ΧΛΩΡΙ ΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΑΣΩΝ (Quercus spp., Abies cephalonica) ΤΟΥ ΟΡΟΥΣ ΓΟΥΛΙΝΑΣ (Κ. ΕΛΛΑ Α)

Transcript

1 ΧΛΩΡΙΙΚΗ ΚΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΣΩ (Quercus spp., Abies cephalonica) ΤΟΥ ΟΡΟΥΣ ΓΟΥΛΙΣ (Κ. ΕΛΛ) ηµήτριος Σαµαράς (1), Κωνσταντίνος Θεοδωρόπουλος (1) και Ελένη Ελευθεριάδου (1) (1): ριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Σχολή ασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, Εργαστήριο ασικής οτανικής Γεωβοτανικής, 4124 Θεσσαλονίκη, ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην παρούσα εργασία γίνεται σύγκριση δασών του όρους Γουλινάς ως προς τη χλωριδική και οικολογική τους οµοιότητα. Η σύγκριση περιλαµβάνει δάση δρυών (Quercus pubescens,, subsp. medwediewii) και ελάτης (Abies cephalonica). Για τον καθορισµό της χλωρίδας των δασών λήφθηκαν συνολικά 4 δειγµατοληπτικές επιφάνειες (relevés), έκτασης 3 m 2 η κάθε µία, αντιπροσωπευτικές του κάθε τύπου δάσους που µελετήθηκε (1 επιφάνειες ανά τύπο δάσους). Η χλωριδική σύγκριση των δασών έγινε µε τη χρήση δεικτών οµοιότητας (Jaccard, Gleason, Sørensen, Motyka και Spatz), ενώ για τη σύγκριση των οικολογικών συνθηκών τους χρησιµοποιήθηκαν κυρίως τα βιοτικά και χωρολογικά φάσµατα της χλωρίδας τους, καθώς και στοιχεία του αβιοτικού τους περιβάλλοντος. ABSTRACT In this paper, a floristic and ecological comparison among different forest types of Mount Goulinas is presented. The comparison includes oak forests (Quercus pubescens,, subsp. medwediewii) and fir forests (Abies cephalonica). For the estimation of the flora of the studied forests, 4 plots were taken, each one with a size of 3 m 2, representative of each forest type (1 plots per forest type). The floristic comparison was made using the similarity indices of Jaccard, Gleason, Sørensen, Motyka and Spatz. For the ecological comparison of the forests were used mainly the life-form and chorological spectra of their floras as well as some abiotic factors. ΕΙΣΓΩΓΗ Η δασική βλάστηση είναι γνωστό ότι διαφοροποιείται µε την αποµάκρυνση από τις ακτές και την αύξηση του υψοµέτρου. Η παρούσα εργασία έχει ως στόχο τη διερεύνηση της διαφοροποίησης της δασικής βλάστησης στην περιοχή έρευνας συγκρίνοντας τη χλωριδική σύνθεση των επί µέρους δασών και συσχετίζοντάς τη µε αβιοτικούς παράγοντες όπως είναι το υψόµετρο, η έκθεση και η κλίση του εδάφους, το ανάγλυφο, το γεωλογικό υπόστρωµα και το κλίµα. ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΣ Η περιοχή έρευνας βρίσκεται στο όρος Γουλινάς, στο δυτικό τµήµα του νοµού Φθιώτιδας, Km δυτικά της Λαµίας. Οριοθετείται από τους ποταµούς Σπερχειό στα βόρεια, Ίναχο στα ανατολικά και νότια και Ρουστιανίτη στα δυτικά. Οι γεωγραφικές συντεταγµένες της περιοχής κυµαίνονται για το γεωγραφικό µήκος από 21 ο 7 26 έως 22 ο 12 ανατολικά του Greenwich και για το γεωγραφικό πλάτος από 38 ο 49 έως 38 ο 6 32 βόρεια του ισηµερινού. Το υπερθαλάσσιο ύψος κυµαίνεται µεταξύ 1 m και 149 m (κορυφή Καράπαππας). Το ανάγλυφο της περιοχής είναι σχετικά ήπιο, µε αποστρογγυλωµένες 1

2 κορυφές και οµαλές πλαγιές, ενώ οι κλίσεις κυµαίνονται από ελαφρές και µέτριες στα χαµηλά υψόµετρα έως απότοµες στα ανώτερα (Τσώνου κ.α. 198). Η περιοχή έρευνας ανήκει σε δύο γεωτεκτονικές ζώνες, την Ωλονού-Πίνδου και την Παρνασσού-Γκιώνας (Μουντράκης 198). Ο γεωλογικός σχηµατισµός που κυριαρχεί είναι ο ψαµµιτικός φλύσχης, ενώ µικρή έκταση στο κεντρικό τµήµα του όρους καλύπτεται από ασβεστόλιθους και κολλουβιακές αποθέσεις ασβεστόλιθων (Ι.Γ.Ε.Υ. 197). Για τον καθορισµό του κλίµατος της περιοχής έρευνας χρησιµοποιήθηκαν τα στοιχεία των µετεωρολογικών σταθµών (Μ. Σ.) Λευκάδας Φθιώτιδας και Γραµµένης Οξυάς (Πίνακας 1). Πίνακας 1. Μέσες µηνιαίες και ετήσιες τιµές βροχόπτωσης και θερµοκρασίας από τους Μ. Σ. Λευκάδας Φθιώτιδας και Γραµµένης Οξυάς. Μήνες Ι Φ Μ Μ Ι Ι Σ Ο ΕΤΟΣ Λευκάδα (Φθιώτιδας) ροχόπτωση Μέση Θερµοκρασία Γραµµένη Οξυά ροχόπτωση Μέση Θερµοκρασία Οι χαµηλότερες υψοµετρικά περιοχές, που αντιπροσωπεύονται από τον Μ. Σ. της Λευκάδας, κατατάσσονται στον κλιµατικό τύπο Csa κατά Köppen (1918), δηλαδή στο µεσογειακό κλίµα µε πολύ θερµά και ξηρά καλοκαίρια και ήπιους χειµώνες. Οι περιοχές µε µεγάλο υψόµετρο, όπως αυτή του Μ. Σ. της Γραµµένης Οξυάς, κατατάσσονται στον κλιµατικό τύπο Csb, που χαρακτηρίζεται από ήπιους χειµώνες και µικρής διάρκειας ξηρά και θερµά καλοκαίρια. Λευκάδα Φθιώτιδας (39 m) Γραµµένη Οξυά (116 m) ροχόπτωση (mm) Ι Φ Μ Μ Ι Ι Σ Ο Μήνες Μέση θερµοκρασία ( o C) ροχόπτωση (mm) Ι Φ Μ Μ Ι Μήνες Ι Σ Ο Μέση θερµοκρασία ( O C) Σχήµα 1. Οµβροθερµικά διαγράµµατα των Μ. Σ. Λευκάδας Φθιώτιδας και Γραµµένης Οξυάς. Σύµφωνα µε τα οµβροθερµικά διαγράµµατα των δύο σταθµών (Σχήµα 1), η οικολογικά ξηρή περίοδος στην περιοχή έρευνας κυµαίνεται από 2 έως 4 µήνες ανάλογα µε το υψόµετρο. Με βάση το οµβροθερµικό πηλίκο Q 2 του Emberger (19) και το κλιµατικό διάγραµµα Emberger-Sauvage, η περιοχή του Μ. Σ. Λευκάδας ανήκει στον ύφυγρο βιοκλιµατικό όροφο µε ψυχρό χειµώνα (Q 2 = 13.7, m = 2.6), ενώ η περιοχή του Μ. Σ. Γραµµένης Οξυάς στον υγρό βιοκλιµατικό όροφο µε χειµώνα δριµύ (Q 2 = 167., m = -.6). Στην περιοχή έρευνας κυριαρχούν τα δάση της Quercus pubescens, που καταλαµβάνουν τα χαµηλότερα υψόµετρα του ανατολικού τµήµατος της περιοχής έρευνας, τα δάση της Q. frainetto, που εµφανίζουν τη µεγαλύτερη εξάπλωση, και τα δάση της subsp. 2

3 medwediewii, που εµφανίζονται ως διάσπαρτες κηλίδες στις βόρειες πλαγιές της περιοχής. Ψηλότερα από τα δρυοδάση, στις βόρειες και βορειοανατολικές πλαγιές του Γουλινά, εµφανίζονται τα δάση της Abies cephalonica. ΜΕΘΟΟΛΟΓΙ Για τη συλλογή των στοιχείων οριοθετήθηκαν σε κάθε τύπο δάσους 1 δειγµατοληπτικές επιφάνειες µεγέθους 3 m 2 σύµφωνα µε τη µέθοδο του Braun-Blanquet (1964). Σε κάθε επιφάνεια έγινε καταγραφή της χλωρίδας, της έκθεσης, του υψοµέτρου, της κλίσης και του ανάγλυφου. Η χλωριδική σύγκριση των δασών έγινε µε τη χρήση πέντε δεικτών (συντελεστών) οµοιότητας, των Jaccard, Gleason, Sørensen, Motyka και Spatz (ηµόπουλος & Πανίτσα 3). Για την οικολογική σύγκριση των δασών χρησιµοποιήθηκαν τα βιοτικά και χωρολογικά φάσµατα της χλωρίδας τους, καθώς και στοιχεία του αβιοτικού τους περιβάλλοντος. Για τον καθορισµό των βιοτικών µορφών ακολουθήθηκε το σύστηµα του Raunkiaer (1934) όπως αυτό τροποποιήθηκε από τους Ellenberg & Müller-Dombois (1967). Τέλος, για τον προσδιορισµό των χωρολογικών τύπων ακολουθήθηκε το σύστηµα διαίρεσης της Flora d Italia (Pignatti 1982). Τα διάφορα γεωστοιχεία οµαδοποιήθηκαν σε ευρύτερες ενότητες για την καλύτερη παρουσίασή τους. Η µεσογειακή ενότητα περιλαµβάνει τα µεσογειακά, υποµεσογειακά, ελληνικά και βαλκανικά, η ευρασιατική ενότητα τα ευρασιατικά, ευρωπαϊκά και βόρεια και τέλος η ενότητα ευρύτοπα τα κοσµοπολίτικα, τροπικά και εύκρατα γεωστοιχεία. ΠΟΤΕΛΕΣΜΤ - ΣΥΖΗΤΗΣΗ Χλωριδική σύγκριση πό την επεξεργασία των στοιχείων των δειγµατοληπτικών επιφανειών καταγράφηκαν στα δάση της Quercus pubescens 13 taxa, στα δάση της 127 taxa, στα δάση της 17 taxa και στα δάση της Abies cephalonica 1 taxa. Jaccard (ISj) Gleason (ISg) Sørensen (ISs) Motyka (ISmo) Spatz (ISsp) είκτες (%) Q. pubescens Q. pubescens Q. pubescens Ζεύγη σύγκρισης Σχήµα 2. είκτες οµοιότητας µεταξύ των διαφορετικών τύπων δασών του όρους Γουλινάς. 3

4 πό τον υπολογισµό των πέντε δεικτών οµοιότητας (Jaccard, Gleason, Sørensen, Motyka και Spatz), προέκυψαν σηµαντικές διαφορές στις τιµές των δεικτών που αφορούν τα ίδια ζεύγη σύγκρισης (Σχήµα 2). Τις µεγαλύτερες τιµές τις δίνει ο συντελεστής του Gleason και τις µικρότερες του Spatz. Παρά τις διαφορές των τιµών µέσα στα ζεύγη σύγκρισης, η κατανοµή των τιµών µεταξύ των ζευγών είναι παρόµοια. Έτσι, όπως προκύπτει από όλους τους δείκτες, τη µεγαλύτερη χλωριδική οµοιότητα µεταξύ τους φαίνεται να έχουν τα δάση της Quercus petraea µε αυτά της και της Abies cephalonica. ρκετά όµοια φαίνεται να είναι και η χλωρίδα µεταξύ των δασών της και της Q. pubescens, ενώ πολύ µικρή αποδεικνύεται πως είναι η οµοιότητα της χλωρίδας των δασών της Q. pubescens µε αυτή των δασών της και της. Οικολογική σύγκριση Τα ποσοστά συµµετοχής των ηµικρυπτοφύτων στη χλωρίδα των δασών της Quercus frainetto, και Abies cephalonica είναι σηµαντικά αυξηµένα σε σχέση µε τις υπόλοιπες βιοτικές µορφές (Σχήµα 3). ντίθετα, στη χλωρίδα των δασών της Q. pubescens, το ποσοστό των ηµικρυπτοφύτων είναι σχεδόν ίδιο µε το ποσοστό των θεροφύτων. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει τον σαφώς πιο ξηροθερµικό και µεσογειακό χαρακτήρα της χλωρίδας στη χαµηλή ζώνη των δασών της χνοώδους δρυός, σε σχέση µε τους άλλους τρεις τύπους δασών, όπου η υπεροχή των ηµικρυπτοφύτων υποδηλώνει έναν πιο ορεινό και εύκρατο χαρακτήρα. Παρατηρείται επίσης µια µικρή αύξηση του ποσοστού των γεωφύτων µε την αύξηση του υψοµέτρου. Ποσοστά βιοτικών µορφών (%) 21, 3,6 19,8 14,6 33,3 38 2,8 11,6 1,2 21,4 22,8 43,7 38 2,9 3,3 T (Θερόφυτα) G (Γεώφυτα) H (Ηµικρυπτόφυτα) Ch (Χαµαίφυτα) P (Φανερόφυτα) 18,7 1,7,4,7 Quercus pubescens Quercus frainetto Quercus petraea Abies cephalonica Τύπος δάσους Σχήµα 3. ιοτικά φάσµατα της χλωρίδας των δασών της περιοχής έρευνας. πό τα χωρολογικά φάσµατα της χλωρίδας των ερευνηθέντων δασών (Σχήµα 4) προκύπτει ότι η µεσογειακή χωρολογική ενότητα υπερτερεί των άλλων δύο ενοτήτων και στους τέσσερις τύπους δασών, υποδηλώνοντας το µεσογειακό χαρακτήρα της χλωρίδας τους. Παρατηρείται επίσης µια σταδιακή µείωση του ποσοστού των µεσογειακών γεωστοιχείων µε παράλληλη αύξηση των ευρασιατικών, προσδίδοντας έναν πιο µεσευρωπαϊκό χαρακτήρα στην χλωρίδα των δασών αυξανοµένου του υψοµέτρου (δάση Quercus pubescens Q. frainetto Abies cephalonica). 4

5 Ευρύτοπα Ευρασιατικά Μεσογειακά Ποσοστά χωρολογικών ενοτήτων (%) ,2 9,7 7, 4, , ,3 17,8 24,7 14,3 3,8 Quercus pubescens Quercus frainetto Quercus petraea Abies cephalonica Τύπος δάσους Σχήµα 4. Χωρολογικά φάσµατα της χλωρίδας των δασών της περιοχής έρευνας. πό τα στοιχεία που παρατίθενται στα Σχήµατα και 6, καθώς και στον Πίνακα 2, και αφορούν το αβιοτικό περιβάλλον των δασών της περιοχής έρευνας, προκύπτει ότι α) το υψόµετρο, και κατ επέκταση το κλίµα, είναι ο καθοριστικός παράγοντας εµφάνισης των διαφορετικών τύπων δασών στην περιοχή (Σχήµα ), β) όσον αφορά τις εκθέσεις φαίνεται να υπάρχει µια διαφοροποίηση µεταξύ των δασών της και της από τη µια και της Quercus frainetto και Q. pubescens από την άλλη, µε τους πρώτους τύπους δασών να περιορίζονται σε βόρειες εκθέσεις (Σχήµα 6), γ) η κλίση και το ανάγλυφο δεν φαίνεται να παίζουν κάποιον ιδιαίτερο ρόλο στη διαφοροποίηση της βλάστησης (Πίνακας 2) και δ) η εµφάνιση ασβεστόλιθων µόνο στα ελατοδάση επηρεάζει το χαρακτήρα τους καθιστώντας τα πιο ξηροθερµικά σε σχέση µε τα δάση της Quercus petraea, που εµφανίζονται στο ίδιο ή και σε χαµηλότερο υψόµετρο, γεγονός που εξηγεί τη µη αναµενόµενη αύξηση του ποσοστού των θεροφύτων και την αντίστοιχη µείωση των ηµικρυπτοφύτων στο βιοφάσµα τους. 14 Υψόµετρο (m) Q. pubescens ασικοί τύποι Σχήµα. Υψοµετρικό εύρος εξάπλωσης των δασών της περιοχής έρευνας και µέσες τιµές.

6 Q. pubescens Σχήµα 6. ιαγραµµατική απεικόνιση της εµφάνισης των διαφορετικών τύπων δασών σε σχέση µε την έκθεση. Πίνακας 2. Μέση κλίση εδάφους, µορφή ανάγλυφου και πέτρωµα που επικρατεί σε κάθε τύπο δάσους. Μέση Κλίση (%) νάγλυφο Πέτρωµα Q. pubescens 29 Κάτω - Άνω - Μέσο πλαγιών Ψαµµιτικός φλύσχης 34 Μέσο - Άνω - Κάτω πλαγιών Ψαµµιτικός φλύσχης 36 Μέσο - πλαγιών Ψαµµιτικός φλύσχης 29 Μέσο - Άνω - Κάτω πλαγιών Ψαµµιτικός φλύσχης - σβεστόλιθοι - Κολλούβια ασβεστόλιθων 6

7 ΣΥΜΠΕΡΣΜΤ Τα αποτελέσµατα τόσο της χλωριδικής όσο και της οικολογικής σύγκρισης των δασών υποδεικνύουν το υψόµετρο, και κατ επέκταση το κλίµα, ως τον καθοριστικό παράγοντα της διαφοροποίησης ή µη των δασών της περιοχής έρευνας. Η χλωριδική οµοιότητα των δασών της Quercus frainetto τόσο µε τα δάση της και της όσο και µε αυτά της Q. pubescens, εξηγείται από το µεγάλο υψοµετρικό τους εύρος, το οποίο καλύπτει το εύρος εξάπλωσης και των τριών άλλων δασών. Τα δάση της Q. pubescens διαφέρουν σηµαντικά από αυτά της και της και αυτό οφείλεται στη µη υψοµετρική επικάλυψη των δασών αυτών. Η οικολογική διαφοροποίηση, λόγω της αύξησης του υψοµέτρου, φαίνεται καθαρά από τη σύγκριση τόσο των χωρολογικών όσο και των βιοτικών φασµάτων των δασών της περιοχής. Η παρουσία των ασβεστόλιθων και των κολλουβιακών τους αποθέσεων στην περιοχή όπου φύονται τα ελατοδάση, προσδίδει σε αυτά έναν πιο ξηροθερµικό χαρακτήρα σε σχέση µε τα δάση της αποδίσκου δρυός. ΙΛΙΟΓΡΦΙ Braun-Blanquet, J., Pflanzensoziologie - Grundzüge der Vegetationskunde, 3. Auflage. Springer Verlag, Wien, New York. ηµόπουλος, Π., Πανίτσα, Μ., 3. Οικολογία Φυτών. Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων, γρίνιο. Ellenberg, H., Müller-Dombois, D., A key to Raunkiaer plant forms with revised subdivisions. Berichte des Geobotanischen Institutes ETH, Stiftung Rübel 37, Emberger, L., 19. Une classification biogéographique des climats. Recherches et Travaux du Laboratoire de Botanique de la Faculté des Sciences de Montpellier 7, Ι.Γ.Ε.Υ., 197. Γεωλογικός χάρτης της Ελλάδος, Φύλλον Σπερχειάς, 1:.. Köppen, W., Une nouvelle classification generale des climats. Rev. Gen. Sc. 3, - 4. Μουντράκης,., 198. Γεωλογία της Ελλάδας. University Studio Press, Θεσσαλονίκη. Pignatti, S., Flora d Italia. Vol Bologna. Raunkiaer, C., The life forms of plants and statistical plant geography. Oxford Clarendon Press. Τσώνου, Η., Ζιάγκας, Ε., άκος, Γ., 198. Εδαφολογικός χάρτης της Ελλάδας, χάρτης γαιών Σπερχειάς. Υπουργείο Γεωργίας, ιευθύνσεις ασών &. 7