Προδιαθεσικοί Παράγοντες της Παιδικής Παχυσαρκίας Determinants of Childhood Obesity

Transcript

1 124 ΑΧΑΪΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ Τόμος 31ος, τεύχος 2, Oκτώβριος 2012 Κλινική Μελέτη Clinical Study Προδιαθεσικοί Παράγοντες της Παιδικής Παχυσαρκίας Determinants of Childhood Obesity ABSTRACT Determinants of Childhood Obesity Dimitris Tassopoulos, Efrosini Konteli, Panagiotis Galanopoulos, George Allagianis, Vasiliki Barla, George Tsiros, Maria Anastasopoulou Department of Pediatrics, General Hospital of Pirgos, Pirgos, Greece Introduction: The increasing prevalence of childhood obesity throughout our country had led to rank it as a critical public health threat. It is important to investigate the causes of childhood obesity, in order to take appropriate action and address the variables that influence both eating and physical activity. Aim of the study was to find the prevalence and the determinants of childhood obesity in Pyrgos Ilias, a city of western Peloponessos. Materials and Methods: In this study, information was collected via 1443 self reported questionnaires that were answered by the parents of the students of the schools located in Pyrgos Ilias. A valid and reliable questionnaire was used. Data collection was based on the random sampling and anonymity. Data were analyzed with SPSS 18 for Windows. Multivariate analysis was performed, while internal consistency was assessed using Kronbach s a coefficients. Results: The prevalence of childhood obesity in Pyrgos Ilias was 8,6%. The evidence suggests that parental nutritional status and perceptions of childhood overweight-obesity and lack of out of school athletic activities, together with children's dietary habits, are associated with childhood body weight. Conclusions: Our questionnaire can be used in similar studies. There is a need for early screening and intervention in overweight children, in order to address the emerging childhood obesity epidemic in Greece. [Ach Iatr 2012;31: ] Key words: Childhood obesity, Greek children, Obesity prevalence, Obesity risk factors Correspondence: Tassopoulos Dimitrios Ag. Ioannou 61, 25200, K. Achaia, H.C. of Gastouni, Gastouni, Greece Tel.: , Fax: , dimitristasso@yahoo.com Submitted , Revision accepted

2 ACHAIKI IATRIKI Volume 31, Issue 2, October Δημήτριος Τασσόπουλος 1 Ευφροσύνη Κοντέλη 2 Παναγιώτης Γαλανόπουλος 1 Γεώργιος Αλλαγιάννης 2 Βασιλική Μπάρλα 1 Γεώργιος Τσίρος 1 Μαρία Αναστασοπούλου 2 1 ΚέντροΥγείας Γαστούνης 2 Γενικό Νοσοκομείο Πύργου, Παιδιατρική Κλινική Correspondence: Δημήτριος Τασσόπουλος Aγ. Αγίου Ιωάννου 61, Κάτω Αχαΐα, ΤΚ Τηλέφωνο: , Fax: dimitristasso@yahoo.com Υποβλήθηκε: Αναθεωρημένη έγινε δεκτή: ΠΕΡΙΛΗΨΗ Εισαγωγή: H παιδική παχυσαρκία αποτελεί μείζον πρόβλημα δημόσιας υγείας στη χώρα μας. Είναι σημαντικό να προσδιορίσουμε τους παράγοντες με τους οποίους συσχετίζεται, προκειμένου να οργανωθούν πολιτικές που θα συμβάλλουν στον περιορισμό της. Σκοπός: H επίπτωση και η διερεύνηση των παραγόντων που συνδέονται με την παχυσαρκία στα παιδιά μεγάλης επαρχιακής πόλης της Δυτικής Πελοποννήσου, ώστε να προσδιοριστούν δράσεις για την πρόληψή της. Yλικό και Μέθοδος: Εργαλείο μέτρησης των παραγόντων κινδύνου αποτέλεσε έγκυρο και αξιόπιστο ερωτηματολόγιο που μοιράστηκε σε 1443 μαθητές σχολείων της πόλης. Τα στοιχεία επεξεργάστηκαν με το SPSS v. 18 και μεθοδολογικά αναπτύχθηκαν τεχνικές πολυμεταβλητής ανάλυσης και χρήση συντελεστών συσχέτισης, ενώ για την εσωτερική συνοχή του ερωτηματολογίου χρησιμοποιήθηκε ο παράγοντας Kronbach α. Αποτελέσματα: Το ποσοστό των υπέρβαρων παιδιών είναι 18,6%, ενώ των παχύσαρκων 8,6%. Το ΒΜΙ των γονιών, οι λανθασμένες απόψεις τους για το βάρος του παιδιού τους, η κατανάλωση μη υγιεινών τροφών, η υπερβολική παρακολούθηση τηλεόρασης και η έλλειψη άσκησης είναι οι κύριοι παράγοντες κινδύνου για την παιδική παχυσαρκία. Συμπέρασμα: Το ερωτηματολόγιο μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε παρόμοιες μελέτες. Αποφυγή των μη υγιεινών τροφών και άσκηση μπορεί να βοηθήσουν στην πρόληψη της παχυσαρκίας. [Aχ Ιατρ 2012;31: ] Λέξεις Κλειδιά: Επίπτωση παιδικής παχυσαρκίας, Παιδική παχυσαρκία, Παράγοντες κινδύνου. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παιδική παχυσαρκία αποτελεί σοβαρό, διογκούμενο 1 πρόβλημα δημόσιας υγείας στις ανεπτυγμένες χώρες που αφορά πάνω από 20% του παιδικού πληθυσμού και έχει πλέον χαρακτηριστικά επιδημίας. Γι αυτό ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναγνωρίζοντας το μέγεθος του προβλήματος οδηγήθηκε το 2003 σε συγκεκριμένες προτάσεις αντιμετώπισης του προβλήματος. Στη χώρα μας ειδικότερα, η επίπτωση της παιδικής παχυσαρκίας είναι ακόμα μεγαλύτερη 2, ενώ έχει και αυξητικές τάσεις τις τελευταίες δεκαετίες 1. Η παχυσαρκία έχει τη σημαντικότερη συμβολή στην ανάπτυξη μεταβολικού συνδρόμου 3, (που χαρακτηρίζεται από υπέρταση, υπερλιπιδαιμία, αντίσταση στην ινσουλίνη, και οδηγεί σε χαμηλότερο από το συνηθισμένο προσδόκιμο επιβίωσης) αλλά και σε αναπνευστικά, ορθοπεδικά και ψυχολογικά προβλήματα (stress, χαμηλή αυτοεκτίμηση και κοινωνική απομόνωση) 4. Επίσης η παχυσαρκία στην παιδική ηλικία είναι προ- διαθεσικός παράγοντας για την παχυσαρκία στην ενήλικη ζωή. Η υπερκατανάλωση μη υγιεινών τροφών και η μη σωστή διατροφή, η έλλειψη φυσικής άσκησης, τα συναισθηματικά και τα προβλήματα συμπεριφοράς παιδιών και γονέων, η παρακολούθηση τηλεόρασης και η ενασχόληση με το κομπιούτερ και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, η έλλειψη ενημέρωσης των παιδιών, η εργασία της μητέρας έξω από το σπίτι, δημογραφικά χαρακτηριστικά και γονιδιακοί παράγοντες έχουν βρεθεί ως κύριες αιτίες αύξησης της παιδικής παχυσαρκίας. Ο καθιστικός τρόπος ζωής με λιγότερη φυσική άσκηση και οι διατροφικές συνήθειες φαίνεται να είναι ισχυρότεροι προγνωστικοί παράγοντες από τους υπόλοιπους. 5 Ο προσδιορισμός των αιτιολογικών αυτών παραγόντων και της σημασίας τους είναι ουσιαστικός, προκειμένου να οργανωθούν πολιτικές που θα οδηγήσουν στην πρόληψη και την αντιμετώπιση του ολοένα και

3 126 ΑΧΑΪΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ Τόμος 31ος, τεύχος 2, Oκτώβριος 2012 διογκούμενου προβλήματος. Η ενημέρωση από τα ΜΜΕ, αλλά και τα σχολεία, η εκπόνηση προγραμμάτων για γονείς και εφήβους, οι περιορισμοί που επιβάλλονται από σχολικές επιτροπές αλλά και την εθνική νομοθεσία έχουν δοκιμαστεί για την αντιμετώπιση του προβλήματος. 6 Στην παρούσα εργασία εξετάζονται η επίπτωση και οι παράγοντες που συμβάλλουν στην παιδική παχυσαρκία στους μαθητές του Δημοτικού και του Γυμνασίου του Πύργου Ηλείας, μιας επαρχιακής πόλης, το Με δεδομένο ένα μεγάλο αριθμό παρόμοιων μελετών στη χώρα μας 2 όσο και διεθνώς 5 προσπαθήσαμε να αξιολογήσουμε τόσο τη σημασία αυτών των παραγόντων, όσο και να συσχετίσουμε δυο παράγοντες 7 (την αντίληψη των γονιών για το βάρος των παιδιών και τη σχολική επίδοση) που δεν έχουν μελετηθεί αρκετά στην πατρίδα μας κατά το παρελθόν, με την παιδική παχυσαρκία. Στη συνέχεια επιχειρείται η ανάλυση του μεθοδολογικού πλαισίου, (εργαλείο μέτρησης της παχυσαρκίας και εκτίμησης των παραγόντων κινδύνου, πληθυσμός μελέτης, στατιστική ανάλυση), και παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της έρευνας. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων, η συσχέτιση της επίπτωσης της παχυσαρκίας με την αναφερόμενη βιβλιογραφικά και οι παράγοντες που την προκαλούν παρουσιάζονται στη συζήτηση. Τέλος παρουσιάζονται τα συμπεράσματα που προκύπτουν. ΜΕΘΟΔΟΣ Ερωτηματολόγιο Οι παράγοντες που επηρεάζουν την παιδική παχυσαρκία εκτιμήθηκαν αποτυπώθηκαν ποσοτικά με ερωτηματολόγιο. Οι ερωτήσεις επιλέχθηκαν με βάση τις τρέχουσες απόψεις 8 για τους προσδιοριστικούς παράγοντες της παιδικής και εφηβικής παχυσαρκίας. Το ερωτηματολόγιο απαντήθηκε από τους γονείς των μαθητών. Ερωτήσεις αφορούσαν το βάρος και το ύψος των γονιών, την ηλικία, τις σχολικές επιδόσεις και το φύλο των μαθητών. Επίσης ερωτήθηκαν για το αν θεωρούν το παιδί τους φυσιολογικό, ελλιποβαρές, υπέρβαρο, ή παχύσαρκο. Υπήρχαν ερωτήσεις για τις διαιτητικές συνήθειες των παιδιών και τους παράγοντες που σχετίζονται με καθιστική ζωή (ώρες άσκησης και παρακολούθησης τηλεόρασης, video, ή ενασχόλησης με το κομπιούτερ). Για το σχεδιασμό του ερωτηματολογίου ελήφθησαν υπόψη η γνώμη γιατρών, γονέων και μαθητών. Οι γονείς ερωτήθηκαν τηλεφωνικά και για το πόσο εύκολα το συμπλήρωναν και το κατανόησαν. Οι διαιτητικές συ- νήθειες των παιδιών, οι ώρες άσκησης και παρακολούθησης τηλεόρασης, απαντήθηκαν με βάση τη συχνότητα που τα παιδιά έτρωγαν διάφορες τροφές και τη διάρκεια της άσκησης ή της παρακολούθησης τηλεόρασης. Τέλος η συμπεριφορά των παιδιών ποσοτικοποιήθηκε με τη χρήση μιας πενταβάθμιας κλίμακας Likert, όπου με 1 βαθμολογήθηκε η μηδενική π.χ. κατανάλωση ενός φαγητού την εβδομάδα και με 5 η υπερβολική. Όμοια οι γονείς ρωτήθηκαν αν οι διατροφικές συνήθειες των παιδιών τους είναι σωστές (1= απόλυτα λάθος, 5=απόλυτα σωστές). Στην παρούσα εργασία διερευνήθηκε τόσο η αξιοπιστία, όσο και η εγκυρότητα του ερωτηματολογίου σε πιλοτική προ έρευνα 50 γονέων παιδιών από σχολείο που δε συμμετείχε στη μελέτη. Το ερωτηματολόγιο βρέθηκε αξιόπιστο (συντελεστές αξιοπιστίας ελέγχου επανελέγχου >0.64) και έγκυρο (ο συντελεστής α του Kronbach που εκτιμά την εσωτερική συνοχή του βρέθηκε 0,84 συνολικά). Τέλος με τη βοήθεια παραγοντικής ανάλυσης ομαδοποιήσαμε τις ερωτήσεις που αφορούν τις διατροφικές συνήθειες των παιδιών σε παράγοντες υγιεινής και μη υγιεινής διατροφής. Μετρήσεις Τα παιδιά χαρακτηρίστηκαν ως φυσιολογικά, παχύσαρκα, ή υπέρβαρα με βάση τις καμπύλες ανάπτυξης του BMI για την ηλικία και το φύλο του CDC (2011). Οι ενήλικοι με BMΙ χαρακτηρίστηκαν ως υπέρβαροι και αυτοί με ΒΜΙ> 30 ως παχύσαρκοι. Το δείγμα Η επιλογή του δείγματος έγινε με αθροιστική δειγματοληψία, κατά την οποία τυχαιοποιήθηκαν τα σχολεία (Δημοτικά και Γυμνάσια) του δήμου Πύργου, όπου φοιτούσαν παιδιά ηλικίας 6 15 ετών (Μ.Τ=10,9 S.D.=2,67). Για την τυχαιοποίηση χρησιμοποιήθηκε η συνάρτηση RANDBETWEEN του Excel. Στους μαθητές δόθηκε το ερωτηματολόγιο, που μας το επέστρεψαν 2 μέρες μετά συμπληρωμένο από τους γονείς τους. Το ποσοστό των σωστά συμπληρωμένων ερωτηματολογίων ήταν 92%. Στο δείγμα συμμετείχαν 1443 μαθητές Ελληνικής καταγωγής, προκειμένου να έχουμε σωστά συμπληρωμένα ερωτηματολόγια και να αποφευχθεί το συστηματικό σφάλμα. Τα αγόρια αντιπροσώπευαν το 49% του δείγματος. Τα ερωτηματολόγια ήταν ανώνυμα, ενώ πριν την έναρξη της μελέτης πήραμε την έγκριση της Διεύθυνσης της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης.

4 ACHAIKI IATRIKI Volume 31, Issue 2, October Πίνακας 1. Συσχέτιση της παχυσαρκίας με παράγοντες κινδύνου. Παράγοντας κινδύνου Ποσοστό παχύσαρκων /υπέρβαρων/ φυσιολογικών με παρόντα τον παράγοντα κινδύνου Στατιστική μέθοδος Συντελεστής συσχέτισης Επίπεδο σημαντικότητας Φύλο (αγόρια) 48/49/49 t test t=0.074 p=0.941 Ηλικία (>12 ετών) 34/45/41 t test t=1.139 p=0.165 <1 φρούτο/ημέρα 71/48/60 p του Spearman p=0.036 p=0.422 Λαχανικά <1 φορά την ημέρα 71/68/57 p του Spearman p=0.054 ΒΜΙ μητέρας >25 52/55/21 p του Spearman p=0.324 p=0.228 ΒΜΙ πατέρα >25 76/75/28 p του Spearman p=0.468 Τηλεόραση ή υπολογιστης >2 ώρες/ημέρα Άσκηση <3 ώρες /εβδομάδα Κόκκινο κρέας >3 φορές/εβδομάδα 76/48/43,5 p του Spearman p= /64/51 p του Spearman p= /57/29 p του Spearman p=0.346 Γάλα<2 φορές/ημέρα 29/39/43 p του Spearman p=0.085 p=0.059 Σκουπιδοτροφές >3 φορές/ημέρα Πρωινό πλήρες<4 φορές/εβδομάδα Εσφαλμένη γνώμη του γονέα για το ιδανικό βάρος του παιδιού 91/69/44 p του Spearman p= /59/23 p του Spearman p= /40/1,5 p του Spearman p=0.378 Η στατιστική ανάλυση έγινε με το SPSS 18 και το επίπεδο σημαντικότητας ορίστηκε στο 95% (p<0,05). ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Από τα 1443 παιδιά που εξετάσαμε 124 βρέθηκαν παχύσαρκα (8,6%) και 225 (15,6%) υπέρβαρα. Οι παράγοντες κινδύνου που μελετήθηκαν, η στατιστική μέθοδος που επιλέχθηκε για να τους συσχετίσουμε με το BMI των παιδιών, οι τιμές των συντελεστών συσχέτισης και το ακριβές επίπεδο σημαντικότητας για κάθε συσχέτιση φαίνονται στον πίνακα 1. Στο διάγραμμα 1 φαίνεται το ποσοστό των φυσιολογικών, υπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών που (α) οι γονείς τους έχουν λανθασμένη άποψη για το βάρος τους, (β) που παίρνουν πρωινό, και (γ) που είναι άριστοι μαθητές. Προκειμένου να προσδιορίσουμε τη σειρά των παραγόντων κινδύνου ανάλογα με τη σημασία τους για

5 128 ΑΧΑΪΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ Τόμος 31ος, τεύχος 2, Oκτώβριος Γονείς με λάθος άποψη Πρωινό Άριστα Φυσιολογικά Υπέρβαρα Παχύσαρκα Διάγραμμα 1. Συχνότητα διάφορων παραγόντων κινδύνου σε παχύσαρκα, υπέρβαρα και φυσιολογικά παιδιά. Πίνακας 2. Αποτελέσματα πολλαπλής παλινδρόμησης Παράγοντας κινδύνου R square change την κατάταξη του παιδιού σε φυσιολογικό, υπέρβαρο ή παχύσαρκο τους χωρίσαμε σε 6 ομάδες: ΒΜΙ γονέων, αντιλήψεις των γονέων για το ιδανικό βάρος και τη διατροφή του παιδιού τους, κακές διατροφικές συνήθειες (κατανάλωση σκουπιδοτροφών, επίσκεψη σε ταχυφαγεία, υπερβολική κατανάλωση κόκκινου κρέατος), αποφυγή υγιεινών διατροφικών συνθηκών, (κατανάλωση φρούτων, λαχανικών, πρωινό, κλπ), άσκηση και υπερβολική παρακολούθηση τηλεόρασης. Στη συνέχεια επιχειρήσαμε stepwise πολλαπλή παλινδρόμηση τα αποτελέσματα της οποίας παρουσιάζονται στον πίνακα 2. O συντελεστής R square change δείχνει το ποσοστό της διακύμανσης της παιδικής παχυσαρκίας που ερμηνεύεται από τον αντίστοιχο παράγοντα κινδύνου. F Σημαντικότητα του F ΒΜΙ 17,8 66,8 P<0,001 Αντιλήψεις των γονέων Κακές διατροφικές συνήθειες Παρακολούθηση τηλεόρασης 7,4 52,8 P<0,001 4,9 45,2 P<0, ,8 P<0,001 Άσκηση 1,8 33,5 P<0,001 Η αποφυγή της υγιεινής διατροφής δεν επιδρά σημαντικά στη διακύμανση της παιδικής παχυσαρκίας. ΣΥΖΗΤΗΣΗ Στην παρούσα εργασία το ποσοστό των παχύσαρκων και υπέρβαρων παιδιών βρέθηκε χαμηλότερο από άλλες εργασίες στη χώρα μας 2,9 (που ανεβάζουν τα αντίστοιχα ποσοστά περίπου 13 και 30% αντίστοιχα) αν και υπάρχουν ελληνικές μελέτες 10 με τις οποίες συμφωνούμε ως προς την επίπτωση (8 και 20%) της παχυσαρκίας. Σε ότι αφορά τους παράγοντες κινδύνου υπάρχει μια γενικότερη συμφωνία με πολλές μελέτες σε Ελλάδα 11 και εξωτερικό 8 όπου διαπιστώνεται η θετική συσχέτιση της παχυσαρκίας με παράγοντες όπως το βάρος των γονιών, η κακή διατροφή, η έλλειψη άσκησης 12, η υπερβολική παρακολούθηση τηλεόρασης και η απομάκρυνση από την υγιεινή διατροφή. Σε ότι αφορά πάντως τον τελευταίο παράγοντα, τόσο η παρούσα εργασία, όσο και άλλες 13 δεν τον συσχετίζουν ιδιαίτερα με την παιδική παχυσαρκία. Ωστόσο υπάρχουν και μελέτες 14 στη χώρα μας που υποστηρίζουν ότι μια δίαιτα πλούσια σε λαχανικά και φυτικές ίνες δρα προστατευτικά. Στη μελέτη περιλαμβάνεται και η συσχέτιση της παιδικής παχυσαρκίας με τρεις παράγοντες για τους οποίους υπάρχουν λίγες αναφορές στην ελληνική βιβλιογραφία. Βρέθηκε ότι η υποεκτίμηση του βάρους των παιδιών οδηγεί σε υπέρβαρα παιδιά, όχι μόνο μέχρι την ηλικία των 5 ετών 15 αλλά και αργότερα όπως φαίνεται τόσο στην παρούσα εργασία (πίνακας 3), όσο και σε μια άλλη που πραγματοποιήθηκε σε περιοχή της Ιταλίας 7. Επίσης σε μια μελέτη σε σχολεία της περιφέρειας Αττικής 16 βρέθηκε αρνητική συσχέτιση της λήψης πρωινού με δημητριακά και της παιδικής παχυσαρκίας κάτι που συμφωνεί τόσο με τη δική μας μελέτη, όσο και με άλλες που έγιναν στο εξωτερικό 17. Τέλος έχει συσχετιστεί η παιδική παχυσαρκία με μειωμένες σχολικές επιδόσεις. Σε μια μάλιστα μελέτη στις ΗΠΑ η συσχέτιση υπήρξε σε παιδιά που φοιτούσαν σε μεγαλύτερη τάξη από την Τετάρτη Δημοτικού 18. Στη δική μας έρευνα και σε μελέτες από άλλες χώρες 19 δεν υπήρξε τέτοια συσχέτιση. Δεν υπάρχει άλλη Ελληνική εργασία που να κάνει αυτή τη συσχέτιση. Παρόμοιες εργασίες 20 θεωρούν ότι το BMI της μητέρας και η συχνή κατανάλωση σνακ, τσιπς, και αναψυκτικών είναι κατά σειρά οι πιο σημαντικοί παράγοντες κινδύνου για την παιδική παχυσαρκία. Όμοια στη μοναδική ελληνική μέχρι τώρα μελέτη 21 που έχει επιχειρηθεί τέτοια ανάλυση το BMI της μητέρας, η απασχόληση

6 ACHAIKI IATRIKI Volume 31, Issue 2, October της μητέρας εκτός σπιτιού και η κατανάλωση αναψυκτικών είναι οι πρώτες κατά σειρά αιτίες. Αυτά τα ευρήματα είναι κοντά στα αποτελέσματα της δικής μας πολλαπλής παλινδρόμησης. (πίνακας 2). Εργασίες 6 έχουν δείξει πως παρεμβάσεις στα σχολεία μπορούν να ενσωματώσουν πολιτικές, πρακτικές και να διαμορφώσουν το κατάλληλο περιβάλλον, ώστε να προληφθεί η παιδική παχυσαρκία. Σχολικά προγράμματα ουσιαστικής γνώσης της αναγνώρισης (υπολογισμός ΒΜΙ), αλλά και πρόληψης (προγράμματα διατροφής και άσκησης) είναι μέτρα για την αντιμετώπιση αυτής της σύγχρονης επιδημίας. Η συμμετοχή των γονέων δεν αυξάνει την αποτελεσματικότητα αυτών των μεθόδων. 22 Άλλοι ερευνητές διαφωνούν, αφού σύμφωνα και με τη δική μας μελέτη τα γονικά πρότυπα (σε ότι αφορά το BMI), όσο και οι λανθασμένες τους απόψεις σε ότι αφορά το ιδανικό βάρος είναι οι κυρίαρχοι παράγοντες κινδύνου για την παιδική παχυσαρκία. ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ της μελέτης είναι ο ενδεχόμενος μη ακριβής προσδιορισμός του ΒΜΙ, αφού βασίζεται σε προσωπικές μετρήσεις των γονέων και το γεγονός ότι μελέτες που γίνονται σε δεδομένο χρόνο έχουν αξία για τις συσχετίσεις που διαπιστώνονται. Αυτές οι συσχετίσεις δεν μπορούν όμως να γενικευτούν. REFERENCES 1. Χρυσοχόου E, Λιναρδάκης M, Χατζηαγόρου, Ε, Παπαδοπούλου, Μ. Τσανάκας, Ι., Καφάτος, Α. Σχέση ημερήσιας διατροφικής πρόσληψης και φυσικής δραστηριότητας με την παιδική παχυσαρκία. Παιδιατρική Βορείου Ελλάδος 2008; 20: Farajian P, Risvas G, Karasouli K, Pounis GD, Kastorini CM, Panagiotakos DB, Zampelas A. Very high childhood obesity prevalence and low adherence rates to the Mediterranean diet in Greek children: the GRECO study. Atherosclerosis 2011; 21: Λιναρδάκης Μ, Σαρρή Κ, Μπέρτσιας Γ, Καφάτος Α.- Ομάδα Κλινικής Προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής. Μεταβολικό σύνδρομο σε παιδιά και εφήβους της Κρήτης σε σχέση με την διατροφή τους. Παιδιατρική 2007; 1: Φιλίππου, Ο., Δολιανίτη, Μ., Βλιώρα, Χ. Καρανάσιου, Κ., Παπαδάκου Λαγογιάννη Σ. Παχυραρκία και μεταβολικό σύνδρομο σε παιδιά και εφήβους της Ν.Α. Αττικής. Παιδιατρική 2010; 73: Hardus PM, van Vuuren CL, Crawford D, Worsley A. Public perceptions of the causes and prevention of obesity among primary school children. Int J Obes Relat Metab Disord 2003; 27: Beam M, Ehrlich G, Donze Black J, Block A, Leviton LC. Evaluation of the Healthy Schools Program: Part II. The Role of Technical Assistance Prev Chronic Dis 2012; 9: Mar 1. Epub ahead of print. 7. Binkin N, Spinelli A, Baglio G, Lamberti A. What is common becomes normal: The effect of obesity prevalence on maternal perception. Nutr Metab Cardiovasc Dis 2011 Dec 31 Epub ahead of print. 8. Currie C, Hurrelman K, Settertobulte W, Smith R & Todd J Health and health behaviour among young people. WHO Policy Series: Health policy for children and adolescents, Issue 1. Copenhagen: Health Promotion and Investment for Health, WHO Regional Office for Europe 2000, p: Κυριαζής, Ι. Ρεκλείτη, Μ. Σαρίδη Μ. Δείκτες παχυσαρκίας, διατροφικοί και άλλοι παράγοντες σε μαθητές πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης αστικών περιοχών του νομού Αττικής ARCHIVES OF HELLENIC MEDICINE 2009; 26: Ν. Φίλιππα, Χ. Κανακά-Gantenbein. Παιδική παχυσαρκία. Εντοπισμός του προβλήματος, παράγοντες κινδύνου και θεραπεία. Δελτίο Α' Παιδιατρ. Κλιν. Πανεπ. Αθηνών 2009; 56: Kollias A, Skliros E, Stergiou GS, Leotsakos N, Saridi M, Garifallos D Obesity and associated cardiovascular risk factors among schoolchildren in Greece: a cross-sectional study and review of the literature. J Pediatr Endocrinol Metab 2011; 24: Χριστόδουλος, Α. Τοκμακίδης, Σ. Δούδα, Ε Τούσουλης, Δ. Γκίκα, Ε. Τεκμηριωμένοι και νεότεροι παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου στην παιδική ηλικία. ARCHIVES OF HELLENIC MEDICINE 2009, 26: Morello MI, Madanat H, Crespo NC, Lemus H, Elder J. Associations among parent aculturation, child BMI, and child fruit and vegetable consumption in a hispanic sample. J Immigr Minor Health 2012 Mar 4. Epub ahead of print. 14. Yannakoulia M, Ntalla I, Papoutsakis C, Farmaki AE, Dedoussis GV Consumption of vegetables, cooked meals, and eating dinner is negatively associated with overweight status in children J Pediatr 2010; 157:

7 130 ΑΧΑΪΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ Τόμος 31ος, τεύχος 2, Oκτώβριος Manios Y, Moschonis G, Grammatikaki E, Anastasiadou A, Liarigkovinos T Determinants of childhood obesity and association with maternal perceptions of their children's weight status: the "GENESIS" study. J Am Diet Assoc 2010; 110: Panagiotakos DB, Antonogeorgos G, Papadimitriou A, Anthracopoulos MB, Papadopoulos M, Konstantinidou M, Fretzayas A, Priftis KN. Breakfast cereal is associated with a lower prevalence of obesity among year-old children: the PANACEA study. Nutr Metab Cardiovasc Dis 2008; 9: Moreno LA, Rodriguez G, Fleta J, Bueno-Lozano M, Lazaro A, Bueno G. Trends of dietary habits in adolescents. Crit Rev Food Sci Nutr 2010; 50: London RA, Castrechini S. A longitudinal examination of the link between youth physical fitness and academic achievement. J Sch Health 2011; 81: Abdelalim A, Ajaj N, Al-Tmimy A, Alyousefi M, Al-Rashaidan S, Hammoud MS, Al-Taiar A. Childhood obesity and academic achievement among male students in public primary schools in Kuwait. Med Princ Pract 2012; 21: Novaes JF, Franceschini Sdo C, Priore SE. Mother's overweight, parents' constant limitation on the foods and frequent snack as risk factors for obesity among children in Brazil. Arch Latinoam Nutr 2008; 58: Athanasopoulos DT, Garopoulou AI, Dragoumanos VP. Childhood obesity and associated factors in a rural Greek island. Rural Remote Health 2011; 11: Bathrellou E, Yannakoulia M, Papanikolaou K, Pehlivanidis A, Pervanidou P, Kanaka-Gantenbein C, Tokou I, Tsiantis J, Chrousos GP, Sidossis LS. Parental involvement does not augment the effectiveness of an intense behavioral program for the treatment of childhood obesity. Hormones 2010; 9: