ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΜΕΘΩΝΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α ΤΑΞΗΣ ΣΧ. ΕΤΟΣ Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ

Transcript

1 ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΜΕΘΩΝΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α ΤΑΞΗΣ ΣΧ. ΕΤΟΣ Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ ΜΟΥΣΙΚΗ: ΤΟ ΠΟΥ ΑΛΛΑΖΕΙ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ! Υπεύθυνη καθηγήτρια: Β. Προκοπίου (ΠΕ09)

2 Περιεχόμενα ΜΑΘΗΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΙΧΑΝ... 4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 5 Λίγα λόγια για τις εννέα μούσες της αρχαιότητας... 6 ΣΚΟΠΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ... 8 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ... 8 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ... 9 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ... 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ...10 Ιστορία της μουσικής...10 Η ανθρώπινη φωνή...10 Μουσικά όργανα...11 Λίγα λόγια για τα μουσικά όργανα...11 Μερικά μουσικά όργανα:...12 Ήχοι και νότες στα κρουστά - εκφραστική δυνατότητα...16 Παραγωγή του ήχου...17 Κατασκευή...19 Είδη μουσικής...25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΙ...36 H μουσική και ο άνθρωπος...36 Η μουσική και τα φυτά...37 Η μουσική και οι μαθητές...37 Η μουσική και το φαγητό...38 Η μουσική και τα ζώα...38 Η μουσική και η βιομηχανία της...39 Η μουσική και η ιατρική...40 Η μουσική και το έμβρυο...41 Η μουσική και η μόδα...42 Μουσική και θρησκεία...42 Μουσική και μαθηματικά...43 Μουσική και πολιτική...44 Μουσική και οδήγηση...45 Η μουσική στην αρχαία Ελλάδα...47

3 Μουσική και μυθολογία...47 Η Ηχώ και ο Νάρκισσος...47 Ο μύθος του Ορφέα...48 Ο Μαρσύας...49 Μουσική και ποίηση - ποιήματα που έγιναν τραγούδια (ενδεικτικά)...50 Μουσική και ζωγραφική...51 Μουσική και αρχιτεκτονική...54 Μουσική και 7η τέχνη...55 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο ΕΡΕΥΝΑ - ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ...58 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΕΠΙΛΟΓΟΣ...62 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ...63 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ- ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ...67

4 ΜΑΘΗΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΙΧΑΝ Κάρεμ Αμπουχάμερ Άγγελος Γιαννούτσος Διονυσιά Κακούση Σταύρος Καρράς Ιωάννα Κοτσέλα Ελένη Καραγλάνη Διονυσία Κοκκινάκη Γιάννης Μπάμπαλης Γιώργος Νικήτας Σολ Ρόουζ Δημήτρης Σάντε Γεωργία Ψυχάρη Σταύρος Ψυχάρης m u s i c comes from the Greek mousike ( μ ο υ σ ι κ ή ), in relation to an art inspired by muses. music is the art of combining s o u n d s and s i l e n c e s, in a way that creates harmony and usually transmits an emotion.

5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Μουσική, η ιερή κληρονομιά του θεού Απόλλωνα ή αλλιώς η «Απολλώνια Τέχνη». Μια γλώσσα μυστηριακή, πλημμυρισμένη από μαγεία, που οι εννέα Μούσες της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας της παραχώρησαν το προνόμιο να φέρει το όνομά τους. Όλες οι τέχνες, έλεγε ο δοκιμιογράφος και κριτικός Ουόλτερ Παίητερ, φιλοδοξούν να συναντήσουν την μουσική. Κατά τον φιλόσοφο Νίτσε, η ζωή χωρίς μουσική θα ήταν ένα λάθος ενώ κατά τον Ευριπίδη, δεν υπάρχει ζωή χωρίς μουσική. Ένας αυθεντικός εκπρόσωπος της ελληνικής ροκ σκηνής, ο Παύλος Σιδηρόπουλος κάποτε είπε ότι: «η μουσική είναι η μόνη γλώσσα που όλος ο κόσμος καταλαβαίνει. Ο μόνος τρόπος συνεννόησης. Είναι μια αδελφοσύνη. Να το θυμάσαι φίλε μου. Κάποτε δε θα χρειάζεται να μιλάμε». Ό,τι κι αν ειπώθηκε γι αυτήν κατά καιρούς, η μουσική αφυπνίζει την ύλη στη μυστική ζωή εκείνων των παλμών που της χαρίζουν ζωή. Επιστήμη ή τέχνη, ομορφαίνει το καθετί που αγγίζει. Δίδαξε στην πέτρα, στον άργιλο, στο κόκαλο, στο κέρατο, στο ελεφαντόδοντο, στο κρύσταλλο, στη χορδή, στο τεντωμένο δέρμα, στο ξύλο και στο μέταλλο πως ήταν προικισμένα με ένα χάρισμα. Τους έμαθε το τραγούδι κι έβγαλε από μέσα τους φτερουγίσματα ενθουσιασμού, λυγμούς, κραυγές μίσους, στεναγμούς, συνόδεψε και συνοδεύει κάθε στιγμή της ζωής του ανθρώπου. Πώς λοιπόν να μην ασχοληθεί κανείς με αυτή την τέχνη που επηρεάζει την ζωή των ανθρώπων, την εξέλιξη των κοινωνιών και τον τρόπο που εξελίσσεται ο κόσμος γύρω μας; Έργο του Romano Giulio ο Απόλλων με τις Μούσες, Κλειώ, Ευτέρπη, Θάλεια, Μελπομένη, Τερψιχόρη, Ερατώ Πολύμνια, Ουρανία, και Καλλιόπη.

6 Λίγα λόγια για τις εννέα μούσες της αρχαιότητας 1. Πολυύμνια (ή Πολύμνια ή Πολυάμνια). Το όνομα Πολυμνία από το πολύς και ύμνος, επειδή υμνεί πολλούς ανθρώπους ή από το πολλών και μνήμη, επειδή μνημονεύει πολλούς στην ιστορία. Ήταν προστάτιδα των θεϊκών ύμνων αλλά και της υποκριτικής μίμησης, της γεωμετρίας, της ιστορίας, της γραμματικής κ.ά. Τη ζωγράφιζαν να κοιτά προς τον Ουρανό με στεφάνι από δάφνη και μαργαριτάρια στο κεφάλι, λευκό φόρεμα και με τη λύρα στα χέρια της. 2. Ουρανία ήταν προστάτιδα των Ουρανίων Σωμάτων και γενικά της αστρονομίας που ανακάλυψε. Σύμφωνα με την παράδοση με το Διόνυσο γέννησε τον Υμέναιο και με τον Απόλλωνα το Λίνο. Ζωγράφιζαν την Ουρανία στεφανωμένη με αστέρια και προμετωπίδιο, μπλε φόρεμα, μπροστά της τρίποδα που επάνω είχε την ουράνια σφαίρα και διαβήτη. 3. Τερψιχόρη επινόησε το χορό, την άρπα και την παιδεία. Ονομάστηκε Τερψιχόρη, επειδή ετέρπετο, ευχαριστιόταν με το χορό. Ίσως και από τη μάθηση (που τέρπει τους ακροατές). Στην παράδοση αναφέρεται πως γέννησε με το Στρυμόνο το Ρήσο και με τον Άρη το Βίστωνα ή ακόμη με τον Αχελώο τις Σειρήνες. Την Τερψιχόρη ζωγράφιζαν δαφνοστεφανωμένη και με προμετωπίδιο να κρατά άρπα και να χορεύει χαρούμενη, ενώ τα πόδια της μόλις να ακουμπούν τη γη και με την επιγραφή Τερψιχόρη λΰραν. 4. Μελπομένη ήταν προστάτισσα της Τραγωδίας, επειδή αυτή την επινόησε, της ρητορικής και της μουσικής μελωδίας. Ονομάστηκε Μελπομένη από την λέξη μολττήν επειδή δι αυτής μέλπουσιν οί άνθρωποι όλοι τους αγαθούς. Τη ζωγράφιζαν να φορεί μάσκα τραγωδίας, θυμωμένη, δαφνοστεφανωμένη με σκήπτρο, ρόπαλο στα χέρια και την επιγραφή Μελπομένη Τραγωδίαν. 5. Θάλεια ή Θάλλεια ήταν Έφορος της Κωμωδίας. Ανακάλυψε την κωμωδία, τη γεωμετρία, την αρχιτεκτονική και τη γεωργία. Ήταν προστάτιδα και των Συμποσίων. Το όνομα Θάλεια = θάλλειν τα φυτά, ή από του Θάλεια στα (συμπόσια) ή επειδή θάλλουσιν εις πολλούς αιώνας οί επαινούμενοι δια των ποιημάτων... Τη ζωγράφιζαν στεφανωμένη με κισσό, νέα και χαμογελαστή, να κρατά κωμική μάσκα. Άλλες φορές δαφνοστεφανωμένη με πράσινο πανωφόρι και την επιγραφή Θάλεια Κωμωδίαν. 6. Καλλιόπη ήταν η ανώτερη και επισημότερη από τις άλλες αδελφές της Μούσες. Συνόδευε τους βασιλείς και τους ανώτατους άρχοντες για να επιβάλλει με τα λόγια της υποταγή και δικαιοσύνη. Η Καλλιόπη ήταν προστάτισσα των ηρωικών ποιημάτων και της ρητορικής. Ονομάστηκε Καλλιόπη, επειδή είχε ωραία όψη, πρόσωπο. Την ονόμαζαν και Καλλιέπειαν, επειδή ήταν ευρέτρια της ποίησης. Σύμφωνα με την παράδοση η Καλλιόπη γέννησε τον Ορφέα, τις Σειρήνες, τον Κυμόθεο κ.ά. Ζωγράφιζαν την Καλλιόπη νέα και

7 ωραία, με άνθη στο κεφάλι ή κισσό, στο δεξιό χέρι να κρατά δάφνες και στο αριστερό δύο βιβλία, πολλές φορές την Ιλιάδα και την Οδύσσεια. 7. Ευτέρπη ανακάλυψε διάφορα μουσικά όργανα, τα μαθήματα, και τη διαλεκτική. Τα μαθήματα τέρπουν τους ανθρώπους, αλλά και ''είναι εύτερπεις οι λόγοι των πεπαιδευμένων''. Η Ευτέρπη με το Στρυμόνα γέννησε το Ρήσσο. Τη ζωγράφιζαν δαφνοστεφανωμένη να παίζει αυλό ή να τον κρατά. Δίπλα της βρισκόταν όργανα μουσικά και κείμενα. 8. Κλειώ ή Qλειώ (Q=Κόππα) ανακάλυψε την Ιστορία (και την κιθάρα). Η ιστορία ονομαζόταν Κλειώ, επειδή αναφέρεται στο Κλέος (που ανήκει στους ήρωες του παρελθόντος), που μας διηγούνται οι συγγραφείς μέσα από τα βιβλία. Σύμφωνα με την παράδοση, η Κλειώ κατηγόρησε την Αφροδίτη επειδή ερωτεύθηκε τον 'Aδωνι. Η Αφροδίτη ανταπέδωσε: Την οδήγησε στο σπίτι του Πίερου και την έκανε να τον ερωτευθεί. Η Κλειώ με τον Πίερο γέννησε τον Υάκινθο. Με το Μάγνητα (πατέρα του Πίερου) γέννησε τον Ιάλεμο, τον Υμέναιο και το Λίνο. Ζωγράφιζαν την Κλειώ δαφνοστεφανωμένη και με πορφυρό ένδυμα. Στο δεξί της χέρι κρατούσε μία σάλπιγγα και στο αριστερό ένα βιβλίο, που έγραφε Κλειώ Ιστορία. Στα πόδια της υπήρχε το Κιβώτιο της Ιστορίας. 9. Ερατώ είναι η ευρέτρια των ερωτικών ποιημάτων, του γάμου, (και της ποιήσεως, της μουσικής και της διαλεκτικής). Το όνομα Ερατώ από το έρεσθαι και από τη λέξη έρως και εραστής. Τη ζωγράφιζαν καθιστή, να φορά ροδοστέφανο (στεφάνι από τριαντάφυλλα), με τη λύρα και το τόξο του έρωτος στα χέρια και την επιγραφή Έρατώ Ψάλτριαν. Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος ξεκινά το τρίτο κεφάλαιο του τέταρτου μέρους στα Αργοναυτικά με: «Και τώρα Μούσα Ερατώ, έλα κοντά μας και πες μας πώς ο Ιάσονας έφερε το χρυσόμαλλο Δέρας από τον ερωτά του στη Μήδεια,γιατί έχεις τις χάρες της Κύπριας Αφροδίτης και φέρνεις τη μαγεία στα ανύπαντρα κορίτσια».

8 ΣΚΟΠΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Η μουσική είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας και αποτελεί σημαντικό στοιχείο κάθε κουλτούρας. Ως μια μοναδική μορφή μη λεκτικής επικοινωνίας, η μουσική έχει τη δύναμη να επιδρά στον τρόπο με το οποίο οι μαθητές και οι μαθήτριες αισθάνονται, σκέφτονται και δρουν και μπορεί να μεταδώσει ιδέες και συναισθήματα μέσα από επιλεγμένους ήχους και σύμβολα. Εξαιτίας αυτού συνεισφέρει με ένα ιδιαίτερο τρόπο τόσο στη γνωστική όσο και στη συναισθηματική, πνευματική, πολιτισμική και ψυχοκινητική ανάπτυξη των μαθητών. Αυτή την σημαντική επίδραση της μουσικής στις διάφορες όψεις της καθημερινότητας επιδιώκει να μελετήσει η παρούσα εργασία. Σκοπός είναι να συνδεθεί η μουσική με τη ζωή μας και με την κοινωνία, να γνωρίσουμε μουσικά όργανα και μουσικά είδη, να μελετήσουμε έρευνες που αποδεικνύουν την σημαντικότητα της, να βρούμε τη σχέση της με άλλες επιστήμες και τέχνες, να πειραματιστούμε με και χωρίς την ύπαρξη της για να διαπιστώσουμε βιωματικά, με βάση την αρχή της φθίνουσας καθοδήγησης, πόσο επηρεάζει τους ζωντανούς οργανισμούς και πόσο αλλάζει τον κόσμο που μας περιβάλλει. Βασική επιδίωξη είναι να εμπλακούν οι μαθητές στην έρευνα, αποκτώντας αυτονομία στη σκέψη και τη δράση και η υλοποίηση των πειραματικών ερευνητικών δραστηριοτήτων συμβάλει στην προαγωγή της δημιουργικότητας των μαθητών και των μαθητριών, προσφέρει τη δυνατότητα για αυτοέκφραση και προβληματισμό, παρέχει δεξιότητες μέσα από βιωματικές εμπειρίες, συντελεί στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και της ικανότητας των μαθητών και των μαθητριών για λύση προβλήματος, στην όξυνση της μνήμης, στην ανάπτυξη των μαθησιακών δεξιοτήτων τους, συμβάλει στην ανάπτυξη της αισθητικής κρίσης και ευαισθησίας παρέχοντάς τους ευκαιρίες για να αξιολογούν τη δουλειά τους και τη δουλειά των άλλων. Τέλος μέσα από ομαδικές δραστηριότητες που αφορούν τη μουσική δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές να κοινωνικοποιηθούν, να αναπτύξουν δεξιότητες συνεργασίας, να αλληλεπιδρούν και να σέβονται τους άλλους. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ Το συγκεκριμένο θέμα επιλέχθηκε με κριτήριο το ενδιαφέρον των μαθητών να γνωρίσουν περισσότερα και να ασχοληθούν με έναν τομέα που καταλαμβάνει ένα μεγάλο μέρος του χρόνου τους καθημερινά. Η μουσική γεννήθηκε με τον άνθρωπο και παρά τις διαφορές που εντοπίζονται στα είδη της ή τα διαφορετικά γούστα, φέρνει τους ανθρώπους κοντά. Σε μια εποχή κρίσης σε πολλαπλά επίπεδα η ενασχόληση με την τέχνη, σε κάθε μορφή της, αποτελεί ασπίδα προστασίας για τον άνθρωπο. Όταν οι άνθρωποι βιώνουν τον ασφυκτικό κλοιό γύρω τους λόγω κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών αλλαγών, αναζητούν την ουσία σε πιο αυθεντικές καταστάσεις, οι οποίες και εκφράζονται μέσα απ

9 την τέχνη της Μουσικής. Εκτιμάται ότι υπάρχει ανάγκη ουσιαστικής γνωριμίας με την μουσική που αποτελεί άλλοτε καταφύγιο και άλλοτε μοχλό αλλαγών, που άλλοτε μας διασκεδάζει και άλλοτε μας αφυπνίζει, αλλά πάντα μας συνοδεύει όπου κι αν είμαστε, με ότι κι αν ασχολούμαστε, μας διαμορφώνει και αποκλιμακώνει τις εντάσεις της καθημερινότητας που φθείρουν σώμα και πνεύμα. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Η παρούσα Ερευνητική Εργασία αναδεικνύει την σημασία της μουσικής στην διαμόρφωση του γύρω μας αλλά και του μέσα μας κόσμου. Οι μαθητές διεξάγουν έρευνα για την επίδραση της μουσικής τόσο στους ίδιους (έρευνα για την επίδραση της μουσικής στη βραχύχρονη μνήμη τους) όσο και στη φύση (επίδραση διαφορετικών ειδών μουσικής στην ανάπτυξη σπόρων), χρησιμοποιώντας όλες τις διαθέσιμες πηγές πληροφόρησης που έχουν στη διάθεσή τους για την υλοποίηση της έρευνάς τους (ανάλυση περιεχομένου σε άρθρα εφημερίδων που αναζητήθηκαν στο διαδίκτυο ή σε λευκώματα, αρχειακό υλικό, ιστορικά βιβλία, προφορικές συνεντεύξεις, ερωτηματολόγια, φωτογραφικό υλικό κλπ.). Υλοποιήθηκαν δυο πειράματα και πολλές δραστηριότητες σχετικές με τη μουσική. Οι μαθητές χωρίστηκαν σε δυο επιμέρους ερευνητικές υποομάδες και καθεμιά από αυτές ανέλαβε την εκπόνηση μέρους της Ερευνητικής Εργασίας, για την οποία συνέλεξε υλικό, κατέληξε στα ερευνητικά της εργαλεία, συγκέντρωσε τα στοιχεία της έρευνάς της, τα ανέλυσε, ταξινόμησε τα δεδομένα και κατέληξε στα συμπεράσματα της έρευνας. Στη συνέχεια ακολούθησε η σύνθεση αυτών προκειμένου να προκύψει η τελική εργασία και να απαντηθούν τα ερευνητικά ερωτήματα που τέθηκαν κατά την διαδικασία προγραμματισμού. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ Η επίδραση της μουσικής στην λειτουργία του κόσμου είναι αδιαμφισβήτητη και δεν μπορεί να εξαντληθεί στα πλαίσια μιας ερευνητικής εργασίας περιορισμένης διάρκειας. Τα ενδεικτικά ερωτήματα που προσπάθησαν να απαντήσουν οι μαθητές αφορούν: α. την ιστορία της μουσικής, β. την γνωριμία με τα μουσικά όργανα και τα διαφορετικά είδη μουσικής, γ. την επιρροή της μουσικής σε ανθρώπους, φύση, επιστήμες και τη συμβολή της στην διαμόρφωση του κόσμου που γνωρίζουμε.

10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ Ιστορία της μουσικής Στην αρχή υποθέτουμε πως υπήρχε η σιωπή. Υπήρχε σιωπή, γιατί δεν υπήρχε κίνηση. Γι αυτό καμία δόνηση δεν μπορούσε να κινήσει τον αέρα. Ίσως έτσι εξηγείται γιατί η μουσική έχει τόσο μαγική σημασία για τους πρωτόγονους ανθρώπους και συχνά συμβολίζει τη ζωή και το θάνατο. Σ όλη την ιστορία της, μ όλες τις διαφορετικές μορφές της, η μουσική διατήρησε αυτήν την υπερφυσική σημασία. Η μουσική όπως και η γλώσσα, καλλιεργήθηκε πολύ με την προφορική διάδοση από γενιά σε γενιά πριν να εφευρεθεί οποιαδήποτε συστηματική μέθοδος καταγραφής της. Αλλά στους μεγάλους πολιτισμούς, η επιθυμία να καταγράψουν νόμους, ποιήματα και άλλες σταθερές αρχές δημιούργησε αναπόφευκτα και το πρόβλημα της καταγραφής της μουσικής. Το θέμα ήταν να βρουν ένα σύστημα συμβόλων που θα όριζε συγχρόνως το τονικό ύφος και το ρυθμό μιας μελωδίας και τα κατάφεραν. Η ΔΙΑΦΟΡΑ ΜΕΤΑΞΥ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΚΑΙ ΘΟΡΥΒΟΥ ΕΙΝΑΙ Πως οι μουσικοί ήχοι οργανώνονται σε μουσικά μοτίβα με ύψος και ρυθμό, ενώ ο θόρυβος δημιουργείται συνήθως από τυχαίους, ανοργάνωτους ήχους! Η ανθρώπινη φωνή Η παλαιότερη και φυσικότερη πηγή ήχων απ την οποία μπορεί να παραχθεί μουσική είναι η ανθρώπινη φωνή. Ο ήχος ενισχύεται στις κοιλότητες του στόματος, της μύτης και της κεφαλής που χρησιμοποιούνται σαν ηχεία. Η πίεση που ασκεί ο αέρας για να βγει κάνει τις χορδές να δονούνται δημιουργώντας τον ήχο ενώ με τη βοήθεια της αναπνοής ο ήχος βγαίνει από το στόμα. Η ποιότητα της φωνής εξαρτάται από την ποιότητα και την ελαστικότητα των χορδών. Οι τέσσερεις βασικές κατηγορίες της ανθρώπινης φωνής ανάλογα με την έκταση και της χροιάς τους είναι: Μπάσος, Τενόρος, Άλτο, Σοπράνο.

11 Μουσικά όργανα Λίγα λόγια για τα μουσικά όργανα Τα μουσικά όργανα είναι κατασκευάσματα τα οποία, με τον μηχανισμό τους και τις τεχνικές χρήσης τους, χρησιμοποιούνται με σκοπό την παραγωγή μουσικών ήχων. Στην πράξη, κάθε μέσο που μπορεί να παράγει ήχους μπορεί να χαρακτηριστεί ως μουσικό όργανο. Τα περισσότερα μουσικά όργανα μπορούν να καταταχθούν σε μερικές βασικές κατηγορίες ή οικογένειες. Αν και μπορεί να διαφέρουν στο μέγεθος και το σχήμα, ο τρόπος που λειτουργούν παραμένει στη βάση του ίδιος. Μερικές γνωστές «οικογένειες» είναι τα κρουστά, τα έγχορδα, τα πνευστά, τα ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά και τα πληκτροφόρα. Φυσικά κάθε κατηγορία έχει τις δικές της υποκατηγορίες. Η εμφάνισή τους τοποθετείται στα πρώτα στάδια του ανθρώπινου πολιτισμού, χωρίς ωστόσο να μπορεί να καθοριστεί ακριβής χρονολογία εμφάνισης του πρώτου οργάνου. Τα πιο παλιά αρχαιολογικά ευρήματα αφορούν κάποιες πρωτόγονες φλογέρες ηλικίας ετών, χωρίς όμως να θεωρούνται τα πρώτα όργανα που υπήρχαν. ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΜΟΥΣΙΚΟ ΟΡΓΑΝΟ Ήταν ελληνικής καταγωγής! Πιο συγκεκριμένα ο Πυθαγόρας ήταν αυτός που πρώτος έθεσε τις βάσεις της επιστήμης της Μουσικής. Ανακάλυψε τη σχέση ανάμεσα στο μήκος των χορδών και το τονικό ύψος που δίνουν. Για να το πετύχει αυτό χρησιμοποίησε ένα έγχορδο όργανο, που το δημιούργησε ο ίδιος, το «Μονόχορδο». Είναι το πρώτο επιστημονικό μουσικό όργανο στην ιστορία. Πρόκειται για όργανο μελέτης των μουσικών διαστημάτων σε σχέση με τις αναλογίες των μηκών των χορδών που τις παράγουν. Αποτελούνταν από ένα μακρόστενο ηχείο, με μια χορδή που τεντωνόταν πάνω από ένα διαβαθμισμένο κανόνα και ένα μετακινούμενο καβαλάρη (για να μπορούν να διαιρούν το μήκος της χορδής σε μετρήσιμες αναλογίες). Από αρκετούς μελετητές τοποθετείται στην οικογένεια του λαούτου. Το μονόχορδο ονομαζόταν και Πυθαγόρειος κανών προς τιμήν του εφευρέτη του. Ήταν εντυπωσιακό το γεγονός ότι μόνο οι ακριβείς μαθηματικές σχέσεις έδιναν αρμονικούς ήχους στο μονόχορδο. Εύκολα λοιπόν οι Πυθαγόρειοι κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα μαθηματικά κυβερνούν τη μουσική ή και ότι, ως ένα βαθμό, η μουσική κυβερνά τα μαθηματικά!

12 Μερικά μουσικά όργανα: Πιάνο Κιθάρα Τύμπανα Τυμπάνια Ακουστική κιθάρα Κρουστά Φλογέρα Αρμόνιο(πιάνο) Βιολί Ηλεκτρική κιθάρα Μπάσο Σαξόφωνο Μπουζούκι Μπαγλαμάς Λαούτο ΠΙΑΝΟ Το πιάνο, (παλαιότερη ελληνική απόδοση: κλειδοκύμβαλο), είναι μουσικό όργανο, που εντάσσεται στην κατηγορία των χορδόφωνων η αλλιώς των πληκτροφόρων. Παίζεται με πλήκτρα, τα οποία όταν πατηθούν από τον πιανίστα σηκώνουν σφυράκια που χτυπούν τις χορδές του, παράγοντας έτσι ήχους. Η δυνατότητα να δίνει μια διαφορετική νότα από το κάθε δάχτυλο και να κάνει κάθε νότα απαλή ή δυνατή, δίνει στο πιάνο μια εκπληκτική ποικιλία έκφρασης. Το πιάνο μπορεί να αποδώσει μουσική είτε ως σόλο όργανο, είτε μέσα σε μια ορχήστρα. Αν και πολλοί πιστεύουν πως χρησιμοποιείται κυρίως στην κλασική μουσική, το πιάνο κατέχει έναν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο και στην τζαζ, την μπλουζ και το ροκ εν ρολ, καθώς και στη λαϊκή μουσική όπου είτε κυριαρχεί είτε λειτουργεί ως βοηθητικό για άλλα όργανα. Τα καλύτερα καθώς και αρκετά ακριβά σε τιμή είναι τα πιάνα με ουρά που είναι μεγάλα όχι μόνο σε μέγεθος αλλά και σε ήχο. Τα όρθια πιάνα είναι ίσως πιο συνηθισμένα γιατί καταλαμβάνουν λιγότερο χώρο αλλά και επειδή είναι λιγότερο ακριβά. Το πιάνο ονομάστηκε έτσι διότι μπορούσε να παίζει "πιάνο" (piano) που στην ιταλική γλώσσα -και σύμφωνα με τους μουσικούς όρους- σημαίνει σιγά. Το πρώτο πιάνo, το πιανοφόρτε ή φορτεπιάνο (pianoforte και fortepiano), όπως ονομάζονταν, (δηλαδή απαλά-δυνατά), εφευρέθηκε το 1711 από τον Μπαρτολομέο Κριστοφόρι (Bartolomeo Cristofori). Οι πρόγονοί του υπήρξαν το κλαβίχορδο (Clavichord) και το τσέμπαλο.

13 Η έκτασή του είναι 7⅓ οκτάβες με 88 πλήκτρα αν και ορισμένα μοντέλα της Bösendorfer έχουν έκταση 8 οκτάβων. Και οι δύο τύποι πιάνου αποτελούνται από ηχείο, σώμα υποστήριξης, πλαίσιο, χορδές, πληκτρολόγιο, πεντάλ και βασικό μηχανισμό. Σε ένα πιάνο υπάρχουν συνήθως 52 λευκά πλήκτρα (από ελεφαντόδοντο ή άσπρο πλαστικό υλικό) και 36 μαύρα πλήκτρα (είτε από έβενο είτε από μαύρο πλαστικό υλικό). Όσον αφορά τη λειτουργία του, πατώντας κάποιο πλήκτρο η χορδή που του αντιστοιχεί κρούεται από ένα μαλακό σφυράκι καλυμμένο από τσόχα που επιστρέφει πίσω στη θέση του όταν χτυπηθεί η χορδή. Επιπρόσθετα το πιάνο έχει και δύο ή τρία πεντάλ κάτω στο κέντρο στο ύψος του πέλματος. Το αριστερό είναι το σιγανό (una corda): πατώντας το, σηκώνεται ένας μοχλός που στα όρθια πιάνα μετακινεί τα σφυράκια κοντύτερα στις χορδές με αποτέλεσμα ο ήχος να είναι σαφώς σιγανότερος ενώ στα πιάνα με ουρά κινεί τα σφυράκια παράλληλα με τις χορδές έτσι ώστε να χτυπούν μόνο την μία από τις διπλές και τριπλές χορδές (εξ ου και το όνομα una corda - μια χορδή) κάνοντας τον ήχο πάλι πιο απαλό. Το δεξί πεντάλ, που ονομάζεται πεντάλ διαρκείας ή δυνατό πεντάλ, ανασηκώνει τους σιωπητήρες από τις χορδές και διατηρεί τον ήχο. Τα περισσότερα έργα για πιάνο είναι γραμμένα αποκλειστικά γι' αυτό (έργα για πιάνο), ωστόσο έχουν γραφεί και αρκετά έργα στα οποία το πιάνο συμμετέχει σε συμφωνική ορχήστρα είτε ως όργανο με προεξάρχοντα ρόλο (κονσέρτα για πιάνο) είτε και ως απλό όργανο της ορχήστρας.

14 ΚΛΑΣΙΚΗ ΚΙΘΑΡΑ Η κιθάρα υπήρξε έγχορδο μουσικό όργανο της ελληνικής Αρχαιότητας, το οποίο ανήκε στην ευρύτερη οικογένεια της λύρας. Στις μέρες μας η κιθάρα αναφέρεται στο σύγχρονο μουσικό όργανο, το οποίο δανείζεται το όνομά του από το αρχαιοελληνικό ομώνυμο όργανο, αλλά ωστόσο αποτελεί εξέλιξη μιας ξεχωριστής οικογένειας εγχόρδων οργάνων, που περιλαμβάνει το λαούτο, ενώ απαντάται σε πλήθος πολιτισμών με διαφορετικές ονομασίες και κατασκευαστικά στοιχεία. Στη σύγχρονη εκδοχή της, η κιθάρα αποτελείται συνήθως από έξι χορδές, ωστόσο συναντώνται και παραλλαγές με επτά, οκτώ, δέκα, δώδεκα και δεκαοκτώ. Η οικογένεια της κιθάρας περιλαμβάνει εν γένει αρκετά όργανα που εμφανίζουν παραλλαγές ως προς τη μορφολογία τους ή τον τρόπο εκτέλεσής τους. Σύμφωνα με το σύστημα ταξινόμησης Hornbostel-Sachs, ανήκει στα σύνθετα χορδόφωνα. Από το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα, αποτελεί ένα από τα πλέον δημοφιλή μουσικά όργανα, καθώς χρησιμοποιείται σε μια πληθώρα μουσικών ειδών, όπως η τζαζ, μπλουζ, ροκ, heavy metal, ποπ, λαϊκή, παραδοσιακή μουσική και ποπ ροκ, ενώ στη νεότερη ιστορία της χρησιμοποιείται σε ένα αυξανόμενο ρεπερτόριο κλασικής μουσικής. ΑΚΟΥΣΤΙΚΗ ΚΙΘΑΡΑ Ακουστική κιθάρα λέγεται η κιθάρα η οποία για την παραγωγή ήχου χρησιμοποιεί μόνον ακουστικές μεθόδους, εν αντιθέσει με την ηλεκτρική κιθάρα, της οποίας ο ήχος παράγεται μέσω ηλεκτρονικής ενίσχυσης. Υπάρχει μεγάλη ποικιλία ακουστικών κιθάρων και υποκατηγορίες, κυρίως ανάλογα των χορδών (νάιλον ή μεταλλικών). Ως είδος προήλθε από την κλασική κιθάρα. Με αυτήν παίζεται κυρίως σύγχρονη μουσική (ποπ, ροκ). Βρίσκεται συνήθως σε μέγεθος 4/4 (τέσσερα τέταρτα). Τώρα πια υπάρχει σε διάφορα

15 χρώματα. Ως πλήκτρα μπορούν να χρησιμοποιηθούν πολλών ειδών πένες ή τα δάκτυλα, εφ' όσον οι χορδές είναι αρκετά μαλακές. ΤΑ ΙΧΝΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ μπορούν να ανιχνευθούν από τον 15ο αιώνα, με την πρώτη «σύγχρονου τύπου» Κιθάρα να συναντάται στην Ισπανία. Οι πρώτες κιθάρες ήταν μικρού μεγέθους και αρχικά είχαν τέσσερα ζεύγη χορδών. Η ισπανική κιθάρα (ή Κλασσική κιθάρα) είναι καμπυλωτή στο σώμα και χρησιμοποιεί την κοιλότητα του σώματος για την ενίσχυση του ήχου. Αρχικά, χρησιμοποιούνταν χορδές από έντερα αγελάδας, αργότερα νεύρα διάφορων ζώων, οι οποίες αργότερα αντικαταστάθηκαν από νάιλον και ατσάλινες χορδές που χρησιμοποιούνται και σήμερα. Το 16ο αιώνα, οι κιθάρες έγιναν όργανα με πέντε ζεύγη χορδών. Η εξάχορδη κιθάρα έκανε την εμφάνισή της στα μέσα του 18ου αιώνα και είχε έξι μονές χορδές αντί για ζεύγη χορδών, σε αντίθεση με τους προκάτοχούς της (τετράχορδα και πεντάχορδα μουσικά όργανα). Στην Ιστορία της κιθάρας δεν υπάρχει ακριβής ημερομηνιακή καταγραφή του γεγονότος εμφάνισης της κιθάρας, ωστόσο ήταν μία από τις σημαντικότερες εξελίξεις. Το ο κατασκευαστής κιθάρων Manual Torres ανέπτυξε το μουσικό όργανο στη μορφή που το γνωρίζουμε σήμερα, με μεγαλύτερο και πιο ηχηρό σώμα (ηχείο). Κατά το 19ο αιώνα η κιθάρα, όπως την συναντάμε σήμερα, αναπτύχθηκε και βελτιώθηκε στο σχήμα και στα μηχανικά κλειδιά. Επίσης, εμφανίστηκαν και άλλες ποικιλίες όπως η δωδεκάχορδη κιθάρα, η χαβανέζικη και η ακουστική. Η εξέλιξη της κιθάρας συνεχίζεται κατά τη δεκαετία του 1930 με την εμφάνιση της ηλεκτρικής κιθάρας, ένα είδος κιθάρας που χρησιμοποιεί τον ηλεκτρισμό για να παράγει ενισχυμένο ήχο. Η ιστορία αυτή αρχίζει με τον Λήο Φέντερ και τον ανταγωνιστή του, την εταιρεία Gibson. Στην πορεία αυτής της εξέλιξης δημιουργήθηκαν πολλοί υπότυποι κιθάρας, ο καθένας εκ των οποίων διαθέτει συγκεκριμένα τονικά, κατασκευαστικά και αισθητικά χαρακτηριστικά.

16 ΚΡΟΥΣΤΑ ΜΟΥΣΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ Τα κρουστά είναι μια μεγάλη οικογένεια μουσικών οργάνων. Ονομάζονται κρουστά επειδή ο ήχος που παράγουν προκαλείται από κρούση είτε κάποιου ειδικού εξαρτήματος (σφυράκι ή μπαγκέτα) είτε του χεριού πάνω σε αυτά. Διαιρούνται σε διάφορες κατηγορίες, ανάλογα με τον τρόπο που τα χρησιμοποιούμε και τον καθορισμό ή όχι της τονικής τους οξύτητας: Υπάρχουν κρουστά που παράγουν κρότο (άτονα) αλλά και κρουστά που παράγουν τόνο (μουσική νότα). Παραδείγματα: Τύμπανα, Ταμπούρο, Κύμβαλα, Πιατίνια, Νταούλι, Ντέφι, Ξυλόφωνο, Καστανιέτα, Ντραμς. Ήχοι και νότες στα κρουστά - εκφραστική δυνατότητα Τα κρουστά δεν μπορούν να παραγάγουν νότες, να φτιάξουν τόνους, ημιτόνια οκτάβες, κ.α., με τον τρόπο που τις παράγουν μελωδικά όργανα όπως ένα πιάνο, μια κιθάρα, ένα βιολί κλπ. Με εξαίρεση τα κλασικά κρουστά (τυμπάνια, ξυλόφωνα, μεταλλόφωνα κλπ), στα κρουστά που μας απασχολούν εδώ, κυρίως διακρίνουμε δυο ήχους, τα μπάσα και τα πρίμα, δηλαδή τις χαμηλές και τις υψηλές συχνότητες. Υπάρχουν ενδιάμεσοι ήχοι και ηχοχρώματα στο δέρμα, ήχοι από πιατίνια, ντέφια κλπ., οι οποίοι συχνοτικά είναι ακαθόριστης τονικότητας, ή ήχοι που παράγονται με διάφορους χειρισμούς όπως το «σλάπ» ή το σούρσιμο, αλλά μέχρι εκεί, οι δυο ακρογωνιαίοι λίθοι είναι τα μπάσα και τα πρίμα. Και αυτό δεν είναι παράδοξο. Τα κρουστά δεν είναι μελωδικά όργανα, αλλά ρυθμικά, δηλαδή από τα τρία θεμελιώδη συστατικά της μουσικής: ρυθμός μελωδία αρμονία, τα κρουστά κυρίως αναφέρονται και εκφράζονται με τον ρυθμό και ότι αυτό μπορεί να συνεπάγεται. Βεβαίως και παράγουν κάποιον τόνο, κάποια νότα και αυτό αλλάζει με το κούρδισμα, όμως αυτό όταν δεν είναι ελεγχόμενο, μάλλον ενοχλεί και αποπροσανατολίζει τους άλλους μουσικούς, οπότε σ αυτές τις περιπτώσεις καλύτερα να προτιμώνται ουδέτερα όργανα ακαθόριστης τονικότητας. Επίσης, μπορούμε να παραγάγουμε μια υποτυπώδη μελωδία, με διαστήματα τετάρτης ή πέμπτης ή περισσότερα, με κρουστά κουρδισμένα κατάλληλα, όπως συμβαίνει για παράδειγμα στα κόνγκας, και σε αυτές τις περιπτώσεις η προσπάθεια των κρουστών να αρθρώσουν μελωδία έχει μια ιδιαίτερη αξία και γοητεία, και είναι ένα ακόμη όπλο στα χέρια του δημιουργικού μουσικού, μαζί με τις ρυθμικές αξίες, τις δυναμικές, τον συνδυασμό διαφόρων ήχων κλπ.

17 ΦΛΟΓΕΡΑ Η φλογέρα είναι πνευστό μουσικό όργανο. Είναι κυλινδρικό, μακρόστενο, ανοικτό και στα δύο του άκρα, στο ένα άκρο φέρει επιστόμιο που παράγει τις κύριες δονήσεις του ήχου, και κατά μήκος του κυλίνδρου φέρει ευθυγραμμισμένες τρύπες, σε σχετικές αποστάσεις μεταξύ τους, τις οποίες κλείνει και ανοίγει με τα δάχτυλά του ο οργανοπαίκτης καθώς παίζει. Είναι παραδοσιακό μουσικό όργανο που φτιάχνεται από καλάμι ή ξύλο, αλλά και πιο σύγχρονα υλικά πλέον, όπως πλαστικό. Έχει διάφορα μεγέθη και απαντάται με μήκος από 15 ως και 50 περίπου εκατοστά. Η φλογέρα, πέραν του ότι χρησιμοποιείται από τον λαό της ελληνικής υπαίθρου, είναι από τα μουσικά όργανα που διδάσκονται τα παιδιά μουσική στα δημόσια σχολεία. Παραγωγή του ήχου Φυσώντας στην κεφαλή, ο αέρας αποκτά υψηλή ταχύτητα διερχόμενος από το στένωμα μεταξύ του επιστομίου και του κυλίνδρου, και συνεχίζοντας χτυπά στο γλωσσίδι, το οποίο είναι αιχμηρό και σχίζει τον αέρα που διέρχεται και έτσι παράγονται οι κύριες δονήσεις. Ο ήχος αυτός μεταβάλλεται ανάλογα με το μήκος της στήλης του αέρα που δονείται στο εσωτερικό του οργάνου, η οποία καθορίζεται από τις τρύπες που ανοίγουν και κλείνουν. ΑΡΜΟΝΙΟ Το αρμόνιο είναι μουσικό όργανο με πλήκτρα που αντικαθιστά το εκκλησιαστικό όργανο (τεράστιων διαστάσεων) σε σχετικά μικρούς χώρους. Το αρμόνιο εξωτερικά μοιάζει με το πιάνο, αλλά συνήθως είναι λίγο μικρότερο. Έχει σύστημα εμφύσησης που καταργεί τους αυλούς των εκκλησιαστικών οργάνων. Ο αέρας

18 αποθηκεύεται σε δεξαμενή με ένα ή δύο ποδοκίνητους φυσητήρες και πατώντας τα πλήκτρα θέτει σε κίνηση ελάσματα και παράγει ήχους. Το πάτημα ενός πλήκτρου αντιστοιχεί σε δυο ίδιους φθόγγους διαφορετικών οκτάβων, που ηχούν ταυτόχρονα. Αρμόνια άρχισαν να κατασκευάζονται από τον 12ο αιώνα. Συνήθως τα αρμόνια διαθέτουν δύο ή τρεις σειρές πλήκτρων και χρησιμοποιούνται για την εκκλησιαστική μουσική. ΒΙΟΛΙ Το βιολί είναι έγχορδο μουσικό όργανο που παίζεται με δοξάρι. Έχει τέσσερις χορδές διαφορετικού τονικού ύψους (σολ, ρε, λα, μι), που χορδίζονται κατά διαστήματα πέμπτης και η μουσική του έκταση περιλαμβάνει 44 χρωματικούς φθόγγους. Το βιολί στηρίζεται στον ώμο ενώ με το ένα χέρι ο μουσικός απλώς πιέζει τις χορδές με το να το κρατά καθόλου ενώ με το άλλο κινεί το δοξάρι επάνω στις χορδές. Το βιολί εμφανίστηκε τον 16ο αιώνα ως εξέλιξη του μεσαιωνικού Φιντλ (αγγλ. fiddle), του ιταλικού Λίρα ντα μπράτσο (ιταλ. lira da braccio) και του Ρεμπέκ. Τη σημερινή μορφή του την πήρε κυρίως στην Ιταλία, όπου μεγάλες οικογένειες κατασκευαστών όπως οι Αμάτι, Γκουαρνέρι και Στραντιβάριους, δημιούργησαν θαυμάσιας ακουστικής όργανα που μέχρι και σήμερα θεωρούνται αξεπέραστα. Κατά την εποχή της αναγέννησης δημιουργήθηκαν σημαντικές σχολές βιολιού, που άκμασαν στη Βενετία, τη Μπολόνια, τη Φλωρεντία, τη Ρώμη, και σε άλλες Ιταλικές πόλεις. Τα πρώτα βιολιά χρησιμοποιήθηκαν για την εκτέλεση έργων λαϊκής και χορευτικής μουσικής. Κατά τον 17ο αιώνα το βιολί αντικατέστησε τη βιόλα ντα γκάμπα ως το σημαντικότερο έγχορδο στη μουσική δωματίου. Οι περισσότεροι μεγάλοι συνθέτες έγραψαν μουσική για σόλο βιολί, μεταξύ των οποίων οι δάσκαλοι του Μπαρόκ Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ και Γκέοργκ Φρήντριχ Χαίντελ αλλά και σημαντικοί συνθέτες της κλασικής εποχής όπως οι Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ και Λούντβιχ βαν Μπετόβεν.

19 Κατασκευή Το βιολί έχει ταστιέρα χωρίς τάστα, γεγονός που κάνει δύσκολη την εκμάθησή του. Οι χορδές του εκτείνονται κατά μήκος της ταστιέρας και στερεώνονται με κλειδιά στον χορδοστάτη, αφού περάσουν επάνω από ένα ξύλινο στήριγμα, τον καβαλάρη, που συγκρατείται στη θέση του από την πίεση των χορδών. Ο καβαλάρης μεταδίδει τις ταλαντώσεις των χορδών στο κούφιο (με αέρα) σκάφος που μεγεθύνει τον ήχο, λειτουργώντας κατ' ουσία ως αντηχείο. Στο εσωτερικό του οργάνου, κάτω από τον καβαλάρη, βρίσκεται ένα λεπτό ραβδάκι (ψυχή) που μεταβιβάζει τις ταλαντώσεις των χορδών στη ράχη του οργάνου, συμβάλλοντας έτσι στη διαμόρφωση του χαρακτηριστικού ήχου του βιολιού. ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΚΙΘΑΡΑ Ηλεκτρική αποκαλείται η κιθάρα που χρησιμοποιεί ηλεκτρομαγνήτες για να μετατρέψει τον ηχητικό παλμό των ατσάλινων χορδών της σε ηλεκτρικό ρεύμα το οποίο μπορεί έπειτα να ενισχυθεί από ένα σύστημα ενισχυτή-ηχείου. Το σήμα που προέρχεται από την κιθάρα μπορεί κάποιες φορές να διαφοροποιηθεί με εφέ όπως το βάθος ή να παραμορφωθεί. Ενώ οι περισσότεροι τύποι ηλεκτρικής κιθάρας φέρουν έξι χορδές, απαντώνται και επτάχορδες οι οποίες χρησιμοποιούνται από κάποιους μουσικούς της τζαζ και της μέταλ μουσικής, [1] καθώς και δωδεκάχορδες (με έξι ζεύγη χορδών οι οποίες

20 απέχουν διάστημα μιας οκτάβας τις οποίες συναντάμε κυρίως σε μουσικά είδη όπως το τζανγκλ ποπ και το ροκ. Η ηλεκτρική κιθάρα χρησιμοποιήθηκε αρχικά από μουσικούς της τζαζ ως ένα κούφιο όργανο, ηλεκτρικώς ενισχυμένο για μεγαλύτερη ένταση κατά την περίοδο της άνθησης του σουίνγκ. Οι πρώτες ηλεκτρικές κιθάρες διέθεταν κούφιο σώμα, ατσάλινες χορδές και ηλεκτρομαγνήτες με σπείρες από βολφράμιο που κατασκεύαζε η εταιρία Rickenbacker το Παρόλο που μερικές από τις πρώτες κατασκευάστηκαν από τον Les Paul, ο πρώτος επιτυχημένος εμπορικά τύπος ηλεκτρικής κιθάρας με κούφιο σώμα ήταν η Fender Esquire το Η ηλεκτρική κιθάρα ήταν ένα όργανο-κλειδί για την ανάπτυξη πολλών μουσικών ειδών που εμφανίστηκαν από τα τέλη του 1940 και μετά όπως το Σικάγο Μπλουζ, το πρώιμο Ροκ εντ Ρολ και το Ροκαμπίλι καθώς και το Μπλουζ Ροκ του Έχει χρησιμοποιηθεί από πολλούς καλλιτέχνες (Eric Clapton κ.α.). Έχει επίσης χρησιμοποιηθεί σε διάφορα άλλα είδη μουσικής όπως η Κάντρι, η Άμπιεντ, η Νιου Έιτζ, καθώς και σε κάποια είδη σύγχρονης ορχηστρικής μουσικής.

21 ΜΠΑΣΟ Το μπάσο είναι ένα έγχορδο μουσικό όργανο που παίζεται με τα δάχτυλα ή τον αντίχειρα, με τεχνικές όπως slapping, popping, tapping και thumbing, ή με πένα. Το σχήμα του είναι παρόμοιο με αυτό της ηλεκτρικής κιθάρας, διαφέρει όμως στο μήκος του λαιμού και στην απόσταση των τάστων μεταξύ τους. Συνδέεται με ενισχυτή στις ζωντανές εμφανίσεις. Έχει τέσσερις χορδές συνήθως, αν και υπάρχουν και πεντάχορδα, εξάχορδα ή ακόμα και με μεγαλύτερο αριθμό χορδών μπάσα. Το μπάσο αντικατέστησε σταδιακά το κοντραμπάσο, έτσι σήμερα χρησιμοποιείται σχεδόν σε όλα τα είδη μουσικής, ροκ, τζαζ, ποπ, χέβι μέταλ, κάουντρι, μπλουζ ενώ έχει πάρει και θέση και σε ορχήστρες. Συνήθως αποτελεί μέρος του ρυθμικού τμήματος ενός μουσικού συνόλου, ωστόσο σε ορισμένα είδη, κυρίως στη τζαζ, στη φανκ και στη χέβι μέταλ μουσική συμμετέχει και με σόλο. ΣΑΞΟΦΩΝΟ Το σαξόφωνο είναι πνευστό μουσικό όργανο κατασκευασμένο από ορείχαλκο και ανήκει στην οικογένεια των ξύλινων πνευστών γιατί ο ήχος του παράγεται από καλάμι. Έχει στόμιο με γλωττίδα, κωνικό σωλήνα και μηχανισμό κλειδιών. Το πρώτο σαξόφωνο το κατασκεύασε από ξύλο ο ωρολογοποιός Ντεφοντενέλ (Defantenel) στο Λιζιέ. Ο πραγματικός δημιουργός, που έδωσε και το όνομά του στο όργανο, είναι ο Βέλγος Αδόλφος Σαξ (Adolphe Sax). Υπάρχουν επτά είδη σαξοφώνου: σοπρανίνο, σοπράνο, άλτο, τενόρο, βαρύτονο, μπάσο και κόντρα μπάσο. Το σαξόφωνο άργησε να επιβληθεί στην κλασική ορχήστρα αν και το είχαν χρησιμοποιήσει, μεταξύ άλλων, ο Ζωρζ Μπιζέ στην Αρλεζιάνα και ο Ζυλ Μασνέ στο Βέρθερο. Χρησιμοποιείται ακόμη σε στρατιωτικές μπάντες και σε ορχήστρες τζαζ, αλλά και σε άλλα είδη όπως η ρέγκε και η σκα.

22 ΜΠΟΥΖΟΥΚΙ Το Μπουζούκι είναι λαουτοειδές έγχορδο λαϊκό μουσικό όργανο, με αχλαδόσχημο αντηχείο (σκάφος) από επιμήκεις ξύλινες λουρίδες, τις ντούγιες και μακρύ βραχίονα, το μπράτσο ή μάνικο με κλειδιά στην άκρη για το χόρδισμα (κούρδισμα). Κατά μήκος του βραχίονα υπάρχουν λεπτά μεταλλικά ελάσματα, κάθετα προς τον επιμήκη άξονα του βραχίονα, που σφηνώνονται σε μία λεπτή σχισμή και λέγονται τάστα. Τα διαστήματα ανάμεσα στα τάστα, οριοθετούν την απόσταση του ημιτονίου. Το σύγχρονο μπουζούκι διαθέτει τρεις ή τέσσερις διπλές χορδές τις οποίες χτυπά ο μουσικός με ένα μικρό πλήκτρο την πένα. Αρχικά το μπουζούκι έφερε τρία ζεύγη μεταλλικών χορδών κουρδισμένες σε τόνους ΡΕ-ΛΑ-ΡΕ (υπάρχουν επίσης αναφορές για επτάχορδα ή και οκτάχορδα τριφωνικά μπουζούκια πάλι σε χόρδισμα ΡΕ-ΛΑ-ΡΕ, με τη διαφορά ότι η μπάσα ΡΕ και άλλοτε και η ΛΑ αποτελούνταν από 3 χορδές), ενώ αργότερα απέκτησε τέταρτο ζεύγος και κούρδισμα ΝΤΟ-ΦΑ-ΛΑ-ΡΕ (πάλι ανά ζεύγος). Παλιότερα τα κουρδίσματα (ντουζένια) άλλαζαν ανάλογα με τον μουσικό δρόμο (μακάμ) της εκτελούμενης μελωδίας. Οι τρόποι αυτοί διατηρήθηκαν μέχρι τον μεσοπόλεμο και χάθηκαν σταδιακά, οριστικά δε με την επικράτηση του τετράχορδου.

23 ΜΠΑΓΛΑΜΑΣ Ο μπαγλαμάς ή μπαγλαμαδάκι, (εκ του τουρκικού bağlama), είναι νυκτό μουσικό όργανο, όπως κι ο ταμπουράς, μετεξέλιξη της αρχαιοελληνικής πανδούρας και μικρογραφία του μπουζουκιού, που χρησιμοποιείται στην ελληνική λαϊκή μουσική. Κατά κανόνα έχει τρεις διπλές χορδές. Ο ήχος του μπαγλαμά είναι οξύς. Κάθε χορδή κουρδίζεται μία οκτάβα υψηλότερα από την αντίστοιχη στο μπουζούκι. Ο λόγος που ο μπαγλαμάς έχει μικρότερες διαστάσεις είναι ότι έτσι θα μπορούσαν οι παίχτες να τον κρύψουν εύκολα αφού απαγορευόταν επί τουρκοκρατίας και μετέπειτα επί δικτατορίας. ΛΑΟΥΤΟ Το λαούτο ή λαγούτο, είναι έγχορδο όργανο, που στην ελληνική παραδοσιακή μουσική χρησιμοποιείται κυρίως σαν συνοδεία σε βιολί, λύρα ή άλλα όργανα. Το λαούτο αποτελεί σύνθεση στοιχείων από την αρχαιοελληνική πανδούρα (μακρύ χέρι). Συγγενεύει με το ούτι αλλά έχει μεγαλύτερο μπράτσο. Κουρδίζεται Μι λα ρε σολ, από κάτω προς τα πάνω. Είναι όργανο υποτιμημένο, ιδιαίτερα στις στεριανές περιοχές - χρησιμοποιείται όμως αρκετά στα νησιά- παρόλα αυτά οι δυνατότητές του είναι πολύ μεγάλες. Ο δεξιοτέχνης του λαούτου Χρήστος Ζώτος συνέβαλλε στην ανάδειξη του λαούτου δημιουργώντας μια δική του τεχνική. Η χρήση του είναι πολύ διαδεδομένη στην Κρήτη, όπου συνοδεύει κυρίως την λύρα, καθώς και στην Κύπρο, όπου συνοδεύει συνήθως το βιολί. Πολλές φορές όμως, το συναντάμε και μόνο του ή σε ζευγάρια.

24 Η οικογένεια του λαούτου, αποτελείται και από άλλα όργανα, όπως την λάφτα (η οποία λέγεται και πολίτικο λαούτο). ΓΚΑΙΝΤΑ H Γκάιντα ή τσαμπούνα ή τουλούμι ή αγγείο είναι ένα είδος άσκαυλου, δηλαδή είδος παραδοσιακού πνευστού μουσικού οργάνου, αποτελούμενο από ασκό και από ξύλινο μέρος. Η γκάιντα αποτελεί παραδοσιακό μουσικό όργανο σε όλη την Ευρώπη, Βόρεια Αφρική και Μέση Ανατολή. Η γκάιντα αποτελείται από τον ασκό, το επιστόμιο και το τμήμα παραγωγής ήχου. Το τελευταίο απαρτίζεται από δύο ξεχωριστούς γλωττιδόφωνους αυλούς. Ο ένας, κοντός με τρύπες, παράγει τη μελωδία και ο άλλος, μακρύς χωρίς οπές, παράγει ένα φθόγγο που κρατάει το ίσο. ΣΑΝΤΟΥΡΙ Το σαντούρι είναι έγχορδο κρουστό* επίπεδο μουσικό όργανο. Το όνομά του προέρχεται εκ της ελληνικής λέξεως ψαλτήριον μέσω της περσικής γλώσσας σαντούρ. Πρόκειται για αρχαίο μουσικό όργανο που επινοήθηκε πιθανόν στη Περσία από την οποία και διαδόθηκε τόσο προς την Ινδία και την Κίνα, όσο και δυτικά στη Μέση Ανατολή και τη

25 Βαλκανική. Κατασκευάζεται συνηθέστερα από ξύλο καρυδιάς. Έχει σχήμα τραπεζοειδές επί του οποίου φέρονται οριζοντίως και επάλληλα 72 μεταλλικές χορδές, ανά τρεις για κάθε φθόγγο, αποδίδοντας έτσι 24 νότες, με τις μεγαλύτερες σε μήκος χορδές στο κάτω μέρος και τις μικρότερες στο άνω. Οι χορδές του οργάνου αυτού, "χορδίζονται" στο 1/4 με ειδικά "ωτία" που φέρονται συνηθέστερα επί της δεξιάς πλευράς του οργάνου και οι οποίες κρούονται με μικρά ραβδία, οι άκρες των οποίων φέρουν μεταλλικές κοιλόμορφες σφύρες (σαν κουταλάκια). Το σαντούρι χρησιμοποιείται κυρίως στην παραδοσιακή μουσική της Ελλάδας και άλλων χωρών της Εγγύς Ανατολής. Ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες δεξιοτέχνες του οργάνου αυτού ήταν ο Αριστείδης Μόσχος, ο οποίος και είχε δημιουργήσει σχετική σχολή διάδοσης. Είδη μουσικής Ένα μουσικό είδος είναι μια σύμβαση για την περιγραφή, καταγραφή και ταξινόμηση έργων μουσικής και μουσικών ή συνθετών. Μεταξύ των στοιχείων που καθορίζουν ένα είδος μουσικής συγκαταλέγονται το ύφος, η τεχνοτροπία, η σύνθεση των συνόλων που εκτελούν το έργο και λοιπά. Μερικά από τα πιο κοινά είδη μουσικής είναι: ροκ κλασική μπλουζ τζαζ κάντρι rhythm and blues χιπ χοπ σόουλ φανκ πανκ γκόσπελ τάγκο

26 Ρέγγε (reggae) H ρέγκε είναι σύγχρονο μουσικό είδος που αναπτύχθηκε με επίκεντρο τη Τζαμάικα στα τέλη της δεκαετίας του Σε σύντομο χρονικό διάστημα εξελίχθηκε σε κυρίαρχο είδος της τζαμαϊκανής μουσικής σκηνής, ενώ παράλληλα διαδόθηκε διεθνώς με αξιοσημείωτη απήχηση στη Βρετανία, στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και στην Αφρική. Οι ρίζες της ανιχνεύονται στο παραδοσιακό είδος που ονομάζεται μέντο (mento) και χρονολογείται στα τέλη του 19ου αιώνα, καθώς και στο είδος του σκα (ska) Καλλιτέχνες της ρέγκε: Ο Μπομπ Μάρλεϊ θεωρείται η αιχμή του δόρατος της ρέγκε μουσικής, ωστόσο κατά τη δεκαετία του 1970 αρκετοί μουσικοί συνεισέφεραν επίσης στην εξέλιξη του είδους, με αποτέλεσμα την εμφάνιση αρκετών παραλλαγών του. Οι Sly and Robbie εισήγαγαν ένα γρηγορότερο είδος της ρέγκε που ονομάστηκε rockers, οι τραγουδιστές Γκρέγκορι Άιζακς και Ντένις Μπράουν τραγούδησαν με το χαρακτηριστικό ύφος τους το είδος που αποκαλείται lovers rock, ενώ στις αρχές της δεκαετίας του 1980 ξεκίνησε να αναπτύσσεται από DJs το πολύ δημοφιλές είδος του dancehall που χαρακτηρίζεται από το γρηγορότερο ρυθμό του, τη χρήση «συνθεσάιζερ» και rap φωνητικών. Μπλούζ (blues) Με τον όρο μπλουζ αναφέρεται το φωνητικό και οργανικό μουσικό ιδίωμα που εκφράζεται με «Μπλου» νότες δηλαδή υφέσεις στην 3η και 7η νότα της κλίμακας και επαναλαμβανόμενο μοτίβο συνήθως δωδεκάμετρης μορφής. Γεννήθηκε στις αφροαμερικανικές κοινότητες των Η.Π.Α. ως ανάμειξη στοιχείων με αφρικανικές ρίζες, εκκλησιαστική μουσική και ύμνους του εμφυλίου πολέμου κ.ά. μουσικά ιδιώματα. Το μπλουζ επηρέασε σε σημαντικό βαθμό την ύστερη αμερικανική και δυτικοευρωπαϊκή μουσική και συνδέθηκε με άλλα είδη όπως η Τζαζ, η R&B, το Ροκ εντ ρολ, το Χιπ χοπ και η Ποπ μουσική. Τα μπλουζ πρωτοπαίχτηκαν το 1900 και η λέξη μπλουζ χρησιμοποιείται για να δηλώσει μια λυπημένη, μελαγχολική διάθεση. Καλλιτέχνες της μπλουζ μουσικής: H Έτα Τζέιμς ήταν Αμερικανίδα τραγουδίστρια της οποίας το στυλ κάλυπτε μια ποικιλία μουσικών ειδών, μεταξύ των οποίων τη μπλουζ, τη rhythm and blues, τη ροκ εν ρολ. Αξιόλογος μουσικός του μπλουζ ήταν και ο Μπι Μπι Κινγκ. Γκόσπελ (gospel) Με τον όρο γκόσπελ ("gospel" = "ευαγγέλιο") αναφερόμαστε στη μουσική των μαύρων της Αμερικής, η οποία προήλθε από την παράδοση της εκκλησιαστικής λειτουργίας προτεσταντικών εκκλησιών και αναπτύχθηκε γύρω στα 1870, με σαφείς μουσικές επιρροές από τα μπλουζ.

27 Χαρακτηριστικό της μουσικής γκόσπελ είναι οι εκφραστικοί αυτοσχεδιασμοί σε στιλ ρετσιτατίβο (είδος μουσικής απαγγελίας), το μελωδικό τραγούδι και η πληθωρική εκφραστικότητα. Μέσα στους ναούς, οι πιστοί και οι κήρυκες περιέρχονται σε έκσταση και τραγουδούν, ενώ επιφωνήματα, ευχές και επιδοκιμασίες ακούγονται από το εκκλησίασμα. Τα τραγούδια γκόσπελ τραγουδήθηκαν από Αφρικανούς σκλάβους που προσηλυτίστηκαν στον χριστιανισμό και ευδοκιμεί ακόμη σε πολλές εκκλησίες στις νοτιότερες πολιτείες της Αμερικής. Σόουλ (soul ή R&B) Η σόουλ δημιουργήθηκε από τη συγχώνευση της γκόσπελ, του R&B, της σπιρίτσουαλ και της doo-woop μουσικής. Οι πρώτοι σόουλ μουσικοί (λίγο μετά από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο), καινοτομώντας, μετέτρεψαν, ουσιαστικά, τη γκόσπελ, σε μια πιο κοσμική μορφή τέχνης, με δυνατά φωνητικά και χρήση χάλκινων πνευστών μουσικών οργάνων. Ωστόσο, η άμεση εξάρτησή της από τις ικανότητες των ενορχηστρωτών, οδήγησε στη μετατροπή της, από ένα είδος που κινείτο με γνώμονα τα φωνητικά, σε ένα που βασιζόταν στους μουσικούς και τους ήχους των οργάνων τους. Ο τερματισμός της άμεσης εξάρτησης της σόουλ από τα φωνητικά έλαβε χώρα, κυρίως, σε Νέα Υόρκη, Μέμφις, Ντιτρόιτ και Φιλαδέλφεια, λόγω των ιδρύσεων των δισκογραφικών εταιρειών Atlantic (1947), Stax (1959), Tamla Motown (1959) και International (1971), αντίστοιχα. Στη Νέα Υόρκη, πολύ σημαντικό ρόλο έπαιξε ο παραγωγός και κριτικός Τζέρρυ Ουέξλερ, ο οποίος ανακάλυψε την Αρίθα Φράνκλιν. Παρ' όλα αυτά, το κίνημα της σόουλ υποστηριζόταν και από πολλούς λευκούς, οι οποίοι, παρά τα στερεότυπα της εποχής, δε θεωρούσαν την αφρικανική κουλτούρα κακή ή εξευτελιστική, αλλά απλώς διαφορετική, σε αντίθεση με τους περισσότερους, κάτι στο οποίο είχε βοηθήσει και η τζαζ, μαζί με τα κοινωνικά και πολιτικά της επιτεύγματα. Αρχικά, αποτελούσε τη μουσική που άκουγαν οι νέοι μαύροι στις γιορτές και τις συναθροίσεις τους. Όταν, όμως, τα κινήματα υπέρ των πολιτικών δικαιωμάτων των μαύρων, άρχισαν να γιγαντώνονται, η σόουλ έγινε ένα από τα σύμβολα συσπείρωσής τους. Αν και το μουσικό αυτό είδος, δεν είχε πολιτικό χαρακτήρα, η άνοδός του, το βοήθησε στο να αντιπροσωπεύσει μια από τις πρώτες και σημαντικότερες επιτυχίες των κινημάτων αυτών. Έτσι, υιοθετήθηκαν πολλά στοιχεία από το ροκ εν ρολ, όπως, η προσωπική έκφραση και η πολιτική εξέγερση. Καθώς, λοιπόν, και το μπλουζ έχανε την αίγλη του, η σόουλ εισήγαγε ένα νέο στυλ, στο οποίο η κομψότητα του χορού έπαιζε το σημαντικότερο ρόλο. Κατά τη δεκαετία του '70, το φαινόμενο της σόουλ άρχισε να χάνεται, λόγω της ανόδου της φανκ και της εμφάνισης της ντίσκο μουσικής. Παρ' όλα αυτά, την επόμενη δεκαετία ήλθε μια έμμεση αναβίωσή της, με την άνοδο του χιπ χοπ. Λίγα χρόνια μετά, η σόουλ έμοιαζε να αναγεννιέται, όταν το είδος της urban soul έκανε την εμφάνισή του και κυριάρχησε στα μουσικά δρώμενα.

28 Tζαζ (jazz) Η τζαζ είναι ένα μουσικό είδος που αποτέλεσε εξέλιξη της λαϊκής αμερικανικής μουσικής κατά τον 19ο αιώνα, με αφρικανικές καταβολές. Περιλαμβάνει αρκετά μουσικά είδη που στηρίχτηκαν σε ένα κοινό σκεπτικό κατασκευής, τον μερικό ή και ολικό αυτοσχεδιασμό. Γνώρισε σημαντική ανάπτυξη και διεθνή αναγνωρισιμότητα κατά τη δεκαετία του Η τζαζ είναι μια μορφή μουσικής γλώσσας όπου οι μουσικοί μιλούν μεταξύ τους με έναν μοναδικό τρόπο. Σύμφωνα με τον μελετητή της τζαζ, Γιάννη Λειβαδά: «Κανείς δεν γνωρίζει με ακρίβεια πώς και πότε δημιουργήθηκε. Οι τρόποι εγγραφής της μουσικής, στις αρχές του περασμένου αιώνα δεν ήταν εξελιγμένες και προσβάσιμες στον καθένα, όπως είναι σήμερα. Αυτό που πρέπει να απασχολήσει όλους μας είναι το γεγονός πως η Τζαζ είναι ακόμη ζωντανή. Η Τζαζ εξακολουθεί να υπάρχει και να εξερευνά τον εαυτό της, εξίσου μέσα κι έξω από τα πλαίσια της. Είναι αυτό που ονομάζουμε Δημιουργική Μουσική. Για όλους τους ιστορικούς της, κάθε απόπειρα λακωνικού ορισμού της στάθηκε αδύνατη. Και ίσως να είναι καλύτερα έτσι». Μεγάλο μέρος της τζαζ είναι αυτοσχεδιασμοί, που σημαίνει ότι ο κάθε μουσικός προσθέτει τις ιδέες του σε ένα κομμάτι. Αυτό σημαίνει ότι σπανίως οι εκτελεστές παρουσιάζουν ένα κομμάτι με τον ίδιο τρόπο δυο φορές. Ποπ (pop) και Ροκ (rock) Ποπ ονομάζεται ένα είδος μουσικής. Με αυτό τον όρο χαρακτηρίζονται ελαφριές μορφές ξένης μουσικής, ή αντίστοιχες ελληνικές δημιουργίες πάνω στα ίδια πρότυπα ρυθμού και μελωδίας και δεν συγχέεται με την αντίστοιχη ελληνική λαϊκή μουσική σκηνή. Ο όρος Ποπ προέρχεται από τον αγγλικό όρο popular, που σημαίνει δημοφιλής και περιλαμβάνει τις μουσικές που ακούν οι άνθρωποι για να διασκεδάσουν, μουσική που μπήκε στις λίστες επιτυχιών τώρα ή στο παρελθόν. Κάποια από τα πιο κοινά θέματα στα οποία αναφέρεται η ποπ μουσική είναι τα συναισθήματα και η ρομαντική αγάπη. Δεν είναι απλώς ένα είδος μουσικής αλλά εκφράζει έναν τρόπο ζωής κυρίως νεαρών ατόμων. Τα κύρια μουσικά όργανα που χρησιμοποιούνται είναι η κλασική κιθάρα, η ηλεκτρική κιθάρα, το αρμόνιο και τα ντραμς. Η ροκ μουσική είναι από τα είδη που έχουν αγαπηθεί από ανθρώπους σε ολόκληρο τον πλανήτη. Ίσως επειδή είναι κάτι περισσότερο από μουσική, είναι μία ολόκληρη φιλοσοφία. Η γέννηση της ροκ χρονολογείται κάπου στις αρχές της δεκαετίας του 1950 στις ΗΠΑ, μια εποχή έντονης αμφισβήτησης και μεγάλων κοινωνικών αλλαγών, οι οποίες εκφράστηκαν ιδανικά μέσα από τα τραγούδια του συγκεκριμένου είδους. Κάποιοι από τους πρώτους ρόκερς που μπορεί να έχετε ακουστά ήταν ο Elvis Prisley και ο Johnny Cash.

29 Ένα βασικό χαρακτηριστικό της ροκ μουσικής, που το συναντάμε σε όλα σχεδόν τα κομμάτια είναι η ηλεκτρική κιθάρα. Ακριβώς όπως και στην ποπ μουσική, η δομή των τραγουδιών είναι το γνωστό κουπλέ ρεφρέν, μόνο που εδώ οι στίχοι μιλούν για πολλά και διαφορετικά θέματα, από ερωτικές απογοητεύσεις μέχρι κοινωνικούς προβληματισμούς. Παρόλο που η ροκ γεννήθηκε στην Αμερική, πολύ σύντομα κάπου στις αρχές του άρχισαν να την ανακαλύπτουν και στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού και συγκεκριμένα στο Ηνωμένο Βασίλειο. Μάλιστα τότε αναδείχτηκαν σπουδαίοι Βρετανοί μουσικοί της ροκ που μας χάρισαν εκπληκτικά τραγούδια, τόσο, που οι Αμερικάνοι συνάδελφοί τους τα ζήλευαν και γι αυτό ονόμασαν αυτή την εποχή «η βρετανική εισβολή». Σίγουρα γνωρίζετε κι εσείς κάποια από τα συγκροτήματα της... «βρετανικής εισβολής», όπως για παράδειγμα τους Beatles και τους Rolling Stones. Η ροκ μουσική, όπως και πολλά άλλα είδη, έχει εξελιχθεί στην πορεία των χρόνων και έχουν προκύψει διάφορες παραλλαγές της. Για παράδειγμα, υπάρχει ένα κομμάτι της ροκ που έχει έντονες επιρροές από την τζαζ μουσική και ονομάζεται «τζαζ ροκ». Παραλλαγές της ροκ, όμως, μπορεί να ακούσει κάνεις και από χώρα σε χώρα. Για παράδειγμα, το ελληνικό ροκ έχει έναν πολύ ιδιαίτερο και ξεχωριστό ήχο, που αξίζει να ανακαλύψει κανείς. Η Rock and roll εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο στη δεκαετία του 1950 και του '60, εισέρχεται στην Ελλάδα στα μέσα της δεκαετίας του '60. Ο Παύλος Σιδηρόπουλος ήταν ο πιο σημαντικός εκπρόσωπος της ελληνικής folk-rock και της ροκ. Η ελληνική ροκ ξεκίνησε στις αρχές του 1960 με τη δημιουργία των διαφόρων αγγλόφωνων συγκροτημάτων pop-rock, όπως οι The Forminx, The Idols και oι The Olympians. Στα τέλη της δεκαετίας του εξήντα σχηματίστηκαν οι Aphrodite's Child, μία από τις πιο σημαντικές και επιτυχημένες ελληνικές ροκ μπάντες: με το άλμπουμ τους It's Five O'Clock (1969) πέτυχαν παγκόσμια φήμη. Μια άλλη πτυχή της ελληνικής ροκ στα τέλη της δεκαετίας του 1960 ήταν η κυκλοφορία του πρώτου άλμπουμ του Διονύση Σαββόπουλου, ο οποίος συνδύασε την ελληνική λαϊκή μουσική με ροκ στοιχεία.

30 ΤΑ ΣΚΑΘΑΡΙΑ Οι Μπιτλς Υπήρξαν το διασημότερο συγκρότημα της βρετανικής ποπ αλλά και ροκ μουσικής. Τα τέσσερα ανέμελα, χαρισματικά αγόρια από το Λίβερπουλ της Αγγλίας έγιναν είδωλα και αντικείμενα λατρείας εκατομμυρίων νέων σ ολόκληρο τον κόσμο. Έφεραν επανάσταση που εισέβαλε και σε άλλους τομείς όπως στα ήθη, την κοινωνική συμπεριφορά των νέων κλπ. Παρασημοφορήθηκαν ακόμη και από τη βασίλισσα της Βρετανίας για την προσφορά τους στην πατρίδα και τα τεράστια κέρδη που απέφεραν στο αγγλικό κράτος. Καμία άλλη σύγχρονη μουσική ομάδα ή καλλιτέχνης δεν κατάφερε να επηρεάσει τόσους ανθρώπους και δεν έπαιξε τόσο αποφασιστικό ρόλο στην παγκόσμια έκβαση των μουσικών πραγμάτων. Η αξία και η σημασία της προσφοράς τους μετριέται και υπολογίζεται ακόμα και σήμερα από κοινωνιολόγους και μουσικολόγους. Η φήμη τους μεγάλωσε, έγινε μαγεία υστερία, μύθος. Και η παρουσία τους σφράγισε μουσικά την εποχή τους. Ποιος δεν έχει ακούσει τον John Lennon να σηκώσει το χέρι;

31 Χέβι Μεταλ (heavy metal) Το Χέβι Μέταλ είναι μουσικό είδος που κατατάσσεται στα παρακλάδια της Ροκ μουσικής. Αναπτύχθηκε στα τέλη της δεκαετίας του '60. Τα μουσικά σχήματα που θεωρούνται ως πρωτόλεια στο Χέβι Μέταλ δημιούργησαν ένα βαρύ ήχο εστιασμένο στην κιθάρα, στο μπάσο και στα ντραμς, έχοντας ως χαρακτηριστικό την έντονη παραμόρφωση στον ήχο της ηλεκτρικής κιθάρας καθώς και τα γρήγορα σόλο. Ο οδηγός κριτικής Allmusic αναφέρει χαρακτηριστικά πως «από τις μυριάδες μορφές ροκ εντ ρολ, το Heavy Metal είναι το πιο ακραίο στην ένταση, αρρενωπότητα και θεατρικότητα». Το Χέβι Μέταλ απαντά οπαδούς σε όλο τον πλανήτη, ενώ τα πρώτα συγκροτήματα του είδους όπως οι Black Sabbath προσελκύουν ακόμα και σήμερα ένα ευρύτερο κοινό. Στα μέσα της δεκαετίας του '70 οι Judas Priest καθώς και οι Iron Maiden και πολλά άλλα συγκροτήματα προχώρησαν την εξέλιξη του είδους αποβάλλοντας τα μπλουζ στοιχεία, ενώ το New Wave of British Heavy Metal (Νέο Κύμα του Βρετανικού Χέβι Μέταλ) ακολούθησε τον ίδιο δρόμο, δίνοντας στη μουσική μια χροιά Πανκ Ροκ και μεγαλύτερη έμφαση στην ταχύτητα. Το Χέβι Μέταλ έγινε ευρέως γνωστό τη δεκαετία του '80, οπότε αναπτύχθηκαν πολλά από τα γνωστά υποείδη του. Αργότερα και έως τις μέρες μας, αρκετά υποείδη διεύρυναν τα μουσικά όρια του είδους.η μέταλ μουσική είναι παρακλάδι της ροκ μουσικής, με πιο άγριες φωνές, πιο δυνατές κιθαριές, πιο βαριά ντραμς, πιο ανυπόφορο μπάσο κλπ. Ραπ (rap) και χιπ χοπ (hip hop) Πρόκειται για είδος που δίνει έμφαση στους στίχους (ρίμες) και στο περιεχόμενο αυτών και η μουσική συνήθως είναι συνοδευτική και δευτερεύουσας μέριμνας. Οι στίχοι, αυτοσχέδιοι στην καθημερινή έκφραση αλλά επεξεργασμένοι στις παραγωγές, δεν τραγουδιούνται, αλλά απαγγέλλονται με ιδιαίτερο, ρυθμικό, τρόπο ενώ η μουσική δανείζεται στοιχεία από τη soul, τη τζαζ όσο και από άλλα ποικίλα μουσικά ρεύματα. Οι στίχοι, οι οποίοι έχουν μεγάλη έκταση και ποσότητα, εκφράζουν κατά κανόνα καθημερινά βιώματα και εμπειρίες, ενώ σε τραγούδια ορισμένων καλλιτεχνών αποκτούν πολιτική προέκταση κυριότατα ανατρεπτική, ρηξικέλευθη όσο και καυστική αφού πηγή της μουσικής αυτής είναι τα γκέτο των περιθωριοποιημένων μαύρων των Ηνωμένων Πολιτειών ενώ δεν απουσιάζει επίσης η λυρικότητα και η ποιητική πνοή από ορισμένους καλλιτέχνες και συγκροτήματα. Το break dance είναι είδος χορού. Οι πρώτοι break dancers (χορευτές Μπρέικ ντανς), εμφανίστηκαν το 1973 και το νέο είδος εμφανίστηκε ως δια μαγείας και έλυνε τις διαφορές

32 μεταξύ συμμοριών. Έτσι, σε αυτούς τους δρόμους, του Νότιου Μπρονξ, συχνά, οι καλύτεροι Breakers αντίθετων συμμοριών "πολεμούσαν" αντί να παλεύουν. Τα πρώτα battles μάλιστα γινόντουσαν σε χλοοτάπητα. Με αυτό τον τρόπο θα μπορούσε η μάχη να αποδείξει τη καλύτερη συμμορία, αρκετές ήταν οι φορές όπου ο χαμένος συμφωνούσε ότι δεν θα ξαναπερνούσε από την γειτονιά του νικητή. Τις περισσότερες φορές αγώνες ήταν απλά για τον σεβασμό του άλλου. Δυστυχώς, αυτές οι μάχες δεν σταματούσαν πάντα τις εχθροπραξίες των συμμοριών ενώ συχνά προκαλούσαν πραγματικές "μάχες". Ο όρος breakdance αποδόθηκε αργότερα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης Η όλη κουλτούρα της ραπ, συμπεριλαμβανομένης της μουσικής και ενός είδους χορού (break dance) έγιναν γνωστά ως χιπ-χοπ. Στα τέλη της δεκαετίας του 70 οι DJs της Νέας Υόρκης άρχισαν να μισοτραγουδούν και να μιλάνε πάνω σε δίσκους χορευτικής μουσικής. Ο πρώτος DJ που απέκτησε τεράστια φήμη ήταν ο Kool Herc. Με την απομόνωση κομματιών από διάφορους δίσκους και την μίξη τους δημιούργησε τους πρώτους ήχους του Χιπ-Χοπ. Αργότερα, οι επόμενες γενιές των Hip-Hop DJs με πολλές καινοτομίες όπως σκράτς (scratch), μπίτ τσάγκλινγκ (beat juggling) κ.α. έφτασαν τους DJs στο σημερινό επίπεδο. Τα πρώτα χρόνια οι DJs ήταν τα αστέρια των Χιπ-Χοπ γκρούπς αλλά μετά το 1978 τα φώτα έκλεψαν οι MCs, ενώ οι DJs προχώρησαν στην τέχνη του τερντάμπλισμ (turntablism). Κάντρι (country) Η κάντρι ή κάντρυ είναι είδος αμερικάνικης λαϊκής μουσικής που ξεκίνησε από τις αγροτικές περιοχές των νοτίων Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής στη δεκαετία του Οι ρίζες της βρίσκονται στην παραδοσιακή μουσική της Ιρλανδίας, Σκωτίας και Αγγλίας. Η κάντρι αποτελείται συχνά από μπαλάντες και χορευτικά κομμάτια με γενικά απλές φόρμες και αρμονίες, σε ρυθμό 2/4 ή 4/4, που ως επί το πλείστον συνοδεύονται από έγχορδα όργανα όπως το μπάντζο, η ακουστική ή ηλεκτρική κιθάρα, το βιολί και η φυσαρμόνικα. Ο όρος «κάντρι» απέκτησε δημοτικότητα στη δεκαετία του 1940 κατά τη διάρκεια της οποίας ο όρος αυτός προτιμήθηκε του προηγουμένου «χιλμπίλι» (hillbilly) που χρησιμοποιείται ενίοτε υποτιμητικά. Σήμερα, με τον όρο κάντρι περιγράφονται πολλά διαφορετικά στυλ. Το 2009 η κάντρι ήταν το πιο δημοφιλές είδος μουσικής κατά τη βραδυνή ραδιοφωνική ώρα αιχμής και το δεύτερο πιο δημοφιλές κατά την πρωινή ραδιοφωνική ώρα αιχμής στις Ηνωμένες Πολιτείες. Από τους πιο σημαντικούς εκπροσώπους της κάντρι είναι ο Τζίμι Ρότζερς (Jimmie Rodgers), ο οποίος υπήρξε από τους πρωτεργάτες του είδους, η Πάτσυ Μοντάνα (Patsy Montana), η πρώτη γυναίκα μουσικός της κάντρι που πούλησε 1 εκατομμύριο δίσκους, ο Τζόνι Κας (Johnny Cash), ένας από τους πιο σημαίνοντες και δημοφιλείς τραγουδιστές

33 της κάντρι όλων των εποχών, και η Ντότι Γουέστ (Dottie West) μια από τις πιο πρωτοπόρες αλλά και αμφιλεγόμενες γυναίκες τραγουδοποιούς του είδους. Κλασική μουσική Οι περισσότεροι χρησιμοποιούν τον όρο κλασική μουσική για να περιγράψουν την «σοβαρή», επίσημη μουσική που ακούγεται μπροστά σε ένα καθιστό σιωπηλό κοινό. Όμως η αλήθεια είναι ότι ο όρος «κλασική μουσική» ισχύει μόνο για την ευρωπαϊκή μουσική του δευτέρου μισού του 18 ου αιώνα. Είδη κλασικής μουσικής από άλλες εποχές έχουν τα δικά τους ονόματα όπως πχ. Μπαρόκ, Εθνικιστική ή Ρομαντική μουσική. Με τον όρο κλασική μουσική αναφέρεται ευρύτερα η Δυτικοευρωπαϊκή μουσική παραγωγή που εκτείνεται σε μία αρκετά μεγάλη χρονική περίοδο, περίπου από το έτος 470 μέχρι και την σύγχρονη εποχή. Το επίθετο "κλασικός" προέρχεται από τη λατινική λέξη classicus, σηματοδοτεί δηλαδή κάτι εξαιρετικό. Διάφοροι ορισμοί συνδέουν τον όρο με την ελληνική και λατινική αρχαιότητα, ως συμμόρφωση του ύφους ή της σύνθεσης με τα πρότυπα της ελληνικής και λατινικής αρχαιότητας. Ο όρος «Κλασική Σχολή» χρησιμοποιήθηκε αργότερα στη Γερμανία το 1830 για το έργο των Χάυντν, Μότσαρτ και Μπετόβεν. Καλλιτέχνες της κλασικής μουσικής: Χάινριχ Ίζαακ (π ) Φλαμανδός Ζοσκέν ντε Πρε (π ) Φλαμανδός Κλεμάν Ζανεκέν (π ) Γάλλος Άντριαν Βίλαερτ (π ) Φλαμανδός Κριστομπάλ ντε Μοράλες (π ) Ισπανός Τόμας Τάλις (π ) Άγγλος Τσιπριάνο ντε Ρόρε (π ) Φλαμανδός Τζιοβάννι Πιερλουΐτζι ντα Παλεστρίνα (π ) Ιταλός Κλωντ Λε Ζεν ( ) Γάλλος Ορλάντο ντι Λάσσο (π ) Φλαμανδός

34 Το έντεχνο τραγούδι Εμφανίζεται στα τέλη της δεκαετίας του αρχές δεκαετίας του 1960 με πρωτεργάτες τους: Μάνο Χατζιδάκι (Ο Κύκλος με την κιμωλία, Παραμύθι χωρίς Όνομα) και Μίκη Θεοδωράκη (Επιτάφιος). Κοινό χαρακτηριστικό των πρωτεργατών του «έντεχνου» τραγουδιού ήταν εκπαίδευσή τους στην κλασική μουσική και η αναζήτηση της ελληνικότητας. Επινοώντας το έντεχνο τραγούδι μετέφεραν και ορισμένα από τα ιδεώδη της Εθνικής Σχολής στο λαϊκό τραγούδι. Ο όρος «έντεχνο-λαϊκο» περιέχει δύο αντιφατικές έννοιες, δηλωτικές του διχασμού του Νεοέλληνα ανάμεσα στην λαίκή παράδοση και τον δυτικό προσανατολισμό. Ο Μίκης Θεοδωράκης ορίζει το Έντεχνο λαϊκό τραγούδι ως «ένα σύγχρονο σύνθετο μουσικό έργο τέχνης που θα μπορεί να αφομοιωθεί δημιουργικά από τις μάζες». Αφετηρία της προσπάθειας αυτής είναι ο «Επιτάφιος» (1958, σε ποίηση Ρίτσου), για τον οποίο ο Θεοδωράκης αναφέρει: «δεν είναι τίποτε άλλο παρά το πάντρεμα ανάμεσα στη σύγχρονη ελληνική μουσική και στη σύγχρονη ελληνική ποίηση». Ως αποτέλεσμα δημιουργείται μια παράδοση μελοποιημένης ποίησης που ονομάζεται «έντεχνο τραγούδι». Διαφέρει από το λαϊκό κυρίως στο στίχο, αλλά και στη μουσική. Ο χαρακτήρας του είναι περισσότερο δυτικός όσον αφορά στα συνθετικά μέσα, δεν έχει όμως καμία σχέση με τη φόρμα του δυτικοευρωπαϊκού ρομαντικού και μεταρομαντικού έντεχνου τραγουδιού. Το ελληνικό Έντεχνο τραγούδι αποκτά γρήγορα μεγάλη απήχηση στις πλατιές μάζες, φαινόμενο πραγματικά σπάνιο για τα ευρωπαϊκά δεδομένα. Σε αυτό συνέβαλε και ο ενεργός πολιτικός ρόλος του συγκεκριμένου είδους κατά τη περίοδο της δικτατορίας. Μερικά χαρακτηριστικά της παράδοσης αυτής του Έντεχνου λαϊκού τραγουδιού είναι: α. οι κύκλοι τραγουδιών: δίσκοι με ενότητες τραγουδιών που ακολουθούν μια ενιαία κεντρική ιδέα. Πρόκειται για μελοποιημένη ποίηση σύγχρονων κυρίως Ελλήνων ποιητών ή στιχουργών. β. η καθιέρωση του λαϊκού τραγουδιστή και του λαϊκού μουσικού οργάνου (μπουζούκι) ως αυθεντικών εκφραστών του γνήσιου ποιητικού πάθους. γ. η νέα μορφή επικοινωνίας με το κοινό με την καθιέρωση της λαϊκής συναυλίας σε ανοικτούς ή ειδικά διαμορφωμένους χώρους, με μαζική συμμετοχή. Ενδεικτικοί κύκλοι τραγουδιών που θεωρούνται σήμερα κλασικοί του Έντεχνου τραγουδιού είναι: Μίκης Θεοδωράκης: Άξιον Εστί («λαϊκό ορατόριο», Ελύτης). Μάνος Χατζιδάκις: Μεγάλος Ερωτικός (μελοποιημένη ποίηση περί έρωτος: Σαπφώ,

35 Ευριπίδης, Σολωμός, Καβάφης, Ελύτης, Γκάτσος κ.ά.). Γιάννης Μαρκόπουλος: Ιθαγένεια, Χρονικό (Μύρης). Θάνος Μικρούτσικος: Ο Σταυρός του Νότου (Καββαδίας). Σταύρoς Ξαρχάκoς: Κατά Μάρκον (Γκάτσος). Διονύσης Σαββόπουλος: Μπάλλος, Αχαρνής, Τραπεζάκια έξω, κ.α.

36 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΙ H μουσική και ο άνθρωπος Η μουσική είναι από τις τέχνες που μπήκε στην ζωή του ανθρώπου από ένα πρώιμο στάδιο της ιστορίας του. Από τις πιο απλές έως και τις πιο πολύπλοκες μουσικές δομές, η τέχνη αυτή φαίνεται να επηρέασε τον άνθρωπο καθώς παρατηρούμε ότι είναι συνδεδεμένη με την θρησκεία των λαών αλλά και με άπειρες εκφάνσεις της καθημερινής ζωής. Από την αρχαία ήδη Ελλάδα, άρχισαν οι μεγάλοι φιλόσοφοι της εποχής όπως ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης να μελετούν τον τρόπο που επηρεάζει η μουσική τον ανθρώπινο ψυχισμό καθώς επίσης και τον τρόπο που αλληλεπιδρά με την υγεία του. Όσον αφορά το θέμα της υγείας του ατόμου, η μουσική παίζει σημαντικό ρόλο στην ίαση ασθενειών τόσο σωματικών όσο και ψυχικών. Κι αυτό έχει να κάνει άμεσα με την ευεργετική δράση της επάνω στη λειτουργία του ατόμου. Πιο συγκεκριμένα, η μουσική έχει την δυνατότητα να μειώνει την αρτηριακή πίεση καθώς και να βελτιώνει την αναπνοή. Αυτό είναι αποτέλεσμα της επιρροής της επάνω στους νευρικούς υποδοχείς του σώματος, και έχει σαν αποτέλεσμα την μείωση του στρες και του άγχους, την επίτευξη της καλύτερης και απαρακώλυτης κυκλοφορίας του αίματος, ενώ συμβάλει στην αύξηση της αυτοπεποίθησης των ασθενών έχοντας σαν αποτέλεσμα την ταχύτερη ανάρρωση τους. Κινέζοι επιστήμονες έχουν επισημάνει ότι η μουσική είναι και ένας σημαντικός παράγοντας στην εκπαίδευση. Όλα τα παιδιά τα οποία ασχολούνται με την εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου έχουν αυξημένη ικανότητα απομνημόνευσης πληροφοριών και γνώσεων γενικότερα, κι αυτό όσον αφορά την προφορική τους μνήμη. Αυτό συμβαίνει διότι η εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου, βοηθά την ανάπτυξη του αριστερού εγκεφαλικού κροταφικού λοβού. Ο αριστερός κροταφικός λοβός επεξεργάζεται τις ηχητικές πληροφορίες που εισάγονται στον εγκέφαλο. Παράλληλα όμως αναπτύσσεται μέσα στον αριστερό κροταφικό λοβό του εγκεφάλου, ένα άλλο μέρος (planum temporale), το οποίο είναι υπεύθυνο για την προφορική μνήμη. Με τον τρόπο αυτό η βελτίωση της προφορικής μνήμης των παιδιών είναι ένα δευτερογενές παράγωγο της μουσικής τους εκπαίδευσης. Έρευνες που έγιναν σε μουσικούς με μαγνητική τομογραφία έδειξαν ότι στον κροταφικό λοβό, το μέρος που είναι υπεύθυνο για την προφορική μνήμη είναι μεγαλύτερο από τους υπόλοιπους ανθρώπους. Οι ερευνητές τονίζουν ότι δεν έχει σημασία ποιο όργανο μαθαίνουν τα παιδιά όσον αφορά τη βελτίωση της μνήμης. Είναι η διαδικασία της μουσικής εκπαίδευσης που είναι ευεργετική για τη μνήμη. Το φαινόμενο αυτό δηλαδή της ανάπτυξης και άλλων τμημάτων του εγκεφάλου όταν υπάρχει μια μορφή εκπαίδευσης, μπορεί να βοηθήσει και ανθρώπους που έχουν υποστεί βλάβες του εγκέφαλου μετά από κάποιο νόσημα ή τραυματισμό.

37 Η μουσική και τα φυτά Η επίδραση της μουσικής στην ανάπτυξη των φυτών είναι ακόμα ένα θέμα υπό διαπραγμάτευση μεταξύ των επιστημόνων και αυτών που ασχολούνται στην πράξη με τα φυτά. Πολλά πειράματα έγιναν από επιστήμονες και σπουδαστές για να δείξουν αν τα φυτά μπορούν να αναπτυχθούν καλύτερα και γρηγορότερα όταν τους παρέχονται μουσικά ερεθίσματα. H μουσική αποτελείται από ηχητικά κύματα που ταξιδεύουν μέσω του αέρα σε διάφορες συχνότητες και τελικά φτάνουν στα τύμπανα του αυτιού μας που την αναγνωρίζουν. Όταν το φυτό εκτίθεται στην ίδια μουσική, λαμβάνει επίσης τα ίδια ηχητικά κύματα και θα μπορούσε στην πραγματικότητα να λαμβάνει κάποια μορφή ερεθισμάτων που είναι σε θέση να καταλάβει. Τα πειράματα που έγιναν από τους επιστήμονες έδειξαν ότι ορισμένα φυτά μεγάλωσαν πιο γρήγορα μετά την έκθεσή τους σε μουσικά ερεθίσματα. Οι περισσότεροι επιστήμονες συμφωνούν ότι οι σπόροι που εκτίθενται σε μουσική θα είναι πράγματι σε θέση να βλαστήσουν ταχύτερα. Πάνω στη θεωρία αυτή βασίστηκε το ένα από τα πειράματα που διεξήγαγε η ομάδα για να αντιληφθεί πρακτικά την επίδραση της μουσικής στην καθημερινότητα εφαρμόζοντας σε σπόρους που φυτεύτηκαν έκθεση σε μουσική διαφορετικού είδους. Η μουσική και οι μαθητές Πολλοί μαθητές ακούνε μουσική για να ανακουφίσουν τις συναισθηματικές συνέπειες του στρες και του άγχους, όταν ασχολούνται με σύνθετες γνωστικές επεξεργασίες, όπως διάβασμα για ένα διαγώνισμα, η ολοκλήρωση μιας εργασίας ή η ανάγνωση και η γραφή. Αυτή η πρακτική είναι τόσο συχνή που βοηθάει τους μαθητές να κατανοήσουν το ρόλο που παίζει η μουσική στη γνωστική απόδοση. Υπάρχουν έρευνες που καταδεικνύουν την θετική επίδραση της μουσικής στην απόδοση και άλλες που την αμφισβητούν. Σε μελέτες που έγιναν για να μάθουν αν η μουσική βοηθά στη συγκέντρωση και επομένως βελτιώνει την απόδοση της εργασίας υπήρξαν ευρήματα που έδειξαν τη βελτίωση. Υπήρξε επίσης έρευνα σε αντίθεση με αυτά τα αποτελέσματα, όπου η μουσική βρέθηκε να αποσπά την προσοχή των συμμετεχόντων. Ωστόσο, αυτό μπορεί να διαφοροποιείται εξαιτίας της πληθώρας μουσικών ειδών και είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πώς οι διαφορετικοί τύποι μουσικής μπορεί να έχουν διαφορετικές επιπτώσεις. Επιπλέον, άλλες μελέτες αφορούν την αλληλεπίδραση μεταξύ της έντασης της μουσικής και της απόδοσης και αποδεικνύουν ότι υψηλό επίπεδο έντασης δεν έχει πάντα τα αναμενόμενα αποτελέσματα και δυσχεραίνει την επίτευξη των γνωστικών στόχων.

38 Η μουσική και το φαγητό Όπως έχει αποδειχθεί επιστημονικά, επίδραση της μουσικής στην εγκεφαλική λειτουργία, αλλά και στην λειτουργία ολόκληρου του ανθρώπινου οργανισμού είναι πολύ μεγάλη, Το άκουσμα κατάλληλης μουσικής μπορεί να βελτιώσει την σωματική και ψυχική μας υγεία, να μας βοηθήσει, όπως προαναφέρθηκε, να διαχειριστούμε το άγχος, να μας μειώσει το αίσθημα του πόνου, να μας βοηθήσει να εκφράσουμε τα συναισθήματά μας και α επιταχύνει την αποκατάσταση μετά από τραυματισμό. Υπάρχει όμως συσχετισμός μεταξύ της μουσικής και της ποσότητας της τροφής που καταναλώνουμε, της όρεξής μας και ακόμη της αίσθησης της γεύσης. Αν και η αντίδραση του κάθε ανθρώπου στην μουσική είναι διαφορετική, από σχετικές έρευνες φαίνεται ότι η μουσική μπορεί να έχει επίδραση όχι μόνο στην γεύση και στην όρεξή μας αλλά και στην ποσότητα της τροφής, που καταναλώνουμε. Πιο συγκεκριμένα από σχετική έρευνα φαίνεται ότι η αργή μουσική σε σχέση με την γρήγορη, μας βοηθάει να μειώσουμε την ταχύτητα κατανάλωσης τροφής με αποτέλεσμα να χορτάσουμε έχοντας φάει λιγότερο. Χαρακτηριστικό είναι ότι στην εν λόγω έρευνα οι συμμετέχοντες κατανάλωσαν μέσο όρο τρείς μπουκιές το λεπτό ενώ άκουγαν αργή μουσική σε σύγκρουση με πέντε όταν άκουγαν γρήγορη. Σε άλλη έρευνα εξετάστηκε η διαφορετική συμπεριφορά ανθρώπων με συντροφιά κλασική μουσική σε αντιπαράθεση με την απουσία μουσικής ενώ εκείνοι γευματίζουν σε εστιατόριο. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η κλασική μουσική βοήθησε τους συμμετέχοντες να απολαύσουν περισσότερο το πιάτα τους από ότι η έλλειψη μουσικής. Τέλος, ερευνητές διαπίστωσαν πως οι πικρές και οι ξινές γεύσεις σχετίστηκαν πιο έντονα με χαμηλότονους και υψηλότερους ήχους αντίστοιχα. Η μουσική επηρεάζει ακόμη και τους πελάτες πολυκαταστημάτων οι οποίοι αγοράζουν περισσότερα τρόφιμα και αγαθά καθημερινής χρήσης όταν ακούγεται γρήγορη μουσική απ ότι όταν η μουσική είναι αργή. Όπως και να έχει πάντως, το άκουσμα της αγαπημένης μας μουσικής μπορεί να βελτιώσει την ψυχική υγεία, να μας χαλαρώσει, να μας ταξιδέψει, να μας βοηθήσει να εκφραστούμε καλύτερα. Γι αυτό, ανεξάρτητα με το είδος, προτιμήστε να συνοδεύσετε το φαγητό σας με μουσική! Η μουσική και τα ζώα Πολλοί ιδιοκτήτες ζώων αναρωτιούνται εάν η μουσική μπορεί να χαλαρώσει τα ζώα, όπως ακριβώς κάνει με τους ανθρώπους. Σήμερα έχει αποδειχθεί πως κάτι τέτοιο είναι αλήθεια,

39 δηλαδή η μουσική κάνει τα ζώα να ηρεμούν. Η μουσική χρησιμοποιείται σε όλο τον κόσμο για να βοηθήσει τα ζώα να ανακουφιστούν από το άγχος, αλλά και να ξεπεράσουν διάφορες ασθένειες. Επίσης διάφορα καταφύγια ζώων σήμερα επενδύουν σε διάφορα συστήματα έτσι ώστε να δημιουργήσουν ένα πιο ήρεμο περιβάλλον για τα ζώα. Διάφορες μελέτες έχουν αποδείξει πως οι γάτες, οι σκύλοι, αλλά και άλλα ζώα προτιμούν την κλασική μουσική. Οι γάτες χαλαρώνουν μπροστά στα ηχεία που παίζουν κλασική μουσική, την ώρα που οι σκύλοι δείχνουν να έχουν μια προτίμηση σε κομμάτια του Μπαχ. Γενικά τα κατοικίδια ανταποκρίνονται θετικά στην κλασική μουσική και φαίνεται να ολισθαίνουν σε μια πολύ ήρεμη και ειρηνική κατάσταση, ύστερα από λίγα λεπτά ακρόασης. Δεν είναι όμως όλοι οι ήχοι το ίδιο καταπραϋντικοί. Πολλοί ιδιοκτήτες αφήνουν την τηλεόραση ή το ραδιόφωνο ανοιχτό όσο λείπουν από το σπίτι, για τα κρατά συντροφιά στα κατοικίδια τους. Κάτι τέτοιο όμως μπορεί να έχει αντίθετα αποτελέσματα και να προκαλέσει άγχος και στρες στα ζώα γιατί άλλο μουσική και άλλο θόρυβος. Η μουσική και η βιομηχανία της Η μουσική βιομηχανία απαρτίζεται από τις επιχειρήσεις και τα πρόσωπα που κερδίζουν χρήματα δημιουργώντας και πουλώντας μουσική. Ανάμεσα στις πολυάριθμες ειδικότητες που δραστηριοποιούνται στα πλαίσια της βιομηχανίας αυτής συναντούμε: τους μουσικούς που συνθέτουν και εκτελούν τα μουσικά κομμάτια, τις εταιρίες και τους επαγγελματίες που δημιουργούν και πωλούν την ηχογραφημένη μουσική (π.χ. εκδότες, παραγωγοί, μηχανικοί, δισκογραφικές εταιρίες, φυσικά και διαδικτυακά καταστήματα, εταιρίες πνευματικών δικαιωμάτων), τα πρόσωπα που διοργανώνουν ζωντανές μουσικές παραστάσεις (διαφημιστές, ιδιοκτήτες και υπάλληλοι αιθουσών και χώρων μουσικής, προσωπικό που απασχολείται στις περιοδείες), τους επαγγελματίες που βοηθούν τους μουσικούς να διαχειριστούν την καριέρα τους (κυνηγοί ταλέντων, διευθυντές επιχειρήσεων, ειδικευμένοι δικηγόροι), τους επαγγελματίες που αναμεταδίδουν τη μουσική (μέσω δορυφόρου, Διαδικτύου και ραδιοφώνου), τους δημοσιογράφους, τους καθηγητές μουσικής, τα πρόσωπα που απασχολούνται στον τομέα παραγωγής μουσικών οργάνων, καθώς και πολλούς άλλους. Η μουσική βιομηχανία με τη μορφή που τη γνωρίζουμε σήμερα διαμορφώθηκε στα μέσα του 20ου αιώνα, όταν οι ηχογραφήσεις αντικατέστησαν τις παρτιτούρες ως το σημαντικότερο παράγοντα του χώρου: στον εμπορικό κόσμο, οι άνθρωποι ξεκίνησαν να χρησιμοποιούν τον όρο «βιομηχανία ηχογραφήσεων» ως συνώνυμο της «μουσικής βιομηχανίας». Από κοινού με τις πολυάριθμες θυγατρικές τους, το μεγαλύτερο μερίδιο της αγοράς αυτής ελέγχεται από τρεις μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις: το γαλλικής ιδιοκτησίας Universal Music Group, την ιαπωνικής ιδιοκτησίας Sony Music Entertainment και την αμερικανική Warner Music Group. Την πρωτοκαθεδρία στις ζωντανές εμφανίσεις

40 καλλιτεχνών κατέχει η Live Nation, ο μεγαλύτερος προωθητής και ιδιοκτήτης μουσικών χώρων. Η μουσική βιομηχανία βρίσκεται εν μέσω ραγδαίων αλλαγών εξαιτίας της μαζικοποίησης της ψηφιακής διανομής της μουσικής. Αυτό φαίνεται ευκρινώς στις συνολικές πωλήσεις μουσικής παγκοσμίως: από το 2000, οι πωλήσεις ηχογραφημένης μουσικής έχουν πέσει αξιοσημείωτα, ενώ οι ζωντανές παραστάσεις έχουν αποκτήσει μεγαλύτερη σημασία. Ο μεγαλύτερος λιανέμπορος μουσικής σήμερα είναι ψηφιακός: το itunes Store της Apple Inc. Φυσικά δεν πρέπει να ξεχνάμε και την εμπορευματοποίηση που σχετίζεται με τη μουσική βιομηχανία, τις συμφωνίες με τις διαφημιστικές για έξυπνη διαφήμιση (κούκλες, μπλουζάκια, σποτάκια στο ραδιόφωνο, τηλεοπτικές διαφημίσεις κλπ) που αποφέρουν τεράστια κέρδη στους εμπλεκόμενους. ΑΛΛΑΓΕΣ Μέχρι το 1900 ακούγαμε μουσική από δίσκους που ήταν φτιαγμένοι από γομμαλάκια, ένα εύθραυστο υλικό. Οι δίσκοι αυτοί παίζονταν στα γραμμόφωνα. Στα τέλη του 1940 αντικαταστάθηκαν από το βινύλιο, υλικό πιο μαλακό και λιγότερο εύθραυστο. Οι κασέτες εμφανίστηκαν στην Αμερική στις αρχές του 1960 όπου για πρώτη φορά οι άνθρωποι μπορούσαν να γράψουν οι ίδιοι μουσική. Από το 1980 και μετά οι δίσκοι άρχισαν να αντικαθίστανται από CD τα οποία έχουν πιο καθαρό ήχο. Η μουσική και η ιατρική Η θεραπευτική δράση της μουσικής έχει τις ρίζες της στην αρχαία ελληνική παράδοση αλλά και σε παραδόσεις άλλων μεγάλων λαών της ευρύτερης ανατολής. Πρώτοι οι Πυθαγόρειοι εξέτασαν την σχέση μουσικών ήχων και αριθμών και διαπίστωσαν ότι οι αριθμοί που διέπουν την αρμονία ενός διατεταγμένου υλικού κόσμου παίζουν τον ίδιο ρόλο και στην τέχνη της μουσικής. Είναι ενδιαφέρον ότι οι ίδιοι μαθηματικοί λόγοι που διέπουν τα βασικά (πυθαγόρεια) μουσικά διαστήματα διέπουν και τις σωματομετρικές αναλογίες του ανθρώπινου σώματος αλλά και άλλων φυσικών κατασκευών όπως πχ ο κοχλίας, τα φύλλα των δένδρων, τα φτερά της πεταλούδας και πλείστες άλλες φυσικές δομές. Υπάρχουν μαρτυρίες ότι η σχολή των Πυθαγορείων χρησιμοποιούσε μουσικούς ήχους για θεραπεία ασθενών με βάση την άποψη ότι η αρμονία της μουσικής μπορεί να αποκαταστήσει την διαταραγμένη ψυχοσωματική ισορροπία του ασθενούς. Οι

41 Πυθαγόρειοι αλλά και οι Πλάτων, Αριστοτέλης και Ιπποκράτης πίστευαν στον θεραπευτικό ρόλο της μουσικής. Σε πολλά από τα κείμενα τους αναφέρουν και προτείνουν διάφορους ήχους και μουσικές κλίμακες ανάλογα με την ψυχική διάθεση την οποία θέλει κανείς να δημιουργήσει. Ακόμη και οι αρχαίοι ρυθμοί σχετίζονται άμεσα με το θυμικό και την σωματική κίνηση και θα μπορούσε να τούς διαιρέσει κανείς αφενός σε ρυθμούς χαλαρότερους οι οποίοι σχετίζονται συνήθως με την ήρεμη ανάγνωση κειμένων η απαγγελία ποιητικών στίχων (πχ. το γνωστό δακτυλικό εξάμετρο) και αφετέρου σε ρυθμούς σχετιζόμενους με γρήγορες κινήσεις, συνήθως χορευτικές και περισσότερο διονυσιακού χαρακτήρα. Η ιδιότητα της μουσικής να θεραπεύει τονίζεται από τον Πλάτωνα σε πολλά έργα του και μάλιστα ο Πλάτων θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ο πρώτος επίσημος «συνταγογράφος» μουσικής στην αρχαιότητα αφού προτείνει ως κατεξοχήν θεραπευτικό μουσικό τρόπο τον Δώρειο τρόπο (μια αρχαία μουσική κλίμακα που οι μουσικολόγοι σήμερα πιστεύουν ότι αντιστοιχεί περίπου στον πρώτο ήχο της βυζαντινής μουσικής). Οι μύθοι λοιπόν και οι δοξασίες γύρω από τις θεραπευτικές ιδιότητες της μουσικής εμφανίζονται πριν από χιλιάδες χρόνια και παρουσιάζουν κοινά στοιχεία σε όλους τους αρχαίους πολιτισμούς. Η μουσική και το έμβρυο Συνεχώς βλέπουν το φως της δημοσιότητας έρευνες που αποδεικνύουν πόσο σημαντικά είναι τα ερεθίσματα που δέχεται ένα παιδί από τη στιγμή που βρίσκεται σε εμβρυϊκή φάση. Μια νέα έρευνα που έγινε από Γάλλους επιστήμονες απέδειξε ότι τα έμβρυα φαίνεται πως αποτυπώνουν στον εγκέφαλό τους τη μουσική που ακούνε κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και τη θυμούνται και μετά τη γέννησή τους. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συγκεκριμένο συμπέρασμα κάνοντας ένα πείραμα. Ζήτησαν από πενήντα εγκυμονούσες να ακούνε κάποια συγκεκριμένα κομμάτια κλασικής μουσικής δυο φορές κάθε μέρα. Ένα μήνα μετά τη γέννηση των παιδιών, οι επιστήμονες έβαλαν στα βρέφη να ακούσουν το κομμάτι που άκουγαν ενώ ήταν έμβρυα και ένα άλλο, που το άκουγαν για πρώτη φορά. Αυτό που διαπίστωσαν είναι ότι όταν τα μωράκια άκουγαν το γνωστό τους κομμάτι, οι χτύποι της καρδιάς τους μειώνονταν κατά δώδεκα το λεπτό ενώ όταν άκουγαν το άγνωστο κομμάτι οι χτύποι μειώνονταν κατά έξι. Η έρευνα αποδεικνύει ότι τα μωρά μαθαίνουν σχεδόν αμέσως να αντιλαμβάνονται τα ακούσματα του περιβάλλοντός τους και το λόγο των ανθρώπων γύρω τους. Ο ακουστικός μηχανισμός των εμβρύων είναι ήδη ανεπτυγμένος στο τέλος του όγδοου μήνα κύησης. Βέβαια δεν χρειάζεται οι μητέρες να εκθέτουν τα μωρά τους σε παραπάνω ερεθίσματα από όσα ήδη προσφέρει το περιβάλλον στο οποίο ζουν, αφού όπως λένε οι επιστήμονες το περισσότερο δεν είναι πάντα καλύτερο, ειδικά στη φάση της ανάπτυξης. Βέβαια δεν επιτρέπεται οι μητέρες να ακουμπούν στην κοιλία τους συσκευές που παράγουν ήχο προκειμένου να αυξήσουν τις μουσικές επιρροές που δέχονται τα έμβρυα που κυοφορούν. Κι αυτό γιατί υπάρχει ο

42 κίνδυνος να τους προκαλέσουν βλάβες. Αυτό που δεν είναι καθόλου επικίνδυνο και που ενδείκνυται να κάνουν οι μητέρες είναι να τραγουδούν οι ίδιες στα μωρά τους νανουρίσματα καθώς έχει ευεργετικές συνέπειες τόσο στη σχέση μητέρας και παιδιού όσο και στην περαιτέρω ανάπτυξη των παιδιών. Η μουσική και η μόδα Η μόδα και η μουσική είναι δυο μορφές τέχνης που εδώ και δεκαετίες επηρεάζουν η μια την άλλη έμμεσα ή άμεσα, γεννούν είδωλα και αποκτούν φανατικούς λάτρεις. Ο Mick Jagger και ο David Bowie έχουν αποτελέσει πηγή έμπνευσης για editorial μόδας, όπως τα εξώφυλλα της Βρετανικής Vogue ενώ το 1990 η βασίλισσα της pop, Madonna, τραγουδούσε το Vogue και φορούσε εκκεντρικές δημιουργίες του Jean Paul Gaultier. Ο κανόνας θέλει τους καλλιτέχνες να μας διδάσκουν μουσική και τους σχεδιαστές μόδα. Ωστόσο οι κανόνες είναι για να καταρρίπτονται και πλέον οι μουσικοί μας δείχνουν το στυλ της εποχής! Μουσική και θρησκεία Στην Αρχαία Ελλάδα η μουσική κατείχε τόσο υψηλή θέση ώστε οι Έλληνες πίστευαν ότι ήταν εφεύρεση των θεών. Η μουσική και η θρησκεία είναι ιστορικά συνδεδεμένες. Η θρησκευτική πίστη του ανθρώπου τροφοδότησε κάποιες από τις σπουδαιότερες μουσικές δημιουργίες σε όλον τον κόσμο, ήδη από την αρχαιότητα, σε Δύση και Ανατολή. Το γεγονός βέβαια ότι στις παλαιότερες εποχές η θρησκεία ήταν απόλυτα συνυφασμένη με την καθημερινότητα του ανθρώπου, έχοντας κυρίαρχο ρόλο στη ζωή του, είναι ένας λόγος που δικαιολογεί ιστορικά την ιδιαίτερη αυτή σχέση. Η γνώση ότι η μουσική επηρεάζει τη συμπεριφορά χρησιμοποιήθηκε από τους σαμάνους και τους ιερείς, ακόμη και των πιο πρωτόγονων κοινωνιών ως ένα σημαντικό εργαλείο στο οπλοστάσιο των θρησκειών. Η επίκληση του Θεού είναι συχνή σε τραγούδια της χώρας μας αλλά και άλλων χωρών, ενώ υπάρχουν μεγάλες επιτυχίες και στον διεθνή χώρο αφού πολλοί συνθέτες εκφράζουν τις εμπειρίες τους γύρω από τη θρησκεία μέσα από τα τραγούδια τους ή και εκμεταλλεύονται την θρησκεία για να προκαλέσουν και επομένως να πουλήσουν περισσότερους δίσκους. Από το Δι ευχών που τραγουδάει η Χαρούλα Αλεξίου μέχρι το Loosing my religion των REM υπάρχει ένα κοινό, η επιρροή της θρησκείας στη μουσική. Από την άλλη πλευρά κάθε σημαντική στιγμή, όπως η γέννηση, ο γάμος, ο θάνατος συνοδεύονται με μουσική. Τραγούδια του γάμου, εκκλησιαστικά τροπάρια και ύμνοι που άλλοτε προκαλούν ευφορία στην ψυχή και άλλοτε αντικατοπτρίζουν τον πόνο, νανουρίσματα, μοιρολόγια, όλα συνδέουν τη μουσική με τη θρησκεία.

43 Μουσική και μαθηματικά Η σημασία της μουσικής για την καθημερινή ζωή των αρχαίων Ελλήνων είναι αναμφισβήτητη. Οι πληροφορίες που αντλούμε από τους μουσικογράφους αλλά και από μια πληθώρα άλλων πηγών της αρχαίας ελληνικής γραμματείας (κείμενα φιλοσοφικά, ιστορικά, ποιητικά και άλλα) είναι υπεραρκετές για να πειστούμε ότι δεν υπήρχε καμία εκδήλωση της ζωής των αρχαίων Ελλήνων που να μην συνοδευόταν από μουσική. Όλες οι θρησκευτικές τελετές θυσίες, σπονδές, πομπές είχαν τα τραγούδια τους. Στις μεγάλες γιορτές γίνονταν παραστάσεις δράματος, όπου συμμετείχαν πολλοί μουσικοί. Ακόμη και στους αθλητικούς αγώνες συχνά υπήρχαν παράλληλοι μουσικοί διαγωνισμοί. Αλλά και οι στιγμές της ιδιωτικής ζωής των πολιτών δεν ήταν χωρίς μουσική. Υπήρχαν ειδικά τραγούδια για τα πολύ σημαντικά γεγονότα της ζωής, όπως είναι ο γάμος ή ο θάνατος, αλλά και για καθημερινές ασχολίες, όπως οι αγροτικές εργασίες, ή για εξαιρετικές περιπτώσεις, όπως τα συμπόσια. Η μουσική ήταν πανταχού παρούσα. Οι ρίζες των ελληνικών επιστημών της ακουστικής και των αρμονικών φτάνουν στον 5ο π.χ. αιώνα, ίσως ως και τον 6ο. Οι Πυθαγόρειοι δεν μελετούσαν τη μουσική για την ίδια τη μουσική. Οι έρευνές τους πάνω στις αρμονικές προέκυψαν από την πεποίθηση ότι το σύμπαν βρίσκεται σε τάξη, ότι η τελειότητα της ανθρώπινης ψυχής εξαρτάται από αυτή την αντίληψη και την προσαρμογή του ανθρώπου στην τάξη αυτή και, τέλος, ότι το κλειδί για την κατανόηση της φύσης του σύμπαντος είναι ο αριθμός. Όσον αφορά τη μουσική, αυτή υπεισέρχεται στην παραπάνω θεώρηση με την ανακάλυψη ότι οι σχέσεις μεταξύ των νοτών μιας μελωδίας μπορούν να εκφρασθούν μέσα από μια πολύ απλή μαθηματική φόρμουλα. Οι βασικές αρμονικές σχέσεις είναι ταυτόχρονα βασικές μαθηματικές σχέσεις και ενισχύουν τη θέση ότι όλα τα αρμονικά διαστήματα είναι τέτοια, λόγω των μαθηματικών τους ιδιοτήτων. Επομένως, η τάξη που υπάρχει στη μουσική είναι μαθηματική τάξη και οι αρχές που τη διέπουν είναι κι αυτές μαθηματικές. Ακόμη, από τη στιγμή που αυτές οι αρχές οικοδομούν ένα όμορφο και ικανοποιητικό σύστημα οργάνωσης, ίσως είναι αυτές οι μαθηματικές σχέσεις - ή κάποια επέκτασή τους - που κρύβεται πίσω από την αξιοθαύμαστη τάξη του κόσμου και της ανθρώπινης ψυχής. Για τους περισσότερους «Πυθαγόρειους» συγγραφείς, η μελέτη των νοτών είναι μέρος μιας πολύ μεγαλύτερης μελέτης και σχεδιάστηκε για να δείξει πώς οι ίδιες αρχές διέπουν τις αρμονικές σχέσεις μεταξύ των στοιχείων όλων των σημαντικών δομών στον κόσμο. Το σύμπαν και τα μέρη αυτού είναι όλα μέρη ενός σχεδίου που διέπεται από μαθηματική τάξη. Αυτή η ιδέα προσεγγίστηκε με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους, αλλά οι διάφορες μελέτες του Φιλόλαου, του Αρχύτα, του Πλάτωνα, του Θέωνα, του Νικόμαχου προέρχονται όλες από την ίδια πεποίθηση: στα μαθηματικά και ιδιαιτέρως στις μαθηματικές αρμονικές βρίσκεται το κλειδί για τη λογική οργάνωση του σύμπαντος. Μαθηματικά και μουσική ακολουθούν πορείες παράλληλες. Η Μουσική αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, ίσως το πρώτο, ποσοτικοποίησης ενός ποιοτικού

44 φαινομένου μέσω των Μαθηματικών. Ο ρυθμός και η Αρμονία είναι οι δύο βασικές συνιστώσες κάθε μουσικής έκφρασης. Ο ρυθμός είναι η πρώτη μουσική κατάκτηση για τον άνθρωπο, όπως ακριβώς ο αριθμός είναι η πρώτη, η θεμελιώδης Μαθηματική κατασκευή. Ο ρυθμός και ο αριθμός έχουν κοινή καταγωγή. Το μουσικό μέτρο, το οποίο είναι απαραίτητο για την εκτέλεση ενός μουσικού θέματος, δηλώνεται μέσω ενός κλάσματος, ενός αριθμού δηλαδή ο οποίος καθοδηγεί το ρυθμό. Η αρμονία μαθηματικοποιείται και ερμηνεύεται μέσα σε ένα πλήθος από μεταφυσικές δοξασίες και καθορίζει, μέχρι τον Μεσαίωνα, την αντίληψη που έχουμε για το τι σημαίνει αρμονία. Ο ανθρωπολόγος G. Murdock(1986) αναφέρει πως υπάρχουν 72 στοιχεία που είναι κοινά σε όλους τους πολιτισμούς, μεταξύ δε αυτών είναι τα σύμβολα της αρίθμησης και η μουσική. Θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι ο άνθρωπος κατασκευάζει μουσική από τους προϊστορικούς ήδη χρόνους. Οι Garland και Kahn(1995) αναφέρουν πως θεωρείται πλέον γεγονός το ότι οι πρώτες μουσικές επιδόσεις του ανθρώπου προηγούνται της ομιλίας. Το αρχαιότερο εύρημα που έχει σχέση με τις μουσικές συνήθειες των ανθρώπων έχει ηλικία χρόνων και είναι οστά από μαμούθ τα οποία, κατά τους αρχαιολόγους, χρησιμοποιήθηκαν για την παραγωγή ήχων προφανώς ρυθμικών. Ο ρυθμός, λοιπόν, είναι το πρώτο είδος μουσικής που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος. Η μουσική είναι ένα ποιοτικό φαινόμενο όπως η αίσθηση του ωραίου, της ανάμνησης και της λήθης, του ευχάριστου και του δυσάρεστου. Η ιστορία του Δυτικού κόσμου συνδέεται άμεσα, τους τρεις τελευταίους αιώνες, με την προσπάθεια υπαγωγής όλων των ποιοτικών φαινομένων σε ποσότητες εφόσον έτσι γίνονται τα φαινόμενα αυτά ελέγξιμα, ερμηνεύσιμα, αντικειμενικά. Κάθε εσωτερική αίσθηση μπορεί πλέον να γίνει εικόνα, να βγει στο χώρο.. Η αίσθηση του κόκκινου χρώματος οφείλεται σε κάποιο μήκος κύματος της ορατής ακτινοβολίας και οι νότες γίνονται καμπύλες κινούμενες σε έναν παλμογράφο. Ένας συνεχής μετασχηματισμός συντελείται ο οποίος μεταμορφώνει το υποκειμενικό σε αντικειμενικό και ο καταλύτης σε αυτόν το μετασχηματισμό φαίνεται πως είναι τα Μαθηματικά. Μουσική και πολιτική Από την εποχή του μεσαίωνα οι συνθέτες που είχαν την εύνοια των βασιλέων και αυτοκρατόρων στην Ευρώπη είχαν την δυνατότητα να γράφουν απερίσκεπτοι τα μεγάλα έργα τους και να τα παρουσιάζουν σε αυτούς που τους χρηματοδοτούσαν ενώ δεν είναι λίγα τα έργα κλασικής μουσικής που γράφτηκαν για να δοξάσουν τους πολιτικούς ηγέτες που τα χρηματοδότησαν. Υπάρχει μια σύνδεση μεταξύ της μουσικής και της πολιτικής, μιας και πολλές φορές η μουσική λειτουργούσε ως πολιτική έκφραση διαμαρτυρίας. Ο Μπετόβεν αφιέρωσε στον Ναπολέοντα την Τρίτη Συμφωνία του ως ένδειξη διαμαρτυρίας στην πολιτική του. Μερικοί από αυτούς που ασχολήθηκαν με το πολιτικό τραγούδι ήταν ο Μάνος Λοϊζος (Τα τραγούδια του δρόμου), ο Διονύσης Σαββόπουλος (Η συγκέντρωση

45 της ΕΦΕΕ), ο Θάνος Μικρούτσικος (Τα τραγούδια της λευτεριάς), ο Γιάννης Μαρκόπουλος (Μπήκαν στην πόλη οι εχθροί), ο Γιάννης Ρίτσος (Ρωμιοσύνη, Επιτάφιος),ο Οδυσσέας Ελύτης (Άξιον Εστίν), ο Μάνος Ελευθερίου (Τρεις του Σεπτέμβρη μην περνάς) και πλήθος τραγουδιστών όπως ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, ο Νίκος Ξυλούρης, ο Γιώργος Νταλάρας, ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου και άλλοι. Στην σύγχρονη εποχή, ο ερχομός του ροκ στην δεκαετία του '50 ήλθε να αλλάξει τα πάντα και φτωχοί νέοι με την δύναμη της μουσικής τους μπορούσαν συχνά να περάσουν μηνύματα που δεν είχαν την έγκριση των κυβερνήσεων της εποχής. Δεν είναι τυχαίο το ότι κυρίως στην δεκαετία του '60 εμφανίσθηκαν πολλά σημαντικά μουσικά είδη και συχνά οι μουσικοί είχαν άποψη για τα κοινωνικά προβλήματα της εποχής. Όπως δεν είναι τυχαίο ότι στην σύγχρονη εποχή που βιώνουμε έντονη οικονομική και κοινωνική κρίση, το πολιτικό τραγούδι έχει αναβιώσει. Μουσική και οδήγηση Είναι γεγονός ότι η μουσική επηρεάζει τη διάθεσή μας, που μπορεί και ν αλλάξει στο άκουσμα ενός τραγουδιού άλλοτε προς το καλύτερο και άλλοτε προς το χειρότερο, ειδικά όταν το τραγούδι προκαλεί θλίψη και μας φέρνει στο νου δυσάρεστα γεγονότα. Έρευνες έχουν δείξει ότι η μουσική επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό και την οδήγησή μας. Όπως προκύπτει, η ένταση της μουσικής συνδέεται άμεσα με την επικίνδυνη οδήγηση, καθώς όσοι οδηγούν ακούγοντας γρήγορη μουσική έχουν διπλάσιες πιθανότητες να πάθουν κάποιο τροχαίο απ αυτούς που επιλέγουν αργή μουσική. Σε έρευνα, στην οποία έλαβαν μέρος 28 φοιτητές οι συμμετέχοντες οδήγησαν σ έναν προσομοιωτή κι έκαναν το γύρο εικονικών δρόμων του Σικάγου. Ταυτόχρονα, άκουγαν διαφορετικά μουσικά κομμάτια ή δεν άκουγαν καθόλου μουσική. Η μουσική ποίκιλλε- από μπαλάντες μέχρι και χορευτικά κομμάτια, με το τέμπο να ξεκινάει από τους 60 χτύπους το λεπτό μέχρι και τους 120. Η μουσική ακουγόταν αρκετά δυνατά κι αυτό για να μπορέσει να επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τους συμμετέχοντες στην έρευνα. Τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης έρευνας έδειξαν ότι, όσο αυξανόταν το τέμπο, τόσο οι οδηγοί οδηγούσαν πιο ριψοκίνδυνα, περνούσαν με κόκκινο και είχαν περισσότερα ατυχήματα. Μάλιστα, όταν άκουγαν γρήγορη μουσική είχαν διπλάσιες πιθανότητες να περάσουν με κόκκινο απ αυτούς που δεν άκουγαν μουσική, ενώ όταν άκουγαν γρήγορη μουσική είχαν διπλάσιες πιθανότητες να πάθουν ατύχημα απ όταν άκουγαν ήρεμη μουσική.

46 Σε μια άλλη έρευνα, που έγινε πριν από χρόνια στην Αγγλία για την τηλεόραση του BBC World, οι τηλεθεατές δήλωσαν τα τραγούδια που τους κάνουν να πατούν περισσότερο το γκάζι. Μερικά από τα τραγούδια που είναι υπαίτια για το «παραστράτημα» των οδηγών είναι: Golden Earring- Radar Love, Meat Loaf - Bat out of hell, Queen - Don t stop me now, Deep Purple - Highway star, Steppenwolf - Born to be wild, AV/DC - Highway to hell, Fleetwood Mac - The Chain, Motorhead - Ace of spades, Queens of the stone age - go with, Blur - Song 2. Αξίζει να σημειωθεί πως η συντριπτική πλειοψηφία ήταν ροκ τραγούδια και μάλιστα σε σαφή στροφή προς τα παλιά ροκ κομμάτια. Η μουσική έχει επίδραση και στην απόδοση των αθλητών. Σε πείραμα που έγινε το 2007 σε νεαρούς αθλητές τένις, πριν από τον αγώνα παρατηρήθηκε ότι η συγκέντρωση, η σιγουριά και το πάθος τους διαβαθμιζόταν ανάλογα με την μουσική. Γενικά η μουσική αποτελεί κι ένα στοιχείο ψυχολογικής ανάτασης κι αυτός είναι ο κύριος λόγος που οι αθλητές ακούν γρήγορα τραγούδια ή γενικότερα τραγούδια της αρεσκείας τους πριν από το αγώνισμά τους. Επίσης, η μουσική επηρεάζει ακόμη και τους πελάτες ενός σουπερμάρκετ ή τα άτομα που απολαμβάνουν το φαγητό τους στα εστιατόρια. Η ποπ και γενικά η μουσική γρήγορου ρυθμού έκανε τους πελάτες να κινούνται πιο γρήγορα και να καταναλώνουν τις μερίδες τους, σε αντίθεση με την αργή και χαλαρωτική μουσική.

47 Η μουσική στην αρχαία Ελλάδα Η Αρχαία Ελληνική Μουσική είναι από τα λιγότερο «φωτισμένα» κεφάλαια στο ευρύ πεδίο μελέτης του Ελληνικού Πολιτισμού. Αν και έχουμε την τύχη να γνωρίζουμε πολλά για τον ρόλο της και την διείσδυσή της στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων, εν τούτοις ένα μεγάλο κομμάτι αυτής, που έχει να κάνει με τον ήχο και τον «τρόπο», παραμένει ανεξιχνίαστο. Μέσα από τις ιστορικές πηγές ωστόσο γίνεται παραπάνω από φανερό ότι η Μουσική στην Αρχαία Ελλάδα διαδραμάτιζε ένα ρόλο πιο σύνθετο και ουσιαστικό σε σχέση με τον αντίστοιχο ρόλο της στις μέρες μας. Σήμερα η Μουσική από την μια έχει μετατραπεί σε ένα ηχητικό «χαλί» που συνοδεύει ως υπόκρουση την καθημερινότητά μας μέσα στο αυτοκίνητο, στα καταστήματα και φυσικά στους χώρους διασκέδασης από την άλλη είναι ένα είδος «υψηλής τέχνης» που μοιάζει να απευθύνεται σχεδόν αποκλειστικά σε μυημένους και «φιλόμουσους». Στενά συνδεδεμένη με τα Μαθηματικά και τη Φιλοσοφία, η Μουσική στην Αρχαία Ελλάδα ήταν εύλογα ένα από τα βασικά μαθήματα στο πλαίσιο της παιδείας των νέων, ενώ η διασύνδεσή της ειδικότερα με την Ποίηση και το Θέατρο έπαιξε τεράστιο ρόλο. Πραγματικά χάρη σε αυτή διασώθηκαν στους αιώνες αριστουργήματα όπως τα Ομηρικά Έπη και οι Τραγωδίες. Πρωταγωνιστικός κυριολεκτικά ο ρόλος της Μουσικής στην Αρχαία Ελλάδα και θεμελιώδης για την ανάπτυξη και την ποικιλομορφία του Ελληνικού Πολιτισμού. Το θέατρο είναι ο κλάδος της τέχνης που αναφέρεται στην απόδοση ιστοριών μπροστά σε κοινό, με τη χρήση κυρίως του λόγου, αλλά και της μουσικής και του χορού. Το θέατρο μπορεί να έχει διάφορες μορφές, όπως είναι ο μονόλογος, η όπερα, το μπαλέτο, η παντομίμα κ.ά. Το θέατρο δημιουργήθηκε για πρώτη φορά στην Αρχαία Αθήνα, σαν μια εξέλιξη του διθυράμβου. Οι πρώτες μορφές του θεάτρου σε όλη τη διάρκεια της ελληνικής αρχαιότητας ήταν η τραγωδία, η κωμωδία και το σατυρικό δράμα. Στο αρχαίο ελληνικό θέατρο πρωταγωνιστούσαν μονάχα άντρες και ακόμη και σε γυναικείους ρόλους ντύνονταν οι ίδιοι γυναίκες. Έπειτα ο χώρος του θεάτρου μέσα από το πέρασμα των χρόνων εξελίχτηκε και τώρα στις σκηνές του θεάτρου πρωταγωνιστούν τόσο γυναίκες όσο και παιδιά. Μουσική και μυθολογία Η Ηχώ και ο Νάρκισσος Η Ηχώ ήταν ορεσίβια Νύμφη στην ελληνική μυθολογία, που οι Μούσες την δίδαξαν άσμα, αυλό και σύριγμα. Έτσι έμεινε γνωστή για τη μελωδική φωνή της.

48 Ως μουσικός, κατά μία παράδοση, συναγωνίζονταν τον Πάνα που, είτε από καλλιτεχνική αντιζηλία, είτε διότι η Ηχώ περιφρόνησε τον έρωτά του προτιμώντας αντ αυτού ένα σάτυρο, ενέβαλε μανία στους ποιμένες οι οποίοι την κατακερμάτισαν και σκόρπισαν τα λείψανά της. Όμως η στοργική Γη συνέλεξε τα τεμάχια της Ηχούς και τα έθαβε όπου τα έβρισκε. Αυτά όμως παρέμειναν αναλλοίωτα διατηρώντας τις μουσικές ικανότητες της Ηχούς ώστε να επαναλαμβάνουν, ασθενέστερα, ό,τι ήχους ακούσουν. Κατ άλλη παράδοση η Ηχώ, σε μια περιπλάνησή της στα δάση, είδε και ερωτεύτηκε το Νάρκισσο. Προσπάθησε να τον σαγηνέψει με την ομορφιά της, αλλά εκείνος ήταν απορροφημένος από τη δική του ομορφιά. Χρησιμοποίησε τότε τη φωνή της, χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα. Αυτή η απόρριψη είχε ως αποτέλεσμα η νύμφη να πέσει σε βαθιά θλίψη, να κρύβεται στα δάση και η φυσική της υπόσταση να εξαφανιστεί σιγά σιγά έτσι ώστε να μείνει μόνο η φωνή της, που κι αυτή ακόμα ακούγεται ως επανάληψη λέξεων άλλων. Έτσι, όταν οι θεοί από οίκτο τη μεταμόρφωσαν σε βράχο, διατήρησε την ιδιότητα της επανάληψης των τελευταίων συλλαβών της όποιας φωνής έφθανε σ αυτόν. Ο μύθος του Ορφέα Ο Ορφέας θεωρήθηκε ένας από τους πιο βασικούς ποιητές και μουσικούς της αρχαιότητας. Ιστορίες γι αυτόν κυκλοφορούσαν πιθανόν και πιο νωρίς από τον 6ο αιώνα π.χ. Ήταν γιος της Καλλιόπης, μούσα της επικής ποίησης και του Οίαγρου βασιλιά της Θράκης. Ο μύθος λέει ότι ο ίδιος ο θεός Απόλλωνας του δίδαξε την μουσική και του χάρισε την λύρα του. Πολλοί από τους αρχαίους είχαν εξυμνήσει αυτή την υπέροχη δύναμη της λύρας του Ορφέα, αυτό το Θεϊκό μάγεμα που από τους ανθρώπους που τρέχουν να το ακούσουνε μεταδίδεται σε ολόκληρη τη φύση. Τα άγρια θηρία βγαίνουν από τις φωλιές τους και έρχονται να σταθούν μπροστά στα πόδια του, τα δέντρα, ακόμα και οι βράχοι μετακινούνται για να έρθουν να τον ακούσουν. Μετά την Αργοναυτική εκστρατεία, ο Ορφέας επέστρεψε στην Θράκη και ζούσε όπως και πριν, τριγυρίζοντας μέσα στο δάσος, παίζοντας τη λύρα του και τραγουδώντας. Εκεί συναντήθηκε με την νύμφη Ευρυδίκη την οποία αργότερα παντρεύτηκε. Η ευτυχία τους όμως δεν κράτησε για πολύ. Μια μέρα που έτυχε να ξεφύγει από την ερωτική καταδίωξη ενός σάτυρου, η Ευρυδίκη, τσιμπήθηκε από ένα φίδι που ήταν κρυμμένο στα χόρτα. Το τσίμπημα ήταν θανατηφόρο. Ο Ορφέας μένει με τη θλίψη. Το τραγούδι του λένε ότι ήταν τόσο λυπητερό που ακόμα και οι πέτρες ράγιζαν. Δεν τον παρηγορούσε τίποτε. Οι θεοί του Ολύμπου του επέτρεψαν να κατέβει στον Άδη, στο βασίλειο του Πλούτωνα

49 για να ξαναβρεί την Ευρυδίκη και με την απόφαση είτε να την φέρει πίσω στον κόσμο είτε να μείνει για πάντα εκεί μαζί της. Με τη μελωδία της μουσικής του, σαγήνευσε και αποκοίμισε τον φοβερό Κέρβερο, τον φύλακα των ψυχών και κατάφερε να περάσει τις πύλες του Άδη. Ο Πλούτωνας τον φιλοξένησε στο παλάτι του και λύγισε στα παρακάλια του, στην θλίψη και στον πόνο της μαγευτικής μουσικής του και δέχτηκε να αφήσει την Ευρυδίκη να φύγει, με έναν όρο: Στον δρόμο της επιστροφής για τον επάνω κόσμο, μπροστά θα πηγαίνει αυτός και πίσω του θα ακολουθεί η Ευρυδίκη. Μέχρι να φθάσουν στον προορισμό τους ο Ορφέας δεν έπρεπε ούτε μια φορά να γυρίσει να δει την Ευρυδίκη, αλλιώς θα την έχανε για πάντα! Ο Ορφέας δέχθηκε τον όρο του Πλούτωνα και με την συνοδεία του Ερμή ξεκίνησαν να επιστρέψουν στην γη. Φθάνοντας όμως κοντά στην έξοδο, ο Ορφέας έχασε την υπομονή του, παρασύρθηκε από την αγάπη του και την λαχτάρα να ξαναδεί την Ευρυδίκη και γύρισε να την κοιτάξει. Η Ευρυδίκη ξαφνικά χάθηκε, επιστρέφοντας στο σκοτεινό παλάτι του Άδη και ο Ορφέας έμεινε ξανά μόνος του για πάντα! Άδικα έκλαψε και θρήνησε για την ανοησία του ο Ορφέας. Προσπαθώντας να ξεπεράσει τον πόνο του άρχισε να τριγυρίζει πάλι στα δάση με την λύρα του και να τραγουδά για τον χαμό της Ευρυδίκης. Πολλές νύμφες του δάσους θέλησαν να ζήσουν μαζί του, αυτός όμως τις αγνοούσε και καμιά δεν πήρε ποτέ τη θέση της Ευρυδίκης πλάι του. Ο Μαρσύας Ένας γνωστός μουσικός ήρωας της μυθολογίας είναι ο Σειληνός Μαρσύας από τη Φρυγία, ο εφευρέτης του δίαυλου. Γνωστός, όσο και τραγικός, αφού πλήρωσε με τη ζωή του το θάρρος του να παραβγεί σε μουσικό αγώνα με τον ίδιο το θεό της μουσικής Απόλλωνα αλλά και να αψηφήσει τη θεά Αθηνά. Όταν λοιπόν ο Μαρσύας ένιωσε πως η δεξιοτεχνία του στον αυλό είχε φτάσει σε υψηλό επίπεδο, τόλμησε να καυχηθεί πως είναι τόσο καλός μουσικός όσο και ο Απόλλων -κι ακόμα καλύτερος και υποστήριξε ότι ο αυλός ήταν το ωραιότερο μουσικό όργανο. Ο θεός θεώρησε τη σύγκριση υβριστική. Τόσο για την αλαζονεία ενός κατωτέρου του όντος όσο και για το ότι ο Μαρσύας ήταν αυλητής και ο αυλός δεν ήταν ακόμα αποδεκτός στην

50 Ελλάδα ως όργανο πρωτόγονο (σε σύγκριση με τη λύρα του Απόλλωνα) και ως εκπρόσωπος της κατώτερης ασιατικής τέχνης. Έτσι, ο Απόλλων κάλεσε τον Μαρσύα να αποδείξει την αξία του σε ένα μουσικό διαγωνισμό που έγινε στο όρος Τμώλον της Μικράς Ασίας και στον οποίο, όπως ήταν επόμενο, οι κριτές ανακήρυξαν νικητή ποιον άλλον; το θεό, φυσικά, κι εκείνος, για να τιμωρήσει τον αλαζόνα Μαρσύα, ούτε λίγο ούτε πολύ τον έγδαρε ζωντανό και κρέμασε το δέρμα του στο άνοιγμα ενός σπηλαίου για παραδειγματισμό. Στις Κελαινές της Μ. Ασίας έδειχναν αργότερα μια σπηλιά, όπου, σύμφωνα με την παράδοση, ήταν κρεμασμένη η προβιά του Μαρσύα. Στο μέρος αυτό ήταν οι πηγές του ποταμού που λεγόταν, κι αυτός, Μαρσύας. Σύμφωνα, μάλιστα, με μια λεπτομέρεια του μύθου, ένας από τους κριτές του διαγωνισμού (αγωνοδίκης) ήταν ο γνωστός, από άλλους μύθους, βασιλιάς της Φρυγίας Μίδας, ο οποίος ψήφισε υπέρ του Μαρσύα και για τιμωρία του ο θεός μετέτρεψε τα αυτιά του σε αυτιά γαϊδάρου μάλλον για να ακούει καλύτερα στο μέλλον! Ωστόσο, ο μουσικός αγώνας ανάμεσα στον Απόλλωνα, που αντιπροσωπεύει το πνεύμα της αρχαίας ελληνικής τέχνης, και στον αυλητή Μαρσύα, που συμβολίζει την υποδεέστερη (κατά την αντίληψη της εποχής) ασιατική μουσική, τελειώνει μεν με τη νίκη του Απόλλωνα και την παραδειγματική τιμωρία του Μαρσύα, αλλά στο τέλος (το 586 π.χ.) ο περιφρονημένος αυλός καταφέρνει να πολιτογραφηθεί ως ελληνικό όργανο στους Δελφούς, όταν ο Αργείος αυλητής Σακκάδας συνέθεσε μουσικό νόμο και λυρικό άσμα και κέρδισε το πρώτο βραβείο στην εορτή των Πυθίων. Γι' αυτό και υπάρχει μια αναθεωρημένη εκδοχή του μύθου: Ο θεός αργότερα μετάνιωσε για την αυστηρότητα (και την αγριότητα) που έδειξε στον άμοιρο Μαρσύα. Γι' αυτό πήγε και ξεκρέμασε το δέρμα του, ώστε σιγά σιγά (όπως γίνεται πάντα) να ξεχαστεί το δυσάρεστο αυτό ζήτημα. Δεν τα κατάφερε όμως να σβήσει εντελώς όλα τα ίχνη. Στις παραστάσεις της αρχαίας ελληνικής τέχνης, ο Ερμής (ο δημιουργός της λύρας του Απόλλωνα) συχνά εικονίζεται να κρατά στο χέρι το «μαρσύπιον», ένα βαλάντιο (πορτοφολάκι) από δέρμα. Επίσης, «μαρσύπια» και «μάρσιπους» λένε, στη στρατιωτική ορολογία, το ζεύγος των δερμάτινων σάκων εκατέρωθεν της σέλας του αλόγου, μέσα στους οποίους ο ιππέας τοποθετεί διάφορα χρήσιμα αντικείμενα (σκεύη) είδη καθαριότητας, τρόφιμα κ.λπ. Ας μην ξεχάσουμε ν, αναφέρουμε, βέβαια, τα 140 είδη των μαρσιποφόρων θηλαστικών (marsipialia) της μακρινής Αυστραλίας! Μουσική και ποίηση - ποιήματα που έγιναν τραγούδια (ενδεικτικά) Σεφέρης - Θεοδωράκης - Αντώνης Καλογιάννης "Κράτησα τη ζωή μου" Αναγνωστάκης - Μ. Θεοδωράκης - Μαργαρίτα Ζορμπαλά ''Δρόμοι παλιοί''

51 Ζαχαρίας Παπαντωνίου-Σπανός-Χωματά ''Λυπημένα δειλινά'' Ιωάννου- Μαμαγκάκης- Αρβανιτάκη ''Όχι μαζί'' Σαραντάρης - Μάνος Χατζιδάκις- Φλέρυ Νταντωνάκη ''Ποιός είν τρελός από έρωτα'' Σεφέρης- Θεοδωράκης- Μπιθικώτσης ''Άρνηση'' Καρυωτάκης-Πλάτωνος- Γιαννάτου ''Το βράδι'' Ρίτσος - Θεοδωράκης- Μαίρη Λίντα ''Που πέταξε τ' αγόρι μου'' Καρυωτάκης- Μούτσης- Λεττονός ''Πρέβεζα'' Λειβαδίτης-Θεοδωράκης ''Την πόρτα ανοίγω το βράδι'' Καβάφης-Χατζιδάκις-Ψαριανός ''Μέρες του 1903'' Ελευθερίου- Θεοδωράκης- Φαραντούρη ''Ποιός τη ζωή μου'' Λιλή Ιακωβίδου-Σπανός-Αρλέτα ''Το λέει και το τραγούδι'' Λόρκα-Λεοντής-Μητσιάς ''Λούζεται η αγάπη μου'' Μπρένταμ Μπιαμ-Θεοδωράκης-Φαραντούρη ''Θα σου δώσω ένα τόπι'' Βιντσέντζος Κορνάρος-Χάλαρης-Ξυλούρης ''Τα θλιβερά μαντάτα'' Λόρκα - Γλέζος-Πουλόπουλος ''Από έρωτα πεθαίνουν τα κλαδιά'' Λόρκα-Ξαρχάκος-Κ.Πασχάλης-Μ.Κατράκης ''Θρήνος για τον Ιγνάθιο Σάντιεθ Μεχίας'' Λαπαθιώτης-Ξυδάκης-Αρβανιτάκη ''Ερωτικό'' Μουσική και ζωγραφική Αν σκεφτούμε ότι η μουσική συνδέεται με όλες τις τέχνες θα ήταν απίθανο να μην εντοπίσουμε συσχετισμούς με την ζωγραφική. Πολλοί διάσημοι καλλιτέχνες εμπνεύστηκαν από την μουσική και την συμπεριέλαβαν στα έργα τους. Μερικά παραδείγματα (τα δυο πρώτα εκτίθενται στο μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης) βρίσκονται παρακάτω: 1. Henri Rousseau (French, ) Η κοιμισμένη τσιγγάνα (1897) Ο Ανρί Ρουσσώ ήταν Γάλλος ζωγράφος του Μεταϊμπρεσιονισμού. Ήταν γνωστός ως «Le Douanier» (Ο τελωνειακός) λόγω του επαγγέλματός του. Ήταν αυτοδίδακτος και έγινε γνωστός από τα υψηλής ποιότητας έργα του. Στην κοιμισμένη τσιγγάνα γίνεται εμφανής ο ρόλος του μαντολίνου στον αφρικανικό πολιτισμό.

52 2. Pablo Picasso (Spanish, ) Οι τρεις μουσικοί (1921) Ο Πάμπλο Ντιέγο Χοσέ Φρανθίσκο ντε Πάουλα Χουάν Νεμοπουθένο Μαρία ντε λος Ρεμέδιος Θιπριάνο ντε λα Σαντίσιμα Τρινιδάδ Ρουίθ υ Πικάσο ή απλά Πάμπλο Πικάσο ήταν Ισπανός ζωγράφος. Είναι ένας από τους κυριότερους Ισπανούς εκπροσώπους της τέχνης του 20ού αιώνα, συνιδρυτής μαζί με τον Ζωρζ Μπρακ του κυβισμού και με σημαντική συνεισφορά στη διαμόρφωση και εξέλιξη της μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης. Στους τρεις μουσικούς απεικονίζονται τρεις μορφές, ένας αρλεκίνος, ένας πιερότος και ένας μοναχός, που κάθονται μπροστά σε ένα τραπέζι και κρατούν μουσικά όργανα και μια παρτιτούρα.

53 3. O Πιερ Ωγκύστ Ρενουάρ (Pierre Auguste Renoir, 25 Φεβρουαρίου Δεκεμβρίου 1919) ήταν Γάλλος ζωγράφος και εκπρόσωπος του ιμπρεσιονισμού. Νεαρή Ισπανίδα με κιθάρα και οι γυναίκες στο πιάνο

54 Μουσική και αρχιτεκτονική Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η μουσική και η αρχιτεκτονική είναι οι μόνες τέχνες που μας περιβάλλουν. Όπως και η μουσική, έτσι και η αρχιτεκτονική μας ταξιδεύει. Η μουσική είναι ο σχεδιασμός μέσα στο χώρο ενώ η μουσική μέσα στο χρόνο. Και οι δυο τέχνες ψάχνουν την αρμονία στην συμμετρία και την ασυμμετρία και ανάλογα με την σημαντικότητα τους, τα έργα τους, μπορούν να διαρκέσουν αιώνες. Η μουσική αποτελείται από έναν συνθέτη, έναν ακροατή και ένα μουσικό έργο. Η αρχιτεκτονική από έναν αρχιτέκτονα, έναν χρήστη και ένα αρχιτεκτονικό έργο. Κάπως έτσι μοιάζει η μουσική μέσα από ένα αρχιτεκτονικό σχέδιο και κάπως έτσι κτίρια απέκτησαν ένα μουσικό θέμα!

55 Μουσική και 7η τέχνη Αν ρωτήσεις έναν ξένο λέξεις που του θυμίζουν Ελλάδα μέσα σε αυτές κατά πάσα πιθανότητα θα είναι το «Zorba». Όχι γιατί ο ξένος θα έχει διαβάσει απαραίτητα το μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη αλλά γιατί η μουσική που έγραψε ο Μίκης Θεοδωράκης για το φιλμ «Zorba the Greek» του Μιχάλη Κακογιάννη ταξίδεψε σε όλο το κόσμο και ο χορός του Ζορμπά λατρεύτηκε ενώ όπως όλοι ξέρουμε «ελληνοποίησε» και τον μεγάλο ηθοποιό Anthony Quinn. Aπό τις πρώτες ταινίες που εμφανίστηκαν, η συνοδεία της μουσικής ήταν σχεδόν απαραίτητη. Συγκεκριμένα οι αδερφοί Lumiere με τις πρώτες ταινίες τους χρησιμοποίησαν κυρίως πιανίστες ή σύνολο (ορχήστρα) που έπαιζαν θέματα σπάνια πρωτότυπα τα οποία βασίζονταν στον αυτοσχεδιασμό της στιγμής είτε σε θέματα γνωστά για εκείνη την εποχή (από τραγούδια της εποχής ή από κλασσική μουσική). Εκείνη την εποχή υπήρχε και μία παράλληλη προσπάθεια να υπάρχει συνοδεία από τους δίσκους γραμμοφώνου ή να υπάρχει χρήση υπέρτιτλων.. Οι σκηνοθέτες, λόγω της ανωριμότητας στην τεχνική και στην γνώση - φιλοσοφία για τον κινηματογραφικό ρυθμό, έβλεπαν την μουσική κατά την διάρκεια των προβολών σαν κάτι το οποίο απλά διευκόλυνε την διαδικασία θέασης κρατούσε το ενδιαφέρον του θεατή. Μία πρώτη προσπάθεια να γραφεί και να παιχτεί μουσική συγκεκριμένα για τα κινηματογραφικά αποτελέσματα ήταν τα cue sheets. Τα cue sheets αποτελούν έναν οδηγό ο οποίος δίνει στον μουσικό που «συνοδεύει» την ταινία τι να παίζει, με τι ύφος, τι είδος κτλ. Η μουσική πλέον με αυτήν την πρωτόλεια προσπάθεια αποκτά έναν ιδιαίτερο ρόλο σαν εργαλείο του κινηματογραφιστή και για αυτό δεν αφήνει τον μουσικό ανεξέλεγκτο και ελεύθερο αλλά να παίζει ότι βασίζεται στην κρίση και στον αισθητικό χαρακτήρα του δημιουργού. Αργότερα εκδόθηκαν και ειδικά βιβλία τα οποία περιλάμβαναν μελωδίες και παραλλαγές τους για να διευκολύνουν τόσο να υπάρξει ένας χαρακτήρας στις ταινίες. Από τότε το θέμα του συγχρονισμού της μουσικής και της συσχέτισης των δύο ρυθμών απασχόλησε τους κινηματογραφιστές. Με την έκρηξη του ομιλούντος κινηματογράφου και με την τεχνολογική πρόοδο στην ηχογράφηση οι προσπάθειες για τον συγκερασμό των δύο τεχνών έφτασαν στο ζενίθ. Η πρώτη ταινία το Jazz Singer γυρίστηκε ενώ παράλληλα ο ήχος ηχογραφούταν ξεχωριστά. Χρησιμοποιήθηκε πολύ απλά η τέχνη του playback. Από εκεί και πέρα η ιστορία της μουσικής και παράλληλα του κινηματογράφου έχει μία εξέλιξη στις τεχνικές χρήσης της. Η εξέλιξη σήμανε και ένα νέο είδος, το μιούζικαλ, όπου τα τραγούδια είναι σημαντικά για την εξέλιξη της πλοκής. Η δεκαετία του 60 έφερε μερικές από τις πιο γνωστές ταινίες του

56 είδους: West Side Story, My Fair Lady, Mary Poppins, The Sound of Music. Όμως και εδώ υπάρχουν τομές αφού είναι η δεκαετία της Beatlemania και ο κινηματογράφος δεν θα μπορούσε να μείνει έξω από αυτό. Έτσι γυρίζονται μιούζικαλ με πρωταγωνιστές, ποιους άλλους, τους Beatles που με τις ταινίες Help!, A Hard Day s Night και άλλες κάνουν και αυτοί το πέρασμα τους από τον κινηματογράφο. Τα 70 s βρίσκουν το μιούζικαλ στην παρακμή του και ταινίες όπως το Grease και το Rocky Horror Picture Show προσπαθούν να δώσουν νεανική πνοή στο γερασμένο αυτό είδος. Έτσι στις δεκαετίες του 80 και 90 οι όποιες ταινίες έγιναν δεν είχαν την εμπορική επιτυχία των προηγούμενων ετών. Όμως τα τελευταία χρόνια, από το 2000 και μετά φαίνεται κάτι να έχει αλλάξει και μιούζικαλ όπως τα Chicago, Sweeny Todd, Mamma Mia έχουν βρει μεγάλης αποδοχής από το κοινό. Φυσικά δεν είναι λίγες οι ταινίες με θέμα τη μουσική ή τους μουσικούς που καμιά φορά παίρνουν την μορφή του ντοκιμαντέρ ή της βιογραφίας. Επιπλέον, πολλά είναι τα μουσικά θέματα από την τηλεόραση, τον κινηματογράφο, τη διαφήμιση που έμειναν στην ιστορία και με την πρώτη νότα είναι αναγνωρίσιμα σε ένα μεγάλο ποσοστό κόσμου και βοήθησαν στην επιτυχή προβολή της ταινίας. Τα παρακάτω είναι τα θετικά που προσδίδει η μουσική στις ταινίες: α. δίνει μορφή, νόημα, ροή στην ταινία. Η μουσική εδώ, ως βασικό στοιχείο του μοντάζ, έχει τον ίδιο ρόλο που έχουν οι ηθοποιοί, τα σκηνικά κτλ. Η μουσική δεν είναι το κερασάκι στην τούρτα αλλά ένα βασικό χαρακτηριστικό που χωρίς αυτό δεν μπορεί να αναπτυχθεί η ταινία. β. ενισχύει αυτά που θέλει να πει ο σκηνοθέτης, τονίζει αυτά που λόγω του ρεαλισμού του κινηματογράφου δεν μπορούν να ειπωθούν. γ. λειτουργεί ως πρωταγωνιστής της ταινίας και μονοπωλεί το ενδιαφέρον του θεατή. Δεν σημαίνει βέβαια ότι ο σκηνοθέτης έχει μικρότερο ρόλο. Όπως και οι ηθοποιοί υποτάσσονται στον σκηνοθέτη ακόμα και οι πρωταγωνιστές, έτσι και η μουσική κατευθύνεται σύμφωνα με την βούληση του σκηνοθέτη. Τραγούδια από τον κινηματογράφο που έχουν πάρει Οσκαρ στην κατηγορία Best Original Song και έχουν μείνει στην ιστορία. 1. Streets of Philadelphia (Philadelphia, 1993) Δημιουργός: Bruce Springsteen Ερμηνεία: Bruce Springsteen

57 2. Flashdance... What a Feeling (Flashdance, 1983) Δημιουργοί: Giorgio Moroder, Keith Forsey και Irene Cara Ερμηνεία: Irene Cara 3. My Heart Will Go On (Titanic, 1997) Δημιουργοί: James Horner & Will Jennings Ερμηνεία: Celine Dion 4. Over the Rainbow (The Wizard of Oz, 1939) Δημιουργοί: Harold Arlen & Yip Harburg Ερμηνεία: Judy Garland 5. Moon River (Breakfast at Tiffany's, 1961) Δημιουργοί:Henry Mancini & James Mercer Ερμηνεία: Audrey Hepburn 6. Take My Breath Away (Top Gun, 1986) Δημιουργοί: Giorgio Moroder & Tom Whitlock Ερμηνεία: Berlin 7. Fame (Fame, 1980) Δημιουργοί: Michael Gore & Dean Pitchford Ερμηνεία: Irene Cara 8. Ποτέ την Κυριακή (Never on Sunday, 1960) Δημιουργοί: Μάνος Χατζιδάκις Ερμηνεία: Μελίνα Μερκούρη 9. Up Where We Belong (An Officer and a Gentleman, 1982) Δημιουργοί: Jack Nitzsche, Buffy Saint-Marie & Will Jennings Ερμηνεία: Jennifer Warnes & Joe Cocker 10. Skyfall (Skyfall, 2012) Δημιουργοί: Adele & Paul Epworth Ερμηνεία: Adele

58 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο ΕΡΕΥΝΑ - ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Το πρώτο πείραμα που αποφασίσαμε να κάνουμε σαν τάξη, ήταν μια έρευνα με θέμα την μουσική και τα φυτά. Ψάχνοντας βρήκαμε μια έρευνα που δείχνει το πως η μουσική βοηθά στην ανάπτυξη τον φυτών. Με βάση την έρευνα αυτή, σχεδιάσαμε το πείραμα μας, διάρκειας δυο εβδομάδων. Την πρώτη μέρα τρείς μαθητές φύτεψαν σπόρους ραπανάκια σε τρεις ξεχωριστές γλάστρες. Σε κάθε γλάστρα φύτεψαν τρία σποράκια και η μέτρηση αφορά το μεγαλύτερο από τα τρία φυτά που βγήκαν στο κάθε γλαστράκι. Ο πρώτος μαθητής έβαζε δύο ώρες την ημέρα κλασική μουσική, ο δεύτερος έβαζε δυο ώρες Black Sabbath και ο τρίτος δεν έβαζε καθόλου μουσική. Οι μαθητές κάθε μέρα έπαιρναν μετρήσεις των φυτών και τα αποτελέσματα είναι τα παρακάτω: Classical Music Black Sabbath Nothing 1η μέρα 1.2 cm 1 c.m 4 m.m 2η μέρα 1.7 c.m 2 c.m 1.2 c.m 3η μέρα 3.2 c.m 3 c.m 2.5 c.m 4η μέρα 3.7 c.m 3.5 c.m 3.2 c.m 5η μέρα 4.2 c.m 3.9 c.m 3.9 c.m 6η μέρα 4.7 c.m 4 c.m 4.5 c.m 7η μέρα 5.9 c.m 6 c.m 5.7 c.m 8η μέρα 7.5 c.m 7.8 c.m 6.8 c.m 9η μέρα 8.6 c.m 8 c.m 8 c.m 10η μέρα 9.2 c.m 8.9 c.m 8.6 c.m 11η μέρα 9.8 c.m 9.3 c.m 9.1 c.m 12η μέρα 10.3 c.m 9.8 c.m 9.6 c.m 13η μέρα 10.6 c.m 10.5 c.m 10.1 c.m 14η μέρα 11 c.m 10.9 c.m 10.6 c.m

59 ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΦΥΤΩΝ η μέρα 2η μέρα 3η μέρα 4η μέρα 5η μέρα 6η μέρα 7η μέρα 8η μέρα 9η μέρα 10η μέρα 11η μέρα 12η μέρα 13η μέρα 14η μέρα Classic Music Black Sabbath Nothing Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν μια μικρή διαφορά στο φυτό που «άκουγε» κλασική μουσική το οποίο φύτρωσε νωρίτερα και αναπτύχθηκε συντομότερα σε σχέση με τα άλλα δύο. Σημαντικό είναι επίσης ότι και το φυτό που «μεγάλωσε» με heavy metal τερμάτισε δεύτερο στον αγώνα δρόμου. Δύο μόνο ημέρες (την 5 η και την 9 η ) το φυτό που μεγάλωνε σε περιβάλλον μέταλ είχε το ίδιο ύψος με αυτό που δεν «άκουγε» μουσική, ενώ, όλες τις υπόλοιπες προπορευόταν. Παρά την μικρή διαφορά, τα αποτελέσματα έδειξαν την θετική επίδραση της μουσικής στα φυτά αποδεικνύοντας ότι τα φυτά είναι ζωντανοί οργανισμοί με συναισθήματα, μνήμη και ικανότητες επικοινωνίας ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΦΥΤΩΝ 0 1η μέρα 2η μέρα3η μέρα4η μέρα5η μέρα6η μέρα 7η μέρα8η μέρα9η μέρα 10η μέρα 11η μέρα 12η μέρα 13η μέρα 14η μέρα Classic Music Black Sabbath Nothing

60 Το δεύτερο πείραμα που αποφασίσαμε να διεξάγουμε αφορούσε την επίδραση της μουσικής στη βραχύχρονη μνήμη των μαθητών. Πιο συγκεκριμένα, η ακουστική βραχυπρόθεσμη μνήμη αποθηκεύει τις πληροφορίες στο άνω τμήμα του κροταφικού λοβού. Η λειτουργία της έγκειται αφενός στο να επιλέγει και να συγκρατεί για σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα τις πληροφορίες που έχουν ήδη αναγνωρισθεί και προορίζονται για άμεση χρήση και αφετέρου στο να προετοιμάζει και να διατηρεί σε ενεργό κατάσταση τις επεξεργασμένες πληροφορίες. Τελικός στόχος της συγκεκριμένης διεργασίας είναι οι πληροφορίες να μεταβιβαστούν στη μακροπρόθεσμη μνήμη για σταθερή και μόνιμη χρήση. Το 1993 μία ερευνητική ομάδα δημοσίευσε στο έγκυρο μουσικό περιοδικό «Nature» που εκδίδεται στην Καλιφόρνια, μία έρευνα σχετικά με τη σχέση που έχει η μουσική του Mozart και πιο συγκεκριμένα η ακρόαση της σονάτας του Mozart Κ.448, με την γνωστική ικανότητα μαθητών και σπουδαστών. Αυτή η δημοσίευση πυροδότησε σειρά πειραμάτων μέχρι και σήμερα, κάποια από τα οποία στέφθηκαν με επιτυχία ως προς την απόδειξη της συμβολής της μουσικής ακρόασης και εκτέλεσης στην μάθηση, ενώ άλλα δεν έτυχαν της ίδιας επιτυχίας (όπως το δικό μας). Στο πείραμα συμμετείχαν 11 μαθητές οι οποίοι κλήθηκαν να θυμηθούν 12 μονοψήφιους αριθμούς που τους δόθηκαν φωνητικά από την καθηγήτρια και να τους καταγράψουν ανάποδα, δηλαδή ξεκινώντας από τον 12ο και τελειώνοντας στον 1ο. Στο 1ο στάδιο οι μαθητές δεν άκουσαν κάποιο είδος μουσικού αποσπάσματος πριν τη συμπλήρωση. Στο 2ο στάδιο οι μαθητές άκουσαν το πρώτο μέρος της σονάτας για δύο πιάνα του Mozart K.V. 448 πριν τη συμπλήρωση. Στο 3ο στάδιο οι μαθητές άκουσαν ένα δημοφιλές τραγούδι του συγκροτήματος Πυξ Λαξ (έπαψες αγάπη να θυμίζεις). Στο 4ο στάδιο οι μαθητές τραγούδησαν ένα τραγούδι πριν τη συμπλήρωση της έρευνας. Σε κάθε στάδιο δίνονταν στους μαθητές 12 καινούργιοι αριθμοί έτσι ώστε να μην καταγράφεται η μακροπρόθεσμη μνήμη τους. Τέλος, οι αριθμοί δίνονταν με σταθερή ταχύτητα, χωρίς τονισμό συγκεκριμένων αριθμών (π.χ. κατά ομάδες) και μετά το τέλος κάθε ακρόασης (όταν υπήρχε). ΤΕΣΤ ΒΡΑΧΥΧΡΟΝΗΣ ΜΝΗΜΗΣ Σ Υ Ν Ο Λ Ο Σ Ω Σ Τ Ω Ν Α Π Α Ν Τ Η Σ Ε Ω Ν 1 Σ Υ Ν Ο Λ Ο Σ Ω Σ Τ Ω Ν Α Π Α Ν Τ Η Σ Ε Ω Ν 2 Σ Υ Ν Ο Λ Ο Σ Ω Σ Τ Ω Ν Α Π Α Ν Τ Η Σ Ε Ω Ν 3 Σ Υ Ν Ο Λ Ο Σ Ω Σ Τ Ω Ν Α Π Α Ν Τ Η Σ Ε Ω Ν 4