από την αξία-δι -εαυτήν, μια ιδιοποίηση ενδοφυής στην έννοια του κεφαλαίου, τίθεται στην εκμηχανισμένη παραγωγή ως χαρακτήρας της ίδιας της παραγωγικής διαδικασίας [ ] Η παραγωγική διαδικασία έχει πάψει να είναι εργασιακή διαδικασία, υπό την έννοια ότι δεν περιβάλλεται από την εργασία ως την κυρίαρχη μονάδα. Αντιθέτως, τώρα πλέον η εργασία εμφανίζεται ως ένα συνειδητό όργανο διασκορπισμένο σε πολλά σημεία του μηχανικού συστήματος, ως εργασία απομονωμένων ζωντανών εργατών. Υπάγεται στη συνολική διαδικασία του ίδιου του συστήματος μηχανών και είναι ένα απλό μέλος του συστήματος, η ενότητα του οποίου δεν υπάρχει στους ζωντανούς εργάτες αλλά στο ζωντανό (ενεργό) σύστημα των μηχανών. Το τελευταίο αυτό αντιμετωπίζει την απομονωμένη, ασήμαντη δραστηριότητα του εργάτη ως ένα ελάχιστης σημασίας οργανισμό [ ] Στο σύστημα των μηχανών, η αντικειμενοποιημένη εργασία έρχεται αντιμέτωπη με τη ζωντανή εργασία ως εξουσία που κυριαρχεί πάνω σ αυτήν και την υποτάσσει ενεργά όχι απλώς ιδιοποιούμενη τη ζωντανή εργασία, αλλά στην ίδια την πραγματική παραγωγική διαδικασία». 26 Στα Χειρόγραφα , ο Μαρξ συνεχίζει υποστηρίζοντας ότι «οι κοινωνικές μορφές της εργασίας τους [ ] είναι σχέσεις συγκροτημένες τελείως ανεξάρτητα από τα μεμονωμένα άτομα. Οι εργάτες, ως υποταγμένοι στο κεφάλαιο γίνονται στοιχεία αυτών των κοινωνικών κατασκευών [ ] Και αυτό παίρνει μια μορφή η οποία είναι τόσο πιο πραγματική, όσο περισσότερο τροποποιείται η εργασία τους από αυτές τις μορφές, έτσι ώστε όταν είναι απομονωμένη, δηλαδή έξω από το καπιταλιστικό πλαίσιο, είναι παντελώς ανίσχυρη και η ικανότητά της για ανεξάρτητη παραγωγή καταστρέφεται». 27 Σελίδα 3 / 15

4 Το σύστημα των μηχανών είναι επίσης υποταγμένο στο κεφάλαιο. Γράφει ο Μαρξ στα Grundrisse: «Τα μέσα της εργασίας [ ] υφίστανται μια τυπική μεταβολή κατά το ότι τώρα εμφανίζονται όχι απλώς ως μέσα εργασίας από την υλική τους όψη αλλά, ταυτόχρονα, ως ένας ιδιαίτερος τρόπος ύπαρξης του κεφαλαίου [ ] ως πάγιο κεφάλαιο. Καθώς, ωστόσο, τα μέσα της εργασίας περιλαμβάνονται στην παραγωγική διαδικασία του κεφαλαίου, καταλήγουν να αποτελούν ένα αυτόματο μηχανικό σύστημα και η μορφή στην οποία περιλαμβάνονταν, ως άμεσο μέσο της εργασίας στην παραγωγική διαδικασία του κεφαλαίου, υποκαθίσταται από μια μορφή που (προϋπο)τίθεται από το ίδιο το κεφάλαιο και αντιστοιχεί σ αυτό». 28 Τώρα πλέον έχουν μια μορφή «κατάλληλη για το κεφάλαιο». 29 Όποιες μεταβολές υποστεί το πάγιο κεφάλαιο θα πρέπει να συμφωνούν με αυτή την απαίτηση. Παρότι κανένα περιεχόμενο δεν θα πρέπει να θεωρείται οριστικό, το υλικό που εγγράφεται στην κεφαλαιακή μορφή θα πρέπει να διαμορφωθεί σε περιεχόμενο κατάλληλο γι αυτή τη μορφή, τουλάχιστον στο βαθμό που η απείθεια της εργασίας ελαχιστοποιείται μέσω του ίδιας της σχεδίασης του εργοστασίου. (Ένα παράδειγμα αυτής της ιδιοποίησης της διευθυντικής δραστηριότητας του εργάτη από το κεφάλαιο αναφέρεται από τον Μαρξ στον πρώτο τόμο του Κεφαλαίου, όταν αυτός συνδέει την εκμηχάνιση με την καταστολή της «απειθαρχίας» των εξειδικευμένων τεχνιτών. 30 ) Με την πραγματική υπαγωγή των ανθρώπινων και των υλικών στοιχείων της παραγωγικής διαδικασίας, το κεφάλαιο βρίσκεται σε μια σχέση κατοχής τους, με μια έννοια που υπερβαίνει το νομικό περιεχόμενο. Καθώς έχει τα στοιχεία αυτά υπό την εξουσία του, το πνεύμα του είναι παρόν σ αυτά. Η παραγωγική δύναμη της εργασίας και των μηχανών αποτελεί πλέον δύναμη του ίδιου του κεφαλαίου. Παραδείγματος χάριν, ας υποθέσουμε ότι εγώ έχω στην κατοχή μου τις σωματικές μου δυνάμεις, η δύναμη του χεριού μου να σηκώνει βάρη είναι η δύναμή μου. Ως άτομο, υπάρχω με τις δυνάμεις μου ατομικά και συλλογικά. Θα ήταν παράλογο να επιμείνουμε σε ένα αναγωγιστικό πρόγραμμα που αντικαθιστά όλες τις προτάσεις σχετικά με το τι μπορώ να κάνω με περιφράσεις που αναφέρονται σε εγκεφάλους, νεύρα και μύες. Αντίστοιχα, το κεφάλαιο ιδιοποιείται τις παραγωγικές δυνάμεις της κοινωνικής εργασίας ως δικές του, έτσι ώστε να μεγεθύνεται. Θα ήταν παράλογο να αντικαταστήσουμε τις προτάσεις σχετικά με την ικανότητα της General Motors να παράγει χίλια αυτοκίνητα την ώρα με περιφράσεις σχετικά με το εργατικό δυναμικό. Η ικανότητα αυτή ανήκει πραγματικά στη GM. To κεφάλαιο είναι παραγωγικό υπό δύο διαφορετικές έννοιες (Δανειζόμαστε την ακόλουθη διατύπωση από τα «Αποτελέσματα») «1. ως ο πειθαναγκασμός προς εκτέλεση υπερεργασίας [ ] 2. ως η προσωποποίηση και ο εκπρόσωπος, η πραγμοποιημένη μορφή των κοινωνικών παραγωγικών δυνάμεων της εργασίας ή των παραγωγικών δυνάμεων της κοινωνικής εργασίας». 31 Μια ενδιαφέρουσα διαφορά μεταξύ των δύο αυτών περιπτώσεων αναφέρεται στη συνέχεια Το κεφάλαιο, ως αυτοαξιοποιούμενο, ιδιοποιείται την παραγωγική εργασία των «μεμονωμένων εργατών», γιατί αυτό απορρέει από την κοινωνική τοποθέτηση της εργασίας ως στοιχείου που ανήκει στο κεφάλαιο, μέσω του μισθιακού συμβολαίου, και όχι από την ανάπτυξη των φυσικών της δυνάμεων, στην «πραγματική εργασιακή διαδικασία». 2. Το κεφάλαιο ως υλική παραγωγική δύναμη ενσαρκώνεται στον συλλογικό εργαζόμενο. Παρά τη χρήση που γίνεται αυτών των μεμονωμένων δεξιοτήτων, η συλλογικότητα αυτή παρουσιάζεται εύλογα, όχι ως αυτή των συνεταιρισμένων ατόμων, αλλά ως η παραγωγική δύναμη του ίδιου του κεφαλαίου, στο βαθμό που η αρχή της οργάνωσής της απορρέει από το κεφάλαιο, το οποίο υποτάσσει τα άτομα στον ιεραρχικό καταμερισμό εργασίας που τους επιβάλλεται. (Κατά συνέπεια, υπάρχουν δύο διαφορετικές εργασίες επόπτευσης: α) ο καταναγκασμός που ασκείται από τους εργοδηγούς που «ωθούν» τους εργάτες να εντείνουν τις προσπάθειές τους, β) ο σχεδιασμός και η διοίκηση της διαδικασίας από τον εκπρόσωπο του κεφαλαίου, με τον τρόπο που ο μαέστρος διευθύνει την ορχήστρα του). Το κεφάλαιο είναι τώρα ένα υποκείμενο (Subjekt), 33 ενσωματωμένο στο καθεστώς του εργοστασίου. Με αυτό το δεδομένο, καταλαβαίνουμε γιατί ο Μαρξ συμπεραίνει: «Μ αυτό τον τρόπο, το κεφάλαιο δημιούργησε κεφάλαιο». 34 Το ζήτημα αναφορικά με τον Χέγκελ Σελίδα 4 / 15

5 Το ζήτημα που θα πρέπει να εξετάσουμε στη συνέχεια είναι σε ποιο βαθμό αυτό το «συμπέρασμα» συγκρούεται με την αυτoπραγματούμενη «Ιδέα» του Χέγκελ. Βρίσκω στην αυτoπαραγωγή του κεφαλαίου μια λογική που είναι η ίδια με αυτή του Χέγκελ. Είναι σημαντικό να διακρίνουμε τη θέση ομολογίας από την εφαρμογή της λογικής του Χέγκελ σ έναν θεμελιώδη τομέα της πραγματικότητας. Δεν λέω: «Η λογική του Χέγκελ είναι καλή, ας την εφαρμόσουμε κατάλληλα», αλλά ερωτώ: «Πού βρίσκουμε εκεί έξω ένα σύστημα αυτοκινούμενης αφαίρεσης, το οποίο στη συνέχεια εφαρμόζεται στην υλική πραγματικότητα;» Η λογική του Χέγκελ ξεπηδά από την αγνόηση των τυχαίων εμπειρικών βαθμίδων προκειμένου να μείνουν οι καθαρές κατηγορίες. Μ έναν παράλληλο τρόπο η ανταλλαγή αναδύεται μετά την πρακτική αφαίρεση των φυσικών χαρακτηριστικών του εμπορεύματος, που αποτελούν τη βάση της αξίας χρήσης του. Ως αποτέλεσμα αυτού του παραμερισμού της αξίας χρήσης, τα εμπορεύματα αποκτούν έναν νέο καθορισμό: τον κοινωνικό χαρακτήρα της ανταλλακτικής αξίας (η οποία δεν περιέχει «ούτε ένα άτομο ύλης»). Τα διάφορα αγαθά παίζουν το ρόλο των φορέων αυτού του κοινωνικού καθορισμού. Γίνονται υποκείμενα της αξιακής μορφής. Ο λόγος για τον οποίο αποκαλώ «ιδεατή» αυτή την κοινωνική μορφή του προϊόντος της εργασίας είναι ότι η μεσολάβηση των κοινωνικών εργασιών έχει εδώ έναν αφηρημένο «λογικό» χαρακτήρα. Κατά την άποψή μου, μεταξύ της κίνησης της ανταλλαγής και της κίνησης της σκέψης προκύπτει μια σημαντική ομολογία. Και οι δύο κινήσεις επιβάλλουν στο πραγματικό υλικό, στο οποίο απευθύνονται, μια μορφική ενότητα. Ωστόσο, οι αξιακές μορφές, παρότι έχουν έναν «λογικό» χαρακτήρα, υφίστανται, είναι εκεί έξω. Καθώς είναι ενσωματωμένες στην πρακτική δραστηριότητα της ανταλλαγής, απαιτούν υλικούς φορείς (έτσι, λοιπόν, η αξία, ως καθολική, δεν παράγεται όταν σκεφτόμαστε την ταυτότητα των εμπορευμάτων, αλλά όταν ο χρυσός αποκλείεται από τα άλλα εμπορεύματα για να συγκροτήσει πρακτικά την ταυτότητά τους ως φορέων αξίας 35 ). Η άποψή μου είναι ότι στην «έννοια» του κεφαλαίου έχουμε ένα αυτοκινούμενο σύστημα αφηρημένων μορφών, το οποίο θεμελιώνεται στην αντιστροφή που προκύπτει από την υλική πρακτική της ανταλλαγής, η οποία, όταν υποτάσσει/υπάγει (subsumes) την υλική παραγωγή, γίνεται «Ιδέα». Ωστόσο, ακριβώς επειδή το κεφάλαιο δεν μπορεί να ενσωματώσει πλήρως τα υλικά του θεμέλια, θα πρέπει να υπάρχει ένα όριο σ αυτή την ιδεατότητα. Εν πάση περιπτώσει, η υπόθεση που θα πρέπει να ελεγχθεί εδώ είναι ότι η μορφή του κεφαλαίου έχει κάτι από το χαρακτήρα ενός Απολύτου, ότι ενσωματώνει στους κόλπους της τον πραγματικό κόσμο της υλικής παραγωγής και τον υποτάσσει/υπάγει στο πνεύμα του καπιταλισμού. Το τελευταίο αυτό θα πρέπει να το κατανοήσουμε, όχι όπως υπέθεσε ο Βέμπερ ως μια διαθεσιμότητα καπιταλιστών, αλλά ως ένα αντικειμενικό πνεύμα κατά τη χεγκελιανή έννοια. Τι σημαίνει Απόλυτο ; Σημαίνει ότι (τουλάχιστον σχετικά με την επικράτειά του) έχει τη μορφή του χωρίς περιορισμούς. Όλους τους σχετικούς περιορισμούς της ύπαρξής του τους αναπαράγει κατά την ίδια του την κίνηση. Κατά τη δική μου θεώρηση, το αντίστοιχο της λογικής του Χέγκελ, όπου η σκέψη κινείται ελεύθερα στο στοιχείο της, αυτό της καθαρής μορφής, είναι το βασίλειο της κυκλοφορίας. Εδώ οι αξίες ανταλλάσσονται, ωστόσο η πλευρά της αξίας χρήσης δεν έχει κάποιο συγκεκριμένο προσδιορισμό, παρότι τα εμπορεύματα θα πρέπει να έχουν κάποιο είδος αξίας χρήσης. Έτσι, λοιπόν, η στροφή στην παραγωγή από τον γενικό τύπο του κεφαλαίου έχει την ίδια σημασία με τη διαδρομή της λογικής του Χέγκελ προς το πραγματικό. Οι καθαρές μορφές θα πρέπει να αναδεικνύονται ως η αλήθεια της υλικής πραγματικότητας. Η μετάβαση αυτή είναι λογικά αναγκαία γιατί η απλή κίνηση της κυκλοφορίας δεν εμπεριέχει την αρχή της αυτοανανέωσης. Στην κυκλοφορία θα πρέπει να ρίχνονται ξανά και ξανά νέα προϊόντα, όπως το καύσιμο στη φωτιά. Έτσι λοιπόν, αν το κεφάλαιο είναι να θέσει τις προϋποθέσεις του, θα πρέπει να παράγει τις αξίες που συνιστούν τη λογική του βάση. Το κεφάλαιο συγκροτείται ως αυτόνομη δύναμη μόνο αν ενσωματώσει την παραγωγή στην κύκλισή του. Ακόμα, αν θέλει να είναι γειωμένο σωστά στον εαυτό του, η υπεραξία δεν θα πρέπει να προκύπτει τυχαία, από τις εφήμερες σχέσεις της αγοράς που επιτρέπουν στο κεφάλαιο να αγοράζει φτηνά και να πουλά ακριβά. Το κεφάλαιο μπορεί να εγγυηθεί μια υπεραξία μόνο βυθιζόμενο στην παραγωγή και μεσολαβούμενο από την παραγωγική εργασία. Το κεφάλαιο καθιστά τη δραστηριότητα αυτή δική του, στο βαθμό που υποτάσσει ολοκληρωτικά την εργασία όχι τυπικά αλλά «πραγματικά». Ωστόσο, ενώ η Ιδέα του Χέγκελ υποτίθεται ότι δημιουργεί την πραγματικότητα που απορρέει από τις λογικές της μορφές, στην περίπτωση του κεφαλαίου δεν υπάρχει κάποια μεταφυσική «εγγύηση» ότι οι μορφές του ταιριάζουν στην εγγεγραμμένη σ αυτές υλική πραγματικότητα. Το κεφάλαιο διαμορφώνει το υλικό που του προσφέρεται σε δική του ύλη, πρέπει να σφυρηλατήσει ένα περιεχόμενο προσαρμοσμένο στη μορφή του. Ο ίδιος ο Μαρξ παρατηρεί αυτή την αντίθεση όταν μνημονεύει τον Χέγκελ αναφορικά με το ότι η «Έννοια» δεν χρειάζεται εξωτερικό υλικό: «Μόνο η χεγκελιανή Έννοια κατορθώνει να αντικειμενοποιηθεί χωρίς εξωτερική ύλη». 36 Προκειμένου να γίνει αντιληπτό αυτό το χαρακτηριστικό της καπιταλιστικής παραγωγής, αναπτύσσω τη μαρξική κατηγορία της «υπαγωγής». (Η κατηγορία αυτή κατέχει μια εξέχουσα θέση στον Schelling, όπου σημαίνει την απορρόφηση του πεπερασμένου από το άπειρο. Είναι πιθανό ότι η πηγή αυτή επηρέασε τον Μαρξ.) Ας επιστρέψουμε αρχικά στον Χέγκελ. Ενώ η «υπαγωγή» δεν αποτελεί κεντρική χεγκελιανή κατηγορία, εμφανίζεται στο τμήμα σχετικά με την «κρίση», όπου η παραδειγματική περίπτωση είναι ότι «το μοναδικό είναι καθολικό» ή ότι «το υποκείμενο είναι κατηγορούμενο». 37 Ο Χέγκελ υποστηρίζει ότι αυτό μπορεί να ιδωθεί με δύο τρόπους, ανάλογα με το ποια πλευρά της σχέσης έχει προτεραιότητα. Κατά τη μια οπτική το μοναδικό είναι υποκείμενο και το καθολικό είναι κατηγορούμενο που αντανακλά κάτι σχετικά με αυτό. Από μια άλλη άποψη, αν το καθολικό θεωρείται αυθύπαρκτο, υποτάσσει/υπάγει το μοναδικό. Ο Χέγκελ λέει «από αυτή την οπτική γωνία η υπαγωγή είναι μόνο η εφαρμογή του καθολικού σ ένα συγκεκριμένο ή μοναδικό, το οποίο τοποθετείται υπό το καθολικό, σύμφωνα με μια νεφελώδη ιδέα ότι Σελίδα 5 / 15

6 είναι κατώτερης ποιότητας». 38 Από την άλλη: «Ένα τέτοιο καθολικό το οποίο απλώς υποτάσσει/υπάγει, αποτελεί μια αφαίρεση, που καθίσταται συγκεκριμένη σε κάτι άλλο, στο ιδιαίτερο». 39 Αυτό έρχεται σε αντίθεση με το συγκεκριμένο καθολικό, όπου αυτό που το διαμορφώνει λογικά είναι ο αυτοπροσδιορισμός του καθολικού. Ο Χέγκελ κάνει λόγο για την «αντικειμενική κρίση» 40 που συνδέει την υποκειμενικότητα της έννοιας με την εξωτερική αντικειμενικότητα. Κατά τη φιλοσοφία του Χέγκελ, οι καθαρές μορφές του εννοιολογικού γίνονται απόλυτη Ιδέα στο βαθμό που γίνονται αντιληπτές ως ταυτόχρονα το σχήμα του κόσμου. Τη σχέση αυτή πρέπει να την κατανοήσουμε ως μια σχέση υπαγωγής ή μήπως είναι η Ιδέα ενός συγκεκριμένου καθολικού; Η ορθή εκτίμηση του νοήματος της μετάβασης του Χέγκελ από τη λογική στην πραγματικότητα είναι πολύπλοκη. Είναι απαραίτητο να διακρίνουμε αυτό που λέει ότι κάνει ο Χέγκελ από αυτό που όντως κάνει. Αυτό που ισχυρίζεται ο Χέγκελ είναι ότι η Ιδέα, σε «μια πράξη τέλειας ελευθερίας», δημιουργεί την πραγματικότητα. Κατά συνέπεια, η πραγματικότητα με την οποία έρχεται αντιμέτωπη δεν είναι αυθεντικά διαφορετική από αυτή. A fortiori είναι δυνατόν να γίνει γνωστή και να επανοικειοποιηθεί απ αυτή. Αυτό που πραγματικά κάνει είναι ότι εισάγει λάθρα ένα θετικό υλικό, που έχει προκύψει εμπειρικά, και το υποτάσσει σε λογικά σχήματα. Όπως παρατηρούσε ο Μαρξ στις σημειώσεις του σχετικά με τη χεγκελιανή πολιτική φιλοσοφία, ο Χέγκελ δεν αποσαφηνίζει τη λογική του πολιτικού σώματος αλλά προσδίδει στη λογική του ένα πολιτικό σώμα. Πώς εμπλουτίζεται η περιγραφή μας από αυτή την κίνηση μεταξύ των σφαιρών λογικής και πραγματικότητας; Ασφαλώς, στην περίπτωσή μας, ενώ το κεφάλαιο ισχυρίζεται ότι δημιουργεί τον «πλούτο», υποστηρίζω ότι απλώς υποτάσσει/υπάγει το υλικό περιεχόμενο της οικονομίας στις μορφές της αξίας. Σ αυτό ακριβώς το πλαίσιο τοποθετώ τη στροφή στην παραγωγή. Η λογική μορφή του κεφαλαίου με κανένα τρόπο δεν είναι απόλυτη. Αντίθετα, δεν είναι σε θέση να αυτοσυντηρηθεί και χρειάζεται τη μετάβαση σ έναν τομέα πραγματικότητας ρυθμιζόμενης από τη μορφή, χωρίς, όμως, να είναι δευτερεύουσα σε σχέση μ αυτή. Το κεφάλαιο δεν είναι ελεύθερο να αναπτυχθεί ως η έννοιά του και μόνο, αλλά θα πρέπει να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της έλλειψης αυτοσυντήρησης σαν απλή έννοια αυτο-αξιοποίησης. Η διαλεκτική της καπιταλιστικής παραγωγής είναι μια διαλεκτική όπου η μορφή επιδιώκει τη διασφάλιση και σταθεροποίηση μέσω της υπαγωγής της υλικής παραγωγής και της μεταστροφής της σε φορέα αυτοαξιοποίησης. Αλλά η λογική της συσσώρευσης κεφαλαίου θα κατέρρεε πολύ γρήγορα, ακόμα κι αν αυτό δεν γινόταν για το υλικό γεγονός ότι οι εργάτες παράγουν περισσότερο απ όσο καταναλώνουν οι ίδιοι. Η ιδέα του Χέγκελ σχετικά με ένα Απόλυτο, που αναζητά την πραγμάτωση του συνόλου των συνθηκών της ύπαρξής του, έχει ένα αντίστοιχο στο κεφάλαιο, το οποίο έχει μια τέτοια ενδοφυή ροπή στη μορφή του. Ωστόσο, στην πραγματικότητα, το κεφάλαιο υποτάσσει και δεν δημιουργεί τον εσωτερικό του άλλο, τον εργάτη, και το εξωτερικό του άλλο, τη φύση. Ο Μαρξ συνοψίζει στα Grundrisse: «Το κεφάλαιο δεν δημιούργησε τον κόσμο εκ νέου, αλλά βρήκε την παραγωγή και τα προϊόντα που προϋπήρχαν, πριν να τα υπαγάγει [unterwart] στη διαδικασία του. Από τη στιγμή που τέθηκε σε κίνηση, ξεκινώντας από τον εαυτό του, προϋποθέτει συνεχώς τον εαυτό του στις διάφορες μορφές του ως αναλώσιμα προϊόντα, πρώτες ύλες και εργαλεία εργασίας, προκειμένου να αναπαράγεται συνεχώς σ αυτές τις μορφές. Οι μορφές αυτές εμφανίζονται αρχικά ως συνθήκες τις οποίες προϋποθέτει το ίδιο το κεφάλαιο, ενώ στη συνέχεια εμφανίζονται ως αποτελέσματά του. Αναπαράγοντας τον εαυτό του, παράγει τις συνθήκες του». Υπαγωγή και αντιστροφή Μια καπιταλιστική επιχείρηση προσδιορίζεται τυπικά ως μια μάζα αξίας. Υπό αυτό το πρίσμα, η υλική πλευρά εμφανίζεται απλώς ως κατηγορούμενο μιας τέτοιας εσωτερικής ουσίας. Αλλά το κεφάλαιο, αν θέλει να έχει καθοριστικό ρόλο, πρέπει να είναι υλικά διαβαθμισμένο. Προκειμένου να είναι σε θέση να παράγει αποδοτικά, το κεφάλαιο πρέπει να συνδυάζει συμπληρωματικούς συντελεστές παραγωγής σε σωστές αναλογίες. Παραθέτουμε το απόσπασμα από τα Grundrisse: «Η φύση της αξίας χρήσης, όπου υπάρχει αξία, που εμφανίζεται τώρα ως το σώμα του κεφαλαίου, εμφανίζεται εδώ ως προσδιοριστικός παράγων της μορφής και της λειτουργίας του κεφαλαίου, ως ο παράγων που προσδίδει σ ένα κεφάλαιο συγκεκριμένα χαρακτηριστικά σε σχέση με κάποιο άλλο, ως αυτό που το συγκεκριμενοποιεί [ ] Τίποτα δεν είναι πιο λαθεμένο από το να παραβλέπουμε το γεγονός ότι η διάκριση μεταξύ αξίας χρήσης και ανταλλακτικής αξίας, που ξεφεύγει από τους προσδιορισμούς της οικονομικής μορφής στην απλή κυκλοφορία, [δεν] ξεφεύγει από αυτή τη μορφή εν γένει». 41 Αλλά το καθοριστικό δυναμικό της αξίας χρήσης είναι υλικά δεδομένο στο κεφάλαιο σε πρώτη προσέγγιση. Υποθέτω ότι η κατηγορία της «υπαγωγής» απαιτείται προκειμένου να ερμηνεύσουμε αυτή τη σχέση μεταξύ αξίας και αξίας χρήσης, και συγκεκριμένα της γενικής μορφής του κεφαλαίου και της υλικής παραγωγής που αυτό υποτάσσει. Αν το εργοστάσιο είναι «το σώμα του κεφαλαίου», η «ψυχή» του είναι η διαδικασία της ζωντανής εργασίας όπως την ιδιοποιείται το κεφάλαιο ως διαδικασία αξιοποίησης. Με δυο λόγια, το κεφάλαιο είναι μια σχέση παραγωγής. Ωστόσο, το κεφάλαιο παρουσιάζεται ως η κύρια κινητήρια δύναμη της οικονομίας. Εδώ έχουμε μια διπλή υπαγωγή και μια διπλή αντιστροφή. Α. Επειδή το κεφάλαιο απασχολεί νόμιμα τον κάθε εργάτη ατομικά, η υπερεργασία αντίστοιχα απαλλοτριώνεται από τον καθένα ατομικά. Εφόσον η εργασιακή διαδικασία υποτάσσεται/υπάγεται στη διαδικασία αξιοποίησης, η παραγωγική εργασία των εργατών ανήκει στο κεφάλαιο, και επομένως γίνεται αντικείμενο «δίκαιης» εκμετάλλευσης με σκοπό την αυτοαξιοποίηση του κεφαλαίου. Ο συγκεκριμένα καθολικός χαρακτήρας της ζωντανής εργασίας, καθώς είναι υποταγμένος στην αξιακή μορφή, μετράει μόνο ως αφαίρεση του εαυτού του. Έχουμε εδώ μια αντιστροφή υποκειμένου/αντικειμένου στο πλαίσιο της μορφής του κεφαλαίου, ώστε το υποτιθέμενο αξιακό προϊόν να γίνεται η δημιουργός αξία και αυτό που «δημιούργησε» την αξία να γίνεται ο (απείθαρχος) φορέας του κεφαλαίου. Εξ ου και «το Σελίδα 6 / 15

7 κεφάλαιο δημιουργεί κεφάλαιο». Β. Το ενσωματωμένο σε μέσα παραγωγής κεφάλαιο (το ανόργανο σώμα του) χρησιμοποιεί τον κάθε εργάτη σαν μηχανή εργασιακής δύναμης: οι εργάτες γίνονται τα «χέρια» του, υποταγμένα στην πειθαρχία του εργοστασιακού καθεστώτος. Υλικά, έχουμε μια οιονεί αντιστροφή υποκειμένου και αντικειμένου, στο βαθμό που το εργοστάσιο ενσωματώνει μια πρόθεση ξένη προς τους εργάτες και τους συνδέει εξωτερικά έτσι ώστε να απαρτίσουν έναν συλλογικό εργαζόμενο τον οποίο δεν κατανοούν. Στην πραγματικότητα, οι εργάτες υπάγονται στο κεφάλαιο συλλογικά, καθώς αυτό επιβάλλει υλικά σχήματα συνεργασίας, καταμερισμού εργασίας και εκμηχάνισης. Πέραν του ότι οι άμεσοι παραγωγοί λειτουργούν ως υφιστάμενη εκμετάλλευση πηγή υπερεργασίας, αλλοτριώνονται από την καθολικότητά τους ως κοινωνικοί παραγωγοί, εφόσον η εργασιακή διαδικασία δεν είναι πλέον διαδικασία ελεύθερα συνεταιρισμένων παραγωγών αλλά υποταγμένη στο δεσποτισμό του καπιταλιστικού εργοστάσιου. Η ζωντανή εργασία εκφράζει την ατομικότητά της μόνον όταν οι αντίστοιχοι εργαζόμενοι είναι ενωμένοι σε μια καθολική επιχείρηση ώστε η κατηγορία της «κοινωνικής εργασίας» να τίθεται δι εαυτήν. Κατά μια έννοια, ο καθολικός αυτός προσδιορισμός θα πρέπει να είναι επίσης παρών εδώ, όμως η ηγεμονία του κεφαλαίου τον επανακαθορίζει ως αποξενωμένη καθολικότητα σε αντιπαράθεση με τους μεμονωμένους εργάτες. Γ. Όταν οι δύο αυτές αντιστροφές συσσωματώνονται, το αποτέλεσμα της πρώτης που προϋποθέτει το κεφάλαιο ως δημιουργό κέρδους μπορεί να ιδωθεί ως η ενέργεια του κεφαλαίου ως πράγματος (το σύστημα του εργοστασίου). Αντίστροφα, η δύναμη των παραχθέντων μέσων παραγωγής μπορεί να ιδωθεί ως η δύναμη του κεφαλαίου ως χρηματικής μορφής. 42 Τόσο το Απόλυτο του Χέγκελ, όσο και το κεφάλαιο διατείνονται ότι η υπαγωγή της πραγματικότητας στην ιδεατότητα της μορφής τους σημαίνει ότι δημιούργησαν τον πλούτο του κόσμου, παρά ότι τον αναθεωρούν απλώς με την ιδιαίτερη μορφή επικύρωσής τους. Ο Μαρξ στη δεύτερη έκδοση του πρώτου τόμου του Κεφαλαίου γράφει: «Για τον Χέγκελ, η διαδικασία της σκέψης, την οποία με το όνομα Ιδέα μετασχηματίζει σε ανεξάρτητο υποκείμενο, είναι ο δημιουργός [demiurgos] του πραγματικού, το οποίο φιγουράρει μόνο ως η εξωτερική του εμφάνιση». 43 Το ελληνικό υπέδαφος της κριτικής αυτής του Χέγκελ από τον Μαρξ μπορεί να συνοψιστεί ως εξής: ο δημιουργός (demiurgos) δεν δημιουργεί τον κόσμο εκ του μηδενός αλλά διαμορφώνει το αρχέγονο χάος σε κόσμο (cosmos) μέσω της εμφύσησης σε αυτό μιας λογικής τάξης. Ο Μαρξ συνεχίζει λέγοντας ότι ο Χέγκελ χρειάζεται να αναστραφεί προκειμένου να στηριχτεί στα πόδια του. Η άποψή μου είναι ότι το κεφάλαιο επίσης βρίσκεται με το κεφάλι στη γη και επομένως ισχύει και εδώ η ίδια κριτική. Το πνεύμα του κεφαλαίου είναι ισοδύναμο με τον δημιουργό (demiurgos). Είναι ένα «Υποκείμενο» («Subjekt») που κατέχει την υλική παραγωγή. Σε απόκριση στο καθεστώς αλήθειας που επιβάλλει η μορφή του κεφαλαίου ως αυτο αξιοποιούμενης μορφής, τίθεται στην ημερήσια διάταξη η αποδόμησή της, που επιβάλλει το κεφάλαιο σε όλα όσα είναι πραγματικά κάτι άλλο πέραν αυτού. Ωστόσο, πρέπει να δώσουμε όλο της το βάρος στην πραγματική υπαγωγή της γης και της εργασίας που πέτυχε το κεφάλαιο. Το κεφάλαιο είναι ένα υποκείμενο, 44 απέναντί του βρίσκεται η ζωντανή εργασία, ωστόσο στην κεφαλαιακή σχέση αυτή η ζωντανή εργασία είναι αυτοαποξενωμένη. Ο Μαρξ γράφει στα Grundrisse: «[Η εργασία] προϋποτίθεται αντικειμενικά, ωστόσο προϋποθέτει την αντικειμενικότητά της ως τη μη ύπαρξή της, ή ως την ύπαρξη της μη ύπαρξής της την ύπαρξη του κεφαλαίου». 45 Η αυτοκατάφαση του κεφαλαίου και η αυτοάρνηση της εργασίας είναι ταυτόσημες, διακρινόμενες μόνον ως αμοιβαία προϋποτιθέμενες βαθμίδες. Ωστόσο, η «κεφαλαιακή σχέση» αποκαλείται σωστά έτσι (το κεφάλαιο είναι τόσο μέρος όσο και όλον) εφόσον αυτοεπιβεβαιώνεται, ενώ η εργασία αναπαράγεται ως το άνευ ιδιοκτησίας άλλο του κεφαλαίου (αντιστροφή του νόμου της ιδιοποίησης). Ενώ καταργείται η λογική της διαφοράς, παραμένει μια εγγενής πηγή κριτικής. Αυτό δεν οφείλεται στο ότι η «πραγματική» εργασία είναι τα πάντα και το κεφάλαιο δεν είναι τίποτα, 46 αλλά στο ότι η αναμόρφωση της ανθρώπινης πραγματικότητας της εργασιακής διαδικασίας από την απάνθρωπη μορφή του κεφαλαίου δημιουργεί μια ανεστραμμένη πραγματικότητα. Η «αληθής» και η «ψευδής» οντολογία του κεφαλαίου συνυπάρχουν. Υπάρχει μια παραλληλία μεταξύ των θεωρητικών προτάσεων της χεγκελιανής Ιδέας και της Ιδέας του κεφαλαίου. Ως απόλυτη μορφή, και οι δύο διατείνονται ότι είναι η συνολική πραγματικότητα, επειδή το σύνολο του περιεχομένου τίθεται ως ο εαυτός του υπό ένα άλλο σχήμα. Οι κριτικές απέναντι σ αυτές τις θεωρητικές προτάσεις είναι επίσης παράλληλες. Στον Χέγκελ, το φιλοσοφικό λάθος έγκειται στη σύζευξη λογικής και πραγματικότητας, όπου ο Χέγκελ προσλαμβάνει το «θετικό» υλικό εμπειρικά και το υποτάσσει στα λογικά του σχήματα (παρότι βεβαίως δεν λέει ότι ενεργεί έτσι), ως εάν, κατά κάποιο μυστήριο τρόπο, τα τελευταία ερμηνεύουν τη φύση του πρώτου. Όσον αφορά τον ισχυρισμό του κεφαλαίου ότι αποτελεί τον δημιουργό του «πλούτου», το λάθος εδώ πηγάζει από την υποταγή του υλικού μεταβολισμού στις μορφές της αξίας. Στην πραγματικότητα, η υλική ιδιαιτερότητα της αξίας χρήσης, ιδίως αυτής της εργασιακής δύναμης, έχει οικονομική προσδιορισιμότητα. Συμπεράσματα Σύμφωνα με τον Χέγκελ, «η ελεύθερη Έννοια [ ] αυτοπροσδιορίζεται και μ αυτό τον τρόπο καθίσταται αληθής». 47 Το αποτέλεσμα είναι ότι η Ιδέα είναι «το Σελίδα 7 / 15

8 Υποκείμενο-Αντικείμενο, ως ενότητα ιδεατού και πραγματικού». 48 Θεωρώ ότι μια τέτοια ενότητα ιδεατού και πραγματικού προβάλλεται στην Ιδέα του Κεφαλαίου. Αν αυτή επιτυγχάνει, αυτό είναι αποτέλεσμα της δικής της κίνησης, της παραγωγής κεφαλαίου μέσω του κεφαλαίου. Το κεφάλαιο παράγει κεφάλαιο μέσω της υπόταξης/υπαγωγής ανθρώπινων και φυσικών δυνάμεων, τυπικά (μισθός/πρόσοδος) αλλά σ έναν μεγάλο βαθμό και «πραγματικά». Ωστόσο, παρά τον συνεχή μετασχηματισμό της παραγωγικής διαδικασίας καθώς αυτή υπάγεται πραγματικά στο κεφάλαιο, παραμένει γεγονός ότι το κεφάλαιο δεν μπορεί να θεωρεί ότι παράγει όλες τις συνθήκες ύπαρξής του. Μπορούμε να πούμε ότι το ζήτημα εδώ είναι απλώς η τυχαία συγκεκριμένη ποικιλότητα, που περικλείεται στη λογική του συστήματος. Ωστόσο η ζωντανή εργασία είναι απείθαρχη απέναντι σε μια τέτοια υπαγωγή της στη λογική του κεφαλαίου. Η ιδιοποίηση της εργασίας είναι προβληματική γιατί δυνητικά οι εργαζόμενοι θέτουν δικούς τους στόχους προς πραγματοποίηση. Δεν μπορούν να θεωρηθούν «ανθρώπινοι πόροι» χωρίς καμιά διαφορά αρχής από τους άλλους «φυσικούς πόρους» που εκμεταλλεύεται το κεφάλαιο. Στη σημερινή εποχή, η Ιδέα του κεφαλαίου πραγματώθηκε. Το κατά πόσο αυτό που υπερβαίνει το περιεχόμενό του θα παραμένει για πάντα περιθωριακό είναι κάτι για το οποίο θα αποφασίσει το μέλλον. Βιβλιογραφία Arthur C.J. (2002), The New Dialectic and Marx's Capital, Leiden: Brill. Arthur C.J. (2003), «Κεφάλαιο και εργασία», Θέσεις 82: και Arthur C.J. (2006), «Η έννοια του χρήματος», Θέσεις 95: και Arthur C.J. (2006), «A Guide to Marx's Grundrisse in English», Hegel G.W.F. (1969), The Science of Logic, μτφρ. A.V. Miller, London: George Allen & Unwin. Hegel G.W.F. (1991), The Encyclopaedia Logic, μτφρ. Geraets T.F. et al., Indianapolis: Hackett. Marx Κarl, Manuscripts Marx Karl ( ), «Grundrisse der Kritik der Politischen Okonomie (Rohentwurf)», στο Okonomische Manuskripte 1857/58, Marx-Engels Gesamtausgabe (MEGA), Abteilung II, Band 1, Teil 1-2., Berlin: Dietz-Verlag. Σελίδα 8 / 15

9 Marx Karl ( ), «Outlines of the Critique of Political Economy (Rough Draft of )», στο «Economic Manuscripts of », Karl Marx and Frederick Engels, Collected Works, Volume 28-29, London: Lawrence and Wishart. Marx Κarl, Manuscripts Marx Karl ( ), Zur Kritik der Politischen Okonomie (Manuskript ), Marx-Engels Gesamtausgabe (MEGA), Abteilung II, Band 3, Teil 1-6, Berlin: Dietz-Verlag. Marx Karl ( ), «Economic Manuscript of », στο Karl Marx and Frederick Engels, Collected Works, Volume 30-34, London: Lawrence and Wishart. Marx Κarl, Manuscripts Marx Karl (1988), «Sechstes Kapitel. Resultate des unmittelbare Produktionsprozesses», στο Okonomische Manuskripte , Marx-Engels Gesamtausgabe (MEGA), Abteilung II, Band 4, Teil 1, Berlin: Dietz-Verlag. Marx Karl (1994), «Results of the Direct Production Process», στο Karl Marx and Frederick Engels, Collected Works, Volume 34, London: Lawrence and Wishart. Marx Karl, Capital I (1867, 1872, 1887). Marx Karl (1983), Das Kapital, Erster Band 1867: Karl Marx and Friedrich Engels Gesamtausgabe (MEGA), Abteilung, Band 5, Berlin: Dietz-Verlag. Marx Karl (1987), Das Kapital, Erster Band 1872: Karl Marx and Friedrich Engels Gesamtausgabe (MEGA), Abteilung II, Band 6, Berlin: Dietz-Verlag. Marx Karl (1990), Capital, Volume I, 1887: Karl Marx and Friedrich Engels Gesamtausgabe (MEGA), Abteilung II, Band 9, Berlin: Dietz Verlag. Σελίδα 9 / 15

10 1.Στο κείμενο αυτό, που γράφτηκε ειδικά για την παρούσα έκδοση, θα στηριχθεί η εισήγηση του συγγραφέα στο συνέδριο του οργανώνουν οι Θέσεις στο Ε.Μ. Πολυτεχνείο, στο διάστημα Σεπτεμβρίου 2007, με αφορμή την έκδοση του 100ού τεύχους του περιοδικού. 2Marx Karl, Das Kapital, Erster Band 1867: Marx-Engels Gesamtausgabe (MEGA) II / 5, σ Marx Κarl, Manuscripts Marx Karl «Grundrisse der Kritik der Politischen Okonomie (Rohentwurf)», στο Okonomische Manuskripte 1857/58, Marx-Engels Gesamtausgabe (MEGA), Abteilung II Band 1 Teil 1-2., Berlin: Dietz-Verlag, Marx Karl, «Outlines of the Critique of Political Economy (Rough Draft of )», σε Economic Manuscripts of , Karl Marx and Frederick Engels, Collected Works, τ , London: Lawrence and Wishart, (Σχετικά με τους λόγους για τους οποίους προτιμώ αυτή τη μετάφραση των Grundrisse σε σχέση με εκείνη του Nicolaus, κάτι που μπορεί να ενδιαφέρει όσους χρησιμοποιούν το κείμενο στα αγγλικά, βλ. «A Guide to Marx's Grundrisse in English», at: ) Marx Κarl, Manuscripts Marx Karl, Zur Kritik der Politischen Okonomie (Manuskript ), Marx-Engels Gesamtausgabe (MEGA), Abteilung II, Band 3, Teil 1-6, Berlin: Dietz-Verlag, Marx Karl, «Economic Manuscript of », στο Karl Marx and Frederick Engels, Collected Works Volume 30-34, London: Lawrence and Wishart, Marx, Karl, «Results of the Direct Production Process», στο Karl Marx and Frederick Engels, Collected Works, Volume 34, London: Lawrence and Wishart, Βλ Arthur C. J. (2002), The New Dialectic and Marx's Capital, Leiden: Brill Manuscripts: MEGA II/3.1 σ. 32 κε.; MEGA II/3.6 σ κε.; CW 30 σ. 92 κε.; CW 34 σ. 93 κε. 6MEGA II/3.5, σ , CW 33, σ MEGA II/3.6, σ. 2131, CW 34, σ. 95. Σελίδα 10 / 15

11 8MEGA II/3.1, σ. 28, CW 30 σ MEGA II/3.1, σ. 59, CW 30, σ MEGA II/3.1, σ. 63, CW 30, σ MEGA II/3.1, σ. 49, CW 30, σ MEGA II/3.1, σ. 84, CW 30, σ Results...: MEGA II/4.1, σ. 63, CW 34, σ Ms: MEGA II/3.1, σ. 92, CW 30, σ MEGA II/3.1, σ. 92, CW 30, σ MEGA II/3.1, σ. 83, CW 30, σ. 92. Σελίδα 11 / 15

12 17MEGA II/3.1, σ. 235, CW 30, σ MEGA II/3.1, σ. 235, CW 30, σ MEGA II/3.1, σ. 237, CW 30, σ MEGA II/3.1, σ. 253, CW 30, σ MEGA II/3.1, σ. 254, CW 30, σ MEGA II/3.1, σ. 254, CW 30, σ MEGA II/3.6, σ. 2130, CW 34, σ MEGA II/3.6, σ. 2142, CW 34, σ Εδώ επωφελούμαι από το πιο κομψό προσχέδιο των Results... : MEGA II/4.1, σ. 105, CW 34, σ Σελίδα 12 / 15

13 26 Grundrisse: MEGA II/1.2, σ. 573, CW 29, σ Ms: MEGA II/3.6, σ , CW 34, σ Grundrisse : MEGA II/1.2, σ. 571, CW 29, σ MEGA II/1.2, σ. 573, CW 29, σ Capital, Vol. I 1887, MEGA II/9, σ «Results...»: MEGA II/4.1, σ. 123, CW 34, σ MEGA II/4.1, σ. 123, CW 34, σ M anuscripts : MEGA II/3.1, σ. 90, CW 30, σ «Results...»: MEGA II/4.1, σ. 126, CW 34, σ Σελίδα 13 / 15

14 35Βλ. Arthur C. J. (2006), «Η έννοια του χρήματος», Θέσεις 95: 37-45, και 36 Das Kapital, Band I, MEGA II/5, σ. 31, όπου παρατίθεται η διατύπωση του Hegel: «Η Έννοια, που αρχικά είναι μόνο υποκειμενική, αντικειμενοποιείται μέσα από την ίδια της τη δράση χωρίς τη συνδρομή μιας εξωτερικής ύλης ή ουσίας». Hegel G.W.F., The Encyclopaedia Logic, Trans. Geraets T.F. et al., Indianapolis: Hackett, 1991, σ προσθ. Αυτή η αναφορά στον Χέγκελ υπάρχει μόνο στην πρώτη έκδοση του Κεφαλαίου. 37Hegel G.W.F., The Science of Logic, trans. A.V. Miller, London: George Allen & Unwin, 1969, σ. 628, Encyclopaedia Logic, ό.π., Hegel G.W.F., The Science of Logic, ό.π., σ Στο ίδιο, σ Στο ίδιο, σ Grundrisse : MEGA II/1.2, σ. 530, CW 29 σ Βλ. Marx s Grundrisse : MEGA II/1.1, σ. 228, CW 28, σ. 235, MEGA II/1.2, σ. 574, CW 29, σ Das Kapital, Erster Band 1872, MEGA II/6, Nachwort, σ. 709, Capital, Vol. I 1887, MEGA II/9, σ. 24. Σελίδα 14 / 15

15 44.Όπως και το χεγκελιανό υποκείμενο, το κεφάλαιο υποκείμενο δεν είναι τίποτα άλλο από τη συνεχή διαδικασία της παραγωγής του, χωρίς καμιά αρχή ή αποτέλεσμα. 45 Grundrisse : MEGA II 1.2, σ. 363, CW 28, σ Arthur C.J. (2003), «Κεφάλαιο και εργασία», Θέσεις 82 και 47Hegel G.W.F., The Encyclopaedia Logic, ό.π., παρ Στο ίδιο, παρ Σελίδα 15 / 15

Κεφάλαιο και κράτος: Από τα Grundrisse στο Κεφάλαιο και πίσω πάλι

Κεφάλαιο και κράτος: Από τα Grundrisse στο Κεφάλαιο και πίσω πάλι Κεφάλαιο και κράτος: Από τα Grundrisse στο Κεφάλαιο και πίσω πάλι Γιώργος Οικονομάκης geconom@central.ntua.gr Μάνια Μαρκάκη maniam@central.ntua.gr Συνεργασία: Φίλιππος Μπούρας Κομβικό-συστατικό στοιχείο

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Αξίες και τιμές παραγωγής. Η σχέση μεταξύ του 1ου και του 3ου τόμου του «Κεφαλαίου» Γιώργος Σταμάτης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Αξίες και τιμές παραγωγής. Η σχέση μεταξύ του 1ου και του 3ου τόμου του «Κεφαλαίου» Γιώργος Σταμάτης Άξιες και τιμές παραγωγής: Η σχέση μεταξύ του 1ου και του 3ου τόμου του «Κεφαλαίου» του Γιώργου Σταμάτη 1. Εισαγωγή Σκοπός μας δεν είναι να δείξουμε απλώς, ότι μεταξύ του 1ου και του 3ου τόμου του «Κεφαλαίου»

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Η έννοια του χρήματος Christopher J. Arthur

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Η έννοια του χρήματος Christopher J. Arthur Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣτου μετάφραση Χρήστος Βαλλιάνος Παρ όλο που το χρήμα έχει πάντα μια υλική ύπαρξη, η οντολογική του κατανόηση παραμένει δύσκολη. Στο παρόν άρθρο υποστηρίζουμε τη θέση ότι η έννοια του

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Η θέση της «κυκλοφορίας» στην αναπαραγωγή του οικονομικού συστήματος... Γιώργος Σταμάτης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Η θέση της «κυκλοφορίας» στην αναπαραγωγή του οικονομικού συστήματος... Γιώργος Σταμάτης Η θέση της "κυκλοφορίας" στην αναπαραγωγή του οικονομικού συστήματος και στην παραγωγή υπεραξίας και κέρδουςτου Γιώργου Σταμάτη Είναι ευρέως δεδομένη η άποψη, ότι, κατά τον Μαρξ, ο τομέας της «κυκλοφορίας»,

Διαβάστε περισσότερα

Περί της έννοιας της άρνησης στη διαλεκτική*

Περί της έννοιας της άρνησης στη διαλεκτική* 2 Περί της έννοιας της άρνησης στη διαλεκτική* Πιστεύω, σ αυτό είμαστε όλοι σύμφωνοι, ότι ο προσδιορισμός του περιεχομένου της παρούσης ιστορικής περιόδου και, ειδικά, η ανάπτυξη του ύστερου καπιταλισμού

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Συγκρουσιακές Θεωρήσεις Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 5ο (σελ. 128 136) Οι θέσεις του Althusser Οι θέσεις του Gramsci 2 Karl Marx (1818-1883)

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ. 1.Στόχοι της εργασίας. 2. Λέξεις-κλειδιά ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ. 1.Στόχοι της εργασίας. 2. Λέξεις-κλειδιά ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42 2 Η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 2012-2013 ΘΕΜΑ: «Να συγκρίνετε τις απόψεις του Βέμπερ με αυτές του Μάρξ σχετικά με την ηθική της

Διαβάστε περισσότερα

Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης»

Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης» ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΚΑΝΙΑΤΣΑΣ' Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης» Α. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Το θέμα του συνεδρίου, Ήέες πόλεις πάνω σε παλιές", είναι θέμα με πολλές

Διαβάστε περισσότερα

Οικονομική Κοινωνιολογία

Οικονομική Κοινωνιολογία Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης Εαρινό Εξάμηνο 2016-17 Οικονομική Κοινωνιολογία Διδάσκων: Δημήτρης Λάλλας Μαρξική Οικονομική Κοινωνιολογία: Ο καπιταλισμός στη σκέψη του Καρλ

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Τεχνολογική εξέλιξη και τάση του ποσοστού κέρδους στον Μαρξ Γιώργος Σταμάτης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Τεχνολογική εξέλιξη και τάση του ποσοστού κέρδους στον Μαρξ Γιώργος Σταμάτης Τεχνολογική εξέλιξη και τάση του ποσοστού κέρδους στον Karl Marxτον Γιώργου Σταμάτη Ακόμη και σ' αυτούς, που δεν έχουν ασχοληθεί με την οικονομική θεωρία του Μαρξ είναι γνωστός ο μαρξικός νόμος της πτωτικής

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 2

ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 2 ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 2 Η ιστορία της φιλοσοφίας από την Αρχαία Ελλάδα μέχρι σήμερα μπορεί να θεωρηθεί ως μια διαδικασία αναζήτησης μιας απάντησης στο ερώτημα, «τι είναι γνώση;» Οι Δυτικοί φιλόσοφοι

Διαβάστε περισσότερα

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804)

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804) ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ - ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΙΟΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ 1 ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804) (Η σύντομη περίληψη που ακολουθεί και η επιλογή των αποσπασμάτων από την πραγματεία του Καντ για την ανθρώπινη γνώση,

Διαβάστε περισσότερα

e-seminars Διοικώ 1 Επαγγελματική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων

e-seminars Διοικώ 1 Επαγγελματική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων e-seminars Πρωτοποριακή Συνεχής Επαγγελματική και Προσωπική Εκπαίδευση Επαγγελματική Βελτίωση Διοικώ 1 e Seminars Copyright Seminars & Consulting Page 1 Περιεχόμενα 1. Τι είναι «διοίκηση» 2. Η «διοίκηση»

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΓΝΩΣΗΣ. ΤΕΙ ΑΜΘ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΣ Γεώργιος Θερίου

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΓΝΩΣΗΣ. ΤΕΙ ΑΜΘ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΣ Γεώργιος Θερίου ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΓΝΩΣΗΣ ΤΕΙ ΑΜΘ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΣ Γεώργιος Θερίου ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 2 Η ιστορία της φιλοσοφίας από την Αρχαία Ελλάδα μέχρι σήμερα μπορεί να θεωρηθεί ως μια διαδικασία αναζήτησης

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Πολιτική Οικονομία

Εισαγωγή στην Πολιτική Οικονομία Εισαγωγή στην Πολιτική Οικονομία Εργασιακή Θεωρία της Αξίας του Μαρξ Σημειώσεις του Λευτέρη Τσουλφίδη Καθηγητή Τμήματος Οικονομικών Επιστημών Ο Νόμος της Αξίας του Μαρξ Ο καπιταλισμός ορίζεται ως το σύστημα

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 1 [Δείγμα σημειώσεων για την ύλη[ ]

Κεφάλαιο 1 [Δείγμα σημειώσεων για την ύλη[ ] Κεφάλαιο 1 [Δείγμα σημειώσεων για την ύλη[1.2-1.3] 1.2 Η Επιχείρηση 1.2.1 Εισαγωγικές έννοιες Η Σημασία της Επιχείρησης Η Επιχείρηση αποτελεί ένα στοιχείο της κοινωνίας μας, το ίδιο σημαντικό με την οικογένεια.

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Οι συνθήκες πραγματοποίησης της παραγωγής στην απλή αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου Παρασκευάς Παρασκευαΐδης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Οι συνθήκες πραγματοποίησης της παραγωγής στην απλή αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου Παρασκευάς Παρασκευαΐδης του Π, Παρασκευαίδη 1 1. Εισαγωγή Είναι γνωστό ότι στη μελέτη της θεωρίας της αναπαραγωγής που διατύπωσε ο Marx, η βαρύτητα έχει δοθεί στην «αξιοποίηση» τόσο θεωρητικά όσο και εμπειρικά της διευρυμένης

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Οι συνθήκες πραγματοποίησης της παραγωγής στην απλή αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου Παρασκευάς Παρασκευαΐδης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Οι συνθήκες πραγματοποίησης της παραγωγής στην απλή αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου Παρασκευάς Παρασκευαΐδης του Π, Παρασκευαίδη 1 1. Εισαγωγή Είναι γνωστό ότι στη μελέτη της θεωρίας της αναπαραγωγής που διατύπωσε ο Marx, η βαρύτητα έχει δοθεί στην «αξιοποίηση» τόσο θεωρητικά όσο και εμπειρικά της διευρυμένης

Διαβάστε περισσότερα

Η έννοια της αλλοτρίωσης στον Μαρξ: βάζοντας στο επίκεντρο τα Χειρόγραφα του

Η έννοια της αλλοτρίωσης στον Μαρξ: βάζοντας στο επίκεντρο τα Χειρόγραφα του Η έννοια της αλλοτρίωσης στον Μαρξ: βάζοντας στο επίκεντρο τα Χειρόγραφα του 1844. 1 Επιβλέποντες καθηγητές Περικλής Βαλλιάνος Γεράσιμος Κουζέλης Μιχάλης Σπουρδαλάκης Φιλοσοφικές πλευρές Η μαρξική έννοια

Διαβάστε περισσότερα

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΑΠΟΔΕΛΤΙΩΣΗ

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΑΠΟΔΕΛΤΙΩΣΗ Ημερομηνία 10/3/2016 Μέσο Συντάκτης Link http://www.in.gr Τζωρτζίνα Ντούτση http://www.in.gr/entertainment/book/interviews/article/?aid=1500064083 Νικόλ Μαντζικοπούλου: Το μυστικό για την επιτυχία είναι

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Κεφάλαιο και εργασία Christopher J. Arthur

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Κεφάλαιο και εργασία Christopher J. Arthur ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑ 1 του μετάφραση Χρήστος Βαλλιάνος Το άρθρο αυτό καταθέτει κάποιες εναλλακτικές -- σε σχέση με τις ορθόδοξες -- ερμηνείες του Μαρξ, σε διάφορα ζητήματα. Ενώ η κυρίαρχη θέση στη μαρξιστική

Διαβάστε περισσότερα

GEORGE BERKELEY ( )

GEORGE BERKELEY ( ) 42 GEORGE BERKELEY (1685-1753) «Ο βασικός σκοπός του Berkeley δεν ήταν να αμφισβητήσει την ύπαρξη των εξωτερικών αντικειμένων, αλλά να υποστηρίξει την άποψη ότι τα πνεύματα ήταν τα μόνα ανεξάρτητα όντα,

Διαβάστε περισσότερα

Περιληπτικά, τα βήματα που ακολουθούμε γενικά είναι τα εξής:

Περιληπτικά, τα βήματα που ακολουθούμε γενικά είναι τα εξής: Αυτό που πρέπει να θυμόμαστε, για να μη στεναχωριόμαστε, είναι πως τόσο στις εξισώσεις, όσο και στις ανισώσεις 1ου βαθμού, που θέλουμε να λύσουμε, ακολουθούμε ακριβώς τα ίδια βήματα! Εκεί που πρεπει να

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα σώματος και ψυχής κατά τον Max Scheler

Ενότητα σώματος και ψυχής κατά τον Max Scheler Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών Τμήμα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας Ακαδημαϊκό Έτος 2015-2016 Εαρινό Εξάμηνο Ενότητα σώματος και ψυχής κατά τον Max Scheler

Διαβάστε περισσότερα

Σημειώσεις Κοινωνιολογίας Κεφάλαιο 1 1

Σημειώσεις Κοινωνιολογίας Κεφάλαιο 1 1 Σημειώσεις Κοινωνιολογίας Κεφάλαιο 1 1 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ Γέννηση της κοινωνιολογίας Εφαρμογή της κοινωνιολογικής φαντασίας Θεμελιωτές της κοινωνιολογίας (Κοντ, Μαρξ, Ντυρκέμ, Βέμπερ) Κοινωνιολογικές

Διαβάστε περισσότερα

Περί της Ταξινόμησης των Ειδών

Περί της Ταξινόμησης των Ειδών Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Φυσικής 541 24 Θεσσαλονίκη Καθηγητής Γεώργιος Θεοδώρου Tel.: +30 2310998051, Ιστοσελίδα: http://users.auth.gr/theodoru Περί της Ταξινόμησης

Διαβάστε περισσότερα

Η σύγχρονη εργατική τάξη και το κίνημά της (2) Συντάχθηκε απο τον/την ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ Παρασκευή, 11 Σεπτέμβριος :57

Η σύγχρονη εργατική τάξη και το κίνημά της (2) Συντάχθηκε απο τον/την ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ Παρασκευή, 11 Σεπτέμβριος :57 Για την πληρέστερη κατανόηση της μεθοδολογίας, με την οποία γίνεται από το μαρξισμό ο διαχωρισμός της αστικής κοινωνίας στο σύνολό της σε τάξεις, είναι απαραίτητο να αναφέρουμε τον κλασικό ορισμό που έδωσε

Διαβάστε περισσότερα

Χρήστος Τερζίδης: Δεν υπάρχει το συναίσθημα της αυτοθυσίας αν μιλάμε για πραγματικά όνειρα

Χρήστος Τερζίδης: Δεν υπάρχει το συναίσθημα της αυτοθυσίας αν μιλάμε για πραγματικά όνειρα Χρήστος Τερζίδης: Δεν υπάρχει το συναίσθημα της αυτοθυσίας αν μιλάμε για πραγματικά όνειρα 21/04/2015 Το φως της λάμπας πάνω στο τραπέζι αχνοφέγγει για να βρίσκουν οι λέξεις πιο εύκολα το δρόμο τους μέσα

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι η Φιλοσοφία της Ιστορίας: Εξέλιξη της συνείδησης της ελευθερίας. (Αυτή δεν είναι αυστηρή και ιστορικά συνεχής.)

Τι είναι η Φιλοσοφία της Ιστορίας: Εξέλιξη της συνείδησης της ελευθερίας. (Αυτή δεν είναι αυστηρή και ιστορικά συνεχής.) Χέγκελ Γεννήθηκε το 1770. 19 χρονών όταν έγινε η Γαλλική Επανάσταση. Το 1806 έγινε η Μάχη της Ιένας, νίκη του Ναπολέοντα. Γαλλική κυριαρχια, 1806-1814. Φιλελευθεροποίηση, κατάργηση δουλοπαροικίας και λογοκρισίας.

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΡΟΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΓΡΑΨΟΥΜΕ ΜΙΑ ΚΑΛΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΡΟΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΓΡΑΨΟΥΜΕ ΜΙΑ ΚΑΛΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η Περίληψη είναι μικρής έκτασης κείμενο, με το οποίο αποδίδεται συμπυκνωμένο το περιεχόμενο ενός ευρύτερου κειμένου. Έχει σαν στόχο την πληροφόρηση των άλλων, με λιτό και περιεκτικό τρόπο, για

Διαβάστε περισσότερα

Διερευνητική μάθηση We are researchers, let us do research! (Elbers and Streefland, 2000)

Διερευνητική μάθηση We are researchers, let us do research! (Elbers and Streefland, 2000) Διερευνητική μάθηση We are researchers, let us do research! (Elbers and Streefland, 2000) Πρόκειται για την έρευνα που διεξάγουν οι επιστήμονες. Είναι μια πολύπλοκη δραστηριότητα που απαιτεί ειδικό ακριβό

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Β ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο 2.3 Η γένεση της οικονομικής σκέψης (Ξενοφών, Αριστοτέλης) 2.3 Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

«Αναμόρφωση Προπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών του τμήματος ΤΕΠΑΕΣ του Πανεπιστημίου Αιγαίου»

«Αναμόρφωση Προπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών του τμήματος ΤΕΠΑΕΣ του Πανεπιστημίου Αιγαίου» «Αναμόρφωση Προπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών του τμήματος ΤΕΠΑΕΣ του Πανεπιστημίου Αιγαίου» Η Πρακτική Άσκηση των φοιτητών / τριών στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΨΧ 00)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΨΧ 00) ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΨΧ 00) Πέτρος Ρούσσος ΔΙΑΛΕΞΗ 5 Έννοιες και Κλασική Θεωρία Εννοιών Έννοιες : Θεμελιώδη στοιχεία από τα οποία αποτελείται το γνωστικό σύστημα Κλασική θεωρία [ή θεωρία καθοριστικών

Διαβάστε περισσότερα

Ε Θ Ν Ι Κ Ο Μ Ε Τ Σ Ο Β Ι Ο Π Ο Λ Υ Τ Ε Χ Ν Ε Ι Ο

Ε Θ Ν Ι Κ Ο Μ Ε Τ Σ Ο Β Ι Ο Π Ο Λ Υ Τ Ε Χ Ν Ε Ι Ο Ε Θ Ν Ι Κ Ο Μ Ε Τ Σ Ο Β Ι Ο Π Ο Λ Υ Τ Ε Χ Ν Ε Ι Ο ΣΧΟΛΗ Α Ρ Χ Ι Τ Ε Κ Τ Ο Ν Ω Ν Μ Η Χ Α Ν Ι Κ Ω Ν Τ Ο Μ Ε Α Σ Π Ο Λ Ε Ο Δ Ο Μ Ι Α Σ Κ Α Ι Χ Ω Ρ Ο Τ Α Ξ Ι Α Σ Πατησίων 42, 10682 Αθήνα τηλ. 30(1) 772 3818

Διαβάστε περισσότερα

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΧΤΕΛΙΔΗΣ, ΥΒΟΝ ΚΟΣΜΑ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΧΤΕΛΙΔΗΣ, ΥΒΟΝ ΚΟΣΜΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παιδική ηλικία είναι ένα ζήτημα για το οποίο η κοινωνιολογία έχει δείξει μεγάλο ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 έως σήμερα βρίσκεται υπό εξέλιξη ένα πρόγραμμα

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική των Φυσικών Επιστημών Ενότητα 2: Βασικό Εννοιολογικό Πλαίσιο

Διδακτική των Φυσικών Επιστημών Ενότητα 2: Βασικό Εννοιολογικό Πλαίσιο Διδακτική των Φυσικών Επιστημών Ενότητα 2: Βασικό Εννοιολογικό Πλαίσιο Χρυσή Κ. Καραπαναγιώτη Τμήμα Χημείας Αντικείμενο και Αναγκαιότητα Μετασχηματισμός της φυσικοεπιστημονικής γνώσης στη σχολική της εκδοχή.

Διαβάστε περισσότερα

Η αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και

Η αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και Η αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση Μένη Τσιτουρίδου Τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης Παιδαγωγική Σχολή Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο

Διαβάστε περισσότερα

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Μια σύνοψη του Βιβλίου (ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ): Η πλειοψηφία θεωρεί πως η Νόηση είναι μια διεργασία που συμβαίνει στον ανθρώπινο εγκέφαλο.

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΡΟΣ ΙΙΙ: ΘΕΩΡΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ

ΜΕΡΟΣ ΙΙΙ: ΘΕΩΡΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΜΕΡΟΣ ΙΙΙ: ΘΕΩΡΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ Τεχνολογία και Συναρτήσεις Παραγωγής -H πλευρά της προσφοράς στην οικονομία μελετάει τη διαδικασία παραγωγής των αγαθών και υπηρεσιών που καταναλώνονται από τα

Διαβάστε περισσότερα

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΟΠΤΙΚΩΝ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ ΣΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΟΠΤΙΚΩΝ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ ΣΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΟΠΤΙΚΩΝ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ ΣΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ Οι μαθηματικές έννοιες και γενικότερα οι μαθηματικές διαδικασίες είναι αφηρημένες και, αρκετές φορές, ιδιαίτερα πολύπλοκες. Η κατανόηση

Διαβάστε περισσότερα

Σέλλινγκ (Friedrich Wilhelm Joseph Schelling )

Σέλλινγκ (Friedrich Wilhelm Joseph Schelling ) FRIEDRICH W. SCELLING ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΑ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ 1 Σέλλινγκ (Friedrich Wilhelm Joseph Schelling 1775-1854) (ΜΕΡΙΚΑ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΑ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ*) Από το φιλοσοφικό έργο του Σέλλινγκ "Η ΟΥΣΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ"

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Αποτελέσματα της άμεσης παραγωγικής διαδικασίας (απόσπασμα) Κάρλ Μαρξ

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Αποτελέσματα της άμεσης παραγωγικής διαδικασίας (απόσπασμα) Κάρλ Μαρξ Αποτελέσματα της άμεσης διαδικασίας παραγωγής (Τμήμα) του μετάφραση Ζαχαρίας Δεμαθάς Στο κείμενο που ακολουθεί παρουσιάζονται μεταφρασμένα τμήματα από το γνωστό ως «VI Κεφάλαιο - Αποτελέσματα της άμεσης

Διαβάστε περισσότερα

Μετάφραση και δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας (DGT/2013/TIPRs)

Μετάφραση και δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας (DGT/2013/TIPRs) Μετάφραση και δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας (DGT/2013/TIPRs) Τελική έκθεση Ιούλιος 2014 ΣΥΝΟΨΗ Σκοπός της μελέτης αυτής είναι να παρουσιάσει ορισμένα από τα κυριότερα ζητήματα που αφορούν τα δικαιώματα

Διαβάστε περισσότερα

Τίτλος: Power/ Knowledge: Selected interviews and other writings

Τίτλος: Power/ Knowledge: Selected interviews and other writings ACADEMIA ISSN, 2241-1402 http://hepnet.upatras.gr Volume 3, Number 1, 2013 BOOK REVIEW Τίτλος: Power/ Knowledge: Selected interviews and other writings 1972-1977 Συγγραφέας: M.Foucault Σελίδες: 288 Επιστημονική

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Η Συνδυαστική προσέγγιση του Basil Bernstein Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 13ο (σελ. 282 302) 2 Η συνδυαστική Προσέγγιση του Bernstein

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΩΡΙΑ ΠΕΡΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΟΡΓΑΝΩΣΙΑΚΗΣ ΓΝΩΣΗΣ. ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 3 Μέρος 2

ΘΕΩΡΙΑ ΠΕΡΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΟΡΓΑΝΩΣΙΑΚΗΣ ΓΝΩΣΗΣ. ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 3 Μέρος 2 ΘΕΩΡΙΑ ΠΕΡΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΟΡΓΑΝΩΣΙΑΚΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 3 Μέρος 2 Περιεχόμενο γνώσης και σπείρα γνώσης H καινοτομία αναδύεται όταν η άρρητη και η ρητή γνώση αλληλεπιδρούν. Η δημιουργία οργανωσιακής γνώσης

Διαβάστε περισσότερα

ΤΜΗΜΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΟΝΟΜΙΑΣ &

ΤΜΗΜΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΤΕΙ ΑΘΗΝΑΣ ΤΜΗΜΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ Τι είναι αρχείο; Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για να χαρακτηρίσουμε μια πληροφορία ως αρχειακή; Τι είναι αρχειονομία; Ποιος είναι ο αρχειονόμος;

Διαβάστε περισσότερα

Ηγεσία και Διοικηση. Αποτελεσματική Ηγεσία στο Χώρο της Εργασίας

Ηγεσία και Διοικηση. Αποτελεσματική Ηγεσία στο Χώρο της Εργασίας Ηγεσία και Διοικηση Αποτελεσματική Ηγεσία στο Χώρο της Εργασίας 1. Η έννοια της αποτελεσματικής ηγεσίας Είναι σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε πως η έννοια της ηγεσίας δεν είναι ταυτόσημη με τις έννοιες της

Διαβάστε περισσότερα

[ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΜΑΡΙΝΟΣ - ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ] ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΤΕΣΤ ΣΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ & ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΟΜΑΔΑ Α

[ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΜΑΡΙΝΟΣ - ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ] ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΤΕΣΤ ΣΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ & ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΟΜΑΔΑ Α ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΤΕΣΤ ΣΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ & ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΟΜΑΔΑ Α Στις παρακάτω προτάσεις, από Α.1. μέχρι και Α.5, να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της καθεμιάς και δίπλα του την

Διαβάστε περισσότερα

Μέθοδοι Έρευνας. Ενότητα 2.7: Τα συμπεράσματα. Βύρων Κοτζαμάνης ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

Μέθοδοι Έρευνας. Ενότητα 2.7: Τα συμπεράσματα. Βύρων Κοτζαμάνης ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Μέθοδοι Έρευνας Ενότητα 2.7: Τα συμπεράσματα Βύρων Κοτζαμάνης Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας & Περιφερειακής Ανάπτυξης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

4. Η τέχνη στο πλαίσιο της φιλοσοφίας του Χέγκελ για την ιστορία

4. Η τέχνη στο πλαίσιο της φιλοσοφίας του Χέγκελ για την ιστορία 4. Η τέχνη στο πλαίσιο της φιλοσοφίας του Χέγκελ για την ιστορία Α1. Ερωτήσεις γνώσης - κατανόησης 1. Πώς συλλαµβάνει ο Χέγκελ τη σχέση ιστορίας και πνεύµατος και ποιο ρόλο επιφυλάσσει στο πνεύµα; 2. Τι

Διαβάστε περισσότερα

Η τεχνολογία ως έκφανση των κοινωνικών σχέσεων εξουσίας σύμφωνα με τον Καρλ Μαρξ. 1. Το Κεφάλαιο του Καρλ Μαρξ ως κριτικό ερευνητικό πρόγραμμα

Η τεχνολογία ως έκφανση των κοινωνικών σχέσεων εξουσίας σύμφωνα με τον Καρλ Μαρξ. 1. Το Κεφάλαιο του Καρλ Μαρξ ως κριτικό ερευνητικό πρόγραμμα Η τεχνολογία ως έκφανση των κοινωνικών σχέσεων εξουσίας σύμφωνα με τον Καρλ Μαρξ 1. Το Κεφάλαιο του Καρλ Μαρξ ως κριτικό ερευνητικό πρόγραμμα του Γιάννη Μηλιού Το συγγραφικό έργο του Μαρξ (εν μέρει σε

Διαβάστε περισσότερα

6 ο ΜΑΘΗΜΑ Έλεγχοι Υποθέσεων

6 ο ΜΑΘΗΜΑ Έλεγχοι Υποθέσεων 6 ο ΜΑΘΗΜΑ Έλεγχοι Υποθέσεων 6.1 Το Πρόβλημα του Ελέγχου Υποθέσεων Ενός υποθέσουμε ότι μία φαρμακευτική εταιρεία πειραματίζεται πάνω σε ένα νέο φάρμακο για κάποια ασθένεια έχοντας ως στόχο, τα πρώτα θετικά

Διαβάστε περισσότερα

Λογική. Μετά από αυτά, ορίζεται η Λογική: είναι η επιστήμη που προσπαθεί να εντοπίσει και να αναλύσει τους καθολικούς κανόνες της νόησης.

Λογική. Μετά από αυτά, ορίζεται η Λογική: είναι η επιστήμη που προσπαθεί να εντοπίσει και να αναλύσει τους καθολικούς κανόνες της νόησης. Λογική Εισαγωγικά, το ζήτημα της Λογικής δεν είναι παρά η άσκηση 3 δυνάμεων της νόησης: ο συλλογισμός, η έννοια και η κρίση. Ακόμη και να τεθεί θέμα υπερβατολογικό αναφορικά με το ότι πρέπει να αποδειχθεί

Διαβάστε περισσότερα

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ. Ενότητα 3: Δισσοί Λόγοι. Παρούσης Μιχαήλ. Τμήμα Φιλοσοφίας

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ. Ενότητα 3: Δισσοί Λόγοι. Παρούσης Μιχαήλ. Τμήμα Φιλοσοφίας ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Ενότητα 3: Δισσοί Λόγοι Παρούσης Μιχαήλ Τμήμα Φιλοσοφίας 1 Σκοποί της ενότητας 1. Δισσοί λόγοι: τί σημαίνει έχω δίκιο ή άδικο 2. Δίκαιο και εξουσία 1.Τί σημαίνει έχω δίκιο ή άδικο

Διαβάστε περισσότερα

Αρχές Φιλοσοφίας Β Λυκείου Τράπεζα Θεμάτων: 2 ο κεφάλαιο «Κατανοώντας τα πράγματα»

Αρχές Φιλοσοφίας Β Λυκείου Τράπεζα Θεμάτων: 2 ο κεφάλαιο «Κατανοώντας τα πράγματα» Αρχές Φιλοσοφίας Β Λυκείου Τράπεζα Θεμάτων: 2 ο κεφάλαιο «Κατανοώντας τα πράγματα» Α] Ασκήσεις κλειστού τύπου (Σωστό Λάθος) Για τον Πλάτωνα οι καθολικές έννοιες, τα «καθόλου», δεν είναι πράγματα ξεχωριστά

Διαβάστε περισσότερα

Φροντιστήρια Εν-τάξη Σελίδα 1 από 5

Φροντιστήρια Εν-τάξη Σελίδα 1 από 5 ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : Νεοελληνική Γλώσσα / Γ ΕΠΑΛ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 03/01/2018 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1. Μη λογοτεχνικό κείμενο Α1. Πρόταση 1. Η λέξη πρόοδος ισοδυναμεί με βελτίωση της ζωής σε όλους τους τομείς. Σωστό/ Λάθος

Διαβάστε περισσότερα

Η έννοια του Management: εµπεριέχει δύο βασικές λειτουργίες, την οργάνωση και τη διοίκηση, καθώς και µια βοηθητική, τον έλεγχο.

Η έννοια του Management: εµπεριέχει δύο βασικές λειτουργίες, την οργάνωση και τη διοίκηση, καθώς και µια βοηθητική, τον έλεγχο. Η έννοια του Management: εµπεριέχει δύο βασικές λειτουργίες, την οργάνωση και τη διοίκηση, καθώς και µια βοηθητική, τον έλεγχο. Η έννοια της οργάνωσης: ως ενέργεια: ρύθµιση των σχέσεων ανάµεσα στα µέλη

Διαβάστε περισσότερα

Από το σχολικό εγχειρίδιο: Αρχές οργάνωσης και διοίκησης επιχειρήσεων και υπηρεσιών, Γ Γενικού Λυκείου, 2012

Από το σχολικό εγχειρίδιο: Αρχές οργάνωσης και διοίκησης επιχειρήσεων και υπηρεσιών, Γ Γενικού Λυκείου, 2012 Από το σχολικό εγχειρίδιο: Αρχές οργάνωσης και διοίκησης επιχειρήσεων και υπηρεσιών, Γ Γενικού Λυκείου, 2012 Εισαγωγή στη Συστημική Προσέγγιση Η συστημική προσέγγιση είναι ο τρόπος σκέψης ή η οπτική γωνία

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ MANAGEMENT ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ. Ορισμοί

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ MANAGEMENT ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ. Ορισμοί Ορισμοί Ηγεσία είναι η διαδικασία με την οποία ένα άτομο επηρεάζει άλλα άτομα για την επίτευξη επιθυμητών στόχων. Σε μια επιχείρηση, η διαδικασία της ηγεσίας υλοποιείται από ένα στέλεχος που κατευθύνει

Διαβάστε περισσότερα

Η λειτουργία της Οργάνωσης Σημαίνει τη διαδικασία δημιουργίας μιας οργανωτικής δομής

Η λειτουργία της Οργάνωσης Σημαίνει τη διαδικασία δημιουργίας μιας οργανωτικής δομής ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΣΙΩΡΟΣ ΜΑΥΡΙΑΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2016 Η λειτουργία της Οργάνωσης Σημαίνει τη διαδικασία δημιουργίας μιας οργανωτικής δομής Ο όρος Οργανωτική Δομή Περιγράφει

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ

ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ Κεφάλαιο 1 ο : Βασικές Οικονομικές Έννοιες ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΝΙΚΟΛΑΟΣ Χ. ΤΖΟΜΑΚΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ Πολιτική Οικονομία (Οικονομική Επιστήμη) είναι η επιστήμη που μελετά τα οικονομικά προβλήματα

Διαβάστε περισσότερα

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές;

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ; τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ποια είναι η σχέση των πεποιθήσεών μας με την πραγματικότητα, για να είναι αληθείς και

Διαβάστε περισσότερα

ηµόσια ιδιοκτησία και Κοινοκτηµοσύνη

ηµόσια ιδιοκτησία και Κοινοκτηµοσύνη Άντον Πάννεκουκ ηµόσια ιδιοκτησία και Κοινοκτηµοσύνη Πηγή:http://sites.google.com/site/syrizaorizontia/in-thenews/ademosieutastaellenikaarthratouantonpanekouk ( ηµοσιεύτηκε στο περιοδικό Western Socialist,

Διαβάστε περισσότερα

Η ΠΡΑΞΗ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ PAULO FREIRE

Η ΠΡΑΞΗ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ PAULO FREIRE PAULO FREIRE Η ΠΡΑΞΗ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ (απόσπασμα από το βιβλίο: Για μια Απελευθερωτική Αγωγή, Ανθολόγηση Παιδαγωγικών Κειμένων, Κέντρο Μελετών Αυτομόρφωσης, Αθήνα, 1985, Μτφ. Μιχάλης Κατσούλης) H μελέτη είναι

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα. Earl Babbie. Κεφάλαιο 1. Βασικές αρχές 1-1

Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα. Earl Babbie. Κεφάλαιο 1. Βασικές αρχές 1-1 Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα Earl Babbie Κεφάλαιο 1 Βασικές αρχές 1-1 Σύνοψη κεφαλαίου Αναζητώντας την πραγματικότητα Τα θεμέλια της κοινωνικής επιστήμης Η διαλεκτική της κοινωνικής έρευνας Σχέδιο ερευνητικής

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα. Earl Babbie. Κεφάλαιο 2. Έρευνα και θεωρία 2-1

Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα. Earl Babbie. Κεφάλαιο 2. Έρευνα και θεωρία 2-1 Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα Earl Babbie Κεφάλαιο 2 Έρευνα και θεωρία 2-1 Σύνοψη κεφαλαίου Μερικά παραδείγματα της κοινωνικής επιστήμης Επιστροφή σε δύο συστήματα λογικής Παραγωγική συγκρότηση θεωρίας

Διαβάστε περισσότερα

Έννοιες Φυσικών Επιστημών Ι

Έννοιες Φυσικών Επιστημών Ι Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Έννοιες Φυσικών Επιστημών Ι Ενότητα 3: Εναλλακτικές όψεις της επιστήμης που προβάλλονται στην εκπαίδευση Σπύρος Κόλλας (Βασισμένο στις σημειώσεις του

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Διοίκηση Επιχειρήσεων Έννοια του Μάνατζμεντ Ικανότητες των Μάνατζερ Στόχοι του Μάνατζμεντ Βασικές Λειτουργίες του Μάνατζμεντ Σχεδιασμός Οργάνωση Διεύθυνση Έλεγχος Εφαρμογή του Μάνατζμεντ

Διαβάστε περισσότερα

Πρώτη ενότητα: «Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ»

Πρώτη ενότητα: «Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ» Πρώτη ενότητα: «Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ» Επιχειρηματίας είναι ο άνθρωπος που κινητοποιεί τους απαραίτητους πόρους και τους εκμεταλλεύεται παραγωγικά για την υλοποίηση μιας επιχειρηματικής ευκαιρίας με σκοπό

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ Για τον Αριστοτέλη, όλες οι ενέργειες των ανθρώπων γίνονται για κάποιο τέλος, δηλαδή για κάποιο σκοπό που είναι ο ανώτερος όλων των αγαθών, την ευδαιμονία. Σύμφωνα

Διαβάστε περισσότερα

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Αναπτυξιακή Ψυχολογία Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Θέματα διάλεξης Η σημασία της αυτοαντίληψης Η φύση και το περιεχόμενο της αυτοαντίληψης Η ανάπτυξη της αυτοαντίληψης Παράγοντες

Διαβάστε περισσότερα

1. Σκοπός της οικονομικής ανάπτυξης είναι η αύξηση του εισοδήματος των εργαζομένων.

1. Σκοπός της οικονομικής ανάπτυξης είναι η αύξηση του εισοδήματος των εργαζομένων. ΑΘ. ΧΑΡΙΤΩΝΙΔΗΣ : ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΕΠΑΛ 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο : ΒΑΣΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ 1.1. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΩΣΤΟΥ ΛΑΘΟΥΣ Στις παρακάτω ερωτήσεις να σημειώσετε το χαρακτηρισμό Σ (σωστό) ή Λ (λάθος). 1.

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΔΗΜΟΣ ΝΟΤΙΑΣ ΚΥΝΟΥΡΙΑΣ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ ΓΙΑ ΤΟ ΔΗΜΟ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ

Ο ΔΗΜΟΣ ΝΟΤΙΑΣ ΚΥΝΟΥΡΙΑΣ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ ΓΙΑ ΤΟ ΔΗΜΟ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Ο ΔΗΜΟΣ ΝΟΤΙΑΣ ΚΥΝΟΥΡΙΑΣ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ ΓΙΑ ΤΟ ΔΗΜΟ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ ΕΛΕΝΗ ΜΑΙΣΤΡΟΥ 1 Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΩΣ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

[Υπόδειξη: Τα αγαθά που χάνουν την υλική τους υπόσταση και τις ιδιότητες τους μετά την πρώτη χρήση τους ονομάζονται καταναλωτά.]

[Υπόδειξη: Τα αγαθά που χάνουν την υλική τους υπόσταση και τις ιδιότητες τους μετά την πρώτη χρήση τους ονομάζονται καταναλωτά.] ΕΡΓΑΣΙΕΣ 1 ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 1 η Ομάδα: Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής 1. Η χρησιμότητα της Πολιτικής Οικονομίας είναι κυρίως: α) Η δυνατότητα που μας παρέχει να επεμβαίνουμε στο οικονομικό σύστημα για να βελτιώνουμε

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 21

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 21 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, η ραγδαία αύξηση της διαθεσιμότητας των παρεχόμενων πληροφοριών σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας (επαγγελματικούς και μη), σε συνδυασμό

Διαβάστε περισσότερα

Νοητική Διεργασία και Απεριόριστη Νοημοσύνη

Νοητική Διεργασία και Απεριόριστη Νοημοσύνη (Επιφυλλίδα - Οπισθόφυλλο). ΜΙΑ ΣΥΝΟΨΗ Η κατανόηση της νοητικής διεργασίας και της νοητικής εξέλιξης στην πράξη απαιτεί τη συνεχή και σε βάθος αντίληψη τριών σημείων, τα οποία είναι και τα βασικά σημεία

Διαβάστε περισσότερα

Νεοελληνική Γλώσσα Β Λυκείου

Νεοελληνική Γλώσσα Β Λυκείου ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ 2014-2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΚΩΔΙΚΟΣ ΘΕΜΑΤΟΣ: 17448 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: Νεοελληνική Γλώσσα Β Λυκείου ΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: Κατσικογιώργου Ειρήνη Θέματα Α. Στο κείμενο καταγράφονται τα χαρακτηριστικά του δημοσιογραφικού

Διαβάστε περισσότερα

www.synodoiporos,weebly.com Page 1

www.synodoiporos,weebly.com Page 1 ΓΡΑΦΟΝΤΑΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Σε πρώτη φάση διαβάζουμε τουλάχιστον 2 φορές ολόκληρο το κείμενο και φροντίζουμε να το κατανοήσουμε πλήρως. Προσέχουμε ιδιαίτερα τη στάση - άποψη του συγγραφέα και το σκοπό

Διαβάστε περισσότερα

ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΔΙΚΗ ΜΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ. Creating my own company

ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΔΙΚΗ ΜΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ. Creating my own company ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΔΙΚΗ ΜΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ Creating my own company Στόχος του Προγράμματος Το πρόγραμμα με τίτλο «Δημιουργώντας την Δική μου Επιχείρηση» είναι μα πλήρης, αυτόνομη και ολοκληρωμένη εκπαιδευτική

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ «ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΣΟ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΟΡΥΦΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣ ΤΗ ΒΑΣΗ» ΚΕΦΑΛΑΙΟ:

ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ «ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΣΟ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΟΡΥΦΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣ ΤΗ ΒΑΣΗ» ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ «ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΣΟ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΟΡΥΦΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣ ΤΗ ΒΑΣΗ» ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 5 Μέρος 1 Εισαγωγή Το παρόν κεφάλαιο επικεντρώνεται στη διαδικασία διοίκησης που μπορεί να διευκολύνει περισσότερο τη δημιουργία

Διαβάστε περισσότερα

παράγραφος Εκταση Περιεχόμενο Δομή Εξωτερικά στοιχεία 8-10 σειρές Ολοκληρωμένο νόημα Οργανωμένη και λογική Εμφανή και ευδιάκριτα

παράγραφος Εκταση Περιεχόμενο Δομή Εξωτερικά στοιχεία 8-10 σειρές Ολοκληρωμένο νόημα Οργανωμένη και λογική Εμφανή και ευδιάκριτα παράγραφος Εκταση 8-10 σειρές Περιεχόμενο Ολοκληρωμένο νόημα Δομή Οργανωμένη και λογική Εξωτερικά στοιχεία Εμφανή και ευδιάκριτα Δομή παραγράφου Θεματική περίοδος- πρόταση Βασικές λεπτομέρειες /σχόλια

Διαβάστε περισσότερα

Ο Άνσελμος για την ύπαρξη του Θεού (Monologion κεφ. 1)

Ο Άνσελμος για την ύπαρξη του Θεού (Monologion κεφ. 1) Ο Άνσελμος για την ύπαρξη του Θεού (Monologion κεφ. 1) Στα κεφ. 1 ο Άνσελμος δίνει μερικά επιχειρήματα για την ύπαρξη του Θεού. Τα επιχειρήματα αυτά μπορούν να λειτουργήσουν μόνον υπό την προϋπόθεση ενός

Διαβάστε περισσότερα

Η ΙΣΧΥΣ ΕΝΟΣ ΕΛΕΓΧΟΥ. (Power of a Test) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 21

Η ΙΣΧΥΣ ΕΝΟΣ ΕΛΕΓΧΟΥ. (Power of a Test) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 21 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 21 Η ΙΣΧΥΣ ΕΝΟΣ ΕΛΕΓΧΟΥ (Power of a Test) Όπως είδαμε προηγουμένως, στον Στατιστικό Έλεγχο Υποθέσεων, ορίζουμε δύο είδη πιθανών λαθών (κινδύνων) που μπορεί να συμβούν όταν παίρνουμε αποφάσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΕΚ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΤΕΧΝΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟΥ ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟΥ Γ ΕΞΑΜΗΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΚΟΣΤΟΥΣ Ι ΜΑΘΗΜΑ 2 ο

ΔΙΕΚ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΤΕΧΝΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟΥ ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟΥ Γ ΕΞΑΜΗΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΚΟΣΤΟΥΣ Ι ΜΑΘΗΜΑ 2 ο ΔΙΕΚ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΤΕΧΝΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟΥ ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟΥ Γ ΕΞΑΜΗΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΚΟΣΤΟΥΣ Ι ΜΑΘΗΜΑ 2 ο 1. Γενικά για την επιχείρηση Η επιχείρηση αποτελεί ένα στοιχείο της κοινωνίας μας, το ίδιο σημαντικό

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια 18 ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια χαρακτηριστικά αποδίδουμε σε ένα πρόσωπο το οποίο λέμε

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΟΥΝΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ

ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΟΥΝΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΟΥΝΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ Τερψιχόρη Γκιόκα Μέλος ΠΟΔ Αττικής Η «Συμβουλευτική Ψυχολογία» είναι ο εφαρμοσμένος κλάδος της Ψυχολογίας, ο οποίος διευκολύνει την δια βίου προσωπική

Διαβάστε περισσότερα

Διοίκηση Έργου. Ενότητα 2: Επιλογή Έργων. Σαμαρά Ελπίδα Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων (Κοζάνη)

Διοίκηση Έργου. Ενότητα 2: Επιλογή Έργων. Σαμαρά Ελπίδα Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων (Κοζάνη) Διοίκηση Έργου Ενότητα 2: Επιλογή Έργων Σαμαρά Ελπίδα Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων (Κοζάνη) Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό,

Διαβάστε περισσότερα

η φιλοσοφία Gestalt, η προσέγγιση PSP, το Playback Θέατρο: τοπία αυτοσχεδιασμού

η φιλοσοφία Gestalt, η προσέγγιση PSP, το Playback Θέατρο: τοπία αυτοσχεδιασμού 1 η φιλοσοφία Gestalt, η προσέγγιση PSP, το Playback Θέατρο: τοπία αυτοσχεδιασμού Το βιβλίο αυτό, του ψυχοθεραπευτή Gestalt Πέτρου Θεοδώρου, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΒΙΒΛΙΟΦΟΡΟΣ και σε Ελληνική και

Διαβάστε περισσότερα

Σήμερα κινδυνεύουμε είτε να μας απορροφήσουν τα δεινά του βίου και να μας εξαφανίσουν κάθε

Σήμερα κινδυνεύουμε είτε να μας απορροφήσουν τα δεινά του βίου και να μας εξαφανίσουν κάθε Οι Έλληνες φώτισαν τον κόσμο με τα δικά τους έργα σήμερα πρέπει να βρούμε ξανά τις δικές τους ιδιότητες Περίληψη: Η σοφία της ψυχής είναι μια ξεχασμένη ιδιότητα που ο άνθρωπος πρέπει πάλι να την βρει για

Διαβάστε περισσότερα

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο 1.2 Η Επιχείρηση

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο 1.2 Η Επιχείρηση http://www.economics.edu.gr 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ 1.2 Η Επιχείρηση : σχολικό βιβλίο 1.2.1 Εισαγωγικές έννοιες Η επιχείρηση αποτελεί ένα στοιχείο της κοινωνίας µας, το ίδιο σηµαντικό

Διαβάστε περισσότερα

Το Αληθινό, το Όμορφο και η απόλυτη σχέση τους με την Νοημοσύνη και τη Δημιουργία Σελ.1

Το Αληθινό, το Όμορφο και η απόλυτη σχέση τους με την Νοημοσύνη και τη Δημιουργία Σελ.1 Το Αληθινό, το Όμορφο και η απόλυτη σχέση τους με την Νοημοσύνη και τη Δημιουργία Σελ.1 (ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΑ - ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ) Μια σύνοψη: Κατανοώντας ορισμένες λέξεις και έννοιες προκύπτει μια ανυπολόγιστη αξία διαμορφώνεται

Διαβάστε περισσότερα

Διοικητικό Δίκαιο. Εισαγωγή στο Διοικητικό Δίκαιο 1 ο Μέρος. Αν. Καθηγήτρια Ευγ. Β. Πρεβεδούρου Νομική Σχολή Α.Π.Θ.

Διοικητικό Δίκαιο. Εισαγωγή στο Διοικητικό Δίκαιο 1 ο Μέρος. Αν. Καθηγήτρια Ευγ. Β. Πρεβεδούρου Νομική Σχολή Α.Π.Θ. Εισαγωγή στο 1 ο Μέρος Αν. Καθηγήτρια Ευγ. Β. Πρεβεδούρου Νομική Σχολή Α.Π.Θ. Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες,

Διαβάστε περισσότερα

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΓΟΥΣΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΟΥΝΤΟΥΡΗΣ Β3 (υπεύθυνη καθηγήτρια :Ελένη Μαργαρίτου)

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΓΟΥΣΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΟΥΝΤΟΥΡΗΣ Β3 (υπεύθυνη καθηγήτρια :Ελένη Μαργαρίτου) Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΓΟΥΣΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΟΥΝΤΟΥΡΗΣ Β3 (υπεύθυνη καθηγήτρια :Ελένη Μαργαρίτου) Αρχικά οφείλουμε να πούμε πως το θέμα αυτό που θα αναλύσουμε δύναται να επεκταθεί

Διαβάστε περισσότερα

0 Φυσική Β Λυκείου Διατήρηση της ορμής. Διατήρηση της ορμής. Κώστας Παρασύρης Φυσικός

0 Φυσική Β Λυκείου Διατήρηση της ορμής. Διατήρηση της ορμής. Κώστας Παρασύρης Φυσικός 0 Φυσική Β Λυκείου Διατήρηση της ορμής Διατήρηση της ορμής Φυσική Β Λυκείου Διατήρηση της ορμής Σύστημα σωμάτων Εσωτερικές, εξωτερικές δυνάμεις Ως σύστημα στη φυσική θεωρούμε ένα σύνο δύο ή περισσοτέρων

Διαβάστε περισσότερα

Φιλοσοφία της Επιστήμης ΙΙ

Φιλοσοφία της Επιστήμης ΙΙ Φιλοσοφία της Επιστήμης ΙΙ Τετάρτη, 3.30-6 μμ. Αίθουσα A Διδάσκουσα: Ελίνα Πεχλιβανίδη ΣΧΕΔΙAΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ (SYLLABUS) Πληροφορίες για: ημέρα - ώρα - αίθουσα διεξαγωγής του μαθήματος στοιχεία επικοινωνίας,

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Για την έννοια του συλλογικού εργάτη Ηλίας Ιωακείμογλου

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Για την έννοια του συλλογικού εργάτη Ηλίας Ιωακείμογλου του Ηλία Ιωακείμογλου Στα δύο προηγούμενα τεύχη των θέσεων ο αναγνώστης μπόρεσε ίσως να παρακολουθήσει μία προσπάθεια προσέγγισης και χρήσης της Εννοίας συλλογικός εργάτης. Ο στόχος αυτής της προσπάθειας

Διαβάστε περισσότερα

13/1/2010. Οικονομική της Τεχνολογίας. Ερωτήματα προς συζήτηση ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

13/1/2010. Οικονομική της Τεχνολογίας. Ερωτήματα προς συζήτηση ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ Τμήμα Μηχανικών Οικονομίας και Διοίκησης Οικονομική της Τεχνολογίας Διάλεξη 6 η: Οικονομική Θεωρία και το Ζήτημα της Τεχνολογικής Αλλαγής: & II 1 Ερωτήματα

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΜΕΤΡΙΑ Α ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΙΔΑΚΤΕΑ ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ

ΓΕΩΜΕΤΡΙΑ Α ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΙΔΑΚΤΕΑ ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ ΥΛΗ ΚΑΙ ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛ. ΕΤΟΣ 2014-15 ΓΕΩΜΕΤΡΙΑ Α ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΙΔΑΚΤΕΑ ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ Από το βιβλίο «Ευκλείδεια Γεωμετρία Α και Β Ενιαίου Λυκείου» των Αργυρόπουλου Η., Βλάμου

Διαβάστε περισσότερα