ΨΥΧΟΝΕΥΡΟΕΝ ΟΚΡΙΝΙΚΟΙ ΚΑΙ ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΕΡΜΑΤΟΠΑΘΕΙΑ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΨΥΧΟΝΕΥΡΟΕΝ ΟΚΡΙΝΙΚΟΙ ΚΑΙ ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΕΡΜΑΤΟΠΑΘΕΙΑ"

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ Α ΕΡΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Φ. ΧΡΥΣΟΜΑΛΛΗΣ ΠΑΝΕΠ. ΕΤΟΣ: ΑΡΙΘΜ ΨΥΧΟΝΕΥΡΟΕΝ ΟΚΡΙΝΙΚΟΙ ΚΑΙ ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΕΡΜΑΤΟΠΑΘΕΙΑ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΚΑΡΑΝΙΚΑ ΨΥΧΙΑΤΡΟΥ Ι ΑΚΤΟΡΙΚΗ ΙΑΤΡΙΒΗ ΥΠΟΒΛΗΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

2 Η ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΦΩΤΗΣ ΧΡΥΣΟΜΑΛΛΗΣ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΓΚΙΟΥΖΕΠΑΣ, ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ (του τοµέα Νευροεπιστηµών) ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Η ΕΠΤΑΜΕΛΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΦΩΤΗΣ ΧΡΥΣΟΜΑΛΛΗΣ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΓΚΙΟΥΖΕΠΑΣ, ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ (του τοµέα Νευροεπιστηµών) ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΧΡΥΣΑΝΘΟΣ ΖΑΜΠΟΥΛΗΣ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΜΙΧΑΗΛ ΣΙΩΝ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΦΩΚΑΣ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ (του τοµέα Νευροεπιστηµών) ΑΛΕΞΑΝ ΡΟΣ ΓΑΡΥΦΑΛΛΟΣ, ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ «Η έγκριση της ιδακτορικής ιατριβής από την Ιατρική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης, δεν υποδηλώνει αποδοχή των γνωµών του συγγραφέα». (Νόµος 5343/32, άρθρ. 202 παρ. 2 και ν. 1268/82, άρθρ. 50, παρ.8) 2

3 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΕ ΡΟΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΠΟΝΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΤΟΥ ΤΟΜΕΑ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΡΧΑΡΙ ΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ 3

4 4

5 Στην Πηνελόπη Στους γονείς µου 5

6 6

7 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΥΝΤΜΗΣΕΙΣ 11 ΠΡΟΛΟΓΟΣ 13 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 1. STRESS ΚΑΙ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ Stress και ψυχοσωµατική Ιατρική Stress και ψυχιατρική ασθένεια α ιαταραχές της διάθεσης β Αγχώδεις διαταραχές γ Μετατραυµατική διαταραχή του stress STRESS KAI NEYΡΟΕΝ ΟΚΡΙΝΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ Υποθαλαµο-Yποφυσιακο-Eπινεφριδικός άξονας και stress Ο Υποθαλαµο-Υποφυσιακο-Επινεφριδικός άξονας ιαταραχές συστήµατος stress Η ανοσολογικά ρυθµιζόµενη φλεγµονώδης αντίδραση Κλινική σηµασία δράσεων φλεγµονής στη νευροενδοκρινική λειτουργία ράσεις του ΥΥΕ άξονα στην ανοσολογικής αρχής φλεγµονώδη αντίδραση α Επινεφριδικές ορµόνες β Υποφυσιακές ορµόνες γ Υποθαλαµικές ορµόνες ράσεις της ανοσιακής αρχής φλεγµονώδους αντίδρασης στον ΥΥΕ άξονα Αλληλεπιδράσεις ΥΥΕ άξονα και ανοσιακής αρχής φλεγµονή ιαταραχές στην αλληλεπίδραση ΥΥΕ άξονα και ανοσολογικής αρχής φλεγµονή α Ελλείµατα στον ΥΥΕ άξονα 36 7

8 2.9.β Καταστάσεις συνδεόµενες µε καταστολή ή ενεργοποίηση ανοσιακής αρχής φλεγµονής µέσω διαταραχών ΥΥΕ άξονα ή των οργάνων στόχων ιαταραχές ιστικών στόχων γλυκοκορτικοειδών Θεραπευτικές προοπτικές Stress και νευροενδοκρινικές µελέτες STRESS ΚΑΙ ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ Φυσική και επίκτητη ανοσία α Φυσική Ανοσία β Επίκτητη ανοσία Κυτταροµετρία ροής ιαντιδράσεις νευρικού και ανοσιακού συστήµατος Stress και ανοσία Νευροβιολογία διαντίδρασης εγκεφάλου-ανοσιακού συστήµατος Ψυχολογικοί παράγοντες, κατάθλιψη και ανοσιακό status Νευροανοσολογία Νευροανοσορρύθµιση Ψυχονευροανοσολογία Stress και ανοσολογία-ανθρώπινες µελέτες ΨΥΧΟ ΕΡΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Θεωρίες σωµατοποίησης Κατάταξη ΨΩΡΙΑΣΗ ΚΑΙ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΝΟΣΗΡΟΤΗΤΑ ΨΩΡΙΑΣΗ ΚΑΙ ΝΕΥΡΟΕΝ ΟΚΡΙΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΨΩΡΙΑΣΗ ΚΑΙ ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ 80 8

9 ΕΙ ΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 1. ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΙ 89 ΑΣΘΕΝΕΙΣ 89 ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΜΕΛΕΤΗΣ 92 οκιµασία CRH 93 οκιµασία καταστολής µε δεξαµεθαζόνη (DST) 93 Ανοσολογικοί προσδιορισµοί 94 Ψυχοµετρικές δοκιµασίες 94 ΜΕΘΟ ΟΙ 95 Μετρήσεις ορµονών 95 Φλοιοτρόπος ορµόνη (ACTH) 95 Κορτιζόλη 95 Ανοσολογικές µετρήσεις 96 Ψυχοµετρικές δοκιµασίες 97 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 100 Ψυχοµετρικές δοκιµασίες 100 Aνοσολογικές µετρήσεις 103 Ορµονικές µετρήσεις ΣΥΖΗΤΗΣΗ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ 134 SUMMARY- CONCLUSIONS 140 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 147 Ερωτηµατολόγιο άγχους Spielberger (STAI) 149 Ερωτηµατολόγιο λίστας συµπτωµάτων (SCL-90R) 152 Ερωτηµατολόγιο κατάθλιψης Beck (BDI) 157 Ερωτηµατολόγιο Κοινωνικής Επαναπροσαρµογής Holmes-Rahe 162 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 165 9

10 10

11 ΣΥΝΤΜΗΣΕΙΣ ΑΝΣ : Αυτόνοµο Νευρικό Σύστηµα Γ ΘΣ : Γενικός είκτης Θετικών Συµπτωµάτων του SCL-90R ΕΝΥ : Eγκεφαλονωτιαίο Υγρό ΚΝΣ : Κεντρικό Νευρικό Σύστηµα ΣΕΛ : Συστηµατικός Ερυθηµατώδης Λύκος ΥΥΕ : Yποθάλαµος Υπόφυση Επινεφρίδια ACH : Ακετυλοχολίνη ACTH : Φλοιοτρόπος ορµόνη AIDS : Σύνδροµο Επίκτητης Ανοσοποιητικής Ανεπάρκειας APCs : Antigen Presenting Cells, Κύτταρα Παρουσιάζοντα Αντιγόνο AUC : Area Under Curve, Περιοχή κάτω από την καµπύλη µαθηµατικός στατιστικός τύπος AVP : Arginine Vasopresin, Αργινίνη Βαζοπρεσίνη BDI : Beck Depression Inventory, Ερωτηµατολόγιο Κατάθλιψης του Beck CD : Clusters of Differentiation, γλυκοπρωτεϊνικά µόρια που αντιστοιχούν σε αντιγόνα διαφοροποίησης λεµφοκυττάρων CMV : Kυτταροµεγαλοϊός CRH : Ορµόνη απελευθέρωσης της κορτικοτροπίνης DHEA : εϋδροεπιανδροστερόνη DSM III-R : Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders III- Revised Αµερικανικό σύστηµα ταξινόµησης ψυχικών νοσηµάτων 3 η Έκδοση αναθεωρηµένη DSM IV : Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders IV Αµερικανικό σύστηµα ταξινόµησης ψυχικών νοσηµάτων 4 η Έκδοση DST : Dexamethasone Suppression Test, οκιµασία καταστολής µε δεξαµεθαζόνη GABA : Γάµµα Άµινο Βουτυρικό Οξύ HIV : Iός ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας HLA : Αντιγόνα Συµπλέγµατος Μείζονος Ιστοσυµβατότητας HPA : Hypothalamus Pituitary Adrenal, Yποθάλαµος Υπόφυση Επινεφρίδια HSV-1 : Ιός του απλού έρπητα τύπου 1 ΗΤ : Υδροξυτρυπταµίνη ICAM-1 : Μόριο προσκόλλησης της οικογένειας των ανοσοσφαιρινών επί των APCs συνδεόµενα µε αντίστοιχους συνδέτες επί των Τ Λεµφοκυττάρων IFN-α : Iντερφερόνη-α IFN-γ : Iντερφερόνη-γ 11

12 IgA : Ανοσοσφαιρίνη άλφα IgG : Ανοσοσφαιρίνη γάµµα IL-1 : Interleukin-1, Ιντερλευκίνη-1 IL-2 : Interleukin-2, Ιντερλευκίνη-2 IL-4 : Interleukin-4, Ιντερλευκίνη-4 IL-5 : Interleukin-5, Ιντερλευκίνη-5 IL-6 : Interleukin-6, Ιντερλευκίνη-6 IL-8 : Interleukin-8, Ιντερλευκίνη-8 IL-10 : Interleukin-10, Ιντερλευκίνη-10 MHC : Major Histocompatibility Complex, Σύµπλεγµα Μείζονος Ιστοσυµβατότητας MMPI : Multiphasic Minnessota Personality Inventory, Πολυφασικό ερωτηµατολόγιο προσωπικότητας Minnessota m-rna : Αγγελιοφόρο Ριβονουκλεϊκό Οξύ ΝΕ : Nοραδρεναλίνη ΝΚ : Natural Killers, κύτταρα Φυσικοί Φονείς POMC : Προοπιοµελανινοκορτίνη PTSD : Post dramatic stress disorder, ιαταραχή µετατραυµατικού stress PUVA : Psoralen Ultra Violet A, αντιψωριασική θεραπεία µε χορήγηση ψωραλενίου και έκθεση σε υπεριώδη ακτινοβολία Α SCL-90R : Symptom Check List 90Revised, Ερωτηµατολόγιο Λίστας Συµπτωµάτων-90, Αναθεωρηµένη Έκδοση SPSS : Στατιστικό Πακέτο για τις Κοινωνικές επιστήµες STAI : State Trait Anxiety Inventory, Eρωτηµατολόγιο Άγχους του Spielberger TGF-α : Transforming growth factor-a, βασικός αυξητικός παράγοντας της αύξησης και ανάπτυξης του κυττάρου, της φλεγµονής και της επούλωσης. Παρέµβαση στην εξέλιξη νεοπλασιών. Τh : T helper, Τ βοηθητικό κύτταρο Th-1 : T helper-1, T βοηθητικό κύτταρο τύπου 1 Th-2 : T helper-2, Τ βοηθητικό κύτταρο τύπου 2 TNF-α : Tumor Necrosis Factor-α, Παράγων Νέκρωσης Όγκων-α Τs/c : T suppressor/cytolytic, T κατασταλτικό/κυτταρολυτικό κύτταρο TSH : Θυρεοειδοτρόπος ορµόνη VIP : Aγγειοδραστικό εντερικό πολυπεπτίδιο 12

13 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η ψυχοσωµατική αντίληψη της ιατρικής, η εµφάνιση της οποίας ανιχνεύεται εδώ και πάνω από δύο χιλιετηρίδες, ασχολήθηκε ιδιαίτερα µε τον καθορισµό της συνάφειας της φυσικής νόσου µε την επιβάρυνση του ατόµου από την ψυχική του σφαίρα. Σύµφωνα µε την παραπάνω αντίληψη, η παθοφυσιολογία των περισσοτέρων ψυχοσωµατικών νοσηµάτων, όπου το stress παίζει ρυθµιστικό ρόλο στην πορεία της νόσου, σχετίζεται µε αλληλεπιδράσεις ενδογενών (π.χ. γενετική προδιάθεση, προνοσηρή προσωπικότητα) και εξωγενών παραγόντων (π.χ. κοινωνική στήριξη, µείζονα στρεσσογόνα γεγονότα ζωής). Η επιβίωση των έµβιων οργανισµών σχετίζεται µε τη διατήρηση µιας έντονα περίπλοκης, δυναµικής αλλά και αρµονικής ισορροπίας ή οµοιόστασης, που διαρκώς απειλείται από τους προαναφερόµενους παράγοντες. Ρυθµιστικές αποκρίσεις τότε λαµβάνουν χώρα, αποτελούµενες από ένα εκτεταµένο ρεπερτόριο φυσικών, νοητικών ή/και συναισθηµατικών αντιδράσεων γνωστές και ως αποκρίσεις προσαρµογής προκειµένου να εξασφαλιστεί η οµοιόσταση του οργανισµού. Ειδικότερα, η προσαρµογή του οργανισµού υλοποιείται µε την ενεργοποίηση των ρυθµιστικών κέντρων του stress του Κεντρικού Νευρικού Συστήµατος. Αυτή γίνεται µε επακόλουθη διέγερση του υποθαλαµουποφυσιακο-επινεφριδικού άξονα και του Αυτονόµου Νευρικού Συστή- µατος. Αναλυτικά, τα κυρίαρχα κέντρα του ΚΝΣ του συστήµατος του stress, είναι α) το µεταιχµιακό σύστηµα του εγκεφάλου και ο υποθάλαµος, από όπου εκκρίνεται η εκλυτική ορµόνη της κορτικοτροπίνης CRH, και β) ο υποµέλας τόπος έδρα των νοραδρενεργικών νευρώνων στο έδαφος της τετάρτης κοιλίας του εγκεφάλου. Οι τελικές ορµόνες των συστηµάτων, τα γλυκοκορτικοειδή και οι κατεχολαµίνες, λειτουργούν στον ΥΥΕ άξονα και το συµπαθητικό νευρικό σύστηµα αντίστοιχα, για να διατηρήσουν τη συµπεριφορική, καρδιαγγειακή, µεταβολική και ανοσιακή οµοιόσταση στη διάρκεια του stress. Οι µεταβολές στην λειτουργία του ΥΥΕ άξονα φαίνεται ότι αντανακλούν ανάλογες ψυχολογικές και συναισθηµατικές µεταβολές. Υπάρχει βιβλιογραφία που αναφέρεται στις οργανικές νευροενδοκρινικές 13

14 µεταβολές σε ψυχικές παθήσεις καταρχήν και σε ψυχοσωµατικές νόσους κατά δεύτερο λόγο. Μεγάλο τµήµα των ψυχοσωµατικών νοσηµάτων αποτελούν οι ψυχοδερµατοπάθειες, µε κύριο εκπρόσωπο την ψωρίαση, εξαιτίας της στενής σύνδεσης του ψυχολογικού status του ασθενή µε την κλινική πορεία της νόσου. Η χρονιότητα της νόσου και η συχνή πορεία µε υφέσεις και εξάρσεις, που σε πολλές περιπτώσεις σχετίζονται µε ανάλογες διακυµάνσεις ψυχολογικής αρχής, είναι γνωστά στην κλινική πράξη. Επιπλέον, η βιβλιογραφία που αναφέρεται στην ψυχολογική επιβάρυνση των ψωριασικών ασθενών εστιάζεται σε δύο κυρίως παραµέτρους: (α) στην ψυχοπαθολογία που απορρέει από τα αισθητικά ελλείµµατα στη δερµατική επιφάνεια και (β) στην ευαισθησία σε στρεσσογόνες κατάστάσεις, εξαιτίας ψυχοπαθολογικών στοιχείων της προσωπικότητας. Παράλληλα µε την καταγραφή παραµέτρων ψυχοπαθολογίας που, είτε απορρέουν από την ψωριασική νόσο, είτε προδιαθέτουν στην εµφάνισή της, πρόσφατα έχει καταγραφεί και η συµµετοχή ανοσολογικών παραµέτρων στην εµφάνιση και πορεία της νόσου. Αυτές, αφορούν κύρια στην επίδραση νευρορρυθµιστικών πεπτιδίων σε ανοσιακά συστήµατα. Παράλληλα, αντικείµενο µελέτης αποτελεί η συσχέτιση στοιχείων της προσωπικότητας, της συµπεριφοράς, του τρόπου γνωστικής αντιµετώπισης ή της συναισθηµατικής κατάστασης µε την ανοσιακή λειτουργία και την πορεία των ασθενειών. Πολλές από αυτές τις ασθένειες αφορούν διαταραχές από την ψυχική σφαίρα, όπως για παράδειγµα οι αγχώδεις διαταραχές και οι διαταραχές της διάθεσης. Από τα παραπάνω, καθίσταται περισσότερο φανερή από ποτέ η αµοιβαία αλληλεπίδραση του οργανικού µε το ψυχικό σε ότι αφορά το παθοφυσιολογικό υπόστρωµα της ψωριασικής νόσου. Προς επίρρωση των παράπανω, αν και µε λιγότερες βιβλιογραφικές αναφορές, φαίνεται ότι υπάρχουν ενδείξεις για διαφοροποίηση της λειτουργίας του νευροενδοκρινικού άξονα υποθάλαµος-υπόφυσηεπινεφρίδια στην ψωριασική νόσο. Βιβλιογραφικά δεδοµένα, που προτείνουν διαταραγµένη νευροενδοκρινική λειτουργία του παραπάνω άξονα σε ψυχικές παθήσεις, όπως η µείζονα κατάθλιψη και η µετατραυµατική διαταραχή από stress, ενισχύουν την ψυχοσωµατική 14

15 αντίληψη για την παθογένεια νοσηµάτων και ειδικότερα της ψωρίασης. Παράλληλα, ανοίγονται νέοι δρόµοι ερευνητικών πεδίων για την διασαφήνιση της πολυπλοκότητας των αλληλεπιδράσεων των ψυχολογικών, νευροενδοκρινικών και ανοσολογικών παραµέτρων στην ψωρίαση. Σε αυτά τα πλαίσια, κινείται η παρούσα µελέτη προκειµένου να επιχειρηθεί η κατά το δυνατό πληρέστερη καταγραφή των προαναφεροµένων αλληλεπιδράσεων. Απ όσο είναι γνωστό και κατόπιν αναζήτησης διεθνούς βιβλιογραφίας από το διαδίκτυο, δεν έχει προηγηθεί παρόµοια προσέγγιση στους υπό διερεύνηση µηχανισµούς. Συγκεκριµένα, η παρούσα µελέτη εστιάζεται στην ταυτόχρονη εφαρµογή νευροενδοκρινικών δοκιµασιών (δοκιµασία CRH, δοκιµασία καταστολής µε δεξαµεθαζόνη), την καταγραφή ψυχοπαθολογικών παραµέτρων και ανοσολογικών µετρήσεων µε προσδιορισµό υποπληθυσµών λεµφοκυττάρων. Από τη θέση αυτή ευχαριστώ θερµά τον Οµότιµο Καθηγητή κ. Αρίστιππο Μηνά για την ανάθεση, έµπνευση και έµπρακτη συµπαράσταση από τη στιγµή του σχεδιασµού και καθόλη την πορεία της µελέτης. Επίσης, ευχαριστώ θερµά τον Καθηγητή κ. Φαίδωνα Χαρσούλη για τη συνεχή επίβλεψη και καθοδήγησή του σε όλα τα στάδια της µελέτης, για την αξιολόγηση των αποτελεσµάτων και τις υποδείξεις στην τελική διαµόρφωση του κειµένου. Ευχαριστίες οφείλω στον Καθηγητή κ. Φώτη Χρυσοµάλλη ο οποίος συνέχισε την κύρια επίβλεψη της µελέτης και βοήθησε έµπρακτα στην υπερπήδηση των εµποδίων που ανέκυπταν στην πορεία της µελέτης. Ακόµα θερµά ευχαριστώ τον Αναπληρωτή Καθηγητή κ. Ιωάννη Γκιουζέπα και δάσκαλό µου στα γνωστικά πεδία της Ψυχιατρικής για το συνεχές ενδιαφέρον και τη διαρκή επαγρύπνηση σε όλη τη διάρκεια της µελέτης. Ευχαριστίες οφείλω και στο σύνολο των εργαζοµένων στο Εργαστήριο Β Προπαιδευτικής Παθολογικής Κλινικής µε επικεφαλή τον Καθηγητή κ. Αθανάσιο Βυζαντιάδη καθώς και σε όσους συνέβαλλαν στον προσδιορισµό των ανοσολογικών παραµέτρων της µελέτης από το Τµήµα 15

16 Ανοσολογίας του Γενικού Νοσοκοµείου Θεσσαλονίκης ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ µε ιευθυντή τον κ. Ζαφείριο Πολυµενίδη. Για τη συµπαράσταση και τις πολύτιµες συµβουλές θερµά ευχαριστώ τη γραµµατέα της Α Πανεπιστηµιακής ερµατολογικής Κλινικής κ. Μαρία Βασιλειάδου και τη γραµµατέα του Τοµέα Παθολογίας κ. Ευρυδίκη Καλούδη. Τέλος, θα ήταν παράλειψη να µην ευχαριστήσω τους ασθενείς και τους φυσιολογικούς µάρτυρες που αυτόβουλα συµµετείχαν στο πειραµατικό µέρος. 16

17 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 17

18 18

19 1. STRESS ΚΑΙ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ 1.1 Stress και ψυχοσωµατική ιατρική Η λέξη stress χρησιµοποιήθηκε από τον Hans Selye 1 που παρατήρησε ότι πολλοί διαφορετικοί δρόµοι, που προκαλούσαν ενόχλησησύγχυση σε οργανισµούς, κατέληγαν σε κοινές φυσιολογικές αποκρίσεις. Ο όρος ήταν ασυνήθιστος τότε διότι η ιατρική έρευνα ήταν επικεντρωµένη στην εξειδίκευση: ότι συγκεκριµένα παθογόνα στοιχεία προκαλούν µοναδικές παθολογικές αποκρίσεις. Ο Selye βρήκε ότι διαφορετικά µεταξύ τους ερεθίσµατα φαινόταν να οδηγούν σε παρόµοιες αλλαγές. Από τις µελέτες σε ζώα, ανέφερε ότι υπάρχει ένα γενικευµένο σύστηµα προσαρµογής στην οποιαδήποτε παρέκκλιση. Το ονόµασε γενικευµένο επειδή η απόκριση ήταν παρόµοια κατόπιν διαφορετικών ερεθισµάτων, προσαρµογής επειδή πίστευε ότι οι φυσιολογικές αλλαγές αντανακλούσαν τις προσπάθειες του οργανισµού να ανταποκριθεί σε ένα στρεσσογόνο παράγοντα, σύστηµα επειδή αυτές οι αποκρίσεις ήταν καλά ορχηστρωµένες, αφορούσαν διαφορετικά οργανικά συστήµατα και ακολουθούσαν συγκεκριµένες φάσεις. Ο Selye επικαλέστηκε το φλοιοεπινεφριδικό σύστηµα σαν τον κρίσιµο αποδέκτη µιας στρεσσογόνου διέγερσης. Παρατήρησε ότι κάθε καινούρια παρέµβαση στο σύστηµα ήταν συνδεδεµένη µε αύξηση της επινεφριδικής δραστηριότητας, τουλάχιστον παροδικά, και ότι αν οι στρεσσογόνοι παράγοντες ήταν αδιάλειπτοι, διάφορες παθολογικές αλλαγές θα προέκυπταν. Όπως όλοι οι νεωτεριστές, ο Selye υπέπεσε σε υπεραπλουστεύσεις, µια αδυναµία που έχει γίνει ξεκάθαρη µε τη συγκέντρωση επιπρόσθετων εµπειρικών δεδοµένων. Έχει φανεί ότι δεν αποκρίνονται όλοι οι οργανισµοί στις διάφορες µεταβολές µε το γενικό σύστηµα προσαρµογής. Ωστόσο, οι προβλέψεις του ήταν κριτικής σηµασίας στο σχηµατισµό του ερευνητικού πεδίου. Ένας άλλος πρωτοπόρος στο χώρο της έρευνας του stress ήταν ο Walter Cannon 1. Αν και συνεισέφερε πολλά στη γαστρεντερολογία και την ακτινοδιαγνωστική, κυρίως έστρεψε το ενδιαφέρον του στη φυσιολογία του συναισθήµατος και το Αυτόνοµο Νευρικό Σύστηµα. Ο Cannon µελέτησε µεθοδικά την άλλη µεγάλη οδό των απαντήσεων του stress, το 19

20 συµπαθητικό νευρικό σύστηµα. Ο Cannon είναι γνωστός για τις σπουδές του στη γαστρική έκκριση και την καρδιαγγειακή απόκριση. Έχει ωστόσο καταγραφεί πρωιµότερη αναφορά στην έννοια του stress. Για αιώνες, επιστήµονες και ασθενείς είχαν συσχετίσει τα αρνητικά γεγονότα ζωής µε την ασθένεια. Οι συσχετίσεις αυτές µεταξύ συναισθήµατος και ξαφνικού θανάτου από ανακοπή, έχουν επανειληµµένα αναφερθεί 2 σε διαφορετικές πηγές όπως θεολογικές και ανθρωπολογικές µελέτες ενώ παράλληλα έχουν εντοπιστεί και στην κλινική εµπειρία. Σηµαντικό πρόσκοµµα στην πρόοδο της γνώσης στο πεδίο αυτό, αποτέλεσε η σύγχυση µεταξύ αιτίας και εκλυτικού παράγοντα της ασθένειας. Η άποψη ότι συγκεκριµένος στρεσσογόνος παράγοντας απότέλεσε εκλυτική αιτία σωµατικής νόσου, είναι δύσκολο να αποδειχθεί στις περισσότερες ανθρώπινες µελέτες. Σε αυτές, συνήθως εισάγεται βραχυπρόθεσµη στρεσσογόνος συνθήκη και εξετάζονται οι επακόλουθες αλλαγές από τη φυσιολογία. Ένα άλλο κοµβικό πρόβληµα επικεντρώνεται στη διάκριση του ορίου µεταξύ ευαλωτότητας στο stress και ελαστικότητας των µηχανισµών για την αντιµετώπισή του. Ακολουθώντας µια µακρά ιατρική παράδοση, οι ερευνητές είχαν αρχικά επικεντρώσει σε κάποιον ιογενή στρεσσογόνο παράγοντα, µε το να τον αντιµετωπίζουν σαν κοινό ιογενές παθογόνο, παρόλη την πολυµορφία των στρεσσογόνων εµπειριών. Η ποικιλία των δεδοµένων οδήγησε τους ερευνητές 3 στο να µελετήσουν τους τρόπους που οι άνθρωποι ερµηνεύουν τις διάφορες στρεσσογόνες προκλήσεις. Αρχικά, οι ερµηνείες αυτές ταξινοµήθηκαν µε βάση τις συµπεριφορές άµυνας, τις συµπεριφορές αναζήτητησης πληροφοριών, τις προσαρµοστικές συµπεριφορές και τις συµπεριφορές επίλυσης προβλήµατος. Ο Richard Rahe 4 περιέγραψε τις παραπάνω σύνθετες διαδικασίες στρεσσογόνου διέγερσης και στρατηγικής αντιµετώπισης. 20

21 Εικόνα 1.1: Μοντέλο stress και ασθένειας 4 Το πρώτο βήµα αντιπροσωπεύει την αντίληψη των πρόσφατων γεγονότων ζωής που φαίνονται µε τις ακτίνες φωτός διαφορετικής έντασης (η πάχυνση των γραµµών καταδεικνύει την ένταση του µεγέθους αλλαγών ζωής που προσδίδεται στα γεγονότα). Σαν ένα πολωτικό φίλτρο που µπορεί να µειώσει ή να ενισχύσει τις επιλεγµένες ακτίνες φωτός, η αντίληψη του ατόµου για τα γεγονότα µπορεί να τροποποιήσει το µέγεθός τους. Τέτοιες αλλαγές εξαρτώνται µερικά από την προηγούµενη εµπειρία του ατόµου µε ένα γεγονός, από τα τρέχοντα κοινωνικά στηρίγµατα και από βιογραφικές µεταβλητές, όπως το εισόδηµα και η εκπαίδευση. Tα βήµατα 2 και 3 δείχνουν τα αποτελέσµατα ψυχολογικών αµυνών που µπορούν να κατατµήσουν τα σήµατα που απορρέουν από βιωµένα πρόσφατα γεγονότα ζωής, τα οποία τυπικά διεγείρουν σειρά ψυχοφυσιολογικών αποκρίσεων. Ένας αποκλίνων φακός χρησιµοποιείται στο στάδιο 2 για να αντιπροσωπεύσει την λειτουργία των ψυχολογικών αµυνών. Ένα κουτί ζωγραφισµένο για το στάδιο 3, δείχνει τo πεδίο των ψυχοφυσιολογικών αποκρίσεων. Εάν αυτές οι αποκρίσεις ερµηνευθούν από το άτοµο ως δυνητικά επικίνδυνες για την υγεία, τότε περιγράφονται ως συµπτώµατα. Το βήµα 4 στο µοντέλο φαίνεται σαν ένα έγχρωµο φίλτρο που απορροφά λεπτές ακτίνες συγκεκριµένων συχνοτήτων. Παρόµοια, συγκεκριµένες τεχνικές µείωσης της ψυχοφυσιολογικής απόκρισης - αντιµετώπιση, µπορούν να απορροφούν επιλεγµένα συµπτώµατα. Οι στρατηγικές αντιµετώπισης επιτυχώς απορροφούν δύο από τα έξι συµπτώµατα. Τα τέσσερα επιµένοντα συµπτώµατα µπορούν να οδηγήσουν το άτοµο σε συµπεριφορές ασθένειας. Οι συµπεριφορές αυτές συνίστανται στην αναγνώριση συµπτώµατος, σε πεποιθήσεις ότι το ιατρικό επάγγελµα µπορεί να βοηθήσει και σε ανάληψη του ρόλου του ασθενούς. Ένας συγκεντρωτικός φακός στο βήµα 5, δείχνει την επικέντρωση του ασθενούς στα επίµονα συµπτώµατα ενώ ο ειδικός διαµορφώνει τη διάγνωση. Τα δεδοµένα έτσι όπως έχουν διαµορφωθεί, αποτελούν το ιατρικό αρχείο του ασθενούς, βήµα 6. 21

22 1.2 Stress και ψυχιατρική ασθένεια Αρχικά, οι ψυχικές ασθένειες είχαν αποδοθεί στη διαταραγµένη ισορροπία των σωµατικών υγρών, την επίδραση εξωτερικών πνευµατικών ή υπερφυσικών δυνάµεων και την ηθική ή σωµατική ανεπάρκεια. Στα µέσα του 1800, µία σχολή σκέψης εµφανίστηκε µε κύριο εκφραστή τον Philippe Pinel ( ) στο Salpetriere του Παρισίου και τον Amariah Brigham ( ) στην Αµερική 1. Σύµφωνα µε αυτήν, η έκφραση της ψυχικής ασθένειας επηρεάζεται από τις περιστάσεις της ζωής και γενικότερα από κοινωνικούς παράγοντες. Αυτές οι επιρροές συγκλίνουν προς το βιοψυχοκοινωνικό µοντέλο του Adolf Meyer 1. Σύµφωνα µε τη θέση αυτή, η απόκριση στο stress ενός ατόµου τροποποιείται από αριθµό ενδογενών παραγόντων (γενετική προδιάθεση, προνοσηρή προσωπικότητα) και εξωγενών παραγόντων (πχ κοινωνική στήριξη). Το µοντέλο ενσωµάτωσε τα ατοµικά ιδιοσυγκρασιακά και εµπειρικά χαρακτηριστικά όπως παράγοντες πιθανής ευαλωτότητας, στρεσσογόνα γεγονότα ζωής σαν εκλυτικούς ή επιδεινωτικούς παράγοντες και µία ποικιλία υποστηρικτικών δικτύων, σαν δυνητικά τροποποιητικούς παράγοντες στην εµφάνιση ψυχικής ασθένειας. 1.2.α ιαταραχές της διάθεσης Πρόσφατες έρευνες στην ψυχιατρική επιδηµιολογία προτείνουν ότι δεν υπάρχει µία απλή σχέση µεταξύ στρεσσογόνων γεγονότων ζωής και διαταραχών της διάθεσης. Οι καταθλιπτικοί ασθενείς έχουν την τάση να ανακαλούν επιλεκτικά γεγονότα ζωής και να τα συνδέουν µε τις τρέχουσες δυσκολίες. Αν και αυτές οι δράσεις µπορούν να ελαχιστοποιηθούν µε τη διαφορετική ερµηνεία γεγονότων ζωής όταν οι ασθενείς δεν είναι σε κατάθλιψη, εντούτοις υπάρχουν ενδείξεις ότι οι καταθλιπτικοί ασθενείς στην πραγµατικότητα βιώνουν περισσότερα αρνητικά γεγονότα ζωής απ ότι οι µη καταθλιπτικοί 5. Αυτή η διαφορά µπορεί να εξηγείται µε την παρουσία εξαρτηµένων γεγονότων -γεγονότα που µπορούν να έχουν προκληθεί από το άτοµο ενόσω είναι καταθλιπτικό (πχ απώλεια δουλειάς εξαιτίας φτωχής απόδοσης)- σε τέτοια διάσταση ώστε να είναι ανεξάρτητα της κατάθλιψης. 22

23 Μία άλλη προσέγγιση της σχέσης µεταξύ stress και κατάθλιψης είναι ο εστιασµός στη δράση του χρόνιου stress και όχι σε συγκεκριµένα γεγονότα ζωής. Οι µελέτες 6 σε αυτό το πεδίο είναι λίγες (πχ µελέτες µητέρων µε χρονίως πάσχοντα παιδιά σε σύγκριση µε µητέρες υγιών παιδιών). Από τις υπάρχουσες µελέτες προκύπτει σχέση µεταξύ χρόνιου stress και ευαλωτότητας για κατάθλιψη. Σε ότι αφορά τη δράση του stress σε νευροενδοκρινικό επίπεδο, στους ανθρώπους, φαίνεται να υπάρχει οµοιότητα µε τις νευροενδοκρινικές διαταραχές στη µείζονα κατάθλιψη. Για πάνω από είκοσι χρόνια η µείζονα κατάθλιψη έχει συνδεθεί µε υπερλειτουργία του υποθαλαµο-υποφυσιακοεπινεφριδικού (ΥΥΕ) άξονα. Σε αυτό συντείνουν ευρήµατα 1,7 σε κατάθλιπτικούς ασθενείς όπως αυξηµένη κορτιζόλη ορού, ACTH πλάσµατος, αυξηµένη ελεύθερη κορτιζόλη ούρων, αυξηµένη κορτιζόλη στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό, ανεπαρκής καταστολή της κορτιζόλης ορού µετά χορήγηση δεξαµεθαζόνης. Επιπλέον, οι λειτουργικές µελέτες 1 διέγερσης του ΥΥΕ άξονα µε εκλυτική ορµόνη της κορτικοτροπίνης (CRH), έχουν καταδείξει µειωµένες αποκρίσεις ACTH στην ενδοφλέβια έγχυση CRH σε κατάθλιπτικούς σε σχέση µε τους υγιείς. Τα ευρήµατα προτείνουν ότι χρόνια έκκριση υποθαλαµικής CRH (µε αντισταθµιστική προς τα κάτω ρύθµιση των CRH υποδοχέων σε επίπεδο υπόφυσης) µπορεί να είναι σηµαντικό χαρακτηριστικό της µείζονος κατάθλιψης. Η τρέχουσα θεώρηση τείνει να θέσει την υποθαλαµική υπερέκκριση CRH σαν τον παθογενετικό µοχλό πίσω από τις νευροενδοκρινικές διαταραχές της µείζονος κατάθλιψης. Γεννάται το ερώτηµα εάν τα άτοµα µε γενετική προδιάθεση για κατάθλιψη είναι πιο ευάλωτα στις καταθλιπτικογόνες δράσεις των στρεσσογόνων γεγονότων ζωής. Πολλαπλά γεγονότα ζωής (π.χ. χωρισµός, προβλήµατα µε σύζυγο, βιασµός κτλ.) έχει βρεθεί ότι συνδέονται ισχυρά µε έναρξη µείζονος κατάθλιψης στο χρονικό διάστηµα που αυτά λαµβάνουν χώρα. Επιπλέον έχει βρεθεί ότι και η γενετική προδιάθεση παίζει σηµαντικό ρόλο στην εµφάνιση µείζονος κατάθλιψης. Οι ερευνητές 8 συµπέραναν ότι η έναρξη µείζονος κατάθλιψης εξηγείται καλύτερα µε το µοντέλο που συνδυάζει την γενετική ευαλωτότητα µε τα καταθλιπτικογόνα αποτελέσµατα στρεσσογόνων γεγονότων ζωής. 23

24 1.2.β Αγχώδεις διαταραχές Συγκριτικά µε την ογκώδη βιβλιογραφία που αφορά stress και κατάθλιψη, η αντίστοιχη εµπειρική έρευνα στη σχέση stress και αγχωδών διαταραχών είναι µικρότερη. Ακόµα, η δράση του χρόνιου stress στην πορεία των αγχωδών διαταραχών δεν έχει εµπειρικά µελετηθεί αν και είναι πιθανό να υπάρχει. Σε ότι αφορά τις συνέπειες πρώιµων στρεσσογόνων γεγονότων ζωής, υπάρχει αυξανόµενη ένδειξη 9 ότι συγκεκριµένα απεχθή γεγονότα ζωής όπως σεξουαλική ή φυσική κακοποίηση µπορούν να αποτελούν παράγοντες κινδύνου για µεταγενέστερη ανάπτυξη διαταραχής πανικού, ειδικά στις γυναίκες. Σε ότι αφορά τις συνέπειες του stress στη λειτουργία του ΥΥΕ άξονα, δε φάνηκε σηµαντική αύξηση στα επίπεδα κορτιζόλης ορού που να συσχετίζεται µε απρόσµενα ή µε προκαλούµενα µε γαλακτικό οξύ επεισόδια πανικού. Επιπρόσθετα οι τιµές κορτιζόλης ορού σε ασθενείς µε διαταραχή πανικού, σε τακτικές αιµοληψίες, σε 24ωρη βάση, είχαν σηµαντική ετερογένεια γ Μετατραυµατική διαταραχή από stress Το Αµερικανικό ταξινοµικό σύστηµα ψυχικών διαταραχών στην τέταρτη έκδοσή του, DSM IV, περιλαµβάνει οµάδα διαταραχών που σχετίζονται µε το stress. Εδώ, περιλαµβάνεται η µετατραυµατική διαταραχή από stress, PTSD. Αυτής προηγείται τραυµατικό γεγονός τέτοιας έντασης ώστε να απειλείται η ζωή, όπως βιασµός ή σοβαρά ατυχήµατα ή φυσικές καταστροφές και χαρακτηρίζεται από την παρουσία διασχιστικών συµπτω- µάτων (πχ αποπροσωποποίηση). Η επίπτωση της µετατραυµατικής διαταραχής από stress µετά από σοβαρό ψυχολογικό τραύµα παρέχει την πιο πειστική ένδειξη ότι µορφές του stress προκαλούν ψυχική ασθένεια. Είναι σηµαντικό να παρατηρηθεί ότι το νευροενδοκρινικό προφίλ ασθενών µε µετατραυµατική διαταραχή από stress δεν είναι παρόµοιο µε των ατόµων που υφίστανται χρόνιο stress, ούτε και µε αυτό που παρατηρείται στη µείζονα κατάθλιψη. Έτσι, ενώ στις δύο τελευταίες καταστάσεις αναµένεται να υπάρχει σύνδεση µε υπερ-κορτιζολαιµία, σε πρόσφατες µελέτες ασθενών µε PTSD έχει καταδειχθεί υποκορτιζολαιµία. Φαίνεται, λοιπόν, ότι δεν υπάρχει µία οµοιογενής νευρο-ενδοκρινική απάντηση στο stress, που να εξηγεί την ετερογένεια των ψυχικών διαταραχών µε βάση το ψυχολογικό stress 1. 24

25 2. STRESS KAI NEYΡΟΕΝ ΟΚΡΙΝΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ 2.1 Υποθαλαµο-Υποφυσιακο-Επινεφριδικός άξονας και stress Η φυσιολογική απάντηση του οργανισµού στο stress γίνεται µε την ενεργοποίηση των ρυθµιστικών κέντρων του stress του κεντρικού νευρικού συστήµατος (ΚΝΣ). Αυτό συντελείται µε επακόλουθη διέγερση του ΥΥΕ άξονα και του αυτονόµου νευρικού συστήµατος (ΑΝΣ). Το σύστηµα του stress επηρεάζει άλλα ενδοκρινικά συστήµατα (αυτά που ελέγχουν τις γονάδες, τη θυρεοειδική και την αυξητική λειτουργία) και ασκεί σύνθετες δράσεις στην ανοσιακή/φλεγµονώδη αντίδραση. Τα κυρίαρχα κέντρα του συστήµατος του stress, στο ΚΝΣ, είναι αυτά της εκλυτικής ορµόνης της κορτικοτροπίνης (CRH) / αργινίνης βαζοπρεσσίνης (AVP) και ο υποµέλας τόπος, απ όπου εκκρίνονται οι κατεχολαµίνες. Αυτά εντοπίζονται στον υποθάλαµο και το στέλεχος του εγκεφάλου αντίστοιχα, ενώ ρυθµίζουν τον ΥΥΕ άξονα και το συµπαθητικό νευρικό σύστηµα. Οι τελικές ορµόνες των συστηµάτων, τα γλυκοκορτικοειδή και οι κατεχολαµίνες, λειτουργούν για να διατηρήσουν συµπεριφορική, καρδιαγγειακή, µεταβολική και ανοσιακή οµοιόσταση στη διάρκεια του stress 11. Εικόνα 2.1: Κύρια στοιχεία Κεντρικού και Περιφερικού συστήµατος του stress 12 25

26 2.2 Ο Υποθαλαµο-Υποφυσιακο-Επινεφριδικός άξονας Ο ΥΥΕ άξονας από τη µία, µαζί µε το συµπαθητικό νευρικό και επινεφριδικοµυελικό σύστηµα από την άλλη, είναι τα περιφερικά σκέλη του συστήµατος του stress. Η κύρια λειτουργία τους είναι η διατήρηση της βασικής αλλά και της σχετιζόµενης µε το stress οµοιόστασης 13,14. Τα κεντρικά στοιχεία του συστήµατος εντοπίζονται στον υποθάλαµο και στο στέλεχος του εγκεφάλου. Το σύστηµα του stress είναι ενεργό ακόµα και όταν το σώµα βρίσκεται σε ηρεµία, ανταποκρινόµενο σε πολλά ξεχωριστά κιρκαδιανά, νευροαισθητικά και λιµβιδινικά ερεθίσµατα. Αυτά τα ερεθίσµατα προκαλούν την παραγωγή κυτταροκινών, από ανοσολογικής αρχής φλεγµονώδεις αντιδράσεις, όπως ο παράγων νέκρωσης α (TNF-α), η ιντερλευκίνη-1 (IL-1) και η ιντερλευκίνη-6 (IL-6) 13,14,15. Η ενεργοποίηση του συστήµατος του stress αυξάνει την εγρήγορση, επιταχύνει τα κινητικά αντανακλαστικά, βελτιώνει την προσοχή και τις γνωστικές λειτουργίες, µειώνει την όρεξη και τη σεξουαλική ενόρµηση και αυξάνει την ανοχή στον πόνο. Το ενεργοποιηµένο σύστηµα, ακόµη, αλλάζει την καρδιαγγειακή λειτουργία και το µεταβολισµό και αναστέλλει την ανοσολογικής αρχής φλεγµονή. Η εκλυτική ορµόνη της κορτικοτροπίνης και οι νοραδρενεργικοί νευρώνες του κεντρικού συστήµατος του stress εννευρώνονται και διεγείρονται µεταξύ τους µε αµοιβαίο τρόπο 13,14,15,16. Έτσι, η CRH διεγείρει την παραγωγή νοραδρεναλίνης µέσω ειδικών υποδοχέων και η νοραδρεναλίνη διεγείρει την παραγωγή CRH κυρίως µέσω α 1 -νοραδρενεργικών υποδοχέων. Μέσω αυτορρυθµιστικών αρνητικών αναδραστικών κυκλωµάτων, η CRH και οι νοραδρενεργικές παράπλευρες ίνες αναστέλλουν την προσυναπτική CRH και τους α 2 -νοραδρενεργικούς υποδοχείς αντίστοιχα. Καθένας από τους παρακοιλιακούς πυρήνες έχει τρεις επιµέρους µικροκυτταρικές διαιρέσεις: ένα µέσο σχηµατισµό που κύρια παράγει CRH και τη διοχετεύει στο υποφυσιακό φλεβικό σύστηµα, ένα µέσο σχηµατισµό που εκκρίνει AVP στο υποφυσιακό φλεβικό σύστηµα και ένα πλάγιο σχηµατισµό που κυρίως παράγει CRH και εννευρώνει νοραδρενεργικούς και άλλους νευρώνες του συστήµατος stress του εγκεφάλου. Κάποιοι 26

27 µικροκυτταρικοί νευρώνες περιέχουν και εκκρίνουν CRH και AVP ταυτόχρονα 17,18. Άλλοι παρακοιλιακοί CRH νευρώνες προβάλλουν και εννευρώνουν νευρώνες του κεντρικού συστήµατος του stress, που περιέχουν προοπιοµελανινοκορτίνη (POMC), στον τοξοειδή πυρήνα του υποθαλάµου, καθώς και νευρώνες σε περιοχές ελέγχου του πόνου στο ροµβοειδή εγκέφαλο. Ενεργοποίηση του συστήµατος του stress προκαλεί, µέσω της CRH, έκκριση POMC και άλλων οπιοειδών πεπτιδίων που στοχεύουν στην αναλγησία 19. Αυτά τα πεπτίδια ταυτόχρονα δρουν ανασταλτικά στο σύστηµα του stress µε την καταστολή της έκκρισης CRH και νορεπινεφρίνης (Βλ. εικόνα 2.1). Η CRH, ακόµα, διεγείρει την έκκριση φλοιοτρόπου ορµόνης (ACTH) των κορτικοτρόφων κυττάρων στην πρόσθια υπόφυση 20. Όταν η CRH εκλείπει, ελάχιστη ποσότητα ACTH εκκρίνεται. Η AVP έχει µικρή επίδραση στην έκκριση ACTH αλλά δρα συνεργικά µε την CRH. Κάθε ώρα, οι µικροκυτταρικοί νευρώνες εκκρίνουν 2-3 σύγχρονες ώσεις CRH και AVP στο υποφυσιακό φλεβικό σύστηµα 21. Νωρίς το πρωί, όταν οι ώσεις είναι στην κορύφωσή τους, αυξάνεται η εκκρινόµενη ποσότητα ACTH και κορτιζόλης. Η ενίσχυση των ώσεων ακόµη συµβαίνει στη διάρκεια οξέος stress, όπου το σύστηµα του stress επιστρατεύει επιπρόσθετα εκκριτικά κύταρα των CRH, AVP ή της ACTH, όπως µακροκυτταρική ΑVP και αγγειοτενσίνη ΙΙ. Η ACTH είναι το κλειδί ρυθµιστής της έκκρισης γλυκοκορτικοειδών από τα επινεφρίδια ιαταραχές συστήµατος stress Μεταβολές στο σύστηµα του stress µπορεί να ευθύνονται για την εµφάνιση ψυχικών και σωµατικών διαταραχών. Έτσι, η µείζονα µελαγχολική κατάθλιψη συνδέεται µε ήπια υπερέκκριση κορτιζόλης. Η υπόφυση 23 και τα επινεφρίδια 24 καταθλιπτικών ασθενών είναι διογκω- µένα. Παρόµοια, η ACTH απάντηση στην ενδοφλέβια έγχυση CRH είναι αµβλυµένη προτείνοντας υπερέκκριση ενδογενούς CRH και ακόλουθη προς τα κάτω ρύθµιση των υποφυσιακών υποδοχέων CRH 25. Νεκροτοµικές µελέτες καταθλιπτικών ασθενών και αυτοχείρων έχουν καταδείξει επινεφριδική υπερτροφία/υπερπλασία 26, µειωµένες δεσµευτικές της CRH 27

28 περιοχές στις λιµβιδινικές περιοχές 27 και αυξηµένο αριθµό CRH και AVP νευρώνων στον παρακοιλιακό υποθαλαµικό πυρήνα. Ένδειξη χρόνιας CRH υπερέκκρισης υπάρχει στην PTSD σε νέα άτοµα που είναι ιδιαίτερα ευπαθή σε άγχος και κατάθλιψη. Αυτό προτείνει ότι κεντρική υπερέκκριση CRH µετέχει στην παθοφυσιολογία της µελαγχολικής κατάθλιψης και των αγχωδών διαταραχών. Επιπρόσθετα, άλλες διαταραχές όπως ο χρόνιος ενεργός αλκοολισµός, το µεταβολικό σύνδροµο, η νευρογενής ανορεξία και η ψυχαναγκαστική καταναγκαστική διαταραχή δείχνουν αυξηµένη δραστηριότητα ΥΥΕ άξονα 13. Η κεντρική υποέκκριση CRH έχει προταθεί στην άτυπη /εποχιακή κατάθλιψη, στο σύνδροµο χρόνιας κόπωσης, στην ινοµυαλγία, στην επιλόχεια περίοδο καθώς και σε άτοµα επιρρεπή στον αλκοολισµό. Ασθενείς µε σύνδροµα χρόνιας κόπωσης και ινοµυαλγία έχουν µειωµένη ελεύθερη απέκκριση κορτιζόλης ούρων, πιθανόν οφειλόµενη σε µειωµένη κεντρική έκκριση CRH 28. Ασθενείς µε ρευµατοειδή αρθρίτιδα δείχνουν µειωµένη απαντητικότητα στον ΥΥΕ άξονα σε φλεγµονώδες ερέθισµα. Οι Lewis επίµυες που έχουν υποενεργά νευρωνικά κύτταρα CRH, είναι επιρρεπείς στον εθισµό σε αλκοόλ και εµφανίζουν µε αυξηµένη συχνότητα αυτοάνοσα/φλεγµονώδη νοσήµατα. Παιδιά αλκοολικών, που είναι πιο ευάλωτα στον αλκοολισµό, έχουν επίσης διαταραγµένο ΥΥΕ άξονα. Αυτό, µπορεί να οδηγήσει στο συµπέρασµα ότι η κεντρική υποέκκριση CRH είναι προδιαθεσικός παράγοντας για αυτοάνοσες παθήσεις και αλκοολισµό στους ανθρώπους Η ανοσολογικά ρυθµιζόµενη φλεγµονώδης αντίδραση Το ανοσοποιητικό σύστηµα συνεχώς και σιωπηλά καταστρέφει, διαλύει και αποµακρύνει επιβλαβείς παράγοντες και κατεστραµµένους ιστούς. Τοπικά, µικροαγγεία διαστέλλονται και καθίστανται πιο διαπερατά, ώστε να αυξάνεται η αιµατική ροή, η εξίδρωση του πλάσµατος και να επιτρέπεται η συγκέντρωση των λευκοκυττάρων στη φλεγµονώδη εστία. Τα κύτταρα που µετέχουν στη φλεγµονώδη αντίδραση προέρχονται από το αίµα (µονοκύτταρα, ουδετερόφιλα, βασεόφιλα, εωσινόφιλα και λεµφοκύτταρα) ή εξορµώνται τοπικά (ενδοθηλιακά κύτταρα, µαστοκύτταρα, 28

29 ινοβλάστες, υπολειµµατικά µακροφάγα). Τοπικά ενεργοποιούνται ανοσολογικά κύτταρα και παράγονται κυτταροκίνες, νευροπεπτίδια και λιπιδιακοί µεσολαβητές της φλεγµονής. Συνήθως, αυτή η αλληλουχία γεγονότων είναι κλινικά σιωπηλή αλλά η φλεγµονή προκαλεί κατά περίπτωση ενεργοποίηση του συστήµατος του stress ή/και συστηµατικά σηµεία και συµπτώµατα. Προσαγωγές αισθητικές ίνες και µεταγαγγλιονικοί συµπαθητικοί νευρώνες του περιφερικού νευρικού συστήµατος συµµετέχουν στη φλεγµονή. Οι αισθητικές ίνες ενεργοποιούν το ΚΝΣ εκκρίνοντας προάγοντα τη φλεγµονή αλλά και αντιφλεγµονώδη νευροπεπτίδια, όπως η ουσία P και η σωµατοστατίνη, στο σηµείο της φλεγµονής Κλινική σηµασία δράσεων φλεγµονής στη νευροενδοκρινική λειτουργία Οι κυτταροκίνες που συντίθενται στα ενδοκρινικά όργανα έχουν σηµαντικό ρόλο σαν τοπικοί ιστικοί ρυθµιστές. ρώντας στον υποθάλαµο, οι κυτταροκίνες µετέχουν στον νευροενδοκρινικό έλεγχο της πρόσθιας υπόφυσης. Οι κυτταροκίνες, ακόµα, µετέχουν σε πολλές κλινικά σηµαντικές νευροανοσορρυθµιστικές αποκρίσεις στη φλεγµονή. Αυτές είναι η ενεργοποίηση του ΥΥΕ άξονα και η αναστολή των υποφυσιακο-θυρεοειδικών και υποφυσιακο-γοναδικών αξόνων ράσεις του ΥΥΕ άξονα στην ανοσολογικής αρχής φλεγµονώδη αντίδραση 2.6.α Επινεφριδικές ορµόνες Οι αντιφλεγµονώδεις και ανοσοκατασταλτικές ιδιότητες καθιστούν τα γλυκοκορτικοειδή ανεκτίµητης αξίας θεραπευτικούς παράγοντες σε πληθώρα ασθενειών 30. Ο υποδοχέας των γλυκοκορτικοειδών είναι µία πρωτεΐνη 777 αµινοξέων µε τρεις κύριες λειτουργικές περιοχές και πολλές υποπεριοχές. Τα γλυκοκορτικοειδή επηρεάζουν την κατανοµή των κυκλοφορούντων λευκοκυττάρων και αναστέλλουν πολλές λειτουργίες τους, όπως και των ανοσοποιητικών βοηθητικών κυττάρων 13,14,30. Ακόµα, αναστέλλουν την ανοσιακή ενεργοποίηση των κυττάρων, την παραγωγή 29

30 κυτταροκινών και άλλων µεσολαβητών της φλεγµονής και προκαλούν αντίσταση στις κυτταροκίνες. Τα γλυκοκορτικοειδή κατά κύριο λόγο, επηρεάζουν συγκεκριµένους υποτύπους Τ λεµφοκυττάρων, καταστέλλουν τη λειτουργία του τύπου 1 βοηθητικών Τ λεµφοκυττάρων (Th-1) και διεγείρουν την απόπτωση των εωσινοφίλων και συγκεκριµένων Τ λεµφοκυττάρων. Ακόµα, αναστέλλουν την έκφραση των µορίων προσκόλησης 31 και ενισχύουν την αντίδραση οξείας φάσης 32. Αυτές οι δράσεις καθορίζονται από αλλαγές του ρυθµού έκφρασης των γονιδίων που αντιστοιχούν στα γλυκοκορτικοειδή ή από αλλαγές στη σταθερότητα του mrna φλεγµονωδών πρωτεϊνών 33,34. Για παράδειγµα, τα γλυκοκορτικοειδή καταστέλλουν την παραγωγή IL-6 και IL-1β µε τη µείωση του ρυθµού µετάφρασης των γονιδίων για αυτές τις ιντερλευκίνες και της σταθερότητας του mrna τους. Οι ενεργοποιηµένοι υποδοχείς των γλυκοκορτικοειδών, ακόµα, αναστέλλουν την φλεγµονώδη δραστηριότητα πολλών παραγόντων ανάπτυξης και κυτταροκινών µε το µπλοκάρισµα παραγόντων µετάφρασης που απαιτούνται για την έκφραση ή την κυτταρική δράση των ουσιών 35. Σε µία αµοιβαία αντίδραση, αυξηµένες ενδοκυτταρικές συγκεντρώσεις τέτοιων παραγόντων εµποδίζουν τον ενεργοποιηµένο υποδοχέα γλυκοκορτικοειδών από το να επηρεάσει το γένωµα. Πολλαπλές κιρκάδιες ανοσολογικές λειτουργίες προκαλούν ηµερήσιες αλλαγές στην πορεία ασθενειών που αντιστοιχούν στις ηµερήσιες διακυµάνσεις των γλυκοκορτικοειδών του πλάσµατος 36. Για παράδειγµα, η αντίδραση καθυστερηµένης υπερευαισθησίας, που ανταποκρίνεται ιδιαίτερα στα γλυκοκορτικοειδή, είναι πιο έντονη το βράδυ, όταν η έκκριση γλυκοκορτικοειδών είναι χαµηλή. Αντίστοιχα, είναι λιγότερο έντονη το πρωί, όταν η έκκριση είναι υψηλή. 30

31 Εικόνα 2.2: Η κορτιζόλη ρυθµίζει την κυτταρική και χυµική ανοσία. Αναστέλλει τις λειτουργίες µονοκυττάρων/µακροφάγων και Τ βοηθητικών λεµφοκυττάρων τύπου 1,T H- 1 και καταστέλλει τις προάγουσες τη φλεγµονή κυτταροκίνες. Παράλληλα, η παραγωγή αντιφλεγµονωδών κυτταροκινών ενισχύεται β Υποφυσιακές ορµόνες Οι υποφυσιακές ορµόνες του ΥΥΕ άξονα, ACTH και β-ενδορφίνη 37 έχουν ανοσοενισχυτικές και προάγουσες τη φλεγµονή ιδιότητες. Η β-ενδορφίνη, που εκκρίνεται στις εστίες φλεγµονής, είναι ισχυρό τοπικό αναλγητικό. Άγνωστη είναι η συµµετοχή των κυκλοφο-ρούντων και τοπικά παραγόµενων ACTH και β-ενδορφίνης στην διαδικασία της φλεγµονής καθώς επίσης και τα σηµεία παραγωγής αυτών. 31

32 2.6.γ Υποθαλαµικές ορµόνες Οι πρωταρχικοί υποθαλαµικοί ρυθµιστές του ΥΥΕ άξονα, CRH και η AVP έχουν προάγουσες τη φλεγµονή δράσεις in vitro και in vivo 38. Σε περιοχές της φλεγµονής εντοπίζονται µεγάλες ποσότητες ανοσοδραστικής CRH, κυρίως στα ανοσολογικά βοηθητικά κύτταρα και στις φλεγµονώδεις εκκρίσεις. Η CRH και τα οξειδωµένα πρωτεολυτικά παράγωγά της έχουν βρεθεί στο αρθρικό υγρό ασθενών µε ρευµατοειδή αρθρίτιδα και στους θυρεοειδείς αδένες ασθενών µε θυρεοειδίτιδα Hashimoto 39. Ακόµα, η CRH, το m-rna της ή και τα δύο, είναι παρόντα στα κυκλοφορούντα λευκοκύτταρα και στα κύτταρα θύµου και σπλήνα 40. Αντισώµατα έναντι της CRH µειώνουν την φλεγµονή και ασκούν ανοσοουδετεροποιητική δράση στον TNF-α, µια προάγουσα τη φλεγµονή κυτταροκίνη 38. Οι συγκεντρώσεις της CRH στις φλεγµονώδεις εστίες είναι τόσο υψηλές όσο και στο υποφυσιακό πυλαίο σύστηµα. Ωστόσο, στα δείγµατα του πλάσµατος που λαµβάνονται ταυτόχρονα είναι µη ανιχνεύσιµη. Ο γρήγορος καταβολισµός, η επαναπρόσληψη ή η σύζευξη, ίσως εµποδίζουν την είσοδο του πεπτιδίου στην συστηµατική κυκλοφορία ράσεις της ανοσιακής αρχής φλεγµονώδους αντίδρασης στον ΥΥΕ άξονα Πολλαπλοί µεσολαβητές-ουσίες στη γενική κυκλοφορία παίζουν σηµαντικό ρόλο στην ενεργοποίηση του ΥΥΕ άξονα στη διάρκεια του stress/φλεγµονής. Ο αρχικά αποκαλούµενος ιστικός εκλυτικός παράγοντας της κορτικοτροπίνης 42, είναι στην πραγµατικότητα διαφορετικός από την ανοσιακή CRH, που φυσιολογικά δε διαχέεται στη γενική κυκλοφορία. Στην πραγµατικότητα, είναι µείγµα κυτταροκινών και άλλων ουσιών που µετέχουν στην ανοσιακή και φλεγµονώδη αντίδραση. Τρεις κυτταροκίνες -ο TNF-α, η IL-1 και η IL-6- µετέχουν στη διεγερτική δραστηριότητα του ΥΥΕ άξονα. Ο TΝF-α, συνήθως εµφανίζεται πρώτα, ακολουθούµενος από έκκριση IL-1 και IL Οι 3 κυτταροκίνες διεγείρουν την έκκρισή τους από τα κύτταρα που τις παράγουν (Βλ. Εικόνες 2.2, 2.3). Ο TNF-α και η IL-1, ακόµα, διεγείρουν την έκκριση της IL-6 ενώ η IL-6 αναστέλλει την έκκριση του TNF-α και της IL-1. Η IL-6 δρα συνεργικά 32

33 µε τα γλυκοκορτικοειδή στην παραγωγή προϊόντων οξείας φάσης 32. Οι συγκεντρώσεις της IL-6 στην συστηµατική κυκλοφορία, αυξάνουν στη διάρκεια του stress που δε σχετίζεται µε τη φλεγµονή. Αυτό πιθανά να οφείλεται στη δράση κατεχολαµινών, µέσω β 2 -αδρενεργικών υποδοχέων 44. Εικόνα 2.3: Αλληλεπιδράσεις µεταξύ φλεγµονωδών κυττοκινών και οι δράσεις γλυκοκορτικοειδών και κατεχολαµινών 12. Οι 3 φλεγµονώδεις κυτταροκίνες ενεργοποιούν τον ΥΥΕ άξονα ανεξάρτητα η κάθε µία ενώ σε συνδυασµό δρούν συνεργικά 45. Τα αντισώµατα έναντι CRH, τα γλυκοκορτικοειδή και οι αναστολείς σύνθεσης προστανοειδών αναστέλλουν την ενεργοποίηση του άξονα. Οι 3 κυτταροκίνες διεγείρουν την έκκριση CRH σε υποθαλαµικό µόσχευµα επίµυος ενώ τα γλυκοκορτικοειδή και οι αναστολείς σύνθεσης προστανοειδών έχουν αντίθετη δράση. Οι 3 φλεγµονώδεις κυτταροκίνες, ακόµα, ρυθµίζουν την διέγερση του ΥΥΕ άξονα µέσω βακτηριδιακών αντιγονικών λιποπολυσακχαριτών. Αντισώµατα έναντι IL-6 σχεδόν τελείως αναστέλλουν την παραπάνω δράση 46. Στους ανθρώπους, η IL-6 αυξάνει τη συγκέντρωση της ACTH και κορτιζόλης στο πλάσµα περισσότερο από τις συγκεντρώσεις που 33

34 επιτυγχάνονται µετά από διέγερση µε CRH. Ακόµα, η IL-6 διεγείρει την έκκριση AVP από µικροκυτταρικούς σχηµατισµούς καθώς και άλλα εκκριτικά κύτταρα της ACTH 47. Ο τρόπος που οι φλεγµονώδεις κυτταροκίνες φθάνουν τους υποθαλαµικούς CRH και AVP νευρώνες δεν είναι ξεκάθαρος. Οι κυτταροκίνες ίσως προκαλούν ενδοθηλιακά και γλοιακά κύτταρα να εκκρίνουν IL-6 και άλλους φλεγµονώδεις µεσολαβητές που φθάνουν στους νευρώνες της CRH και AVP µέσω καταρράκτη ανοσιακών αντιδράσεων 48. Η φλεγµονή µπορεί, ακόµα, να ενεργοποιήσει τον ΥΥΕ άξονα µε έµµεσο τρόπο. Αυτό, µπορεί να γίνει µε την διέγερση του κεντρικού νοραδρενεργικού συστήµατος του stress από κυτταροκίνες. Επίσης, µπορεί να προκληθεί και από άλλους µεσολαβητές που δρουν πρώτα στους νευρώνες του συστήµατος του stress εξωτερικά του αιµατοεγκεφαλικού φραγµού ή στους νευρώνες εσωτερικά του φραγµού, µέσω του ενδοθηλιακού, γλοιακού νευρωνικού καταρράκτη που προαναφέρθηκε. Επιπρόσθετα, στις φλεγµονώδεις περιοχές, οι σπλαγχνικοί υποδοχείς πόνου και οι σωµατοαισθητικοί προσαγωγοί νευρώνες διεγείρουν τα νοραδρενεργικά CRH συστήµατα του stress µέσω ανιόντων νωτιαίων και εγκεφαλικών νευρικών οδών 49. Επιπλέον των βραχυπρόθεσµων επιδράσεων στον υποθάλαµο, οι φλεγµονώδεις κυτταροκίνες µπορούν να διεγείρουν την έκκριση υποφυσιακής ACTH και την έκκριση επινεφριδικής κορτιζόλης άµεσα σε µεγάλες ποσότητες 50. Φυσιολογικά, η πρόσθια υπόφυση και τα επινεφρίδια παράγουν IL-1 και IL-6 που επηρεάζουν τοπικά την παραγωγή ορµονών 51. Όµως αυτές οι κυτταροκίνες ενδέχεται να µη διεγείρουν πάντα την υπόφυση ή τα επινεφρίδια. Η IL-6, ο TNF-α και η IFN-γ αναστέλλουν τη διεγερτική δράση της CRH στις καλλιέργειες κυττάρων πρόσθιας υπόφυσης. Ο TNF-α αναστέλλει την έκκριση κορτιζόλης από καλλιέργεια αδρενοκορτικοτρόπων κυττάρων, που επάγεται από την ACTH 52. Άλλοι φλεγµονώδεις παράγοντες, όπως η IFN-α, η IFN-γ, η IL-2, ο επιδερµιδικός παράγοντας ανάπτυξης, ο παράγων ανάπτυξης β και ο παράγων ενεργοποίησης αιµοπεταλίων, συµµετέχουν στη ρύθµιση του ΥΥΕ άξονα. Οι ιντερφερόνες και η IL-2 µπορεί να το πράξουν έµµεσα, µε την περαιτέρω έκκριση φλεγµονωδών κυτταροκινών. Συγκεκριµένες 34

35 κυτταροκίνες ή συνδυασµός αυτών µπορούν να προκαλέσουν αντίσταση στα γλυκοκορτικοειδή. Η IL-2 και η IL-4 µαζί, επάγουν την αντίσταση στα γλυκοκορτικοειδή των Τ λευκοκυττάρων µε τη µείωση της συγγένειας του υποδοχέα για το συνδεόµενο µόριο. Επιπρόσθετα, η µετατροπή της κορτιζόλης σε λιγότερο ενεργό ή ανενεργό µεταβολίτη µεταβάλλει την ευαισθησία των ανοσιακών κυττάρων στα γλυκοκορτικοειδή Αλληλεπιδράσεις ΥΥΕ άξονα και ανοσιακής αρχής φλεγµονή Βραχυ-και µακρο-πρόθεσµες ρυθµίσεις Η χρόνια ενεργοποίηση του ΥΥΕ άξονα ή η χρόνια φλεγµονή οδηγεί σε προστατευτικές για τον οργανισµό ρυθµίσεις. Για παράδειγµα, η ανοσιακή καταστολή σε ασθενείς µε ενδογενές Cushing είναι ήπια, ενδεικτικό ανάπτυξης ανοχής στα γλυκοκορτικοειδή. Πράγµατι, παρότι σε αυτούς τους ασθενείς µπορεί η ουδετεροφιλία και εωσινοπενία να επιµένει, οι λεµφοκυτταρικοί φαινότυποι και οι λειτουργίες είναι όµοια µε αυτά των φυσιολογικών µαρτύρων, ταιριασµένων σε ηλικία και φύλο. Από την άλλη, ζώα µε χρόνια φλεγµονώδη νόσο, έχουν ήπια µάλλον παρά σοβαρή υπερκορτιζολαιµία, που συνδέεται µε εντυπωσιακά χαµηλή CRH και υψηλή έκφραση mrna της AVP καθώς και ακόλουθη έκκριση αυτής στον υποθάλαµο 54. Η υποθαλαµική αύξηση της ουσίας Ρ, ενός αναστολέα έκκρισης CRH, µπορεί να είναι ο µηχανισµός που υπόκειται στην καταστολή των CRH νευρώνων στην φλεγµονή 55. Επιπρόσθετα, αυξηµένα επίπεδα φλεγµονωδών κυτταροκινών και INF-γ ίσως περιορίζουν τον ΥΥΕ άξονα, µε το µπλοκάρισµα των διεγερτικών δράσεων της CRH και της ACTH στην υπόφυση και τον επινεφριδικό φλοιό αντίστοιχα 56. Αυτή η διαδικασία συµβαίνει σε ασθενείς µε σηπτικό shock ή AIDS 57. Η χρόνια ενεργοποίηση του ΥΥΕ άξονα µπορεί να προκαλέσει µία σχετική µείωση παραγωγής επινεφριδικών ορµονών. Με αυτή τη διαδικασία µπορεί να τροποποιηθεί, σε χρονίως πάσχοντες ασθενείς, ο φαινότυπος Τ βοηθητικών κυττάρων, οδηγώντας σε κυριαρχία του τύπου 2 (Th-2)

36 2.9 ιαταραχές στην αλληλεπίδραση ΥΥΕ άξονα και ανοσολογικής αρχής φλεγµονή 2.9.α Ελλείµατα στον ΥΥΕ άξονα Η υπερβολική απάντηση του ΥΥΕ άξονα στη φλεγµονή, µπορεί να µιµηθεί την κατάσταση stress ή/και να προκαλέσει υπερκορτιζολαιµία. Έτσι, µπορεί να αυξηθεί η ευαλωτότητα σε λοιµώδεις παράγοντες και όγκους αλλά και να αυξηθεί η αντίσταση σε αυτοάνοσες ή φλεγµονώδεις παθήσεις. Αντίστροφα, ελαττωµατική (µειωµένη) απάντηση του άξονα µπορεί να προκαλέσει έλλειψη γλυκοκορτικοειδών και έτσι να οδηγήσει σε αντίσταση σε λοιµώξεις και νεοπλασίες, αλλά και σε αυξηµένη ευαλωτότητα σε αυτοάνοσες ή φλεγµονώδεις παθήσεις. Εικόνα 2.4: ιαντιδράσεις µεταξύ του συστήµατος του stress και της ανοσιακά ρυθµιζόµενης φλεγµονής. Ο TNF-α, η ΙL-1, η IL-6 και ίσως άλλοι µεσολαβητές της φλεγµονής, που συνολικά αποκαλούνται ιστικός εκλυτικός παράγων της κορτικοτροπίνης, διεγείρουν την έκκριση CRH και AVP από υποθαλαµικούς αντίστοιχους νευρώνες. Σε υψηλές συγκεντρώσεις ή µετά από παρατεταµένη περίοδο, διεγείρουν την έκκριση κορτικοτροπίνης (ACTH) από την υπόφυση και γλυκοκορτικοειδών από τα επινεφρίδια. Αυτές οι δράσεις ενισχύονται από τοπικά προστανοειδή και από τον παράγοντα ενεργοποίησης των αιµοπεταλίων. Οι ίδιοι µεσολαβητές µπορούν να διεγείρουν το κεντρικό νοραδρενεργικό σύστηµα (υποµέλας τόπος) χυµικά ή µέσω του περιφερικού προσαγωγού και αυτόνοµου 36

37 νευρικού συστήµατος και έτσι µεταβάλλουν την ευαισθησία των ανοσιακών ιστικών στόχων στα γλυκοκορτικοειδή. Τα γλυκοκορτικοειδή απευθείας αναστέλλουν τους ανοσιακούς ιστικούς στόχους ενώ η CRH, η AVP, η ACTH και η β-ενδορφίνη έχουν πρωτίστως ανοσοενισχυτικούς ή/και προφλεγµονώδεις ρόλους. Τα νευροπεπτίδια παράγονται τοπικά από αισθητικές προσαγωγές ίνες, συµπαθητικά µεταγαγγλιονικά νεύρα και ανοσιακά κύτταρα. Το αυτόνοµο σύστηµα επηρεάζει τις ανοσιακά ρυθµιζόµενες φλεγµονώδεις αντιδράσεις µέσω ειδικών συµπαθητικών µεταγαγγλιονικών νεύρων, µέσω τοπικής έκκρισης προαγουσών τη φλεγµονή και αντιφλεγµονωδών ουσιών και χυµικά, µέσω κυκλοφορούντων κατεχολαµινών που καταστέλλουν τη δραστηριότητα των ΝΚ κυττάρων και διεγείρουν την έκκριση IL-6. Υπερβολική απόκριση του συστήµατος του stress στη φλεγµονή συνδέεται µε αντίσταση στις αυτοάνοσες και φλεγµονώδεις νόσους. Ανεπαρκής απόκριση του συστήµατος του stress στη φλεγµονή συνδέεται µε αυξηµένη ευαλωτότητα σε αυτάνοσες και φλεγµονώδεις νόσους. Η συνεχής γραµµή δείχνει διέγερση και η διακεκοµµένη αναστολή 12. Πράγµατι, τέτοιες ιδιότητες αναγνωρίστηκαν στους Fischer και Lewis επίµυες, σε δυο είδη επίµυων γνωστά για την αντίσταση (Fischer) ή την ευαλωτότητά τους (Lewis) στις φλεγµονώδεις νόσους 59. Η απαντητικότητα του ΥΥΕ άξονα σε φλεγµονώδες ερέθισµα είναι µειωµένη στους Lewis επίµυες ενώ είναι αυξηµένη στους Fischer επίµυες. Οι Lewis επίµυες είναι ευάλωτοι σε πειραµατικά προκαλούµενη φλεγµονώδη νόσο ενώ οι Fischer είναι ανθεκτικοί στην παραπάνω κατάσταση. Στους Lewis επίµυες, οι υποθαλαµικοί CRH νευρώνες αποκρίνονται φτωχά σε όλους τους διεγερτικούς νευροδιαβιβαστές 60 και η συνολική απόκριση του ΥΥΕ άξονα είναι µειωµένη. Αυτά τα ζώα έχουν χρονίως αυξηµένη την AVP και συµπεριφορά παρόµοια µε την άτυπη κατάθλιψη στους ανθρώπους, µία κατάσταση που χαρακτηρίζεται από χαµηλά επίπεδα έκκρισης υποθαλαµικής CRH. Υπάρχει παραλληλισµός των διαταραχών στους Lewis επίµυες µε διαταραχές που παρουσιάζονται σε ανθρώπους. Σε ασθενείς µε ενεργό ρευµατοειδή αρθρίτιδα έχουν σηµειωθεί χαµηλές ή φυσιολογικές συγκεντρώσεις στο πλάσµα ACTH και κορτιζόλης, παρά την αυξηµένη συγκέντρωση στο πλάσµα IL-1 και IL Παρόµοια µε τους Lewis επίµυες, οι ασθενείς αυτοί έχουν σταθερά αυξηµένη συγκέντρωση AVP στο πλάσµα. Οι φλεγµαίνουσες αρθρώσεις ασθενών µε ενεργό ρευµατοειδή αρθρίτιδα, όπως οι αρθρώσεις Lewis επίµυων µε αρθρίτιδα επαγώµενη 37

38 από πεπτιδογλυκάνες στρεπτοκοκκικού κυτταρικού τοιχώµατος, περιέχουν σηµαντικά αυξηµένες συγκεντρώσεις CRH. Οι παραπάνω διαταραχές δεν παρατηρούνται σε ασθενείς µε οστεοµυελίτιδα (φλεγµονώδης νόσος) ή εκφυλιστική οστεοαθρίτιδα. Ο παρακάτω πίνακας αναφέρεται σε παραδείγµατα διαταραχής του ΥΥΕ άξονα που αυξάνει την ευαλωτότητα σε αυτοάνοσες παθήσεις ή προκαλεί αυξηµένη ανοσιακή αντίδραση. Με δεδοµένο τις επιδράσεις σε συµπεριφορικό επίπεδο της CRH, δεν προκαλεί έκπληξη το ότι η κόπωση, η δυσθυµία, η ευερεθιστότητα ακόµα και η κατάθλιψη είναι συχνά ευρήµατα σε πολλές καταστάσεις µε χαµηλή CRH. 2.9.β Καταστάσεις συνδεόµενες µε καταστολή ή ενεργοποίηση ανοσιακής αρχής φλεγµονής µέσω διαταραχών ΥΥΕ άξονα ή των οργάνων στόχων 12 Καταστολή ανοσιακής αρχής φλεγµονώδους αντίδρασης Αυξηµένη δράση ΥΥΕ άξονα Σύνδροµο Cushing Χρόνιος αλκοολισµός Χρόνιο stress Υπερβολική σωµατ. άσκηση Κύηση Μοντέλο Fischer επίµυος Μελαγχολική κατάθλιψη Εναργοποίηση ανοσιακής αρχής φλεγµονώδους αντίδρασης Μειωµένη δράση ΥΥΕ άξονα Επινεφριδική ανεπάρκεια Άτυπη ή εποχιακή κατάθλιψη Χρόνια κόπωση ή Ινοµυαλγία Υποθυρεοειδισµός PTSD Μοντέλο Lewis επίµυος Στέρηση από νικοτίνη Μετά από κορτικοθεραπεία Επιλόχειος περίοδος Μετά από χρόνιο stress Ρευµατοειδής αρθρίτιδα Αντίσταση στα γλυκοκορτικοειδή Ρευµατοειδής αρθρίτιδα Κορτικοάντοχο άσθµα AIDS Εκφυλιστική οστεοαρθρίτιδα ΣΕΛ 38

39 2.10 ιαταραχές ιστικών στόχων γλυκοκορτικοειδών Υπερβολική φλεγµονώδης αντίδραση ανοσιακής αρχής µπορεί να προκληθεί από αντίσταση ιστών-στόχων στα γλυκοκορτικοειδή. Αυτός ο παθογενετικός µηχανισµός έχει προταθεί σε ορισµένες ασθένειες. Συγκεκριµένα, στη ρευµατοειδή αρθρίτιδα η συγκέντρωση των γλυκοκορτικοειδών υποδοχέων στα κυκλοφορούντα λευκοκύτταρα µειώνονται κατά 50% 62. Το φαινόµενο αυτό, δεν µπορεί να αποδοθεί στην υπερκορτιζολαιµία. Ακόµα και στο ανθεκτικό στη θεραπεία µε κορτικοειδή άσθµα υπάρχει λευκοκυτταρική αντίσταση στα γλυκοκορτικοειδή 63. Σε πολλούς ασθενείς µε τη διαταραχή αυτή, η συγγένεια των γλυκοκορτικοειδών µε τους υποδοχείς στα Τ λεµφοκύτταρα εµφανίζεται µειωµένη αλλά αναστρέψιµη. Σε ορισµένους από τους παραπάνω ασθενείς όµως, οι συγκεντρώσεις των γλυκοκορτικοειδών υποδοχέων σε όλους τους υποτύπους λευκοκυττάρων είναι µη αναστρέψιµα µειωµένες, προτείνοντας συγγενές σύνδροµο 64. Σε µερικούς ασθενείς µε AIDS τα λευκοκύτταρα εµφανίζουν σηµαντικά µειωµένη συγγένεια των γλυκοκορτικοειδών υποδοχέων τους για την κορτιζόλη Θεραπευτικές προοπτικές Τα γλυκοκορτικοειδή και οι παράγοντες που ενισχύουν τη δράση τους είναι επιλογές για τη θεραπεία ασθενών µε αυτοάνοσες φλεγµονώδεις παθήσεις. Με την ενίσχυση των δράσεων της υποθαλαµικής CRH, τα CRH εκκριτικά κύτταρα, οι CRH αγωνιστές ή οι ανταγωνιστές της πρωτεΐνης δέσµευσης της CRH, που διαπερνούν τον αιµατοεγκεφαλικό φραγµό, µπορούν να αναχαιτίσουν τη φλεγµονώδη νόσο σε ασθενείς µε υπολειτουργικό ΥΥΕ άξονα. Ταυτόχρονα, αυτοί οι παράγοντες µπορούν να µειώσουν συµπτώµατα από το ΚΝΣ που προκαλούνται από ανεπάρκεια της CRH 13,14. Ανταγωνιστές της ουσίας Ρ που διαπερνούν τον αιµατοεγκεφαλικό φραγµό αναµένεται να αντιστρέψουν την καταστολή CRH που συµβαίνει σε χρόνιες φλεγµονώδεις καταστάσεις. Παράλληλα, αυτοί, αναµένεται να δρουν σαν τοπικοί αντιφλεγµονώδεις παράγοντες. Ανταγωνιστές των προαγουσών τη φλεγµονή πεπτιδίων µπορούν να ελέγξουν φλεγµονώδεις παθήσεις ή διαδικασίες στις οποίες τα πεπτίδια 39

Φλεγμονή. Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ

Φλεγμονή. Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Φλεγμονή Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Μη ειδική ανοσολογική άμυνα ΑΝΑΤΟΜΙΚΟΙ ΦΡΑΓΜΟΙ Φυσικοί: δέρμα, βλεννογόνοι, βλέννα, βήχας Χημικοί: λυσοζύμη, αντιμικροβιακά

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΚΑΙ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΣΤΙΣ ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΕΣ. Πόλη Ημερομηνία Ώρα Αίθουσα. Ναύπακτος 9 Μαρτίου 2013 6 μμ Παπαχαραλάμπειος

ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΚΑΙ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΣΤΙΣ ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΕΣ. Πόλη Ημερομηνία Ώρα Αίθουσα. Ναύπακτος 9 Μαρτίου 2013 6 μμ Παπαχαραλάμπειος ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΚΑΙ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΣΤΙΣ ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Πόλη Ημερομηνία Ώρα Αίθουσα Ναύπακτος 9 Μαρτίου 2013 6 μμ Παπαχαραλάμπειος ΤΙΤΛΟΣ: Η Σημασία του στρες και του ύπνου στη ζωή του/της

Διαβάστε περισσότερα

Αυτοάνοσα νοσήματα. Χ.Μ. Μουτσόπουλος

Αυτοάνοσα νοσήματα. Χ.Μ. Μουτσόπουλος Αυτοάνοσα νοσήματα Χ.Μ. Μουτσόπουλος Καθηγητής Παθολογίας στην Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών Η έγκαιρη αντιμετώπιση αποτελεί «κλειδί» για τον έλεγχο των αυτοάνοσων ασθενειών- της μεγάλης αυτής κατηγορίας

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΤΤΑΡΙΚΕΣ ΑΝΟΣΟΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: Ενεργοποίηση των Τ κυττάρων από τους µικροοργανισµούς. Οι φάσεις των Τ κυτταρικών απαντήσεων

ΚΥΤΤΑΡΙΚΕΣ ΑΝΟΣΟΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: Ενεργοποίηση των Τ κυττάρων από τους µικροοργανισµούς. Οι φάσεις των Τ κυτταρικών απαντήσεων ΚΥΤΤΑΡΙΚΕΣ ΑΝΟΣΟΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: Ενεργοποίηση των Τ κυττάρων από τους µικροοργανισµούς Οι φάσεις των Τ κυτταρικών απαντήσεων Αναγνώριση του αντιγόνου και συνδιέγερση Αναγνώριση πεπτιδίων συνδεδεµένων µε το

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΩΡΙΑ 3 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. ΚΥΤΤΑΡΟΚΙΝΕΣ ή ΚΥΤΤΟΚΙΝΕΣ Dr ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

ΘΕΩΡΙΑ 3 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. ΚΥΤΤΑΡΟΚΙΝΕΣ ή ΚΥΤΤΟΚΙΝΕΣ Dr ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΘΕΩΡΙΑ 3 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΥΤΤΑΡΟΚΙΝΕΣ ή ΚΥΤΤΟΚΙΝΕΣ Dr ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Είδαμε ότι οι ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΜΗ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΝΟΣΙΑΣ είναι 1. Ανατομικοί φραγμοί - Δέρμα - Βλεννώδεις

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΜΑΝΩΛΙΑ ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΣΤΕΛΛΑ ΠΑΝΑΓΟΥΛΗ ΕΥΗ ΡΕΜΕΔΙΑΚΗ

ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΜΑΝΩΛΙΑ ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΣΤΕΛΛΑ ΠΑΝΑΓΟΥΛΗ ΕΥΗ ΡΕΜΕΔΙΑΚΗ ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΜΑΝΩΛΙΑ ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΣΤΕΛΛΑ ΠΑΝΑΓΟΥΛΗ ΕΥΗ ΡΕΜΕΔΙΑΚΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Το στρες Πρώτη νευροενδοκρινολογική απάντηση Δεύτερη νευροενδοεκρινολογική απάντηση Ο υποθάλαμος Κορτιζόλη

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες και καρδιαγγειακά νοσήματα. Κ. Γαργάνη, Δ. Παπαδοπούλου, Κ. Καραγιαννάκη: Αιμοδυναμικό Εργαστήριο «ΓΝ Γ.

Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες και καρδιαγγειακά νοσήματα. Κ. Γαργάνη, Δ. Παπαδοπούλου, Κ. Καραγιαννάκη: Αιμοδυναμικό Εργαστήριο «ΓΝ Γ. Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες και καρδιαγγειακά νοσήματα Κ. Γαργάνη, Δ. Παπαδοπούλου, Κ. Καραγιαννάκη: Αιμοδυναμικό Εργαστήριο «ΓΝ Γ. Παπανικολάου» Η καρδιά αποτελεί το κέντρο της νόησης και των συναισθημάτων

Διαβάστε περισσότερα

Διαχειρίζομαι το στρες, απολαμβάνω τη ζωή!!! Πίζγα Ασπασία, Ψυχολόγος MSc Διαχείριση του Στρες & Προαγωγή Υγείας

Διαχειρίζομαι το στρες, απολαμβάνω τη ζωή!!! Πίζγα Ασπασία, Ψυχολόγος MSc Διαχείριση του Στρες & Προαγωγή Υγείας Διαχειρίζομαι το στρες, απολαμβάνω τη ζωή!!! Πίζγα Ασπασία, Ψυχολόγος MSc Διαχείριση του Στρες & Προαγωγή Υγείας Ας ξεκινήσουμε με ένα σύντομο τεστ Για κάθε δήλωση που συμφωνείτε προσθέτετε 1 βαθμό. 1.

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Ανοσολογία Επίκτητη Ανοσία I. Σωτήρης Ζαρογιάννης Επίκ. Καθηγητής Φυσιολογίας Εργαστήριο Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ.

Εισαγωγή στην Ανοσολογία Επίκτητη Ανοσία I. Σωτήρης Ζαρογιάννης Επίκ. Καθηγητής Φυσιολογίας Εργαστήριο Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ. Εισαγωγή στην Ανοσολογία Επίκτητη Ανοσία I Σωτήρης Ζαρογιάννης Επίκ. Καθηγητής Φυσιολογίας Εργαστήριο Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ. 14/10/2016 Φυσιολογία Συστημάτων Ακαδημαϊκό Ετος 2016-2017 Γενικά στοιχεία

Διαβάστε περισσότερα

Φλοιοτρόπος ορμόνη ή Κορτικοτροπίνη (ACTH) και συγγενή πεπτίδια

Φλοιοτρόπος ορμόνη ή Κορτικοτροπίνη (ACTH) και συγγενή πεπτίδια ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ Φλοιοτρόπος ορμόνη ή Κορτικοτροπίνη (ACTH) και συγγενή πεπτίδια 39 αμινοξέα Μ.Β. 4500 προοπιομελανοκορτίνη(pomc) 1. κορτικοτροπίνη (ACTH), 2. β λιποτροφίνη (β LPH), 3. γ λιποτροφίνη (γ LPH),

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ ΚΟΡΤΙΖΟΛΗ

ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ ΚΟΡΤΙΖΟΛΗ ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ ΚΟΡΤΙΖΟΛΗ Μεταβολισμός της κορτιζόλης Η κορτιζόλη μεταβολίζεται στο ήπαρ. Στην συνέχεια οι μεταβολίτες συζευγνύνται με γλυκουρονιδικές και θειικές ομάδες, γίνονται υδατοδιαλυτά, εισέρχονται

Διαβάστε περισσότερα

χρόνιου πόνου κι των συναισθημάτων. Μάλιστα, μεγάλο μέρος αυτού

χρόνιου πόνου κι των συναισθημάτων. Μάλιστα, μεγάλο μέρος αυτού Το μαιτεχμιακό σύστημα συνδέεται με τμήματα του μετωπιαίου κι κροταφικού λοβού ( τμήματα των εγκεφαλικών ημισφαιρίων,ονομασμένα σύμφωνα με το κρανιακό οστό που τα καλύπτει). Το ίδιο σχετίζεται με τον έλεγχο

Διαβάστε περισσότερα

Μοριακή κυτταρική βιοχημεία Ανοσοποιητικό σύστημα

Μοριακή κυτταρική βιοχημεία Ανοσοποιητικό σύστημα Μοριακή κυτταρική βιοχημεία Ανοσοποιητικό σύστημα κωδικός μαθήματος: ETY-335 Χειμερινό εξάμηνο 2014 / 2015 Μαρία Χατζηνικολαΐδου mchatzin@materials.uoc.gr Έμφυτο και προσαρμοστικό ανοσοποιητικό σύστημα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΟΝΟΚΛΩΝΙΚΑ ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ ΕΜΒΟΛΙΑ. Εργαστήριο Γενετικής, ΓΠΑ

ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΟΝΟΚΛΩΝΙΚΑ ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ ΕΜΒΟΛΙΑ. Εργαστήριο Γενετικής, ΓΠΑ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΟΝΟΚΛΩΝΙΚΑ ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ ΕΜΒΟΛΙΑ Στάδια μικροβιακής λοίμωξης δημιουργία αποικίας σε εξωτερική επιφάνεια διείσδυση στον οργανισμό τοπική μόλυνση συστηματική (γενικευμένη) μόλυνση H σημασία

Διαβάστε περισσότερα

11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ

11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ 11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ Στον ανθρώπινο οργανισμό υπάρχουν δύο είδη αδένων, οι εξωκρινείς και οι ενδοκρινείς. Οι εξωκρινείς (ιδρωτοποιοί αδένες, σμηγματογόνοι αδένες κ.ά.) εκκρίνουν το προϊόν τους στην επιφάνεια

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 3ο ΜΕΡΟΣ Γ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΕΣ

ΜΑΘΗΜΑ 3ο ΜΕΡΟΣ Γ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΕΣ ΜΑΘΗΜΑ 3ο ΜΕΡΟΣ Γ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΕΣ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΕΣ Ορίζουμε ως διαβιβαστή μια ουσία που απελευθερώνεται από έναν νευρώνα σε μια σύναψη και που επηρεάζει ένα άλλο κύτταρο, είτε έναν νευρώνα είτε ένα κύτταρο

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΜΟΝΑΔΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Β'ΠΡΟΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Θ.

ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΜΟΝΑΔΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Β'ΠΡΟΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Θ. ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΜΟΝΑΔΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Β'ΠΡΟΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Θ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΠΟΥΛΟΣ 1 ΙΕΡΙΛΗΨΗ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ ΒΙΟΛΟΓΟΣ: ΕΡΙΦΥΛΗ ΚΥΡΙΑΖΗ

Διαβάστε περισσότερα

Νοσος Cushing Μάθετε περισσότερα

Νοσος Cushing Μάθετε περισσότερα Journalist Handbook 1 Πληροφορίες για Δημοσιογράφους Νοσος Cushing Μάθετε περισσότερα Νοσος Cushing 3 TΙ ΕΙΝΑΙ Η ΝΟΣΟΣ CUSHING; Πριν μιλήσουμε για τη Νόσο Cushing, θα πρέπει να κατανοήσουμε την ασθένεια

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΑΣΘΕΝΕΙΣ

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΔΕΙΚΤΗΣ STRESS ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΩΝ (ASI) Τα επινεφρίδια είναι δυο µικροί αδένες. Βρίσκονται πάνω από τα νεφρά και ο καθένας τους ζυγίζει 3 έως 5 γραµµάρια. Τους χαρακτηρίζει ο γοργός

Διαβάστε περισσότερα

Aποµυελινωτικά νοσήµατα Γεώργιος Καρκαβέλας Καθηγητής Παθολογικής

Aποµυελινωτικά νοσήµατα Γεώργιος Καρκαβέλας Καθηγητής Παθολογικής Aποµυελινωτικά νοσήµατα Γεώργιος Καρκαβέλας Καθηγητής Παθολογικής Ανατοµικής ΑΠΘ ΑΠΟΜΥΕΛΙΝΩΣΗ καταστροφή µυελίνης αποκλείονται παθολογικές καταστάσεις από αποτυχία σχηµατισµού µυελίνης (δυσµυελίνωση) ή

Διαβάστε περισσότερα

ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ

ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΗ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΠΑΙΔΩΝ «Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ» ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ Γιώργος Γιαννακόπουλος, Ειδ. Παιδοψυχίατρος Στρογγυλό Τραπέζι: «Οι διάφορες διαστάσεις της Διασυνδετικής-

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΤΟΚΙΝΕΣ, ΜΥΟΚΙΝΕΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ Χαρά Κ. Δελή, PhD

ΚΥΤΟΚΙΝΕΣ, ΜΥΟΚΙΝΕΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ Χαρά Κ. Δελή, PhD Σχολή Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΚΥΤΟΚΙΝΕΣ, ΜΥΟΚΙΝΕΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ Χαρά Κ. Δελή, PhD Εργαστήριο Φυσιολογίας, Βιοχημείας και Διατροφής της Άσκησης Σχολή Επιστήμης Φυσικής

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Ανοσολογία

Εισαγωγή στην Ανοσολογία Εισαγωγή στην Ανοσολογία ρ. Γιώργος Κρασιάς Ινστιτούτο Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου Τµήµα Μοριακής Ιολογίας Τι είναι το Ανοσοποιητικό Σύστηµα (ΑΣ)? Το ΑΣ (Immune System) είναι ένα σύστηµα άµυνας του

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ. Οι ρυθμιστές του οργανισμού

ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ. Οι ρυθμιστές του οργανισμού ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ Οι ρυθμιστές του οργανισμού Είδη αδένων στον άνθρωπο o Εξωκρινείς αδένες: εκκρίνουν το προϊόν τους μέσω εκφορητικού πόρου είτε στην επιφάνεια του σώματος (π.χ. ιδρωτοποιοί και σμηγματογόνοι

Διαβάστε περισσότερα

Dr ΣΑΡΡΗΣ Ι. - αµ. επ. καθηγ. ΑΒΡΑΜΙ ΗΣ Α. ενδοκρινολόγοι. gr

Dr ΣΑΡΡΗΣ Ι. - αµ. επ. καθηγ. ΑΒΡΑΜΙ ΗΣ Α. ενδοκρινολόγοι.  gr Dr ΣΑΡΡΗΣ Ι. - αµ. επ. καθηγ. ΑΒΡΑΜΙ ΗΣ Α. ενδοκρινολόγοι ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κατά τη διάρκεια υποσιτισµού ή βαριάς µη θυρεοειδικής νόσου, παρατηρούνται µεταβολές των επιπέδων των θυρεοειδικών ορµονών στο αίµα, που

Διαβάστε περισσότερα

Βασικές Αρχές Ενδοκρινολογίας

Βασικές Αρχές Ενδοκρινολογίας Βασικές Αρχές Ενδοκρινολογίας Εισαγωγικό μάθημα Νικόλαος Κατσιλάμπρος Καθηγητής Παθολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών σε συνεργασία με την ιατρό και υποψήφια διδάκτορα Χρυσή Χ. Κολιάκη Η Ενδοκρινολογία είναι

Διαβάστε περισσότερα

Ερωτήµατα προς απάντηση

Ερωτήµατα προς απάντηση Κεφ. 9. Ανοσιακή ανοχή και αυτοανοσία: Η διάκριση εαυτού-ξένου και οι διαταραχές της Ερωτήµατα προς απάντηση Πως διατηρεί το ανοσοποιητικό σύστηµα τηµη απαντητικότητα σε εαυτά αντιγόνα (=ανοχή); Ποιοι

Διαβάστε περισσότερα

Μοντέλα Υγείας. Βασικές Αρχές Βιοϊατρικού Μοντέλου. Θετικές επιπτώσεις Βιοϊατρικής προσέγγισης. 2 Βασικές Ιδεολογίες για Υγεία & Αρρώστια

Μοντέλα Υγείας. Βασικές Αρχές Βιοϊατρικού Μοντέλου. Θετικές επιπτώσεις Βιοϊατρικής προσέγγισης. 2 Βασικές Ιδεολογίες για Υγεία & Αρρώστια ΜΟΝΤΕΛΑ ΥΓΕΙΑΣ-ΑΣΘΕΝΕΙΑΣ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΑΡΡΩΣΤΙΑΣ 2 Βασικές Ιδεολογίες για Υγεία & Αρρώστια Μοντέλα Υγείας Βιοιατρικό Μοντέλο Ολιστικό, Βιοψυχοκοινωνικό Μοντέλο Αρχαία Ελλάδα (Ιπποκράτης 400π.Χ.)

Διαβάστε περισσότερα

Μεταιχμιακό Σύστημα του Εγκεφάλου

Μεταιχμιακό Σύστημα του Εγκεφάλου Μεταιχμιακό Σύστημα του Εγκεφάλου Άρθρο του ΧΑΡΑΛΑΜΠΟY ΤΙΓΓΙΝΑΓΚΑ, MT, CST, MNT Το μεταιχμιακό σύστημα ελέγχει το κύκλωμα του χρόνιου πόνου και των συναισθημάτων, ενώ συνδέεται με τα βαθύτερα τμήματα του

Διαβάστε περισσότερα

Η νόσος του Parkinson δεν είναι µόνο κινητική διαταραχή. Έχει υπολογισθεί ότι µέχρι και 50% των ασθενών µε νόσο Πάρκινσον, µπορεί να βιώσουν κάποια

Η νόσος του Parkinson δεν είναι µόνο κινητική διαταραχή. Έχει υπολογισθεί ότι µέχρι και 50% των ασθενών µε νόσο Πάρκινσον, µπορεί να βιώσουν κάποια ρ ZΩΗ ΚΑΤΣΑΡΟΥ Νευρολόγος ιευθύντρια ΕΣΥ Η νόσος του Parkinson δεν είναι µόνο κινητική διαταραχή. Έχει υπολογισθεί ότι µέχρι και 50% των ασθενών µε νόσο Πάρκινσον, µπορεί να βιώσουν κάποια µορφή κατάθλιψης,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Ιδιωτικό Γενικό Λύκειο Όνομα: Ημερομηνία:./04/2014 ΤΑΞΗ : A Λυκείου ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ 1 ο ΘΕΜΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11: Ενδοκρινείς αδένες ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

Επίπεδα λεπτίνης και γκρελίνης σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2 πριν και 6 μήνες μετά την έναρξη ινσουλινοθεραπείας

Επίπεδα λεπτίνης και γκρελίνης σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2 πριν και 6 μήνες μετά την έναρξη ινσουλινοθεραπείας Επίπεδα λεπτίνης και γκρελίνης σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2 πριν και 6 μήνες μετά την έναρξη ινσουλινοθεραπείας Ν. Κατσίκη[1], Α. Γκοτζαμάνη-Ψαρράκου[2], Φ. Ηλιάδης[1], Τρ. Διδάγγελος[1], Ι. Γιώβος[3],

Διαβάστε περισσότερα

Παράρτημα I Επιστημονικά πορίσματα και λόγοι για την τροποποίηση των όρων άδειας(-ών) κυκλοφορίας

Παράρτημα I Επιστημονικά πορίσματα και λόγοι για την τροποποίηση των όρων άδειας(-ών) κυκλοφορίας Παράρτημα I Επιστημονικά πορίσματα και λόγοι για την τροποποίηση των όρων άδειας(-ών) κυκλοφορίας Επιστημονικά πορίσματα Λαμβάνοντας υπόψη την έκθεση αξιολόγησης της PRAC σχετικά με την (τις) Έκθεση(-εις)

Διαβάστε περισσότερα

Ατυπία Υπερπλασία- Δυσπλασία. Κίττυ Παυλάκη

Ατυπία Υπερπλασία- Δυσπλασία. Κίττυ Παυλάκη Ατυπία Υπερπλασία- Δυσπλασία Κίττυ Παυλάκη Jeanne Calment Κάπνιζε µέχρι τα 117 Πέθανε στα 122 Η σωστή λειτουργία των οργανισµών απαιτεί τη δυνατότητα προσαρµογής των κυττάρων και κατά συνέπεια και των

Διαβάστε περισσότερα

2 Ο ΜΑΘΗΜΑ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

2 Ο ΜΑΘΗΜΑ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ 2 Ο ΜΑΘΗΜΑ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΜΗ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΝΟΣΙΑΣ 1. Ανατομικοί φραγμοί - Δέρμα - Βλεννώδεις μεμβράνες 2. Φυσιολογικοί φραγμοί

Διαβάστε περισσότερα

11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ

11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ 11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ Στον ανθρώπινο οργανισμό υπάρχουν δύο είδη αδένων, οι εξωκρινείς και οι ενδοκρινείς. Οι εξωκρινείς (ιδρωτοποιοί αδένες, σμηγματογόνοι αδένες κ.ά.) εκκρίνουν το προϊόν τους στην επιφάνεια

Διαβάστε περισσότερα

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Φ.Ν. Σκοπούλη Καθηγήτρια τον Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Αθηνών συστηματικός ερυθηματώδης λύκος θεωρείται η κορωνίδα των αυτοάνοσων

Διαβάστε περισσότερα

όλοι αναπνευστική οδός στομάχι στόμα

όλοι αναπνευστική οδός στομάχι στόμα κεράτινη στιβάδα περιέχει σμήγμα λιπαρά οξέα Μηχανισμοί που παρεμποδίζουν την είσοδο Δέρμα περιέχει ιδρώτας φυσιολογική μικροχλωρίδα λυσοζύμη γαλακτικό οξύ μικροοργανισμών Βλεννογόνοι όλοι αναπνευστική

Διαβάστε περισσότερα

Εγκέφαλος-Αισθητήρια Όργανα και Ορμόνες. Μαγδαληνή Γκέιτς Α Τάξη Γυμνάσιο Αμυγδαλεώνα

Εγκέφαλος-Αισθητήρια Όργανα και Ορμόνες. Μαγδαληνή Γκέιτς Α Τάξη Γυμνάσιο Αμυγδαλεώνα Εγκέφαλος-Αισθητήρια Όργανα και Ορμόνες O εγκέφαλος Ο εγκέφαλος είναι το κέντρο ελέγχου του σώματος μας και ελέγχει όλες τις ακούσιες και εκούσιες δραστηριότητες που γίνονται μέσα σε αυτό. Αποτελεί το

Διαβάστε περισσότερα

Γνωριμία με τα αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα

Γνωριμία με τα αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα Γνωριμία με τα αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα Αντώνης Φανουριάκης Μονάδα Ρευματολογίας και Κλινικής Ανοσολογίας Δ Πανεπιστημιακή Παθολογική Κλινική Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο «Αττικόν» Αθήνα, 01/02/2016

Διαβάστε περισσότερα

Αλκοόλ, Εθεβεία & Εγκέθαλορ. Γιώργος Παναγής Πανεπιστήμιο Κρήτης Τμήμα Ψυχολογίας Εργαστήριο Νευροεπιστημών & Συμπεριφοράς

Αλκοόλ, Εθεβεία & Εγκέθαλορ. Γιώργος Παναγής Πανεπιστήμιο Κρήτης Τμήμα Ψυχολογίας Εργαστήριο Νευροεπιστημών & Συμπεριφοράς Αλκοόλ, Εθεβεία & Εγκέθαλορ Γιώργος Παναγής Πανεπιστήμιο Κρήτης Τμήμα Ψυχολογίας Εργαστήριο Νευροεπιστημών & Συμπεριφοράς Κατανάλωση οινοπνευματωδών στους Έλληνες μαθητές (2011) Στην Ελλάδα, τα αγόρια

Διαβάστε περισσότερα

Χρόνια φλεγμονή. Βαλεντίνη Τζιούφα-Ασημακοπούλου. Νοέμβριος 2018

Χρόνια φλεγμονή. Βαλεντίνη Τζιούφα-Ασημακοπούλου. Νοέμβριος 2018 Χρόνια φλεγμονή Βαλεντίνη Τζιούφα-Ασημακοπούλου Νοέμβριος 2018 Οξεία φλεγμονή Ταχεία εισβολή και λύση Εξιδρωματικά στοιχεία Πολυμορφοπύρηνα Χρόνια φλεγμονή Ύπουλη εισβολήπαρατεταμένη πορείαβραδεία λύση

Διαβάστε περισσότερα

είναι τα αυτοάνοσα νοσήματα

είναι τα αυτοάνοσα νοσήματα είναι τα αυτοάνοσα νοσήματα Χ.Μ. Μουτσόπουλος Καθηγητής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών ο ανοσολογικό (αμυντικό) σύστημα έχει σκοπό την προστασία του οργανισμού από ξένους εισβολείς, όπως είναι τα

Διαβάστε περισσότερα

Ν. Κατσίκη[1], Α. Γκοτζαμάνη-Ψαρράκου[2], Φ. Ηλιάδης[1], Τρ. Διδάγγελος[1], Ι. Γιώβος[3], Δ. Καραμήτσος[1]

Ν. Κατσίκη[1], Α. Γκοτζαμάνη-Ψαρράκου[2], Φ. Ηλιάδης[1], Τρ. Διδάγγελος[1], Ι. Γιώβος[3], Δ. Καραμήτσος[1] Ολόγοςλεπτίνης/αδιπονεκτίνης ως ανεξάρτητος προγνωστικός παράγοντας 10ετούς καρδιαγγειακού κινδύνου σε ινσουλινοθεραπευόμενους ασθενείς με διαβήτη τύπου 2 Ν. Κατσίκη[1], Α. Γκοτζαμάνη-Ψαρράκου[2], Φ. Ηλιάδης[1],

Διαβάστε περισσότερα

Επίκτητη Ανοσιακή Απάντηση (χυμικό σκέλος) Β λεμφοκύτταρα

Επίκτητη Ανοσιακή Απάντηση (χυμικό σκέλος) Β λεμφοκύτταρα Επίκτητη Ανοσιακή Απάντηση (χυμικό σκέλος) Β λεμφοκύτταρα φυσική ή μη ειδική ανοσία δεν απαιτεί προηγούμενη έκθεση στο παθογόνο και δεν διαθέτει μνήμη. σε επίκτητη ή ειδική ανοσία χυμική ανοσία με παραγωγή

Διαβάστε περισσότερα

Μειώστε τον κίνδυνο για πρόωρο θάνατο µε τα Ωµέγα-3

Μειώστε τον κίνδυνο για πρόωρο θάνατο µε τα Ωµέγα-3 Μειώστε τον κίνδυνο για πρόωρο θάνατο µε τα Ωµέγα-3 Για χρόνια, οι καταναλωτές µαθαίνουν για τα οφέλη της µείωσης των καρδιαγγειακών παθήσεων µε τη λήψη ωµέγα-3 λιπαρών οξέων. Αυτή η άποψη έχει επικρατήσει,

Διαβάστε περισσότερα

Θέµατα Πανελληνίων Βιολογίας Γ.Π Άµυνα - Ανοσία

Θέµατα Πανελληνίων Βιολογίας Γ.Π Άµυνα - Ανοσία 2012 Α2. Τα φαγοκύτταρα παράγονται α. στο νωτιαίο µυελό β. στο θύµο αδένα γ. στους λεµφαδένες δ. στον ερυθρό µυελό των οστών. Α3. Το συµπλήρωµα και η προπερδίνη συµβάλλουν στην καταπολέµηση α. των ιών

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΜΥΟΚΑΡ ΙΑΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΜΕΤΑ ΤΟ ΕΜΦΡΑΓΜΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑ Α

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΜΥΟΚΑΡ ΙΑΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΜΕΤΑ ΤΟ ΕΜΦΡΑΓΜΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑ Α ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΜΥΟΚΑΡ ΙΑΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΜΕΤΑ ΤΟ ΕΜΦΡΑΓΜΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑ Α ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΚΩΛΕΤΤΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΠΑΛΟΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΠΑΛΤΟΓΙΑΝΝΗΣ ΗΜΗΤΡΙΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙ ΗΣ ΜΑΡΙΑ ΑΓΓΕΛΑΚΗ ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΒΛΑΧΟΣ ΑΓΑΘΟΚΛΕΙΑ ΜΗΤΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχονευροανοσολογία: Η Ανοσολογία στην Ψυχιατρική

Ψυχονευροανοσολογία: Η Ανοσολογία στην Ψυχιατρική Ψυχονευροανοσολογία: Η Ανοσολογία στην Ψυχιατρική Χρυσούλα Κ. Νικολάου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Βιοπαθολογίας και Νευροανοσολογίας Η ψυχο νευρο ανοσολογία αποτελεί τη βάση της νεότερης θεώρησης της συσχέτισης

Διαβάστε περισσότερα

Γενικές αρχές της φυσιολογίας του ενδοκρινικού συστήµατος. Επικοινωνία & Συντονισµός των λειτουργιών του σώµατος

Γενικές αρχές της φυσιολογίας του ενδοκρινικού συστήµατος. Επικοινωνία & Συντονισµός των λειτουργιών του σώµατος Γενικές αρχές της φυσιολογίας του ενδοκρινικού συστήµατος Επικοινωνία & Συντονισµός των λειτουργιών του σώµατος Το νευρικό & το ενδοκρινικό σύστηµα δρουν σε συνεργασία ή ανεξάρτητα Εσωτερικά & εξωτερικά

Διαβάστε περισσότερα

Ρόλος των βακτηριακών λιποπολυσακχαριτών στη Νόσο Alzheimer

Ρόλος των βακτηριακών λιποπολυσακχαριτών στη Νόσο Alzheimer 10 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου Alzheimer και Συγγενών Διαταραχών και 2 ο Μεσογειακό Συνέδριο Νευροεκφυλιστικών Νοσημάτων Παρασκευή, 3/2/2017 Ρόλος των βακτηριακών λιποπολυσακχαριτών στη Νόσο Alzheimer

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΝΝΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ KAI ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Νικόλαος Χ. Σύρμος ANAΠΑΡΑΓΩΓΗ Ο άνθρωπος αναπαράγεται με αμφιγονική αναπαραγωγή. Δύο γαμετικά κύτταρα,το ωάριο (θηλυκό)

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΨΧ 00)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΨΧ 00) ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΨΧ 00) Πέτρος Ρούσσος ΔΙΑΛΕΞΗ 8 ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ Στρεσογόνοι παράγοντες στην καθημερινή ζωή. Προσωπικά γεγονότα και μικρές ενοχλήσεις που μας εκνευρίζουν καθημερινά. Th H l Ri h

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟ STRESS STRESS: ΠΙΕΣΗ

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟ STRESS STRESS: ΠΙΕΣΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟ STRESS STRESS: ΠΙΕΣΗ Στρεσσογόνος παράγοντας Οτιδήποτε κάνει τον άνθρωπο να βιώνει στρες Είναι μια αλλαγή στην ομοιόσταση του ατόμου Παράγοντες που προκαλούν στρες Ενδογενείς Εξωγενείς Ενδογενείς

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ. ΚΕ 0918 «Βιοχημική Αξιολόγηση Αθλητών»

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ. ΚΕ 0918 «Βιοχημική Αξιολόγηση Αθλητών» ΕΠΕΑΕΚ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ Τ.Ε.Φ.Α.Α.ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΚΕ 0918 «Βιοχημική Αξιολόγηση Αθλητών»

Διαβάστε περισσότερα

gr

gr Η µετά τοκετό θυρεοειδίτιδα είναι ένα σύνδροµο προσωρινής ή µόνιµης διαταραχής της λειτουργίας του θυρεοειδούς που εµφανίζεται τον πρώτο χρόνο µετά τον τοκετό και οφείλεται σε αυτοάνοση καταστροφή του

Διαβάστε περισσότερα

ANOΣΟΓΗΡΑΝΣΗ. Ιωάννα Οικονοµίδου. Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ιατρικής Πανεπιστηµίου Αθηνών

ANOΣΟΓΗΡΑΝΣΗ. Ιωάννα Οικονοµίδου. Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ιατρικής Πανεπιστηµίου Αθηνών ANOΣΟΓΗΡΑΝΣΗ Ιωάννα Οικονοµίδου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ιατρικής Πανεπιστηµίου Αθηνών Το ανοσιακό σύστηµα θεωρείται αποφασιστικός παράγοντας για την διατήρηση της υγείας και την επιβίωση στους ηλικιωµένους

Διαβάστε περισσότερα

Επιστημονικά Δεδομένα για τη βιοχημική δράση της αντιοξειδωτικής Βιταμίνης C.

Επιστημονικά Δεδομένα για τη βιοχημική δράση της αντιοξειδωτικής Βιταμίνης C. Βιταμίνη C - Ενισχύει το ανοσοποιητικό με 20 διαφορετικούς τρόπους - ΚΑΛΑΜΠΑΚΑ CITY KALAMP Επιστημονικά Δεδομένα για τη βιοχημική δράση της αντιοξειδωτικής Βιταμίνης C. Η βιταμίνη C, γνωστή και ως ασκορβικό

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΥΠΟΦΥΣΗΣ

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΥΠΟΦΥΣΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η υπόφυση είναι ένας μεγάλης σημασίας ενδοκρινής αδένας, που ρυθμίζεται από τον υποθάλαμο και βρίσκεται στη βάση του εγκεφάλου, πίσω από τη μύτη και στο ύψος των ματιών, σε μία περιοχή που λέγεται

Διαβάστε περισσότερα

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΜΗΤΑΛΑΣ ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΜΗΤΑΛΑΣ ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1.3 : ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΜΥΝΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΝΟΣΙΑΣ ΘΕΜΑ 1 Χαρακτηρίστε τις προτάσεις ως σωστές ή λανθασµένες. 1. Οι βλεννογόνοι

Διαβάστε περισσότερα

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΣΘΕΝ-Ν ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤ-ΠΙΣΗ

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΣΘΕΝ-Ν ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤ-ΠΙΣΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΣΘΕΝ-Ν ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤ-ΠΙΣΗ ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΟΥ ΦΑΝΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΑ Τ.Ε. Β Γ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η στεφανιαία µονάδα είναι ένας χώρος

Διαβάστε περισσότερα

Εφαρμοσμένη Διατροφική Ιατρική

Εφαρμοσμένη Διατροφική Ιατρική Γλωσσάρι για το Μάθημα της Διατροφικής Ιατρικής Λιπαρά οξέα: περιέχουν μακριές αλυσίδες μορίων που αποτελούν σχεδόν όλο το σύμπλεγμα λιπιδίων τόσο για τα ζωικά όσο και για τα φυτικά λίπη. Αν αποκοπούν

Διαβάστε περισσότερα

Συστήματα επικοινωνίας Ανθρωπίνου σώματος. ενδοκρινολογικό νευρικό σύστημα

Συστήματα επικοινωνίας Ανθρωπίνου σώματος. ενδοκρινολογικό νευρικό σύστημα Κύτταρο Το κύτταρο αποτελείται από μέρη τα οποία έχουν συγκεκριμένη δομή και επιτελούν μία συγκεκριμένη λειτουργία στην όλη οργάνωση του κυττάρου. Δομή κυτταροπλασματικής μεμβράνης Συστήματα επικοινωνίας

Διαβάστε περισσότερα

Μέρος Ι Υπερβολικό άγχος;

Μέρος Ι Υπερβολικό άγχος; Μέρος Ι Υπερβολικό άγχος; Η Ellie δεν είχε καλή επίδοση στο µάθηµα Φυσιολογίας παρά τις προσπάθειές της: µελέτησε πριν και µετά τις παραδόσεις, διάβασε και καθαρόγραψε τις σηµειώσεις της, Μελέτησε µε την

Διαβάστε περισσότερα

MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΟΡΜΟΝΕΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ. ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C.

MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΟΡΜΟΝΕΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ. ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C. MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΟΡΜΟΝΕΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C.S Αδένες Έκκρισης Ορμονών Υπόφυση Θυρεοειδής Αδένας Παραθυροειδείς

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Ψυχιατρική Φίλιππος Γουρζής

Εισαγωγή στην Ψυχιατρική Φίλιππος Γουρζής Εισαγωγή στην Ψυχιατρική Φίλιππος Γουρζής Απαρτιωμένη Διδασκαλία Εισαγωγή στην Ψυχιατρική 21 ος αιώνας μεγάλη πρόοδος των συναφών επιστημών: Νευροεπιστήμες, Ψυχολογία, Κοινωνιολογία Προηγήθηκε περίοδος

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο

Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο ΤΖΙΝΕΒΗ ΜΥΡΤΩ - ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΟΥ ΦΑΝΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΕΣ Τ.Ε. Β & Γ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η καρδιακή ανεπάρκεια

Διαβάστε περισσότερα

ITP Ιδιοπαθής/ αυτοάνοση θρομβοπενική πορφύρα

ITP Ιδιοπαθής/ αυτοάνοση θρομβοπενική πορφύρα ITP Ιδιοπαθής/ αυτοάνοση θρομβοπενική πορφύρα Αθανασία Μουζάκη, Καθηγήτρια Εργαστηριακής Αιματολογίας-Αιμοδοσίας, Αιματολογικό Τμήμα, Παθολογική Κλινική, Τμήμα Ιατρικής, Παν/ο Πατρών Τα είδη της ITP είναι:

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΆΔΝΗ ΟΜΆΔΑ ΥΠΟΣΤΉΡΙΞΗΣ ΑΣΘΕΝΏΝ ΜΕ ΧΛΛ. Εισαγωγή στην αιματολογία

ΑΡΙΆΔΝΗ ΟΜΆΔΑ ΥΠΟΣΤΉΡΙΞΗΣ ΑΣΘΕΝΏΝ ΜΕ ΧΛΛ. Εισαγωγή στην αιματολογία ΑΡΙΆΔΝΗ ΟΜΆΔΑ ΥΠΟΣΤΉΡΙΞΗΣ ΑΣΘΕΝΏΝ ΜΕ ΧΛΛ Εισαγωγή στην αιματολογία Αιματολογία Κλινική και εργαστηριακή Διαγνωστική και θεραπευτική Αυτόνομη και συνεργατική Αίμα-Λειτουργίες Μεταφορά οξυγόνου Απομάκρυνση

Διαβάστε περισσότερα

Stress - Ένας εσωτερικός εχθρός

Stress - Ένας εσωτερικός εχθρός Stress - Ένας εσωτερικός εχθρός Η πλειοψηφία των ανθρώπων που ζουν στις αναπτυγμένες χώρες, έχουν αποδεχθεί το stress ως αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας τους. Για παράδειγμα στις Η.Π.Α. το National

Διαβάστε περισσότερα

Ανοσιακή απάντηση (immune response)

Ανοσιακή απάντηση (immune response) Ανοσιακή απάντηση (immune response) Το σύνολο των μηχανισμών που καθιστούν τον οργανισμό ικανό να αναγνωρίζει,να εξουδετερώνει και να απομακρύνει κάθε ξένη ουσία προς αυτόν χαρακτηρίζεται ως ανοσία. Αποτέλεσμα

Διαβάστε περισσότερα

Υποθάλαµος & Υπόφυση Η υπόφυση και ο υποθάλαµος σχηµατίζουν µια λειτουργική µονάδα

Υποθάλαµος & Υπόφυση Η υπόφυση και ο υποθάλαµος σχηµατίζουν µια λειτουργική µονάδα Υποθάλαµος & Υπόφυση Η υπόφυση και ο υποθάλαµος σχηµατίζουν µια λειτουργική µονάδα Ρυθµίζουν το µεταβολισµό του ύδατος την έκκριση γάλακτος την αναπαραγωγή τη γαλουχία την αύξηση και εκκριτική δραστηριότητα

Διαβάστε περισσότερα

Αγωγή με γλυκοκορτικοειδή: σχήμα διακοπής για την αποφυγή επινεφριδικής ανεπάρκειας. Γεώργιος Ν. Κουκούλης Ενδοκρινολόγος

Αγωγή με γλυκοκορτικοειδή: σχήμα διακοπής για την αποφυγή επινεφριδικής ανεπάρκειας. Γεώργιος Ν. Κουκούλης Ενδοκρινολόγος Αγωγή με γλυκοκορτικοειδή: σχήμα διακοπής για την αποφυγή επινεφριδικής ανεπάρκειας Γεώργιος Ν. Κουκούλης Ενδοκρινολόγος ΔΗΛΩΣΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ Αρνητική ΓΛΥΚΟΚΟΡΤΙΚΟΕΙΔΗ Στεροειδή μόρια με πλειοτρόπες

Διαβάστε περισσότερα

Η ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

Η ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Η ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΓΕΩΡΓΙΛΑ ΕΛΕΝΗ Απαρτιωμένη Διδασκαλία ΕΙΣΑΓΩΓΗ Διάγνωση: είναι η πολύπλοκη διαδικασία αναγνώρισης και ταυτοποίησης μιας διαταραχής που γίνεται

Διαβάστε περισσότερα

Γεωργία Ζαβράκα, MSc. Ψυχολόγος Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια

Γεωργία Ζαβράκα, MSc. Ψυχολόγος Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια 5 ο Συμπόσιο Νοσηλευτικής Ογκολογίας "Οι Ψυχολογικές Επιπτώσεις στον Ογκολογικό Ασθενή και ο Πολυδιάστατος Ρόλος της Συμβουλευτικής στην Αντιμετώπισής τους" Γεωργία Ζαβράκα, MSc. Ψυχολόγος Ψυχοδυναμική

Διαβάστε περισσότερα

Επιλεγόµενο µάθηµα:λευχαιµίες. Γεωργόπουλος Χρήστος Καρκατσούλης Μάριος Μπρίκος Νικήτας

Επιλεγόµενο µάθηµα:λευχαιµίες. Γεωργόπουλος Χρήστος Καρκατσούλης Μάριος Μπρίκος Νικήτας Επιλεγόµενο µάθηµα:λευχαιµίες Γεωργόπουλος Χρήστος Καρκατσούλης Μάριος Μπρίκος Νικήτας Ανοσολογία και καρκίνος Γενετικές και κυτταρικές αλλαγές που συµβαίνουν στον καρκίνο προσφέρουν στο ανοσιακό σύστηµα

Διαβάστε περισσότερα

Μεταβολικές ανάγκες ανοσοκυττάρων

Μεταβολικές ανάγκες ανοσοκυττάρων Μεταβολικές ανάγκες ανοσοκυττάρων Στέργιος Κατσιουγιάννης PhD Μεταδιδακτορικός συνεργάτης Χαροκόπειο Πανεπιστήµιο Τµήµα Επιστήµης ιαιτολογίας και ιατροφής Μεταβολισµός και Ανοσολογία Ιστορικά το καλύτερο

Διαβάστε περισσότερα

-Αναστολή της οργανικής σύνδεσης του ιωδίου που προσλαμβάνεται από το θυρεοειδή αδένα -Ανοσοκατασταλτική δράση με αποτέλεσμα τη μείωση της παραγωγής

-Αναστολή της οργανικής σύνδεσης του ιωδίου που προσλαμβάνεται από το θυρεοειδή αδένα -Ανοσοκατασταλτική δράση με αποτέλεσμα τη μείωση της παραγωγής Άννα Ναξάκη Επιμελήτρια Α Γ Παθολογική Κλινική ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΘΕΙΟΥΡΙΑΣ(ΠΡΟΠΥΛΟ ΚΑΙ ΜΕΘΥΛΟΘΕΙΟΥΡΑΚΙΛΗ) ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΙΜΙΔΑΖΟΛΗΣ(ΚΑΡΒΙΜΑΖΟΛΗ ΚΑΙ ΘΕΙΑΜΑΖΟΛΗ) -Αναστολή της οργανικής σύνδεσης του ιωδίου που προσλαμβάνεται

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Παθοφυσιολογία Ι

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Παθοφυσιολογία Ι ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Παθοφυσιολογία Ι Ανοσολογία - Ρευματολογία Υπεύθυνος μαθήματος: Καθηγητής Παθολογίας/Ρευματολογίας, Αλέξανδρος Α. Δρόσος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 23-10-11 ΘΕΡΙΝΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: 1. Όλα τα βακτήρια: Α. διαθέτουν κυτταρικό

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ ΚΟΡΤΙΖΟΛΗ

ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ ΚΟΡΤΙΖΟΛΗ ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ ΚΟΡΤΙΖΟΛΗ Μεταβολισμός της κορτιζόλης Η κορτιζόλη μεταβολίζεται στο ήπαρ. Στην συνέχεια οι μεταβολίτες συζευγνύνται με γλυκουρονιδικές και θειικές ομάδες, γίνονται υδατοδιαλυτά, εισέρχονται

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 7 ο ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ - ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΙ ΜΑΡΙΑ ΣΗΦΑΚΗ

Κεφάλαιο 7 ο ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ - ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΙ ΜΑΡΙΑ ΣΗΦΑΚΗ Κεφάλαιο 7 ο ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ - ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 1 Ορμόνες και ενδοκρινείς αδένες Είναι τα εκκρίματα των ενδοκρινών αδένων «ορμόνες είναι οι ουσίες που εκκρίνουν οι ενδοκρινείς αδένες»

Διαβάστε περισσότερα

Στον χρόνιο αλκοολισμό, παρουσιάζονται διαταραχές ποικίλου βαθμού του νευρικού συστήματος (τρεμούλιασμα, πολυνευρίτιδα, διανοητική σύγχυση,

Στον χρόνιο αλκοολισμό, παρουσιάζονται διαταραχές ποικίλου βαθμού του νευρικού συστήματος (τρεμούλιασμα, πολυνευρίτιδα, διανοητική σύγχυση, Αλκοολισμός ΟΡΙΣΜΟΣ Ο όρος αναφέρεται για πρώτη φορά από έναν Ολλανδό γιατρό στα τέλη της δεκαετίας του 1840, ενώ αναλύθηκε σε νόσο το 1972 από το γιατρό John Coakley Lettson. Αλκοολισμός σημαίνει δηλητηρίαση

Διαβάστε περισσότερα

ΑΥΞΗΤΙΚΗ ΟΡΜΟΝΗ, ΙΝΣΟΥΛΙΝΟΜΙΜΗΤΙΚΟΣ ΑΥΞΗΤΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ-Ι ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ

ΑΥΞΗΤΙΚΗ ΟΡΜΟΝΗ, ΙΝΣΟΥΛΙΝΟΜΙΜΗΤΙΚΟΣ ΑΥΞΗΤΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ-Ι ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΑΥΞΗΤΙΚΗ ΟΡΜΟΝΗ, ΙΝΣΟΥΛΙΝΟΜΙΜΗΤΙΚΟΣ ΑΥΞΗΤΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ-Ι ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C.S Λειτουργίες

Διαβάστε περισσότερα

Αρχικά θα πρέπει να προσδιορίσουμε τι είναι η παχυσαρκία.

Αρχικά θα πρέπει να προσδιορίσουμε τι είναι η παχυσαρκία. Αρχικά θα πρέπει να προσδιορίσουμε τι είναι η παχυσαρκία. Παχυσαρκία είναι η παθολογική αύξηση του βάρους του σώματος, που οφείλεται σε υπερβολική συσσώρευση λίπους στον οργανισμό. Παρατηρείται γενικά

Διαβάστε περισσότερα

Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής στην Εφηβεία

Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής στην Εφηβεία Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής στην Εφηβεία Β. Α. Παπαγεωργίου MD, Med, Δρ. Α.Π.Θ. Παιδοψυχίατρος - TEACCH Consultant τ. Επίκουρος Καθηγήτρια Παιδοψυχιατρικής Οι Δ.Π.Τ. Δεν είναι απλώς αποκλίνουσες διατροφικές

Διαβάστε περισσότερα

Παιδιά με διαβήτη. Παρά την καλή θρέψη γινόταν προοδευτικά πιο αδύναμα και καχεκτικά Ήταν ευπαθή στις λοιμώξεις Πέθαιναν από κατακλυσμιαία οξέωση

Παιδιά με διαβήτη. Παρά την καλή θρέψη γινόταν προοδευτικά πιο αδύναμα και καχεκτικά Ήταν ευπαθή στις λοιμώξεις Πέθαιναν από κατακλυσμιαία οξέωση ΙΝΣΟΥΛΙΝΗ (20 %) (60-75 %)% Παιδιά με διαβήτη Παρά την καλή θρέψη γινόταν προοδευτικά πιο αδύναμα και καχεκτικά Ήταν ευπαθή στις λοιμώξεις Πέθαιναν από κατακλυσμιαία οξέωση Η μείωση των επιπέδων της γλυκόζης

Διαβάστε περισσότερα

Με ποια συμπτώματα μπορεί να εκδηλώνεται η κοιλιοκάκη;

Με ποια συμπτώματα μπορεί να εκδηλώνεται η κοιλιοκάκη; ΚΟΙΛΙΟΚΑΚΗ Σαββίδου Αβρόρα Η κοιλιοκάκη είναι η δυσανεξία (κάτι που ο οργανισμός δεν ανέχεται) στη γλουτένη, πρωτεΐνη που υπάρχει στο σιτάρι, το κριθάρι, τη βρώμη και τη σίκαλη. Η αντίδραση του οργανισμού

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Φαρμακολογία ΙI Κυτταροτοξικά Διδάσκοντες: Μ. Μαρσέλος, Μ. Κωνσταντή, Π. Παππάς, Κ. Αντωνίου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες

Διαβάστε περισσότερα

ΑΛΛΕΡΓΙΑ: Ο ΑΟΡΑΤΟΣ ΕΧΘΡΟΣ ΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ ΚΑΠΟΙΟΣ ΑΛΛΕΡΓΙΚΟΣ;

ΑΛΛΕΡΓΙΑ: Ο ΑΟΡΑΤΟΣ ΕΧΘΡΟΣ ΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ ΚΑΠΟΙΟΣ ΑΛΛΕΡΓΙΚΟΣ; ΑΛΛΕΡΓΙΑ: Ο ΑΟΡΑΤΟΣ ΕΧΘΡΟΣ ΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ ΚΑΠΟΙΟΣ ΑΛΛΕΡΓΙΚΟΣ; Αλλεργία, όπως ορίζει και η λέξη, σημαίνει άλλο έργο. Είναι η μη αναμενόμενη αντίδραση του ανοσιακού συστήματος του οργανισμού εναντίον ακίνδυνων

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχικές διαταραχές στην περιγεννητική περίοδο. Δέσποινα Δριβάκου Ψυχολόγος Msc Οικογενειακή θεραπεύτρια

Ψυχικές διαταραχές στην περιγεννητική περίοδο. Δέσποινα Δριβάκου Ψυχολόγος Msc Οικογενειακή θεραπεύτρια Ψυχικές διαταραχές στην περιγεννητική περίοδο Δέσποινα Δριβάκου Ψυχολόγος Msc Οικογενειακή θεραπεύτρια με τον όρο περιγεννητική περίοδος αναφερόμαστε στο χρονικό διάστημα της κύησης, της λοχείας και των

Διαβάστε περισσότερα

gr

gr Η επίδραση της περίσσειας θυρεοειδικών ορµονών στα οστά ήταν γνωστή πριν από την εµφάνιση των αντιθυρεοειδικών φαρµάκων. Μία από τις πρώτες αναφορές καταγράφηκε το 1891από τον von Recklinghausen και αναφέρει

Διαβάστε περισσότερα

Βασιλόπουλος Φ. Στέφανος. Παιδαγωγικό Τμήμα Δ. Ε. Πανεπιστήμιο Πατρών

Βασιλόπουλος Φ. Στέφανος. Παιδαγωγικό Τμήμα Δ. Ε. Πανεπιστήμιο Πατρών Βασιλόπουλος Φ. Στέφανος Παιδαγωγικό Τμήμα Δ. Ε. Πανεπιστήμιο Πατρών Τις τελευταίες δεκαετίες, η παιδική και εφηβική κατάθλιψη έχει μετατραπεί σε ένα υπαρκτό πρόβλημα που ταλανίζει τους νέους. Τα ποσοστά

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ ΚΟΡΤΙΖΟΛΗ

ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ ΚΟΡΤΙΖΟΛΗ ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ ΚΟΡΤΙΖΟΛΗ Μεταβολισμός της κορτιζόλης Η κορτιζόλη μεταβολίζεται στο ήπαρ. Στην συνέχεια οι μεταβολίτες συζευγνύνται με γλυκουρονιδικές και θειικές ομάδες, γίνονται υδατοδιαλυτά, εισέρχονται

Διαβάστε περισσότερα

6. ΡΑΣΤΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΑΝΟΣΙΑΣ: Εξάλειψη των ενδοκυττάριων µικροοργανισµών

6. ΡΑΣΤΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΑΝΟΣΙΑΣ: Εξάλειψη των ενδοκυττάριων µικροοργανισµών 6. ΡΑΣΤΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΑΝΟΣΙΑΣ: Εξάλειψη των ενδοκυττάριων µικροοργανισµών Οι δύο τύποι της κυτταρικής ανοσίας Η µετανάστευση των δραστικών Τ κυττάρων στις εστίες της λοίµωξης (εντόπιση

Διαβάστε περισσότερα

Ν Ε Υ Ρ Ο Ψ Υ Χ Ο Λ Ο Γ Ι Κ Ο Ι Π Α Ρ Α Γ Ο Ν Τ Ε Σ Π Ο Υ Ε Π Η Ρ Ε Α Ζ Ο Υ Ν Τ Η Μ Α Θ Η Σ Η

Ν Ε Υ Ρ Ο Ψ Υ Χ Ο Λ Ο Γ Ι Κ Ο Ι Π Α Ρ Α Γ Ο Ν Τ Ε Σ Π Ο Υ Ε Π Η Ρ Ε Α Ζ Ο Υ Ν Τ Η Μ Α Θ Η Σ Η Ν Ε Υ Ρ Ο Ψ Υ Χ Ο Λ Ο Γ Ι Κ Ο Ι Π Α Ρ Α Γ Ο Ν Τ Ε Σ Π Ο Υ Ε Π Η Ρ Ε Α Ζ Ο Υ Ν Τ Η Μ Α Θ Η Σ Η 2 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ; Μηχανισμός επικοινωνίας που διατηρούν την κοινωνική τάξη / δομή Μαθημένη συμπεριφορά

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΚΟΠΗΣ

ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΚΟΠΗΣ Από την καρδιοπνευμονική στην καρδιοεγκεφαλική αναζωογόνηση ΤΗΣ ΑΝΑΚΟΠΗΣ Μαρία Ι. Σεφέρου Ειδικευόμενη Καρδιολογίας Σισμανόγλειο Γ.Ν.Α. ΑΝΑΚΟΠΗ Ηλεκτρική Φάση Κυκλοφορική Φάση Μεταβολική Φάση ΕΛΛΗΝΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Γενικά. Πειράματα έδειξαν ότι εκείνα τα νεογέννητα που είχαν περισσότερα χάδια, αναπτύσσονταν και μάθαιναν γρηγορότερα.

Γενικά. Πειράματα έδειξαν ότι εκείνα τα νεογέννητα που είχαν περισσότερα χάδια, αναπτύσσονταν και μάθαιναν γρηγορότερα. Stress και Δέρμα Γενικά Το δέρμα, ως όργανο αισθητήριο της αφής, θερμοκρασίας, πόνου, ερωτογόνος ζώνης, έχει μεγάλη σημασία σε όλες τις ηλικίες. Είναι όργανο συναισθηματικής έκφρασης και τόπος αποφόρτισης

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ. Λειτουργία των νεφρών. Συμπτώματα της χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας

ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ. Λειτουργία των νεφρών. Συμπτώματα της χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ Η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια είναι η προοδευτική, μη αναστρέψιμη μείωση της νεφρικής λειτουργίας, η οποία προκαλείται από βλάβη του νεφρού ποικίλης αιτιολογίας. Η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια

Διαβάστε περισσότερα