Παύλος Καλλιγάς Παύλος Καλλιγάς

Transcript

1 Παύλος Καλλιγάς Θεός και θεολογία στο έργο του Πλάτωνα Παρά την εντύπωση που επικρατούσε κατά την ύστερη αρχαιότητα και τον Μεσαίωνα, ο Πλάτων δεν παρουσιάζει στο έργο του μια συστηματική θεολογία. Οι ποικίλες αναφορές του στο θείο δεν είναι πάντοτε εύκολο να συνδυαστούν μεταξύ τους, και παρουσιάζουν διαφορετικές πτυχές μιας αντίληψης για τη φύση του Θεού που διακρίνεται κυρίως από την θεωρούμενη ως αδιάρρηκτη συνάφειά του με το Αγαθό. Η μοναδικότητα αυτού του τελευταίου ως της ύψιστης επιδίωξης των πάντων μάς επιτρέπει πάντως να χαρακτηρίσουμε τη σκέψη του ως θεμελιακά μονοθεϊστική. Ο Παύλος Καλλιγάς γεννήθηκε στην Αθήνα το Σπούδασε νομικά προτού στραφεί στη μελέτη της αρχαίας φιλοσοφίας. Ασχολήθηκε κυρίως με τη φιλοσοφία της ύστερης αρχαιότητας και ειδικότερα με τον Νεοπλατωνισμό. Επιμελείται της έκδοσης των Εννεάδων του Πλωτίνου, με νεοελληνική μετάφραση και σχόλια, από την Ακαδημία Αθηνών, και ώς τώρα έχουν κυκλοφορήσει πέντε τόμοι της εργασίας αυτής. Είναι αναπληρωτής καθηγητής της αρχαίας φιλοσοφίας στο Τμήμα Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι επίσης διευθυντής σύνταξης του φιλοσοφικού περιοδικού Δευκαλίων.

2 Βασίλης Κάλφας Είναι αναγκαίος ο Θεός στη φιλοσοφία του Αριστοτέλη; Στην ανακοίνωση εξετάζεται η λειτουργικότητα του Πρώτου Κινούντος Ακινήτου στην οντολογία και την κοσμολογία του Αριστοτέλη. Γιατί εισάγεται και τι ακριβώς καλείται να εξηγήσει; Ειδικότερα, τίθεται το ερώτημα γιατί ο Αριστοτέλης επιλέγει να ονομάσει την πρώτη του αρχή «θεό», αποδίδοντάς της μάλιστα και ορισμένες ιδιότητες (ανθρωπομορφικού) υποκειμένου. Το ερώτημα αυτό οδηγεί στη διερεύνηση της στάσης του Αριστοτέλη απέναντι στη λαϊκή θρησκευτικότητα και απέναντι στην πλατωνική παράδοση. Ο Βασίλης Κάλφας είναι καθηγητής φιλοσοφίας στο ΑΠΘ. Είναι πρόεδρος του Τμήματος Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής και υπεύθυνος για τον υπό ίδρυση εκδοτικό οίκο τού ΑΠΘ. Είναι επιστημονικός υπεύθυνος για την έκδοση των Απάντων του Αριστοτέλη στα νέα ελληνικά. Έχει δημοσιεύσει τα βιβλία: 1) Eπιστημονική Πρόοδος και Oρθολογικότητα: Προς μια ρεαλιστική Aνασυγκρότηση της Σύγχρονης Eπιστημολογίας, Σύγχρονα Θέματα, Θεσσαλονίκη 1983 Nήσος, Aθήνα ) (με τον M. Z. Kοππιδάκη και τον Δ. Kυρτάτα) Tα Eσόμενα: H αγωνία της πρόγνωσης στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, Kαρδαμίτσα, Aθήνα 1990, ) Πλάτων «Tίμαιος», Πόλις, Aθήνα 1995, ) Aριστοτέλης «Περί φύσεως (Φυσικά 2ο βιβλίο)», Πόλις, Aθήνα ) Φιλοσοφία και επιστήμη στην Aρχαία Eλλάδα, Πόλις, Aθήνα ) (με τον Γ. Zωγραφίδη) Aρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι, Ίδρυμα Nεοελληνικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη ) Aριστοτέλης, «Mετά τα φυσικά. Βιβλίο Α, Πόλις, Aθήνα ) Aριστοτέλης «Περί γενέσως και φθοράς», Νήσος, Aθήνα 2011.

3 Κατερίνα Ιεροδιακόνου Η θεολογία των Στωικών Αν υπάρχει κάτι στον κόσμο που ο νους, το λογικό, η δύναμη και η εξουσία του ανθρώπου δεν μπορούν να δημιουργήσουν, αυτό που το δημιουργεί πρέπει να είναι ανώτερο από τον άνθρωπο. Αλλά τα ουράνια σώματα και καθετί που παρουσιάζει αιώνια κανονικότητα δεν μπορεί να δημιουργούνται από τον άνθρωπο. Άρα εκείνο που τα δημιουργεί είναι ανώτερο από τον άνθρωπο. Και πώς αλλιώς θα μπορούσε κανείς να το ονομάσει αν όχι θεό; Κικέρων, De natura deorum 2,16 (μτφ. Σ. Δημόπουλος & Μ. Δραγώνα-Μονάχου) Το επιχείρημα αυτό είναι μόνο ένα από όσα παρουσιάζουν στα κείμενά τους οι Στωικοί για την ύπαρξη και φύση του θεού. Στα επιχειρήματα αυτά άλλωστε θα θεμελιώσουν τη θεολογία τους, που αποτελεί αποκορύφωμα της φυσικής φιλοσοφίας τους και καινοτομεί σε ζητήματα όπως για παράδειγμα: της έλλογης και υλικής σύστασης του θεού, της θείας πρόνοιας και της ύπαρξης του κακού, της συμπαθητικής σχέσης ανάμεσα στον υπερσελήνιο και τον υποσελήνιο κόσμο, της απόρριψης των θρησκευτικών τελετουργιών, της αλληγορικής ερμηνείας του παραδοσιακού δωδεκάθεου, του επιστημονικού κύρους της μαντικής και της αστρολογίας. Στα ζητήματα αυτά θα αναφερθώ συνοπτικά στην ομιλία μου για να σκιαγραφήσω τα βασικά χαρακτηριστικά της θεολογίας των Στωικών, τα οποία τη διακρίνουν από τις αντίστοιχες απόψεις των προηγούμενων και επόμενων φιλοσόφων και θεολόγων. Η Κατερίνα Ιεροδιακόνου είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια αρχαίας φιλοσοφίας στο Τμήμα ΜΙΘΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα είναι κυρίως στη φιλοσοφία της ελληνιστικής περιόδου, αλλά έχει επίσης δημοσιεύσει πολλά άρθρα που μελετούν θέματα στην αρχαία γνωσιολογία, την ιστορία της λογικής, την αρχαία ιατρική και τη βυζαντινή φιλοσοφία. Ετοιμάζει μια μονογραφία για τις φιλοσοφικές θεωρίες της φύσης και της αντίληψης των χρωμάτων στην αρχαιότητα.

4 Ελένη Περδικούρη Ο Θεός στον Πλωτίνο: Νοῦς ή Ἕν; Ο όρος «θεός» δεν χαρακτηρίζει κατ αποκλειστικότητα μια συγκεκριμένη οντότητα στον Πλωτίνο, αλλά χρησιμοποιείται για την περιγραφή του χώρου του νοητού εν γένει. Θείο είναι ό,τι εννοείται ως αιώνιο, άφθαρτο, αμετάβλητο. Είναι ωστόσο σαφές ότι η καθεμιά από τις δύο πρώτες αρχές της πλωτινικής φιλοσοφίας, το Εν και ο Νους, μπορεί με αξιώσεις να αποκληθεί «Θεός». Ο Νους είναι Θεός διότι, ως νοητός κόσμος, αφενός ταυτίζεται με την ολότητα της ουσίας και αφετέρου συνιστά τον «τόπο της αληθείας». Δηλαδή είναι και δημιουργός, ως το αρχέτυπο των αισθητών μορφών, και νομοθέτης, στο βαθμό που σ αυτόν εδράζεται ο κανόνας του αληθούς. Το Εν είναι Θεός ως η πηγή της ενότητας, ως το απώτατο αίτιο, ως «δύναμις πάντων». Ο Πλωτίνος ταυτίζει το Εν με το Αγαθό της «Πολιτείας» του Πλάτωνα, βεβαιώνοντας πως η φύση του Αγαθού είναι να είναι το εφετόν καθ εαυτό. Μπορεί όμως το αίτιο της ενότητας να λειτουργήσει ως εφετόν; Φαίνεται μάλλον πως για τον Πλωτίνο το Εν είναι εφετόν ως ελεύθερο και συνάμα αίτιο της ελευθερίας των άλλων. Η Ελένη Περδικούρη γεννήθηκε το 1964 στην Αθήνα. Έχει γράψει διδακτορική διατριβή για τη γνωσιοθεωρία του Πλωτίνου, άρθρα για την αρχαία φιλοσοφία και μία μελέτη της πραγματείας του Πλωτίνου «Περί ύλης» (εισαγωγή, μετάφραση, σχόλιο, Les éditions du cerf, υπό έκδοσιν). Συνδιευθύνει τη σειρά «Φιλοσοφία» των εκδόσεων της Εστίας με τον Γιώργο Φαράκλα. Είναι λέκτορας φιλοσοφίας της ύστερης αρχαιότητας στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Πατρών.

5 Δημήτρης Καϊμάκης Ο Θεός της Πεντατεύχου Η εισήγηση θα ασχοληθεί με τον Θεό της Πεντατεύχου, έτσι όπως αυτός παρουσιάζεται κάτω από δύο βασικές παραστάσεις: 1) του Θεού των πατριαρχών με τις διάφορες ονομασίες που αυτός φέρει και 2) του Θεού που αποκάλυψε για πρώτη φορά το όνομά του στον Μωυσή, δηλαδή του Γιαχβέ. Ο Δημήτρης Καϊμάκης είναι καθηγητής της Παλαιάς Διαθήκης στο Τμήμα Θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Γεννήθηκε στην Αρναία Χαλκιδικής το Σπούδασε θεολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης (1967) και στη συνέχεια στη Θεολογική Σχολή της Λωζάνης, στο Καθολικό Πανεπιστήμιο του Παρισιού, καθώς και στη Γαλλική Βιβλική και Αρχαιολογική Σχολή της Ιερουσαλήμ. Σπούδασε επίσης κλασική φιλολογία και βυζαντινολογία στο Πανεπιστήμιο της Κολωνίας (Γερμανία). Είναι διδάκτορας φιλολογίας (1974) και θεολογίας (1983). Τα κυριότερα έργα του είναι: Der Psysiologus nach der ersten Redaktion, 1974, Die Kyraniden, 1976, Φιλόθεου Κόκκινου, Δογματικά Έργα, 1983, Παραδόσεις εκλογής και Δευτεροησαΐας 1983, Σιών και Ιερουσαλήμ στο Δευτεροησαΐα, 1984, Ο ναός του Σολομώντα, ιστορία θεολογία, 1984, Ψαλώ τω Θεώ μου, υπόμνημα σε εκλεκτούς ψαλμούς, 1990, Η ημέρα Κυρίου στους προφήτες της Π. Διαθήκης, 1991, Η ανάσταση των νεκρών στην Π. Διαθήκη, 1994, Θέματα παλαιοδιαθηκικής θεολογίας, 1999, Τα χειρόγραφα του Κουμράν, 2004, Τα ελοχίμ δε θα ταραχθούν εις τον αιώνα, 2005, Η ιουδαϊκή αποκαλυπτική γραμματεία και η θεολογία της, 2007, Σύντομο υπόμνημα στους Ψαλμούς, Συμμετείχε σε διάφορα διεθνή επιστημονικά συνέδρια και έχει δημοσιεύσει άρθρα σε ελληνικά και ξένα περιοδικά.

6 Μυρτώ Θεοχάρους Ο Θεός σε αγωνία: το προφητικό βίωμα του θείου διλήμματος μεταξύ δικαιοσύνης και αγάπης Η εισήγηση εστιάζει στους λεγόμενους Κλασσικούς Προφήτες με ιδιαίτερη έμφαση στο βιβλίο του Αμώς, όπου ο Θεός φαίνεται να εκτείνει τις προσδοκίες και τις ενέργειές του πέραν των ορίων του Ισραήλ. Απαιτεί και από άλλα έθνη την υποταγή σε συγκεκριμένες αρχές που δεν βασίζονται σε κάποια άμεση αποκάλυψη (Σινά) αλλά σε μια κοινώς αποδεκτή κατανόηση ανθρώπινης ηθικής. Τα εγκλήματα πολέμων και η αδικία στο διεθνές επίπεδο με τα οποία κατηγορούνται τα έθνη παραλληλίζονται με τη διάπραξη κοινωνικών αδικιών μέσα στον Ισραήλ, και θεωρούνται εξίσου αξιόποινα για τον Γιαχβέ εφόσον τον προκαλούν σε παρόμοια ανταπόκριση εθνικής καταστροφής. Παρόλα αυτά, κάθε άλλο παρά απαθής και ασυγκίνητος φαντάζει ο Θεός των προφητών. Η καταστροφή διεκδικεί τη θέση της τελευταίας λέξης με ανταγωνίστρια την ελπίδα. Οι προφήτες σε διάλογο μας αφήνουν με την εικόνα ενός Θεού σε ένταση για το μέλλον του Ισραήλ αλλά και των εθνών. Το εσωτερικό του δίλημμα μεταξύ αγάπης και δικαιοσύνης απέναντι στην ανθρωπότητα είναι το παράδοξο που ο ίδιος ο προφήτης σαρκώνει στο βίωμά του. Η Μυρτώ Θεοχάρους γεννήθηκε στη Λευκωσία της Κύπρου το Σπούδασε θεολογία στο Ελληνικό Βιβλικό Κολέγιο από το 2001 έως το 2005 και προχώρησε σε μεταπτυχιακό στις βιβλικές σπουδές στο Wheaton College, Illinois, από το 2005 έως το Το 2007 ξεκίνησε το διδακτορικό της στην Παλαιά Διαθήκη και συγκεκριμένα στα κείμενα των Εβδομήκοντα στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, το οποίο και ολοκλήρωσε τον Ιούλιο του Από τον Σεπτέμβριο του 2010 διδάσκει στον τομέα Εβραϊκών και Παλαιάς Διαθήκης στο Ελληνικό Βιβλικό Κολέγιο.

7 Χρήστος Καρακόλης «Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος...»: Το αποκλειστικά παλαιοδιαθηκικό υπόβαθρο μιας κατ εξοχήν φιλοσοφικής έννοιας και η ριζική επανερμηνεία της στο Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο Έχει διατυπωθεί η επιστημονική θέση ότι ο μοναδικός ως προς τη χριστολογική σημασία του ιωάννειος όρος «Λόγος» προέρχεται και νοηματοδοτείται από φιλοσοφικά ρεύματα της αρχαίας ελληνικής και της ελληνορρωμαϊκής εποχής. Θεωρούμε ότι η προσέγγιση αυτή είναι εσφαλμένη. Στο πρώτο μέρος της εισηγήσεώς μας εξετάζουμε τη δομή και το περιεχόμενο των ιωάννειων αναφορών στον Λόγο εντός του υμνικού προλόγου τού Κατά Ιωάννην Ευαγγελίου (1,1-18) υπό το φως της σχετικής διήγησης της Γενέσεως. Στο δεύτερο μέρος εντοπίζουμε βασικές ομοιότητες και διαφορές μεταξύ της ιωάννειας έννοιας του Λόγου και της παλαιοδιαθηκικής σοφιολογίας. Στο τρίτο μέρος εξετάζουμε τη λειτουργικότητα και τη σημασία του όρου «Λόγος» εντός της πλοκής, του δικτύου μεταφορών και της θεολογίας του τετάρτου ευαγγελίου. Συμπερασματικά επισημαίνουμε ότι ο Ιωάννης καινοτομεί, καθώς θεμελιώνει τη θεολογία του σε μια τρέχουσα φιλοσοφική έννοια του περιβάλλοντός του, την οποία κατανοεί σε αποκλειστικά βιβλικό πλαίσιο, ενώ συγχρόνως την επανερμηνεύει ριζικά, ώστε να μπορέσει να εκφράσει με τρόπο μοναδικό αυτό που μέχρι την εποχή της Καινής Διαθήκης ήταν για τη βιβλική σκέψη αδιανόητο: ότι ο απόλυτα υπερβατικός Θεός έγινε αληθινός άνθρωπος. Ο Χρήστος Καρακόλης είναι επίκουρος καθηγητής της Καινής Διαθήκης στο Τμήμα Θεολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Σπούδασε θεολογία στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και εξειδικεύθηκε στο αντικείμενο της Καινής Διαθήκης στα Πανεπιστήμια του Regensburg και της Τυβίγγης. Έχει χρηματίσει επισκέπτης καθηγητής στα Πανεπιστήμια της Βέρνης και του Μονάχου. Είναι μέλος μεταξύ άλλων της Studiorum Novi Testamenti Societas, της Επιτροπής για τις Επιστημονικές Εκδόσεις της Γερμανικής Βιβλικής Εταιρίας και του Colloquium Oecumenicum Paulinum. Είναι επίσης μέλος των εκδοτικών επιτροπών των περιοδικών Δελτίο Βιβλικών Μελετών και New Testament Studies, καθώς και των κριτικών εκδόσεων του κειμένου της Καινής Διαθήκης «Nestle-Aland» και «Greek New Testament». Το ερευνητικό του ενδιαφέρον επικεντρώνεται στο Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο, στις παύλειες επιστολές, στην Κριτική του Κειμένου και στη Θεολογία της Καινής Διαθήκης.

8 Χαράλαμπος Ατματζίδης Μονοθεϊσμός και αρχέγονος χριστιανισμός - Το παράδειγμα του 1 Κορ 8,1-6 Στην παρούσα εισήγησή εξετάζεται πώς ο απ. Παύλος φτάνει στη διατύπωση της θέσης για έναν Θεό πατέρα και έναν κύριο Ιησού Χριστό σε μια περίοδο κατά την οποία συνυπάρχουν ο αυστηρός ιουδαϊκός μονοθεϊσμός, ο φιλοσοφικός ενοθεϊσμός και ο λαϊκός πολυθεϊσμός. Εργαλεία που χρησιμοποιούνται για την διερεύνηση του θέματος είναι η συγχρονιστική και η διαχρονική προσέγγιση του κειμένου. Συγκεκριμένα επιχειρείται να φανεί πώς στο κείμενο του Παύλου και στο πλαίσιο της ρητορικής του αποστόλου λειτουργεί η αρχή των επαλλασσουσών ή επικοινωνουσών εννοιών σε συνδυασμό με την υιοθέτηση ή παράθεση από τον Παύλο συναφών εξωχριστιανικών κειμένων. Η μελέτη του όλου θέματος αναδεικνύει ότι ο Παύλος στο πλαίσιο της αντιμετώπισης συγκεκριμένων προβλημάτων της χριστιανικής κοινότητας της Κορίνθου αναφέρεται στο θέμα παρεμπιπτόντως και κατά τρόπο διαπλαστικό και συμβάλλει στη διαμόρφωση του χριστιανικού μονοθεϊσμού. Ο Χαράλαμπος Γ. Ατματζίδης είναι επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Θεολογίας του Α.Π.Θ. και διδάσκει Ερμηνεία και Θεολογία της Καινής Διαθήκης. Γεννήθηκε στη Δράμα και σπούδασε θεολογία και νομικά στο Α.Π.Θ. Πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στις Θεολογικές Σχολές του Mονάχου και της Oυτρέχτης. Υπηρέτησε ως θεολόγος καθηγητής σε σχολεία της Ελλάδας και της Γερμανίας. Διετέλεσε διευθυντής του 2ου Γυμνασίου Μονάχου και Σχολικός Σύμβουλος των Θεολόγων Καθηγητών. Είναι μέλος της Ελληνικής Βιβλικής Εταιρείας, της Eλληνικής Eταιρείας Bιβλικών Σπουδών, της Επιστημονικής Επιτροπής των «Παυλείων» (ετήσιου συνεδρίου, υπό την αιγίδα της Ι. Μ. Βέροιας), της SBL, της EABS και της SNTS. Έχει λάβει μέρος σε συνέδρια, στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Έργα του (από τις εκδόσεις Π. Πουρναρά): Η έννοια της δόξας στην παύλεια θεολογία, Θεσσαλονίκη 2000 Η εσχατολογία στη Β Επιστολή Πέτρου, Θεσσαλονίκη 2005 Κριτικές αναγνώσεις των βιβλικών κειμένων. Ερευνητικές επισκέψεις σε βιβλικά τοπία, Τόμοι Α & Β, Θεσσαλονίκη 2010 Από την βιβλική έρευνα στην πίστη της Εκκλησίας. Συνοπτική Θεολογία της Καινής Διαθήκης, Τόμος Α, Θεσσαλονίκη 2010.

9 π. Δημήτριος Μπαθρέλλος Ο Θεός της Βίβλου και ο Θεός των φιλοσόφων στην πατερική θεολογία Στο κείμενό μου εξετάζω τη σχέση ανάμεσα στο Θεό της Βίβλου και το θεό των φιλοσόφων όπως αυτή παρουσιάζεται στην πατερική σκέψη. Στο πρώτο μέρος του κειμένου αναφέρομαι συνοπτικά στη βιβλική παρακαταθήκη και ιδίως στον Παύλο. Στη συνέχεια παρουσιάζω, επίσης συνοπτικά, τη συχνά τεταμένη σχέση μεταξύ φιλοσοφίας και θεολογίας στη σκέψη ορισμένων Πατέρων και εκκλησιαστικών συγγραφέων κυρίως της αρχαίας Εκκλησίας. Μετά απ' αυτό επισημαίνω σημεία σύγκλισης μεταξύ της φιλοσοφικής και της θεολογικής σκέψης για τον Θεό. Συγκεκριμένα αναφέρομαι, μεταξύ άλλων, στις αποδείξεις για την ύπαρξη του Θεού, στον παγανιστικό μονοθεϊσμό, στα θεϊστικά στοιχεία της πατερικής θεολογίας, και στη χρήση φιλοσοφικών όρων από την πατερική σκέψη. Στη συνέχεια εντοπίζω τα κύρια σημεία διαφοροποίησης της πατερικής από τη φιλοσοφική θεολογία, δηλαδή την κατανόηση του Θεού ως δημιουργού, καθώς και το τριαδικό και χριστολογικό δόγμα. Στο κλείσιμο του κειμένου αναφέρομαι στη σημασία που δίδεται από την σκέψη των Πατέρων της Εκκλησίας στην προσωπική σχέση του ανθρώπου με τον Θεό. Ο π. Δημήτριος Μπαθρέλλος σπούδασε φιλολογία και θεολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και συστηματική θεολογία στο King's College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, διδάκτορας του οποίου αναγορεύτηκε το Έχει διδάξει θεολογία στο Λονδίνο, το Καί - μπριτζ και την Πάτρα. Στις δημοσιεύσεις του περιλαμβάνονται το The Byzantine Christ: Person, Nature, and Will in the Christology of St Maximus the Confessor (Oxford: Oxford University Press, 2004) και διάφορα άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά και συλλογικούς τόμους. Είναι ιερέας της Μητροπόλεως Μεσογαίας και Λαυρεωτικής.

10 Θάνος Σαμαρτζής Ο Θεός ως actus purus στον Θωμά Ακυινάτη Σύμφωνα με τον Θωμά Ακυινάτη, μπορούμε να γνωρίσουμε ότι υπάρχει Θεός, δεν μπορούμε, όμως, να γνωρίσουμε τι είναι ο Θεός παρά μόνο προσεγγιστικά. Ανάμεσα στους πολλούς χαρακτηρισμούς που μπορούμε να αποδώσουμε στον Θεό, δύο είναι οι πιο ταιριαστοί: ο Θεός είναι το ίδιο το Είναι (ipsum Esse) και η αμιγής ενέργεια (actus purus). Οι δύο αυτές περιγραφές τού τι είναι ο Θεός λένε το ίδιο πράγμα με δύο διαφορετικούς τρόπους. Περιγράφοντας τον Θεό ως το ίδιο το Είναι, ο Ακυινάτης παρουσιάζει μια ερμηνεία των εδαφίων του βιβλίου της Εξόδου, όπου ο Θεός αυτοσυστήνεται ως «ο Ων». Περιγράφοντάς τον, από την άλλη μεριά, ως αμιγή ενέργεια, ο Ακυινάτης αναδιατυπώνει τα πορίσματα της θεολογίας του Αριστοτέλη. Μέσα από τον ισχυρισμό ότι «ο Ων» είναι η αμιγής ενέργεια, ο Θεός της Βίβλου συναντά τον Θεό των φιλοσόφων. Για τον Ακυινάτη, η γνώση μας για τον Θεό δεν είναι άμεση αλλά πλάγια, καθώς είναι θεμελιωμένη στη γνώση που έχουμε για τα αισθητά πράγματα. Η κατανόηση της μεταφυσικής συγκρότησης της αισθητής πραγματικότητας μας οδηγεί στην κατανόηση του Θεού ως αμιγούς ενέργειας και στη συνέχεια ως του ίδιου του Είναι. Ο Θάνος Σαμαρτζής γεννήθηκε στην Αθήνα το Σπούδασε νομικά στην Αθήνα και φιλοσοφία στο Παρίσι. Εργάζεται στις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, όπου διευθύνει τη σειρά «Φιλοσοφική Βιβλιοθήκη».

11 Παναγιώτης Κανταρτζής Λούθηρος, ο σταυρός του θεολόγου και ο θεολόγος του σταυρού Είναι ριζωμένη στον ανθρώπινο ψυχισμό η επιθυμία να αντιμετωπίζουμε μεγάλους στοχαστές και αναμορφωτές όπως ο Λούθηρος ως καινοτόμους ριζοσπάστες, απορρίπτοντας κάθε μορφή γενεαλογίας στη σκέψη τους. Αμφισβητώντας αυτόν τον αφελή ιδεολογικό ρομαντισμό, πληθαίνουν οι αναλύσεις που επιχειρούν να εξετάσουν τον Λούθηρο και τη θεολογία του μέσα στο πλαίσιο των τάσεων που είχαν διαμορφωθεί στη φιλοσοφική σκέψη του Μεσαίωνα. Εδώ όμως υπάρχει ο αντίθετος κίνδυνος, ένας κυνικός ιδεολογικός ντετερμινισμός το να δούμε, δηλαδή, τον Λούθηρο με έναν κλειστό και στατικό τρόπο ως απλό προϊόν της σκέψης και των ιδεών της εποχής του. Γι αυτό και υποστηρίζουμε ότι παρά τις διάφορες επιρροές στη διαμόρφωση της σκέψης του, ο Λούθηρος δίνει μια νέα απάντηση στο αιώνιο περί Θεού ερώτημα μέσα από τη διατύπωση της «θεολογίας του σταυρού». Μας προσκαλεί, δηλαδή, να δούμε τον Θεό κοιτώντας τόν Εσταυρωμένο. Η «θεολογία του σταυρού» αντιπαραβάλλεται προς τη «θεολογία της δόξας», που κατά τη γνώμη του χαρακτηρίζει τις διάφορες φιλοσοφικές απόπειρες για κατανόηση του Θεού. Τέλος, για τον Λούθηρο όλη αυτή η ενασχόληση δεν είναι μια απλή διανοητική άσκηση αλλά μια βαθιά υπαρξιακή αναζήτηση. Γι αυτό, και για να ακριβολογούμε, στα κείμενά του δεν μιλά για το πώς θα διατυπωθεί μια «θεολογία του σταυρού» αλλά για το τι σημαίνει να είναι κανείς «θεολόγος του σταυρού». Ο Παναγιώτης Κανταρτζής γεννήθηκε το 1967 στην Κατερίνη. Σπούδασε θεολογία στο Ελληνικό Βιβλικό Κολλέγιο και παράλληλα κοινωνιολογία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Στη συνέχεια έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη Βοστώνη, στο Θεολογικό Σεμινάριο Gordon Conwell (MDiv) και στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου της Βοστώνης (MST). Το 2006 υπέβαλε τη διδακτορική του εργασία με τίτλο Η Παράσταση του Γιαχβέ Πολεμιστή στο Βιβλίο του Ησαΐα και αναγορεύτηκε διδάκτωρ του Τμήματος Θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Υπηρετεί πάνω από είκοσι χρόνια ως ποιμένας σε διάφορες Διαμαρτυρόμενες (Ευαγγελικές) εκκλησίες. Τα τελευταία δέκα χρόνια είναι ποιμένας της Α Ελληνικής Ευαγγελικής Εκκλησίας, η οποία είναι και η αρχαιότερη Ευαγγελική Εκκλησία στην Ελλάδα με παρουσία πάνω από 150 χρόνια.

12 Θοδωρής Δρίτσας Ντεκάρτ και Πασκάλ O Ντεκάρτ και o Πασκάλ διχοτομούν τη νεότερη φιλοσοφία ίσως ακόμα πιο ριζοσπαστικά απ' ό,τι επιτυγχάνει η γνώριμη διάκριση εμπειριστών ορθολογιστών. Αφηρημένη και παραγωγική/κατασκευαστική η σκέψη του πρώτου, συγκεκριμένη και επαγωγική η σκέψη του δεύτερου, αμφότερες στηρίζονται και μετασχηματίζουν, με το δικό της τρόπο η καθεμία, παραδοχές και κοσμοεικόνες που κυριαρχούν σε όλη την πνευματική ατμόσφαιρα της εποχής τους, που επικαθορίζεται από τη σκέψη του Αυγουστίνου. Οι δυο τους συναντώνται στην αντίθεσή τους προς τη σχολαστική σε ό,τι αφορά τη συμπαγή ενότητα και διαφάνεια του ενός κόσμου. Η αλήθεια συνεπώς βρίσκεται και για τους δύο πίσω από αυτόν τον κόσμο, ο οποίος την κρύβει. Η οδός της μεταφυσικής, που διανοίγει ο Ντεκάρτ, και έγκειται σε αυτή την αναγωγή πίσω από τα φαινόμενα, έχει το αντίστοιχό της στην οδό του Πασκάλ, αυτού του, κατά δήλωση του Λάιμπνιτς, «esprit très métaphysique». Η μεταφυσική ροπή όμως, που είναι και για τους δύο κίνηση πίσω από τα φαινόμενα, εκδηλώνεται με τόσο διαφορετικό τρόπο και με τόσο διαφορετικά ερείσματα, που ο Πασκάλ, στη διακήρυξη πίστης του, σε μια στιγμή που αγγίζει τα όρια της μυστικής εμπειρίας, δεν παραλείπει να τονίσει την αντίθεση ανάμεσα στον Θεό της Βίβλου και τον Θεό των φιλοσόφων. Ο Θοδωρής Δρίτσας γεννήθηκε το 1976 στην Αθήνα. Απόφοιτος του τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, διδάκτορας φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Κρήτης («Το πρόβλημα της θεολογικής νομιμοποίησης της πολιτικής εξουσίας στο έργο του Χομπς και του Καντ»), έχει διδάξει νεότερη φιλοσοφία στο τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κρήτης. Εργάζεται ως μεταφραστής και επιμελητής, τόσο στο πεδίο των θετικών όσο και στο πεδίο των ανθρωπιστικών επιστημών.

13 Άρης Στυλιανού Ο Θεός του Σπινόζα Είναι ευρέως γνωστό ότι ο Μπαρούχ Σπινόζα αρχίζει το opus magnum του, την περίφημη Ηθική, με ένα πρώτο μέρος που επιγράφεται Περί Θεού (De Deo). Είναι επίσης γνωστό ότι αφιερώνει το μεγαλύτερο τμήμα του εκτενέστερου βιβλίου του, της Θεολογικοπολιτικής πραγματείας, στην εξήγηση και ερμηνεία των Γραφών, καθώς και στις σχέσεις μεταξύ θεολογίας, θρησκείας και φιλοσοφίας. Γνώστης από τους λίγους των ιερών κειμένων της ιουδαιοχριστιανικής παράδοσης, ο Σπινόζα αναμετρήθηκε σε όλη του τη ζωή με το ζήτημα του Θεού. «Ο Θεός ή η Φύση»: δικαιολογημένα έγινε διάσημη αυτή η διατύπωση, την οποία μπορούμε να διαβάσουμε στον πρόλογο του τέταρτου μέρους της Ηθικής. Λιγότερο γνωστό είναι πως πρόκειται για άπαξ, για διατύπωση που συναντάται μία και μόνη φορά στο έργο του ολλανδοεβραίου φιλοσόφου. Τι είναι λοιπόν ο Θεός για τον Σπινόζα; Μήπως έχουμε να κάνουμε με έναν οπαδό της αθεΐας, ή με έναν «άθεο ιουδαίο», σύμφωνα με τους εχθρούς του; Ή μήπως πρόκειται για φιλόσοφο «μεθυσμένο από Θεό», σύμφωνα με έναν άλλο χαρακτηρισμό που του αποδόθηκε; Υπήρξε εντέλει άθεος ή μανιώδης ένθεος ο Σπινόζα; Στα προηγούμενα ερωτήματα θα επιχειρήσουμε να απαντήσουμε, ή έστω να δώσουμε κάποια στοιχεία για μιαν απάντηση. Ο Άρης Στυλιανού γεννήθηκε το Μεγάλωσε και ζει στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε φιλοσοφία στη Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ. και στα Πανεπιστήμια Παρίσι-4 και Παρίσι-1 της Σορβόννης (Γαλλία). Διδάσκει φιλοσοφία στο Α.Π.Θ. από το Επίσης διδάσκει μετάφραση φιλοσοφικών κειμένων από τα γαλλικά προς τα ελληνικά στο ΕΚΕΜΕΛ. Είναι επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Α.Π.Θ. Έχει δημοσιεύσει μελέτες και άρθρα σε ελληνικά και ξένα περιοδικά. Έχει κάνει μεταφράσεις και επιμέλειες γαλλικών φιλοσοφικών βιβλίων. Μετέφρασε την Πολιτική Πραγματεία του Σπινόζα από τα λατινικά (Πατάκης, 1996). Έγραψε το βιβλίο Θεωρίες του κοινωνικού συμβολαίου. Από τον Γκρότιους στον Ρουσσώ (Πόλις, 2006).

14 Κώστας Ανδρουλιδάκης Ο Καντ σε αναζήτηση του Θεού Το θέμα του Θεού κατά τον Καντ είναι ιδιαίτερα σύνθετο. Θεμέλιο της αναζήτησης αποτελεί ο ορθός Λόγος σε διάκριση προς την πίστη και την αποκάλυψη. Κύρια σχετικά ζητήματα είναι η μέθοδος και το είδος της αντίστοιχης γνώσης, καθώς και το νόημα και το οντολογικό καθεστώς της έννοιας του Θεού. Ως προς τη μέθοδο, η αναζήτηση του Θεού συντελείται όχι βάσει του θεωρητικού αλλά του πρακτικού Λόγου ο Θεός είναι θέμα όχι της θεωρητικής γνώσης και της οντολογίας αλλά της ηθικής, της έλλογης πίστης και της ελπίδας. Ενώ είναι αβάσιμες οι θεωρητικές αποδείξεις για την ύπαρξη του Θεού, είναι αναγκαία η παραδοχή του ως αναγκαίου όρου της δυνατότητας του υψίστου (εγκόσμιου) αγαθού το οποίο επιτάσσει κατηγορηματικά η ηθική. Επιπλέον όμως συνυφαίνονται υπαρξιακά, βιωματικά και αισθητικά στοιχεία, όπως το εύθραυστο του ανθρώπου και το αίσθημα του υψηλού. Βασικό ερώτημα παραμένει αν η καντιανή έννοια του Θεού δηλώνει απλώς μια νοητή ιδέα και ένα ρυθμιστικό ιδεώδες ή μήπως έχει επιπλέον και οντολογική πραγματικότητα. Ο Κώστας Ανδρουλιδάκης είναι καθηγητής της φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Έχει δημοσιεύσει: Φ. Σλάιερμαχερ, Για τη θρησκεία. Λόγοι προς τους μορφωμένους περιφρονητές της, εισ.-μτφρ.-σχόλια (Παπαζήσης, 1997) Δ. Σολωμού, Στοχασμοί (σε συνεργασία με τους Στ. Αλεξίου, M. Peri, Στιγμή, 1999) I. Kant, Κριτική της κριτικής δύναμης, εισ.-μτφρ.-σχόλια (Ιδεόγραμμα, 2002) I. Kant, Κριτική του πρακτικού Λόγου, μτφρ.-σημ.-επιλεγόμενα (Εστία, 2004) Φ. Σίλλερ, Περί της αισθητικής παιδείας του ανθρώπου, μτφρ.-σημ.-επιλεγόμενα (Ιδεόγραμμα, 2006) I. Kant, Η θρησκεία εντός των ορίων του Λόγου και μόνο, μτφρ.-σημ.-επιλεγόμενα (Πόλις, 2007) Ι. Καντ, Επιλογή από το έργο του, εισ.-επιλογή-μτφρ. (Στιγμή, 2008) Καντιανή ηθική. Θεμελιώδη ζητήματα και προοπτικές (Ιδεόγραμμα, Αθήνα 2010) Ι. Καντ, Μεταφυσική των ηθών (προσεχώς).

15 Γιάννης Πίσσης Οι διενέξεις για τον πανθεϊσμό, τον αθεϊσμό και το θεϊσμό στην κλασική γερμανική φιλοσοφία Οι τρεις διενέξεις με πρωταγωνιστή τον Γιακόμπι αποτυπώνουν μια ιστορική τομή στη σχέση της φιλοσοφίας με τη θετική θρησκεία. Την πρώτη διένεξη (Pantheismusstreit, 1785/86) σημάδεψε η θέση του Γιακόμπι πως κάθε συνεπής ορθολογική φιλοσοφία, που ακολουθεί το δρόμο της απόδειξης, καταλήγει στον σπινοζικό πανθεϊσμό, κατ ουσίαν στον αθεϊσμό. Στο επίκεντρο της δεύτερης διένεξης (Atheismusstreit, 1798/99) βρέθηκε η καντιανή ηθικοθεολογία στη μορφή που της έδωσε ο Φίχτε: αν ο Θεός δεν είναι παρά η «τάξη ενός ηθικού κόσμου», τότε όχι μόνο ο θεωρητικός αλλά πλέον και ο πρακτικός Λόγος φαίνεται να οδηγεί αναπόφευκτα σε μια θέση ασυμβίβαστη με τον παραδεδομένο θεϊσμό. Στη συνεπή φιλοσοφία το σπινοζισμό και κατόπιν τον «αντεστραμμένο σπινοζισμό» του «αληθινού Μεσσία του θεωρησιακού Λόγου» Φίχτε ο Γιακόμπι αντέτασσε μια «μη-φιλοσοφία» και διέσωζε το θεϊσμό με ένα «Salto mortale», ένα άλμα στην πίστη του κοινού νου. Στην πορεία της τρίτης διένεξης (Streit um die göttlichen Dinge, 1811/12), που ξεκίνησε με την επίθεση του Γιακόμπι στη «δεύτερη κόρη» της καντιανής φιλοσοφίας, τη φιλοσοφία του Σέλλινγκ, γίνεται όμως σαφές πως έχει πια καταστεί πρόβλημα ο προσδιορισμός και η υπεράσπιση του ίδιου του θεϊσμού. Ο Γιάννης Πίσσης γεννήθηκε το 1977 στην Αθήνα. Σπούδασε ηλεκτρολόγος μηχανικός και μηχανικός υπολογιστών στην Αθήνα και φιλοσοφία στην Αθήνα και το Βερολίνο, όπου υποστήριξε το 2010 τη διδακτορική του διατριβή με θέμα την υπερβατολογική διαλεκτική του Καντ: Kants transzendentale Dialektik. Zu ihrer systematischen Bedeutung (Walter de Gruyter, Βερολίνο/Βοστώνη, υπό έκδοση).

16 Γιώργος Φαράκλας «Καὶ ὁ λόγος σὰρξ ἐγένετο». Η ορθολογικότητα του χριστιανισμού κατά τον Έγελο Πόσο παράδοξο είναι το άπειρο να είναι πεπερασμένο, ο των πάντων κτίστης να είναι επί ξύλου κρεμάμενος! Όμως ο Έγελος θεωρεί πως αυτό είναι ένα στοιχείο που ξεχωρίζει τον χριστιανισμό ως ορθολογική θρησκεία, πως η πίστη στην ενσάρκωση συμφωνεί με τα απαιτούμενα του ορθού λόγου. Φθάνει σε αυτή τη θέση μέσα από έναν νέο ορισμό του «απείρου», που στηρίζεται σε μια κριτική της έννοιας της υπερβατικότητας. Ό,τι κι αν σημαίνει η υιοθέτηση της θέσης του Έκχαρτ ότι δεν θα υπήρχα χωρίς τον θεό αλλά ούτε ο θεός χωρίς εμένα, ο θεός αυτός δεν είναι υπερβατικός ο μόνος μη υπερβατικός θεός είναι όμως ο ενσαρκωμένος. Επίπτωση μιας τέτοιας θέσης είναι ότι ακυρώνεται το παραδοσιακό εννοιολογικό πλαίσιο που στέγαζε τόσο όσους αρνούνταν την ενσάρκωση γιατί δεν είναι ορθολογική, όσο και όσους τη δέχονταν παρ όλο που δεν είναι ορθολογική, το οποίο οδηγούσε εγγενώς στο δίλημμα του Γιάκομπι: ορθός λόγος ή πίστη. Αυτή η ορθολογική αποκατάσταση έχει όμως ένα τίμημα: Όπως στον Αριστοτέλη αλλά και τους νεοπλατωνικούς, ο θεός ταυτίζεται με τη σκέψη. Γι αυτό πολλά σημεία του χριστιανικού δόγματος (θαύματα, αθανασία, ανάσταση) μάλλον δεν γίνονται δεκτά ως τέτοια αλλά ως εκφάνσεις μιας ελεύθερης κοινότητας ανθρώπων. Ο Γιώργος Φαράκλας γεννήθηκε το 1962 στην Αθήνα. Έχει γράψει τη διδακτορική διατριβή του για την πολιτική φιλοσοφία του Έγελου, βιβλία φιλοσοφίας (Machiavel, PUF 1997 Θέση και αλήθεια, Κριτική, 1997 Γνωσιοθεωρία και μέθοδος στον Έγελο, Εστία 2000 «Αυτό το πράγμα», Νήσος 2001 Νόημα και κυριαρχία, Εστία 2007) και άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά και συλλογικούς τόμους στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Συνδιευθύνει τη σειρά «Φιλοσοφία» των εκδόσεων της Εστίας με την Ελένη Περδικούρη. Έχει μεταφράσει αρκετά βιβλία φιλοσοφίας, μεταξύ των οποίων και τη Φαινομενολογία του νου του Έγελου. Είναι καθηγητής πολιτικής φιλοσοφίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

17 Βασιλική Τσακίρη Ο Θεός ως παράδοξο στη σκέψη του Κίρκεγκωρ Αναντίρρητα, η φιλοσοφία της ύπαρξης του Κίρκεγκωρ είναι αδιάρρηκτα συνδεδεμένη με τηv αδιάλειπτη προσπάθεια του φιλοσόφου να σκιαγραφήσει το ευρύτερο δυνατό φάσμα των σχέσεων Θεού και ανθρώπου. Ο Θεός για τον Κίρκεγκωρ δεν αποτελεί μια αφηρημένη θεωρητική οντότητα, μια φιλοσοφική κατηγορία αναγκαία για την θεμελίωση ενός συστήματος ηθικής ή οντολογίας. Τουναντίον, αυτό που τον ενδιαφέρει πρωτίστως είναι η σχέση του «μοναδικού ατόμου» με έναν προσωπικό ζώντα Θεό, ήτοι έναν Θεό που εμφανίζεται ως Παράδοξο και ως σκάνδαλο για την ανθρώπινη σκέψη. Έτσι, ο Θεός από τη μία πλευρά εμφανίζεται ως ο «απόλυτα Άλλος» που υπερβαίνει και ακυρώνει κάθε προσπάθεια κατηγοριοποίησης και ορισμού, και από την άλλη ως ο Θεός που ενσαρκώνεται με έναν παράδοξο και ακατανόητο τρόπο και που υποφέρει και διώκεται κατά τη διάρκεια της επίγειας ζωής Του. Στην εισήγησή μου επιχειρώ να αναδείξω τις διαφορετικές πτυχές της σχέσης ανθρώπου Θεού στη σκέψη του Κίρκεγκωρ μέσα από την ανάλυση των λεγόμενων «αισθητικών» και «θρησκευτικών» έργων του, δηλαδή των έργων εκείνων που υπέγραφε με ψευδώνυμα και αυτών που υπέγραφε με το όνομά του αντιστοίχως. Η Βασιλική Τσακίρη εκπόνησε τη διδακτορική της διατριβή υπό την επίβλεψη του καθηγητή Howard Caygill και έλαβε το διδακτορικό της δίπλωμα από το Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Έχει διδάξει νεότερη φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας και στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης (βάσει του ΠΔ. 407/80) και σήμερα διδάσκει ως ΣΕΠ στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Έχει δημοσιεύσει άρθρα σε ελληνικά και ξενόγλωσσα επιστημονικά περιοδικά και έχει συμμετάσχει σε συλλογικούς τόμους. Η διδακτορική της διατριβή έχει δημοσιευτεί σε αναθεωρημένη μορφή στα αγγλικά με τον τίτλο: Kierkegaard: Anxiety, Re - petition and Contemporaneity (Palgrave/Macmillan 2006).

18 Σταύρος Ζουμπουλάκης Αθήνα και Ιερουσαλήμ: Πού κατοικεί τελικά ο Σεστώφ; Ο Λέον Σεστώφ (Κίεβο 1866 Παρίσι 1938), στο δίλημμα που απασχολεί το συνέδριό μας, φαίνεται, στο τελευταίο βιβλίο του Αθήνα και Ιερουσαλήμ (1938), να συντάσσεται με τον Θεό της Βίβλου, θεωρώντας ότι ο Θεός των φιλοσόφων αποτελεί θρίαμβο του καταναγκασμού, της ωμής δύναμης. Πηγή της γνώσης του Θεού είναι η πίστη και η υπακοή στο θέλημά του, και όχι ο Λόγος και τα όριά του. Αν θέσουμε όμως τις πρώτες αυτές διαπιστώσεις υπό τη δοκιμασία σύνολου του έργου (και της ζωής) του Σεστώφ, διαπιστώνουμε ότι το θέμα της πίστης στον Θεό και της θρησκείας εν γένει είναι η πιο αινιγματική πλευρά αυτού του έργου του. Η απάντηση που θα προσπαθήσει να δώσει η εισήγηση στο ερώτημα που η ίδια έθεσε είναι πως ο Σεστώφ κατοικεί στην Ιερουσαλήμ ως Αθηναίος. Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης γεννήθηκε το 1953 στη Συκιά Λακωνίας. Σπούδασε νομική και φιλολογία στην Αθήνα και φιλοσοφία στο Παρίσι. Υπηρέτησε πολλά χρόνια στη Μέση Εκπαίδευση. Από το 1998 διευθύνει το περιοδικό Νέα Εστία. Είναι πρόεδρος, από το 2008, του Δ.Σ. του βιβλικού Ιδρύματος «Άρτος Ζωής». Έγραψε: Ο Ιωάννης ο Πρόδρομος ως άγγελος. Οι θεολογικές προϋποθέσεις της φτερωτής απεικόνισής του (Δόμος 1992). Ο Θεός στην Πόλη. Δοκίμια για τη θρησκεία και την πολιτική (Εστία 2002). Στη σκηνή του κόσμου. Από το Βελιγράδι στην Τεχεράνη (Εστία 2007). Χριστιανοί στον δημόσιο χώρο. Πίστη ή πολιτιστική ταυτότητα; (Εστία 2010). Ανίερη συγκυβέρνηση. Μια διάλεξη για την ελληνική κρίση (Πόλις 2011). Μετέφρασε: Εμμανουέλ Λεβινάς, Τέσσερις ταλμουδικές μελέτες (Πόλις 1995). Επιμελήθηκε: Ο μυθιστοριογράφος Παπαδιαμάντης. Συναγωγή κριτικών μελετών, σε συνεργασία με τον Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλο (Εστία 2003). Πέτρος Κολακλίδης, Μελέτες, 2 τόμοι (Βικελαία Βιβλιοθήκη 2006). Ζήσιμος Λορεντζάτος, Collectanea (Δόμος 2009).

19 Νικόλαος Ασπρούλης Quid Athenae Hierosolymis? Το δίλημμα πίστη ή/και λογική στη θεολογία. Οι προτάσεις της ρωσικής θεολογικής και φιλοσοφικής σκέψης Η εισήγησή μας σκοπό έχει να παρουσιάσει κατά τρόπο κριτικό και διαλογικό τις επιμέρους προτάσεις-απαντήσεις κορυφαίων Ρώσων θεολόγων και θρησκειοφιλοσόφων στο διαχρονικό και πάντοτε άλυτο ερώτημα για τη σχέση πίστης και λογικής και τη θέση της τελευταίας στην προσέγγιση της χριστιανικής αποκάλυψης. Η κρισιμότητα του ερωτήματος στην ορθόδοξη συνάφεια καθίσταται πρόδηλη αν αναλογιστεί κανείς ότι συχνά η λογική τίθεται στον αντίποδα της πίστης ή τις πιο πολλές φορές αποπέμπεται ως ακατάλληλη οδός θεογνωσίας. Μέσα από μια συνοπτική περιδιάβαση σε ρεύματα (νεοπατερική θεολογία, σοφιολογία κ.ά) και πρόσωπα (Vl. Solov ev, P. Florenski, S. Bulgakov, G. Florovsky, Vl. Lossky, N. Berdyaev, P. Evdokimov κ.ά) της ρωσικής σκέψης του 20ού αιώνα, θα αναδειχθεί ότι συχνά ο λόγος και η πίστη μπορούν να συνυπάρξουν αρμονικά φανερώνοντας την ποικιλία αλλά πρωτίστως το δυναμισμό και τη δημιουργικότητα της ορθόδοξης θεολογικής και θρησκειοφιλοσοφικής σκέψης. Ο Νικόλαος Ασπρούλης γεννήθηκε το 1975 στην Αθήνα όπου και ζει με τη γυναίκα και τα τρία παιδιά του. Σπούδασε θεολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών ( ), έχει λάβει Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης στην Ορθόδοξη θεολογία από το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (2007), και από το 2008 είναι υποψήφιος διδάκτωρ φιλοσοφίας στη Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών του ίδιου Πανεπιστημίου (Συγκριτική θεώρηση της θεολογικής μεθοδολογίας Ιωάννη Ζηζιούλα και Γεωργίου Φλωρόφσκυ). Από το 2003 υπηρετεί τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση διδάσκοντας το μάθημα των θρησκευτικών, ενώ για το τρέχον ακαδημαϊκό έτος είναι αποσπασμένος στην Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών της Ι. Μητρόπολης Δημητριάδος. Εκτός από μέλος της επιστημονικής ομάδας της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών, είναι και μέλος του Τμήματος Σύνταξης στο περιοδικό Θεολογία της Εκκλησίας της Ελλάδος. Τα ενδιαφέροντά του επικεντρώνονται σε θέματα συστηματικής θεολογίας και θεολογικής μεθοδολογίας με αφορμή το έργο σύγχρονων ορθόδοξων θεολόγων, όπως του Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Ζηζιούλα, Γεωργίου Φλωρόφσκυ, Σ. Μπουλγκάκοφ, κ.ά. Άρθρα του πάνω στα θέματα αυτά έχουν δημοσιευτεί σε συλλογικούς τόμους και περιοδικά, στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

20 Στέλιος Βιρβιδάκης Μια νέα μορφή πανενθεϊσμού Στην εργασία αυτή εξετάζεται μια νέα φιλοσοφική προσέγγιση του ζητήματος της ύπαρξης του Θεού που προτείνεται από τον Mark Johnston στο πρόσφατο βιβλίο του Saving God (Princeton 2009). Ο Johnston, o οποίος απορρίπτει τις ισχυρές αθεϊστικές θέσεις πολλών σύγχρονων φιλοσόφων και διανοουμένων, ασκεί διεξοδική κριτική στην έννοια του Θεού που υιοθετείται από τις μεγάλες μονοθεϊστικές παραδόσεις. Η ανάλυσή του στηρίζεται στην ιδέα πως τα δόγματα τα οποία συνεπάγο νται δεσμεύσεις σε μια υπερφυσική διάσταση αποτελούν μια παραλλαγή ειδωλολατρείας. Η αντίληψη του Θεού που αναπτύσσεται στο έργο του προβάλλει ως μια μορφή πανενθεϊσμού συμβατή με μια εκλεπτυσμένη φυσιοκρατική θεώρηση της πραγματικότητας. Θα διερευνηθούν οι σχέσεις των τοποθετήσεων του Johnston με την κληρονομιά της φυσικής θεολογίας και της φιλοσοφίας της θρησκείας και θα επιδιωχθεί μια πρώτη αποτίμηση των βασικών του συμπερασμάτων και της συλλογιστικής που τα στηρίζει. O Στέλιος Βιρβιδάκης είναι διδάκτωρ φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Princeton. Από το 2005 είναι καθηγητής φιλοσοφίας του Τμήματος Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει συγγράψει τη μονογραφία La robustesse du bien (Nîmes: Éditions Jacqueline Chambon, 1996) [σε ελληνική.μετάφραση, Η υφή της ηθικής πραγματικότητας (Αθήνα: Leader Books, 2009)], καθώς και σχολικά εγχειρίδια για τη διδασκαλία της φιλοσοφίας στο Λύκειο. Έχει δημοσιεύσει πολλά άρθρα σε ελληνικά και σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά, σε συλλογικούς τόμους, πρακτικά συνεδρίων και φιλοσοφικά λεξικά, κυρίως στο χώρο της γνωσιολογίας, της ηθικής, και της ιστορίας της φιλοσοφίας. Είναι μέλος διαφόρων ελληνικών και διεθνών επιστημονικών εταιρειών και του Eυρωπαϊκού Πολιτιστικού Κοινοβουλίου, και εκπρόσωπος της Ελληνικής Φιλοσοφικής Εταιρείας στη διοικούσα επιτροπή της Διεθνούς Ομοσπονδίας Φιλοσοφικών Εταιρειών.

21 π. Ευάγγελος Γκανάς Είναι η σύγχρονη ενασχόληση των φιλοσόφων με τον Παύλο καλά νέα για τους χριστιανούς; Τις τελευταίες δεκαετίες φιλόσοφοι, οι περισσότεροι με θητεία στο μαρξιστικό κίνημα, έδειξαν ένα απρόσμενο ενδιαφέρον για τη θεολογία του αποστόλου Παύλου, και ιδίως για την πολιτική σημασία της. Πρώτος από όλους τη συζήτηση εγκαινίασε ο Jacob Taubes, αναδεικνύοντας την πολιτική αιχμή της σκέψης του Παύλου και παρουσιάζοντάς τον ως τον νέο Μωυσή, το δημιουργό ενός νέου λαού, αλλά και ως το στοχαστή του οποίου η επίδραση αγγίζει ακόμα και τους Νέους Χρόνους. Ο Alain Badiou είδε στον Παύλο έναν ποιητικό στοχαστή του Συμβάντος (event) και μια φιγούρα του μαχητή, ενώ ο Giorgio Agamben τον κλασικό μεσσιανικό στοχαστή της δυτικής σκέψης, έναν πρόδρομο του Benjamin ο Slavoj Zizek, τέλος, είδε την παύλεια θεολογία ως το προαπαιτούμενο για έναν γνήσιο διαλεκτικό υλισμό. Η συζήτηση αυτή δεν έμεινε ασχολίαστη από τους χριστιανούς θεολόγους. Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται αυτή η συζήτηση στα πολύ βασικά της σημεία και γίνεται μια απόπειρα να δοθεί μια απάντηση στο ερώτημα του τίτλου. Ο π. Ευάγγελος Γκανάς γεννήθηκε στην Αθήνα το Είναι απόφοιτος του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του ΕΜΠ και της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Υπηρετεί στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών ως εφημέριος στην ενορία του Οσίου Μελετίου Σεπολίων. Έχει δημοσιεύσει άρθρα σε περιοδικά (Νέα Εστία, Σύναξη, Ίνδικτος, Co - gito) και σε συλλογικούς τόμους, και έχει παρουσιάσει εισηγήσεις σε συνέδρια και ημερίδες. Είναι έγγαμος και πατέρας έξι παιδιών.