Εγκρίνεται η Πτυχιακή Εργασία Καβάλα, / /2011 Η Εξεταστική Επιτροπή

Transcript

1

2

3 Εγκρίνεται η Πτυχιακή Εργασία Καβάλα, / /2011 Η επιβλέπουσα Καθηγήτρια Η Προϊσταμένη του Τμήματος Κόγια Φωτεινή Αποστολίδου Ελένη Η Εξεταστική Επιτροπή 1. Κόγια Φωτεινή ii

4 Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΩΝ ΠΕΔΙΩΝ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ ΕΒΡΟΥ ΚΑΙ ΡΟΔΟΠΗΣ Σπουδαστές Καμήλαλη Α. Αποστολίνα Ορφανός Μ. Δημήτριος Α.Ε.Μ.: 4762 A.E.M.: 4642 Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Κόγια Γρ. Φωτεινή Καβάλα, Σεπτέμβριος 2011

5

6

7 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η εργασία αυτή αποτελεί την Πτυχιακή μας Εργασία στα πλαίσια των σπουδών μας στο Τμήμα Μηχανολογίας του Τ.Ε.Ι. Καβάλας. Η εκπόνησή της ξεκίνησε το Μάρτιο του 2011 και ολοκληρώθηκε το Σεπτέμβριο του 2011, υπό την επίβλεψη της Καθηγήτριας κας Κόγια Γρ. Φωτεινής, Καθηγήτριας Εφαρμογών του Τομέα Φυσικής, του Γενικού Τμήματος Θετικών Επιστημών, της Σχολής Τεχνολογικών Εφαρμογών του Τ.Ε.Ι. Καβάλας. Η παρούσα εργασία, είχε ως σκοπό τη μελέτη της αξιοποίησης των Γεωθερμικών Πεδίων των Νομών Έβρου και Ροδόπης. Ο τελικός στόχος αυτής ήταν η συγκέντρωση στοιχείων, η διατύπωση παρατηρήσεων και η εξαγωγή συμπερασμάτων τα οποία πιθανόν να φανούν χρήσιμα στη μελλοντική ευρεία αξιοποίηση της γεωθερμικής ενέργειας στους νομούς Έβρου και Ροδόπης. Αισθανόμαστε την υποχρέωση να ευχαριστήσουμε θερμά την Καθηγήτρια κα. Κόγια Φωτεινή, τόσο για την ανάθεση του θέματος, όσο και για το αμείωτο ενδιαφέρον και την προθυμία της στην εξεύρεση πληροφοριών, για τις εύστοχες υποδείξεις σχετικά με τον τρόπο χειρισμού του θέματος, καθώς επίσης και για την αμέριστη βοήθεια, καθοδήγηση και συμπαράσταση που μας παρείχε όλο αυτό το διάστημα. Η συμβολή της στην πραγματοποίηση αυτής της εργασίας ήταν καθοριστική. Ένα μεγάλο ευχαριστώ στους γονείς μας για την εμπιστοσύνη τους στις δυνάμεις μας και για τη συνεχή συμπαράσταση και υποστήριξη που είχαμε από μέρους τους. Τελειώνοντας, θα ήταν παράλειψή μας να μην αναφερθούμε στους καθηγητές και στους συμφοιτητές μας, για την προθυμία με την οποία μας παρείχαν τη βοήθειά τους, όποτε τη χρειαστήκαμε, καθώς επίσης και σε όλους αυτούς που ανήκουν στο φιλικό μας περιβάλλον, οι οποίοι μας συμπαραστάθηκαν και μας ενθάρρυναν κατά την προσπάθεια πραγματοποίησης των στόχων μας. Καβάλα, Σεπτέμβριος 2011 vi

8 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΞΩΦΥΛΛΟ ΕΓΚΡΙΣΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ ΕΞΩΦΥΛΛΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΑΦΙΕΡΩΝΕΤΑΙ & ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ i ii iii iv vi vii ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ 2.1 ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΑΔΙΑ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ ΥΠΟΔΟΜΗ ΚΑΙ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΩΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΥΡΙΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Η ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΓΕΩΘΕΡΜΙΑΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΕΣ ΑΝΤΛΙΕΣ ΤΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΩΝ ΑΝΤΛΙΩΝ ΤΡΟΠΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗΣ ΑΝΤΛΙΑΣ ΟΦΕΛΗ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ 21

9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο ΝΟΜΟΣ ΕΒΡΟΥ 3.1 ΙΣΤΟΡΙΑ ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΣΙΔΗΡΟΥ - ΡΩΜΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ ΝΕΟΤΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ ΕΚΤΑΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ 4.1 ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ ΕΚΤΟΣ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗΣ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗΣ 41 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ο ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ 5.1 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΑΡΙΣΤΗΝΟΥ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΔΙΟΥ ΛΟΥΤΡΑ ΑΡΙΣΤΗΝΟΥ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΤΥΧΕΡΟΥ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗΣ 57 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ο ΝΟΜΟΣ ΡΟΔΟΠΗΣ 6.1 ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΚΤΑΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 70

10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ο ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ 7.1 ΓΕΝΙΚΑ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΜΕΝΑ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΟΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΩΝ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ 79 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ο ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ 8.1 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΣΑΠΠΩΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΔΙΟΥ ΣΑΠΠΩΝ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΛΙΜΝΗΣ ΜΗΤΡΙΚΟΥ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΔΙΟΥ ΛΙΜΝΗΣ ΜΗΤΡΙΚΟΥ 92 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ο ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 9.1 ΓΕΝΙΚΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΩΝ ΠΕΔΙΩΝ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥΕΒΡΟΥ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΑΡΙΣΤΗΝΟΥ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΤΥΧΕΡΟΥ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΩΝ ΠΕΔΙΩΝ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΣΑΠΠΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΜΗΤΡΙΚΟΥ 104

11 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 105

12 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο ορισμός της Γεωθερμικής Ενέργειας, είναι αρκετά ευρύς: «η θερμική ενέργεια που περιέχεται στα πετρώματα και στα ρευστά της Γης». Όμως με τον όρο «γεωθερμική ενέργεια», που συνήθως χρησιμοποιούμε, εννοούμε το τμήμα της γήινης θερμότητας που βρίσκεται αποθηκευμένο με τη μορφή θερμού νερού, ατμού ή θερμών πετρωμάτων σε ευνοϊκές γεωλογικές συνθήκες, δηλαδή περιορίζεται στα πρώτα τρία περίπου χιλιόμετρα από την επιφάνεια της Γης. Η ενέργεια αυτή βρίσκεται συνήθως περιορισμένη σε μία γεωθερμική περιοχή ή πεδίο με συγκεκριμένα επιφανειακά όρια. Ως γεωθερμική χρήση αναφέρεται η οικονομική εκμετάλλευση του ατμού ή των θερμών νερών, είτε αυτά ρέουν φυσικά, είτε βγαίνουν στην επιφάνεια μέσω γεώτρησης. Οι γεωθερμικές χρήσεις ακόμη περιλαμβάνουν την αξιοποίηση της θερμότητας των πετρωμάτων ή του εδάφους. Οι γεωθερμικές χρήσεις ταξινομούνται σε ηλεκτρικές (για παραγωγή ηλεκτρικής ισχύος) και σε άμεσες. Η πλέον εντυπωσιακή απόδειξη της θερμότητας που υπάρχει στο εσωτερικό της Γης αποτελεί η ηφαιστειακή δραστηριότητα. Άλλες γεωθερμικές ενδείξεις είναι οι ατμοί, τα θερμά νερά και τα αέρια που σχηματίζουν θερμοπίδακες (geizer), θερμές πηγές και ατμίδες. Ο ρυθμός αύξησης της θερμοκρασίας με το βάθος από την επιφάνεια της Γης είναι γνωστός με το όνομα γεωθερμική βαθμίδα. Η γεωθερμική βαθμίδα κυμαίνεται από 5 μέχρι 70 C/km, με μέση τιμή τους 30 C/km. Περιοχές με θεωρητικά γεωθερμικό ενδιαφέρον είναι οι περιοχές που διαθέτουν γεωθερμική βαθμίδα μεγαλύτερη από τη μέση τιμή. Τέτοιες περιοχές είναι πολλές στον πλανήτη μας, αλλά και στην Ελλάδα και οι περισσότερες βρίσκονται στα όρια των λιθοσφαιρικών πλακών. Στο Σχήμα 1.1 φαίνεται το μοντέλο δημιουργίας ενός γεωθερμικού πεδίου, που παράγει ατμό και τα κύρια γνωρίσματά του. Διαπιστώνεται η ανανεωσιμότητα του γεωθερμικού συστήματος, αφού τροφοδοτείται συνεχώς από επιφανειακά νερά. Σελίδα 1

13 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο Σχήμα 1.1 Μοντέλο δημιουργίας ενός γεωθερμικού πεδίου, που παράγει ατμό και τα κύρια γνωρίσματά του. Από πάνω προς τα κάτω: η περιοχή επαναφόρτισης, το αδιαπέρατο κάλυμμα, ο ταμιευτήρας γεωθερμικών ρευστών και η πηγή ενέργειας Η γεωθερμική ενέργεια είναι μια σχετικά ήπια, εναλλακτική μορφή ενέργειας, η οποία με τα σημερινά τεχνολογικά δεδομένα μπορεί να καλύψει σημαντικό μέρος των αναγκών μας σε ενέργεια. Οι χρήσεις και οι εφαρμογές της γεωθερμικής ενέργειας, η οποία απαντά σε αρκετές περιοχές της Γης, ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό και περιλαμβάνουν την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, τις αγροτικές διεργασίες (π.χ. ξήρανση σιτηρών), τη θέρμανση οικιών, τη δημιουργία ψύξης κ.λπ. Η περιοχή των θερμοκρασιών των θερμών νερών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν εκτείνεται από τους 20 C (για θέρμανση χώρων με τη χρήση γεωθερμικών αντλιών θερμότητας) μέχρι τους 280 C (για παραγωγή ηλεκτρικής ισχύος). Επιπλέον, αρκετά γεωθερμικά ρευστά εκτός από τη θερμότητά τους περιέχουν και αξιοποιήσιμες διαλυμένες ποσότητες στερεών ή αέριων ουσιών (κοινό αλάτι, διοξείδιο του άνθρακα, πολύτιμα μέταλλα), τα οποία μπορούν να ανακτηθούν Σελίδα 2

14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο με οικονομικό τρόπο. Ενώ το δυναμικό της γεωθερμικής ενέργειας σε όλο τον κόσμο (αλλά και στην Ελλάδα) είναι σημαντικό, υπάρχουν αρκετοί περιορισμοί στο να χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικά αυτό το δυναμικό. Οι τύποι των περιορισμών είναι τεχνικής φύσεως (διάβρωση, δημιουργία επικαθίσεων), περιβαλλοντικής φύσεως (εκπομπές τοξικών αερίων, θερμική ρύπανση) και οικονομικής φύσεως. Σχήμα 1.2 Χάρτης γεωθερμικών περιοχών της Ελλάδας (Τροποποίηση χάρτη του Ι.Γ.Μ.Ε.) Σελίδα 3

15 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο Οι οικονομικοί περιορισμοί παίζουν σπουδαίο ρόλο σε κάθε προσπάθεια αξιοποίησης της γεωθερμικής ενέργειας. Γενικά είναι πιθανότερη η αξιοποίηση γεωθερμικών ρευστών όταν αυτά βρίσκονται κοντά σε βιομηχανικές, αστικές ή αγροτικές περιοχές, ή όταν υπάρχουν ανάγκες θέρμανσης καθόλη τη διάρκεια του έτους. Μπορεί να λεχθεί ότι η Ελλάδα είναι ιδιαίτερα ευνοημένη γεωθερμικά και τα τελευταία τριάντα (30) χρόνια έχει γίνει (κυρίως από το I.Γ.M.E.) συστηματική βασική έρευνα για τον εντοπισμό και χαρακτηρισμό των γεωθερμικών πεδίων. Η Ελλάδα μαζί με την Ιταλία (και την Πορτογαλία στις Αζόρες Νήσους) είναι οι μόνες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις οποίες υπάρχουν πεδία υψηλής ενθαλπίας, δηλαδή περιοχές στις οποίες μπορούν να παραχθούν ρευστά με θερμοκρασία μεγαλύτερη των 150 C, τα οποία χρησιμοποιούνται για παραγωγή ηλεκτρικής ισχύος. Επίσης η Ελλάδα διαθέτει πληθώρα περιοχών, κυρίως στο Κεντρικό και Βόρειο τμήμα, με θερμοκρασίες ταμιευτήρων που ξεπερνούν τους 90 C. Σελίδα 4

16 ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ GGG ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ 2.1 ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η γεωθερμική έρευνα στη χώρα ξεκίνησε από το τέως Ι.Γ.Ε.Υ. (πρόδρομο σχήμα του Ι.Γ.Μ.Ε.) το 1970, με στόχο πεδία υψηλής θερμοκρασίας στο ηφαιστειακό τόξο του Νομού Αιγαίου (Μήλος, Νίσυρος, Σουσάκι). Εντοπίστηκαν τα σημαντικά πεδία υψηλής θερμοκρασίας Μήλου και Νισύρου. Στη Μήλο εγκαταστάθηκε από τη Δ.Ε.Η. πιλοτική μονάδα ηλεκτροπαραγωγής ισχύος 2 MWe. Η μη δέσμευση των αερίων κατά τη λειτουργία της είχε ως αποτέλεσμα την αντίδραση των κατοίκων και την ακύρωση εγκατάστασης μονάδας βιομηχανικής κλίμακας και στα δύο νησιά. Μετά το 1990 η έρευνα των πεδίων υψηλής θερμοκρασίας δε συνεχίστηκε, με εξαίρεση τη Λέσβο (Δ.Ε.Η.).Ακολούθως η έρευνα επεκτάθηκε στα πεδία χαμηλής θερμοκρασίας σε ολόκληρη τη χώρα, με αποτέλεσμα να εντοπιστούν μέχρι σήμερα περισσότερα από σαράντα πέντε (45) πεδία και γεωθερμικές περιοχές. Αυτά άρχισαν να αξιοποιούνται από το 1980.Το έτος 2005 δημοσιεύτηκε η νομοθεσία σχετικά με τις Γ.Α.Θ. και έκτοτε έχουν εγκατασταθεί μερικές εκατοντάδες μονάδες και σήμερα αποτελούν τον ταχύτερα αναπτυσσόμενο κλάδο της γεωθερμίας. 2.2 ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ Τα γεωθερμικά συστήματα μπορούν να ταξινομηθούν με διάφορα κριτήρια, όπως είναι το είδος των γεωθερμικών πόρων, ο τύπος και η θερμοκρασία τωνρευστών, ο τύπος του πετρώματος που φιλοξενεί τα ρευστά, το είδος της εστίας θερμότητας, αν κυκλοφορούν ή όχι ρευστά στον ταμιευτήρα κ.λπ. Σεσχέση με το ΚΑΜΗΛΑΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΝΑΑ.Ε.Μ.: 4762ΟΡΦΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΑ.Ε.Μ.: 4642 Σελίδα 5

17 ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ GGG ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο είδος των γεωθερμικών πόρων διακρίνονται πέντε κατηγορίεςσυστημάτων που περιγράφονται συνοπτικά ως εξής: Τα υδροθερμικά συστήματα ή πόροι, δηλαδή τα φυσικά υπόγεια θερμά ρευστάπου βρίσκονται σε έναν ή περισσότερους ταμιευτήρες, θερμαίνονται από μίαεστία θερμότητας και συχνά εμφανίζονται στην επιφάνεια της Γης με τημορφή θερμών εκδηλώσεων. Τα συστήματα αυτά συχνά ταυτίζονται με τοσύνολο σχεδόν των γεωθερμικών πεδίων, αφού σήμερα ουσιαστικά είναι ταμόνα συστήματα που αξιοποιούνται. Σχήμα 2.1Σχηματική παρουσίαση της αξιοποίησης των θερμών ξηρών πετρωμάτων με μία γεώτρηση τροφοδοσίας και δύο παραγωγικές γεωτρήσεις Αβαθής γεωθερμία (earthenergy), κατά την οποία λαμβάνονται (ή καιαπορρίπτονται) ποσότητες ενέργειας από μικρά βάθη με την ΚΑΜΗΛΑΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΝΑΑ.Ε.Μ.: 4762ΟΡΦΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΑ.Ε.Μ.: 4642 Σελίδα 6

18 ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ GGG ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ανακυκλοφορίανερού στα πρώτα 100 m από την επιφάνεια της γης ή με την κυκλοφορίαυπόγειων νερών ή νερών από λίμνες, ποτάμια και τη θάλασσα. Αποτελεί τηνταχύτερα αναπτυσσόμενη μορφή της γεωθερμικής ενέργειας. Ταπροχωρημέναγεωθερμικάσυστήματα(enhancedgeothermalsystems)ανα φέρονται στα θερμά πετρώματα σε βάθος από 2 μέχρι 10 km, από ταοποία μπορεί να ανακτηθεί ενέργεια χρησιμοποιώντας νερό που διοχετεύεταιαπό την επιφάνεια, μέσω κατάλληλων γεωτρήσεων και ανακτάται αρκετάθερμότερο με τη μορφή νερού ή ατμού μέσω άλλων γεωτρήσεων. Τα γεωπεπιεσμένα συστήματα (geopressuredsystems) αποτελούνται απόρευστά εγκλεισμένα σε μεγάλο βάθος, βρίσκονται περιορισμένα από μηπερατά πετρώματα και η πίεσή τους υπερβαίνει την υδροστατική. Τα μαγματικά συστήματα (magmasystems) αναφέρονται στην απόληψηθερμότητας με κατάλληλες γεωτρήσεις σε μαγματικές διεισδύσεις, πουβρίσκονται σε μικρό σχετικά βάθος.τα κύρια τυπικά τμήματα ενός υδροθερμικού συστήματος είναι η εστίαθερμότητας, ο ταμιευτήρας, το αδιαπέρατο κάλυμμα και η περιοχήεπαναφόρτισης.ο ταμιευτήρας είναι το σημαντικότερο τμήμα ενός γεωθερμικού συστήματος από την άποψη της ενεργειακής αξιοποίησης τωνπεριεχόμενων ρευστών.μία πρώτη ταξινόμησητυποποίηση των υδροθερμικών συστημάτων γίνεταισυνήθως ανάμεσα στα συστήματα στα οποία το κυρίαρχο ρευστό είναι ο ατμός (συστήματα ατμού, π.χ. στο Larderello, Ιταλία) και τα οποίαχρησιμοποιούνται αποκλειστικά για ηλεκτροπαραγωγή, και στα συστήματα σταοποία κυρίαρχο ρευστό είναι το θερμό νερό (συστήματα θερμού νερού).το συνηθέστερο κριτήριο για την ταξινόμηση των υδροθερμικών συστημάτωννερού βασίζεται στην ενθαλπία των γεωθερμικών ρευστών, τα οποία είναι καιοι φορείς της θερμότητας στην επιφάνεια της Γης από τα θερμά βαθιάπετρώματα. Η ενθαλπία των ρευστών, ΔΗ, η οποία μπορεί να θεωρηθεί ανάλογη της θερμοκρασίας τους, χρησιμοποιείται για να εκφράσει το θερμικόπεριεχόμενό τους. Οι γεωθερμικοί πόροι ταξινομούνται συνήθως για λόγουςευκολίας (αν και με κάπως αυθαίρετο τρόπο) σε ρευστά χαμηλής, μέσης καιυψηλής ενθαλπίας ή θερμοκρασίας. Υψηλής ενθαλπίας ορίζονται τα ρευστά με θερμοκρασία μεγαλύτερη από ΚΑΜΗΛΑΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΝΑΑ.Ε.Μ.: 4762ΟΡΦΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΑ.Ε.Μ.: 4642 Σελίδα 7

19 ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ GGG ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο C, μέσης ενθαλπίας τα ρευστά μεθερμοκρασία από 90 0 C μέχρι C, και χαμηλής ενθαλπίας τα νερά μεθερμοκρασία μικρότερη από 90 0 C. 2.3 ΣΤΑΔΙΑ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η αναζήτηση των γεωθερμικών περιοχών με ρευστά που να σχηματίζουν έναεκμεταλλεύσιμο κοίτασμα, γίνεται με κατάλληλη γεωθερμική έρευνα, η οποίαπραγματοποιείται κυρίως στην επιφάνεια με τις μικρότερες κατά το δυνατόνδαπάνες. Αν η επιφανειακή έρευνα δείξει θετικά αποτελέσματα ακολουθείανόρυξη ερευνητικών και κατόπιν παραγωγικών γεωτρήσεων, οι οποίες στιςπερισσότερες περιπτώσεις είναι ιδιαίτερα δαπανηρές. Η γεωθερμική έρευναδιακρίνεται σε τέσσερα κύρια τυποποιημένα (ή τυπικά) στάδια: Γενική επισκόπηση μεγάλης κλίμακας. Χρήση όσο το δυνατόν περισσότερων στοιχείων (γεωλογικοί και τεκτονικοί χάρτες,αεροφωτογραφίες, βιβλιογραφική ανασκόπηση, αναγνωριστικές επισκέψεις,θερμομετρήσεις, δειγματοληψίες-αναλύσεις νερών κ.λπ.) για την στην επιλογήκαι υπόδειξη των περιοχών με τις ευνοϊκότερες συνθήκες. Λεπτομερής και συστηματική έρευνα των πιθανότερων γεωθερμικών περιοχών. Ερευνώνται με λεπτομέρεια εκείνοι οι παράγοντες (γεωλογικοί,τεκτονικοί, ηφαιστειολογικοί,στρωματογραφικοί, λιθολογικοί, υδρογεωλογικοί,γεωχημικοί, γεωφυσικοί, θερμοδυναμικοί κ.λπ.) που μπορούν ναχαρακτηρίσουν μια γεωθερμική περιοχή. Τελικός στόχος του σταδίου αυτούείναι ο προσδιορισμός του γεωθερμικού μοντέλου κάθε γεωθερμικούκοιτάσματος και η γνώση τηςθέσης και κατάστασης στην οποία βρίσκονται ταγεωθερμικά ρευστά ή θερμά πετρώματα. Συγχρόνως προτείνεται η σειρά, τοβάθος και τα χαρακτηριστικά των ερευνητικών-παραγωγικών γεωτρήσεων. Εντοπισμός-περιχάραξη των γεωθερμικών πεδίων και μελέτη των χαρακτηριστικών. Το στάδιο αυτό καταλήγει στον προσδιορισμό τωνπιθανότερων γεωθερμικών περιοχών και των θέσεων στις οποίες προτείνεται ηεκτέλεση των πρώτων βαθιών γεωτρήσεων έρευνας και ΚΑΜΗΛΑΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΝΑΑ.Ε.Μ.: 4762ΟΡΦΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΑ.Ε.Μ.: 4642 Σελίδα 8

20 ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ GGG ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο παραγωγής. Στησυνέχεια καταρτίζεται το λεπτομερές πρόγραμμα γεωτρήσεων. Οι γεωθερμικέςγεωτρήσεις διακρίνονται, αναφορικά με το σκοπό της ανόρυξής τους, σεερευνητικές, παραγωγικές ή επανεισαγωγής και σε σχέση με την ενθαλπίατων ρευστών, σε χαμηλής, μέσης ή υψηλής ενθαλπίας. Ανάπτυξη και διαχείριση των γεωθερμικών πεδίων. Αναφέρεται στασπουδαιότερα προβλήματα διαχείρισης και λειτουργίας ενός γεωθερμικούπεδίου. Τα παραπάνω τυποποιημένα (ή τυπικά) στάδια ισχύουν σε όλες τις περιπτώσεις της γεωθερμικής έρευνας, αν και οι επί μέρους γεωλογικέςσυνθήκες καθορίζουν την ξεχωριστή διάρθρωση και ανάπτυξη του κάθεσταδίου. Μπορεί να αλλάζει η λεπτομερής διάρθρωση και η ανάπτυξη των επίμέρους σταδίων, γενικά όμως οι εργασίες ακολουθούν την προαναφερθείσατυπική σειρά. Σε κάθε φάση απαιτείται υποχρεωτικά η συνεργασία και οσυντονισμός των διαφόρων επιστημόνων και τεχνικών που εμπλέκονται στηνόλη έρευνα. Εικόνα 2.1Θερμές πηγές ΚΑΜΗΛΑΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΝΑΑ.Ε.Μ.: 4762ΟΡΦΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΑ.Ε.Μ.: 4642 Σελίδα 9

21 ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ GGG ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο 2.4 ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ Πρωταρχικός σκοπός ενός προγράμματος έρευνας και αποτίμησης σε μία γεωθερμική περιοχή είναι να προσδιορίσει ταχύτατα, αξιόπιστα και με τολιγότερο δυνατό κόστος τα χαρακτηριστικά των γεωθερμικών ρευστών καιτην ικανότητα του πεδίου για την παραγωγή αξιοποιήσιμων ποσοτήτωνρευστών. Η γεωχημεία παίζει σημαντικό ρόλο στην γεωθερμική έρευνα καιαναζήτηση, αφού μπορεί να απαντήσει σε μεγάλο αριθμό ερωτημάτων με τημελέτη του χημισμού των γεωθερμικών ρευστών και των πετρωμάτων τουταμιευτήρα. Η γεωθερμική έρευνα περιλαμβάνει τη συλλογή δειγμάτων καιτην ανάλυση των γεωθερμικών ρευστών από φυσικές εκδηλώσεις και απόγεωτρήσεις της περιοχής που ερευνάται. Τα γεωχημικά δεδομένα πουσυγκεντρώνονται βοηθούν στον εντοπισμό του γεωθερμικού συστήματος,στην εκτίμηση της θερμοκρασίας του ταμιευτήρα, στον προσδιορισμό τουχημικού χαρακτήρα των ρευστών και του μηχανισμού τροφοδοσίας τουπεδίου, στην εκτίμηση του πιθανού αξιοποιήσιμου δυναμικού κ.λπ. Οιγεωχημικές μέθοδοι που εφαρμόζονται στα διάφορα στάδια της έρευνας είναιαπολύτως απαραίτητες, προτού χρησιμοποιηθούν περισσότερο δαπανηρέςμέθοδοι, όπως οι γεωφυσικές και ή ανόρυξη ερευνητικών γεωτρήσεων.αν και δεν υπάρχει κάποια γενικά αποδεκτή ταξινόμηση των γεωθερμικώννερών, συχνά τα γεωθερμικά νερά διαχωρίζονται σε σχέση με το κυρίαρχο ανιόν.σταγεωθερμικά συστήματα νερού ο συνηθέστερος τύπος που συναντάται σεκάποιο βάθος είναι τα χλωριούχα νερά, με συγκεντρώσεις που φτάνουν τα mg/. Σπανιότερα, η συγκέντρωση τωνχλωριόντων μπορεί να υπερβεί και τα mg/. Οι δύο κυριότερες φυσικοχημικές παράμετροι που χρησιμοποιούνται για το χαρακτηρισμό ενός γεωθερμικού νερού είναι η περιεκτικότητά του σε άλατακαιτοph. Συνήθως, τα γεωθερμικά ρευστάχαμηλής θερμοκρασίας έχουν μικρότερο TDS από ότι τα ρευστά σε υψηλήθερμοκρασία, αν και υπάρχουν εξαιρέσεις αυτού του κανόνα. Οι τιμές τουtds των γεωθερμικών ρευστών κυμαίνονται από λίγες δεκάδες μέχρι καιεκατοντάδες χιλιάδες mg/. ΚΑΜΗΛΑΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΝΑΑ.Ε.Μ.: 4762ΟΡΦΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΑ.Ε.Μ.: 4642 Σελίδα 10

22 ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ GGG ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο Το μέγεθος της αλατότητας ενός νερού προσεγγίζεται στο ύπαιθρο με τη μέτρηση της ηλεκτρικής αγωγιμότητας τουνερού. Πίνακας 2.1Σύνοψη των διαφόρων τύπων νερού στα γεωθερμικά συστήματα Τύπος νερού Περιοχή ph Κύρια ιόντα Υπόγεια Πλούσια σε χλωριόντα Πλούσια σε χλωριόντα-ανθρακικά Πλούσια σε θειικά ιόντα Πλούσια σε θειικά-χλωριόντα Πλούσια σε όξινα ανθρακικά Αραιά χλωριούχα 6 7, , ,5 7,5 λίγα HCO3 Cl, λίγα HCO3 Cl, HCO3 SΟ42-, λίγα Cl Cl, SΟ4 HCO3 Cl, λίγα HCO3 Οι ιδιότητες των θερμών ρευστών που εκρέουν από φυσικές πηγές ή απόγεωτρήσεις ενός γεωθερμικού πεδίου αντιστοιχούν σε μεγάλο βαθμό σταχαρακτηριστικά του υδροθερμικού συστήματος. Τα φυσικοχημικά καιισοτοπικά δεδομένα των γεωθερμικών ρευστών μπορούν να μας βοηθήσουνγια: Την εκτίμηση της προέλευσης των ρευστών και του βαθμού ανάμιξήςτους με άλλα νερά. Την εκτίμηση της θερμοκρασίας του ταμιευτήρα (χημική γεωθερμομετρία). Τον προσδιορισμό των φυσικοχημικώνιδιοτήτων των ρευστών. Η αξιοπιστία και η χρησιμότητα των αναλύσεων τωνγεωθερμικών ρευστών εξαρτώνται σχεδόν αποκλειστικά από τις μεθόδους πουχρησιμοποιούνται για τη συλλογή των δειγμάτων και από την προσοχή με τηνοποία γίνεται αυτή η συλλογή. Υπάρχει πληθώρα μεθόδων για τη συλλογήδειγμάτων των ρευστών που εξέρχονται, είτε από διάφορες θερμές εκροές(θερμές πηγές, ατμίδες), είτε από γεωθερμικές γεωτρήσεις. Σε γενικές γραμμές οι αναλυτικές τεχνικές για τα γεωθερμικά ρευστά είναι όμοιες με τις τεχνικές ανάλυσης δειγμάτων νερών και αέριων μιγμάτων.δείγματα υγρού μπορούν να χαρακτηρισθούν ως προς τη σύστασή τους,χρησιμοποιώντας τυποποιημένες μεθόδους ελέγχου όπως φασματο-φωτομετρία ατομικής απορρόφησης (AA), ιοντική χρωματογραφία (ΙC),φασματοσκοπία Eπαγωγικού Συζευγμένου Πλάσματος (ICP), εκλεκτικάηλεκτρόδια, διάφορεςχρωματομετρικές, σταθμικές και υγρές μεθόδους κ.λπ. ΚΑΜΗΛΑΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΝΑΑ.Ε.Μ.: 4762ΟΡΦΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΑ.Ε.Μ.: 4642 Σελίδα 11

23 ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ GGG ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο Η αέρια χρωματογραφία είναι η πλέον κατάλληλη μέθοδος για την ανάλυσητων γεωθερμικών αερίων. Η μέθοδος είναι αρκετά διαδεδομένη, σχετικάφθηνή, έχει μεγάλη αξιοπιστία, απαιτεί μικρό δείγμα (κλάσμα του m ) καιμπορεί να ανιχνεύσει σχεδόν όλα τα γεωθερμικά συστατικά. Κατά τη συλλογήτων δειγμάτων, δύο προβλήματα πρέπει να προσεχθούν: Η «ρύπανση» των δειγμάτων με αέρα, είτε στη φάση της δειγματοληψίας,είτε στην διάρκεια της εισαγωγής δείγματος στο χρωματογράφο. Η αποφυγή αντίδρασης μεταξύ των αέριων συστατικών και των τοιχωμάτωντων οβίδων συλλογής, ιδιαίτερα όταν αυτές είναι μεταλλικές. Οι χημικές αναλύσεις των γεωθερμικών ρευστών μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για να γίνει μία προσεγγιστική εκτίμηση της θερμοκρασίας τουυπόγειου ταμιευτήρα. Η πληροφορία αυτή παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρονκατά τη διάρκεια της έρευνας, ειδικά όταν δεν είναι διαθέσιμες πληροφορίααπό μετρήσεις σε βαθιές γεωτρήσεις. 2.5 ΥΠΟΔΟΜΗ ΚΑΙΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣΓΕΩΘΕΡΜΙΚΩΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ Ένα τυπικό γεωθερμικό σύστημα χαμηλής θερμοκρασίας, ανεξάρτητα από τοείδος της εφαρμογής, αποτελείται συνήθως από τέσσερα τυπικάυποσυστήματα: Το σύστημα παραγωγής, που περιλαμβάνει τη παραγωγική γεώτρηση, τηναντλία παραγωγής και τις συσκευές στην κεφαλή της γεώτρησης. Το πλέονσυνηθισμένο σχήμα αξιοποίησης είναι το σύστημα των διπλών γεωτρήσεων(«δίπολο»), στο οποίο το σύνολο του γεωθερμικού ρευστού επανεισάγεταιστον ταμιευτήρα. Το σύστημα μεταφοράς των γεωθερμικών ρευστών από την κεφαλή της γεώτρησης μέχρι το σύστημα εφαρμογής, μαζί με το σύστημα διανομής της γεωθερμικής ενέργειας. Για εφαρμογές με θερμοκρασία νερού μικρότερη από70 0 C κυριαρχούν οι πλαστικοί σωλήνες. Το σύστημα εφαρμογής (σύστημα εναλλαγής της θερμότητας). Οιεναλλάκτες πλακών είναι οι κατ εξοχήν εναλλάκτες που χρησιμοποιούνται σταγεωθερμικά συστήματα θέρμανσης όταν η χημεία των νερών δεν επιτρέπειτην απ ευθείας ΚΑΜΗΛΑΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΝΑΑ.Ε.Μ.: 4762ΟΡΦΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΑ.Ε.Μ.: 4642 Σελίδα 12

24 ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ GGG ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο εφαρμογή. Η θέρμανση των χώρων στα κτίρια επιτελείται μετη διέλευση του θερμού νερού μέσω των μετατροπέων θερμότητας αέρα-υγρού (converters), κάτι που γίνεται και με τα συμβατικά συστήματαθέρμανσης. Τρεις τύποι τέτοιων μετατροπέων χρησιμοποιούνται κυρίως: Αυτοί που λειτουργούν με εξαναγκασμένη ροή. Αυτοί που λειτουργούν μεφυσική συναγωγή. Αυτοί που λειτουργούν με ακτινοβολία (σωλήνεςτοποθετημένοι στο πάτωμα, σε τοίχους ή στην οροφή). Το σύστημα διάθεσης των ρευστών.μερικές φορές προστίθεται ένα πέμπτο σύστημα, το σύστημα αντιμετώπισηςτων αυξημένων αναγκών κατά τις ώρες αιχμής.για την παραγωγή ηλεκτρικής ισχύος είναι προφανές ότι τα παραπάνωυποσυστήματα τροποποιούνται για να αντεπεξέλθουν στις υψηλέςθερμοκρασίες και πιέσεις των γεωθερμικών ρευστών. Ο τύπος (κύκλος) της μονάδας ο οποίος χρησιμοποιείται για τη μετατροπή της γεωθερμικήςενεργείας σε ηλεκτρική καθορίζεται συνήθως από το είδος του πεδίου (ξηρόςατμός, διφασικό ρευστό), από τη θερμοκρασία και την πίεση των ρευστών(δηλαδή από την ενθαλπία τους), από τη σύσταση των γεωθερμικών ρευστών(π.χ. ποσοστό μη-συμπυκνώσιμων αερίων, παρουσία αλάτων), από τηδυναμι-κότητα της μονάδας και από την τάση των ρευστών για δημιουργίαεπικαθίσεων και διάβρωσης των μεταλλικών επιφανειών.οι κυριότεροι τύποι μονάδων που χρησιμοποιούνται σήμερα είναι ο κύκλοςατμού, ο κύκλος εκτόνωσης διφασικού ρευστού (μονή, διπλή ή και πολλαπλήεκτόνωση) και ο δυαδικός κύκλος (οργανικός κύκλος και κύκλος Kalina). 2.5 ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Τα φυσικά θερμά ρευστά χρησιμοποιήθηκαν από πολύ παλιά, κυρίως για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες, σπάνια όμως για τις ενεργειακές δυνατότητέςτους. Στη σύγχρονη εποχή η πρώτη βιομηχανική αξιοποίηση της γεωθερμίαςπραγματοποιήθηκε στο Larderello της Ιταλίας, όπου από τις αρχές του 19 ου αιώνα χρησιμοποιήθηκε υπέρθερμος ατμός για την παραγωγή βορικού οξέος (με εξάτμιση ΚΑΜΗΛΑΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΝΑΑ.Ε.Μ.: 4762ΟΡΦΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΑ.Ε.Μ.: 4642 Σελίδα 13

25 ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ GGG ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο των νερών που περιείχαν σημαντικές ποσότητες του οξέος) καιγια τη θέρμανση κτιρίων, ενώ ένα αιώνα μετά ξεκίνησε στο ίδιο μέρος ηγεωθερμική ηλεκτροπαραγωγή. Η πρώτη συστηματική αξιοποίηση της γεωθερμίας για θέρμανση χώρων ξεκίνησε στην Ισλανδία. Σήμερα τομεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της Ισλανδίας (και ολόκληρη η πόλη τουreykjavik) θερμαίνονται με γεωθερμικά νερά. Εικόνα2.2Αντλία γεώτρησης Οι κυριότερες χρήσεις της γεωθερμικής ενέργειας παρουσιάζονταιεπιγραμματικά στο Σχήμα 2.2, στο τροποποιημένο διάγραμμα Lindal (1973). Στοδιάγραμμα αυτό καταγράφονται παραδείγματα χρήσεων, δοκιμασμένων καιπιθανών, ως συνάρτηση της θερμοκρασίας των ρευστών. Οι περισσότεροκαθιερωμένες εφαρμογές είναι η θέρμανση χώρων, οι ιχθυοκαλλιέργειες, ηξήρανση αγροτικών προϊόντων και η παραγωγή ηλεκτρικής ισχύος. ΚΑΜΗΛΑΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΝΑΑ.Ε.Μ.: 4762ΟΡΦΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΑ.Ε.Μ.: 4642 Σελίδα 14

26 ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ GGG ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο Σχήμα2.2Διάγραμμα Lindal Στο επάνωμέρος του διαγράμματος Lindal ο κορεσμένος ατμός χρησιμοποιείταιαποκλειστικά στην παραγωγή ηλεκτρικής ισχύος, ενώ οι άμεσες χρήσεις καλύπτουν όλη την κλίμακα θερμοκρασιών. Θα πρέπει να τονιστεί ότιδιάγραμμα Lindal δεν περιορίζει το είδος των δυνατών χρήσεων, ούτε πρέπεινα ληφθούν αυστηρά υπόψη τα όρια των θερμοκρασιών που θέτει.κατά το 2005,εβδομήντα δύο(72) χώρες έχουν αναπτύξει γεωθερμικές εφαρμογές χαμηλήςμέσης θερμοκρασίας, κάτι που δηλώνει σημαντική πρόοδο σε σχέση με το1995, όταν είχαν αναφερθεί εφαρμογές μόνο σε είκοσι οχτώ(28) χώρες. Η εγκατεστημένηθερμική ισχύς γεωθερμικών μονάδων μέσης και χαμηλής θερμοκρασίας ανήλθετο 2007 στα MWt, παρουσιάζοντας αύξηση 75% σε σχέση με το 2000,με μέση ετήσια αύξηση 12%. Αντίστοιχα, η χρήση ενέργειας αυξήθηκε κατά43% σε σχέση με το 2000 και ανήλθε στα TJ (75940 GWh/έτος). ΚΑΜΗΛΑΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΝΑΑ.Ε.Μ.: 4762ΟΡΦΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΑ.Ε.Μ.: 4642 Σελίδα 15

27 ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ GGG ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο Παραγωγή ηλεκτρικής ισχύος με γεωθερμική ενέργεια γίνεται σήμερα σε είκοσι τέσσερις (24)χώρες. Το 2007 η εγκατεστημένη ισχύς των μονάδων παραγωγής ενέργειαςστον κόσμο ανήλθε στα 9735 MWe, σημειώνοντας αύξηση περισσότερων από800 MWe σε σχέση με το ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗΣΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Τα πλεονεκτήματα από τη χρήση της γεωθερμικής ενέργειας είναι: Ανεξαρτησία από το πετρέλαιο θέρμανσης. Οικονομική λειτουργία με ετήσιο κόστος μικρότερο από το μισό αντίστοιχο κόστος πετρελαίου. Δροσισμός χωρίς κόστος το καλοκαίρι. Μηδενικό κόστος συντήρησης. Απουσίαλεβητοστασίου, καμινάδων, δεξαμενών πετρελαίου, ρύπων και έξοδα συντήρησης. Η γεωθερμική ενέργεια αποτελεί μία καθαρή μορφή ενέργειας, φιλική προς το περιβάλλον, ιδιαίτερα όταν συγκρίνεται με τις συμβατικές μορφές ενέργειας, με ελάχιστες έως μηδαμινές περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την εκμετάλλευσή της. Ακόμη και όταν υπάρχουν κάποιες περιορισμένες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, αυτές μπορούν πάντοτε να αντιμετωπισθούν με τη χρήση της τεχνολογίας. 2.8 ΚΥΡΙΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Τα κύρια πλεονεκτήματα από τη χρήση της γεωθερμικής ενέργειας είναι: Είναι διαθέσιμη μέρα και νύχτα όλο το χρόνο και δεν επηρεάζεται από καιρικές συνθήκες. Προσφέρεται έτοιμη σαν θερμικό προϊόν. Δε μπορεί να μεταφερθεί μακριά, άρα θα πρέπει να αξιοποιηθεί επί τόπου από τις παραγωγικές δυνάμεις. ΚΑΜΗΛΑΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΝΑΑ.Ε.Μ.: 4762ΟΡΦΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΑ.Ε.Μ.: 4642 Σελίδα 16

28 ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ GGG ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο Αναπτύσσεται σε πεδινές περιοχές με άριστες συνθήκες αξιοποίησης στη σύγχρονη γεωργία, αγροτοβιομηχανία, ιχθυοκαλλιέργεια, αστικές και βιομηχανικές χρήσεις κ.λπ. Μπορεί να συμβάλλει στην αγροτουριστική και οικοτουριστική ανάπτυξη. Λόγω της αυξημένη θερμικής ροής της περιοχής μπορεί να γίνει χρήση γεωθερμικών αντλιών θερμότητας. Συγκεκριμένα τα περιβαλλοντικά οφέλη της γεωθερμικής ενέργειας είναι: Συνεχόμενη παροχή ενέργειας με υψηλό συντελεστή λειτουργίας >90%. Μικρό λειτουργικό κόστος, αν και το κόστος εγκατάστασης είναι σημαντικά αυξημένο σε σχέση με τις συμβατικές μορφές ενέργειας. Δεν παράγει επικίνδυνα αέρια καύσης (CO 2, NO x, SO 2 κ.λπ.), ούτε σωματίδια, ούτε τέφρα, ούτε καπνό. Μικρή απαίτηση γης για την αξιοποίηση της (εγκατάσταση μονάδας, χώρος γεωτρήσεων, σωληνώσεις μεταφοράς κ.λπ.) συγκριτικά με αυτή που απαιτείται από ατμοηλεκτρικούς, υδροηλεκτρικούς σταθμούς κ.λπ. Συμβολή στην επίτευξη των στόχων της Λευκής Βίβλου της Ε.Ε. και του πρωτόκολλου του Κιότο. Συμβολή στη μείωση της ενεργειακής εξάρτησης μιας χώρας, με τον περιορισμό εισαγωγών ορυκτών καυσίμων. Η αξιοποίηση της γεωθερμικής ενέργειας συναντά ορισμένα βασικά προβλήματα τα οποία θα πρέπει να λυθούν ικανοποιητικά για την οικονομική εκμετάλλευση αυτής της μορφής ενέργειας. Τα προβλήματα αυτά, που σχετίζονται άμεσα με την ιδιάζουσα χημική σύσταση των περισσότερων γεωθερμικών ρευστών, είναι: Ο σχηματισμός επικαθίσεων σε κάθε σχεδόν επιφάνεια που έρχεται σε επαφή με το γεωθερμικό ρευστό. Η διάβρωση των μεταλλικών επιφανειών. ΚΑΜΗΛΑΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΝΑΑ.Ε.Μ.: 4762ΟΡΦΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΑ.Ε.Μ.: 4642 Σελίδα 17

29 ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ GGG ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο Ορισμένες περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις, όπως διάθεση των ρευστών μετά τη χρήση τους και εκπομπές τοξικών αερίων κυρίως του υδρόθειου. Ο σχηματισμός επικαθίσεων σε γεωθερμικές μονάδες μπορεί να ελεγχθεί σε κάποιο βαθμό, αν όχι ολοκληρωτικά, με μια πληθώρα τεχνικών και μεθόδων. Μερικές τυπικές πρακτικές είναι οι εξής: Ο σωστός σχεδιασμός της μονάδας και η επιλογή των κατάλληλων συνθηκών λειτουργίας της. Η ρύθμιση του ph του ρευστού. Η προσθήκη χημικών ουσιών (αναστολέων δημιουργίας επικαθίσεων). Η απομάκρυνση των σχηματιζόμενων στερεών με χημικά ή φυσικά μέσα στη διάρκεια προγραμματισμένων ή όχι διακοπών λειτουργίας της μονάδας. Οι δυνατότητες ελέγχου της διάβρωσης στις γεωθερμικές μονάδες επικεντρώνονται στα εξής: Επιλογή του κατάλληλου υλικού κατασκευής. Επικάλυψη των μεταλλικών επιφανειών με ανθεκτικά στη διάβρωση στρώματα. Προσθήκη αναστολέων διάβρωσης. Σωστός σχεδιασμός της μονάδας. 2.9 Η ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΓΕΩΘΕΡΜΙΑΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣ Η πρώτη βιομηχανική εκμετάλλευση της γεωθερμικής ενέργειας έγινε στο Λαρνταρέλλο (Lardarello) της Ιταλίας, όπου από τα μέσα του περασμένου αιώνα χρησιμοποιήθηκε ο φυσικός ατμός για να εξατμίσει τα νερά που περιείχαν βορικό οξύ αλλά και να θερμάνει διάφορα κτήρια. ΚΑΜΗΛΑΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΝΑΑ.Ε.Μ.: 4762ΟΡΦΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΑ.Ε.Μ.: 4642 Σελίδα 18

30 ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ GGG ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο Σχήμα 2.3Ο φλοιός, ο μανδύας και ο πυρήνας της Γης Εικόνα 2.3Θερμές πηγές Το 1904 έγινε στο ίδιο μέρος η πρώτη παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος από τη γεωθερμία (σήμερα παράγονται εκεί 2,5 δισεκατομμύρια kwh/έτος). Σπουδαία είναι η αξιοποίηση της γεωθερμικής ενέργειας από την Ισλανδία, όπου καλύπτεται πολύ μεγάλο μέρος των αναγκών της χώρας σε ηλεκτρική ενέργεια και θέρμανση. 2.10ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΕΣ ΑΝΤΛΙΕΣ ΚΑΜΗΛΑΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΝΑΑ.Ε.Μ.: 4762ΟΡΦΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΑ.Ε.Μ.: 4642 Σελίδα 19

31 ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ GGG ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο Οι αντλίες θερμότητας νερού/νερού, ή αλλιώς αντλίες γεωθερμίας, εκμεταλλεύονται το γεωθερμικό δυναμικό του υπεδάφους, δηλαδή τη θερμότητα που είναι αποθηκευμένη στο έδαφος, και τη μεταφέρουν στο νερό της ενδοδαπέδιας θέρμανσης ή στα ζεστά νερά χρήσης.μπορούν να συνδυαστούν με όλες τις μορφές γεωθερμίας (οριζόντια, κάθετη ή ανοιχτού τύπου) παράγοντας ζεστό ή κρύο νερό για θέρμανση ή δροσισμό, αντίστοιχα. Ο υψηλός βαθμός απόδοσης των γεωθερμικών αντλιών τις καθιστά εξαιρετικά οικονομικές ως προς τη χρήση τους και εγγυάται τη συνεχή λειτουργία τους όλο το χρόνο. Εικόνα 2.4Γεωθερμικές αντλίες 2.11ΤΑΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΩΝ ΑΝΤΛΙΩΝ Οι γεωθερμικές αντλίες έχουν πλήθος πλεονεκτημάτων μεταξύ των οποίων είναι ο μεγάλος συντελεστής απόδοσης (COP έως 5,7), δηλαδή, με1kw καταναλισκόμενης ενέργειας, παράγονται 5,7kW χρηστικής ενέργειας. Αυτό σημαίνει οικονομικότερη λειτουργία σε σχέση με όλα τα συμβατικά συστήματα θέρμανσης. Μια αντλία γεωθερμίας αντικαθιστά πλήρως τα κλασικά συστήματα θέρμανσης (λέβητας πετρελαίου, φυσικού αερίουκ.λπ.). Τροφοδοτείται μόνο με ηλεκτρικό ρεύμα και η ίδια μονάδα παράγει θέρμανση, δροσισμό και ζεστά νερά χρήσης.οι αντλίες στην λειτουργία τους είναι φιλικές προς το περιβάλλον, αφού χρησιμοποιούνε ψυκτικό υγρό R-410A και έχουν μηδενικές εκπομπές ρύπων. Τέλος, σημαντικά πλεονεκτήματα των αντλιών γεωθερμίας είναι το μικρό μέγεθος τους και η αθόρυβη λειτουργία τους. ΚΑΜΗΛΑΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΝΑΑ.Ε.Μ.: 4762ΟΡΦΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΑ.Ε.Μ.: 4642 Σελίδα 20

32 ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ GGG ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο 2.12 ΤΡΟΠΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣΤΗΣ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗΣ ΑΝΤΛΙΑΣ Το μίγμα νερού-γλυκόλης που κυκλοφορεί στο κύκλωμα του γεωεναλλάκτη απορροφά ενέργεια από το έδαφος και οδηγείται στον εξατμιστή ο οποίος δεσμεύει την ενέργεια αυτή. Μέσω του εξατμιστή μεταδίδεται στο ψυκτικό μέσο της αντλίας το οποίο μετατρέπεται από υγρό σε αέριο. Το ψυκτικό μέσο, το οποίο κινείται σε ένα κλειστό κύκλωμα, περνάει από το συμπιεστή και συμπιέζεται ώστε να αυξηθεί η πίεση και η θερμοκρασία του στην επιθυμητή τιμή. Έπειτα, οδηγείται στο συμπυκνωτή όπου και αποβάλλει όλη τη θερμότητα που έχει αποθηκεύσει στο νερό του κυκλώματος της ενδοδαπέδιας θέρμανσης. Το ψυκτικό μέσο μεταφέρεται στη βαλβίδα εκτόνωσης και εκτονώνεται, ώστε να επιστρέψει στον εξατμιστή και να επαναλάβει την ίδια διαδικασία. Η λειτουργία του δροσισμού είναι η αντίστροφη διαδικασία ΟΦΕΛΗ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ Από την εκμετάλλευση της γεωθερμικής ενέργειας τόσο για ηλεκτροπαραγωγή όσο και για θερμικές εφαρμογές, προκύπτουν σημαντικά περιβαλλοντικά οφέλη που εντοπίζονται στην αποφυγή έκλυσης διοξειδίου του άνθρακα (CO2) και άλλων αέριων ρύπων που εκλύονται από την καύση συμβατικών καυσίμων.όσον αφορά τις γεωθερμικές αντλίες θερμότητας, αυτές καταναλώνουν 30%-60% λιγότερη ηλεκτρική ενέργεια από τα αποδοτικότερα αερόψυκτα συστήματα με αντίστοιχη μείωση εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO2) στους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής. Η αντίστοιχη μείωση εκπομπών CO2 σε σχέση με ένα σύστημα θέρμανσης συμβατικών καυσίμων (πετρέλαιο θέρμανσης ή φυσικό αέριο) ανέρχεται περίπου σε 40%. Από τη χρήση γεωθερμικών συστημάτων εκτός των ανωτέρω προκύπτουν και κοινωνικά οφέλη, κυρίως, από το γεγονός ότι η γεωθερμία αποτελεί ανανεώσιμη και εγχώρια μορφή ενέργειας μέσω κυρίως της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας και ανάπτυξης σε τοπικό επίπεδο για την εγκατάσταση των γεωθερμικών μονάδων. Σε Εθνικό και Ευρωπαϊκό επίπεδο, περιλαμβάνουν μείωση της εξάρτησης της κοινωνίας από εισαγόμενα καύσιμα με παράλληλη απελευθέρωση ιδιωτικών ΚΑΜΗΛΑΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΝΑΑ.Ε.Μ.: 4762ΟΡΦΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΑ.Ε.Μ.: 4642 Σελίδα 21

33 ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ GGG ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο κεφαλαίων, που μπορούν να διατεθούν για επενδύσεις και βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, παράγοντες που έμμεσα οδηγούν στη μείωση της ανεργίας και την οικονομική ανάπτυξη. ΚΑΜΗΛΑΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΝΑΑ.Ε.Μ.: 4762ΟΡΦΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΑ.Ε.Μ.: 4642 Σελίδα 22

34 ΝΟΜΟΣ ΕΒΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΝΟΜΟΣ ΕΒΡΟΥ 3.1ΙΣΤΟΡΙΑ Η εξέλιξη του πολιτισμού στη Νοτιοανατολική Αιγιακή Θράκη, την περιφέρεια του νομού Έβρου, συνδέεται άμεσα με τη γεωμορφολογία και ιδιαίτερα την ύπαρξη του ποταμού Έβρου. Η διαχρονική και δυναμική σχέση του ποταμού και των ανθρώπινων κοινωνιών αντικατοπτρίζεται με ιδανικό τρόπο, στο όνομα του σύγχρονου νομού, που το δανείζεται από το ιστορικό και ζωογόνο ποτάμι. Οι ανθρώπινες ομάδες συναντούν ευνοϊκές περιβαλλοντικές συνθήκες για την ανάπτυξη της οικονομίας τους, που αποτελεί τη βάση για την πλούσια εμπορική και πολιτιστική τους έκφραση. Ακόμη, ο χώρος, καθώς σχεδόν από πάντα βρισκόταν στο νοητό όριο δύο σημαντικών πολιτισμικών κύκλων, της Δύσης και της Ανατολής δέχτηκε τη γονική επίδραση και από τις δύο πλευρές, δημιουργώντας το δικό του γοητευτικό πρόσωπο. Στην παλαιολιθική εποχή, από τη χρήση των πρώτων λίθινων εργαλείων μέχρι την εξημέρωση των ζώων και των φυτών, ο άνθρωπος συγκροτεί ολιγομελείς ομάδες που ζουν από τη συλλογή καρπών και το κυνήγι άγριων ζώων. Ορισμένες επιφανειακές εξελίξεις μαρτυρούν παλαιολιθική παρουσία ( π.χ.) στον Έβρο. Στις Φέρες, στα Ρίζια και στον Κέραμο εντοπίσθηκαν πυριτολιθικά εργαλεία ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Η επόμενη περίοδος της προϊστορίας, η Νεολιθική, χαρακτηρίστηκε όχι άδικα ως «επανάσταση» γιατί τότε μπαίνουν τα θεμέλια του σύγχρονου πολιτισμού. Σελίδα23

35 ΝΟΜΟΣ ΕΒΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο Εικόνα 3.1Τα στενά του Νέστου, που φυλάσσονταν με κάστρα Ο άνθρωπος οργανώνει πλέον συστηματικά όλα τα επίπεδα της ζωής του κατοικεί κυρίως σε μόνιμα χωριά και ελέγχει άμεσα ο ίδιος την οικονομική διαδικασία με την καλλιέργεια της γης και την εκτροφή ζώων. Η Νεολιθική διαρκεί στην αιγιακή Θράκη την 5ηκαι την 6η χιλιετία π.χ. αν και ραδιοχρονολογήσεις από τις νεότερες ανασκαφές ανάγονται στην 6η χιλιετία π.χ. ( ). Ο μόνος ανασκαμμένος οικισμός της περιόδου είναι η Μάκρη, στην περιφέρεια της Αλεξανδρούπολης, που έδωσε πολλά στοιχεία για την καθημερινή ζωή στα νεολιθικά χρόνια. Μεταξύ αυτών ερμαφρόδιτα ειδώλια και πήλινα αντικείμενα σε σχήμα κεράτου που ίσως έχουν λατρευτικό χαρακτήρα ή είναι απλώς βάσεις για κάποια σούβλα. Βέβαια πλήθος άλλων θέσεων στα πεδινά τμήματα του Νομού, με επιφανειακές μαρτυρίες της εποχής, σημαίνουν ευρεία διασπορά νεολιθικών χωρίων.από την εποχή του Χαλκού ( π.χ.) ξεχωρίζει η ανασκαφή στο Μικρό Βουνό Σαμοθράκης, που δείχνει εμπορικές επαφές με τους Μινωίτες(Κρήτη). Σελίδα24

36 ΝΟΜΟΣ ΕΒΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΣΙΔΗΡΟΥ ΡΩΜΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ Στο τέλος της Εποχής του Χαλκού και στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου ( π.Χ.) εξαπλώνονται στην ευρύτερη έκταση της Θράκης τα θρακικά φύλα, συνεχίζοντας την προϊστορική παράδοση. Θέσεις της Πρώιμης Εποχής Σιδήρου έχουν εντοπισθεί τόσο σε υψώματα φυσικά προστατευμένα, τις λεγόμενες «Θρακικές Ακροπόλεις»,όσοκαι σεπεδινέςτοποθεσίες. Ειδικότερα στα βουνά της Ροδόπης, της Eλληνικής και Bουλγαρικής πλευράς αναπτύχθηκε ένας θρακικός πολιτισμός με κυριότερο γνώρισμα τα μεγαλιθικά μνημεία, που λαξεύονταν σε φυσικούς ογκόλιθους. Στο νομό Έβρου, στον οποίο πέφτουν οι νοτιοανατολικές υπώρειες της Ροδόπης, επισημάνθηκαν ανασκαφικά και επιφανειακά πολλοί οικισμοί της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου (π.χ. Μοναστήρι, Λόφος Άβαντα, Νίψα, Καβησός, Κοίλα, Ρούσα, ο λόφος και το σπήλαιο «Βούβα» του Κουφόβουνου, Ρίζια). Τα κατάλοιπα αυτά, στο Νότιο μέρος του Έβρου, αποδίδονται εθνολογικά στους Κίκονες, λαό που περιγράφεται αναλυτικά στην Οδύσσεια του Ομήρου.Ο μεγαλιθικός προϊστορικός πολιτισμός τουέβρουείναι ένα σπάνιο μνημειακό σύνολο για την περιοχή της Νότιας Βαλκανικής.Αποτελεί μια τοπική ιδιομορφία που δεν απαντάται τόσο οργανωμένα στον υπόλοιπο Ελλαδικό χώρο ενώ και σε σχέση με την Ευρώπη, η πυκνότητά του σε λαξευτά βραχογραφήματα μόνο με την Valcamonica της Βόρειας Ιταλίας θα μπορούσε να συγκριθεί. Από τον 7 ο π.χ. αιώνα μέχρι τη δημιουργία της ρωμαϊκής επαρχίας της Θράκης το 46 μ.χ., μεγάλη κίνηση παρουσιάζει το νησί της Σαμοθράκης και τα παράλια του νομού. Ήδη από το 700 π.χ. Αιολείς αποικίζουν το νησί και δημιουργούν αξιόλογο αστικό κέντρο που συνδέει στενά την ύπαρξή του με την ακτινοβολία του περίφημου Ιερού των Μεγάλων και τα Καβείρια μυστήρια που τελούνταν σε αυτό. Η πόλη κράτος της Σαμοθράκης ιδρύει με τη σειρά της διάφορες πόλεις στην απέναντι ακτή, ανατολικά του όρους Ίσμαρος έως το Δέλτα του ποταμού από τις οποίες η πιο γνωστή και ανασκαφικά ερευνημένη είναι η Μεσημβρία Ζώνη, για την ενίσχυση των εμπορικών της σχέσεων με τη Θρακική ενδοχώρα. Πρόκειται για την αναγραφόμενη στις αρχαίες πηγές ως ΣαμοθρακικήΠεραία (η αντίπερα της Σαμοθράκης ακτή) που περιλαμβάνει έξι οικισμούς. Παράλληλα συμμετέχει ενεργά στις νέες συνθήκες και η μεσόγεια ζώνη, όπου εξακολουθεί να επικρατεί το Θρακικό στοιχείο, κυρίως κατά τον 5 ο, 4 ο και 3 ο π.χ. αιώνα. Σελίδα25

37 ΝΟΜΟΣ ΕΒΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο Στην εξέλιξη αυτή και στο σταδιακό εξελληνισμό των ντόπιων Θρακών συνέβαλε αποφασιστικά η οργάνωση της συγκοινωνίας μεταξύ των ακτών και του εσωτερικού της Θράκης (τότε ο Έβρος ήταν πλωτός), για την οποία ιδιαίτερη φροντίδα έδειξαν οι Μακεδόνες. Αρκετά ευρήματα και θέσεις φωτίζουν την ανάπτυξη της περιοχής στα κλασσικά και ελληνιστικά χρόνια. Ενδεικτικά αναφέρουμε τον Δορίσκο, που κατά τους περσικούς πολέμους ο Δαρείος (512 π.χ.) εγκατέστησε φρουρά και ο Ξέρξης (480 π.χ.) μέτρησε το στράτευμά του, και το Ελαφοχώρι Δάφνη, όπου βρέθηκε κτιστός τάφος μακεδονικού τύπου με δρόμο, προθάλαμο και θάλαμο (τέλος 4 ου αρχές 3 ου π.χ. αιώνα). Ακόμη σοβαρό ενδιαφέρον για τον επισκέπτη έχουν οι διάσπαρτοι ταφικοί τύμβοι, σε όλη την έκταση του νομού. Με την υπαγωγή της Θράκης στο ρωμαϊκό κράτος (1 ος 4 ος μ.χ. αιώνας), οι Ρωμαίοι ακολουθούν μία πολιτική που δεν προωθεί τον εκρωμαϊσμό αλλά αντίθετα ενισχύει τον ελληνικό χαρακτήρα. Βασίζεται στην αστικοποίηση της υπαίθρου και στην εισχώρηση, μετά τους Μακεδόνες, στις ορεινές και ημιορεινές περιοχές, οι οποίες ακόμα ως ένα βαθμό ελέγχονταν από τους θρακικούς πληθυσμούς. Εκσυγχρονίζεται το οδικό δίκτυο και κατασκευάζεται η περίφημη Εγνατία Οδός, ερείπια της οποίας είναι ορατά σε αρκετά σημεία παράλληλα με τον εθνικό δρόμο Κήπους Κωνσταντινούπολη.Αποτέλεσμα της ρωμαϊκής πολιτικής στον Έβρο είναι η ίδρυση δύο καινούριων πόλεων, της Τραϊανούπολης (Λουτρά) και της Πλωτινούπολης (Αγία Πέτρα, Διδυμοτείχου), όπου οι ανασκαφές αποκάλυψαν και ψηφιδωτά δάπεδα με μυθολογικά θέματα, από τον αυτοκράτορα ΜάκοΟύλπιο Τραϊανό το 2 ο μ.χ. αιώνα ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΕΠΟΧΗ Κατά τους βυζαντινούς χρόνους η περιοχή παίζει σημαντικό ρόλο, γιατί γειτονεύει με την πρωτεύουσα, την Κωνσταντινούπολη. Πλήθος βυζαντινών μνημείων δηλώνουν την ακμή του Έβρου αυτή την εποχή το Διδυμότειχο με το κάστρο και τους είκοσι τρείς (23) πύργους του (8 ος 15 ος αιώνας), το Πύθιο με το φρούριο του Ιωάννη Κατακουζηνού (αρχές 14ου αιώνα.), ο ναός της Κοσμοσώτειρας στις Φέρες, που έκτισε ο σεβαστοκράτορας Ισσάκιος Κομνηνός το 1152, ακόμη το σπήλαιο των Αγίων Θεοδώρων Αλεξανδρούπολης (θυμίζει αντίστοιχες σπηλαιώδεις εκκλησίες της Καππαδοκίας), το οποίο είχε διαμορφωθεί σε μικρό ναό και τοιχογραφηθεί σε δύο φάσεις (11 ος /τέλος 12 ου αρχές 13 ου αιώνα). Αξίζει να σημειωθεί πως τα βυζαντινά μνημεία του Έβρου Σελίδα26

38 ΝΟΜΟΣ ΕΒΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο αποτελούν πολύτιμη πηγή γνωριμίας με την τέχνη της Κωνσταντινούπολης, καθώς είναι μοναδικές μαρτυρίες μιας σπουδαίας καλλιτεχνικής δραστηριότητας που λόγω μεταγενέστερων καταστροφών άφησε λίγα ίχνη στο χώρο γέννησής της, την Πόλη. Και από το διάστημα της οθωμανικής περιόδου σώζονται μνημεία άξια προσοχής. Στο Διδυμότειχο ο περιηγητής δεν πρέπει να παραλείψει να δει το περίφημο τέμενος του Μωάμεθ του Α (αρχές 15 ου αιώνα) που ανήκει αρχιτεκτονικά στη σχολή της Προύσας και φέρει εσωτερικά τοιχογραφίες της «ουράνιας πόλης».στην Τραϊανούπολη δεσπόζει η Χάνα, ένα οικοδόμημα του , που κτίστηκε από το ΓαζήΕβρενός πασά και χρησιμοποιήθηκε ως ξενώνας για τους ταξιδιώτες και τους λουόμενους στις εκεί ιαματικές πηγές και ένα συγκρότημα λουτρώνων του 16 ου αιώνα. Εικόνα 3.2Μια άποψη της Αλεξανδρούπολης ΝΕΟΤΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ Εξίσου εντυπωσιακό είναι και το μουσουλμανικό μοναστήρι της Ρούσας, που ανεγέρθηκε από κιζηλμπάσηδες (ερυθροκέφαλους) του Μπεκτασικού Τάγματος το 1402 και στο οποίο διατηρούνται σήμερα κτίσματα του 17 ου έως 19 ου αιώνα. Μετά την κατάργηση του Μπεκτασικούτο 1925 στην Τουρκία, αυτό το μοναστήρι είναι το μοναδικό σε λειτουργία κέντρο μπεκτασικών τελετουργιών. Στα νεότερα χρόνια, από τον 18 ο αιώνα και μετά, το αστικό Ελληνικό στοιχείο ανθεί οικονομικά και πνευματικά, Σελίδα27

39 ΝΟΜΟΣ ΕΒΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο γεγονός που φαίνεται έντονα στην κοσμική και εκκλησιαστική αρχιτεκτονική και τέχνη. Ίχνη αυτής της ακμής μπορεί κανείς να συναντήσει στην πόλη του μεταξιού, το Σουφλί, στον παραδοσιακό οικισμό των Μεταξάδων, στο Διδυμότειχο και σε άλλους μικρότερους οικισμούς, όπως τα Πετρωτά, το Αλεποχώρι και το Παλιούρι. 3.2 ΕΚΤΑΣΗ Ο νομός Έβρου, το πιο ακριτικό σημείο της Ελληνικής Επικράτειας, είναι ο μεγαλύτερος σε έκταση νομός της Θράκης. ΣυνορεύειΔυτικά με το νομό Ροδόπης και τη Βουλγαρία, Βόρεια με τη Βουλγαρία, Βορειοανατολικά και Ανατολικά με την Ευρωπαϊκή Τουρκία και Νότια βρέχεται από το Θρακικό πέλαγος. Στο νομό Έβρουσυμπεριλαμβάνεται και το νησί Σαμοθράκη, που βρίσκεται Βορειοανατολικά από τη Λήμνο και απέναντι από τις εκβολές του ποταμού Έβρου.Έχει έκταση 4242 km 2. Η έκταση της Σαμοθράκης ανέρχεται σε 178km 2.Διοικητικά χωρίζεται σε πέντε επαρχίες: Επαρχία Αλεξανδρούπολης με έκταση 1107km 2, επαρχία Διδυμοτείχου με έκταση 1220km 2, επαρχία Ορεστιάδας με έκταση 944km 2, επαρχία Σαμοθράκης με έκταση 178km 2 και επαρχία Σουφλίου με έκταση154 km 2. Πρωτεύουσα του νομού είναι η Αλεξανδρούπολη. Από τις μεγαλύτερες πόλεις του νομού είναι το Σουφλί, το Διδυμότειχο, η Ορεστιάδα, οι Φέρες, η Αισύμη και η Μάκρη. 3.3 ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Η γεωγραφία του νομού Έβρου είναι: Πληθυσμός:Ο πληθυσμός του νομού ανέρχεται στουςεκατό σαράντα τρείς χιλιάδες (143000) κατοίκους περίπου, καθώς επίσης και της Σαμοθράκης στους τρείς χιλιάδες (3000) κατοίκους. Έδαφος: Το έδαφος του νομού είναι στη μεγαλύτερή του έκταση πεδινό. Στο σύνολο της έκτασής του τα 2578km 2 είναι πεδινή έκταση, τα1240km 2 ημιορεινή και τα424km 2 ορεινή. Σελίδα28

40 ΝΟΜΟΣ ΕΒΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο Σχήμα 3.1Χάρτης νομού Έβρου Ακτές: Η Δυτική ακτή της Αλεξανδρούπολης είναι σχεδόν ευθύγραμμη. Η Ανατολική ακτή συνεχίζει την ομαλή γραμμή μέχρι λίγο πριν το Δέλτα του Έβρου, όπου παρουσιάζεται ανώμαλη, με δαιδαλώδεις εσοχές και εξοχές, μικρούς κόλπους, λιμνοθάλασσες και νησίδες. Η Σαμοθράκη έχει σχήμα ελλειψοειδές. Οι ακτές της παρουσιάζονται ομαλές. Ξεκινώντας από το ακρωτήριο Μακρύβραχος στα Δυτικά του νησιού και πηγαίνοντας προς τα Βόρεια συναντάμε τον όρμο της Σελίδα29

41 ΝΟΜΟΣ ΕΒΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο Καμαριώτισσας, το ακρωτήριο και τον όρμο Ζαγοριώτη, τον όρμο των Θέρμων, Ανατολικά το ακρωτήριο Κριός ή Αγκίστρι, Νοτιοανατολικά το ακρωτήριο Κήπος και Νότια το ακρωτήριο Μαλαθριά. Όρη: Στο νομό Έβρου καταλήγουν οι υπώρειες του όγκου της Ανατολικής Ροδόπης, που μαζί με τις κορυφές του Ανατολικού τμήματος του Νομού Ροδόπης, διαγράφουν ένα τόξο σχεδόν ως την παραλία. Οι σημαντικότερες κορυφές είναι: Σίλο (1065 m), Καλλιθέα (961 m) και Κάψαλο (618m). Ποταμοί: Το νομό Έβρου διαιρεί ο Έβρος ποταμός, που μαζί με τα σύνορα του νομού χαράζει και τα σύνορα της Ελλάδος. Άλλοι σημαντικοί ποταμοί είναι ο Άρδας και ο Ερυθροπόταμος, που και οι δύο συμβάλλουν στον Έβρο. Λίμνες: Λίμνες δεν υπάρχουν στον νομό Έβρου. Μόνο μικρές λιμνοθάλασσες έχουν σχηματιστεί στο Δέλτα του Έβρου, εξαιτίας των συνεχών προσχώσεων του ποταμού. Πεδιάδες: Το Βόρειο τμήμα του νομού είναι μια μεγάλη πεδιάδα της Ορεστιάδας και του Διδυμοτείχου. Μεγάλη πεδιάδα σχηματίζεται επίσης κατά μήκος του Έβρου, πουόσο πλησιάζουμε προς το Δέλτα πλαταίνει. Η πεδιάδα αυτή συνεχίζεται και μετά την Αλεξανδρούπολη. Οι πεδιάδες αυτές είναι πολύ εύφορες. Κλίμα: Το κλίμα του νομού είναι μικτό. Το Νότιο τμήμα, που δέχεται την ευεργετική επίδραση της θάλασσας, έχει ήπιους χειμώνες και δροσερά καλοκαίρια. Το Βόρειο έχει ηπειρωτικό, με κρύους χειμώνες και ζεστά καλοκαίρια. Ιαματικές Πηγές: Υπάρχουν συνολικά έξι ιαματικές πηγές στο νομό. Δύο μόνο όμως τελούν υπό συστηματική εκμετάλλευση: η πηγή της Τραϊανούπολης, που είναι υδροθειοχλωριονατριούχος πηγή, με θερμοκρασία 50,6 0 C και ραδιενέργεια 5,3 μονάδων και συστήνεται για τη θεραπεία ρευματισμών, αρθριτικών και νευραλγιών και η πηγή Ψαρόθερμα, που είναι υδροθειοχλωριονατριούχος πηγή, με θερμοκρασία 59,4 0 C και ραδιενέργεια 0,66 μονάδων και συστήνεται για τη θεραπεία ρευματισμών, αρθριτικών και νευραλγιών. Δάση: Το μεγαλύτερο μέρος του νομού καλύπτεται από πυκνά δάση δρυός και οξυάς. Κοντά στο Σουφλί υπάρχει ένα δάσος από πεύκα, που καλύπτει περίπου Σελίδα30

42 ΝΟΜΟΣ ΕΒΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο έκταση έξι χιλιάδων τριακοσίων (6300) στρεμμάτων. Ο Έβρος είναι ένας από τους λίγους νομούς της Ελλάδος με τόσο μεγάλη δασοκάλυψη. Λιμάνια:To λιμάνι της Αλεξανδρούπολης βρίσκετε 14,5km από το Δέλτα του ποταμού Έβρου, 40 kmαπό τα σύνορα με την Τουρκία, 300 km από τη Θεσσαλονίκη μέσω της νέας Εγνατίας Οδού και 750 km από την Αθήνα. Από την αρχή του προηγούμενου αιώνα οι σημαντικότερες δυνάμεις της περιόδου αναγνώρισαν την τεράστια στρατηγική σημασία που θα είχε για την ευρύτερη περιοχή και τα Βόρεια γειτονικά κράτη η κατασκευή ενός μεγάλου λιμένα στην περιοχή της Αλεξανδρούπολης. Όπως ήταν φυσικό ο κύριος στόχος τους ήταν η εφαρμογή της γεωπολιτικής στρατηγικής τους που ήδη βασιζόταν στη δημιουργία γρήγορης μεταφοράς μέσω σιδηροδρόμου και λιμένων. Η κατασκευή του λιμένα της Αλεξανδρούπολης ξεκίνησε στα μέσα του 19 ου αιώνα, μετά από τις ισχυρές προσπάθειες του Γαλλικού Σιδηροδρόμου. Ο φάρος της Αλεξανδρούπολης κατασκευάστηκε από τους Γάλλους και η λειτουργία του ξεκίνησε την 1η Ιουνίου Εικόνα 3.3Το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης Σελίδα31

43 ΝΟΜΟΣ ΕΒΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο Η διεθνής σημασία και η χρήση του λιμένα σε συνδυασμό με την στρατηγική του τοποθεσία είχαν ως αποτέλεσμα τη συνεχή του ανάπτυξη με τον ίδιο ρυθμό έως και τις αρχές του 20 ου αιώνα. Η ιστορία της πόλης ξεκινάει μόλις τον 19 ο αιώνα. Έως το 1919 ήταν γνωστή ως Δεδέαγατς, κατόπιν μετονομάστηκε σε Αλεξανδρούπολη προς τιμήν του βασιλιά Αλεξάνδρου. 3.4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Η οικονομία του νομού Έβρου, είναι βασικά και κύρια γεωργοκτηνοτροφική. Πρωτεύουσα θέση στη γεωργία έχουν τα δημητριακά, τα όσπρια και τα οπωροκηπευτικά. Συστηματική είναι τα τελευταία χρόνια και η αύξηση της καλλιέργειας ορισμένων βιομηχανικών φυτών, όπως ο ηλίανθος και το σουσάμι που καλλιεργούνται περισσότερο στην περιφέρεια της Ορεστιάδος. Εικόνα 3.4Ο ποταμός Έβρος Σελίδα32

44 ΝΟΜΟΣ ΕΒΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο Η αύξηση αυτής της καλλιέργειας οφείλεται κυρίως στην μεγάλη δυνατότητα εξαγωγών. Η δεντροκαλλιέργεια του νομού σε σχέση με την έκτασή του είναι περιορισμένη. Στις προοπτικές του νομού είναι και η καλλιέργεια ζαχαρότευτλων, έτσι ώστε να δημιουργηθεί στην περιοχή της Ορεστιάδος εργοστάσιο παραγωγής ζάχαρης. Καλλιεργούνται ιδιαίτερα μουριές, αμυγδαλιές, μηλιές και αχλαδιές. Στη Σαμοθράκη καλλιεργείται κυρίως η ελιά. Η κτηνοτροφία, ο δεύτερος σημαντικός παράγοντας της οικονομίας του νομού, παρουσιάζει τα τελευταία χρόνια μεγάλη ανάπτυξη. Ένας ακόμη σημαντικός παράγοντας της οικονομίας είναι και η αλιεία. Στο Δέλτα του Έβρου λειτουργούν ιχθυοτροφεία. Ο Έβρος είναι ο μεγαλύτερος ποταμός της Ελλάδος και ο πιο πλούσιος σε ψάρια. Εδώ ψαρεύεται ο περίφημο ψάρι οξύρυγχος, από το οποίο βγαίνει το μαύρο χαβιάρι. Σελίδα33

45 ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 o ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ 4.1ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ TOYNOMOY ΕΒΡΟΥ ΕΚΤΟΣ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗΣ Ο νομός Έβρου, πεδινός κατά το μεγαλύτερο μέρος του, παρουσιάζει ομαλό ανάγλυφο: από τα 4242 km 2 της επιφάνειάς του μόνο τα 424km 2 είναι ορεινά, ενώ τα 2578km 2 είναι πεδινά και τα 1240km 2 ημιορεινά. Το Δυτικό τμήμα του νομού είναι ορεινό, ενώ το Ανατολικό γίνεται περισσότερο πεδινό όσο πλησιάζουμε στην κοιλάδα του ποταμού Έβρου. Οι κυριότερες κορυφές της Ροδόπης, από τα Βόρεια προς τα Νότια, είναι: Σίλο (1065 m), Σάπκα (1044 m), Καλλιθέα (944 m) και Επτάδενδρος (794m) οι τρεις τελευταίες βρίσκονται στα όρια με τον νομό Ροδόπης. Στο εσωτερικό του νομού, στο ύψος του Σουφλίου, βρίσκεται η κορυφή Αντάς (654 m), νοτιότερα το Κάψαλο (618 m) και στο νοτιοδυτικό τμήμα η κορυφή Τσοπάν (628 m). Η μάζα της Ροδόπης επεκτείνεται και στο κεντρικό τμήμα του νομού Έβρου. Το υπόλοιπο ορεινό και ημιορεινό τμήμα του αποτελείται από παλαιοζωικά πετρώματα, ηφαιστειακούς σχηματισμούς (λιπαρίτες, δακίτες, ανδεσίτες, διαβάσεις), ηωκαινικά ιζήματα (κροκαλοπαγή, νουμουλιτικούς ασβεστόλιθους, ψαμμιτομαργαϊκά στρώματα με ενστρώσεις τόφων και κροκαλοπαγών, αργιλικούς σχιστόλιθους), θαλάσσια ιζήματα του νεογενούς και τέλος ποτάμια αποθέματα του τεταρτογενούς.το Βόρειο τμήμα του νομού είναι σχεδόν επίπεδο (πεδιάδα Ορεστιάδας Διδυμοτείχου), όπως και το Ανατολικό, όπου σχηματίζεται η κοιλάδα του Έβρου, που πλαταίνει καθώς ο ποταμός προχωρεί προς τα Νότια, για να σχηματίσει στις εκβολές του το λιμνοβαλτώδες δέλτα του. ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΩΝ ΠΕΔΙΩΝ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ ΕΒΡΟΥ ΚΑΙ ΡΟΠΟΠΗΣ Σελίδα 36

46 ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο Εικόνα 4.1Το Δέλτα του Έβρου Η ακτή του νομού Έβρου, αλίμενη και χωρίς κολπώσεις, μόνο Ανατολικά της Αλεξανδρούπολης παρουσιάζει κάποια ποικιλία (λιμνοθάλασσες Αβγάνων, Δράκοντα, Παλούκια), όπου όμως αλλάζει συνεχώς μορφή εξαιτίας των προσχώσεων του Έβρου και η χέρσος επεκτείνεται μέσα στη θάλασσα. Σημαντικό υδρογραφικό στοιχείο του νομού αποτελεί ο ποταμός Έβρος, στον οποίο καταλήγουν πολλά μικρά υδάτινα ρεύματα και οι δύο βασικοί παραπόταμοί του: ο Άρδας, ο οποίος πηγάζει από τη Βουλγαρική πλευρά των ορέων της Κούλας και διαρρέει τον νομό σε όλο το πλάτος του πριν καταλήξει στον Έβρο, και ο Ερυθροπόταμος, ο οποίος πηγάζει από την ίδια κατεύθυνση και περνάει από το Διδυμότειχο πριν φτάσει στον Έβρο. Στην ηφαιστειότητα της περιοχής οφείλονται οι αξιόλογες θερμομεταλλικές πηγές Λουτρών. Όσον αφορά τα μεταλλεύματα, στον νομό Έβρου υπάρχουν χρωμίτες και μαγγάνια (περιοχή Σουφλίου) και μεικτά θειούχα (μολύβδου ψευδαργύρου και σιδήρου, περιοχή Κίρκης). ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΩΝ ΠΕΔΙΩΝ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ ΕΒΡΟΥ ΚΑΙ ΡΟΠΟΠΗΣ Σελίδα 37

47 ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο Αξιόλογο σπηλαιολογικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το μεγάλο και εντυπωσιακό σπήλαιο Κουφόβουνο, κοντά στο Διδυμότειχο, 3 km πριν από τον οικισμό Κουφόβουνο. Πρόκειται για παλαιά κοίτη υπόγειου ποταμού, του οποίου τα νερά διέφυγαν από τη σημερινή τεράστια είσοδο του σπηλαίου. Κοντά στο Διδυμότειχο, στην Ανατολική πλευρά του υψώματος Καλέ, περίπου 20 m από τον Ερυθροπόταμο, βρίσκεται το σπήλαιο Καγιάλι, στο εσωτερικό του οποίου οδηγούν πέντε είσοδοι με πλατείς ή στενούς διαδρόμους, που όλοι καταλήγουν σε έναν μεγάλο θάλαμο. Από εκεί ξεκινούν άλλα διαμερίσματα προς τρεις κατευθύνσεις: η αριστερή σε στενά κατηφορικά περάσματα, η δεξιά σε ανηφορικό πολύ μεγάλο θάλαμο και η κεντρική σε στενό, μακρύ και ελικοειδή διάδρομο με μεγάλη διαπλάτυνση στο κέντρο. Προς το τέλος διανοίγονται δύο τεράστιοι διαδοχικοί και πολύ ανηφορικοί θάλαμοι με πανύψηλες οροφές (περίπου 30 m). Εικόνα 4.2 Το Σπήλαιο του Κουφόβουνου Το σπήλαιο είναι παλαιά σύνθετη κοίτη υπόγειου ποταμού. Στις οροφές των διαμερισμάτων του, που δεν έχουν σταλακτιτικό διάκοσμο, φαίνεται καθαρά η διαβρωτική ενέργεια των ορμητικών νερών που το διάνοιξαν. Το συνολικό του μήκος φτάνει τα 145 m και η έκταση τα 2000 m 2. Στον πρώτο του θάλαμο υπάρχουν σε σωρό θραύσματα από πήλινα αγγεία συγκολλημένα με σταλακτιτική ύλη. Στο χωριό Μάκρη της Αλεξανδρούπολης βρίσκεται σε ύψος 50 m από τη θάλασσα, το σπήλαιο του Πολύφημου, που συνδέεται με τη μυθολογία. ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΩΝ ΠΕΔΙΩΝ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ ΕΒΡΟΥ ΚΑΙ ΡΟΠΟΠΗΣ Σελίδα 38

48 ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο Oι γεωλογικοί σχηματισμοί που απαντούν στην ευρύτερη περιοχή του Δέλτα είναι: Μολασσικά ιζήματα. Καλύπτουν αυτά της Περιροδοπικής ενότητας και εμφανίζονται στην ευρύτερη Βόρεια περιοχή του δέλτα πλησίον του Πέπλου και των Κήπων εκτεινόμενα Ανατολικά μέχρι τον ποταμό Έβρο. Λιθολογικά η σειρά αυτή συνίσταται από εναλλαγές αργίλων, μαργών και ψαμμιτών μέσα στους οποίους περιέχονται ορίζοντες λιγνιτών και όξινων ηφαιστειακών τοφφών και τοφφιτών. Εικόνα 4.3 Πετρώματα στον Έβρο Τεταρτογενή ιζήματα. Περιλαμβάνουν όλες τις Πλειστοκαινικές και Ολοκαινικές αποθέσεις που καλύπτουν την ευρύτερη περιοχή του δέλτα καθώς και τις παράκτιες και παρέβριες περιοχές από την Αλεξανδρούπολη μέχρι τα Λαγυνά. Τα ιζήματα αυτά είναι στην πλειοψηφία τους αποθέσεις του ποταμού Έβρου σε μορφή αναβαθμίδων. Ο ποταμός μεταφέρει ετησίως στις εκβολές του ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΩΝ ΠΕΔΙΩΝ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ ΕΒΡΟΥ ΚΑΙ ΡΟΠΟΠΗΣ Σελίδα 39

49 ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο tn ιζήματα, μέρος των οποίων αποτίθεται στις περιοχές που πλημμυρίζουν. Ορυκτολογικά τα ιζήματα αυτά συνίστανται από μαρμαρυγία και σε μικρότερα ποσοστά από άστριο,χαλαζία και ανθρακικό ασβέστιο.η λιθολογική σύσταση των ιζημάτων αυτών παρουσιάζει ισχυρή διαφοροποίηση τόσο κατά την οριζόντια όσο και την κατακόρυφη διεύθυνση με εναλλαγές άμμου, αργίλου και χαλικιών. Στην ευρύτερη περιοχή οι γεωλογικοί σχηματισμοί που συναντώνται είναι: Όξινοι ηφαιστίτες ρυολιθικής σύστασης. Έχουν θολοειδή σχήματα και η κύρια μάζα τους είναι έντονα πυριτιωμένη. Είναι έντονα κατακερματισμένοι και κατ' αυτόν τον τρόπο παρουσιάζουν δευτερογενήδιαπερατότητα. Hφαιστειοκλαστικά και πυροκλαστικά πετρώματα αποτελούμενα από μικρά θραύσματα ρυολιθικής σύστασης. Έχουν μεγάλη εξάπλωση στην περιοχή και παρουσιάζουν υψηλό βαθμό διαπερατότητας. Στην περιοχή είναι έντονα εξαλλοιωμένα απόυδροθερμική δραστηριότητα. Moλασσικά ιζήματα ολιγοκαινικής ηλικίας που αποτελούν και το μεγαλύτερο μέρος των ιζημάτων της περιοχής (μάργες, άργιλοι και κατά τόπους πάγκοι ψαμμιτών) Νεογενή ιζήματα που συνίστανται από εναλλαγές ψαμμιτών, άμμων και αμμούχων αργίλων. Είναι χαλαλαροί σχηματισμοί με υποτυπώδη στρώση και μικρή κλίση προς τα Νοτιοανατολικά. Κατά τόπους, στο Δυτικό περιθώριο μεταβαίνουν σε κροκαλοπαγές αποτελούμενο από κροκάλες προερχόμενες από το ηφαιστειακό υπόβαθρο. Ποταμοχειμάρριες Τεταρτογενείς αποθέσεις που αποτελούνται από κροκάλες, αργίλους, χαλίκια και άμμους. 4.2 ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗΣ Ο τοξόσχημος συμπαγής ορεινός όγκος της με χαράδρες και απότομες πλαγιές, διατρέχει το νησί με κατεύθυνση από Βορειοδυτικά προς Νοτιοανατολικά, δίνοντας στη Σαμοθράκη την ιδιομορφία της. Σχηματίζονται ωραίες ψηλές, επιβλητικές κορυφές: το Φεγγάρι, η πιο ψηλή κορυφή με υψόμετρο 1611 m, γνωστό στην ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΩΝ ΠΕΔΙΩΝ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ ΕΒΡΟΥ ΚΑΙ ΡΟΠΟΠΗΣ Σελίδα 40

50 ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο αρχαιότητα ως Σάος ή Σαώκη, ο Προφήτης Ηλίας, η Αγία Σοφία, ο Άγιος Γεώργιος, που έχουν ιδιαίτερα θέλγητρα για τους ορειβάτες. Εικόνα4.4 H βάθρα του φονιά Γεωλογικά η Σαμοθράκη αποτελείται κυρίως από γρανίτες και μαρμαρυγιακούς σχιστόλιθους, όμως η ποικιλία των πετρωμάτων είναι μεγάλη και ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΩΝ ΠΕΔΙΩΝ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ ΕΒΡΟΥ ΚΑΙ ΡΟΠΟΠΗΣ Σελίδα 41

51 ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο πολλά έχουν ηφαιστειογενή προεύλευση. Ο μύθος του ηφαιστείου που έδρασε στα πανάρχαια χρόνια στο νησί είναι συνδεδεμένος με την λατρεία τωνκαβείρων από τα προϊστορικά χρόνια. Τα πετρώματα του νησιού σε συνδυασμό με την μορφολογία του συγκρατούν τα νερά της βροχής δημιουργώντας πολυάριθμα ρυάκια και μικρά ποτάμια όπου σχηματίζονται καταρράκτες και μικρές λιμνούλες, οι περίφημες «βάθρες». Τα εδάφη στη μεγαλύτερη έκταση του νησιού είναι αβαθή, άγονα και γυμνά. Τα δένδρα που κυριαρχούν είναι οι ελιές, οι βελανιδιές, οι καστανιές, τα πλατάνια και τα θαμνόδεντρα. Η αποψίλωση εκτενών δρυοδασών στο παρελθόν και η παρατεταμένη υπερβόσκηση, σε συνδυασμό με τις μεγάλες κλίσεις του ανάγλυφου είχαν σαν αποτέλεσμα την απογύμνωση του εδάφους, ακόμη και στις περιοχές που υπάρχει δενδροκάλυψη. Εικόνα 4.5 Η νήσος Σαμοθράκη με το ψηλότερο βουνό της Θράκης Μεγάλο μέρος αυτών των δασών καλύπτεται σήμερα από σκληρόφυλλους θαμνώνες (αείφυλλα πλατύφυλλα της ευμεσογειακής ζώνης βλάστησης) και ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΩΝ ΠΕΔΙΩΝ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ ΕΒΡΟΥ ΚΑΙ ΡΟΠΟΠΗΣ Σελίδα 42

52 ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο χορτολίβαδα. Επάνω από τα δασοόρια η βλάστηση που καλύπτει το έδαφος αποτελείται από ενδημικά και σπάνια είδη και χαρακτηριστικούς οικοτόπους. Επιπλέον, η βιολογική δραστηριότητα του εδάφους είναι σχεδόν ανύπαρκτη, καθόσον τα νεκρά υλικά (φύλλα, καρποί, κλαδιά) παρασύρονται με τις βροχές. Μόνον στη πεδινή και παράκτια ζώνη (κάτω από 200 m υψόμετρο), όπου βρίσκονται και οι αγροτικές καλλιέργειες, τα εδάφη χαρακτηρίζονται ως μέτρια αβαθή. Τρία κύρια ρέματα στις βόρειες κλιτύες της περιοχής σχηματίζουν καταρράκτες και λιμνούλες. Από γεωλογική άποψη η περιοχή ανήκει στη μάζα της Ροδόπης. ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΩΝ ΠΕΔΙΩΝ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ ΕΒΡΟΥ ΚΑΙ ΡΟΠΟΠΗΣ Σελίδα 43

53 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ 5.1ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΑΡΙΣΤΗΝΟΥ Ο Δήμος Τραϊανούπολης βρίσκεται στο Νότιο τμήμα του νομού Έβρου, περιλαμβάνει τους οικισμούς Ανθείας, Αρίστηνου, Λουτρού, Δωρικού, Νίψας, Αετοχωρίου, Πεύκων και καταλαμβάνει συνολική έκταση εκατόν εβδομήντα οχτώ χιλιάδων πεντακοσίων εξήντα (178560) στρεμμάτων. Ο συνολικός πληθυσμός του Δήμου είναι τρείς χιλιάδες τριακόσιοι ενενήντα (3390) κάτοικοι με την κατανομή που φαίνεται στον Πίνακα 5.1. Πίνακας 5.1 Απογραφικά στοιχεία Δήμου Τραϊανούπολης Οικισμοί Κάτοικοι Λουτρός 1223 Ιαματικά Λουτρά 24 Πεύκα 91 Δωρικό 324 Αετοχώρι 67 Νίψα 489 Άνθεια - Αρίστηνο 1154 Σύνολο 3390 Ιδρύθηκε με τον Ν. 2539/97 (γνωστός ως νόμος «Καποδίστριας») και άρχισε να λειτουργεί την 1 η Ιανουαρίου Η περιοχή λόγω της γεωγραφικής της θέσης και των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της, αποτέλεσε σημαντικότατο διοικητικό, στρατιωτικό και θρησκευτικό κέντρο κατά τους Ρωμαϊκούς και Βυζαντινούς χρόνους και μπορεί να αποτελέσει και σήμερα πηγή οικονομικής ευημερίας για την ευρύτερη περιοχή της Τραϊανούπολης με τις ανάλογες παρεμβάσεις για τη δημιουργία προϋποθέσεων ανάπτυξης. Σελίδα46

54 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο Σχήμα 5.1Χάρτης Νομού Έβρου Η γεωθερμία αποτελεί το μεγάλο πλεονέκτημα του Δήμου Τραϊανούπολης. Ειδικότερα στον αγροτικό τομέα η γεωθερμική ενέργεια προσφέρεται για εφαρμογές που θα επηρεάσουν θετικά και θα θέσουν σε νέες βάσεις την αγροτική παραγωγή. Γενικά ως ήπια και ανανεώσιμη πηγή ενέργειας μπορεί να αποτελέσει απάντηση στην απειλούμενη οικολογική καταστροφή και το ενεργειακό πρόβλημα. Η ενεργειακή αυτοδυναμία, η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων, η ανάπτυξη ιαματικού τουρισμού είναι βασικοί στόχοι του Δήμου Τραϊανούπολης στο πλαίσιο της αξιοποίησης των σημαντικότατων γεωθερμικών πεδίων της περιοχής. Επίσης η περιοχή διαθέτει σπάνιες ομορφιές και φυσικό πλούτο: Δέλτα Έβρου, ιαματικές πηγές, δρυμός Νίψας, ένα σύνολο μνημείων του 14 ου αιώνα(χάνα), ένα σημαντικό σύνολο θέσεων της Πρώιμης εποχής του Σιδήρου(βραχογραφίες κ.λπ.) στη Νίψα, εκκλησιαστικά μνημεία. Πλήθος άλλων πλεονεκτημάτων της ευρύτερης περιοχής προσδίδουν στο χώρο μια μοναδικότητα και μια δυναμική που ελάχιστες περιοχές διαθέτουν. Σελίδα47

55 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο Σχήμα 5.2Γεωθερμικό μοντέλο περιοχής Αρίστηνου Σχήμα 5.3Απλοποιημένος γεωλογικός χάρτης της ΒΑ Ελλάδος (Ανατολική Μακεδονία και Θράκη) με τις θέσεις των κύριων γεωθερμικών πεδίων 1:Θερμά - Νιγρίτα, 2: Σιδηρόκαστρο, 3: Λιθότοπος - Ηράκλεια, 4: Άγκιστρο, 5: Ίβηρα - Αχινός - Μαυροθάλασσα, 6: Ακροπόταμος, 7: Ερατεινό, 8: Μάγγανα - Ν. Εράσμιο, 9: Νέα Κεσσάνη, 10: Λίμνη Μητρικού, 11: Σάππες, 12: Αρίστηνο- Αλεξανδρούπολη, 13: Τυχερό, 14: Θέρμα - Σαμοθράκη Σελίδα48

56 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο 5.2 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΔΙΟΥ Η περιοχή Ανατολικά της Αλεξανδρούπολης και Δυτικά της Τριτογενούς λεκάνης του Εβρου παρουσιάζει έντονη τεκτονική με σημαντική ανάπτυξη Τριτογενούς ηφαιστειότητας. Αναπτύσσεται ένα σημαντικό γεωθερμικό πεδίο που φιλοξενείγεωθερμικά ρευστά θερμοκρασίας C και εκτείνεται σε απόσταση 14 km ανατολικά της Αλεξανδρούπολης και 1 km Βορειοανατολικά του οικισμού Αρίστηνου. Από τα στοιχεία που προέκυψαν από τη γεωθερμική έρευνα προσδιορίστηκε μία περιοχή πιθανού γεωθερμικού πεδίου 50km 2 και ένα βεβαιωμένο πεδίομε τα εξής χαρακτηριστικά: Έκταση 20 km 2 Θερμοκρασία γεωθερμικού ταμιευτήρα C Βάθος ταμιευτήρα: m Παροχή: 200 m 3 /h Χημική σύσταση Το πιθανό πεδίο έχει έκταση 50 km 2. Στο Σχήμα 5.4 παρουσιάζεται η χωροθέτηση του πεδίου (πιθανού και βεβαιωμένου) και στο συνημμένο πίνακα οι συντεταγμένες των σημείων οριοθέτησης του γεωθερμικού πεδίου και των εκτελεσθεισών γεωτρήσεων, ενώ στον Πίνακα 5.2 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα των χημικών αναλύσεων τωνγεωθερμικών ρευστών από τις γεωτρήσεις παραγωγής. Πίνακας 5.2 Οριοθέτηση πιθανού γεωθερμικού πεδίου Πηγή: ΙΓΜΕ - Διεύθυνση Γεωθερμίας και Θερμομεταλλικών Υδάτων περιοχής Αρίστηνου ΚΟΡΥΦΗ ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΕΣ (ΕΓΣΑ87) ΠΟΛΥΓΩΝΟΥ Χ Y Α , ,94 Β , ,11 Γ , ,62 Δ , ,70 Σελίδα49

57 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο Πίνακας 5.3 Οριοθέτηση βεβαιωμένου γεωθερμικού πεδίου Πηγή: ΙΓΜΕ - Διεύθυνση Γεωθερμίας και Θερμομεταλλικών Υδάτων περιοχής Αρίστηνου ΚΟΡΥΦΗ ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΕΣ (ΕΓΣΑ87) ΠΟΛΥΓΩΝΟΥ Χ Y Ε , ,00 Ζ , ,01 Η , ,10 Θ , ,04 Πίνακας 5.4 Οριοθέτηση πιθανού γεωθερμικού πεδίου Πηγή: ΙΓΜΕ - Διεύθυνση Γεωθερμίας και Θερμομεταλλικών Υδάτων περιοχής Αρίστηνου ΚΟΡΥΦΗ ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΕΣ (ΕΓΣΑ87) ΠΟΛΥΓΩΝΟΥ Χ Y Α , ,94 Β , ,11 Γ , ,62 Δ , ,70 Πίνακας 5.5 Γεωτρήσεις πεδίου Πηγή: ΙΓΜΕ - Διεύθυνση Γεωθερμίας και Θερμομεταλλικών Υδάτων περιοχής Αρίστηνου. Γεώτρηση Συντεταγμένες (ΕΓΣΑ87) Υψόμετρο σε Είδος Χ Ζ m (υ.ε.θ.) γεωτρήσεων ΑΑ , ,35 30,08 Ερευνητική ΑΑ-1Π , ,35 30,08 Παραγωγική ΑΑ , ,53 9,46 Ερευνητική ΑΑ , ,32 44,64 Ερευνητική ΑΑ-1Π , ,33 44,50 Παραγωγική ΑΑ , ,31 23,91 Ερευνητική ΑΑ-4Π , ,70 24,26 Παραγωγική ΑΑ-5Π , ,66 7,03 Παραγωγική Σελίδα50

58 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο Πίνακας 5.6 Χημικές αναλύσεις δειγμάτων νερού γεωτρήσεων περιοχής Αριστήνου(mg/ ) Πηγή: ΙΓΜΕ - Διεύθυνση Γεωθερμίας και Θερμομεταλλικών Υδάτων περιοχής Αρίστηνου. Δείγμα Αγ/τητ ph T.D.S Ca Mg Na K C HCO3 Cl SO4 SiO2 Al B Fe F Γεώτρηση AA 1Π Γεώτρηση AA 3Π Γεώτρηση AA 4Πες Γεώτρηση AA 4Πεξ Γεώτρηση AA 5Π , ,06 340,7 24, ,4 4255,5 235,5 64,2 7 4, , , , , , ,54 0,4 1, , ,42 391,68 14, , , ,3 8,8 1, , ,34 529,06 24, ,6 5425, ,1 8, , ,21 334,27 10, , , ,6 9,4 Σχήμα 5.4 Γεωθερμικό πεδίο περιοχής Αρίστηνου Σελίδα51

59 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο 5.3 ΛΟΥΤΡΑ ΑΡΙΣΤΗΝΟΥΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ Εικόνα 5.2Γεώτρηση παραγωγής Εικόνα 5.3Άποψη των εγκαταστάσεων Εικόνα 5.4 Γεώτρησηεπανεισαγωγής Σελίδα52

60 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο Πίνακας 5.7Παραγωγή ηλεκτρισμού & θερμότητας από γεωθερμικά ρευστά μεγάλου βάθους ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΥ & ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ ΑΠΟ Γ/Θ ΡΕΥΣΤΑ ΜΕΓΑΛΟΥ ΒΑΘΟΥΣ Αναμενόμενη Θερμοκρασία: Αναμενόμενη Παροχή: Ισχύς Ενεργειακού Συστήματος: C στα m 50 kg/s 25 MWt Μετατροπή σε Ηλεκτρισμό: 4 MW e με τη μέθοδο Rankine ή Kalina Υπολειπόμενη Θερμική Ισχύς: Κόστος Μονάδας Ηλεκτροπαραγωγής 21 MWt (περίπου 2500/kW) Ετήσια Παραγωγή Ρεύματος: 28 GWh/έτος (συντ. χρήσης 80%) Έσοδα από Πώληση Ρεύματος: Θέρμανση Θερμοκηπιακών Καλλιεργειών: Θέρμανση Φυτειών Σπαραγγιών Αξιοποίηση των θερμικών φορτίων τη θερινή περίοδο σε ΞΗΡΑΝΤΗΡΙΟ ονομαστικής ισχύος kw ( 74/MWh) 200 στρέμματα 1200 στρέμματα 21 MWt - ικανότητα εξάτμισης 195 tn νερού/ημέρα - Για εξάτμιση νερού απαιτούνται 0,65 kwh/kg - Για το σύνολο του νερού απαιτούνται kwh -Ημερήσια εξοικονόμηση ενέργειας: lt πετρελαίου Στην περίπτωση συμπαραγωγής ηλεκτρισμού και θερμότητας η γ/θ ενέργεια γίνεται πιο ελκυστική από επιχειρηματικής πλευράς και δημιουργούνται ενεργειακά κέντρα στη ξηρά με άμεση δυνατότητα αξιοποίησης και του θερμικού φορτίου. Τα στοιχεία αυτά βασίζονται σε πραγματικές τιμές αλλά δεν συμπεριλαμβάνουν το κόστος των γεωτρήσεων παραγωγής και επανεισαγωγής και με την προϋπόθεση ύπαρξης σημαντικών ποσοτήτων γ/θ ρευστών σ αυτές τις θερμοκρασίες. Η θέρμανση των κτιριακών εγκαταστάσεων (πτέρυγες διαμονής, υδροθεραπευτήριο, εστιατόριο), έκτασης 1300 m 2, με γεωθερμικό ρευστό θερμοκρασίας 52 0 C και παροχή 50 m 3 /h, με τη βοήθεια εναλλακτών θερμότητας και ενδοδαπέδια θέρμανση. Σελίδα53

61 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο 5.4ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΤΥΧΕΡΟΥ Βρίσκεται 4 km Δυτικά του ποταμού Έβρου και μπροστά του απλώνεται η εύφορη πεδιάδα με τις καλλιέργειες. Οι κάτοικοί του προέρχονται στη συντριπτική τους πλειοψηφία, από δύο χωριά που βρίσκονται λίγο νοτιότερα στην απέναντι όχθη του ποταμού. Εγκαταστάθηκαν εδώ το 1922 με την ανταλλαγή των πληθυσμών. Το 1953 μετονομάζεται σε Τυχερό. Σχήμα5.5 Χάρτης Νομού Έβρου Μετά το 1987, δηλαδή μετά τη συνένωση σε Δήμο με την τότε Κοινότητα Φυλακτού, ο Δήμος διέθεσε χίλια(1000) στρέμματα δημοτικής γης για την καλλιέργεια σπαραγγιών και χώρους για την κατασκευή διαλογητηρίου - παρασκευαστηρίου. Έτσι οι κάτοικοι πέρασαν από την παραδοσιακή γεωργίαπερνάμε σε μορφές οργανωμένων αγροτικών καλλιεργειών και σήμερα μπορούμε να πούμε ότι είναι ένας από τους πρωτοποριακούς Δήμους της Ελλάδας σε θέματα αγροτικής πολιτικής και οργάνωσης. Σελίδα54

62 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο Με τις ενέργειες αυτές δημιουργήθηκαν εξήντα (60) θέσεις τρίμηνης απασχόλησης ενώ άλλα 300 άτομα απασχολούνται εποχικά στη συγκομιδή των σπαραγγιών αυξάνοντας σημαντικά τα εισοδήματα των αγροτών. H τεκτονική δομή της περιοχής χαρακτηρίζεται από ρήγματα Βορειοανατολικά-Νοτιοδυτικά τα οποία καθορίζουν και την κυκλοφορία των γεωθερμικών ρευστών. Στην περιοχή εντοπίζονται θερμοί υδροφόροι ορίζοντες μικρής έκτασης με θερμοκρασίες ρευστών 35 0 C 40 0 C,μετεωρικής κυρίως προέλευσης. Tα θερμά νερά της περιοχής είναι του τύπου Na-CI ενώ νερά με θερμοκρασία χαμηλότερη των 22 0 C είναι των τύπων Ca-(Mg)-HCO3 και Ca-(Mg)-SO4-(CI).H κυκλοφορία των θερμών νερών γίνεται κυρίως στους ρυολιθικούς σχηματισμούς. Η εκτίμηση της θερμοκρασίας του βαθιού γεωθερμικού ρευστού με τη χρήση χημικών γεωθερμομέτρων επιτρέπει την απόδοση θερμοκρασίας της τάξης των C στα βαθιά διαλύματα. Στην περιοχή έγινε μία παραγωγική γεώτρηση βάθους 200 m με παροχή Q>150 m 3 /h και με θερμοκρασία ρευστών 40 0 C. Το νερό έχει TDS 0,5 g/. Θεωρώντας ότι η θερμοκρασία απόρριψης του γεωθερμικού ρευστού θα είναι 25 0 C υπολογίσθηκε ότι το γεωθερμικό πεδίο έχει δυνατότητα απόδοσης θερμικής ισχύος 2,5 MWt ή διαφορετικά 0,22 ΤΙΠ/ώρα. 5.5ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗΣ Η Σαμοθράκη βρίσκεται στα βορειοανατολικά του Αιγαίου πελάγους, είκοσι πέντε (25) ναυτικά μίλια από την Αλεξανδρούπολη απέναντι από το Δέλτα του Έβρου. Έχει έκταση γύρω στα εκατόν εβδομήντα οχτώ χιλιάδων (178000) στρεμμάτων εκ των οποίων τα εννενήντα πέντε χιλίαδες πεντακόσια (95500) στρέμματα αποτελούν τον ορεινό όγκο και τα υπόλοιπα ογδόντα δύο χιλιάδες πεντακοσια(82500) στρέμματα την πεδινή και παράκτια ζώνη. Η ακτογραμμή της έχει μήκος 59,3km. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της είναι η ύπαρξη της οροσειράς Σάος, με ψηλότερή κορυφή το Φεγγάρι ή Μαρμαρά με υψόμετρο τα (1611 m)ή (1664 m), το Λουλούδι (1475 m), τον Αγ. Γεώργιος (1455 m), τον Αϊ -Λιας (1403 m), το Ακόνισμα (1224 m) και ο Πυργούδης (1260 m), κάτι που την τοποθετεί ως το τρίτο ψηλότερο νησί του Αιγαίου μετά την Κρήτη και την Εύβοια. Ο πληθυσμούς του Σελίδα55

63 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο νησιού το 2001 καταγράφηκε στους δύο χιλιάδες εφτακόσιους είκοσι τρείς (2723) κατοίκους. Σχήμα5.6 Χάρτης Σαμοθράκης H γεωθερμία μπορεί να ηλεκτροδοτήσει ολόκληρη τη Σαμοθράκη και να αποδειχτεί πολύτιμη για τη λειτουργία θερμοκηπίων, ξηραντηρίων, μονάδων ιχθυοκαλλιέργειας, αλλά και την ανάπτυξη του ιαματικού τουρισμού. Για τη Σαμοθράκη το εκτιμώμενο δυναμικό ηλεκτροπαραγωγής μπορεί να φθάσει τα 10 MW, και η θερμική ισχύς τα 150 MW ενώ η παραγωγή ενέργειας μπορεί να καλύψει τις ανάγκες ηλεκτροδότησης του νησιού. Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες ομάδας γεωλόγων από το Aριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, εκτός από τα Θέρμα και σε άλλα σημεία του νησιού υπάρχουν θερμές πηγές. Eχει εντοπιστεί νερό θερμοκρασίας C σε μικρό βάθος μέτρων, σε μια πεδινή περιοχή νότια του λιμανιού της Kαμαριώτισσας, γεγονός που μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι και σε άλλες περιοχές της Σαμοθράκης υπάρχουν θερμές πηγές. H ύπαρξη θερμών πηγών αναπτύσσει τον ιαματικό τουρισμό με τη δημιουργία μιας νέας, σύγχρονης μονάδας λουτροθεραπείας, αλλά ο Σελίδα56

64 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο εντοπισμός μεγάλων ποσοτήτων ζεστού νερού, και μάλιστα σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες, είναι πολύτιμος και για πολλές άλλες χρήσεις. Για παράδειγμα, η γεωθερμία θα μπορούσε να θέσει σε λειτουργία ένα θερμοκήπιο που θα κάλυπτε τις ανάγκες όλου του πληθυσμού του νησιού. Eπίσης θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ξηραντήρια για την αποξήρανση γεωργικών προϊόντων, όπως ντομάτας, καπνού, τριφυλλιού. Σελίδα57

65 ΝΟΜΟΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο ΝΟΜΟΣ ΡΟΔΟΠΗΣ 6.1ΙΣΤΟΡΙΑ Ο νομός Ροδόπης ο οποίος σήμερα ορίζεται από την ομώνυμη οροσειρά προς Βορρά, από το Θρακικό Πέλαγος προς Νότο, από το νομό Ξάνθης Δυτικά και από το νομό Έβρου Ανατολικά, κατοικήθηκε από την αυγή της ιστορίας μέχρι σήμερα από συμπαγή Ελληνικά φύλλα. Είναι μέρος ζωτικού κόμβου μεγάλων χερσαίων και θαλάσσιων δρόμων και γνώρισε από τα προϊστορικά έως τα νεότερα χρόνια συχνές μετακινήσεις φυλετικών ομάδων, εγκαταστάσεις αποίκων, επιδράσεις λαών και πολιτισμών, εχθρικές επιδρομές, πολέμους και κατακτητές. Τους προϊστορικούς κατοίκους που ήταν κυνηγοί, τροφοσυλλέκτες, κτηνοτρόφο και γεωργοί της παλαιολιθικής και νεολιθικής περιόδου και της Εποχής του Χαλκού, διαδέχθηκαν τα συγγενικά με τους Έλληνες θρακικά φύλα που κατέβηκαν από Bορρά στα τέλη του 11 ου π.χ. αιώνα και απλώθηκαν κυρίως στο Ανατολικό μέρος της Βαλκανικής Χερσονήσου μέχρι και τη Μικρά Ασία. Σύμφωνα δε με τα αρχαιολογικά δεδομένα στην περιοχή του σημερινού νομού Ροδόπης εγκαταστάθηκαν στα υψώματα του όρους Ροδόπη και τους όρους Ισμάρου σε τοποθεσίες κοντά σε ποταμούς και πηγές νερού.την παρουσία τους, σήμερα, μαρτυρούν οι οχυρωματικοί περίβολοι, οι κόγχες, οι βωμοί, τα εγχάρακτα σχέδια πάνω σε βράχους, οι λαξευτοί τάφοι, τα κατάλοιπα των οικισμών, η κεραμεική τους με τα εγχάρακτα και εμπίεστα γεωμετρικά σχέδια κ.λπ. Οι στενές σχέσεις, κατά την πορεία του χρόνου, όλων αυτών των συγγενών φύλων που ήλθαν από το Βορρά, συνετέλεσαν στο να γίνουν δεκτά πολλά από τα επιμέρους στοιχεία τους, να αφομοιωθούν και είναι πλέον αποδεδειγμένη σήμερα η συμβολή όλων στη συγκρότηση της αρχαίας Eλληνικής θρησκείας, θεολογίας και ΚΑΜΗΛΑΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΝΑΑ.Ε.Μ.: 4762ΟΡΦΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΑ.Ε.Μ.: 4642 Σελίδα60

66 ΝΟΜΟΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο ποίησης (Εύμολπος, Ορφέας, Θόμυρις, Λίνος, Διόνυσος κ.λπ. αναφέρονται στους χώρους του νομού Ροδόπης και σ' όλη τη Θράκη). Σύμφωνα με τις πληροφορίες που μας δίνει ο 'Ομηρος, η περιοχή του σημερινού νομού Ροδόπης υπήρξε η κοιτίδα του προιστορικού θρακικού φύλου των Κικόνων, οι οποίοι κατείχαν τα απέναντι από τη Σαμοθράκη παράλια, από τη λίμνη Βιστωνίδα έως τις εκβολές του ποταμού Έβρου. Κατά τον Όμηρο, στην πόλη Ισμάρα ο Οδυσσέας συνάντησε το Μάρωνα, ιερέα του Θεού Απόλλωνα. Η Ισμάρα έχει ταυτιστεί με την οχυρή ακρόπολη του Αγίου Γεωργίου στην περιοχή της Μαρώνειας. Τον 7 ο αιώνα π.χ. Έλληνες από τα νησιά του Αιγαίου και από τις Ιωνικές πόλεις της Μικράς Ασίας, αναζητώντας κυρίως νέες πλουτο-παραγωγικές πηγές, έφθασαν στα πλούσια παράλια της περιοχής της Θράκης και ίδρυσαν αποικίες στο σημερινό νομό Ροδόπης. Οι Θασίτες ίδρυσαν τη Στρύμη, οι Χιώτες τη Μαρώνεια, οι Σαμιώτες τη Δίκαια. Η πόλη Δίκαια ήταν κτισμένη κοντά στο σημερινό θέρετρο του νομού Ροδόπης, το Φανάρι και αναφέρεται πολλές φορές από τον Ηρόδοτο, το Στράβωνα και άλλους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς. Η Στρύμη, της οποίας τα ερείπια βρίσκονται σήμερα στο άκρωτήρι της Μολυβωτής, αναφέρεται από τον Ηρόδοτο ως «εμπόριο Θασίων». Την εποχή αυτή αναπτύχθηκαν η κτηνοτροφία, η γεωργία, το εμπόριο, η ναυσιπλοΐα, η αλιεία, και οι τέχνες. Η εξαγωγή πολύτιμων μετάλλων και της άφθονης ξυλείας έκανε πλούσιους τους κατοίκους, οι οποίοι ανέπτυξαν τις πόλεις τους και γιαυτό τα νομίσματα της περιοχής είχαν μεγάλη κυκλοφορία. Γνωστή για τη δραστηριότητά της και την ακτινοβολία του πολιτισμού της κατά την περίοδο αυτή είναι η Μαρώνεια, η οποία πήρε το όνομα της από το μυθικό οικιστή Μάρωνα, γιό του Ευόνθη, ιερέα του Απόλλωνα. Στις πανέμορφες ακρογιαλιές της Μαρώνειας έφεραν οι άνεμοί τα πλοία του μυθικού Οδυσσέα και των συντρόφων του, όταν απέπλευσαν από την Τροία. Από εδώ προέρχονταν το κρασί με το οποίο ο Οδυσσέας μέθυσε και μετά τύφλωσε τον Κύκλωπα Πολύφημο. Αρχαιολογικά ευρήματα υπάρχουν στα χωριά Αετόλοφος, Αρσάκειο, Νέα Σάντα, Πετρωτά κ.λπ. Το π.χ. όταν ο Φίλιππος Β', Βασιλιάς της Μακεδονίας, θέλησε να επεκτείνει την ισχύ του και πέρα από τα όρια του κράτους του, κατέλαβε όλες τις Ελληνικές πόλεις της περιοχής της Θράκης και επομένως και αυτές που βρίσκονται στο νομό Ροδόπης. ΚΑΜΗΛΑΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΝΑΑ.Ε.Μ.: 4762ΟΡΦΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΑ.Ε.Μ.: 4642 Σελίδα61

67 ΝΟΜΟΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο Ο Φίλιππος Β' βοήθησε πάρα πολύ στην έντονη παρουσία και ανάπτυξη του Ελληνισμού. Με τις κατακτήσεις του ο Ελληνισμός απλώθηκε ακόμη περισσότερο. Δημιουργείται ενιαίο έθνος με Ελληνική γλώσσα, θρησκεία, ήθη και έθιμα. Η ίδια επίδραση συνεχίστηκε και στα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου ( π.χ.), γιού του Φιλίππου και διαδόχου του. Στην εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου εναντίον των Περσών πήραν μέρος και κάτοικοι από το σημερινό νομό Ροδόπης, τη Θράκη γενικότερα, καθώς και από τα Νότια μέρη της Ελλάδας. Μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου η διοίκηση του σημερινού νομό Ροδόπης, ακολουθώντας πάντα την τύχη της Θράκης, περιήλθε στον Λυσίμαχο ( π.χ.). Λίγο αργότερα οι κάτοικοι της περιοχής γνώρισαν διαδοχικές κατακτήσεις από τον Πτολεμαίο Γ' της Αιγύπτου (224 π.χ.), το Φίλιππο Ε' της Μακεδονίας ( π.χ., π.χ.) τον Αντίοχο Γ' της Συρίας ( π.χ.). Η στρατιωτική παρουσία των κατακτητών και κυρίως οι ενέργειες και η πολιτική του Φιλίππου του Ε' προκάλεσαν έντονες αναταραχές στις πόλεις, ενίσχυσαν τα φιλορωμαϊκά κόμματα και οδήγησαν στις διπλωματικές επεμβάσεις των Ρωμαίων.Μετά την ήττα του Περσέα από τους Ρωμαίους στη μάχη της Πύδνας (168 π.χ.) η Μακεδονική μοναρχία καταλύθηκε και το μέγα κράτος των Μακεδόνων διαμελίστηκε σε τέσσερα τμήματα. Η περιοχή του σημερινού νομού Ροδόπης με όλες τις κτήσεις ανατολικά του ποταμού Νέστου ανήκουν στο πρώτο τμήμα με πρωτεύουσα την Αμφίπολη. Για διπλωματικούς λόγους η Ρώμη ανακήρυξε ελεύθερες πολλές πόλεις και μεταξύ αυτών και τη Μαρώνεια. Τέλος το ίδιο χρονικό διάστημα, στην περιοχή επιβλήθηκε η Ρωμαϊκή επικυριαρχία (Βασιλιάς Οδρυσών Κότυς Β') και το 46 μ.χ. γίνεται επαρχία της Ρώμης με πρωτεύουσα την Πέρυνθο. Ο Βασιλιός Κότυς Δ, (12-19 μ.χ.), φίλος και σύμμαχος του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αυγούστου υποστήριξε τα Ελληνικά γράμματα, την Ελληνική γλώσσα, τα οποία επικράτησαν σ' όλη τη διάρκεια της Ρωμαιοκρατίας, καθώς και τις καλές τέχνες. Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες ενδιαφέρθηκαν ιδιαίτερα για όλη τη Θράκη και ίδρυσαν πολλές πόλεις. ΚΑΜΗΛΑΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΝΑΑ.Ε.Μ.: 4762ΟΡΦΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΑ.Ε.Μ.: 4642 Σελίδα62

68 ΝΟΜΟΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο Στην ανάπτυξη συνέβαλαν και οι δρόμοι που συνέδεαν τις πόλεις με τη θάλασσα και στην κεντρική Ευρώπη. Ο μεγαλύτερος δρόμος, η Eγνατία Oδός, ήταν η βασική οδική αρτηρία για πολλούς αιώνες (Δυρράχιο-Βυζάντιο). Σταθμός στην ιστορία του νομού Ροδόπης υπήρξε η εξάπλωση του Χριστιανισμού και η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης (330 μ.χ.). Το κέντρο του Ελληνισμού από την κεντρική και Νότια Ελλάδα μεταφέρεται στις Βόρειες περιοχές (Μακεδονία - Θράκη). Η περιοχή αποτέλεσε για αιώνες την ασπίδα της Κωνσταντινούπολης, γι' αυτό γνώρισε πολυάριθμες επιδρομές και καταστροφές. Ήταν η περίοδος που το Ανατολικό Ρωμαϊκό κράτος στηρίχθηκε στις μεγάλες δυνάμεις, τον Ελληνισμό και το Χριστιανισμό, γι αυτό πολύ γρήγορα έχασε τη Ρωμαϊκή του υπόσταση και μεταβλήθηκε σε Ελληνική Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Οι αυτοκράτορες του Βυζαντίου φρόντισαν ιδιαίτερα την περιοχή της Ροδόπης, λόγω της σπουδαιότητάς της. Ο Αναστάσιος Α' ( μ.χ.) ίδρυσε την πόλη Αναστασιούπολη, την οποία οι Ούνοι έκαψαν το (561 μ.χ.) και ξανάχτισε ο Παλαιολόγος ο Β' (1312 μ.χ.). Σώζεται ένα μέρος από τα τείχη της στη Bορειοδυτική όχθη της λίμνης Βιστωνίδας. Ο Ιουστινιανός Α' ( μ.χ.) οχύρωσε πολλές πόλεις και ίδρυσε φρούρια. Στο νομό Ροδόπης ιδρύονται οι πόλεις Μοσυνούπολη, η Γρατιανού ή Γρατιανούπολη (Γρατινή), τα Κουματζηνά (Κομοτηνή). Τα Βυζαντινά μνημεία του νομού Ροδόπης εκφράζουν έντονα το μεγαλείο των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων.Το Παπίκιο όρος της Ροδόπης υπήρξε κέντρο μοναχισμού (11 ος 14 ος αιώνα μ.χ.) εφάμιλλο του Αγίου 'Ορους, όπου εμόνασαν ιστορικές φυσιογνωμίες όπως ο γιος του Μανουήλ Α' Κομνηνού, ο Αλέξιος (1191 μ.χ.), ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, Δεσπότης Θεσσαλονίκης (1116 μ.χ.) κ.λπ. Ερείπια μοναστηρίων σώζονται σε πολλά μέρη μέχρι και σήμερα. Σε όλη τη Βυζαντινή περίοδο η περιοχή μαζί με όλη τη Θράκη αποτελεί «Οφφίκιον». Όταν αργότερα, ύστερα από τους εμφυλίους πολέμους και τις δυναστικές έριδες για το θρόνο, η διοίκηση παίρνει περισσότερο στρατιωτικό χαρακτήρα για να αντιμετωπίσει κυρίως τη Βουλγαρική απειλή, η περιοχή του σημερινού νομού Ροδόπης μαζί με της Ξάνθης αποτελεί το θέμα του Βολερού με πρωτεύουσα τη Μοσυνούπολη. ΚΑΜΗΛΑΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΝΑΑ.Ε.Μ.: 4762ΟΡΦΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΑ.Ε.Μ.: 4642 Σελίδα63

69 ΝΟΜΟΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο Εικόνα 6.1Αναστασιούπολη Περιθεώριο,ερείπια Βυζαντινού κάστρου Τα Κουματζηνά - η σημερινή πρωτεύουσα του νομού - είναι κτισμένη σχεδόν πάνω στην Εγνατία Οδό, ερείπια της οποίας σώζονται μέχρι σήμερα. Κοντά στο χωριό Πόλονθος, λίγα χιλιόμετρα έξω από την Κομοτηνή σώζεται η Μεσαιωνική γέφυρα του ποταμού Κομψάτου. ΚΑΜΗΛΑΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΝΑΑ.Ε.Μ.: 4762ΟΡΦΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΑ.Ε.Μ.: 4642 Σελίδα64

70 ΝΟΜΟΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο Εικόνα 6.2Μεσαιωνική τοξωτή γέφυρα 17 ου - 18 ου αιώνα, Ποταμός Κομψάτος Με τις καταστροφές που προκλήθηκαν από τις επιδρομές των Βουλγάρων και των Σέρβων διαλύθηκε η ενότητα του κράτους και έτσι δόθηκε η ευκαιρία στους Οθωμανούς να αρχίσουν τις επεμβάσεις στην περιοχή (14 ος αιώνας μ.χ.). Το επί Σουλτάνου Ορχάν, οι Οθωμανοί κατέλαβαν ύστερα από συνεχείς προσπάθειες την περιοχή. Η Κομοτηνή κατελήφθη το 1363 μ.χ.. Οι πόλεμοι των Οθωμανών Τούρκων είχαν χαρακτήρα ιερού πολέμου με κύριο στόχο τη διάδοση της μουσουλμανικής θρησκείας. Οι κάτοικοι της περιοχής του σημερινού νομού Ροδόπης, όπως και της Θράκης, έμειναν στενά δεμένοι με τα κέντρα του Χριστιανισμού, την Κωνσταντινούπολη και τη Θεσσαλονίκη Οι κατοικούντες δε στην ορεινή Ροδόπη (Πομάκοι) διατήρησαν τα πανάρχαια ήθη και έθιμά τους, αν και αναγκάσθηκαν να εξισλαμισθούν το 17 0 αιώνα μ.χ. Μεγάλη ήταν η προσφορά των κατοίκων του νομού Ροδόπης στον αγώνα για την αποτίναξη του Τουρκικoύ ζυγού σε όλη τη διάρκεια των έξι περίπου αιώνων της σκλαβιάς, κατά την οποία ο τόπος γνώρισε τις μεγαλύτερες θηριωδίες με άμεσο αποτέλεσμα τον αποδεκατισμό του πληθυσμού του. ΚΑΜΗΛΑΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΝΑΑ.Ε.Μ.: 4762ΟΡΦΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΑ.Ε.Μ.: 4642 Σελίδα65

71 ΝΟΜΟΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο Η διατήρηση όμως της Εθνικής συνείδησης, η πνευματική καλλιέργεια, η προπαρασκευή των υπόδομων για τη μεγάλη εξέγερση, οι θυσίες και το αίμα, η συμμετοχή πολλών αγωνιστών του νομού στους αγώνες της περιοχής ( μ.χ.). Ιεροδιάκονος Ιωαννίκιος (Κομοτηνή), ο Γεώργιος Γεβίδης (Μαρώνεια) κ.λπ. Η οικονομική οργάνωση σε συντεχνίες, η επίδραση της παιδείας και της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας ήταν οι συντελεστές που βοήθησαν στην απελευθέρωση των Ελλήνων της περιοχής Ροδόπης. Στις 14 Μαίου 1920 ο νομός Ροδόπης απελευθερώθηκε και ενσωματώθηκε στις άλλες ελεύθερες περιοχές του ελληνικού κράτους. 6.2 ΕΚΤΑΣΗ Ο νομός Ροδόπης βρίσκεται στο Βορειοανατολικό τμήμα της Ελληνικής επικράτειαςκαι ανήκει στο γεωγραφικό διαμέρισμα της Ανατολικής Μακεδονίας. Διοικητικά ανήκει στην περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης, ενώ πρωτεύουσα του νομού είναι η πόλη της Κομοτηνής. Συνορεύει Βόρεια με τη Βουλγαρία, Νότια βρέχεται από το Βόρειο Αιγαίο, Ανατολικά συνορεύει με τον νομό Έβρου και Δυτικά με τον νομό Ξάνθης.Καταλαμβάνει έκταση 2565 km 2 (ποσοστό 1,92% της χώρας). 6.3 ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Πίνακας 6.1Μορφολογία εδάφους νομού Ροδόπης Μορφολογία εδάφους νομού Ροδόπης Πεδινό 38 % Ημιορεινό 32 % Ορεινό 30 % ΚΑΜΗΛΑΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΝΑΑ.Ε.Μ.: 4762ΟΡΦΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΑ.Ε.Μ.: 4642 Σελίδα66

72 ΝΟΜΟΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο Σχήμα6.1 Χάρτης Νομού Ροδόπης Πίνακας 6.2Χρήσεις γης νομού Ροδόπης Εκτάσεις km 2 Δάση 846 Δασικές εκτάσεις θάμνοι 333 Αγροί 1050 Βοσκότοποι 208 Άγονα 42 Οικισμοί 36 Νερά κ.λπ. 26 Σύνολο εκτάσεων 2543 Πληθυσμός: Ο πληθυσμός του νομού ανέρχεται στουςεκατόν δέκα χιλιάδες οχτακόσιους είκοσι οχτώ (110828) κατοίκους περίπου. ΚΑΜΗΛΑΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΝΑΑ.Ε.Μ.: 4762ΟΡΦΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΑ.Ε.Μ.: 4642 Σελίδα67

73 ΝΟΜΟΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο Ορεινοί όγκοι: Ορεινό είναι το Βόρειο τμήμα του νομού όπου βρίσκεται η οροσειρά της Ανατολικής Ροδόπης που εκτείνεται σε μήκος 1267 m και συνορεύει Βόρεια με τη Βουλγαρία. Πεδιάδες: Η πεδιάδα των νομών Ξάνθης-Ροδόπης εκτείνεται κατά μήκος του θαλάσσιου μετώπου από τη Νέα Καρβάλη Καβάλας μέχρι τα όρια του νομού Έβρου και σε αυξομειούμενο μεγάλο βάθος από τις ακτές,που φθάνει τα 26 km περίπου (υψομετρική καμπύλη 200m) στο νομό Ροδόπης. Η συνολική έκταση αυτής της πεδιάδας είναι της τάξεως του εκατόν χιλιάδων ( ) στρεμμάτων. Λίμνες: Η λίμνη Βιστωνίδα καλύπτει επιφάνεια 45 km 2 και είναι η 5 η σε μέγεθος λίμνη τηςελλάδας. Βρίσκεται στα όρια των νομών Ξάνθης και Ροδόπης. Είναι μία αβαθής λίμνηκαι σημαντικός φυσικός τόπος, ενταγμένος στους υγροβιότοπους της συνθήκης Ramsar, όπως και τα δέλτα των δύο ποταμών και η μικρή λίμνη Μητρικού στηνπαραθαλάσσια περιοχή του νομού Ροδόπης. Λιμνοθάλασσες: Οι λιμνοθάλασσες είναι το κύριο χαρακτηριστικό του φυσικού χώρου στο μεγαλύτερο τμήμα της ηπειρωτικής παραλιακής ζώνης της περιφέρειας. Αναπτύσσονται κατά συστάδες στα δέλτα των ποταμών Έβρου και Νέστου. Στα όρια των νομών Ξάνθης- Ροδόπης και κατά μήκος της παραλίας υπάρχει επίσης λιμνοθάλασσα εκατέρωθεν της λίμνης Βιστωνίδας. Ακτές: O νομός Ροδόπης είναι παραθαλάσσιος και διαθέτει μεγάλο μήκος ακτών (περίπου 200km). Η ακτογραμμή του νομού αρχίζει στα Δυτικά, στα όρια των νομών Ξάνθης Ροδόπης και καταλήγει, στα Ανατολικά, μέχρι τον νομό Έβρου. Το συνεχές ανάπτυγμαακτών διακόπτεται από τα στόμια εισόδου της θάλασσάς στο φυσικό λιμάνι Λαγούς καιτην παρακείμενη λίμνη Βιστωνίδα. Οι απολήξεις του χερσαίου χώρου στη θάλασσαείναι γενικά ομαλές,με εξαίρεση τις απόκρημνες ακτές εκτός του μετώπου τωνπεδιάδων που βρίσκονται στα όρια των νομών Ροδόπης και Έβρου. ΚΑΜΗΛΑΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΝΑΑ.Ε.Μ.: 4762ΟΡΦΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΑ.Ε.Μ.: 4642 Σελίδα68

74 ΝΟΜΟΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο Εικόνα 6.3Λίμνη Βιστωνίδας Κλίμα:Το κλίμα διαφοροποιείται στις δύο ζώνες του νομού. Η οροσειρά της Ροδόπης αποτελεί το κλιματικό όριο μεταξύ του μεσογειακού κλίματος και του ηπειρωτικού. Τα Νότια του νομού χαρακτηρίζονται από το μεσογειακό κλίμα. Οι αυξομειώσεις του ετησίου θερμοκρασιακού εύρους είναι μεγάλες και οι βροχοπτώσεις παρουσιάζουν ανομοιόμορφη κατανομή καθώς τα 2/3 του συνόλου της βροχής πέφτουν το πρώτο και τελευταίο τρίμηνο του έτους, ενώ το 1/3 την άνοιξη και το καλοκαίρι. Επικρατούν Βόρειοι-Βορειοδυτικοί άνεμοι που, κατά το χειμώνα, προκαλούν έντονη πτώση θερμοκρασίας και παγετούς. Χείμαρροι: Το νομό διαρρέουν ορμητικοί χείμαρροι που πηγάζουν από τη Ροδόπη. Οι σπουδαιότεροι είναι: το Ασπρόρεμα με τους παραποτάμους του, ο Τρελοχείμαρρος, ο Τραύδος, ο Λίσσος (ή Φιλιουρί) και ο Κομψάτος. Οι δυο πρώτοι ενώνονται έξω από το χωριό Παραδημή και χύνονται στη λίμνη του Μητρικού. Δάση:Το «Παρθένο Δάσος», το μοναδικό αυτό εργαστήρι της φύσης, το πασίγνωστο για την επιστημονική του αξία, βρίσκεται στη θέση «Φρακτό» του νομού Δράμας, στο Βορειότερο άκρο της Ελληνικής Kεντρικής Ροδόπης, σε ΚΑΜΗΛΑΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΝΑΑ.Ε.Μ.: 4762ΟΡΦΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΑ.Ε.Μ.: 4642 Σελίδα69

75 ΝΟΜΟΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο απόσταση 100 περίπου km από την πόλη της Δράμας και σε υψόμετρο m. Καταλαμβάνει έκταση οχτώ χιλιάδες πεντακόσια (8500) στρέμματα περίπου και η γενική του έκθεση είναι Νότια. Από το 1980 έχει ανακηρυχθεί «Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης» και έκτοτε τελεί υπό καθεστώς ειδικής προστασίας. Εικόνα 6.4 Τοδάσoς του Παρανεστίου 6.4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Η γεωργία αποτελεί τον πυρήνα της οικονομίας στη Ροδόπη. Στην περιοχή καλλιεργούνται βαμβάκι, καπνός, σιτάρι, καλαμπόκι, τεύτλα, ηλίανθος, κεράσια, ακτινίδια και κηπευτικά. Σημαντικός οικονομικός παράγοντας για τον νομό είναι και η δασική παραγωγή. Η θαλάσσια περιοχή είναι πλούσια σε αλιεύματα. Το υπέδαφος είναι πλούσιο σε ορυκτό πλούτο (μάρμαρα, γρανίτες, γραφίτη, γεωθερμικό πεδίο). Στην περιοχή των Σαππών, όπως και στον λόφο του Περάματος, στα όρια των νομών Ροδόπης και Έβρου, έχουν εντοπιστεί πρόσφατα κοιτάσματα χρυσού. ΚΑΜΗΛΑΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΝΑΑ.Ε.Μ.: 4762ΟΡΦΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΑ.Ε.Μ.: 4642 Σελίδα70

76 ΝΟΜΟΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο Ανατολικά της Κομοτηνής υπάρχει Βιομηχανική περιοχή στην οποία δραστηριοποιούνται μονάδες επεξεργασίας κτηνοτροφικών προϊόντων, τροφίμων, ένδυσης, επεξεργασίας αλουμινίου, ξυλείας, ρουχισμού κ.λπ., ενώ μερικά χιλιόμετρα Ανατολικότερα υπάρχει θερμική μονάδα παραγωγής ηλεκτρισμού και βιομηχανία ξύλου. Η περιοχή είναι ενταγμένη σε αναπτυξιακούς νόμους και προσέλκυσε στο παρελθόν αρκετές Βιομηχανίες και βιοτεχνίες. Στη Βιομηχανική περιοχή λειτουργεί το Διεθνές Εκθεσιακό Κέντρο Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης σε μόνιμες εγκαταστάσεις, στις οποίες γίνονται περιοδικές εκθέσεις. Η οικοδομική δραστηριότητα είναι έντονη παρά τα σημάδια κάμψης που εμφανίζει τα τελευταία χρόνια. Η Κομοτηνή είναι γνωστή για τα σιροπιαστά γλυκά και τους ξηρούς καρπούς της. Γνωστό είναι το ανθόμελο του νομού, ενώ στην περιοχή της Μαρώνειας παράγεται κρασί καλής ποιότητας. Ο μοναδικά φρεσκοκαβουρντισμένος καφές, αποτελεί προτεραιότητα για τους λάτρεις του παραδοσιακού Ελληνικού καφέ. ΚΑΜΗΛΑΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΙΝΑΑ.Ε.Μ.: 4762ΟΡΦΑΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΑ.Ε.Μ.: 4642 Σελίδα71

77 ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Ο ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ 7.1 ΓΕΝΙΚΑ Στη Bορειοανατολική Ελλάδα, στο Kεντρικό τμήμα της Θράκης, βρίσκεται ο νομός Ροδόπης, που ορίζεται γεωγραφικά από το Θρακικό Πέλαγος, το νομό Ξάνθης, τα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα και το νομό Έβρου. Εικόνα 7.1 Πεδινές εκτάσεις Από τη συνολική του έκταση τα εννιακόσιες εξήντα έξι χιλιάδες (966000) στρέμματα είναι πεδινές εκτάσεις, τα οχτακόσιες δεκατέσσερις χιλιάδες (814000) Σελίδα 73

78 ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Ο στρέμματα είναι ημιορεινές και τα επτακόσιες εξήντα τρείς χιλιάδες (763000) στρέμματα είναι ορεινές. Τις ορεινές του περιοχές απαρτίζει το τμήμα του όρους Ροδόπη που ανήκει διοικητικά στο νομό Ροδόπης στο Βόρειο τμήμα του, καθώς και το όρος Ίσμαρος στο Νοτιοανατολικό τμήμα του. Το νομό διαρρέουν ορμητικοί χείμαρροι που πηγάζουν από τη Ροδόπη. Οι σπουδαιότεροι είναι: το Ασπρόρεμα με τους παραποτάμους του, ο Τρελοχείμαρρος, ο Τραύδος, ο Λίσσος (ή Φιλιουρί) και ο Κομψάτος. Οι δυο πρώτοι ενώνονται έξω από το χωριό Παραδημή και χύνονται στη λίμνη του Μητρικού. Κυριότερες λίμνες είναι η Ισμαρίδα (Μητρικού) και η λιμνοθάλασσα της Βιστωνίδας (45,6 km 2 ) διαμοιρασμένη στους νομούς Ροδόπης και Ξάνθης. Εικόνα 7.2 Λιμνοθάλασσα της Βιστωνίδας Η περιοχή της Αλιστράτης ανήκει γεωτεκτονικώς στην μεταμορφωμένη μάζα της Ροδόπης, η οποία θεωρείται ως μία παλαιά κρατονική μάζα με αρχαϊκό πυρήνα και επ' αυτής Παλαιοζωικής και Μεσοζωικής ηλικίας μεταμορφωμένα στρώματα. Λόγω της μεταμορφώσεως και του έντονου τεκτονισμού είναι πολύ δυσχερής η στρωματογραφική έρευνα και δεν υφίσταται λεπτομερής στρωματογραφική περιγραφή. Το σύνολο των στρωμάτων της μάζας της Ροδόπης, πάχους άνω των m διακρίνεται σε τρεις μεγάλες ομάδες στρωμάτων. Aνωτέρα ομάδα σχιστοφυών γνευσίων, ομάδα μαρμάρων και κατωτέρα ομάδα σχιστοφυών γνευσίων. Εν γένει θεωρείται ότι οι αλπικές πτυχώσεις έχουν Σελίδα 74

79 ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Ο προσβάλλει ισχυρά την μάζα της Ροδόπης με την σύγχρονη διείσδυση γρανιτών Μεσοζωικής και Καινοζωικής ηλικίας. Επί των μεταμορφωμένων πετρωμάτων της Ροδόπης βρίσκονται Πλειοκαινικής ηλικίας ιζήματα, τα οποία αποτέθηκαν σε επί μέρους λεκάνες, όπως την λεκάνη της Δράμας Ανατολικά και την λεκάνη των Σερρών Δυτικά. Στην περιοχή του σπηλαίου της Αλιστράτης απαντά ακριβώς η ενδιάμεση ομάδα των μαρμάρων της Ροδόπης, τα οποία γενικά είναι υφαλώδη, άνευ σαφούς στρώσεως και τα οποία περιβάλλονται από τα επικλυσιγενή επικείμενα Πλειοκαινικά στρώματα. Το υπόγειο Κάρστ της περιοχής Πετρωτού Αλιστράτης έχει εξαιρετική εμφάνιση και μέγεθος. Θα μπορούσε κανείς να υποθέσει ότι όλη η περιοχή του Πετρωτού έχει μεγάλα και μικρά σπήλαια, τα οποία εάν μελετηθούν λεπτομερώς δεν αποκλείεται να αποδειχθεί ότι συνδέονται μεταξύ τους. Εικόνα 7.3 Σπήλαιο Αλιστράτης Σελίδα 75

80 ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Ο Η μάζα της Ροδόπης εκτείνεται κατά μήκος των Ελληνοβουλγαρικών συνόρων καλύπτοντας μεγάλες εκτάσεις και από τις δύο χώρες καθώς και ένα μικρό κομμάτι της Βορειοδυτικής Τουρκίας. Στον Ελλαδικό χώρο η μάζα της Ροδόπης χωρίζεται από τη Σερβομακεδονική μάζα στα Δυτικά με τη γραμμή του Στρυμώνα ενώ Νότια- Νοτιοανατολικά συνορεύει με την Περιροδοπική ζώνη. Κύριες ρηξιγενείς γραμμές χωρίζουν τη μάζα της Ροδόπης σε δυό λιθοστρωματογραφικές ενότητες, την ανώτερη τεκτονική ενότητα (ενότητα Σιδηρόνερου) και την κατώτερη τεκτονική ενότητα (ενότητα Παγγαίου). Αυτές διαχωρίζονται απο την επώθηση του Νέστου που έχει διεύθυνση Νοτιοανατολικά - Βορειοδυτικά. Η ενότητα Σιδηρόνερου που περιλαμβάνει πολύ υψηλότερου βαθμού μεταμόρφωσης πετρώματα (γνεύσιοι, μιγματίτες, εκλογιτικοί αμφιβολίτες και μάρμαρα) επωθείται Νότια πάνω στην ενότητα Παγγαίου η οποία περιλαμβάνει μάρμαρα με εναλλαγές μαρμαρυγιακών σχιστόλιθων, γνευσίων και αμφιβολιτών. Οι πρωτόλιθοι των μεταμορφωμένων πετρωμάτων της μάζας της Ροδόπης θεωρούνται Παλαιοζωικής ηλικίας. Σύμφωνα με νεότερες απόψεις κατά το μέσο Μειόκαινο ένα ρήγμα αποκόλλησης με μικρή γωνία έχει ως αποτέλεσμα την αποκόλληση ενός τμήματος της ανώτερης τεκτονικής ενότητας (ενότητα Σιδηρόνερου) και την προς τα Δυτικά κίνησή του. Το τμήμα αυτό αποτελεί αυτό που σήμερα ονομάζουμε Σερβομακεδονική μάζα. Με τον τρόπο αυτό αποκαλύπτεται η κατώτερη τεκτονική ενότητα (ενότητα Παγγαίου). Ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της μάζας της Ροδόπης είναι οι μεγάλες ρηξιγενείς ιζηματογενείς λεκάνες του Τριτογενούς, οι οποίες από τα Δυτικά προς τα Ανατολικά είναι οι εξής: λεκάνη του Στρυμώνα ή Σερρών, Φιλίππων ή Δράμας, Πρίνου, Νέστου, Ξάνθης - Κομοτηνής, Κίρκης-Αισίμης και Ορεστιάδας. Μέσα στις ιζηματογενείς αυτές λεκάνες παρεμβάλλονται ηφαιστειακά και ηφαιστειοκλαστικά πετρώματα ενώ έντονη είναι η και παρουσία πλουτωνικών διεισδύσεων στις περιοχές Βροντούς, Καβάλας, Φιλίππων, Ελατιάς, Παρανεστίου, Ξάνθης, και Κίρκης Λεπτοκαρυάς. Οι ανθρακικοί σχηματισμοί της μάζας της Ροδόπης είναι φακοί ασβεστόλιθων ηλικίας Σιλουρίου Δεβονίου Λιθανθρακοφόρου, μάρμαρα του Λιθανθρακοφόρου, ενστρώσεις ασβεστολίθων και δολομιτών του Ανω Παλαιοζωικού και ασβεστόλιθοι του Περμίου Τριαδικού. Κλαστικά ιζήματα μολασσικού τύπου (κροκαλοπαγή, Σελίδα 76

81 ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Ο ψαμμίτες, μάργες και μαργαϊκοί ασβεστόλιθοι) υπάρχουν στο νομό Εβρου με ηλικία Ηωκαινική Ολιγοκαινική. Αναφορικά με τη Σερβομακεδονική μάζα αυτή διαιρείται σε δυο μεταμορφικές σειρές, των Κερδυλλίων και του Βερτίσκου. Στην πρώτη μεταξύ γνευσιακών πετρωμάτων συνήθως βρίσκονται μάρμαρα πολύ μεγάλου πάχους, ενώ στη δεύτερη τα μάρμαρα περιορίζονται σε λεπτές ενστρώσεις. Ιζήματα μολασσικού τύπου ηλικίας Ηωκαίνου Ολιγοκαίνου βρίσκονται στην περιοχή του Λαγκαδά. 7.2 ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΜΕΝΑ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΡΟΔΟΠΗΣ Στην περιοχή βρέθηκαν πετρώματα υψηλού βαθμού μεταμόρφωσης (εκλογίτες, εκλογιτικοί, γνεύσιοι). Μια πρόσφατη μελέτη των Liati & Gebauer (1999) δίνει την τεκτονομεταμορφική ιστορία των μεταμορφωμένων πετρωμάτων της περιοχής. Υπολόγησαν οι παραπάνω ερευνητές, με τη βοήθεια χρονολόγησης ζιρκονίων, τη «διαδρομή» των πετρωμάτων αυτών στο γεωλογικό χρόνο. Βρήκαν δηλαδή τις συνθήκες πίεσης άρα και βάθους (1 kbar 3,3 km) και θερμοκρασίες κάτω από τις οποίες βρέθηκαν τα πετρώματα και σε ποιο χρόνο. Συγκεκριμένα, η δημιουργία του ερκύνιου ηπειρωτικού φλοιού έγινε στα εκατομμύρια χρόνια και η υποβύθισή του κατά το Ηώκαινο. Τα πρώτα στάδια της υποβύθισης (περίπου T=300 0 C, P=3 kbar) ήταν στα 45,3 0.9 εκατομμύρια χρόνια, το μέγιστο βάθος (P=20 kbar, εκλογιτική φάση) ήταν στα 42,2 0,9 εκατομμύρια χρόνια και η μέγιστη θερμοκρασία (T=800 0 C, αμφιβολιτική φάση) ήταν στα εκατομμύρια χρόνια. Κατόπιν ο φλοιός αυτός άρχισε πάλι να ανεβαίνει και τα τελευταία στάδια της εκταφής (περίπου T=300 0 C, P=3 kbar) ήταν στα 36,1 1,2 εκατομμύρια χρόνια. Σελίδα 77

82 ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Ο Σχήμα 7.1 Γεωμορφολογικός σχηματισμός ΟΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΩΝ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ Εκλογίτες: Περιέχουν πυροξένους και γρανάτες. Προέκυψαν από μεταμόρφωση πετρωμάτων γαββρικής συστάσεως. Αμφιβολίτες: Περιέχουν κεροστίλβη και πλαγιόκλαστα. Προέκυψαν από μεταμόρφωση πετρωμάτων γαββρικής συστάσεως. Μάρμαρα: Είναι μονόμεικτα πετρώματα αποτελούμενα από ασβεστίτη. Σχηματίστηκαν από ανακρυστάλλωση ασβεστολίθων. Οι κρύσταλλοι του ασβεστίτη είναι ομοιόμορφοι και ισομεγέθεις. Μαρμαρυγιακοί σχιστόλιθοι: Περιέχουν χαλαζία, μαρμαρυγίες και λίγους ή καθόλου αστρίους. Προέρχονται από μεταμόρφωση αργιλώδους υλικού, κυρίως αργιλικού σχιστολίθου. Σελίδα 78

83 ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Ο Γνεύσιοι: Έχουν ορυκτολογική σύσταση ίδια με τους γρανίτες, δηλαδή χαλαζία, αστρίους (Καστρίους, πλαγιόκλαστα), μαρμαρυγίες, πυροξένους ή αμφιβόλους. Σελίδα 79

84 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Ο ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ 8.1 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΣΑΠΠΩΝ Γη γνωστή από την αρχαιότητα, πιθανόν να πήρε το όνομά της από τους «Σαππαίους», το Θρακικό λαό που αναφέρουν στα κείμενά τους ο Ηρόδοτος και ο Παυσανίας. Η περιοχή των Σαππών είναι η χρυσοφόρα γη των «Σιντίων ή Σάοιων» του Λουκιανού και του Στράβωνα. Οι «Σαππαίοι» λάτρεψαν τον Διόνυσο και την αμπαιλοκαλλιέργεια. Παρήγαγαν ζείλα (οίνο), βρύτο (μπύρα), σιτηρά. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, πιο επικρατέστερη, η ονομασία προήλθε από το «Σαπ» που σημαίνει στύψη και είναι το θειϊκό νάτριο του αργιλίου που χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι στην βυρσοδεψία. Κατά το 19 ο αιώνα, σύμφωνα με τον Πουκεβίλ, στις Σάπες λειτουργούσε ορυχείο στύψης. Γεωστρατηγικό σημείο η περιοχή των Σαππών, γνώρισε πολλούς κατακτητές: Ρωμαίους, Οθωμανούς Τούρκους, Βούλγαρους. Οι Σάπες υποδουλώθηκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1361, πολύ πριν την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως. Οι διάφοροι έποικοι, κατέστρεψαν τον πλούτο της περιοχής. Απελευθερώθηκαν, όπως όλη η Θράκη, στις 14 Μαϊου Ανακυρήχθηκε σε «Δήμο» το Ο Δήμος Σαππών είναι ο δεύτερος σε μέγεθος και πληθυσμό Δήμος του νομού Ροδόπης μετά το Δήμο της Κομοτηνής. Έχει έκταση 264 km 2 και πληθυσμό οχτώ χιλιάδες πεντακόσιους εβδομήντα δύο (8572) κατοίκους. Ο Δήμος δέχθηκε ευχάριστα μεγάλο μέρος από τους ομογενείς Έλληνες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, με την προσδοκία να λυθεί το πρόβλημα του πληθυσμού που ολοένα ελλατώνονταν. Όμως η περιοχή εξακολουθεί να μαστίζεται από ανεργία διότι δεν δημιουργήθηκαν θέσεις εργασίας, ολοένα και λιγότεροι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία και κτηνοτροφία ενώ παρατηρείται μια μαζική φυγή στα αστικά κέντρα. Μόνο μεγάλης ηλικίας άτομα κατοικούν στα χωριά. Δημοτικά σχολεία έχουν εκτός από τις Σάππες μόνο η Αρίσβη και το Αρσάκειο. Σελίδα 80

85 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Ο Ο Δήμος συμπεριλαμβάνει τους οικισμούς: Αρίσβη, Αρσάκειο, Λοφάριο, Έβρενος, Πρωτάτο, Άμφια, Κρωβίλη, Βέλκιο, Διώνη, Νέα Σάντα, Χαμηλό, Στρύμη, Ιάσιο, Αετοκορυφή, Τσιφλίκι, Αετόλοφος, Κίζαρι, Κασιτερά και Πετρωτά. Έδρα του Δήμου είναι οι Σάππες που αναφέρεται σε έργα πολλών μεγάλων συγγραφέων, ιστορικών και γεωγράφων. Σχήμα 8.1 Χάρτης Νομού Ροδόπης 8.2 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΔΙΟΥ ΣΑΠΠΩΝ Η περιοχή ενδιαφέροντος αποτελεί μια υπολεκάνη που εκτείνεται από το χωριό Σάππες μέχρι Nότια στη Συκοράχη και την Κροβύλη. Από την ερευνητική δραστηριότητα διαπιστώθηκε ότι η ποιότητα των γεωθερμικών ρευστών είναι Σελίδα 81

86 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Ο ικανοποιητική δίχως να δημιουργεί προβλήματα διάβρωσης και καθαλάτωσης ώστε να διευκολύνει πάρα πολύ την άμεση αξιοποίησή της στη θέρμανση και κλιματισμό χώρων. Οριοθετήθηκε περιοχή πιθανού γεωθερμικού πεδίου έκτασης 51 km 2 και δύο περιοχές βέβαιων πεδίων στην περιοχή Σαππών έκτασης 3 km 2 και Κροβύλης έκτασης 6 km 2 : Θερμοκρασία ελάχιστη 30 o C και μέγιστη 40 o C. Βάθος ταμιευτήρα από m. Παροχή: Υπολογίζεται στο βεβαιωμένο χώρο περί τα 100 m 3 /h. Χημική σύσταση Στο Σχήμα 8.2 παρουσιάζεται η χωροθέτηση του πεδίου (πιθανού και βεβαιωμένου) και στον Πίνακα 8.1 οι συντεταγμένες των σημείων οριοθέτησης του γεωθερμικού πεδίου και των εκτελεσθεισών γεωτρήσεων, ενώ στον Πίνακα 8.5 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα των χημικών αναλύσεων των γεωθερμικών ρευστών από τις γεωτρήσεις παραγωγής. Πίνακας 8.1 Οριοθέτηση βεβαιωμένου γεωθερμικού πεδίου Πηγή: ΙΓΜΕ - Διεύθυνση Γεωθερμίας και Θερμομεταλλικών Υδάτων περιοχής Σαππών ΚΟΡΥΦΗ ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΕΣ (ΕΓΣΑ87) ΠΟΛΥΓΩΝΟΥ Χ Y Κ , ,32 Λ , ,11 Μ , ,17 Ξ , ,49 Πίνακας 8.2 Οριοθέτηση πιθανού γεωθερμικού πεδίου Πηγή: ΙΓΜΕ - Διεύθυνση Γεωθερμίας και Θερμομεταλλικών Υδάτων περιοχής Σαππών ΚΟΡΥΦΗ ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΕΣ (ΕΓΣΑ87) ΠΟΛΥΓΩΝΟΥ Χ Y Ζ , ,00 Η , ,57 Θ , ,72 Ι , ,15 Σελίδα 82

87 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Ο Πίνακας 8.3 Οριοθέτηση πιθανού γεωθερμικού πεδίου Πηγή: ΙΓΜΕ - Διεύθυνση Γεωθερμίας και Θερμομεταλλικών Υδάτων περιοχής Σαππών. ΚΟΡΥΦΗ ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΕΣ (ΕΓΣΑ87) ΠΟΛΥΓΩΝΟΥ Χ Y Α , ,99 Β , ,71 Γ , ,15 Δ , ,63 Ε , ,23 Πίνακας 8.4 Γεωτρήσεις πεδίου Πηγή: ΙΓΜΕ - Διεύθυνση Γεωθερμίας και Θερμομεταλλικών Υδάτων περιοχής Σαππών Γεώτρηση Συντεταγμένες (ΕΓΣΑ87) Υψόμετρο σε Είδος Χ Ζ m (υ.ε.θ.) γεωτρήσεων ΓΣ , ,26 123,70 Ερευνητική ΓΣ , ,01 87,94 Ερευνητική ΓΣ-1Π , ,74 85,26 Παραγωγική ΓΣ , ,53 47,70 Ερευνητική ΓΣ-3Π , ,80 46,60 Παραγωγική ΓΣ , ,75 134,00 Ερευνητική ΓΣ-4Π , ,57 134,36 Παραγωγική Πίνακας 8.5 Χημικές αναλύσεις δειγμάτων νερού γεωτρήσεων περιοχής Σαππών (mg/ ) Πηγή: ΙΓΜΕ - Διεύθυνση Γεωθερμίας και Θερμομεταλλικών Υδάτων περιοχής Σαππών Δεί γμα ΓΣ- 2Π ΓΣ- 3Π Σ- 4Π Aγ/τη ph T.D.S Ca Mg Na K CO3 HCO3 Cl SO4 SiO2 Al B Fe F 500 6,53 329,86 29,65 9, ,7 43,92 28, ,15 0,05 0,2 0,67 1, ,82 775,64 14,43 0, ,2 384,3 95, ,6 0,22 0, ,3 761,15 10,42 5, ,5 106, ,77 0 1,1 0,26 1,79 Σελίδα 83

88 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Ο Σχήμα 8.2 Γεωθερμικό πεδίο Σαππών 8.3 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΛΙΜΝΗΣ ΜΗΤΡΙΚΟΥ Η λίμνη Μητρικού ή Μάνα βρίσκεται στο νομό Ροδόπης, σε μια περιοχή πλούσια σε υγρότοπους. Η Μητρικού απέχει μόλις 3 km από τις ακτές του Θρακικού Πελάγους και δέχεται τα νερά δυο ποταμών. Από το Βορρά κατεβαίνει και χύνεται μέσα στη λίμνη Σελίδα 84

89 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Ο ο ποταμός Μπόσπος ενώ από Ανατολικά έρχεται ο ποταμός Φιλιουρής ή ρέμμα Φιλιουρής, που χύνεται στο Νότιο μέρος της λίμνης. Σχήμα 8.3 Χάρτης Λίμνης Μητρικού Το τοπίο: Πάνω στην πυκνή βλάστηση που επιπλέει μέσα στην λίμνη, γυροπετούν τα Μαυρόγλαρα και τα Μουστακογλάρονα, γιατί εδώ έχουν τα αυγά και τους νεοσσούς τους. Το χειμώνα, στο ηλιοβασίλεμαη λίμνη βάφεται ροζ οι χήνες πετούν σε σχηματισμούς καθώς πηγαίνουν με το σούρουπο να βρουν τροφή μέσα στα γύρω χωράφια. Πολλά παπιά καθρεπτίζονται μέσα στα νερά της λίμνης, τις κρύες μέρες του χειμώνα, ενώ στις γειτονικές λιμνοθάλασσες τα φοινικόπτερα ξεκουράζονται στο ένα τους πόδι, μέσα στα ρηχά νερά. Σελίδα 85

90 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Ο Το κλίμα: Στην περιοχή το κλίμα, είναι ενδιάμεσο, μεταξύ Μεσογειακού και Μεσευρωπαϊκού. Η μεγαλύτερη θερμοκρασία του αέρα εμφανίζεται τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο και βρίσκεται γύρω στους 23 0 C, ενώ η χαμηλότερη το Δεκέμβριο και Μάιο. Χιόνι πέφτει συχνά, το Δεκέμβριο και τον Ιανουάριο, ενώ παγετοί αρχίζουν τον Οκτώβριο και τελειώνουν το Μάρτιο. Η βλάστηση και η χλωρίδα: Στα άβαθη νερά, στις λίμνες, τους ποταμούς και τα κανάλια απαντάται να επιπλέει το είδος Lemma minor. Στις άκρες της λίμνης Μητρικού, ιδίως στο βόρειο και βορειοανατολικό τμήμα της, υπάρχουν μεγάλοι καλαμιώνες. Στα σπουδαιότερα φυτά που επιπλέουν στη λίμνη Μητρικού είναι τα Νούφαρα (Nuphar Lutea) και (Nymphaea Alba), η Trapa Natans, το Myriophylum Verticillatum, και ο Potamogeton Nodosus. Εικόνα 8.1 Σπάνια βλάστηση Λίμνης Μητρικού Στη Βορειοανατολική όχθη της λίμνης, τα Νούφαρα σχηματίζουν μικτές φυτοκοινωνίες με τα είδη Scirpus Lacustris και Typha Angustifolia. Οι καλαμιώνες αναπτύσσονται στα γλυκά και στα υφάλμυρα νερά. Οι καλαμιώνες είναι η κυρίαρχη διάπλαση στην περιοχή των υγρότοπων. Ειδικά τα αβαθή νερά και τα έλη της λίμνης Μητρικού, τα περιζώνουν σαν αδιαπέραστο τείχος. Αντίθετα στις γειτονικές λιμνοθάλασσες αναπτύσσονται μόνο σε μικρές συστάδες. Σελίδα 86

91 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Ο Στα αλατούχα εδάφη, τα είδη που επικρατούν είναι η Slicornia europaea, το Arthrocnemum Ftuticosum, το Halocnemum Strobilaceum, η Suaeda Martitima η Suaeda Maritima και η Suaeda Splendens. Η αλοφίλη βλάστηση στη περιοχή έχει μεγάλη εξάπλωση. Εικόνα 8.2 Θαλασσινοί κρίνοι Στις γειτονικές αμμώδεις ακτές επικρατούν αμμόφιλα είδη όπως η Ammophila Arenaria, Medicago Marina, οι Θαλασσινοί κρίνοι (Pancratium Maritimum), η Cakile Maritima, η Salsola Kali, η Euphorbia Peplis, η E. Paralias κ.λπ. Στην περιοχή των υγροτόπων υπάρχουν επίσης λιβάδια που πλυμμυρίζουν από τα νερά της βροχής, όπου η βλάστηση αποτελείται από τα είδη Juncus Maritimus, Juncus Acutus, Scirpus Holoschoenus κ.λπ. Στις εκβολές του ποταμού Μπόσπου υπάρχουν δάση από Ιτιές (Salix Alba, S. Fragilis, S. Triandra) από Λεύκες (Populus Alba), Σκλήθρα (Alnus Glutinosa), Φτελιές (Ulmus Minor) και Φράξους (Fraxinus Angustifolia Oxycarpa). Σελίδα 87

92 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Ο Οι θάμνοι και τα ποώδη είδη που βρίσκονται στο δάσος της εκβολής, είναι η Vitis Vinifera - Sylvestris, o Rubus Ulmifolius, o Rubus Caesius, Clematis Vitalba, Vitex Agnus - Castus, η Periploca Graeca, Pyrus Apygdaliformis, Paliurus Spina Cristi. Το Νότιο τμήμα της λίμνης Μητρικού και στην εκβολή του Φιλιουρή συναντάμε εκτάσεις σκεπασμένες με αρμυρίκια. Σπάνια και ενδημικά φυτά δεν υπάρχουν στην περιοχή. Σχετικά σπάνια μπορούν να θεωρηθούν τα είδη Pancratium Maritumum, Trapa Natans, Nuphar lutea και Nymphaea Alba, που οι πληθυσμοί τους παρουσιάζουν μείωση στην Ελλάδα λόγω της Τουριστικοποίησης των ακτών και των αποξηράνσεων των υγροτόπων. Η πανίδα: Ψάρια. Τα κυριότερα ψάρια που υπάρχουν στη λίμνη Μητρικού είναι το Χέλι (Anguilla Anguilla), ο Κέφαλος (Mugil Cephalus), το Γριβάδι (Cyprinus Caprio) και η Κοκκινοφτέρα (Scardinius Erythrophthalmus). Στον ποταμό Μπόσπο που βρίσκεται στη Βόρεια πλευρά της λίμνης, υπάρχουν η Μπριάνα (Barbus Plebejus Cyclolepis), η Γκελάρτσα (Chalcalburnus Chalcoides Macedonicus), το Φιδόψαρο (Cobitis Taenia), ο Μουστάκας (Gobio Gobio Bulgaricus) και το Κεφάλι (Leuciscus Cephalus Macedonicus). Στο ποταμό Φιλιούρη ζουν η Λεστιά ( Abramis Brama), η Μπριάνα (Barbus Plebejus Cycloperis) ο Μουστάκας και η Μουρμουρίτσα (Rhodeus Sericeus Amarus). Αμφίβια. Στη περιοχή συναντάμε μεγάλους πληθυσμούς αμφίβιων λόγω της μεγάλης ποικιλίας των βιότοπων. Μέσα στα μικρά ποτάμια, στους καλαμιώνες στα έλη στη λίμνη και στις θαμνώδεις περιοχές βρίσκουν καταφύγιο οι βάτραχοι (Rana Dalmatina), οι Τρίτωνες (Triturus Vulgaris) οι Δεντροβάτραχοι (Hyla Arborea), οι Φρύνοι (Byfo Viridis). Ερπετά. Μέσα στη λίμνη και στα γύρω έλη υπάρχουν Νεροχελώνες (Emys Orbicularis, Mauremys Caspica) και Νερόφιδα (Natrix, Tesselata). Στις γύρω από τις λιμνοθάλασσες αλοφυτικές και θαμνώδεις περιοχές κυκλοφορούν Χερσοχελώνες (Testudo Hermanni και Testudo Graeca). Βρίσκονται επίσης στην περιοχή η Πρασινόσαυρα (Lacerta Vidiris), η Σαύρα (Podarciis Taurica), το Σαμιαμύδι ( (Cyrtodactylus Kotschyi), ο Λαφιάτης (Elasphe Quatuorlineata), η Οχιά (Vipera Ammodytes) και ο σπάνιος Coluber Caspicus. Σελίδα 88

93 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Ο Θηλαστικά. Στα νερά της λίμνη και στα μικρά ποτάμια, ζει η Βίδρα (Lutra Lutra), σε καλούς πληθυσμούς. Στα μικρά, παραποτάμια δάση, βρίσκουν καταφύγιο ο Ασβός (Meles meles) το Τσακάλι (Canis Aureus) και η Νυφίτσα (Mustela Nivalis). Εικόνα 8.3 Είδος πτηνού, η Σταχτόχηνα Στις περιοχές με θάμνους υπάρχουν Λαγοί (Lepus Europaeus), Αλεπούδες (Vulpes Vulpes), Σκαντζόχοιροι (Erinaceus Concolor). Πουλιά. Στην περιοχή έχουν παρατηρηθεί σε διαφορετικές εποχές πάνω από διακόσια (200) είδη πουλιών. Εδώ φωλιάζουν σε μικρούς πληθυσμούς είδη όπως ο Αργυροτσικνιάς (Ergetta Alba) η Χιουλιαρομύτα (Platalea leucorodia), η Χαλκόκοτα (Plegadis Falcinellus), ο Πορφυροτσικνιάς (Ardea Purpurea), η Νανομουγκάνα (Ixobrychus Minutus), η Σταχτόχηνα (Anser Anser), η Φλυαρόπαπια (Anas Strepera), η Βαλτόπαπια (Anythya Nyroca), η Σκουφοβουτηχτάρα (Podicers Cristatus), ο Νυχτοκόκορας (Nycticorax Nycticorax). Στη λίμνη Μητρικού, η βλάστηση από Nymphea Alba Σελίδα 89

94 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Ο and Trapa Natans φιλοξενεί αποικίες Μουστακογλάρου (Chlidonias hybrida) και Μαυρογλάρονου (Chlidonias niger). Εικόνα 8.4 Ένα σπάνιο είδος πτηνού ο πορφυροτσικνίας Στην περιοχή των λιμνοθαλασσών (Ξηρολίμνη, Καρατζά., Αλυκή, Πτελέα, Έλος), φωλιάζουν σπάνια είδη που κινδυνεύουν να χαθούν από την Ελλάδα, όπως οι Αβοκέτες (Recurvirosta Avosetta), οι Καλαμοκανάδες (Himantorus Himantorus), τα Νεροχελίδονα (Glareola Prantincola), οι Στρειδοαφάγοι (Haematopus Ostralegus), οι Πετροτριλίδες (Burhinus Oedicnemus) και οι Αγκαθοκαλημάνες (Hoplopterus Spinosus).Επίσης ξεχειμωνιάζουν Αργυροπελεκάνοι ( Pelecanus Crispus) και παρατηρούνται κοπάδια από Φοινικόπετρα (Phoenicopterus Ruber). Στα χωράφια που υπάρχουν κοντά στη λίμνη Μητρικού συγκεντρώνονται το χειμώνα σημαντικοί πληθυσμοί από Σταχτόχηνες (Anser Anser) και Ασπρομετωπόχηνες (Anser Albifrons), ενώ συχνά εμφανίζονται και οι Νανόχηνες (Anser Erythropus). Το χειμώνα βρίσκουν καταφύγιο στη λίμνη διάφορα υδρόβια παπιά, όπως το Κιρκίρι (Anas crecca), το Σφυριχτάρι (Anas Penelope), η Πρασινοκεφαλή (Anas Σελίδα 90

95 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Ο Platyrthynchos) η Κυνηγόπαπια (Aytha Ferina), η Χουλιαρόπαπια (Anas Clyreata), η Μαυροκέφαλη (Aythya Fuligula) κ.λπ. Εικόνα 8.5 Ο Αργυροτσικνιάς 8.4 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΔΙΟΥ ΛΙΜΝΗΣ ΜΗΤΡΙΚΟΥ Το υπόψη πεδίο γεωγραφικά τοποθετείται Βόρεια της λίμνης Μητρικού. Η όλη περιοχή με βάση την τεκτονική και στρωματογραφική εξέλιξη χαρακτηρίζεται από υψηλή ροή θερμότητας. Με την έρευνα του Ι.Γ.Μ.Ε. αναλύθηκε αφενός η στρωμα-τογραφική ακολουθία και αφετέρου επαληθεύτηκε το γεωθερμικό μοντέλο που συντάχτηκε σύμφωνα με τις προϋπάρχουσες εργασίες. Οριοθετήθηκε χώρος βέβαιων γεωθερμικών αποθεμάτων που καταλαμβάνει έκταση 7 km 2 και το πιθανό πεδίο εξαπλώνεται σε έκταση 170 km 2. Σελίδα 91

96 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Ο Το βεβαιωμένο πεδίο έχει τα εξής χαρακτηριστικά: Εκταση 7 km 2. Θερμοκρασία γεωθερμικού ταμιευτήρα o C. Βάθος ταμιευτήρα: m. Xημική ανάλυση. Το πιθανό πεδίο έχει έκταση 170 km 2 Σχήμα 8.4 παρουσιάζεται η χωροθέτηση του πεδίου (πιθανού και βεβαιωμένου) και στον Πίνακα 8.6 οι συντεταγμένες των σημείων οριοθέτησης του γεωθερμικού πεδίου και των εκτελεσθεισών γεωτρήσεων, ενώ στον Πίνακα 8.9 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της χημικής ανάλυσης του γεωθερμικού ρευστού από γεώτρηση παραγωγής. Πίνακας 8.6 Οριοθέτηση βεβαιωμένου γεωθερμικού πεδίου Πηγή: ΙΓΜΕ - Διεύθυνση Γεωθερμίας και Θερμομεταλλικών Υδάτων περιοχής Λίμνης Μητρικού ΚΟΡΥΦΗ ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΕΣ (ΕΓΣΑ87) ΠΟΛΥΓΩΝΟΥ Χ Y Κ , ,08 Λ , ,01 Μ , ,76 Ν , ,33 Πίνακας 8.7 Οριοθέτηση βεβαιωμένου γεωθερμικού πεδίου Πηγή: ΙΓΜΕ - Διεύθυνση Γεωθερμίας και Θερμομεταλλικών Υδάτων περιοχής Λίμνης Μητρικού ΚΟΡΥΦΗ ΠΟΛΥΓΩΝΟΥ ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΕΣ (ΕΓΣΑ87) Χ Α , ,82 Β , ,60 Γ , ,16 Δ , ,83 Ε , ,27 Ζ , ,50 Η , ,54 Θ , ,20 Ι , ,64 Y Σελίδα 92

97 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Ο Πίνακας 8.8 Γεωτρήσεις πεδίου Πηγή: ΙΓΜΕ - Διεύθυνση Γεωθερμίας και Θερμομεταλλικών Υδάτων περιοχής Λίμνης Μητρικού ΓΕΩΤΡΗΣΗ ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΕΣ (ΕΓΣΑ87) Υψόμετρο σε Είδος γεωτρ. Χ Ζ μ. (υ.ε.θ.) ΚΟ , ,41 12,89 Ερευνητική ΚΟ , ,86 19,30 Ερευνητική ΚΟ , ,24 1,81 Ερευνητική ΚΟ , ,43 21,62 Ερευνητική ΚΟ , ,37 3,29 Ερευνητική ΚΟ , ,54 19,94 Ερευνητική Πίνακας 8.9 Χημικές αναλύσεις δειγμάτων νερού γεωτρήσεων περιοχής λίμνης Μητρικού Δείγμα Aγ/τη ph T.D.S Ca Mg Na K CO3 HCO3 Cl SO4 SiO2 Al B Fe F ΚΟ , ,58 4,01 3,4 558,62 4, , ,29 2,14 2,2 0,6 Σχήμα 8.4 Γεωθερμικό πεδίο Λίμνης Μητρικού Σελίδα 93

98 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 0 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 9.1 ΓΕΝΙΚΑ H γεωθερμική ενέργεια είναι μια ήπια και πρακτικά ανεξάντλητη, συνεπώς ανανεώσιμη μορφή ενέργειας η οποία αποτελεί ταυτόχρονα ένα φυσικό εγχώριο πλούτο. Η Γη διαθέτει τεράστια αποθέματα θερμικής ενέργειας, τα οποία θεωρητικά, θα μπορούσαν να καλύψουν το σύνολο των ενεργειακών αναγκών του πληθυσμού και πρακτικά, να συμμετάσχουν στο ενεργειακό σύστημα με ένα αξιόλογο ποσοστό. Ωστόσο, η επικράτηση των συμβατικών πηγών ενέργειας (άνθρακας, πετρέλαιο, φυσικό αέριο) στο Διεθνή ενεργειακό σχεδιασμό για πολλά χρόνια, είχε ως συνέπεια την υστέρηση στην αξιοποίηση των Α.Π.Ε. και ιδιαίτερα της γεωθερμίας. Η Ελλάδα είναι ιδιαίτερα ευνοημένη όσον αφορά τη γεωθερμική ενέργεια, καθώς όπως έχει αποδειχτεί από τη βασική έρευνα που πραγματοποιείται τα τελευταία τριάντα (30) περίπου χρόνια, διαθέτει ένα σημαντικό αριθμό γεωθερμικών πεδίων και πλήθος γεωθερμικά ελπιδοφόρων περιοχών. Η εκμετάλλευση της γεωθερμικής ενέργειας θα μπορούσε να αποδώσει σημαντικά οφέλη, όχι μόνο οικονομικά αλλά και κοινωνικά και περιβαλλοντικά. Όμως, η αξιοποίηση των γεωθερμικών ρευστών στην Ελλάδα είναι αρκετά περιορισμένη, καθώς οι προσπάθειες που έγιναν κατά καιρούς δεν απέφεραν τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Ένας από τους βασικούς λόγους για την καθυστέρηση ανάπτυξης εντατικής έρευνας και αξιοποίησης της γεωθερμικής ενέργειας στην Ελλάδα, είναι και οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών, οι οποίες διαμορφώθηκαν βασικά μέσα από άστοχες ενέργειες του παρελθόντος. Σύμφωνα με τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά τους τα γεωθερμικά πεδία στον Ελλαδικό χώρο είναι αρκετά διάσπαρτα και η πυκνότητα κατανομής τους διαφέρειανάλογα με τις γεωλογικές συνθήκες που επικρατούν σε κάθε περιοχή. Σελίδα 97

99 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Ο Επισημαίνεται ο μεγάλος αριθμός τους στη Μακεδονία και στη Θράκη καθώς και στα Νησιά του Αιγαίου. Σε πενήντα ένα (51) γεωθερμικά πεδία η θερμοκρασία των ρευστών κυμαίνεται από C, είναι δηλαδή πεδία χαμηλής ενθαλπίας, ενώ μόνο σε έξι (6) γεωθερμικά πεδία η θερμοκρασία των ρευστών είναι μεγαλύτερη από 90 C, είναι δηλαδή πεδία υψηλής ενθαλπίας. Σε δυο (2) γεωθερμικά πεδία η θερμοκρασία των ρευστών είναι μεγαλύτερη από 150 C (325 C στη Μήλο και 400 C στη Νίσυρο), τα οποία μάλιστα είναι τα σημαντικότερα πεδία υψηλής ενθαλπίας στον Ελληνικό χώρο. H βεβαιωμένη θερμική ισχύς σε έξι (6) πεδία κυμαίνεται από 2,05-6,05 MW, ενώ σε άλλα οκτώ (8) κυμαίνεται από 6,05-12,09 MW. Σε πέντε (5) γεωθερμικά πεδία η βεβαιωμένη θερμική ισχύς κυμαίνεται από 12,09-33,49 ΜW. Πρέπει να αναφερθεί ότι σε σύνολο πενήντα επτά (57) γεωθερμικών πεδίων μόνο σε δέκα εννιά (19) από αυτά κατέστη δυνατό να υπολογιστεί η βεβαιωμένη θερμική ισχύς. Στη χώρα μας η κυριότερη χρήση των ρευστών των γεωθερμικών πεδίων είναι για λουτροθεραπευτικούς σκοπούς. Συνολικά, υπάρχουν είκοσι πέντε (25) λουτροθεραπευτικά κέντρα. 22,2 MW θερμικής ενέργειας χρησιμοποιούνται για θέρμανση θερμοκηπίων με κηπευτικά και ανθοκομικά προϊόντα, θα μπορούσαν όμως να δημιουργηθούν νέα, δεδομένου του μεγάλου αριθμού γεωθερμικών πεδίων που υπάρχουν στη χώρα. Εκείνο όμως που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι να αξιοποιηθεί η ενέργεια των ρευστών των ανεκμετάλλευτων πεδίων. Μεγάλες είναι οι δυνατότητες που υπάρχουν στη χώρα για τη δημιουργία ιχθυοκαλλιεργητικών μονάδων και την άμεση θέρμανση χώρων. Σύμφωνα με τα στοιχεία που είναι διαθέσιμα, ο προσδιορισμός της παροχής, των ιδιοτήτων των ρευστών, τα αποθέματα, το θερμικό δυναμικό δεν είναι πιστοποιημένα σε πολλά πεδία της χώρας. Επομένως, υπάρχει ανάγκη να γίνουν ενέργειες που να δώσουν μια ποιο τεκμηριωμένη εικόνα για τα πεδία, επομένως και για τις δυνατότητες αξιοποίησής τους. Το πιο σημαντικό πλεονέκτημα της χρήσης γεωθερμίας είναι η πλήρης ανεξαρτητοποίηση από το πετρέλαιο θέρμανσης. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της Βόρειας Ελλάδας όσον αφορά στο γεωθερμικό δυναμικό της είναι ότι το άμεσα (με γεωτρήσεις) αξιοποιήσιμο θερμοενεργειακό δυναμικό στη Μακεδονία και Θράκη ξεπερνά σε ισχύ τα 200 MWt και μπορεί να αντικαταστήσει Τ.Ι.Π./έτος (Τ.Ι.Π. Σελίδα 98

100 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Ο = Τόνοι Ισοδυνάμου Πετρελαίου. Συνεπώς λέμε αντίο στη χρήση πετρελαίου με τη χρήση του ασφαλούς συστήματος γεωθερμίας (η χρήση του συμβατικού λεβητοστασίου ίσως θα μπορούσε να αποδειχθεί και επικίνδυνη κάποιες φορές λόγω της μερικής συντήρησής του, 1 στους 2 δε συντηρείται σωστά). Όσον αφορά στο ρεύμα, η ενέργεια που καταναλώνεται είναι πολύ μικρή, θα μπορούσαμε να πούμε όση ενέργεια καταναλώνει ένα ψυγείο. Συνεπώς οι δαπάνες για θέρμανση και κλιματισμό μειώνονται κατά 25% - 75%. Με τις αντλίες θερμότητας, που επιλέγουμε να χρησιμοποιήσουμε, έχουμε τον μέγιστο βαθμό απόδοσης με την χαμηλότερη δυνατή κατανάλωση. Σήμερα, που οι τιμές του μαύρου χρυσού έχουν φτάσει σε δυσθεώρητα ύψη, η ανάγκη για χρήση Α.Π.Ε. με στόχο τη μείωση της εξάρτησης από το πετρέλαιο, γίνεται επιτακτική. Η παγκόσμια ζήτηση πετρελαίου φαίνεται ότι αυξάνεται συνεχώς και προβλέπεται να κορυφωθεί το Συνεπώς η ύπαρξη μιας καινοτομίας στο χώρο της θέρμανσης και του δροσισμού με την μέθοδο της γεωθερμίας συγκεκριμένα, ήταν απαραίτητη. Βέβαια καινοτομία χαρακτηρίζεται για τα δικά μας Ελλαδικά δεδομένα καθόσον η γεωθερμία είναι ευρέως γνωστή και χρησιμοποιείται από ευρωπαϊκές, και όχι μόνο, χώρες εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Η γεωθερμική ενέργεια μπορεί να συμβάλλει περισσότερο και με τον πιο επιτυχή τρόπο στην κατανάλωση και παράλληλα εξοικονόμηση ενέργειας, επειδή παρουσιάζει την υψηλότερη εγκατεστημένη ισχύ καθώς και το σημαντικό πλεονέκτημα ότι είναι διαθέσιμη όλο το 24ωρο (ημέρα και νύχτα), σε όλη τη διάρκεια του χρόνου και επιπλέον δεν επηρεάζεται από τις καιρικές συνθήκες, όπως η ηλιακή και η αιολική. Η Ελλάδα, με χρήση των ορυκτών καυσίμων (λιθάνθρακα και πετρελαίου), εμφανίζει ένα μεγάλο βαθμό εξάρτησης, άνω του 65%. Και αν συνειδητοποιήσουμε ότι τα επόμενα χρόνια οι τιμές του πετρελαίου θα υπερτριπλασιαστούν, με την αύξηση της ενεργειακής ζήτησης να φτάνει το 50% και τα αποθέματα να μειώνονται χαρακτηριστικά, καταλαβαίνουμε ποια θα είναι η κατάληξη της εικόνας της ενεργειακής πολιτικής. Η εξασφάλιση της οικονομίας του καταναλωτή, όσον αφορά στο δροσισμό, είναι δεδομένη μέσα από τη σύγκριση με ένα συμβατικό σύστημα κλιματισμού, για να γίνει εμφανέστερη η βαρυσήμαντη διαφορά. Είναι γεγονός η απαραίτητη χρήση Σελίδα 99

101 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Ο κλιματιστικών κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού όπου παρατηρείται η δραματική πτώση της απόδοσής τους και την αδυναμία τους να δροσίσουν ικανοποιητικά το χώρο. Αυτό συμβαίνει γιατί η συσκευή καλείται να αποβάλει θερμότητα σε ένα περιβάλλον ήδη κορεσμένο από θερμικό φορτίο (το εξωτερικό περιβάλλον του σπιτιού) και καταβάλει μια μάταιη προσπάθεια καταναλώνοντας υπερβολικά ποσά ηλεκτρικής ενέργειας. Αν όμως η κλιματιστική συσκευή απέβαλε τη θερμότητα σε ένα ψυχρότερο περιβάλλον, όπως αυτό του εσωτερικού του εδάφους, όπου η θερμοκρασία δεν ξεπερνάει περίπου τους 20 0 C, τότε η απόδοσή της θα ήταν πάρα πολύ μεγάλη και η οικονομία σε ηλεκτρική ενέργεια τεράστια. 9.2ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΩΝ ΠΕΔΙΩΝ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ 9.2.1ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΑΡΙΣΤΗΝΟΥ Η έκταση του γεωθερμικού ταμιευτήρα δεν έχει χαρτογραφηθεί επαρκώς αλλά εικάζεται ότι πρόκειται για ένα πολύ εκτεταμένο γεωθερμικό κοίτασμα από το οποίο αναμένεται να αντληθεί θερμική ενέργεια άνω των 30,0 MWt με δυνατότητα ηλεκτροπαραγωγής της τάξης των 1,5 ~ 2,0 Mwe. Τα παραπάνω ποσά ενέργειας μπορούν να καλύψουν τις θερμικές ανάγκες πόλης τριάντα χιλιάδων (30000) κατοίκων καθώς και την πλήρη κάλυψη των αναγκών ηλεκτρικής ενέργειας.κατά εισήγηση που πραγματοποιήθηκε το Μάϊο του 2011 αναλύθηκε ότι στην περιοχή Ανατολικά της Αλεξανδρούπολης και στα Δυτικά του μεγάλου ιζηματογενούς χώρου της Τριτογενούς λεκάνης του Έβρου αναπτύσσεται ένα σημαντικό γεωθερμικό κοίτασμα που φιλοξενεί γεωθερμικά ρευστά με θερμοκρασίες 30 0 C-95 0 C. Σελίδα 100

102 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Ο Εικόνα 9.1Τυπικές χρήσεις γεωθερμικής ενέργειας σε διαφορετικές θερμοκρασίες Σελίδα 101