ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ

Transcript

1 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ Αγάθη Καραολή Εκπαιδευτικός Ψυχολόγος 1 2 ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΕΦΗΒΕΙΑ; Η εφηβεία είναι η περίοδος της μετάβασης από την παιδική στην ώριμη ηλικία, ενδιάμεση ηλικία. Αρχίζει βιολογικά με τις μεταβολές της φυσιολογίας της ήβης και τελειώνει ψυχολογικά με την τελική οργάνωση της σεξουαλικότητας. Το πέρασμα από την παιδική στην ώριμη ηλικία μπορούμε να το ονομάσουμε - «μεταλλαγή». Είναι το ίδιο σημαντικό με τη μετάβαση από τη ζωή του εμβρύου μέσα στην κοιλιά της μητέρας στη ζωή του νεογέννητου. 3 4 Anna Freud (1958): «Η εφηβεία είναι χρήσιμη, αναπόφευκτη και απαραίτητη για την ομαλή εξέλιξη του ατόμου». 5 Ορισμένα από τα ψυχολογικά και κοινωνικά θέματα της εφηβείας: Σχέση προς τους γονείς και την εξουσία. Προβλήματα γύρω από τη σεξουαλική τους ικανότητα. Προβλήματα γύρω από την επιθετικότητα και το θάνατο. Προβλήματα ταυτότητας σε μια περίοδο γρήγορης αλλαγής στο σώμα και την ψυχή τους. 6 1

2 Ο έφηβος μέσα από τις διαδικασίες της ανάπτυξης χρειάζεται να κατακτήσει διάφορα αναπτυξιακά επιτεύγματα όπως: Το δρόμο από την εξάρτηση προς την ανεξαρτησία. Τον αποχωρισμό από τους γονείς και την οικογένεια. Την απόκτηση της ταυτότητας του. Την τελική σεξουαλική του οργάνωση. 7 Οι διαδικασίες αυτές καθώς και η επίδραση που έχουν αυτές οι αλλαγές στον έφηβο προκαλούν εσωτερική αναταραχή και στρες και οι έφηβοι όσο κι αν νιώθουν δυνατοί, υπάρχουν μέσα τους πράγματα εύθραυστα. 8 Η Φρανσουάζ Ντολτό συνήθιζε να λέει πως ο έφηβος μοιάζει με τον αστακό κατά την εποχή που αλλάζει το κέλυφος του: είναι εκτεθειμένος σε όλους τους κινδύνους και στην ανάγκη να κατασκευάσει ένα νέο κέλυφος. ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ «Η εφηβεία είναι το Δράμα του Αστακού» 9 10 Για να επιβεβαιώσει ο έφηβος ότι δεν είναι πια παιδί: Καταστρέφει ότι είχε παλιότερα λατρέψει, απορρίπτοντας τα μοντέλα που του είχαν προσφέρει. Κάνει το αντίθετο απ ότι του λένε και απ ότι οι γονείς πιστεύουν (δείχνει πόσο εξαρτημένος είναι). Προσβάλει με βίαιο τρόπο την ηθική τους, τις παραδόσεις και τις γνώμες τους. Η νέα εικόνα του σώματος, προβληματίζει τον Διαφοροποίηση της φωνής. Απότομη αύξηση μυϊκής δύναμης. Γρήγορη ανάπτυξη. Ξύπνημα σεξουαλικών ενορμήσεων. Σχηματισμός ταυτότητας. έφηβο

3 Ο έφηβος δεν αναγνωρίζει πια το σώμα του, το θεωρεί ξένο. Η ακραία ενασχόληση των εφήβων με το σώμα τους (π.χ. θέματα καθαριότητας) δείχνει ότι έχει προσβληθεί το αίσθημα ταυτότητας. Με το να αναζητούν μια νέα φυσική ταυτότητα εκφράζεται η περηφάνια αλλά και ο φόβος τους γι αυτό το σώμα που αλλάζει Εξέγερση εναντίον των γονιών Ενδιαφέρον προς Ομάδα Συνομηλίκων Είναι ένας τρόπος απομάκρυνσης από τους εξαρτητικούς δεσμούς με τους γονείς. (Αιμομικτικούς Οιδιπόδειο) Η Αγάπη προς τους γονείς Ο Σεβασμός προς τους γονείς Προβάλλει την επιθετικότητα του προς τους γονείς ΜΙΣΟΣ ΠΕΡΙΦΡΟΝΗΣΗ ΚΑΧΥΠΟΠΤΟΣ Εκκεντρικό ντύσιμο αγοριών κοριτσιών. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΟΜΑΔΑΣ ΣΥΝΟΜΙΛΗΚΩΝ Η παρέα γίνεται το βοηθητικό ΕΓΩ ΤΟΥ ΕΦΗΒΟΥ. Προσφέρει στήριγμα στο ΕΓΩ. (Η προδοσία ενός φίλου είναι συγκλονιστική εμπειρία). Ρυθμίζει το άγχος του εφήβου. Ρόλος των Μ.Μ.Ε. στον τρόπο ντυσίματος και τρόπο σκέψης. Πρωτοτυπία εμφανίζεται στην ομιλία και στη γραπτή έκφραση (π.χ. λεξιλόγιο, χοντροειδείς εκφράσεις). Ασπασμός της ομάδας (κανόνες)

4 Λειτουργίες ομάδας συνομηλίκων (συνέχεια) Τρυπήματα στο σώμα. Τατουάζ για να αρέσουμε.. Το αγόρι χρησιμοποιώντας τα πιο πάνω νομίζει ότι γίνεται άντρας. Τα κορίτσια έχουν την τάση να εκφράζονται στον υπερθετικό βαθμό (τέλεια, καταπληκτικά, απίθανα κ.α.) Σκασιαρχείο Με τη χρησιμοποίηση ιδιαίτερου λεξιλογίου οι έφηβοι νιώθουν: Ότι χρησιμοποιούν μια μυστική μορφή επικοινωνίας μεταξύ των μυημένων. Αποκλείουν τους ενήλικες, αισθάνονται ανώτεροι. Νιώθουν σαν τους συνωμότες. Ικανοποιούν τις φαντασιώσεις παντοδυναμίας που έχουν και τη διάθεση Ο έφηβος δανείζεται πρότυπα προς ταύτιση από τα πρόσωπα που θαυμάζει: Καθηγητές Τραγουδιστές Ηθοποιούς τους για μυστήριο Το ΕΜΕΙΣ που προσφέρει η ομάδα δίδει αίσθημα δύναμης Ο έφηβος έχει ανάγκη να νιώσει όμοιος με τους συνομήλικους διαφορετικός από τους ενήλικους Έτσι, ΑΠΟΒΑΛΛΕΙ ΤΟ ΑΓΧΟΣ Ο έφηβος ψάχνει μέσα από την Ομάδα/Φιλία να βρει: Έναν λόγο ύπαρξης, ένα ιδανικό ΕΓΩ. Μία ενθαρρυντική εικόνα του εαυτού του που να καθησυχάζει την εσωτερική ανησυχία του. ΝΑ ΤΟΥ ΔΙΝΕΙ ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΤΟ ΑΙΣΘΗΜΑ ΤΗΣ ΑΞΙΑΣ ΤΟΥ

5 Η ομάδα αποτελεί μια στιγμιαία έστω λύση για τις συγκρούσεις της εφηβείας και μια προετοιμασία για την κατάσταση του ενήλικα. Το ξύπνημα του έρωτα στην εφηβεία συνδυάζεται με την εμφάνιση του ερωτικού ενστίκτου. Παρατηρούμε συναισθηματικό πλούτο, δυνατές και αόριστες ορμές, δίψα για τρυφερότητα, απόλυτες καταστάσεις και περιπλοκή συναισθημάτων Είναι η μεγάλη υπόθεση της ζωής, με τις συγκινήσεις, τα βάσανα του και κυρίως το ρομαντισμό του. Οι περισσότεροι έφηβοι αρχίζουν με το να ονειρεύονται ένα ιδανικό έρωτα απαλλαγμένο από το σαρκικό στοιχείο. 27 Τρυφερότητα αναπτύσσεται πριν από τον αισθησιασμό. Αν η εξέλιξη είναι φυσιολογική, δύο στοιχεία πολύ σημαντικά θα αποκαταστήσουν μεταξύ τους σχέσεις αρμονικής ισορροπίας. Αυτά είναι: το συναισθηματικό το ερωτικό 28 Φάνηκε ότι η αναδυόμενη σεξουαλικότητα των εφήβων κυριαρχεί στο μυαλό και εξουσιάζει το σώμα. Πάντα θα δείχνουν περιέργεια για το σεξ και πάντα θα θέλουν να πειραματιστούν, αφού αυτό βιώνεται σαν πρόκληση και σαν ένδειξη ενηλικίωσης. Πρόσφατες έρευνες έδειξαν πως στην πραγματικότητα η πλειοψηφία των εφήβων δεν δραστηριοποιείται σεξουαλικά και, αν συμβαίνει κάτι τέτοιο, δεν είναι παρά το χαρακτηριστικό μίας μειοψηφίας

6 Πάντα θα δείχνουν περιέργεια για το σεξ και πάντα θα θέλουν να πειραματιστούν, αφού αυτό βιώνεται σαν πρόκληση και σαν ένδειξη ενηλικίωσης. Προβλήματα: Μικρά μεγάλα και καθημερινά Τρυπήματα: Συμβολίζουν ακόμη μια μορφή επανάστασης για τον έφηβο. Είναι ακόμη μια ένδειξη ότι ελέγχουν κάτι, ενώ ταυτόχρονα δίνουν στον έφηβο ένα ιδιαίτερο στυλ. 31 Η σημερινή γενιά φαίνεται να εκφράζεται μέσα από την δήλωση ότι είναι μέρος μιας κίνησης μεγαλύτερης από τον εαυτό της. 32 Τρυπήματα Τα τρυπήματα του σώματος στην εφηβεία δηλώνουν επίσης ότι αυτοί που τα έχουν κάνει δεν είναι σαν τους άλλους, ανήκουν σε μια ιδιαίτερη ομάδα, σε μια άλλη φυλή. Ανεβάζουν τον έφηβο στα μάτια των φίλων του σαν κάποιο που αντέχει τον πόνο και το αίμα, σαν κάποιο θαρραλέο, έναν πραγματικό επαναστάτη! Τατουάζ Μόδα; Μέσο πρόκλησης της προσοχής και του ενδιαφέροντος των άλλων; Ερωτικό αποτύπωμα; Στάρς, μουσικοί αθλητές ηθοποιοί, τραγουδιστές, γίνονται το παράδειγμα για τους εφήβους Τατουάζ Σε μερικές ομάδες εφήβων το τατουάζ είναι κάτι παραπάνω από μόδα. Δείχνει ανδρεία και είναι ένας τρόπος να ξεχωρίζουν. Ο έφηβος δείχνει στην ομάδα των συνομηλίκων του ότι αξίζει τον κόπο να τον αποδεχτούν. Τατουάζ Στην πραγματικότητα όμως ο έφηβος μπορεί να έχει χαμηλό δείκτη αυτοεκτίμησης και αυτό είναι ένα μέσο για να αισθάνεται σημαντικός. Στην ουσία το τατουάζ μπορεί να είναι και ένα είδος αυτοτραυματισμού. Έρευνες δείχνουν: τα αγόρια προτιμούν περισσότερο τα τατουάζ απ ότι τα κορίτσια

7 Τατουάζ Όσο περνούν τα χρόνια τόσο περισσότερα παιδιά το επιλέγουν. Η ηλικία φαίνεται να είναι τα 16 έτη, ενώ υπάρχει τάση να επιλέγουν να κάνουν τατουάζ και μικρότερες ηλικίες. Τι σημαίνει; Αδυναμία ν αντιμετωπίσει κανείς την πραγματικότητα, κάποιο σοβαρό πρόβλημα ή κάποια σοβαρή δυσκολία στη ζωή του. Άρνηση του αγώνα ή και αποφυγή να δώσει κανείς λύσεις στα προβλήματα του Σημαίνει διαμαρτυρία. Είναι μια κραυγή απελπισίας μια πράξη που σημαίνει «Προσέξτε με, υπάρχω». Τα παιδιά που φεύγουν από το σπίτι εκφράζουν έμπρακτα ένα παράπονο ή την προσπάθεια να πείσουν τους γονείς τους να αλλάξουν συμπεριφορά. Η πράξη σημαίνει τιμωρία η εκδίκηση Ακραίο διάβημα που δείχνει απελπισία και ίσως η μόνη διέξοδος από μια κατάσταση που έχει γίνει αφόρητη για τον έφηβο. Τα περισσότερα παιδιά έχουν σκεφτεί τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους να φύγουν από το σπίτι τους Το μεγαλύτερο ποσοστό εφήβων που φεύγουν από το σπίτι τους φεύγουν ουσιαστικά από την ίδια τους τη ζωή. Η «επικίνδυνη ηλικία» για τα αγόρια θεωρείται αυτή των 14 ετών και για τα κορίτσια αυτή των ετών. Σκασιαρχείο Σημαίνει παράνομη απουσία από το σχολείο. Συνδέεται με: ιστορικό αποτυχίας (σχολικής ή και κοινωνικής) μαθησιακές δυσκολίες πολύ χαμηλές σχολικές επιδόσεις φόβο αποτυχίας οικογενειακά προβλήματα άγχος 41 Θα πρέπει η συμπεριφορά αυτή να αντιμετωπιστεί έγκαιρα. 42 7

8 Σκασιαρχείο Αν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα τότε θα υπάρχουν αρνητικά αποτελέσματα στη σχολική, κοινωνική και συναισθηματική ζωή του εφήβου. Εσείς τι κάνετε; Μιλήστε μαζί του, βρείτε τους λόγους που κάνει κοπάνες. Ποιοι είναι οι λόγοι που τον οδηγούν να κάνει απουσίες από το σχολείο; Σκασιαρχείο Δημιουργήστε μια ατμόσφαιρα κατανόησης και αγάπης και αναζητήστε μαζί του λύσεις στο πρόβλημα. Ως καθηγητές του, κρατήστε ενθαρρυντική στάση απέναντι του. Βρείτε μαζί του κίνητρα και στόχους για να μπορέσει να σχεδιάσει το επαγγελματικό του μέλλον Τρόποι έκφρασης Θετικός τρόπος αναγνώρισης: Σχολική επιτυχία. Αναγνώριση μέσα από τον αθλητισμό ή άλλα ενδιαφέροντα. Φυσιολογικός ή αποδεκτός τρόπος έκφρασης: Μακριά μαλλιά Παράξενο ντύσιμο Άσχημο λεξιλόγιο Τάση για σύγκρουση Τρυπήματα στο σώμα Τατουάζ για να αρέσουμε Αρνητικός τρόπος έκφρασης: Ανυπακοή Χρήση μοτοσικλετών Εξαρτησιογόνες ουσίες Πρόωρη εγκυμοσύνη Αρνητικός τρόπος έκφρασης Σημείωση: Όσοι έφηβοι δεν πέτυχαν θετική αναγνώριση και προβολή αναγκάζονται/επιδιώκουν να πάρουν αρνητική αναγνώριση. Άλλη βασική ανάγκη στη φάση αυτή είναι η ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΠΟΙΗΣΗ Σκασιαρχείο

9 Είναι η φυσιολογική πορεία προς το μεγάλωμα, την ενηλικίωση, την υπευθυνότητα. Σ αυτή την πορεία κυριαρχούν ανάγκες: Όμως με το χάσιμο της σιγουριάς και της ασφάλειας, της όμορφης και ξέγνοιαστης παιδικής ηλικίας δημιουργούνται στον έφηβο: αυτονομίας εξάρτησης Με τον όρο εξάρτηση εννοούμε την ανάγκη του εφήβου να στηρίζεται συναισθηματικά στους γονείς. Η ανάγκη της ανεξαρτητοποίησης γεννά επίσης σύγκρουση και αμφισβήτηση της γονεϊκής και Τα πιο πάνω είναι παροδικά και ευτυχώς περνούν με τη λήξη της εφηβείας Συναισθήματα άγχους Σύγχυσης Κατάθλιψης σχολικής εξουσίας Σκοπός της αρνητικής Συμπεριφοράς: Να προκαλέσει την άτοπη προσοχή Σκοπός της αρνητικής Συμπεριφοράς: Δύναμη «Α» Τι κάνει «Β» Τι κάνει ο ενήλικας και πώς νιώθει «Γ» Τι κάνει σαν Συνέπεια (στο Β) Τι πιστεύει ; «Α» Τι κάνει «Β» Τι κάνει ο ενήλικας και πώς νιώθει «Γ» Τι κάνει σαν Συνέπεια (στο Β) Τι πιστεύει ; Ενεργητική και παθητική δραστηριότητα, που άλλοτε φαίνεται Δημιουργική και άλλοτε καταστρεπτική Ενοχλημένος Θέλει να υπενθυμίσει, να παροτρύνει. Ευτυχής με το «καλό παιδί» Σταματάει προσωρινά να ενοχλεί, αφού το προσέξουν «Αξίζω μόνο όταν με προσέχουν ή με υπηρετούν» Καταστρεπτική ενεργητική ή παθητική δραστηριότητα Αισθάνεται πρόκληση, θυμό, νιώθει την ανάγκη ν αντιτάξει Δύναμη. «Θα το αναγκάσω να το κάνει» «Δεν θα του περάσει». Όταν το επιπλήξουν χειροτερεύει τη διαγωγή του. Το παιδί θέλει να επιβληθεί «Αξίζω μόνο όταν κυριαρχώ, όταν οι άλλοι κάνουν αυτό που θέλω εγώ» Διορθωτικά μέτρα Ν αγνοήσουμε αυτή τη συμπεριφορά του. Να πούμε ή να κάνουμε αυτό που δεν περιμένει. Να του δώσουμε την προσοχή μας, με θετικό τρόπο, σε μια άλλη, πιο ευχάριστη στιγμή. 51 Διορθωτικά μέτρα Ν αποχωρήσουμε από τη διαμάχη. Έργα, όχι λόγια. Φιλική συμπεριφορά. Να δημιουργήσουμε κλίμα ισοτιμίας. Να κατευθύνουμε τις προσπάθειες του παιδιού σε θετικό δρόμο. 52 Σκοπός της αρνητικής Συμπεριφοράς: Εκδίκηση Σκοπός της αρνητικής Συμπεριφοράς: Ανικανότητα «Α» Τι κάνει «Β» Τι κάνει ο ενήλικας και πώς νιώθει «Γ» Τι κάνει σαν Συνέπεια (στο Β) Τι πιστεύει ; «Α» Τι κάνει «Β» Τι κάνει ο ενήλικας και πώς νιώθει «Γ» Τι κάνει σαν Συνέπεια (στο Β) Τι πιστεύει ; Πολύ σοβαρότερες καταστρεπτικές ενεργητικές ή παθητικές δραστηριότητες Πληγωμένος. Θυμωμένος. «Πώς μπορεί να μου Φέρεται έτσι»; Θέλει να εκδικηθεί. Γίνεται αντιπαθητικό. Εντείνει τη Δραστηριότητα του με τρόπο που να πληγώνει. «Δεν με αγαπούν. Δεν έχω δύναμη αλλά με λογαριάζουν όταν μπορώ Να πληγώσω τους άλλους, όπως με πληγώνει κι εμένα η ζωή» Παθητική στάση που αποθαρρύνει Κάθε ανάμιξη. Απελπισία. «Καταθέτω τα όπλα». Δεν του κάνουν παρατηρήσεις κι έτσι δεν αντιδρά. Αισθάνεται ότι είναι μάταιο να προσπαθήσει. Παθητικότητα «Δεν μπορώ να κάνω τίποτα σωστό, γι αυτό δεν θα προσπαθήσω καθόλου. Δεν είμαι άξιος». Διορθωτικά μέτρα Ν αποχωρήσουμε από τη διαμάχη. Να κερδίσουμε σε Διορθωτικά Ενθάρρυνση (δεν πρέπει να περιμένουμε γρήγορα άλλη ώρα τη συνεργασία του. Να διατηρήσουμε μέτρα αποτελέσματα). Πίστη στην ικανότητα του παιδιού. την τάξη με ελάχιστη πίεση. Ν αποφύγουμε τις αντεκδικήσεις. Να κάνουμε προσπάθεια και ν αφιερώσουμε χρόνο για να βοηθήσουμε